។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
មជ្ឈិមនិកាយោ
មូលបណ្ណាសបាឡិ
១. មូលបរិយាយវគ្គោ
១. មូលបរិយាយសុត្តំ
១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ឧក្កដ្ឋាយំ វិហរតិ សុភគវនេ សាលរាជមូលេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សព្ពធម្មមូលបរិយាយំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ។ តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
២. ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ – បថវិំ បឋវិំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) បថវិតោ សញ្ជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ សញ្ញត្វា បថវិំ មញ្ញតិ, បថវិយា មញ្ញតិ, បថវិតោ មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ មញ្ញតិ , បថវិំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘អាបំ អាបតោ សញ្ជានាតិ; អាបំ អាបតោ សញ្ញត្វា អាបំ មញ្ញតិ, អាបស្មិំ មញ្ញតិ, អាបតោ មញ្ញតិ, អាបំ មេតិ មញ្ញតិ, អាបំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘តេជំ តេជតោ សញ្ជានាតិ; តេជំ តេជតោ សញ្ញត្វា តេជំ មញ្ញតិ, តេជស្មិំ មញ្ញតិ, តេជតោ មញ្ញតិ, តេជំ មេតិ មញ្ញតិ, តេជំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘វាយំ វាយតោ សញ្ជានាតិ; វាយំ វាយតោ សញ្ញត្វា វាយំ មញ្ញតិ, វាយស្មិំ មញ្ញតិ, វាយតោ មញ្ញតិ, វាយំ មេតិ មញ្ញតិ, វាយំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
៣. ‘‘ភូតេ ភូតតោ សញ្ជានាតិ; ភូតេ ភូតតោ សញ្ញត្វា ភូតេ មញ្ញតិ, ភូតេសុ មញ្ញតិ, ភូតតោ មញ្ញតិ, ភូតេ មេតិ មញ្ញតិ, ភូតេ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘ទេវេ ទេវតោ សញ្ជានាតិ; ទេវេ ទេវតោ សញ្ញត្វា ទេវេ មញ្ញតិ, ទេវេសុ មញ្ញតិ, ទេវតោ មញ្ញតិ, ទេវេ មេតិ មញ្ញតិ, ទេវេ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘បជាបតិំ បជាបតិតោ សញ្ជានាតិ; បជាបតិំ បជាបតិតោ សញ្ញត្វា បជាបតិំ មញ្ញតិ, បជាបតិស្មិំ មញ្ញតិ, បជាបតិតោ មញ្ញតិ, បជាបតិំ មេតិ មញ្ញតិ, បជាបតិំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘ព្រហ្មំ ព្រហ្មតោ សញ្ជានាតិ; ព្រហ្មំ ព្រហ្មតោ សញ្ញត្វា ព្រហ្មំ មញ្ញតិ , ព្រហ្មស្មិំ មញ្ញតិ, ព្រហ្មតោ មញ្ញតិ, ព្រហ្មំ មេតិ មញ្ញតិ, ព្រហ្មំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘អាភស្សរេ អាភស្សរតោ សញ្ជានាតិ; អាភស្សរេ អាភស្សរតោ សញ្ញត្វា អាភស្សរេ មញ្ញតិ, អាភស្សរេសុ មញ្ញតិ, អាភស្សរតោ មញ្ញតិ, អាភស្សរេ មេតិ មញ្ញតិ, អាភស្សរេ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘សុភកិណ្ហេ សុភកិណ្ហតោ សញ្ជានាតិ; សុភកិណ្ហេ សុភកិណ្ហតោ សញ្ញត្វា សុភកិណ្ហេ មញ្ញតិ, សុភកិណ្ហេសុ មញ្ញតិ, សុភកិណ្ហតោ មញ្ញតិ, សុភកិណ្ហេ មេតិ មញ្ញតិ, សុភកិណ្ហេ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘វេហប្ផលេ វេហប្ផលតោ សញ្ជានាតិ; វេហប្ផលេ វេហប្ផលតោ សញ្ញត្វា វេហប្ផលេ មញ្ញតិ, វេហប្ផលេសុ មញ្ញតិ, វេហប្ផលតោ មញ្ញតិ, វេហប្ផលេ មេតិ មញ្ញតិ, វេហប្ផលេ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘អភិភុំ អភិភូតោ សញ្ជានាតិ; អភិភុំ អភិភូតោ សញ្ញត្វា អភិភុំ មញ្ញតិ, អភិភុស្មិំ មញ្ញតិ, អភិភូតោ មញ្ញតិ, អភិភុំ មេតិ មញ្ញតិ, អភិភុំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
៤. ‘‘អាកាសានញ្ចាយតនំ អាកាសានញ្ចាយតនតោ សញ្ជានាតិ; អាកាសានញ្ចាយតនំ អាកាសានញ្ចាយតនតោ សញ្ញត្វា អាកាសានញ្ចាយតនំ មញ្ញតិ, អាកាសានញ្ចាយតនស្មិំ មញ្ញតិ, អាកាសានញ្ចាយតនតោ មញ្ញតិ, អាកាសានញ្ចាយតនំ មេតិ មញ្ញតិ, អាកាសានញ្ចាយតនំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ វិញ្ញាណញ្ចាយតនតោ សញ្ជានាតិ; វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ វិញ្ញាណញ្ចាយតនតោ សញ្ញត្វា វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ មញ្ញតិ, វិញ្ញាណញ្ចាយតនស្មិំ មញ្ញតិ, វិញ្ញាណញ្ចាយតនតោ មញ្ញតិ, វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ មេតិ មញ្ញតិ, វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ អាកិញ្ចញ្ញាយតនតោ សញ្ជានាតិ; អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ អាកិញ្ចញ្ញាយតនតោ សញ្ញត្វា អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ មញ្ញតិ, អាកិញ្ចញ្ញាយតនស្មិំ មញ្ញតិ, អាកិញ្ចញ្ញាយតនតោ មញ្ញតិ, អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ មេតិ មញ្ញតិ, អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនតោ សញ្ជានាតិ; នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនតោ សញ្ញត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ មញ្ញតិ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនស្មិំ មញ្ញតិ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនតោ មញ្ញតិ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ មេតិ មញ្ញតិ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
៥. ‘‘ទិដ្ឋំ ទិដ្ឋតោ សញ្ជានាតិ; ទិដ្ឋំ ទិដ្ឋតោ សញ្ញត្វា ទិដ្ឋំ មញ្ញតិ, ទិដ្ឋស្មិំ មញ្ញតិ, ទិដ្ឋតោ មញ្ញតិ, ទិដ្ឋំ មេតិ មញ្ញតិ, ទិដ្ឋំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘សុតំ សុតតោ សញ្ជានាតិ; សុតំ សុតតោ សញ្ញត្វា សុតំ មញ្ញតិ, សុតស្មិំ មញ្ញតិ, សុតតោ មញ្ញតិ, សុតំ មេតិ មញ្ញតិ, សុតំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘មុតំ មុតតោ សញ្ជានាតិ; មុតំ មុតតោ សញ្ញត្វា មុតំ មញ្ញតិ, មុតស្មិំ មញ្ញតិ, មុតតោ មញ្ញតិ, មុតំ មេតិ មញ្ញតិ, មុតំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘វិញ្ញាតំ វិញ្ញាតតោ សញ្ជានាតិ; វិញ្ញាតំ វិញ្ញាតតោ សញ្ញត្វា វិញ្ញាតំ មញ្ញតិ, វិញ្ញាតស្មិំ មញ្ញតិ, វិញ្ញាតតោ មញ្ញតិ, វិញ្ញាតំ មេតិ មញ្ញតិ, វិញ្ញាតំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
៦. ‘‘ឯកត្តំ ឯកត្តតោ សញ្ជានាតិ; ឯកត្តំ ឯកត្តតោ សញ្ញត្វា ឯកត្តំ មញ្ញតិ, ឯកត្តស្មិំ មញ្ញតិ, ឯកត្តតោ មញ្ញតិ, ឯកត្តំ មេតិ មញ្ញតិ, ឯកត្តំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘នានត្តំ នានត្តតោ សញ្ជានាតិ; នានត្តំ នានត្តតោ សញ្ញត្វា នានត្តំ មញ្ញតិ, នានត្តស្មិំ មញ្ញតិ, នានត្តតោ មញ្ញតិ, នានត្តំ មេតិ មញ្ញតិ, នានត្តំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘សព្ពំ សព្ពតោ សញ្ជានាតិ; សព្ពំ សព្ពតោ សញ្ញត្វា សព្ពំ មញ្ញតិ, សព្ពស្មិំ មញ្ញតិ, សព្ពតោ មញ្ញតិ, សព្ពំ មេតិ មញ្ញតិ, សព្ពំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘និព្ពានំ និព្ពានតោ សញ្ជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ សញ្ញត្វា និព្ពានំ មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ មញ្ញតិ , និព្ពានតោ មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ មញ្ញតិ, និព្ពានំ អភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘អបរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
បុថុជ្ជនវសេន បឋមនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ។
៧. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេក្ខោ សេខោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) អប្បត្តមានសោ អនុត្តរំ យោគក្ខេមំ បត្ថយមានោ វិហរតិ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ អភិញ្ញត្វា (ក.) បថវិំ មា មញ្ញិ វា មញ្ញតិ, បថវិយា មា មញ្ញិ, បថវិតោ មា មញ្ញិ, បថវិំ មេតិ មា មញ្ញិ, បថវិំ មាភិនន្ទិ វា អភិនន្ទតិ (សី.) ដីកា ឱលោកេតព្ពា។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញេយ្យំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘អាបំ…បេ.… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ មា មញ្ញិ, និព្ពានស្មិំ មា មញ្ញិ, និព្ពានតោ មា មញ្ញិ, និព្ពានំ មេតិ មា មញ្ញិ, និព្ពានំ មាភិនន្ទិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញេយ្យំ តស្សា’តិ វទាមិ។
សេក្ខវសេន សត្ថារវសេន (សី.), សត្ថុវសេន (ស្យា. ក.) ទុតិយនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ។
៨. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘អាបំ…បេ.… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញាតំ តស្សា’តិ វទាមិ។
ខីណាសវវសេន តតិយនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ។
៩. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា រាគស្ស, វីតរាគត្តា។
‘‘អាបំ…បេ.… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ … នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ … ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា រាគស្ស, វីតរាគត្តា។
ខីណាសវវសេន ចតុត្ថនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ។
១០. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា ទោសស្ស, វីតទោសត្តា។
‘‘អាបំ…បេ.… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា ទោសស្ស, វីតទោសត្តា។
ខីណាសវវសេន បញ្ចមនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ។
១១. ‘‘យោបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ, សោបិ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា មោហស្ស, វីតមោហត្តា។
‘‘អាបំ…បេ.… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ … នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ខយា មោហស្ស, វីតមោហត្តា។
ខីណាសវវសេន ឆដ្ឋនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ។
១២. ‘‘តថាគតោបិ, ភិក្ខវេ, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញាតន្តំ តថាគតស្សា’តិ វទាមិ។
‘‘អាបំ…បេ.… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ … អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘បរិញ្ញាតន្តំ តថាគតស្សា’តិ វទាមិ។
តថាគតវសេន សត្តមនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ។
១៣. ‘‘តថាគតោបិ , ភិក្ខវេ, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ បថវិំ បថវិតោ អភិជានាតិ; បថវិំ បថវិតោ អភិញ្ញាយ បថវិំ ន មញ្ញតិ, បថវិយា ន មញ្ញតិ, បថវិតោ ន មញ្ញតិ, បថវិំ មេតិ ន មញ្ញតិ, បថវិំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘នន្ទី នន្ទិ (សី. ស្យា.) ទុក្ខស្ស មូល’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា ‘ភវា ជាតិ ភូតស្ស ជរាមរណ’ន្តិ។ តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘តថាគតោ សព្ពសោ តណ្ហានំ ខយា វិរាគា និរោធា ចាគា បដិនិស្សគ្គា អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ’តិ វទាមិ។
‘‘អាបំ …បេ.… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ… អាភស្សរេ… សុភកិណ្ហេ… វេហប្ផលេ… អភិភុំ… អាកាសានញ្ចាយតនំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ… ទិដ្ឋំ… សុតំ… មុតំ… វិញ្ញាតំ… ឯកត្តំ… នានត្តំ… សព្ពំ… និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិជានាតិ; និព្ពានំ និព្ពានតោ អភិញ្ញាយ និព្ពានំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានស្មិំ ន មញ្ញតិ, និព្ពានតោ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ មេតិ ន មញ្ញតិ, និព្ពានំ នាភិនន្ទតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ‘នន្ទី ទុក្ខស្ស មូល’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា ‘ភវា ជាតិ ភូតស្ស ជរាមរណ’ន្តិ។ តស្មាតិហ, ភិក្ខវេ, ‘តថាគតោ សព្ពសោ តណ្ហានំ ខយា វិរាគា និរោធា ចាគា បដិនិស្សគ្គា អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោ’តិ វទាមី’’តិ។
តថាគតវសេន អដ្ឋមនយភូមិបរិច្ឆេទោ និដ្ឋិតោ។
ឥទមវោច ភគវា។ ន តេ ភិក្ខូ ន អត្តមនា តេភិក្ខូ (ស្យា.), តេ ភិក្ខូ (បី. ក.) ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
មូលបរិយាយសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ។
២. សព្ពាសវសុត្តំ
១៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សព្ពាសវសំវរបរិយាយំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ។ តំ សុណាថ , សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
១៥. ‘‘ជានតោ អហំ, ភិក្ខវេ, បស្សតោ អាសវានំ ខយំ វទាមិ, នោ អជានតោ នោ អបស្សតោ។ កិញ្ច, ភិក្ខវេ, ជានតោ កិញ្ច បស្សតោ អាសវានំ ខយំ វទាមិ? យោនិសោ ច មនសិការំ អយោនិសោ ច មនសិការំ។ អយោនិសោ, ភិក្ខវេ, មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ អាសវា ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អាសវា បវឌ្ឍន្តិ; យោនិសោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ អាសវា ន ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អាសវា បហីយន្តិ។
១៦. ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, អាសវា ទស្សនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា សំវរា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា។
ទស្សនា បហាតព្ពាសវា
១៧. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា ទស្សនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ , អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ – អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ – មនសិករណីយេ ធម្មេ នប្បជានាតិ, អមនសិករណីយេ ធម្មេ នប្បជានាតិ។ សោ មនសិករណីយេ ធម្មេ អប្បជានន្តោ អមនសិករណីយេ ធម្មេ អប្បជានន្តោ, យេ ធម្មា ន មនសិករណីយា, តេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ, យេ ធម្មា មនសិករណីយា តេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា ន មនសិករណីយា យេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ? យស្ស, ភិក្ខវេ, ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នោ វា កាមាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា កាមាសវោ បវឌ្ឍតិ; អនុប្បន្នោ វា ភវាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា ភវាសវោ បវឌ្ឍតិ; អនុប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ បវឌ្ឍតិ – ឥមេ ធម្មា ន មនសិករណីយា យេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា មនសិករណីយា យេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ? យស្ស, ភិក្ខវេ, ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នោ វា កាមាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា កាមាសវោ បហីយតិ; អនុប្បន្នោ វា ភវាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា ភវាសវោ បហីយតិ; អនុប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ បហីយតិ – ឥមេ ធម្មា មនសិករណីយា យេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ។
‘‘តស្ស អមនសិករណីយានំ ធម្មានំ មនសិការា មនសិករណីយានំ ធម្មានំ អមនសិការា អនុប្បន្នា ចេវ អាសវា ឧប្បជ្ជន្តិ ឧប្បន្នា ច អាសវា បវឌ្ឍន្តិ។
១៨. ‘‘សោ ឯវំ អយោនិសោ មនសិ ករោតិ – ‘អហោសិំ នុ ខោ អហំ អតីតមទ្ធានំ? ន នុ ខោ អហោសិំ អតីតមទ្ធានំ? កិំ នុ ខោ អហោសិំ អតីតមទ្ធានំ? កថំ នុ ខោ អហោសិំ អតីតមទ្ធានំ? កិំ ហុត្វា កិំ អហោសិំ នុ ខោ អហំ អតីតមទ្ធានំ? ភវិស្សាមិ នុ ខោ អហំ អនាគតមទ្ធានំ? ន នុ ខោ ភវិស្សាមិ អនាគតមទ្ធានំ? កិំ នុ ខោ ភវិស្សាមិ អនាគតមទ្ធានំ? កថំ នុ ខោ ភវិស្សាមិ អនាគតមទ្ធានំ? កិំ ហុត្វា កិំ ភវិស្សាមិ នុ ខោ អហំ អនាគតមទ្ធាន’ន្តិ? ឯតរហិ វា បច្ចុប្បន្នមទ្ធានំ បច្ចុប្បន្នមទ្ធានំ អារព្ភ (ស្យា.) អជ្ឈត្តំ កថំកថី ហោតិ – ‘អហំ នុ ខោស្មិ? នោ នុ ខោស្មិ? កិំ នុ ខោស្មិ? កថំ នុ ខោស្មិ? អយំ នុ ខោ សត្តោ កុតោ អាគតោ? សោ កុហិំ គាមី ភវិស្សតី’តិ?
