៥. ចូឡយមកវគ្គោ
១. សាលេយ្យកសុត្តំ
៤៣៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ យេន សាលា នាម កោសលានំ ព្រាហ្មណគាមោ តទវសរិ។ អស្សោសុំ ខោ សាលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ សាលំ អនុប្បត្តោ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ; កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ’។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’តិ។
អថ ខោ សាលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អប្បេកច្ចេ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ ភគវតោ សន្តិកេ នាមគោត្តំ សាវេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ តុណ្ហីភូតា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ សាលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កោ នុ ខោ, ភោ គោតម, ហេតុ, កោ បច្ចយោ, យេន មិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ ? កោ បន, ភោ គោតម, ហេតុ, កោ បច្ចយោ, យេន មិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជន្តី’’តិ?
‘‘អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ ខោ, គហបតយោ, ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ។ ធម្មចរិយាសមចរិយាហេតុ ខោ, គហបតយោ, ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជន្តី’’តិ ។
‘‘ន ខោ មយំ ឥមស្ស ភោតោ គោតមស្ស សំខិត្តេន ភាសិតស្ស, វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស, វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាម។ សាធុ នោ ភវំ គោតមោ តថា ធម្មំ ទេសេតុ, យថា មយំ ឥមស្ស ភោតោ គោតមស្ស សំខិត្តេន ភាសិតស្ស, វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស, វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានេយ្យាមា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, គហបតយោ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ សាលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
៤៤០. ‘‘តិវិធំ ខោ, គហបតយោ, កាយេន អធម្មចរិយាវិសមចរិយា ហោតិ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ អធម្មចរិយាវិសមចរិយា ហោតិ, តិវិធំ មនសា អធម្មចរិយាវិសមចរិយា ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, តិវិធំ កាយេន អធម្មចរិយាវិសមចរិយា ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បាណាតិបាតី ហោតិ, លុទ្ទោ លុទ្ទោ ទារុណោ (ក.) ដីកា ឱលោកេតព្ពា លោហិតបាណិ ហតប្បហតេ និវិដ្ឋោ អទយាបន្នោ បាណភូតេសុ សព្ពបាណភូតេសុ (ស្យា. កំ. ក.)។
‘‘អទិន្នាទាយី ខោ បន ហោតិ។ យំ តំ បរស្ស បរវិត្តូបករណំ, គាមគតំ វា អរញ្ញគតំ វា, តំ អទិន្នំ ថេយ្យសង្ខាតំ អាទាតា ហោតិ។
‘‘កាមេសុមិច្ឆាចារី ខោ បន ហោតិ។ យា តា មាតុរក្ខិតា បិតុរក្ខិតា មាតាបិតុរក្ខិតា ភាតុរក្ខិតា ភគិនិរក្ខិតា ញាតិរក្ខិតា គោត្តរក្ខិតា ធម្មរក្ខិតា សស្សាមិកា សបរិទណ្ឌា អន្តមសោ មាលាគុឡបរិក្ខិត្តាបិ, តថារូបាសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជិតា ហោតិ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, តិវិធំ កាយេន អធម្មចរិយាវិសមចរិយា ហោតិ។
‘‘កថញ្ច , គហបតយោ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ អធម្មចរិយាវិសមចរិយា ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ មុសាវាទី ហោតិ។ សភាគតោ វា បរិសាគតោ វា, ញាតិមជ្ឈគតោ វា បូគមជ្ឈគតោ វា រាជកុលមជ្ឈគតោ វា, អភិនីតោ សក្ខិបុដ្ឋោ – ‘ឯហម្ភោ បុរិស, យំ ជានាសិ តំ វទេហី’តិ , សោ អជានំ វា អាហ – ‘ជានាមី’តិ, ជានំ វា អាហ – ‘ន ជានាមី’តិ, អបស្សំ វា អាហ – ‘បស្សាមី’តិ, បស្សំ វា អាហ – ‘ន បស្សាមី’តិ សោ អាហ អជានំ វា អហំ ជានាមីតិ ជានំ វា អហំ ន ជានាមីតិ អបស្សំ វា អហំ បស្សាមីតិ បស្សំ វា អហំ ន បស្សាមីតិ (ក.)។ ឥតិ អត្តហេតុ វា បរហេតុ វា អាមិសកិញ្ចិក្ខហេតុ វា សម្បជានមុសា ភាសិតា ហោតិ។