១៩. ‘‘តស្ស ឯវំ អយោនិសោ មនសិករោតោ ឆន្នំ ទិដ្ឋីនំ អញ្ញតរា ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ។ ‘អត្ថិ មេ អត្តា’តិ វា អស្ស វាស្ស (សី. ស្យា. បី.) សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; ‘នត្ថិ មេ អត្តា’តិ វា អស្ស សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; ‘អត្តនាវ អត្តានំ សញ្ជានាមី’តិ វា អស្ស សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; ‘អត្តនាវ អនត្តានំ សញ្ជានាមី’តិ វា អស្ស សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; ‘អនត្តនាវ អត្តានំ សញ្ជានាមី’តិ វា អស្ស សច្ចតោ ថេតតោ ទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ; អថ វា បនស្ស ឯវំ ទិដ្ឋិ ហោតិ – ‘យោ មេ អយំ អត្តា វទោ វេទេយ្យោ តត្រ តត្រ កល្យាណបាបកានំ កម្មានំ វិបាកំ បដិសំវេទេតិ សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សតី’តិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ , ទិដ្ឋិគតំ ទិដ្ឋិគហនំ ទិដ្ឋិកន្តារំ ទិដ្ឋិវិសូកំ ទិដ្ឋិវិប្ផន្ទិតំ ទិដ្ឋិសំយោជនំ។ ទិដ្ឋិសំយោជនសំយុត្តោ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ ន បរិមុច្ចតិ ជាតិយា ជរាយ មរណេន សោកេហិ បរិទេវេហិ ទុក្ខេហិ ទោមនស្សេហិ ឧបាយាសេហិ; ‘ន បរិមុច្ចតិ ទុក្ខស្មា’តិ វទាមិ។
២០. ‘‘សុតវា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ – អរិយានំ ទស្សាវី អរិយធម្មស្ស កោវិទោ អរិយធម្មេ សុវិនីតោ, សប្បុរិសានំ ទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស កោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ សុវិនីតោ – មនសិករណីយេ ធម្មេ បជានាតិ អមនសិករណីយេ ធម្មេ បជានាតិ។ សោ មនសិករណីយេ ធម្មេ បជានន្តោ អមនសិករណីយេ ធម្មេ បជានន្តោ យេ ធម្មា ន មនសិករណីយា តេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ, យេ ធម្មា មនសិករណីយា តេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា ន មនសិករណីយា យេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ? យស្ស, ភិក្ខវេ, ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នោ វា កាមាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា កាមាសវោ បវឌ្ឍតិ; អនុប្បន្នោ វា ភវាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា ភវាសវោ បវឌ្ឍតិ; អនុប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ បវឌ្ឍតិ – ឥមេ ធម្មា ន មនសិករណីយា, យេ ធម្មេ ន មនសិ ករោតិ។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា មនសិករណីយា យេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ? យស្ស, ភិក្ខវេ, ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នោ វា កាមាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា កាមាសវោ បហីយតិ; អនុប្បន្នោ វា ភវាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ , ឧប្បន្នោ វា ភវាសវោ បហីយតិ; អនុប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នោ វា អវិជ្ជាសវោ បហីយតិ – ឥមេ ធម្មា មនសិករណីយា យេ ធម្មេ មនសិ ករោតិ។
‘‘តស្ស អមនសិករណីយានំ ធម្មានំ អមនសិការា មនសិករណីយានំ ធម្មានំ មនសិការា អនុប្បន្នា ចេវ អាសវា ន ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អាសវា បហីយន្តិ។
២១. ‘‘សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យោនិសោ មនសិ ករោតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យោនិសោ មនសិ ករោតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យោនិសោ មនសិ ករោតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យោនិសោ មនសិ ករោតិ។ តស្ស ឯវំ យោនិសោ មនសិករោតោ តីណិ សំយោជនានិ បហីយន្តិ – សក្កាយទិដ្ឋិ, វិចិកិច្ឆា, សីលព្ពតបរាមាសោ។ ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា ទស្សនា បហាតព្ពា។
សំវរា បហាតព្ពាសវា
២២. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា សំវរា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ។ យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរំ អសំវុតស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរំ សំវុតស្ស វិហរតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ។ បដិសង្ខា យោនិសោ សោតិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ…បេ.… ឃានិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ…បេ.… ជិវ្ហិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ…បេ.… កាយិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ…បេ.… មនិន្ទ្រិយសំវរសំវុតោ វិហរតិ។ យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ , មនិន្ទ្រិយសំវរំ អសំវុតស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, មនិន្ទ្រិយសំវរំ សំវុតស្ស វិហរតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ។
‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, សំវរំ អសំវុតស្ស វិហរតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា , សំវរំ សំវុតស្ស វិហរតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ។ ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា សំវរា បហាតព្ពា។
បដិសេវនា បហាតព្ពាសវា
២៣. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ចីវរំ បដិសេវតិ – ‘យាវទេវ សីតស្ស បដិឃាតាយ, ឧណ្ហស្ស បដិឃាតាយ, ឌំសមកសវាតាតបសរីំសប- សិរិំសប (សី. ស្យា. បី.) សម្ផស្សានំ បដិឃាតាយ, យាវទេវ ហិរិកោបីនប្បដិច្ឆាទនត្ថំ’។
‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ បិណ្ឌបាតំ បដិសេវតិ – ‘នេវ ទវាយ, ន មទាយ, ន មណ្ឌនាយ, ន វិភូសនាយ, យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា យាបនាយ, វិហិំសូបរតិយា, ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ, ឥតិ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមិ នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមិ, យាត្រា ច មេ ភវិស្សតិ អនវជ្ជតា ច ផាសុវិហារោ ច’ ចាតិ (សី.)។
‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ សេនាសនំ បដិសេវតិ – ‘យាវទេវ សីតស្ស បដិឃាតាយ, ឧណ្ហស្ស បដិឃាតាយ, ឌំសមកសវាតាតបសរីំសបសម្ផស្សានំ បដិឃាតាយ, យាវទេវ ឧតុបរិស្សយវិនោទនបដិសល្លានារាមត្ថំ’។
‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ បដិសេវតិ – ‘យាវទេវ ឧប្បន្នានំ វេយ្យាពាធិកានំ វេទនានំ បដិឃាតាយ, អព្យាពជ្ឈបរមតាយ’ អព្យាបជ្ឈបរមតាយ (សី. ស្យា. បី.), អព្យាបជ្ជបរមតាយ (ក.)។
‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អប្បដិសេវតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, បដិសេវតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ។ ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា។
អធិវាសនា បហាតព្ពាសវា
២៤. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ខមោ ហោតិ សីតស្ស ឧណ្ហស្ស, ជិឃច្ឆាយ បិបាសាយ។ ឌំសមកសវាតាតបសរីំសបសម្ផស្សានំ, ទុរុត្តានំ ទុរាគតានំ វចនបថានំ, ឧប្បន្នានំ សារីរិកានំ វេទនានំ ទុក្ខានំ តិព្ពានំ តិប្បានំ (សី. ស្យា. បី.) ខរានំ កដុកានំ អសាតានំ អមនាបានំ បាណហរានំ អធិវាសកជាតិកោ ហោតិ។
‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អនធិវាសយតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, អធិវាសយតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ។ ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា។
បរិវជ្ជនា បហាតព្ពាសវា
២៥. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ចណ្ឌំ ហត្ថិំ បរិវជ្ជេតិ, ចណ្ឌំ អស្សំ បរិវជ្ជេតិ, ចណ្ឌំ គោណំ បរិវជ្ជេតិ, ចណ្ឌំ កុក្កុរំ បរិវជ្ជេតិ, អហិំ ខាណុំ កណ្ដកដ្ឋានំ សោព្ភំ បបាតំ ចន្ទនិកំ ឱឡិគល្លំ។ យថារូបេ អនាសនេ និសិន្នំ យថារូបេ អគោចរេ ចរន្តំ យថារូបេ បាបកេ មិត្តេ ភជន្តំ វិញ្ញូ សព្រហ្មចារី បាបកេសុ ឋានេសុ ឱកប្បេយ្យុំ, សោ តញ្ច អនាសនំ តញ្ច អគោចរំ តេ ច បាបកេ មិត្តេ បដិសង្ខា យោនិសោ បរិវជ្ជេតិ។
‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អបរិវជ្ជយតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, បរិវជ្ជយតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ។ ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា។
វិនោទនា បហាតព្ពាសវា
២៦. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ ឧប្បន្នំ កាមវិតក្កំ នាធិវាសេតិ បជហតិ វិនោទេតិ ព្យន្តីករោតិ អនភាវំ គមេតិ, ឧប្បន្នំ ព្យាបាទវិតក្កំ…បេ.… ឧប្បន្នំ វិហិំសាវិតក្កំ…បេ.… ឧប្បន្នុប្បន្នេ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ នាធិវាសេតិ បជហតិ វិនោទេតិ ព្យន្តីករោតិ អនភាវំ គមេតិ។
‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ, អវិនោទយតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, វិនោទយតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ។ ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា។
ភាវនា បហាតព្ពាសវា
២៧. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បដិសង្ខា យោនិសោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ; បដិសង្ខា យោនិសោ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ…បេ.… វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ។
‘‘យញ្ហិស្ស, ភិក្ខវេ , អភាវយតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, ភាវយតោ ឯវំស តេ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា ន ហោន្តិ។ ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា។
២៨. ‘‘យតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ យេ អាសវា ទស្សនា បហាតព្ពា តេ ទស្សនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា សំវរា បហាតព្ពា តេ សំវរា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា តេ បដិសេវនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា តេ អធិវាសនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា តេ បរិវជ្ជនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា តេ វិនោទនា បហីនា ហោន្តិ, យេ អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា តេ ភាវនា បហីនា ហោន្តិ; អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ – ‘ភិក្ខុ សព្ពាសវសំវរសំវុតោ វិហរតិ, អច្ឆេច្ឆិ អច្ឆេជ្ជិ (ក.) តណ្ហំ, វិវត្តយិ វាវត្តយិ (សី. បី.) សំយោជនំ, សម្មា មានាភិសមយា អន្តមកាសិ ទុក្ខស្សា’’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
សព្ពាសវសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ។
៣. ធម្មទាយាទសុត្តំ
២៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘ធម្មទាយាទា មេ, ភិក្ខវេ, ភវថ, មា អាមិសទាយាទា។ អត្ថិ មេ តុម្ហេសុ អនុកម្បា – ‘កិន្តិ មេ សាវកា ធម្មទាយាទា ភវេយ្យុំ, នោ អាមិសទាយាទា’តិ។ តុម្ហេ ច មេ, ភិក្ខវេ, អាមិសទាយាទា ភវេយ្យាថ នោ ធម្មទាយាទា, តុម្ហេបិ តេន អាទិយា អាទិស្សា (សី. ស្យា. បី.) ភវេយ្យាថ – ‘អាមិសទាយាទា សត្ថុសាវកា វិហរន្តិ, នោ ធម្មទាយាទា’តិ; អហម្បិ តេន អាទិយោ ភវេយ្យំ – ‘អាមិសទាយាទា សត្ថុសាវកា វិហរន្តិ, នោ ធម្មទាយាទា’តិ។ តុម្ហេ ច មេ, ភិក្ខវេ, ធម្មទាយាទា ភវេយ្យាថ, នោ អាមិសទាយាទា, តុម្ហេបិ តេន ន អាទិយា ភវេយ្យាថ – ‘ធម្មទាយាទា សត្ថុសាវកា វិហរន្តិ, នោ អាមិសទាយាទា’តិ; អហម្បិ តេន ន អាទិយោ ភវេយ្យំ – ‘ធម្មទាយាទា សត្ថុសាវកា វិហរន្តិ, នោ អាមិសទាយាទា’តិ។ តស្មាតិហ មេ, ភិក្ខវេ, ធម្មទាយាទា ភវថ, មា អាមិសទាយាទា។ អត្ថិ មេ តុម្ហេសុ អនុកម្បា – ‘កិន្តិ មេ សាវកា ធម្មទាយាទា ភវេយ្យុំ, នោ អាមិសទាយាទា’តិ។
៣០. ‘‘ឥធាហំ, ភិក្ខវេ, ភុត្តាវី អស្សំ បវារិតោ បរិបុណ្ណោ បរិយោសិតោ សុហិតោ យាវទត្ថោ; សិយា ច មេ បិណ្ឌបាតោ អតិរេកធម្មោ ឆឌ្ឌនីយធម្មោ ឆឌ្ឌិយធម្មោ (សី. ស្យា. បី.)។ អថ ទ្វេ ភិក្ខូ អាគច្ឆេយ្យុំ ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យ- ជិឃច្ឆាទុព្ពល្ល (សី. បី.) បរេតា ។ ត្យាហំ ឯវំ វទេយ្យំ – ‘អហំ ខោម្ហិ, ភិក្ខវេ, ភុត្តាវី បវារិតោ បរិបុណ្ណោ បរិយោសិតោ សុហិតោ យាវទត្ថោ; អត្ថិ ច មេ អយំ បិណ្ឌបាតោ អតិរេកធម្មោ ឆឌ្ឌនីយធម្មោ។ សចេ អាកង្ខថ, ភុញ្ជថ, នោ ចេ តុម្ហេ ភុញ្ជិស្សថ សចេ តុម្ហេ ន ភុញ្ជិស្សថ (សី. ស្យា. បី.), ឥទានាហំ អប្បហរិតេ វា ឆឌ្ឌេស្សាមិ, អប្បាណកេ វា ឧទកេ ឱបិលាបេស្សាមី’តិ។ តត្រេកស្ស ភិក្ខុនោ ឯវមស្ស – ‘ភគវា ខោ ភុត្តាវី បវារិតោ បរិបុណ្ណោ បរិយោសិតោ សុហិតោ យាវទត្ថោ; អត្ថិ ចាយំ ភគវតោ បិណ្ឌបាតោ អតិរេកធម្មោ ឆឌ្ឌនីយធម្មោ។ សចេ មយំ ន ភុញ្ជិស្សាម, ឥទានិ ភគវា អប្បហរិតេ វា ឆឌ្ឌេស្សតិ, អប្បាណកេ វា ឧទកេ ឱបិលាបេស្សតិ’ ។ វុត្តំ ខោ បនេតំ ភគវតា – ‘ធម្មទាយាទា មេ, ភិក្ខវេ, ភវថ, មា អាមិសទាយាទា’តិ។ អាមិសញ្ញតរំ ខោ បនេតំ, យទិទំ បិណ្ឌបាតោ។ យំនូនាហំ ឥមំ បិណ្ឌបាតំ អភុញ្ជិត្វា ឥមិនាវ ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យេន ឯវំ ឥមំ រត្តិន្ទិវំ រត្តិទិវំ (ក.) វីតិនាមេយ្យ’’ន្តិ។ សោ តំ បិណ្ឌបាតំ អភុញ្ជិត្វា តេនេវ ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យេន ឯវំ តំ រត្តិន្ទិវំ វីតិនាមេយ្យ។ អថ ទុតិយស្ស ភិក្ខុនោ ឯវមស្ស – ‘ភគវា ខោ ភុត្តាវី បវារិតោ បរិបុណ្ណោ បរិយោសិតោ សុហិតោ យាវទត្ថោ; អត្ថិ ចាយំ ភគវតោ បិណ្ឌបាតោ អតិរេកធម្មោ ឆឌ្ឌនីយធម្មោ។ សចេ មយំ ន ភុញ្ជិស្សាម, ឥទានិ ភគវា អប្បហរិតេ វា ឆឌ្ឌេស្សតិ, អប្បាណកេ វា ឧទកេ ឱបិលាបេស្សតិ។ យំនូនាហំ ឥមំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិត្វា ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យំ បដិវិនោទេត្វា បដិវិនេត្វា (សី. ស្យា. បី.) ឯវំ ឥមំ រត្តិន្ទិវំ វីតិនាមេយ្យ’ន្តិ។ សោ តំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិត្វា ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យំ បដិវិនោទេត្វា ឯវំ តំ រត្តិន្ទិវំ វីតិនាមេយ្យ។ កិញ្ចាបិ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ តំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិត្វា ជិឃច្ឆាទុព្ពល្យំ បដិវិនោទេត្វា ឯវំ តំ រត្តិន្ទិវំ វីតិនាមេយ្យ, អថ ខោ អសុយេវ មេ បុរិមោ ភិក្ខុ បុជ្ជតរោ ច បាសំសតរោ ច។ តំ កិស្ស ហេតុ? តញ្ហិ តស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ទីឃរត្តំ អប្បិច្ឆតាយ សន្តុដ្ឋិយា សល្លេខាយ សុភរតាយ វីរិយារម្ភាយ សំវត្តិស្សតិ។ តស្មាតិហ មេ, ភិក្ខវេ, ធម្មទាយាទា ភវថ, មា អាមិសទាយាទា។ អត្ថិ មេ តុម្ហេសុ អនុកម្បា – ‘កិន្តិ មេ សាវកា ធម្មទាយាទា ភវេយ្យុំ, នោ អាមិសទាយាទា’’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ ឥទំ វត្វាន វត្វា (សី. បី.) ឯវមីទិសេសុ ឋានេសុ សុគតោ ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បាវិសិ។
៣១. តត្រ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាវុសោ ភិក្ខវេ’’តិ។ ‘‘អាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ។ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –
‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តិ, កិត្តាវតា ច បន សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តី’’តិ? ‘‘ទូរតោបិ ខោ មយំ, អាវុសោ, អាគច្ឆាម អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស សន្តិកេ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថមញ្ញាតុំ។ សាធុ វតាយស្មន្តំយេវ សារិបុត្តំ បដិភាតុ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ; អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ។ ‘‘តេន ហាវុសោ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ។ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –
‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តិ? ឥធាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តិ, យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ, តេ ច ធម្មេ នប្បជហន្តិ, ពាហុលិកា ពាហុល្លិកា (ស្យា.) ច ហោន្តិ, សាថលិកា, ឱក្កមនេ បុព្ពង្គមា, បវិវេកេ និក្ខិត្តធុរា។ តត្រាវុសោ, ថេរា ភិក្ខូ តីហិ ឋានេហិ គារយ្ហា ភវន្តិ។ ‘សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តី’តិ – ឥមិនា បឋមេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ។ ‘យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ នប្បជហន្តី’តិ – ឥមិនា ទុតិយេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ។ ‘ពាហុលិកា ច, សាថលិកា, ឱក្កមនេ បុព្ពង្គមា, បវិវេកេ និក្ខិត្តធុរា’តិ – ឥមិនា តតិយេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ។ ថេរា, អាវុសោ, ភិក្ខូ ឥមេហិ តីហិ ឋានេហិ គារយ្ហា ភវន្តិ។ តត្រាវុសោ, មជ្ឈិមា ភិក្ខូ…បេ.… នវា ភិក្ខូ តីហិ ឋានេហិ គារយ្ហា ភវន្តិ។ ‘សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តី’តិ – ឥមិនា បឋមេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ។ ‘យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ នប្បជហន្តី’តិ – ឥមិនា ទុតិយេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ។ ‘ពាហុលិកា ច ហោន្តិ, សាថលិកា, ឱក្កមនេ បុព្ពង្គមា, បវិវេកេ និក្ខិត្តធុរា’តិ – ឥមិនា តតិយេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ គារយ្ហា ភវន្តិ។ នវា, អាវុសោ, ភិក្ខូ ឥមេហិ តីហិ ឋានេហិ គារយ្ហា ភវន្តិ។ ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកំ នានុសិក្ខន្តិ។
៣២. ‘‘កិត្តាវតា ច, បនាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តិ ? ឥធាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តិ – យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ បជហន្តិ; ន ច ពាហុលិកា ហោន្តិ, ន សាថលិកា ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា បវិវេកេ បុព្ពង្គមា។ តត្រាវុសោ, ថេរា ភិក្ខូ តីហិ ឋានេហិ បាសំសា ភវន្តិ។ ‘សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តី’តិ – ឥមិនា បឋមេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ។ ‘យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ បជហន្តី’តិ – ឥមិនា ទុតិយេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ។ ‘ន ច ពាហុលិកា, ន សាថលិកា ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា បវិវេកេ បុព្ពង្គមា’តិ – ឥមិនា តតិយេន ឋានេន ថេរា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ។ ថេរា, អាវុសោ, ភិក្ខូ ឥមេហិ តីហិ ឋានេហិ បាសំសា ភវន្តិ ។ តត្រាវុសោ, មជ្ឈិមា ភិក្ខូ…បេ.… នវា ភិក្ខូ តីហិ ឋានេហិ បាសំសា ភវន្តិ។ ‘សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តី’តិ – ឥមិនា បឋមេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ។ ‘យេសញ្ច ធម្មានំ សត្ថា បហានមាហ តេ ច ធម្មេ បជហន្តី’តិ – ឥមិនា ទុតិយេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ។ ‘ន ច ពាហុលិកា, ន សាថលិកា ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា បវិវេកេ បុព្ពង្គមា’តិ – ឥមិនា តតិយេន ឋានេន នវា ភិក្ខូ បាសំសា ភវន្តិ។ នវា, អាវុសោ, ភិក្ខូ ឥមេហិ តីហិ ឋានេហិ បាសំសា ភវន្តិ។ ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, សត្ថុ បវិវិត្តស្ស វិហរតោ សាវកា វិវេកមនុសិក្ខន្តិ។
៣៣. ‘‘តត្រាវុសោ, លោភោ ច បាបកោ ទោសោ ច បាបកោ។ លោភស្ស ច បហានាយ ទោសស្ស ច បហានាយ អត្ថិ មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ។ កតមា ច សា, អាវុសោ, មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ សេយ្យថីទំ (សី. ស្យា. បី.) – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ។ អយំ ខោ សា, អាវុសោ, មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ។
‘‘តត្រាវុសោ, កោធោ ច បាបកោ ឧបនាហោ ច បាបកោ…បេ.… មក្ខោ ច បាបកោ បឡាសោ ច បាបកោ, ឥស្សា ច បាបិកា មច្ឆេរញ្ច បាបកំ, មាយា ច បាបិកា សាឋេយ្យញ្ច បាបកំ, ថម្ភោ ច បាបកោ សារម្ភោ ច បាបកោ, មានោ ច បាបកោ អតិមានោ ច បាបកោ, មទោ ច បាបកោ បមាទោ ច បាបកោ។ មទស្ស ច បហានាយ បមាទស្ស ច បហានាយ អត្ថិ មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ។ កតមា ច សា, អាវុសោ, មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ។ អយំ ខោ សា, អាវុសោ, មជ្ឈិមា បដិបទា ចក្ខុករណី ញាណករណី ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតី’’តិ។