‘‘បិសុណវាចោ ខោ បន ហោតិ។ ឥតោ សុត្វា អមុត្រ អក្ខាតា ឥមេសំ ភេទាយ, អមុត្រ វា សុត្វា ឥមេសំ អក្ខាតា អមូសំ ភេទាយ។ ឥតិ សមគ្គានំ វា ភេត្តា ភេទកា (ក.), ភេទេតា (ស្យា. កំ.), តទដ្ឋកថាយំ បន ភេត្តាតិ ទិស្សតិ, ភិន្នានំ វា អនុប្បទាតា, វគ្គារាមោ វគ្គរតោ វគ្គនន្ទី វគ្គករណិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។
‘‘ផរុសវាចោ ខោ បន ហោតិ។ យា សា វាចា អណ្ឌកា កណ្ឌកា (ក.) កក្កសា បរកដុកា បរាភិសជ្ជនី កោធសាមន្តា អសមាធិសំវត្តនិកា , តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។
‘‘សម្ផប្បលាបី ខោ បន ហោតិ។ អកាលវាទី អភូតវាទី អនត្ថវាទី អធម្មវាទី អវិនយវាទី។ អនិធានវតិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ អកាលេន អនបទេសំ អបរិយន្តវតិំ អនត្ថសំហិតំ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ អធម្មចរិយាវិសមចរិយា ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, តិវិធំ មនសា អធម្មចរិយាវិសមចរិយា ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ អភិជ្ឈាលុ ហោតិ, យំ តំ បរស្ស បរវិត្តូបករណំ តំ អភិជ្ឈាតា ហោតិ – ‘អហោ វត យំ បរស្ស តំ មមស្សា’’’តិ!
‘‘ព្យាបន្នចិត្តោ ខោ បន ហោតិ បទុដ្ឋមនសង្កប្បោ – ‘ឥមេ សត្តា ហញ្ញន្តុ វា វជ្ឈន្តុ វា ឧច្ឆិជ្ជន្តុ វា វិនស្សន្តុ វា មា វា អហេសុ’’’ន្តិ មា វា អហេសុំ ឥតិ វាតិ (សី. បី. ក.)។
‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ខោ បន ហោតិ វិបរីតទស្សនោ – ‘នត្ថិ ទិន្នំ នត្ថិ យិដ្ឋំ នត្ថិ ហុតំ, នត្ថិ សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលំ វិបាកោ, នត្ថិ អយំ លោកោ នត្ថិ បរោ លោកោ, នត្ថិ មាតា នត្ថិ បិតា, នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា , នត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មាបដិបន្នា យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តី’តិ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, តិវិធំ មនសា អធម្មចរិយាវិសមចរិយា ហោតិ។
‘‘ឯវំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ ខោ, គហបតយោ, ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ។
៤៤១. ‘‘តិវិធំ ខោ, គហបតយោ, កាយេន ធម្មចរិយាសមចរិយា ហោតិ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ ធម្មចរិយាសមចរិយា ហោតិ, តិវិធំ មនសា ធម្មចរិយាសមចរិយា ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, តិវិធំ កាយេន ធម្មចរិយាសមចរិយា ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បាណាតិបាតំ បហាយ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, និហិតទណ្ឌោ និហិតសត្ថោ លជ្ជី ទយាបន្នោ សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បី វិហរតិ។
‘‘អទិន្នាទានំ បហាយ អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ។ យំ តំ បរស្ស បរវិត្តូបករណំ, គាមគតំ វា អរញ្ញគតំ វា, តំ នាទិន្នំ ថេយ្យសង្ខាតំ អាទាតា ហោតិ។
‘‘កាមេសុមិច្ឆាចារំ បហាយ កាមេសុមិច្ឆាចារា បដិវិរតោ ហោតិ។ យា តា មាតុរក្ខិតា បិតុរក្ខិតា មាតាបិតុរក្ខិតា ភាតុរក្ខិតា ភគិនិរក្ខិតា ញាតិរក្ខិតា គោត្តរក្ខិតា ធម្មរក្ខិតា សស្សាមិកា សបរិទណ្ឌា អន្តមសោ មាលាគុឡបរិក្ខិត្តាបិ, តថារូបាសុ ន ចារិត្តំ អាបជ្ជិតា ហោតិ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, តិវិធំ កាយេន ធម្មចរិយាសមចរិយា ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ ធម្មចរិយាសមចរិយា ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ មុសាវាទំ បហាយ មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ។ សភាគតោ វា បរិសាគតោ វា, ញាតិមជ្ឈគតោ វា បូគមជ្ឈគតោ វា រាជកុលមជ្ឈគតោ វា, អភិនីតោ សក្ខិបុដ្ឋោ – ‘ឯហម្ភោ បុរិស, យំ ជានាសិ តំ វទេហី’តិ, សោ អជានំ វា អាហ – ‘ន ជានាមី’តិ, ជានំ វា អាហ – ‘ជានាមី’តិ, អបស្សំ វា អាហ – ‘ន បស្សាមី’តិ, បស្សំ វា អាហ – ‘បស្សាមី’តិ។ ឥតិ អត្តហេតុ វា បរហេតុ វា អាមិសកិញ្ចិក្ខហេតុ វា ន សម្បជានមុសា ភាសិតា ហោតិ។