ឥទមវោចាយស្មា សារិបុត្តោ។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
ធម្មទាយាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ។
៤. ភយភេរវសុត្តំ
៣៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ ជាណុស្សោណិ ព្រាហ្មណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ សារាណីយំ (សី. ស្យា. បី.) វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ជាណុស្សោណិ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យេមេ, ភោ គោតម, កុលបុត្តា ភវន្តំ គោតមំ ឧទ្ទិស្ស សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, ភវំ តេសំ គោតមោ បុព្ពង្គមោ, ភវំ តេសំ គោតមោ ពហុការោ, ភវំ តេសំ គោតមោ សមាទបេតា សមាទាបេតា (?); ភោតោ ច បន គោតមស្ស សា ជនតា ទិដ្ឋានុគតិំ អាបជ្ជតី’’តិ។ ‘‘ឯវមេតំ, ព្រាហ្មណ, ឯវមេតំ, ព្រាហ្មណ! យេ តេ, ព្រាហ្មណ, កុលបុត្តា មមំ ឧទ្ទិស្ស សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, អហំ តេសំ បុព្ពង្គមោ, អហំ តេសំ ពហុការោ, អហំ តេសំ សមាទបេតា; មម ច បន សា ជនតា ទិដ្ឋានុគតិំ អាបជ្ជតី’’តិ។ ‘‘ទុរភិសម្ភវានិ ហិ ខោ, ភោ គោតម, អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ, ទុក្ករំ បវិវេកំ, ទុរភិរមំ ឯកត្តេ, ហរន្តិ មញ្ញេ មនោ វនានិ សមាធិំ អលភមានស្ស ភិក្ខុនោ’’តិ ។ ‘‘ឯវមេតំ, ព្រាហ្មណ, ឯវមេតំ, ព្រាហ្មណ! ទុរភិសម្ភវានិ ហិ ខោ, ព្រាហ្មណ, អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ, ទុក្ករំ បវិវេកំ, ទុរភិរមំ ឯកត្តេ, ហរន្តិ មញ្ញេ មនោ វនានិ សមាធិំ អលភមានស្ស ភិក្ខុនោ’’តិ។
៣៥. ‘‘មយ្ហម្បិ ខោ, ព្រាហ្មណ, បុព្ពេវ សម្ពោធា អនភិសម្ពុទ្ធស្ស ពោធិសត្តស្សេវ សតោ ឯតទហោសិ – ‘ទុរភិសម្ភវានិ ហិ ខោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ, ទុក្ករំ បវិវេកំ, ទុរភិរមំ ឯកត្តេ, ហរន្តិ មញ្ញេ មនោ វនានិ សមាធិំ អលភមានស្ស ភិក្ខុនោ’តិ។ តស្ស មយ្ហំ ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អបរិសុទ្ធកាយកម្មន្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អបរិសុទ្ធកាយកម្មន្តសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ អបរិសុទ្ធកាយកម្មន្តោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; បរិសុទ្ធកាយកម្មន្តោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា បរិសុទ្ធកាយកម្មន្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, បរិសុទ្ធកាយកម្មតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៣៦. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អបរិសុទ្ធវចីកម្មន្តា…បេ.… អបរិសុទ្ធមនោកម្មន្តា …បេ.… អបរិសុទ្ធាជីវា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អបរិសុទ្ធាជីវសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ អបរិសុទ្ធាជីវោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; បរិសុទ្ធាជីវោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា បរិសុទ្ធាជីវា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, បរិសុទ្ធាជីវតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៣៧. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អភិជ្ឈាលូ កាមេសុ តិព្ពសារាគា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អភិជ្ឈាលុកាមេសុតិព្ពសារាគសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ អភិជ្ឈាលុ កាមេសុ តិព្ពសារាគោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; អនភិជ្ឈាលូហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា អនភិជ្ឈាលូ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ , តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, អនភិជ្ឈាលុតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៣៨. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ព្យាបន្នចិត្តា បទុដ្ឋមនសង្កប្បា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ព្យាបន្នចិត្តបទុដ្ឋមនសង្កប្បសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ ព្យាបន្នចិត្តោ បទុដ្ឋមនសង្កប្បោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; មេត្តចិត្តោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា មេត្តចិត្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, មេត្តចិត្តតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៣៩. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋានសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; វិគតថីនមិទ្ធោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា វិគតថីនមិទ្ធា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, វិគតថីនមិទ្ធតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៤០. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឧទ្ធតា អវូបសន្តចិត្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ឧទ្ធតអវូបសន្តចិត្តសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ ឧទ្ធតោ អវូបសន្តចិត្តោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; វូបសន្តចិត្តោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា វូបសន្តចិត្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, វូបសន្តចិត្តតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៤១. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កង្ខី វិចិកិច្ឆី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, កង្ខិវិចិកិច្ឆិសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ កង្ខី វិចិកិច្ឆី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; តិណ្ណវិចិកិច្ឆោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា តិណ្ណវិចិកិច្ឆា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, តិណ្ណវិចិកិច្ឆតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៤២. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អត្តុក្កំសកា បរវម្ភី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អត្តុក្កំសនបរវម្ភនសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ ។ ន ខោ បនាហំ អត្តុក្កំសកោ បរវម្ភី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ ; អនត្តុក្កំសកោ អបរវម្ភីហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា អនត្តុក្កំសកា អបរវម្ភី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, អនត្តុក្កំសកតំ អបរវម្ភិតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៤៣. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឆម្ភី ភីរុកជាតិកា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ឆម្ភិភីរុកជាតិកសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ ឆម្ភី ភីរុកជាតិកោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; វិគតលោមហំសោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា វិគតលោមហំសា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, វិគតលោមហំសតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៤៤. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា លាភសក្ការសិលោកំ និកាមយមានា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, លាភសក្ការសិលោកនិកាមន និកាមយមាន (សី. ស្យា.) សន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ លាភសក្ការសិលោកំ និកាមយមានោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; អប្បិច្ឆោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា អប្បិច្ឆា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, អប្បិច្ឆតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៤៥. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កុសីតា ហីនវីរិយា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ , កុសីតហីនវីរិយសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ កុសីតោ ហីនវីរិយោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; អារទ្ធវីរិយោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា អារទ្ធវីរិយា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, អារទ្ធវីរិយតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៤៦. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា មុដ្ឋស្សតី អសម្បជានា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, មុដ្ឋស្សតិអសម្បជានសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ មុដ្ឋស្សតិ អសម្បជានោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; ឧបដ្ឋិតស្សតិហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា ឧបដ្ឋិតស្សតី អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, ឧបដ្ឋិតស្សតិតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៤៧. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អសមាហិតា វិព្ភន្តចិត្តា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, អសមាហិតវិព្ភន្តចិត្តសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ អសមាហិតោ វិព្ភន្តចិត្តោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; សមាធិសម្បន្នោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា សមាធិសម្បន្នា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, សមាធិសម្បទំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
៤៨. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ទុប្បញ្ញា ឯឡមូគា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ, ទុប្បញ្ញឯឡមូគសន្ទោសហេតុ ហវេ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា អកុសលំ ភយភេរវំ អវ្ហាយន្តិ។ ន ខោ បនាហំ ទុប្បញ្ញោ ឯឡមូគោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ; បញ្ញាសម្បន្នោហមស្មិ។ យេ ហិ វោ អរិយា បញ្ញាសម្បន្នា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ តេសមហំ អញ្ញតរោ’តិ។ ឯតមហំ, ព្រាហ្មណ, បញ្ញាសម្បទំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ ភិយ្យោ បល្លោមមាបាទិំ អរញ្ញេ វិហារាយ។
សោឡសបរិយាយំ និដ្ឋិតំ។
៤៩. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ យា តា រត្តិយោ អភិញ្ញាតា អភិលក្ខិតា – ចាតុទ្ទសី បញ្ចទសី អដ្ឋមី ច បក្ខស្ស – តថារូបាសុ រត្តីសុ យានិ តានិ អារាមចេតិយានិ វនចេតិយានិ រុក្ខចេតិយានិ ភិំសនកានិ សលោមហំសានិ តថារូបេសុ សេនាសនេសុ វិហរេយ្យំ អប្បេវ នាមាហំ ភយភេរវំ បស្សេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, អបរេន សមយេន យា តា រត្តិយោ អភិញ្ញាតា អភិលក្ខិតា – ចាតុទ្ទសី បញ្ចទសី អដ្ឋមី ច បក្ខស្ស – តថារូបាសុ រត្តីសុ យានិ តានិ អារាមចេតិយានិ វនចេតិយានិ រុក្ខចេតិយានិ ភិំសនកានិ សលោមហំសានិ តថារូបេសុ សេនាសនេសុ វិហរាមិ។ តត្ថ ច មេ, ព្រាហ្មណ, វិហរតោ មគោ វា អាគច្ឆតិ, មោរោ វា កដ្ឋំ បាតេតិ, វាតោ វា បណ្ណកសដំ បណ្ណសដំ (សី. បី.) ឯរេតិ; តស្ស មយ្ហំ ព្រាហ្មណ ឯតទហោសិ តស្ស មយ្ហំ ឯវំ ហោតិ (សី. ស្យា.) – ‘ឯតំ នូន តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតី’តិ។ តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឯតទហោសិ – ‘កិំ នុ ខោ អហំ អញ្ញទត្ថុ ភយបដិកង្ខី ភយបាដិកង្ខី (សី.) វិហរាមិ? យំនូនាហំ យថាភូតំ យថាភូតស្ស យថាភូតស្ស យថាភូតស្ស (សី. ស្យា.) មេ តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ, តថាភូតំ តថាភូតោវ យថាភូតោ យថាភូតោវ (សី. ស្យា.) តំ ភយភេរវំ បដិវិនេយ្យ’ន្តិ។ តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ចង្កមន្តស្ស តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ។ សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, នេវ តាវ តិដ្ឋាមិ ន និសីទាមិ ន និបជ្ជាមិ, យាវ ចង្កមន្តោវ តំ ភយភេរវំ បដិវិនេមិ។ តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, ឋិតស្ស តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ។ សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, នេវ តាវ ចង្កមាមិ ន និសីទាមិ ន និបជ្ជាមិ។ យាវ ឋិតោវ តំ ភយភេរវំ បដិវិនេមិ។ តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, និសិន្នស្ស តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ។ សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, នេវ តាវ និបជ្ជាមិ ន តិដ្ឋាមិ ន ចង្កមាមិ, យាវ និសិន្នោវ តំ ភយភេរវំ បដិវិនេមិ។ តស្ស មយ្ហំ, ព្រាហ្មណ, និបន្នស្ស តំ ភយភេរវំ អាគច្ឆតិ។ សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, នេវ តាវ និសីទាមិ ន តិដ្ឋាមិ ន ចង្កមាមិ, យាវ និបន្នោវ តំ ភយភេរវំ បដិវិនេមិ។
៥០. ‘‘សន្តិ ខោ បន, ព្រាហ្មណ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា រត្តិំយេវ សមានំ ទិវាតិ សញ្ជានន្តិ, ទិវាយេវ សមានំ រត្តីតិ សញ្ជានន្តិ។ ឥទមហំ តេសំ សមណព្រាហ្មណានំ សម្មោហវិហារស្មិំ វទាមិ។ អហំ ខោ បន, ព្រាហ្មណ, រត្តិំយេវ សមានំ រត្តីតិ សញ្ជានាមិ, ទិវាយេវ សមានំ ទិវាតិ សញ្ជានាមិ។ យំ ខោ តំ, ព្រាហ្មណ, សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ‘អសម្មោហធម្មោ សត្តោ លោកេ ឧប្បន្នោ ពហុជនហិតាយ ពហុជនសុខាយ លោកានុកម្បាយ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សាន’ន្តិ, មមេវ តំ សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ‘អសម្មោហធម្មោ សត្តោ លោកេ ឧប្បន្នោ ពហុជនហិតាយ ពហុជនសុខាយ លោកានុកម្បាយ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សាន’ន្តិ។
៥១. ‘‘អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ព្រាហ្មណ, វីរិយំ អហោសិ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា អប្បម្មុដ្ឋា (ស្យា.), បស្សទ្ធោ កាយោ អសារទ្ធោ, សមាហិតំ ចិត្តំ ឯកគ្គំ។ សោ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ។ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ។ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហាសិំ, សតោ ច សម្បជានោ សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេសិំ; យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ។ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ។
៥២. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ។ សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិសតសហស្សម្បិ អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – ‘អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោ’តិ។ ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ។ អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, រត្តិយា បឋមេ យាមេ បឋមា វិជ្ជា អធិគតា, អវិជ្ជា វិហតា វិជ្ជា ឧប្បន្នា, តមោ វិហតោ អាលោកោ ឧប្បន្នោ, យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ។
៥៣. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ។ សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាមិ – ‘ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា; តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា។ ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា; តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នា’តិ។ ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាមិ។ អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, រត្តិយា មជ្ឈិមេ យាមេ ទុតិយា វិជ្ជា អធិគតា, អវិជ្ជា វិហតា វិជ្ជា ឧប្បន្នា, តមោ វិហតោ អាលោកោ ឧប្បន្នោ, យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ។
៥៤. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ។ សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ។ ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ។ តស្ស មេ ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ។ វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ អហោសិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិំ។ អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, រត្តិយា បច្ឆិមេ យាមេ តតិយា វិជ្ជា អធិគតា, អវិជ្ជា វិហតា វិជ្ជា ឧប្បន្នា, តមោ វិហតោ អាលោកោ ឧប្បន្នោ, យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ។
៥៥. ‘‘សិយា ខោ បន តេ, ព្រាហ្មណ, ឯវមស្ស – ‘អជ្ជាបិ នូន សមណោ គោតមោ អវីតរាគោ អវីតទោសោ អវីតមោហោ, តស្មា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវតី’តិ។ ន ខោ បនេតំ, ព្រាហ្មណ, ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ។ ទ្វេ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, អត្ថវសេ សម្បស្សមានោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវាមិ – អត្តនោ ច ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារំ សម្បស្សមានោ, បច្ឆិមញ្ច ជនតំ អនុកម្បមានោ’’តិ។
៥៦. ‘‘អនុកម្បិតរូបា វតាយំ ភោតា គោតមេន បច្ឆិមា ជនតា , យថា តំ អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន។ អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ‘ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តី’តិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។
ភយភេរវសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ។
៥. អនង្គណសុត្តំ
៥៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាវុសោ, ភិក្ខវេ’’តិ។ ‘‘អាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ។ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –
‘‘ចត្តារោមេ, អាវុសោ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ។ កតមេ ចត្តារោ? ឥធាវុសោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ។ ឥធ បនាវុសោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ។ ឥធាវុសោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ។ ឥធ បនាវុសោ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ។ តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, អយំ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ សាង្គណានំយេវ សតំ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ។ តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, អយំ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ សាង្គណានំយេវ សតំ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតិ ។ តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, អយំ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ អនង្គណានំយេវ សតំ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ។ តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, អយំ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ អនង្គណានំយេវ សតំ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតី’’តិ។
៥៨. ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច –
‘‘កោ នុ ខោ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ហេតុ កោ បច្ចយោ យេនិមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ សាង្គណានំយេវ សតំ ឯកោ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ, ឯកោ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតិ? កោ បនាវុសោ សារិបុត្ត, ហេតុ កោ បច្ចយោ យេនិមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ អនង្គណានំយេវ សតំ ឯកោ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ, ឯកោ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតី’’តិ?
៥៩. ‘‘តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – ន ឆន្ទំ ជនេស្សតិ ន វាយមិស្សតិ ន វីរិយំ អារភិស្សតិ តស្សង្គណស្ស បហានាយ; សោ សរាគោ សទោសោ សមោហោ សាង្គណោ សំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា រជេន ច មលេន ច បរិយោនទ្ធា។ តមេនំ សាមិកា ន ចេវ បរិភុញ្ជេយ្យុំ ន ច បរិយោទបេយ្យុំ បរិយោទាបេយ្យុំ (?), រជាបថេ ច នំ និក្ខិបេយ្យុំ។ ឯវញ្ហិ សា, អាវុសោ, កំសបាតិ អបរេន សមយេន សំកិលិដ្ឋតរា អស្ស មលគ្គហិតា’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – ន ឆន្ទំ ជនេស្សតិ ន វាយមិស្សតិ ន វីរិយំ អារភិស្សតិ តស្សង្គណស្ស បហានាយ; សោ សរាគោ សទោសោ សមោហោ សាង្គណោ សំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ។
‘‘តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – ឆន្ទំ ជនេស្សតិ វាយមិស្សតិ វីរិយំ អារភិស្សតិ តស្សង្គណស្ស បហានាយ; សោ អរាគោ អទោសោ អមោហោ អនង្គណោ អសំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា រជេន ច មលេន ច បរិយោនទ្ធា។ តមេនំ សាមិកា បរិភុញ្ជេយ្យុញ្ចេវ បរិយោទបេយ្យុញ្ច, ន ច នំ រជាបថេ និក្ខិបេយ្យុំ។ ឯវញ្ហិ សា, អាវុសោ, កំសបាតិ អបរេន សមយេន បរិសុទ្ធតរា អស្ស បរិយោទាតា’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ សាង្គណោវ សមានោ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – ឆន្ទំ ជនេស្សតិ វាយមិស្សតិ វីរិយំ អារភិស្សតិ តស្សង្គណស្ស បហានាយ; សោ អរាគោ អទោសោ អមោហោ អនង្គណោ អសំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ។
‘‘តត្រាវុសោ , យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – សុភនិមិត្តំ មនសិ ករិស្សតិ, តស្ស សុភនិមិត្តស្ស មនសិការា រាគោ ចិត្តំ អនុទ្ធំសេស្សតិ; សោ សរាគោ សទោសោ សមោហោ សាង្គណោ សំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា បរិសុទ្ធា បរិយោទាតា។ តមេនំ សាមិកា ន ចេវ បរិភុញ្ជេយ្យុំ ន ច បរិយោទបេយ្យុំ, រជាបថេ ច នំ និក្ខិបេយ្យុំ។ ឯវញ្ហិ សា, អាវុសោ, កំសបាតិ អបរេន សមយេន សំកិលិដ្ឋតរា អស្ស មលគ្គហិតា’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – សុភនិមិត្តំ មនសិ ករិស្សតិ, តស្ស សុភនិមិត្តស្ស មនសិការា រាគោ ចិត្តំ អនុទ្ធំសេស្សតិ;សោ សរាគោ សទោសោ សមោហោ សាង្គណោ សំកិលិដ្ឋចិត្តោកាលំករិស្សតិ។
‘‘តត្រាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – សុភនិមិត្តំ ន មនសិ ករិស្សតិ, តស្ស សុភនិមិត្តស្ស អមនសិការា រាគោ ចិត្តំ នានុទ្ធំសេស្សតិ; សោ អរាគោ អទោសោ អមោហោ អនង្គណោ អសំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា បរិសុទ្ធា បរិយោទាតា។ តមេនំ សាមិកា បរិភុញ្ជេយ្យុញ្ចេវ បរិយោទបេយ្យុញ្ច, ន ច នំ រជាបថេ និក្ខិបេយ្យុំ។ ឯវញ្ហិ សា, អាវុសោ, កំសបាតិ អបរេន សមយេន បរិសុទ្ធតរា អស្ស បរិយោទាតា’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យ្វាយំ បុគ្គលោ អនង្គណោវ សមានោ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ អង្គណ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, តស្សេតំ បាដិកង្ខំ – សុភនិមិត្តំ ន មនសិ ករិស្សតិ, តស្ស សុភនិមិត្តស្ស អមនសិការា រាគោ ចិត្តំ នានុទ្ធំសេស្សតិ; សោ អរាគោ អទោសោ អមោហោ អនង្គណោ អសំកិលិដ្ឋចិត្តោ កាលំ ករិស្សតិ។
‘‘អយំ ខោ, អាវុសោ មោគ្គល្លាន , ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេនិមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ សាង្គណានំយេវ សតំ ឯកោ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ, ឯកោ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតិ។ អយំ បនាវុសោ មោគ្គល្លាន, ហេតុ អយំ បច្ចយោ យេនិមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ អនង្គណានំយេវ សតំ ឯកោ ហីនបុរិសោ អក្ខាយតិ, ឯកោ សេដ្ឋបុរិសោ អក្ខាយតី’’តិ។
៦០. ‘‘អង្គណំ អង្គណន្តិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ។ កិស្ស នុ ខោ ឯតំ, អាវុសោ, អធិវចនំ យទិទំ អង្គណ’’ន្តិ? ‘‘បាបកានំ ខោ ឯតំ, អាវុសោ, អកុសលានំ ឥច្ឆាវចរានំ អធិវចនំ, យទិទំ អង្គណ’’ន្តិ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អាបត្តិញ្ច វត អាបន្នោ អស្សំ, ន ច មំ ភិក្ខូ ជានេយ្យុំ អាបត្តិំ អាបន្នោ’តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ តំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ ជានេយ្យុំ – ‘អាបត្តិំ អាបន្នោ’តិ។ ‘ជានន្តិ មំ ភិក្ខូ អាបត្តិំ អាបន្នោ’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អាបត្តិញ្ច វត អាបន្នោ អស្សំ, អនុរហោ មំ ភិក្ខូ ចោទេយ្យុំ, នោ សង្ឃមជ្ឈេ’តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ តំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សង្ឃមជ្ឈេ ចោទេយ្យុំ, នោ អនុរហោ។ ‘សង្ឃមជ្ឈេ មំ ភិក្ខូ ចោទេន្តិ, នោ អនុរហោ’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អាបត្តិញ្ច វត អាបន្នោ អស្សំ, សប្បដិបុគ្គលោ មំ ចោទេយ្យ, នោ អប្បដិបុគ្គលោ’តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ តំ ភិក្ខុំ អប្បដិបុគ្គលោ ចោទេយ្យ, នោ សប្បដិបុគ្គលោ។ ‘អប្បដិបុគ្គលោ មំ ចោទេតិ, នោ សប្បដិបុគ្គលោ’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត មមេវ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ, ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យា’តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញំ ភិក្ខុំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ, ន តំ ភិក្ខុំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ។ ‘អញ្ញំ ភិក្ខុំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេតិ, ន មំ សត្ថា បដិបុច្ឆិត្វា បដិបុច្ឆិត្វា ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេតី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត មមេវ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសេយ្យុំ, ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសេយ្យុ’ន្តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសេយ្យុំ, ន តំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសេយ្យុំ។ ‘អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសន្តិ, ន មំ ភិក្ខូ បុរក្ខត្វា បុរក្ខត្វា គាមំ ភត្តាយ បវិសន្តី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ លភេយ្យំ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ លភេយ្យ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌ’ន្តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ លភេយ្យ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ, ន សោ ភិក្ខុ លភេយ្យ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ។ ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ លភតិ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ, នាហំ លភាមិ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌ’ន្តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទេយ្យំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទេយ្យា’តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទេយ្យ, ន សោ ភិក្ខុ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទេយ្យ។ ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទតិ, នាហំ ភត្តគ្គេ ភុត្តាវី អនុមោទាមី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យា’តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ, ន សោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេយ្យ។ ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេតិ, នាហំ អារាមគតានំ ភិក្ខូនំ ធម្មំ ទេសេមី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ អារាមគតានំ ភិក្ខុនីនំ ធម្មំ ទេសេយ្យំ…បេ.… ឧបាសកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យំ…បេ.… ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យា’តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យ, ន សោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេយ្យ។ ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេតិ, នាហំ អារាមគតានំ ឧបាសិកានំ ធម្មំ ទេសេមី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត មមេវ ភិក្ខូ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ គរុករេយ្យុំ (សី. ស្យា. បី.) មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុ’ន្តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, ន តំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ។ ‘អញ្ញំ ភិក្ខុំ ភិក្ខូ សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ , ន មំ ភិក្ខូ សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត មមេវ ភិក្ខុនិយោ…បេ.… ឧបាសកា…បេ.… ឧបាសិកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, ន អញ្ញំ ភិក្ខុំ ឧបាសិកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុ’ន្តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញំ ភិក្ខុំ ឧបាសិកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, ន តំ ភិក្ខុំ ឧបាសិកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ។ ‘អញ្ញំ ភិក្ខុំ ឧបាសិកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, ន មំ ឧបាសិកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តី’តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ លាភី អស្សំ បណីតានំ ចីវរានំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ ចីវរាន’ន្តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ ចីវរានំ, ន សោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ ចីវរានំ។ ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី លាភី អស្ស (ក.) បណីតានំ ចីវរានំ, នាហំ លាភី លាភី អស្សំ (ក.) បណីតានំ ចីវរាន’ន្តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘អហោ វត អហមេវ លាភី អស្សំ បណីតានំ បិណ្ឌបាតានំ…បេ.… បណីតានំ សេនាសនានំ…បេ.… បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ, ន អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារាន’ន្តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ, ន សោ ភិក្ខុ លាភី អស្ស បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ។ ‘អញ្ញោ ភិក្ខុ លាភី លាភី អស្ស (ក.) បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ, នាហំ លាភី លាភី អស្សំ (ក.) បណីតានំ គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារាន’ន្តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អប្បតីតោ។ យោ ចេវ ខោ, អាវុសោ, កោបោ យោ ច អប្បច្ចយោ – ឧភយមេតំ អង្គណំ។
‘‘ឥមេសំ ខោ ឯតំ, អាវុសោ, បាបកានំ អកុសលានំ ឥច្ឆាវចរានំ អធិវចនំ, យទិទំ អង្គណ’’ន្តិ។
៦១. ‘‘យស្ស កស្សចិ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ឥមេ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា អប្បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច, កិញ្ចាបិ សោ ហោតិ អារញ្ញិកោ បន្តសេនាសនោ បិណ្ឌបាតិកោ សបទានចារី បំសុកូលិកោ លូខចីវរធរោ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី ន ចេវ សក្ករោន្តិ ន គរុំ ករោន្តិ ន មានេន្តិ ន បូជេន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តេ ហិ តស្ស អាយស្មតោ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា អប្បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា បរិសុទ្ធា បរិយោទាតា។ តមេនំ សាមិកា អហិកុណបំ វា កុក្កុរកុណបំ វា មនុស្សកុណបំ វា រចយិត្វា អញ្ញិស្សា កំសបាតិយា បដិកុជ្ជិត្វា អន្តរាបណំ បដិបជ្ជេយ្យុំ។ តមេនំ ជនោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘អម្ភោ, កិមេវិទំ ហរីយតិ ជញ្ញជញ្ញំ វិយា’តិ? តមេនំ ឧដ្ឋហិត្វា អបាបុរិត្វា អវាបុរិត្វា (សី.) ឱលោកេយ្យ។ តស្ស សហទស្សនេន អមនាបតា ច សណ្ឋហេយ្យ, បាដិកុល្យតា បដិកូលតា (ក.), បាដិកូល្យតា (ស្យា.) ច សណ្ឋហេយ្យ, ជេគុច្ឆតា ច ជេគុច្ឆិតា ច (បី. ក.) សណ្ឋហេយ្យ; ជិឃច្ឆិតានម្បិ ន ភោត្តុកម្យតា អស្ស, បគេវ សុហិតានំ។ ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យស្ស កស្សចិ ភិក្ខុនោ ឥមេ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា អប្បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច, កិញ្ចាបិ សោ ហោតិ អារញ្ញិកោ បន្តសេនាសនោ បិណ្ឌបាតិកោ សបទានចារី បំសុកូលិកោ លូខចីវរធរោ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី ន ចេវ សក្ករោន្តិ ន គរុំ ករោន្តិ ន មានេន្តិ ន បូជេន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តេ ហិ តស្ស អាយស្មតោ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា អប្បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច។
៦២. ‘‘យស្ស កស្សចិ, អាវុសោ, ភិក្ខុនោ ឥមេ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច, កិញ្ចាបិ សោ ហោតិ គាមន្តវិហារី នេមន្តនិកោ គហបតិចីវរធរោ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ ? តេ ហិ តស្ស អាយស្មតោ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, កំសបាតិ អាភតា អាបណា វា កម្មារកុលា វា បរិសុទ្ធា បរិយោទាតា។ តមេនំ សាមិកា សាលីនំ ឱទនំ វិចិតកាឡកំ វិចិនិតកាឡកំ (ក.) អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ រចយិត្វា អញ្ញិស្សា កំសបាតិយា បដិកុជ្ជិត្វា អន្តរាបណំ បដិបជ្ជេយ្យុំ។ តមេនំ ជនោ ទិស្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘អម្ភោ, កិមេវិទំ ហរីយតិ ជញ្ញជញ្ញំ វិយា’តិ? តមេនំ ឧដ្ឋហិត្វា អបាបុរិត្វា ឱលោកេយ្យ។ តស្ស សហ ទស្សនេន មនាបតា ច សណ្ឋហេយ្យ, អប្បាដិកុល្យតា ច សណ្ឋហេយ្យ, អជេគុច្ឆតា ច សណ្ឋហេយ្យ; សុហិតានម្បិ ភោត្តុកម្យតា អស្ស, បគេវ ជិឃច្ឆិតានំ។ ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យស្ស កស្សចិ ភិក្ខុនោ ឥមេ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ច, កិញ្ចាបិ សោ ហោតិ គាមន្តវិហារី នេមន្តនិកោ គហបតិចីវរធរោ, អថ ខោ នំ សព្រហ្មចារី សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តេ ហិ តស្ស អាយស្មតោ បាបកា អកុសលា ឥច្ឆាវចរា បហីនា ទិស្សន្តិ ចេវ សូយន្តិ ចា’’តិ។
៦៣. ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឧបមា មំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, បដិភាតី’’តិ។ ‘‘បដិភាតុ តំ, អាវុសោ មោគ្គល្លានា’’តិ។ ‘‘ឯកមិទាហំ, អាវុសោ, សមយំ រាជគហេ វិហរាមិ គិរិព្ពជេ។ អថ ខ្វាហំ, អាវុសោ, បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ រាជគហំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ។ តេន ខោ បន សមយេន សមីតិ យានការបុត្តោ រថស្ស នេមិំ តច្ឆតិ។ តមេនំ បណ្ឌុបុត្តោ អាជីវកោ បុរាណយានការបុត្តោ បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ។ អថ ខោ, អាវុសោ, បណ្ឌុបុត្តស្ស អាជីវកស្ស បុរាណយានការបុត្តស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘អហោ វតាយំ សមីតិ យានការបុត្តោ ឥមិស្សា នេមិយា ឥមញ្ច វង្កំ ឥមញ្ច ជិម្ហំ ឥមញ្ច ទោសំ តច្ឆេយ្យ, ឯវាយំ នេមិ អបគតវង្កា អបគតជិម្ហា អបគតទោសា សុទ្ធា អស្ស សុទ្ធាស្ស (សី. បី.), សុទ្ធា (ក.) សារេ បតិដ្ឋិតា’តិ ។ យថា យថា ខោ, អាវុសោ, បណ្ឌុបុត្តស្ស អាជីវកស្ស បុរាណយានការបុត្តស្ស ចេតសោ បរិវិតក្កោ ហោតិ, តថា តថា សមីតិ យានការបុត្តោ តស្សា នេមិយា តញ្ច វង្កំ តញ្ច ជិម្ហំ តញ្ច ទោសំ តច្ឆតិ។ អថ ខោ, អាវុសោ, បណ្ឌុបុត្តោ អាជីវកោ បុរាណយានការបុត្តោ អត្តមនោ អត្តមនវាចំ និច្ឆារេសិ – ‘ហទយា ហទយំ មញ្ញេ អញ្ញាយ តច្ឆតី’តិ។
‘‘ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យេ តេ បុគ្គលា អស្សទ្ធា, ជីវិកត្ថា ន សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, សឋា មាយាវិនោ កេតពិនោ កេដុភិនោ (ពហូសុ) ឧទ្ធតា ឧន្នឡា ចបលា មុខរា វិកិណ្ណវាចា, ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារា, ភោជនេ អមត្តញ្ញុនោ, ជាគរិយំ អននុយុត្តា, សាមញ្ញេ អនបេក្ខវន្តោ, សិក្ខាយ ន តិព្ពគារវា, ពាហុលិកា សាថលិកា, ឱក្កមនេ បុព្ពង្គមា, បវិវេកេ និក្ខិត្តធុរា, កុសីតា ហីនវីរិយា មុដ្ឋស្សតី អសម្បជានា អសមាហិតា វិព្ភន្តចិត្តា ទុប្បញ្ញា ឯឡមូគា, តេសំ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឥមិនា ធម្មបរិយាយេន ហទយា ហទយំ មញ្ញេ អញ្ញាយ តច្ឆតិ។
‘‘យេ បន តេ កុលបុត្តា សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, អសឋា អមាយាវិនោ អកេតពិនោ អនុទ្ធតា អនុន្នឡា អចបលា អមុខរា អវិកិណ្ណវាចា, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារា, ភោជនេ មត្តញ្ញុនោ, ជាគរិយំ អនុយុត្តា, សាមញ្ញេ អបេក្ខវន្តោ, សិក្ខាយ តិព្ពគារវា, ន ពាហុលិកា ន សាថលិកា, ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា, បវិវេកេ បុព្ពង្គមា, អារទ្ធវីរិយា បហិតត្តា ឧបដ្ឋិតស្សតី សម្បជានា សមាហិតា ឯកគ្គចិត្តា បញ្ញវន្តោ អនេឡមូគា, តេ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ឥមំ ធម្មបរិយាយំ សុត្វា បិវន្តិ មញ្ញេ, ឃសន្តិ មញ្ញេ វចសា ចេវ មនសា ច – ‘សាធុ វត, ភោ, សព្រហ្មចារី អកុសលា វុដ្ឋាបេត្វា កុសលេ បតិដ្ឋាបេតី’តិ។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, ឥត្ថី វា បុរិសោ វា ទហរោ យុវា មណ្ឌនកជាតិកោ សីសំន្ហាតោ ឧប្បលមាលំ វា វស្សិកមាលំ វា អតិមុត្តកមាលំ អធិមុត្តកមាលំ (ស្យា.) វា លភិត្វា ឧភោហិ ហត្ថេហិ បដិគ្គហេត្វា ឧត្តមង្គេ សិរស្មិំ បតិដ្ឋបេយ្យ, ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, យេ តេ កុលបុត្តា សទ្ធា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា, អសឋា អមាយាវិនោ អកេតពិនោ អនុទ្ធតា អនុន្នឡា អចបលា អមុខរា អវិកិណ្ណវាចា, ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារា, ភោជនេ មត្តញ្ញុនោ, ជាគរិយំ អនុយុត្តា, សាមញ្ញេ អបេក្ខវន្តោ, សិក្ខាយ តិព្ពគារវា, ន ពាហុលិកា ន សាថលិកា, ឱក្កមនេ និក្ខិត្តធុរា, បវិវេកេ បុព្ពង្គមា, អារទ្ធវីរិយា បហិតត្តា ឧបដ្ឋិតស្សតី សម្បជានា សមាហិតា ឯកគ្គចិត្តា បញ្ញវន្តោ អនេឡមូគា, តេ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ឥមំ ធម្មបរិយាយំ សុត្វា បិវន្តិ មញ្ញេ, ឃសន្តិ មញ្ញេ វចសា ចេវ មនសា ច – ‘សាធុ វត, ភោ, សព្រហ្មចារី អកុសលា វុដ្ឋាបេត្វា កុសលេ បតិដ្ឋាបេតី’តិ។ ឥតិហ តេ ឧភោ មហានាគា អញ្ញមញ្ញស្ស សុភាសិតំ សមនុមោទិំសូ’’តិ។
អនង្គណសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ។
៦. អាកង្ខេយ្យសុត្តំ
៦៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘សម្បន្នសីលា, ភិក្ខវេ, វិហរថ សម្បន្នបាតិមោក្ខា; បាតិមោក្ខសំវរសំវុតា វិហរថ អាចារគោចរសម្បន្នា អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវិនោ; សមាទាយ សិក្ខថ សិក្ខាបទេសុ។
៦៥. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘សព្រហ្មចារីនំ បិយោ ច អស្សំ មនាបោ ច គរុ ច ភាវនីយោ ចា’តិ មនាបោ គរុភាវនិយោ ចាតិ (សី.), សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘លាភី អស្សំ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារាន’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘យេសាហំ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសន គិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ បរិភុញ្ជាមិ តេសំ តេ ការា មហប្ផលា អស្សុ មហានិសំសា’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘យេ មំ យេ មេ (សី. ស្យា.) ញាតី សាលោហិតា បេតា កាលង្កតា កាលកតា (សី. ស្យា. បី.) បសន្នចិត្តា អនុស្សរន្តិ តេសំ តំ មហប្ផលំ អស្ស មហានិសំស’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
៦៦. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘អរតិរតិសហោ អស្សំ, ន ច មំ អរតិ សហេយ្យ, ឧប្បន្នំ អរតិំ អភិភុយ្យ អភិភុយ្យ វិហរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ភយភេរវសហោ អស្សំ, ន ច មំ ភយភេរវំ សហេយ្យ, ឧប្បន្នំ ភយភេរវំ អភិភុយ្យ អភិភុយ្យ វិហរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ចតុន្នំ ឈានានំ អាភិចេតសិកានំ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារានំ និកាមលាភី អស្សំ អកិច្ឆលាភី អកសិរលាភី’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘យេ តេ សន្តា វិមោក្ខា អតិក្កម្ម រូបេ អារុប្បា, តេ កាយេន ផុសិត្វា វិហរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
៦៧. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា សោតាបន្នោ អស្សំ អវិនិបាតធម្មោ និយតោ សម្ពោធិបរាយណោ’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘តិណ្ណំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា រាគទោសមោហានំ តនុត្តា សកទាគាមី អស្សំ សកិទេវ ឥមំ លោកំ អាគន្ត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ អស្សំ តត្ថ បរិនិព្ពាយី អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
៦៨. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘អនេកវិហិតំ ឥទ្ធិវិធំ បច្ចនុភវេយ្យំ – ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា អស្សំ, ពហុធាបិ ហុត្វា ឯកោ អស្សំ; អាវិភាវំ តិរោភាវំ; តិរោកុដ្ដំ តិរោបាការំ តិរោបព្ពតំ អសជ្ជមានោ គច្ឆេយ្យំ, សេយ្យថាបិ អាកាសេ; បថវិយាបិ ឧម្មុជ្ជនិមុជ្ជំ ករេយ្យំ, សេយ្យថាបិ ឧទកេ; ឧទកេបិ អភិជ្ជមានេ គច្ឆេយ្យំ, សេយ្យថាបិ បថវិយំ; អាកាសេបិ បល្លង្កេន កមេយ្យំ, សេយ្យថាបិ បក្ខី សកុណោ; ឥមេបិ ចន្ទិមសូរិយេ ឯវំមហិទ្ធិកេ ឯវំមហានុភាវេ បាណិនា បរាមសេយ្យំ បរិមជ្ជេយ្យំ; យាវ ព្រហ្មលោកាបិ កាយេន វសំ វត្តេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ឧភោ សទ្ទេ សុណេយ្យំ – ទិព្ពេ ច មានុសេ ច យេ ទូរេ សន្តិកេ ចា’តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានេយ្យំ – សរាគំ វា ចិត្តំ សរាគំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ វីតរាគំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សទោសំ វា ចិត្តំ សទោសំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតទោសំ វា ចិត្តំ វីតទោសំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សមោហំ វា ចិត្តំ សមោហំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតមោហំ វា ចិត្តំ វីតមោហំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សំខិត្តំ វា ចិត្តំ សំខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ វិក្ខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; មហគ្គតំ វា ចិត្តំ មហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ អមហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សឧត្តរំ វា ចិត្តំ សឧត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អនុត្តរំ វា ចិត្តំ អនុត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សមាហិតំ វា ចិត្តំ សមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អសមាហិតំ វា ចិត្តំ អសមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; វិមុត្តំ វា ចិត្តំ វិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ អវិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យំ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិ សតសហស្សម្បិ អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោតិ។ ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី…បេ.… ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សេយ្យំ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានេយ្យំ – ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា; ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នាតិ, ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សេយ្យំ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
៦៩. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ’ន្តិ, សីលេស្វេវស្ស បរិបូរការី អជ្ឈត្តំ ចេតោសមថមនុយុត្តោ អនិរាកតជ្ឈានោ វិបស្សនាយ សមន្នាគតោ ព្រូហេតា សុញ្ញាគារានំ។
‘‘សម្បន្នសីលា, ភិក្ខវេ, វិហរថ សម្បន្នបាតិមោក្ខា; បាតិមោក្ខសំវរសំវុតា វិហរថ អាចារគោចរសម្បន្នា អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវិនោ; សមាទាយ សិក្ខថ សិក្ខាបទេសូ’’តិ – ឥតិ យំ តំ វុត្តំ ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្ត’’ន្តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
អាកង្ខេយ្យសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ។
៧. វត្ថសុត្តំ
៧០. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, វត្ថំ សំកិលិដ្ឋំ មលគ្គហិតំ; តមេនំ រជកោ យស្មិំ យស្មិំ រង្គជាតេ ឧបសំហរេយ្យ – យទិ នីលកាយ យទិ បីតកាយ យទិ លោហិតកាយ យទិ មញ្ជិដ្ឋកាយ មញ្ជេដ្ឋកាយ (សី. បី.), មញ្ជេដ្ឋិកាយ (ស្យា.) ទុរត្តវណ្ណមេវស្ស អបរិសុទ្ធវណ្ណមេវស្ស។ តំ កិស្ស ហេតុ? អបរិសុទ្ធត្តា, ភិក្ខវេ, វត្ថស្ស។ ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចិត្តេ សំកិលិដ្ឋេ, ទុគ្គតិ បាដិកង្ខា។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, វត្ថំ បរិសុទ្ធំ បរិយោទាតំ; តមេនំ រជកោ យស្មិំ យស្មិំ រង្គជាតេ ឧបសំហរេយ្យ – យទិ នីលកាយ យទិ បីតកាយ យទិ លោហិតកាយ យទិ មញ្ជិដ្ឋកាយ – សុរត្តវណ្ណមេវស្ស បរិសុទ្ធវណ្ណមេវស្ស។ តំ កិស្ស ហេតុ? បរិសុទ្ធត្តា, ភិក្ខវេ, វត្ថស្ស។ ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ចិត្តេ អសំកិលិដ្ឋេ, សុគតិ បាដិកង្ខា។
៧១. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសា? អភិជ្ឈាវិសមលោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ព្យាបាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, កោធោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ឧបនាហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មក្ខោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, បឡាសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ឥស្សា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មាយា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, ថម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, សារម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, អតិមានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, មទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ, បមាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ។
៧២. ‘‘ស ខោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ‘អភិជ្ឈាវិសមលោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា អភិជ្ឈាវិសមលោភំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘ព្យាបាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ព្យាបាទំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ ; ‘កោធោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា កោធំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘ឧបនាហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ឧបនាហំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មក្ខោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មក្ខំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘បឡាសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា បឡាសំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘ឥស្សា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ឥស្សំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មាយា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មាយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘ថម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ថម្ភំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘សារម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា សារម្ភំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មានំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘អតិមានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា អតិមានំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘មទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មទំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ; ‘បមាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា បមាទំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ បជហតិ។
៧៣. ‘‘យតោ ខោ យតោ ច ខោ (សី. ស្យា.), ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ‘អភិជ្ឈាវិសមលោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា អភិជ្ឈាវិសមលោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ, ‘ព្យាបាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ព្យាបាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘កោធោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា កោធោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘ឧបនាហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ឧបនាហោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មក្ខោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មក្ខោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘បឡាសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា បឡាសោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘ឥស្សា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ឥស្សា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មច្ឆរិយំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មាយា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មាយា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា សាឋេយ្យំ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘ថម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា ថម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘សារម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា សារម្ភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘អតិមានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា អតិមានោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘មទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា មទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ; ‘បមាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’តិ – ឥតិ វិទិត្វា បមាទោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ បហីនោ ហោតិ។
៧៤. ‘‘សោ ពុទ្ធេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ ហោតិ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ; ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ ហោតិ – ‘ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោ សន្ទិដ្ឋិកោ អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’តិ; សង្ឃេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ ហោតិ – ‘សុប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, ឧជុប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, ញាយប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, សាមីចិប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, យទិទំ ចត្តារិ បុរិសយុគានិ, អដ្ឋ បុរិសបុគ្គលា។ ឯស ភគវតោ សាវកសង្ឃោ អាហុនេយ្យោ បាហុនេយ្យោ ទក្ខិណេយ្យោ អញ្ជលិករណីយោ , អនុត្តរំ បុញ្ញក្ខេត្តំ លោកស្សា’តិ។
៧៥. ‘‘យថោធិ យតោធិ (អដ្ឋកថាយំ បាឋន្តរំ) ខោ បនស្ស ចត្តំ ហោតិ វន្តំ មុត្តំ បហីនំ បដិនិស្សដ្ឋំ, សោ ‘ពុទ្ធេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោម្ហី’តិ លភតិ អត្ថវេទំ, លភតិ ធម្មវេទំ, លភតិ ធម្មូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ។ បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ; ‘ធម្មេ…បេ.… សង្ឃេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោម្ហី’តិ លភតិ អត្ថវេទំ, លភតិ ធម្មវេទំ, លភតិ ធម្មូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ; បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ។ ‘យថោធិ ខោ បន មេ ចត្តំ វន្តំ មុត្តំ បហីនំ បដិនិស្សដ្ឋ’ន្តិ លភតិ អត្ថវេទំ, លភតិ ធម្មវេទំ, លភតិ ធម្មូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ; បមុទិតស្ស បីតិ ជាយតិ, បីតិមនស្ស កាយោ បស្សម្ភតិ, បស្សទ្ធកាយោ សុខំ វេទេតិ, សុខិនោ ចិត្តំ សមាធិយតិ។
៧៦. ‘‘ស ខោ សោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំសីលោ ឯវំធម្មោ ឯវំបញ្ញោ សាលីនំ ចេបិ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជតិ វិចិតកាឡកំ អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ, នេវស្ស តំ ហោតិ អន្តរាយាយ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, វត្ថំ សំកិលិដ្ឋំ មលគ្គហិតំ អច្ឆោទកំ អាគម្ម បរិសុទ្ធំ ហោតិ បរិយោទាតំ , ឧក្កាមុខំ វា បនាគម្ម ជាតរូបំ បរិសុទ្ធំ ហោតិ បរិយោទាតំ, ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំសីលោ ឯវំធម្មោ ឯវំបញ្ញោ សាលីនំ ចេបិ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជតិ វិចិតកាឡកំ អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ , នេវស្ស តំ ហោតិ អន្តរាយាយ។
៧៧. ‘‘សោ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ ចតុត្ថិំ (សី. បី.)។ ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាបជ្ជេន ផរិត្វា វិហរតិ; ករុណាសហគតេន ចេតសា…បេ.… មុទិតាសហគតេន ចេតសា…បេ.… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ។ ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាបជ្ជេន ផរិត្វា វិហរតិ។
៧៨. ‘‘សោ ‘អត្ថិ ឥទំ, អត្ថិ ហីនំ, អត្ថិ បណីតំ, អត្ថិ ឥមស្ស សញ្ញាគតស្ស ឧត្តរិំ និស្សរណ’ន្តិ បជានាតិ។ តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ។ វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ – ‘ភិក្ខុ សិនាតោ អន្តរេន សិនានេនា’’’តិ។
៧៩. តេន ខោ បន សមយេន សុន្ទរិកភារទ្វាជោ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ អវិទូរេ និសិន្នោ ហោតិ។ អថ ខោ សុន្ទរិកភារទ្វាជោ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘គច្ឆតិ បន ភវំ គោតមោ ពាហុកំ នទិំ សិនាយិតុ’’ន្តិ? ‘‘កិំ, ព្រាហ្មណ, ពាហុកាយ នទិយា? កិំ ពាហុកា នទី ករិស្សតី’’តិ? ‘‘លោក្ខសម្មតា លោខ្យសម្មតា (សី.), មោក្ខសម្មតា (បី.) ហិ, ភោ គោតម, ពាហុកា នទី ពហុជនស្ស, បុញ្ញសម្មតា ហិ, ភោ គោតម, ពាហុកា នទី ពហុជនស្ស, ពាហុកាយ បន នទិយា ពហុជនោ បាបកម្មំ កតំ បវាហេតី’’តិ។ អថ ខោ ភគវា សុន្ទរិកភារទ្វាជំ ព្រាហ្មណំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘ពាហុកំ អធិកក្កញ្ច, គយំ សុន្ទរិកំ មបិ សុន្ទរិកាមបិ (សី. ស្យា. បី.), សុន្ទរិកំ មហិំ (ឥតិបិ);
សរស្សតិំ បយាគញ្ច, អថោ ពាហុមតិំ នទិំ;
និច្ចម្បិ ពាលោ បក្ខន្ទោ បក្ខន្នោ (សី. ស្យា. បី.), កណ្ហកម្មោ ន សុជ្ឈតិ។
‘‘កិំ សុន្ទរិកា ករិស្សតិ, កិំ បយាគា បយាគោ (សី. ស្យា. បី.) កិំ ពាហុកា នទី;
វេរិំ កតកិព្ពិសំ នរំ, ន ហិ នំ សោធយេ បាបកម្មិនំ។
‘‘សុទ្ធស្ស វេ សទា ផគ្គុ, សុទ្ធស្សុបោសថោ សទា;
សុទ្ធស្ស សុចិកម្មស្ស, សទា សម្បជ្ជតេ វតំ;
ឥធេវ សិនាហិ ព្រាហ្មណ, សព្ពភូតេសុ ករោហិ ខេមតំ។
‘‘សចេ មុសា ន ភណសិ, សចេ បាណំ ន ហិំសសិ;
សចេ អទិន្នំ នាទិយសិ, សទ្ទហានោ អមច្ឆរី;
កិំ កាហសិ គយំ គន្ត្វា, ឧទបានោបិ តេ គយា’’តិ។
៨០. ឯវំ វុត្តេ, សុន្ទរិកភារទ្វាជោ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ លភេយ្យាហំ ភោតោ គោតមស្ស សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ។ អលត្ថ ខោ សុន្ទរិកភារទ្វាជោ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, អលត្ថ ឧបសម្បទំ។ អចិរូបសម្បន្នោ ខោ បនាយស្មា ភារទ្វាជោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ។ ‘‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’’តិ អព្ភញ្ញាសិ។ អញ្ញតរោ ខោ បនាយស្មា ភារទ្វាជោ អរហតំ អហោសីតិ។
វត្ថសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
៨. សល្លេខសុត្តំ
៨១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាចុន្ទោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា មហាចុន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យា ឥមា, ភន្តេ, អនេកវិហិតា ទិដ្ឋិយោ លោកេ ឧប្បជ្ជន្តិ – អត្តវាទបដិសំយុត្តា វា លោកវាទបដិសំយុត្តា វា – អាទិមេវ នុ ខោ, ភន្តេ, ភិក្ខុនោ មនសិករោតោ ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតី’’តិ?
៨២. ‘‘យា ឥមា, ចុន្ទ, អនេកវិហិតា ទិដ្ឋិយោ លោកេ ឧប្បជ្ជន្តិ – អត្តវាទបដិសំយុត្តា វា លោកវាទបដិសំយុត្តា វា – យត្ថ ចេតា ទិដ្ឋិយោ ឧប្បជ្ជន្តិ យត្ថ ច អនុសេន្តិ យត្ថ ច សមុទាចរន្តិ តំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេ សោ អត្តា’តិ – ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញា បស្សតោ ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតិ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ។ ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ។ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ឯតេ អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ។ ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ។ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ឯតេ អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរេយ្យ, សតោ ច សម្បជានោ សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេយ្យ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ។ ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ។ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ឯតេ អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ។ ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ។ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ឯតេ អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា, បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា, នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា, ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ។ ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ។ សន្តា ឯតេ វិហារា អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ។ ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ។ សន្តា ឯតេ វិហារា អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ។ ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ។ សន្តា ឯតេ វិហារា អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ។
‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, ចុន្ទ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សព្ពសោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តស្ស ឯវមស្ស – ‘សល្លេខេន វិហរាមី’តិ ។ ន ខោ បនេតេ, ចុន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ សល្លេខា វុច្ចន្តិ។ សន្តា ឯតេ វិហារា អរិយស្ស វិនយេ វុច្ចន្តិ។
៨៣. ‘‘ឥធ ខោ បន វោ, ចុន្ទ, សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ វិហិំសកា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អវិហិំសកា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ បាណាតិបាតី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ បាណាតិបាតា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ អទិន្នាទាយី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អទិន្នាទានា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ អព្រហ្មចារី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ព្រហ្មចារី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មុសាវាទី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ មុសាវាទា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ បិសុណវាចា បិសុណា វាចា (សី. បី.) ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ ផរុសវាចា ផរុសា វាចា (សី. បី.) ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ សម្ផប្បលាបី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ អភិជ្ឈាលូ ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនភិជ្ឈាលូ ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ ព្យាបន្នចិត្តា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អព្យាបន្នចិត្តា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាទិដ្ឋី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាទិដ្ឋី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាសង្កប្បា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាសង្កប្បា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាវាចា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាវាចា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាកម្មន្តា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាកម្មន្តា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាអាជីវា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាអាជីវា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាវាយាមា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាវាយាមា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាសតី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាសតី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាសមាធិ ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាសមាធី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាញាណី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាញាណី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មិច្ឆាវិមុត្តី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សម្មាវិមុត្តី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។
‘‘‘បរេ ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ វិគតថីនមិទ្ធា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ ។ ‘បរេ ឧទ្ធតា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនុទ្ធតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ វិចិកិច្ឆី វេចិកិច្ឆី (សី. បី. ក.) ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ តិណ្ណវិចិកិច្ឆា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ កោធនា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អក្កោធនា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ ឧបនាហី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនុបនាហី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មក្ខី ភវិស្សន្តិ , មយមេត្ថ អមក្ខី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ បឡាសី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អបឡាសី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ ឥស្សុកី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនិស្សុកី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មច្ឆរី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អមច្ឆរី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ សឋា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អសឋា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មាយាវី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អមាយាវី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ ថទ្ធា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អត្ថទ្ធា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ អតិមានី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អនតិមានី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ ទុព្ពចា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សុវចា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ បាបមិត្តា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ កល្យាណមិត្តា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ បមត្តា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អប្បមត្តា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ អស្សទ្ធា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ សទ្ធា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ អហិរិកា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ហិរិមនា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ អនោត្តាបី អនោត្តប្បី (ក.) ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ឱត្តាបី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ អប្បស្សុតា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ពហុស្សុតា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ កុសីតា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អារទ្ធវីរិយា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ មុដ្ឋស្សតី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ ឧបដ្ឋិតស្សតី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ ទុប្បញ្ញា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ បញ្ញាសម្បន្នា ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។ ‘បរេ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អនាធានគ្គាហី សុប្បដិនិស្សគ្គី ភវិស្សាមា’តិ សល្លេខោ ករណីយោ។
៨៤. ‘‘ចិត្តុប្បាទម្បិ ខោ អហំ, ចុន្ទ, កុសលេសុ ធម្មេសុ ពហុការំ ពហូបការំ (ក.) វទាមិ, កោ បន វាទោ កាយេន វាចាយ អនុវិធីយនាសុ! តស្មាតិហ, ចុន្ទ, ‘បរេ វិហិំសកា ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អវិហិំសកា ភវិស្សាមា’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ។ ‘បរេ បាណាតិបាតី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ បាណាតិបាតា បដិវិរតា ភវិស្សាមា’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ…‘បរេ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី ភវិស្សន្តិ, មយមេត្ថ អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសី អនាធានគ្គាហី សុប្បដិនិស្សគ្គី ភវិស្សាមា’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេតព្ពំ។
៨៥. ‘‘សេយ្យថាបិ, ចុន្ទ, វិសមោ មគ្គោ អស្ស, តស្ស មគ្គោ តស្សាស្ស (សី. ស្យា. បី.) អញ្ញោ សមោ មគ្គោ បរិក្កមនាយ; សេយ្យថា វា បន, ចុន្ទ, វិសមំ តិត្ថំ អស្ស, តស្ស អញ្ញំ សមំ តិត្ថំ បរិក្កមនាយ; ឯវមេវ ខោ, ចុន្ទ, វិហិំសកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អវិហិំសា ហោតិ បរិក្កមនាយ, បាណាតិបាតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បាណាតិបាតា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, អទិន្នាទាយិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អទិន្នាទានា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, អព្រហ្មចារិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អព្រហ្មចរិយា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ , មុសាវាទិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស មុសាវាទា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, បិសុណវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, ផរុសវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, សម្ផប្បលាបិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្ផប្បលាបា វេរមណី ហោតិ បរិក្កមនាយ, អភិជ្ឈាលុស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនភិជ្ឈា ហោតិ បរិក្កមនាយ, ព្យាបន្នចិត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អព្យាបាទោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាទិដ្ឋិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាសង្កប្បស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសង្កប្បោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវាចា ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាកម្មន្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាកម្មន្តោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាអាជីវស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាអាជីវោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាវាយាមស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវាយាមោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាសតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសតិ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាសមាធិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសមាធិ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាញាណិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាញាណំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មិច្ឆាវិមុត្តិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវិមុត្តិ ហោតិ បរិក្កមនាយ។
‘‘ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស វិគតថិនមិទ្ធតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, ឧទ្ធតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនុទ្ធច្ចំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, វិចិកិច្ឆិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស តិណ្ណវិចិកិច្ឆតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, កោធនស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អក្កោធោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, ឧបនាហិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនុបនាហោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មក្ខិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមក្ខោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, បឡាសិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អបឡាសោ ហោតិ បរិក្កមនាយ , ឥស្សុកិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនិស្សុកិតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, មច្ឆរិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមច្ឆរិយំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, សឋស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសាឋេយ្យំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មាយាវិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមាយា អមាយាវិតា (ក.) ហោតិ បរិក្កមនាយ, ថទ្ធស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អត្ថទ្ធិយំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, អតិមានិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនតិមានោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, ទុព្ពចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សោវចស្សតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, បាបមិត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស កល្យាណមិត្តតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, បមត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អប្បមាទោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, អស្សទ្ធស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សទ្ធា ហោតិ បរិក្កមនាយ, អហិរិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ហិរី ហោតិ បរិក្កមនាយ, អនោត្តាបិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ឱត្តប្បំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, អប្បស្សុតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ពាហុសច្ចំ ហោតិ បរិក្កមនាយ, កុសីតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស វីរិយារម្ភោ ហោតិ បរិក្កមនាយ, មុដ្ឋស្សតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ឧបដ្ឋិតស្សតិតា ហោតិ បរិក្កមនាយ, ទុប្បញ្ញស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បញ្ញាសម្បទា ហោតិ បរិក្កមនាយ , សន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អាធានគ្គាហិ-ទុប្បដិនិស្សគ្គិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសិអនាធានគ្គាហិ-សុប្បដិនិស្សគ្គិតា ហោតិ បរិក្កមនាយ។
៨៦. ‘‘សេយ្យថាបិ, ចុន្ទ, យេ កេចិ អកុសលា ធម្មា សព្ពេ តេ អធោភាគង្គមនីយា អធោភាវង្គមនីយា (សី. ស្យា. បី.), យេ កេចិ កុសលា ធម្មា សព្ពេ តេ ឧបរិភាគង្គមនីយា ឧបរិភាវង្គមនីយា (សី. ស្យា. បី.), ឯវមេវ ខោ, ចុន្ទ, វិហិំសកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អវិហិំសា ហោតិ ឧបរិភាគាយ ឧបរិភាវាយ (សី. ស្យា. ក.), បាណាតិបាតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បាណាតិបាតា វេរមណី ហោតិ ឧបរិភាគាយ…បេ.… សន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អាធានគ្គាហិ-ទុប្បដិនិស្សគ្គិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អនាធានគ្គាហិ-សុប្បដិនិស្សគ្គិតា ហោតិ ឧបរិភាគាយ។
៨៧. ‘‘សោ វត, ចុន្ទ, អត្តនា បលិបបលិបន្នោ បរំ បលិបបលិបន្នំ ឧទ្ធរិស្សតីតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។ សោ វត, ចុន្ទ, អត្តនា អបលិបបលិបន្នោ បរំ បលិបបលិបន្នំ ឧទ្ធរិស្សតីតិ ឋានមេតំ វិជ្ជតិ។ សោ វត, ចុន្ទ, អត្តនា អទន្តោ អវិនីតោ អបរិនិព្ពុតោ បរំ ទមេស្សតិ វិនេស្សតិ បរិនិព្ពាបេស្សតីតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។ សោ វត , ចុន្ទ, អត្តនា ទន្តោ វិនីតោ បរិនិព្ពុតោ បរំ ទមេស្សតិ វិនេស្សតិ បរិនិព្ពាបេស្សតីតិ ឋានមេតំ វិជ្ជតិ។ ឯវមេវ ខោ, ចុន្ទ, វិហិំសកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អវិហិំសា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ, បាណាតិបាតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បាណាតិបាតា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ អទិន្នាទាយិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អទិន្នាទានា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ អព្រហ្មចារិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អព្រហ្មចរិយា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មុសាវាទិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស មុសាវាទា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ បិសុណវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ ផរុសវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ សម្ផប្បលាបិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្ផប្បលាបា វេរមណី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ អភិជ្ឈាលុស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនភិជ្ឈា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ ព្យាបន្នចិត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អព្យាបាទោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាទិដ្ឋិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាសង្កប្បស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសង្កប្បោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាវាចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវាចា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាកម្មន្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាកម្មន្តោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាអាជីវស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាអាជីវោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាវាយាមស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវាយាមោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាសតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសតិ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាសមាធិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសមាធិ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាញាណិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាញាណំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មិច្ឆាវិមុត្តិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាវិមុត្តិ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។
‘‘ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស វិគតថិនមិទ្ធតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ ឧទ្ធតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនុទ្ធច្ចំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ វិចិកិច្ឆិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស តិណ្ណវិចិកិច្ឆតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ កោធនស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អក្កោធោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ ឧបនាហិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនុបនាហោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មក្ខិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមក្ខោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ បឡាសិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អបឡាសោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ ឥស្សុកិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនិស្សុកិតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មច្ឆរិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមច្ឆរិយំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ សឋស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសាឋេយ្យំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មាយាវិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អមាយា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ ថទ្ធស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អត្ថទ្ធិយំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ អតិមានិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អនតិមានោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ ទុព្ពចស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សោវចស្សតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ បាបមិត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស កល្យាណមិត្តតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ បមត្តស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អប្បមាទោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ អស្សទ្ធស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស សទ្ធា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ អហិរិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ហិរី ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ អនោត្តាបិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ឱត្តប្បំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ អប្បស្សុតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ពាហុសច្ចំ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ កុសីតស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស វីរិយារម្ភោ ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ មុដ្ឋស្សតិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស ឧបដ្ឋិតស្សតិតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ ទុប្បញ្ញស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស បញ្ញាសម្បទា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អាធានគ្គាហិ-ទុប្បដិនិស្សគ្គិស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសិ-អនាធានគ្គាហិ-សុប្បដិនិស្សគ្គិតា ហោតិ បរិនិព្ពានាយ។
៨៨. ‘‘ឥតិ ខោ, ចុន្ទ, ទេសិតោ មយា សល្លេខបរិយាយោ, ទេសិតោ ចិត្តុប្បាទបរិយាយោ, ទេសិតោ បរិក្កមនបរិយាយោ, ទេសិតោ ឧបរិភាគបរិយាយោ, ទេសិតោ បរិនិព្ពានបរិយាយោ។ យំ ខោ, ចុន្ទ, សត្ថារា ករណីយំ សាវកានំ ហិតេសិនា អនុកម្បកេន អនុកម្បំ ឧបាទាយ, កតំ វោ តំ មយា។ ‘ឯតានិ, ចុន្ទ, រុក្ខមូលានិ, ឯតានិ សុញ្ញាគារានិ, ឈាយថ, ចុន្ទ, មា បមាទត្ថ, មា បច្ឆាវិប្បដិសារិនោ អហុវត្ថ’ – អយំ ខោ អម្ហាកំ អនុសាសនី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ អាយស្មា មហាចុន្ទោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
ចតុត្តាលីសបទា វុត្តា, សន្ធយោ បញ្ច ទេសិតា;
សល្លេខោ នាម សុត្តន្តោ, គម្ភីរោ សាគរូបមោតិ។
សល្លេខសុត្តំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ។
៩. សម្មាទិដ្ឋិសុត្តំ
៨៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាវុសោ ភិក្ខវេ’’តិ។ ‘‘អាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ។ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –
‘‘‘សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាទិដ្ឋី (សី. ស្យា.) សម្មាទិដ្ឋី’តិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ។ កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?
‘‘ទូរតោបិ ខោ មយំ, អាវុសោ, អាគច្ឆេយ្យាម អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស សន្តិកេ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថមញ្ញាតុំ។ សាធុ វតាយស្មន្តំយេវ សារិបុត្តំ បដិភាតុ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ។ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, អាវុសោ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ។ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច –
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ អកុសលញ្ច បជានាតិ, អកុសលមូលញ្ច បជានាតិ, កុសលញ្ច បជានាតិ, កុសលមូលញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមំ បនាវុសោ, អកុសលំ, កតមំ អកុសលមូលំ, កតមំ កុសលំ, កតមំ កុសលមូលំ? បាណាតិបាតោ ខោ, អាវុសោ, អកុសលំ, អទិន្នាទានំ អកុសលំ, កាមេសុមិច្ឆាចារោ អកុសលំ, មុសាវាទោ អកុសលំ, បិសុណា វាចា បិសុណវាចា (ក.) អកុសលំ, ផរុសា វាចា ផរុសវាចា (ក.) អកុសលំ, សម្ផប្បលាបោ អកុសលំ, អភិជ្ឈា អកុសលំ, ព្យាបាទោ អកុសលំ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ អកុសលំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ អកុសលំ។ កតមញ្ចាវុសោ, អកុសលមូលំ? លោភោ អកុសលមូលំ, ទោសោ អកុសលមូលំ, មោហោ អកុសលមូលំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, អកុសលមូលំ។
‘‘កតមញ្ចាវុសោ , កុសលំ? បាណាតិបាតា វេរមណី កុសលំ, អទិន្នាទានា វេរមណី កុសលំ, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី កុសលំ, មុសាវាទា វេរមណី កុសលំ, បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី កុសលំ, ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី កុសលំ, សម្ផប្បលាបា វេរមណី កុសលំ, អនភិជ្ឈា កុសលំ, អព្យាបាទោ កុសលំ, សម្មាទិដ្ឋិ កុសលំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, កុសលំ។ កតមញ្ចាវុសោ, កុសលមូលំ? អលោភោ កុសលមូលំ, អទោសោ កុសលមូលំ, អមោហោ កុសលមូលំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, កុសលមូលំ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ អកុសលំ បជានាតិ, ឯវំ អកុសលមូលំ បជានាតិ, ឯវំ កុសលំ បជានាតិ, ឯវំ កុសលមូលំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩០. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឧត្តរិ ឧត្តរិំ (សី. ស្យា. បី.) បញ្ហំ អបុច្ឆុំ អបុច្ឆិំសុ (ស្យា.) – ‘‘សិយា បនាវុសោ, អញ្ញោបិ បរិយាយោ យថា អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?
‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ អាហារញ្ច បជានាតិ, អាហារសមុទយញ្ច បជានាតិ, អាហារនិរោធញ្ច បជានាតិ, អាហារនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមោ បនាវុសោ, អាហារោ, កតមោ អាហារសមុទយោ, កតមោ អាហារនិរោធោ, កតមា អាហារនិរោធគាមិនី បដិបទា? ចត្តារោមេ, អាវុសោ, អាហារា ភូតានំ វា សត្តានំ ឋិតិយា, សម្ភវេសីនំ វា អនុគ្គហាយ។ កតមេ ចត្តារោ? កពឡីការោ អាហារោ ឱឡារិកោ វា សុខុមោ វា, ផស្សោ ទុតិយោ, មនោសញ្ចេតនា តតិយា, វិញ្ញាណំ ចតុត្ថំ។ តណ្ហាសមុទយា អាហារសមុទយោ, តណ្ហានិរោធា អាហារនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ អាហារនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ , សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ’។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ អាហារំ បជានាតិ, ឯវំ អាហារសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ អាហារនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ អាហារនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩១. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឧត្តរិ បញ្ហំ អបុច្ឆុំ – ‘‘សិយា បនាវុសោ, អញ្ញោបិ បរិយាយោ យថា អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?
‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ទុក្ខញ្ច បជានាតិ, ទុក្ខសមុទយញ្ច បជានាតិ, ទុក្ខនិរោធញ្ច បជានាតិ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមំ បនាវុសោ, ទុក្ខំ, កតមោ ទុក្ខសមុទយោ, កតមោ ទុក្ខនិរោធោ, កតមា ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា? ជាតិបិ ទុក្ខា, ជរាបិ ទុក្ខា, មរណម្បិ ទុក្ខំ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសាបិ ទុក្ខា, អប្បិយេហិ សម្បយោគោបិ ទុក្ខោ, បិយេហិ វិប្បយោគោបិ ទុក្ខោ, យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ, សំខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា បញ្ចុបាទានក្ខន្ធាបិ (ក.) ទុក្ខា – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, ទុក្ខំ។ កតមោ ចាវុសោ, ទុក្ខសមុទយោ? យាយំ តណ្ហា បោនោព្ភវិកា នន្ទីរាគសហគតា បោនោភវិកា (សី. បី.) តត្រតត្រាភិនន្ទិនី នន្ទិរាគសហគតា (សី. បី.), សេយ្យថិទំ, កាមតណ្ហា ភវតណ្ហា វិភវតណ្ហា – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ទុក្ខសមុទយោ។ កតមោ ចាវុសោ, ទុក្ខនិរោធោ? យោ តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធោ ចាគោ បដិនិស្សគ្គោ មុត្តិ អនាលយោ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ទុក្ខនិរោធោ។ កតមា ចាវុសោ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ, សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ទុក្ខំ បជានាតិ, ឯវំ ទុក្ខសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ទុក្ខនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩២. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឧត្តរិ បញ្ហំ អបុច្ឆុំ – ‘‘សិយា បនាវុសោ, អញ្ញោបិ បរិយាយោ យថា អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?
‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ជរាមរណញ្ច បជានាតិ, ជរាមរណសមុទយញ្ច បជានាតិ, ជរាមរណនិរោធញ្ច បជានាតិ, ជរាមរណនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមំ បនាវុសោ, ជរាមរណំ, កតមោ ជរាមរណសមុទយោ, កតមោ ជរាមរណនិរោធោ, កតមា ជរាមរណនិរោធគាមិនី បដិបទា? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជរា ជីរណតា ខណ្ឌិច្ចំ បាលិច្ចំ វលិត្តចតា អាយុនោ សំហានិ ឥន្ទ្រិយានំ បរិបាកោ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ជរា។ កតមញ្ចាវុសោ, មរណំ? យា យំ (បី. ក.), សតិបដ្ឋានសុត្តេបិ តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហា តម្ហា សត្តនិកាយា ចុតិ ចវនតា ភេទោ អន្តរធានំ មច្ចុ មរណំ កាលំកិរិយា ខន្ធានំ ភេទោ, កឡេវរស្ស និក្ខេបោ, ជីវិតិន្ទ្រិយស្សុបច្ឆេទោ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, មរណំ។ ឥតិ អយញ្ច ជរា ឥទញ្ច មរណំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, ជរាមរណំ។ ជាតិសមុទយា ជរាមរណសមុទយោ, ជាតិនិរោធា ជរាមរណនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ជរាមរណនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ជរាមរណំ បជានាតិ, ឯវំ ជរាមរណសមុទំ បជានាតិ, ឯវំ ជរាមរណនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ជរាមរណនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ.… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩៣. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ជាតិញ្ច បជានាតិ, ជាតិសមុទយញ្ច បជានាតិ, ជាតិនិរោធញ្ច បជានាតិ, ជាតិនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមា បនាវុសោ, ជាតិ, កតមោ ជាតិសមុទយោ, កតមោ ជាតិនិរោធោ, កតមា ជាតិនិរោធគាមិនី បដិបទា? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជាតិ សញ្ជាតិ ឱក្កន្តិ អភិនិព្ពត្តិ ខន្ធានំ បាតុភាវោ, អាយតនានំ បដិលាភោ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, ជាតិ។ ភវសមុទយា ជាតិសមុទយោ, ភវនិរោធា ជាតិនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ជាតិនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ជាតិំ បជានាតិ, ឯវំ ជាតិសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ជាតិនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ជាតិនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ.… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩៤. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ភវញ្ច បជានាតិ, ភវសមុទយញ្ច បជានាតិ, ភវនិរោធញ្ច បជានាតិ, ភវនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមោ បនាវុសោ, ភវោ, កតមោ ភវសមុទយោ, កតមោ ភវនិរោធោ, កតមា ភវនិរោធគាមិនី បដិបទា? តយោមេ, អាវុសោ, ភវា – កាមភវោ, រូបភវោ, អរូបភវោ។ ឧបាទានសមុទយា ភវសមុទយោ, ឧបាទាននិរោធា ភវនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ភវនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ភវំ បជានាតិ, ឯវំ ភវសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ភវនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ភវនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ.… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ។ ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩៥. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឧបាទានញ្ច បជានាតិ, ឧបាទានសមុទយញ្ច បជានាតិ, ឧបាទាននិរោធញ្ច បជានាតិ, ឧបាទាននិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមំ បនាវុសោ, ឧបាទានំ, កតមោ ឧបាទានសមុទយោ, កតមោ ឧបាទាននិរោធោ, កតមា ឧបាទាននិរោធគាមិនី បដិបទា? ចត្តារិមានិ, អាវុសោ, ឧបាទានានិ – កាមុបាទានំ, ទិដ្ឋុបាទានំ, សីលព្ពតុបាទានំ, អត្តវាទុបាទានំ។ តណ្ហាសមុទយា ឧបាទានសមុទយោ, តណ្ហានិរោធា ឧបាទាននិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ឧបាទាននិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ឧបាទានំ បជានាតិ, ឯវំ ឧបាទានសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ឧបាទាននិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ឧបាទាននិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ.… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩៦. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ តណ្ហញ្ច បជានាតិ, តណ្ហាសមុទយញ្ច បជានាតិ, តណ្ហានិរោធញ្ច បជានាតិ, តណ្ហានិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមា បនាវុសោ, តណ្ហា, កតមោ តណ្ហាសមុទយោ, កតមោ តណ្ហានិរោធោ, កតមា តណ្ហានិរោធគាមិនី បដិបទា? ឆយិមេ, អាវុសោ, តណ្ហាកាយា – រូបតណ្ហា, សទ្ទតណ្ហា, គន្ធតណ្ហា, រសតណ្ហា, ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា, ធម្មតណ្ហា។ វេទនាសមុទយា តណ្ហាសមុទយោ, វេទនានិរោធា តណ្ហានិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ តណ្ហានិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ តណ្ហំ បជានាតិ, ឯវំ តណ្ហាសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ តណ្ហានិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ តណ្ហានិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ.… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩៧. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ វេទនញ្ច បជានាតិ, វេទនាសមុទយញ្ច បជានាតិ, វេទនានិរោធញ្ច បជានាតិ, វេទនានិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមា បនាវុសោ, វេទនា, កតមោ វេទនាសមុទយោ, កតមោ វេទនានិរោធោ, កតមា វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា? ឆយិមេ, អាវុសោ, វេទនាកាយា – ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា, សោតសម្ផស្សជា វេទនា, ឃានសម្ផស្សជា វេទនា, ជិវ្ហាសម្ផស្សជា វេទនា, កាយសម្ផស្សជា វេទនា, មនោសម្ផស្សជា វេទនា។ ផស្សសមុទយា វេទនាសមុទយោ, ផស្សនិរោធា វេទនានិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ វេទនានិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ វេទនំ បជានាតិ, ឯវំ វេទនាសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ វេទនានិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ វេទនានិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ.… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩៨. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ផស្សញ្ច បជានាតិ, ផស្សសមុទយញ្ច បជានាតិ, ផស្សនិរោធញ្ច បជានាតិ, ផស្សនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមោ បនាវុសោ, ផស្សោ, កតមោ ផស្សសមុទយោ, កតមោ ផស្សនិរោធោ, កតមា ផស្សនិរោធគាមិនី បដិបទា? ឆយិមេ, អាវុសោ, ផស្សកាយា – ចក្ខុសម្ផស្សោ, សោតសម្ផស្សោ , ឃានសម្ផស្សោ, ជិវ្ហាសម្ផស្សោ, កាយសម្ផស្សោ, មនោសម្ផស្សោ។ សឡាយតនសមុទយា ផស្សសមុទយោ, សឡាយតននិរោធា ផស្សនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ផស្សនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ ផស្សំ បជានាតិ, ឯវំ ផស្សសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ ផស្សនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ ផស្សនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ.… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
៩៩. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សឡាយតនញ្ច បជានាតិ, សឡាយតនសមុទយញ្ច បជានាតិ, សឡាយតននិរោធញ្ច បជានាតិ, សឡាយតននិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមំ បនាវុសោ, សឡាយតនំ, កតមោ សឡាយតនសមុទយោ, កតមោ សឡាយតននិរោធោ, កតមា សឡាយតននិរោធគាមិនី បដិបទា ? ឆយិមានិ, អាវុសោ, អាយតនានិ – ចក្ខាយតនំ, សោតាយតនំ, ឃានាយតនំ, ជិវ្ហាយតនំ, កាយាយតនំ, មនាយតនំ។ នាមរូបសមុទយា សឡាយតនសមុទយោ, នាមរូបនិរោធា សឡាយតននិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សឡាយតននិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ សឡាយតនំ បជានាតិ, ឯវំ សឡាយតនសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ សឡាយតននិរោធំ បជានាតិ , ឯវំ សឡាយតននិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
១០០. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ នាមរូបញ្ច បជានាតិ, នាមរូបសមុទយញ្ច បជានាតិ, នាមរូបនិរោធញ្ច បជានាតិ, នាមរូបនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមំ បនាវុសោ, នាមរូបំ, កតមោ នាមរូបសមុទយោ, កតមោ នាមរូបនិរោធោ, កតមា នាមរូបនិរោធគាមិនី បដិបទា? វេទនា, សញ្ញា, ចេតនា, ផស្សោ, មនសិការោ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, នាមំ; ចត្តារិ ច មហាភូតានិ, ចតុន្នញ្ច មហាភូតានំ ឧបាទាយរូបំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, រូបំ។ ឥតិ ឥទញ្ច នាមំ ឥទញ្ច រូបំ – ឥទំ វុច្ចតាវុសោ, នាមរូបំ។ វិញ្ញាណសមុទយា នាមរូបសមុទយោ, វិញ្ញាណនិរោធា នាមរូបនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ នាមរូបនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ នាមរូបំ បជានាតិ, ឯវំ នាមរូបសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ នាមរូបនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ នាមរូបនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ.… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
១០១. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ វិញ្ញាណញ្ច បជានាតិ, វិញ្ញាណសមុទយញ្ច បជានាតិ, វិញ្ញាណនិរោធញ្ច បជានាតិ, វិញ្ញាណនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមំ បនាវុសោ, វិញ្ញាណំ, កតមោ វិញ្ញាណសមុទយោ, កតមោ វិញ្ញាណនិរោធោ, កតមា វិញ្ញាណនិរោធគាមិនី បដិបទា? ឆយិមេ, អាវុសោ, វិញ្ញាណកាយា – ចក្ខុវិញ្ញាណំ, សោតវិញ្ញាណំ, ឃានវិញ្ញាណំ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, កាយវិញ្ញាណំ, មនោវិញ្ញាណំ។ សង្ខារសមុទយា វិញ្ញាណសមុទយោ, សង្ខារនិរោធា វិញ្ញាណនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ វិញ្ញាណនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ វិញ្ញាណំ បជានាតិ, ឯវំ វិញ្ញាណសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ វិញ្ញាណនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ វិញ្ញាណនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ , សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ…បេ.… ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
១០២. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សង្ខារេ ច បជានាតិ, សង្ខារសមុទយញ្ច បជានាតិ, សង្ខារនិរោធញ្ច បជានាតិ, សង្ខារនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមេ បនាវុសោ, សង្ខារា, កតមោ សង្ខារសមុទយោ, កតមោ សង្ខារនិរោធោ, កតមា សង្ខារនិរោធគាមិនី បដិបទា? តយោមេ, អាវុសោ, សង្ខារា – កាយសង្ខារោ, វចីសង្ខារោ, ចិត្តសង្ខារោ។ អវិជ្ជាសមុទយា សង្ខារសមុទយោ, អវិជ្ជានិរោធា សង្ខារនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សង្ខារនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ សង្ខារេ បជានាតិ, ឯវំ សង្ខារសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ សង្ខារនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ សង្ខារនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
១០៣. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ…បេ.… អបុច្ឆុំ – សិយា បនាវុសោ…បេ.… ‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ អវិជ្ជញ្ច បជានាតិ, អវិជ្ជាសមុទយញ្ច បជានាតិ, អវិជ្ជានិរោធញ្ច បជានាតិ, អវិជ្ជានិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមា បនាវុសោ, អវិជ្ជា, កតមោ អវិជ្ជាសមុទយោ, កតមោ អវិជ្ជានិរោធោ, កតមា អវិជ្ជានិរោធគាមិនី បដិបទា? យំ ខោ, អាវុសោ, ទុក្ខេ អញ្ញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ អញ្ញាណំ, ទុក្ខនិរោធេ អញ្ញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ អញ្ញាណំ – អយំ វុច្ចតាវុសោ, អវិជ្ជា។ អាសវសមុទយា អវិជ្ជាសមុទយោ, អាសវនិរោធា អវិជ្ជានិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ អវិជ្ជានិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ អវិជ្ជំ បជានាតិ, ឯវំ អវិជ្ជាសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ អវិជ្ជានិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ អវិជ្ជានិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
១០៤. ‘‘សាធាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឧត្តរិ បញ្ហំ អបុច្ឆុំ – ‘‘សិយា បនាវុសោ, អញ្ញោបិ បរិយាយោ យថា អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ?
‘‘សិយា, អាវុសោ។ យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ អាសវញ្ច បជានាតិ, អាសវសមុទយញ្ច បជានាតិ, អាសវនិរោធញ្ច បជានាតិ, អាសវនិរោធគាមិនិំ បដិបទញ្ច បជានាតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្មំ។ កតមោ បនាវុសោ, អាសវោ, កតមោ អាសវសមុទយោ, កតមោ អាសវនិរោធោ, កតមា អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទាតិ? តយោមេ, អាវុសោ, អាសវា – កាមាសវោ, ភវាសវោ, អវិជ្ជាសវោ។ អវិជ្ជាសមុទយា អាសវសមុទយោ, អវិជ្ជានិរោធា អាសវនិរោធោ, អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។
‘‘យតោ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ ឯវំ អាសវំ បជានាតិ, ឯវំ អាសវសមុទយំ បជានាតិ, ឯវំ អាសវនិរោធំ បជានាតិ, ឯវំ អាសវនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ បជានាតិ, សោ សព្ពសោ រាគានុសយំ បហាយ, បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា, ‘អស្មី’តិ ទិដ្ឋិមានានុសយំ សមូហនិត្វា, អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា, ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ហោតិ – ឯត្តាវតាបិ ខោ, អាវុសោ, អរិយសាវកោ សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ , ឧជុគតាស្ស ទិដ្ឋិ, ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន សមន្នាគតោ, អាគតោ ឥមំ សទ្ធម្ម’’ន្តិ។
ឥទមវោចាយស្មា សារិបុត្តោ។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
សម្មាទិដ្ឋិសុត្តំ និដ្ឋិតំ នវមំ។ ឥតោ បរំ កេសុចិ បោត្ថកេសុ ឥមាបិ គាថាយោ§ឯវំ ទិស្សន្តិ –§ទុក្ខំ ជរាមរណំ ឧបាទានំ, សឡាយតនំ នាមរូបំ។ វិញ្ញាណំ យា សា បរេ, កតមា បនាវុសោ បទានំ។§កិំ ជាតិ តណ្ហា ច វេទនា, អវិជ្ជាយ ចតុក្កនយោ។ ចត្តារិ បរេ កតមា, បនាវុសោ បទានំ កេវលំ។§អាហារោ ច ភវោ ផស្សោ, សង្ខារោ អាសវបញ្ចមោ។ យាវ បញ្ច បរេ កតមា, បនាវុសោ បទានំ កិំ។§កតមន្តិ ឆព្ពិធា វុត្តំ, កតមានិ ចតុព្ពិធានិ។ កតមោ បញ្ចវិធោ វុត្តោ, សព្ពេសំ ឯកសង្ខានំ បញ្ចនយបទានិ ចាតិ។
១០. មហាសតិបដ្ឋានសុត្តំ
១០៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កុរូសុ វិហរតិ កម្មាសធម្មំ នាម កុរូនំ និគមោ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
ឧទ្ទេសោ
១០៦. ‘‘ឯកាយនោ អយំ, ភិក្ខវេ, មគ្គោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា, សោកបរិទេវានំ បរិទ្ទវានំ (សី. បី.) សមតិក្កមាយ, ទុក្ខទោមនស្សានំ អត្ថង្គមាយ, ញាយស្ស អធិគមាយ, និព្ពានស្ស សច្ឆិកិរិយាយ, យទិទំ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា។
‘‘កតមេ ចត្តារោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា, វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ។
ឧទ្ទេសោ និដ្ឋិតោ។
កាយានុបស្សនា អានាបានបព្ពំ
១០៧. ‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរញ្ញគតោ វា រុក្ខមូលគតោ វា សុញ្ញាគារគតោ វា និសីទតិ, បល្លង្កំ អាភុជិត្វា, ឧជុំ កាយំ បណិធាយ, បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា។ សោ សតោវ អស្សសតិ, សតោវ សតោ (សី. ស្យា.) បស្សសតិ។ ទីឃំ វា អស្សសន្តោ ‘ទីឃំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, ទីឃំ វា បស្សសន្តោ ‘ទីឃំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា អស្សសន្តោ ‘រស្សំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា បស្សសន្តោ ‘រស្សំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ, ‘សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ, ‘សព្ពកាយបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ , ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ, ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ។
‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទក្ខោ ភមការោ វា ភមការន្តេវាសី វា ទីឃំ វា អញ្ឆន្តោ ‘ទីឃំ អញ្ឆាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា អញ្ឆន្តោ ‘រស្សំ អញ្ឆាមី’តិ បជានាតិ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ទីឃំ វា អស្សសន្តោ ‘ទីឃំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, ទីឃំ វា បស្សសន្តោ ‘ទីឃំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា អស្សសន្តោ ‘រស្សំ អស្សសាមី’តិ បជានាតិ, រស្សំ វា បស្សសន្តោ ‘រស្សំ បស្សសាមី’តិ បជានាតិ; ‘សព្ពកាយបដិសំវេទី អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ, ‘សព្ពកាយបដិសំវេទី បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ; ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ អស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ, ‘បស្សម្ភយំ កាយសង្ខារំ បស្សសិស្សាមី’តិ សិក្ខតិ។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ កាយោ’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ ខោ ឯវម្បិ (សី. ស្យា. បី.), ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
អានាបានបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
កាយានុបស្សនា ឥរិយាបថបព្ពំ
១០៨. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ គច្ឆន្តោ វា ‘គច្ឆាមី’តិ បជានាតិ, ឋិតោ វា ‘ឋិតោម្ហី’តិ បជានាតិ, និសិន្នោ វា ‘និសិន្នោម្ហី’តិ បជានាតិ, សយានោ វា ‘សយានោម្ហី’តិ បជានាតិ។ យថា យថា វា បនស្ស កាយោ បណិហិតោ ហោតិ តថា តថា នំ បជានាតិ។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ កាយោ’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
ឥរិយាបថបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
កាយានុបស្សនា សម្បជានបព្ពំ
១០៩. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេ សម្បជានការី ហោតិ, អាលោកិតេ វិលោកិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សមិញ្ជិតេ បសារិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សង្ឃាដិបត្តចីវរធារណេ សម្បជានការី ហោតិ, អសិតេ បីតេ ខាយិតេ សាយិតេ សម្បជានការី ហោតិ, ឧច្ចារបស្សាវកម្មេ សម្បជានការី ហោតិ, គតេ ឋិតេ និសិន្នេ សុត្តេ ជាគរិតេ ភាសិតេ តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការី ហោតិ។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ.… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
សម្បជានបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
កាយានុបស្សនា បដិកូលមនសិការបព្ពំ
១១០. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ ឧទ្ធំ បាទតលា, អធោ កេសមត្ថកា, តចបរិយន្តំ បូរំ នានប្បការស្ស អសុចិនោ បច្ចវេក្ខតិ – ‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ កេសា លោមា នខា ទន្តា តចោ មំសំ ន្ហារុ នហារុ (សី. ស្យា. បី.) អដ្ឋិ អដ្ឋិមិញ្ជំ វក្កំ ហទយំ យកនំ កិលោមកំ បិហកំ បប្ផាសំ អន្តំ អន្តគុណំ ឧទរិយំ ករីសំ បិត្តំ សេម្ហំ បុព្ពោ លោហិតំ សេទោ មេទោ អស្សុ វសា ខេឡោ សិង្ឃាណិកា លសិកា មុត្ត’ន្តិ មុត្តំ មត្ថលុង្គន្តិ (ក.)។
‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ឧភតោមុខា បុតោឡិ មូតោឡី (សី. ស្យា. បី.) បូរា នានាវិហិតស្ស ធញ្ញស្ស, សេយ្យថិទំ – សាលីនំ វីហីនំ មុគ្គានំ មាសានំ តិលានំ តណ្ឌុលានំ។ តមេនំ ចក្ខុមា បុរិសោ មុញ្ចិត្វា បច្ចវេក្ខេយ្យ – ‘ឥមេ សាលី ឥមេ វីហី ឥមេ មុគ្គា ឥមេ មាសា ឥមេ តិលា ឥមេ តណ្ឌុលា’តិ។ ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ ឧទ្ធំ បាទតលា, អធោ កេសមត្ថកា, តចបរិយន្តំ បូរំ នានប្បការស្ស អសុចិនោ បច្ចវេក្ខតិ – ‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ កេសា លោមា…បេ.… មុត្ត’ន្តិ។
‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ.… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
បដិកូលមនសិការបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
កាយានុបស្សនា ធាតុមនសិការបព្ពំ
១១១. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ យថាឋិតំ យថាបណិហិតំ ធាតុសោ បច្ចវេក្ខតិ – ‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ បថវីធាតុ អាបោធាតុ តេជោធាតុ វាយោធាតូ’តិ។
‘‘សេយ្យថាបិ , ភិក្ខវេ, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា គាវិំ វធិត្វា ចតុមហាបថេ ចាតុម្មហាបថេ (សី. ស្យា. បី.) ពិលសោ វិភជិត្វា និសិន្នោ អស្ស។ ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ យថាឋិតំ យថាបណិហិតំ ធាតុសោ បច្ចវេក្ខតិ – ‘អត្ថិ ឥមស្មិំ កាយេ បថវីធាតុ អាបោធាតុ តេជោធាតុ វាយោធាតូ’តិ។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ.… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ , ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
ធាតុមនសិការបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
កាយានុបស្សនា នវសិវថិកបព្ពំ
១១២. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេយ្យថាបិ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ ឯកាហមតំ វា ទ្វីហមតំ វា តីហមតំ វា ឧទ្ធុមាតកំ វិនីលកំ វិបុព្ពកជាតំ។ សោ ឥមមេវ កាយំ ឧបសំហរតិ – ‘អយម្បិ ខោ កាយោ ឯវំធម្មោ ឯវំភាវី ឯវំអនតីតោ’តិ ឯតំ អនតីតោតិ (សី. បី.)។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ.… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេយ្យថាបិ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ កាកេហិ វា ខជ្ជមានំ កុលលេហិ វា ខជ្ជមានំ គិជ្ឈេហិ វា ខជ្ជមានំ កង្កេហិ វា ខជ្ជមានំ សុនខេហិ វា ខជ្ជមានំ ព្យគ្ឃេហិ វា ខជ្ជមានំ ទីបីហិ វា ខជ្ជមានំ សិង្គាលេហិ វា គិជ្ឈេហិ វា ខជ្ជមានំ, សុវានេហិ វា ខជ្ជមានំ, សិគាលេហិ វា (ស្យា. បី.) ខជ្ជមានំ វិវិធេហិ វា បាណកជាតេហិ ខជ្ជមានំ។ សោ ឥមមេវ កាយំ ឧបសំហរតិ – ‘អយម្បិ ខោ កាយោ ឯវំធម្មោ ឯវំភាវី ឯវំអនតីតោ’តិ។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ.… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេយ្យថាបិ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ អដ្ឋិកសង្ខលិកំ សមំសលោហិតំ ន្ហារុសម្ពន្ធំ…បេ.… អដ្ឋិកសង្ខលិកំ និមំសលោហិតមក្ខិតំ ន្ហារុសម្ពន្ធំ…បេ.… អដ្ឋិកសង្ខលិកំ អបគតមំសលោហិតំ ន្ហារុសម្ពន្ធំ…បេ.… អដ្ឋិកានិ អបគតសម្ពន្ធានិ អបគតន្ហារុសម្ពន្ធានិ (ស្យា.) ទិសា វិទិសា វិក្ខិត្តានិ, អញ្ញេន ហត្ថដ្ឋិកំ អញ្ញេន បាទដ្ឋិកំ អញ្ញេន គោប្ផកដ្ឋិកំ ‘‘អញ្ញេន គោប្ផកដ្ឋិក’’ន្តិ ឥទំ សី. ស្យា. បី. បោត្ថកេសុ នត្ថិ អញ្ញេន ជង្ឃដ្ឋិកំ អញ្ញេន ឩរុដ្ឋិកំ អញ្ញេន កដិដ្ឋិកំ អញ្ញេន កដដ្ឋិកំ អញ្ញេន បិដ្ឋដ្ឋិកំ អញ្ញេន កណ្ដកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ផាសុកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ឧរដ្ឋិកំ អញ្ញេន អំសដ្ឋិកំ អញ្ញេន ពាហុដ្ឋិកំ (ស្យា.) អញ្ញេន ផាសុកដ្ឋិកំ អញ្ញេន បិដ្ឋិដ្ឋិកំ អញ្ញេន ខន្ធដ្ឋិកំ អញ្ញេន កដដ្ឋិកំ អញ្ញេន បិដ្ឋដ្ឋិកំ អញ្ញេន កណ្ដកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ផាសុកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ឧរដ្ឋិកំ អញ្ញេន អំសដ្ឋិកំ អញ្ញេន ពាហុដ្ឋិកំ (ស្យា.) អញ្ញេន គីវដ្ឋិកំ អញ្ញេន ហនុកដ្ឋិកំ អញ្ញេន ទន្តដ្ឋិកំ អញ្ញេន សីសកដាហំ។ សោ ឥមមេវ កាយំ ឧបសំហរតិ – ‘អយម្បិ ខោ កាយោ ឯវំធម្មោ ឯវំភាវី ឯវំអនតីតោ’តិ។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ…បេ.… ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេយ្យថាបិ បស្សេយ្យ សរីរំ សិវថិកាយ ឆឌ្ឌិតំ, អដ្ឋិកានិ សេតានិ សង្ខវណ្ណបដិភាគានិ សង្ខវណ្ណូបនិភានិ (សី. ស្យា. បី.) …បេ.… អដ្ឋិកានិ បុញ្ជកិតានិ តេរោវស្សិកានិ…បេ.… អដ្ឋិកានិ បូតីនិ ចុណ្ណកជាតានិ ។ សោ ឥមមេវ កាយំ ឧបសំហរតិ – ‘អយម្បិ ខោ កាយោ ឯវំធម្មោ ឯវំភាវី ឯវំអនតីតោ’តិ។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មិំ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ កាយោ’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
នវសិវថិកបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
ចុទ្ទសកាយានុបស្សនា និដ្ឋិតា។
វេទនានុបស្សនា
១១៣. ‘‘កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សុខំ វា សុខំ, ទុក្ខំ, អទុក្ខមសុខំ (សី. ស្យា. បី. ក.) វេទនំ វេទយមានោ ‘សុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; ទុក្ខំ វា សុខំ, ទុក្ខំ អទុក្ខមសុខំ (សី. ស្យា. បី. ក.) វេទនំ វេទយមានោ ‘ទុក្ខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; អទុក្ខមសុខំ វា វេទនំ វេទយមានោ ‘អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; សាមិសំ វា សុខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘សាមិសំ សុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; និរាមិសំ វា សុខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘និរាមិសំ សុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; សាមិសំ វា ទុក្ខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘សាមិសំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; និរាមិសំ វា ទុក្ខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘និរាមិសំ ទុក្ខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; សាមិសំ វា អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘សាមិសំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; និរាមិសំ វា អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយមានោ ‘និរាមិសំ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទយាមី’តិ បជានាតិ; ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា វេទនាសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា វេទនាសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា វេទនាសុ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ វេទនា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ , ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ។
វេទនានុបស្សនា និដ្ឋិតា។
ចិត្តានុបស្សនា
១១៤. ‘‘កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សរាគំ វា ចិត្តំ ‘សរាគំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ ‘វីតរាគំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សទោសំ វា ចិត្តំ ‘សទោសំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, វីតទោសំ វា ចិត្តំ ‘វីតទោសំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សមោហំ វា ចិត្តំ ‘សមោហំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, វីតមោហំ វា ចិត្តំ ‘វីតមោហំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សំខិត្តំ វា ចិត្តំ ‘សំខិត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ ‘វិក្ខិត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; មហគ្គតំ វា ចិត្តំ ‘មហគ្គតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ ‘អមហគ្គតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សឧត្តរំ វា ចិត្តំ ‘សឧត្តរំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, អនុត្តរំ វា ចិត្តំ ‘អនុត្តរំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; សមាហិតំ វា ចិត្តំ ‘សមាហិតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, អសមាហិតំ វា ចិត្តំ ‘អសមាហិតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ; វិមុត្តំ វា ចិត្តំ ‘វិមុត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ, អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ ‘អវិមុត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានាតិ។ ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ចិត្តស្មិំ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ចិត្តស្មិំ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ចិត្តស្មិំ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ ចិត្ត’ន្តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ ។ ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ។
ចិត្តានុបស្សនា និដ្ឋិតា។
ធម្មានុបស្សនា នីវរណបព្ពំ
១១៥. ‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ នីវរណេសុ។ កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ នីវរណេសុ?
‘‘ឥធ , ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ កាមច្ឆន្ទំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ កាមច្ឆន្ទោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ កាមច្ឆន្ទំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ កាមច្ឆន្ទោ’តិ បជានាតិ; យថា ច អនុប្បន្នស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស កាមច្ឆន្ទស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ព្យាបាទំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ព្យាបាទោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ព្យាបាទំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ព្យាបាទោ’តិ បជានាតិ; យថា ច អនុប្បន្នស្ស ព្យាបាទស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ព្យាបាទស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស ព្យាបាទស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ថីនមិទ្ធំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ថីនមិទ្ធ’ន្តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ថីនមិទ្ធំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ថីនមិទ្ធ’ន្តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស ថីនមិទ្ធស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ថីនមិទ្ធស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស ថីនមិទ្ធស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ច’ន្តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ច’ន្តិ បជានាតិ; យថា ច អនុប្បន្នស្ស ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ វិចិកិច្ឆំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ វិចិកិច្ឆា’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ វិចិកិច្ឆំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ វិចិកិច្ឆា’តិ បជានាតិ; យថា ច អនុប្បន្នាយ វិចិកិច្ឆាយ ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នាយ វិចិកិច្ឆាយ បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនាយ វិចិកិច្ឆាយ អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ , សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ នីវរណេសុ។
នីវរណបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
ធម្មានុបស្សនា ខន្ធបព្ពំ
១១៦. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ។ កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ – ‘ឥតិ រូបំ, ឥតិ រូបស្ស សមុទយោ, ឥតិ រូបស្ស អត្ថង្គមោ; ឥតិ វេទនា, ឥតិ វេទនាយ សមុទយោ, ឥតិ វេទនាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សញ្ញា, ឥតិ សញ្ញាយ សមុទយោ, ឥតិ សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សង្ខារា, ឥតិ សង្ខារានំ សមុទយោ, ឥតិ សង្ខារានំ អត្ថង្គមោ; ឥតិ វិញ្ញាណំ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស សមុទយោ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស អត្ថង្គមោ’តិ; ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ។
ខន្ធបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
ធម្មានុបស្សនា អាយតនបព្ពំ
១១៧. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ឆសុ អជ្ឈត្តិកពាហិរេសុ អាយតនេសុ។ កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ឆសុ អជ្ឈត្តិកពាហិរេសុ អាយតនេសុ?
‘‘ឥធ , ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុញ្ច បជានាតិ, រូបេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សោតញ្ច បជានាតិ, សទ្ទេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘ឃានញ្ច បជានាតិ, គន្ធេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘ជិវ្ហញ្ច បជានាតិ, រសេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘កាយញ្ច បជានាតិ, ផោដ្ឋព្ពេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘មនញ្ច បជានាតិ, ធម្មេ ច បជានាតិ, យញ្ច តទុភយំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សំយោជនំ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សំយោជនស្ស បហានំ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច បហីនស្ស សំយោជនស្ស អាយតិំ អនុប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ឆសុ អជ្ឈត្តិកពាហិរេសុ អាយតនេសុ។
អាយតនបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
ធម្មានុបស្សនា ពោជ្ឈង្គបព្ពំ
១១៨. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ សត្តសុ ពោជ្ឈង្គេសុ។ កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ សត្តសុ ពោជ្ឈង្គេសុ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ , យថា ច អនុប្បន្នស្ស បីតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស បីតិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ។
‘‘សន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘អត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, អសន្តំ វា អជ្ឈត្តំ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ‘នត្ថិ មេ អជ្ឈត្តំ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ’តិ បជានាតិ, យថា ច អនុប្បន្នស្ស ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ឧប្បាទោ ហោតិ តញ្ច បជានាតិ, យថា ច ឧប្បន្នស្ស ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គស្ស ភាវនាយ បារិបូរី ហោតិ តញ្ច បជានាតិ ។
‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ សត្តសុ ពោជ្ឈង្គេសុ។
ពោជ្ឈង្គបព្ពំ និដ្ឋិតំ ពោជ្ឈង្គបព្ពំ និដ្ឋិតំ។ បឋមភាណវារំ (ស្យា.)។
ធម្មានុបស្សនា សច្ចបព្ពំ
១១៩. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ចតូសុ អរិយសច្ចេសុ។ កថញ្ច បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ចតូសុ អរិយសច្ចេសុ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ។
បឋមភាណវារោ និដ្ឋិតោ។
ទុក្ខសច្ចនិទ្ទេសោ
១២០. ‘‘កតមញ្ច , ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ? ជាតិបិ ទុក្ខា, ជរាបិ ទុក្ខា, មរណម្បិ ទុក្ខំ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសាបិ ទុក្ខា, អប្បិយេហិ សម្បយោគោបិ ទុក្ខោ, បិយេហិ វិប្បយោគោបិ ទុក្ខោ ‘‘អប្បិយេហិ…បេ.… វិប្បយោគោបិ ទុក្ខោ’’តិ បាឋោ ចេវ តំនិទ្ទេសោ ច សី. បី. បោត្ថកេសុ ន ទិស្សតិ, សុមង្គលវិលាសិនិយំបិ តំសំវណ្ណនា នត្ថិ, យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ, សំខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា បញ្ចុបាទានក្ខន្ធាបិ (ក.) ទុក្ខា។
១២១. ‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, ជាតិ? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជាតិ សញ្ជាតិ ឱក្កន្តិ អភិនិព្ពត្តិ ខន្ធានំ បាតុភាវោ អាយតនានំ បដិលាភោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ជាតិ។
១២២. ‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, ជរា? យា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ ជរា ជីរណតា ខណ្ឌិច្ចំ បាលិច្ចំ វលិត្តចតា អាយុនោ សំហានិ ឥន្ទ្រិយានំ បរិបាកោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ជរា។
១២៣. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, មរណំ? យំ សុមង្គលវិលាសិនី ឱលោកេតព្ពា តេសំ តេសំ សត្តានំ តម្ហា តម្ហា សត្តនិកាយា ចុតិ ចវនតា ភេទោ អន្តរធានំ មច្ចុ មរណំ កាលង្កិរិយា ខន្ធានំ ភេទោ កឡេវរស្ស និក្ខេបោ ជីវិតិន្ទ្រិយស្សុបច្ឆេទោ, ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, មរណំ។
១២៤. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សោកោ? យោ ខោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតរញ្ញតរេន ព្យសនេន សមន្នាគតស្ស អញ្ញតរញ្ញតរេន ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស សោកោ សោចនា សោចិតត្តំ អន្តោសោកោ អន្តោបរិសោកោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សោកោ។
១២៥. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បរិទេវោ? យោ ខោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតរញ្ញតរេន ព្យសនេន សមន្នាគតស្ស អញ្ញតរញ្ញតរេន ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស អាទេវោ បរិទេវោ អាទេវនា បរិទេវនា អាទេវិតត្តំ បរិទេវិតត្តំ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បរិទេវោ។
១២៦. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ? យំ ខោ, ភិក្ខវេ, កាយិកំ ទុក្ខំ កាយិកំ អសាតំ កាយសម្ផស្សជំ ទុក្ខំ អសាតំ វេទយិតំ, ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ។
១២៧. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទោមនស្សំ? យំ ខោ, ភិក្ខវេ, ចេតសិកំ ទុក្ខំ ចេតសិកំ អសាតំ មនោសម្ផស្សជំ ទុក្ខំ អសាតំ វេទយិតំ, ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទោមនស្សំ។
១២៨. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, ឧបាយាសោ? យោ ខោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតរញ្ញតរេន ព្យសនេន សមន្នាគតស្ស អញ្ញតរញ្ញតរេន ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស អាយាសោ ឧបាយាសោ អាយាសិតត្តំ ឧបាយាសិតត្តំ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ឧបាយាសោ។
១២៩. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, អប្បិយេហិ សម្បយោគោ ទុក្ខោ? ឥធ យស្ស តេ ហោន្តិ អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា រូបា សទ្ទា គន្ធា រសា ផោដ្ឋព្ពា ធម្មា, យេ វា បនស្ស តេ ហោន្តិ អនត្ថកាមា អហិតកាមា អផាសុកកាមា អយោគក្ខេមកាមា, យា តេហិ សទ្ធិំ សង្គតិ សមាគមោ សមោធានំ មិស្សីភាវោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, អប្បិយេហិ សម្បយោគោ ទុក្ខោ។
១៣០. ‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, បិយេហិ វិប្បយោគោ ទុក្ខោ? ឥធ យស្ស តេ ហោន្តិ ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា រូបា សទ្ទា គន្ធា រសា ផោដ្ឋព្ពា ធម្មា, យេ វា បនស្ស តេ ហោន្តិ អត្ថកាមា ហិតកាមា ផាសុកកាមា យោគក្ខេមកាមា មាតា វា បិតា វា ភាតា វា ភគិនី វា មិត្តា វា អមច្ចា វា ញាតិសាលោហិតា វា, យា តេហិ សទ្ធិំ អសង្គតិ អសមាគមោ អសមោធានំ អមិស្សីភាវោ, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, បិយេហិ វិប្បយោគោ ទុក្ខោ។
១៣១. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ? ជាតិធម្មានំ, ភិក្ខវេ , សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន ជាតិធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ ជាតិ អាគច្ឆេយ្យា’តិ។ ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ។ ជរាធម្មានំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន ជរាធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ ជរា អាគច្ឆេយ្យា’តិ។ ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ។ ព្យាធិធម្មានំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន ព្យាធិធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ ព្យាធិ អាគច្ឆេយ្យា’តិ។ ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ។ មរណធម្មានំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន មរណធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ មរណំ អាគច្ឆេយ្យា’តិ។ ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ។ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មានំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំ ឥច្ឆា ឧប្បជ្ជតិ – ‘អហោ វត មយំ ន សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា អស្សាម, ន ច វត នោ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា អាគច្ឆេយ្យុ’ន្តិ។ ន ខោ បនេតំ ឥច្ឆាយ បត្តព្ពំ, ឥទម្បិ យម្បិច្ឆំ ន លភតិ តម្បិ ទុក្ខំ។
១៣២. ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, សំខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ទុក្ខា? សេយ្យថិទំ – រូបុបាទានក្ខន្ធោ, វេទនុបាទានក្ខន្ធោ, សញ្ញុបាទានក្ខន្ធោ, សង្ខារុបាទានក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណុបាទានក្ខន្ធោ។ ឥមេ វុច្ចន្តិ, ភិក្ខវេ, សំខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ទុក្ខា។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ។
សមុទយសច្ចនិទ្ទេសោ
១៣៣. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខសមុទយំ ទុក្ខសមុទយោ (ស្យា.) អរិយសច្ចំ? យាយំ តណ្ហា បោនោព្ភវិកា បោនោភវិកា (សី. បី.) នន្ទីរាគសហគតា នន្ទិរាគសហគតា (សី. ស្យា. បី.) តត្រតត្រាភិនន្ទិនី។ សេយ្យថិទំ – កាមតណ្ហា ភវតណ្ហា វិភវតណ្ហា។
‘‘សា ខោ បនេសា, ភិក្ខវេ, តណ្ហា កត្ថ ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, កត្ថ និវិសមានា និវិសតិ? យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘កិញ្ច លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ? ចក្ខុ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។ សោតំ លោកេ…បេ.… ឃានំ លោកេ… ជិវ្ហា លោកេ… កាយោ លោកេ… មនោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘រូបា លោកេ… សទ្ទា លោកេ… គន្ធា លោកេ… រសា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពា លោកេ… ធម្មា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ លោកេ… សោតវិញ្ញាណំ លោកេ… ឃានវិញ្ញាណំ លោកេ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ លោកេ… កាយវិញ្ញាណំ លោកេ… មនោវិញ្ញាណំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘ចក្ខុសម្ផស្សោ លោកេ… សោតសម្ផស្សោ លោកេ… ឃានសម្ផស្សោ លោកេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សោ លោកេ… កាយសម្ផស្សោ លោកេ… មនោសម្ផស្សោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… សោតសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… ឃានសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… កាយសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… មនោសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘រូបសញ្ញា លោកេ… សទ្ទសញ្ញា លោកេ… គន្ធសញ្ញា លោកេ… រសសញ្ញា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ញា លោកេ… ធម្មសញ្ញា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘រូបសញ្ចេតនា លោកេ… សទ្ទសញ្ចេតនា លោកេ… គន្ធសញ្ចេតនា លោកេ… រសសញ្ចេតនា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ចេតនា លោកេ… ធម្មសញ្ចេតនា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘រូបតណ្ហា លោកេ… សទ្ទតណ្ហា លោកេ… គន្ធតណ្ហា លោកេ… រសតណ្ហា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា លោកេ… ធម្មតណ្ហា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘រូបវិតក្កោ លោកេ… សទ្ទវិតក្កោ លោកេ… គន្ធវិតក្កោ លោកេ… រសវិតក្កោ លោកេ… ផោដ្ឋព្ពវិតក្កោ លោកេ… ធម្មវិតក្កោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។
‘‘រូបវិចារោ លោកេ… សទ្ទវិចារោ លោកេ… គន្ធវិចារោ លោកេ… រសវិចារោ លោកេ… ផោដ្ឋព្ពវិចារោ លោកេ… ធម្មវិចារោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ, ឯត្ថ និវិសមានា និវិសតិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខសមុទយំ អរិយសច្ចំ។
និរោធសច្ចនិទ្ទេសោ
១៣៤. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខនិរោធំ ទុក្ខនិរោធោ (ស្យា.) អរិយសច្ចំ? យោ តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធោ ចាគោ បដិនិស្សគ្គោ មុត្តិ អនាលយោ។
‘‘សា ខោ បនេសា, ភិក្ខវេ, តណ្ហា កត្ថ បហីយមានា បហីយតិ, កត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ? យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘កិញ្ច លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ? ចក្ខុ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។ សោតំ លោកេ…បេ.… ឃានំ លោកេ… ជិវ្ហា លោកេ… កាយោ លោកេ… មនោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘រូបា លោកេ… សទ្ទា លោកេ… គន្ធា លោកេ… រសា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពា លោកេ… ធម្មា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ លោកេ… សោតវិញ្ញាណំ លោកេ… ឃានវិញ្ញាណំ លោកេ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ លោកេ… កាយវិញ្ញាណំ លោកេ… មនោវិញ្ញាណំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘ចក្ខុសម្ផស្សោ លោកេ… សោតសម្ផស្សោ លោកេ… ឃានសម្ផស្សោ លោកេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សោ លោកេ… កាយសម្ផស្សោ លោកេ… មនោសម្ផស្សោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… សោតសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… ឃានសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… ជិវ្ហាសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… កាយសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ… មនោសម្ផស្សជា វេទនា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘រូបសញ្ញា លោកេ… សទ្ទសញ្ញា លោកេ… គន្ធសញ្ញា លោកេ… រសសញ្ញា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ញា លោកេ… ធម្មសញ្ញា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘រូបសញ្ចេតនា លោកេ… សទ្ទសញ្ចេតនា លោកេ… គន្ធសញ្ចេតនា លោកេ… រសសញ្ចេតនា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ចេតនា លោកេ… ធម្មសញ្ចេតនា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘រូបតណ្ហា លោកេ… សទ្ទតណ្ហា លោកេ… គន្ធតណ្ហា លោកេ… រសតណ្ហា លោកេ… ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា លោកេ… ធម្មតណ្ហា លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘រូបវិតក្កោ លោកេ… សទ្ទវិតក្កោ លោកេ… គន្ធវិតក្កោ លោកេ… រសវិតក្កោ លោកេ… ផោដ្ឋព្ពវិតក្កោ លោកេ… ធម្មវិតក្កោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ។
‘‘រូបវិចារោ លោកេ… សទ្ទវិចារោ លោកេ… គន្ធវិចារោ លោកេ… រសវិចារោ លោកេ… ផោដ្ឋព្ពវិចារោ លោកេ… ធម្មវិចារោ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ។ ឯត្ថេសា តណ្ហា បហីយមានា បហីយតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈាមានា និរុជ្ឈតិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខនិរោធំ អរិយសច្ចំ។
មគ្គសច្ចនិទ្ទេសោ
១៣៥. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ចំ? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ។
‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សម្មាទិដ្ឋិ? យំ ខោ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខេ ញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាទិដ្ឋិ។
‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាសង្កប្បោ? នេក្ខម្មសង្កប្បោ អព្យាបាទសង្កប្បោ អវិហិំសាសង្កប្បោ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាសង្កប្បោ។
‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សម្មាវាចា? មុសាវាទា វេរមណី វេរមណិ (ក.), បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី, ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី, សម្ផប្បលាបា វេរមណី ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាវាចា។
‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាកម្មន្តោ? បាណាតិបាតា វេរមណី, អទិន្នាទានា វេរមណី, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាកម្មន្តោ។
‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាអាជីវោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ មិច្ឆាអាជីវំ បហាយ សម្មាអាជីវេន ជីវិតំ កប្បេតិ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាអាជីវោ។
‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាវាយាមោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាវាយាមោ។
‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សម្មាសតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាសតិ។
‘‘កតមោ ច, ភិក្ខវេ, សម្មាសមាធិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ, សតោ ច សម្បជានោ, សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ, យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សម្មាសមាធិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ចំ។
១៣៦. ‘‘ឥតិ អជ្ឈត្តំ វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា វា ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ; សមុទយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, វយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ, សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា ធម្មេសុ វិហរតិ។ ‘អត្ថិ ធម្មា’តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ, ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ ចតូសុ អរិយសច្ចេសុ។
សច្ចបព្ពំ និដ្ឋិតំ។
ធម្មានុបស្សនា និដ្ឋិតា។
១៣៧. ‘‘យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ សត្ត វស្សានិ, តស្ស ទ្វិន្នំ ផលានំ អញ្ញតរំ ផលំ បាដិកង្ខំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញា; សតិ វា ឧបាទិសេសេ អនាគាមិតា។
‘‘តិដ្ឋន្តុ, ភិក្ខវេ, សត្ត វស្សានិ។ យោ ហិ កោចិ , ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ ឆ វស្សានិ…បេ.… បញ្ច វស្សានិ… ចត្តារិ វស្សានិ… តីណិ វស្សានិ… ទ្វេ វស្សានិ… ឯកំ វស្សំ… តិដ្ឋតុ, ភិក្ខវេ, ឯកំ វស្សំ។ យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ សត្ត មាសានិ, តស្ស ទ្វិន្នំ ផលានំ អញ្ញតរំ ផលំ បាដិកង្ខំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញា; សតិ វា ឧបាទិសេសេ អនាគាមិតា។ តិដ្ឋន្តុ, ភិក្ខវេ, សត្ត មាសានិ។ យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ ឆ មាសានិ…បេ.… បញ្ច មាសានិ… ចត្តារិ មាសានិ… តីណិ មាសានិ… ទ្វេ មាសានិ… ឯកំ មាសំ… អឌ្ឍមាសំ… តិដ្ឋតុ, ភិក្ខវេ, អឌ្ឍមាសោ។ យោ ហិ កោចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ឯវំ ភាវេយ្យ សត្តាហំ, តស្ស ទ្វិន្នំ ផលានំ អញ្ញតរំ ផលំ បាដិកង្ខំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ អញ្ញា សតិ វា ឧបាទិសេសេ អនាគាមិតា’’តិ។
១៣៨. ‘‘‘ឯកាយនោ អយំ, ភិក្ខវេ, មគ្គោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា សោកបរិទេវានំ សមតិក្កមាយ ទុក្ខទោមនស្សានំ អត្ថង្គមាយ ញាយស្ស អធិគមាយ និព្ពានស្ស សច្ឆិកិរិយាយ យទិទំ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’តិ។ ឥតិ យំ តំ វុត្តំ, ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្ត’’ន្តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
មហាសតិបដ្ឋានសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទសមំ។
មូលបរិយាយវគ្គោ និដ្ឋិតោ បឋមោ។
តស្សុទ្ទានំ – ឥតោ បរំ កេសុចិ បោត្ថកេសុ ឥមាបិ គាថាយោ ឯវំ ទិស្សន្តិ –§អជរំ អមតំ អមតាធិគមំ, ផលមគ្គនិទស្សនំ ទុក្ខនុទំ។ សហិតត្តំ មហារសហស្សករំ, ភូតមិតិ សារំ វិវិធំ សុណាថ។§តឡាកំ វសុបូរិតំ ឃម្មបថេ, តិវិធគ្គិបិឡេសិតនិព្ពាបនំ។ ព្យាធិបនុទនឱសធយោ, បច្ឆិមសុត្តបវរា ឋបិតា។§មធុមន្ទវរសាមទានំ, ខិឌ្ឌារតិ ជននិមនុសង្ឃាតំ។ តថា សុត្តេ វេយ្យាករណា ឋបិតា, សក្យបុត្តានមភិទមនត្ថាយ។§បញ្ញាសំ ច ទិយឌ្ឍសតំ, ទ្វេ ច វេយ្យាករណំ អបរេ ច។ តេវនាមគតំ ច អនុបុព្ពំ, ឯកមនា និសាមេថ មុទគ្គំ។
មូលសុសំវរធម្មទាយាទា, ភេរវានង្គណាកង្ខេយ្យវត្ថំ;
សល្លេខសម្មាទិដ្ឋិសតិបដ្ឋំ, វគ្គវរោ អសមោ សុសមត្តោ។