‘‘បិសុណំ វាចំ បហាយ បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, ឥតោ សុត្វា ន អមុត្រ អក្ខាតា ឥមេសំ ភេទាយ, អមុត្រ វា សុត្វា ន ឥមេសំ អក្ខាតា អមូសំ ភេទាយ។ ឥតិ ភិន្នានំ វា សន្ធាតា, សហិតានំ វា អនុប្បទាតា, សមគ្គារាមោ សមគ្គរតោ សមគ្គនន្ទី សមគ្គករណិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។
‘‘ផរុសំ វាចំ បហាយ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ។ យា សា វាចា នេលា កណ្ណសុខា បេមនីយា ហទយង្គមា បោរី ពហុជនកន្តា ពហុជនមនាបា – តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។
‘‘សម្ផប្បលាបំ បហាយ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ ហោតិ។ កាលវាទី ភូតវាទី អត្ថវាទី ធម្មវាទី វិនយវាទី និធានវតិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ កាលេន សាបទេសំ បរិយន្តវតិំ អត្ថសំហិតំ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ ធម្មចរិយាសមចរិយា ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, តិវិធំ មនសា ធម្មចរិយាសមចរិយា ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ អនភិជ្ឈាលុ ហោតិ, យំ តំ បរស្ស បរវិត្តូបករណំ តំ នាភិជ្ឈាតា ហោតិ – ‘អហោ វត យំ បរស្ស តំ មមស្សា’តិ!
‘‘អព្យាបន្នចិត្តោ ខោ បន ហោតិ អប្បទុដ្ឋមនសង្កប្បោ – ‘ឥមេ សត្តា អវេរា អព្យាពជ្ឈា អនីឃា សុខី អត្តានំ បរិហរន្តូ’តិ។
‘‘សម្មាទិដ្ឋិកោ ខោ បន ហោតិ អវិបរីតទស្សនោ – ‘អត្ថិ ទិន្នំ អត្ថិ យិដ្ឋំ អត្ថិ ហុតំ, អត្ថិ សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលំ វិបាកោ, អត្ថិ អយំ លោកោ អត្ថិ បរោ លោកោ, អត្ថិ មាតា អត្ថិ បិតា, អត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា, អត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មាបដិបន្នា យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តី’តិ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, តិវិធំ មនសា ធម្មចរិយាសមចរិយា ហោតិ។
‘‘ឯវំ ធម្មចរិយាសមចរិយាហេតុ ខោ, គហបតយោ, ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជន្តិ។
៤៤២. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ខត្តិយមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ខត្តិយមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ព្រាហ្មណមហាសាលានំ…បេ.… គហបតិមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា គហបតិមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ចាតុមហារាជិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ចាតុមហារាជិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា តាវតិំសានំ ទេវានំ…បេ.… យាមានំ ទេវានំ… តុសិតានំ ទេវានំ… និម្មានរតីនំ ទេវានំ… បរនិម្មិតវសវត្តីនំ ទេវានំ… ព្រហ្មកាយិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ព្រហ្មកាយិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អាភានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អាភានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា បរិត្តាភានំ ទេវានំ…បេ.… អប្បមាណាភានំ ទេវានំ… អាភស្សរានំ ទេវានំ… បរិត្តសុភានំ ទេវានំ… អប្បមាណសុភានំ ទេវានំ… សុភកិណ្ហានំ ទេវានំ… វេហប្ផលានំ ទេវានំ… អវិហានំ ទេវានំ… អតប្បានំ ទេវានំ… សុទស្សានំ ទេវានំ… សុទស្សីនំ ទេវានំ… អកនិដ្ឋានំ ទេវានំ… អាកាសានញ្ចាយតនូបគានំ ទេវានំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនូបគានំ ទេវានំ … អាកិញ្ចញ្ញាយតនូបគានំ ទេវានំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនូបគានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនូបគានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី’’តិ។
៤៤៣. ឯវំ វុត្តេ, សាលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ, ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ។ ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯតេ មយំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាម ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកេ នោ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតេ បាណុបេតំ (ក.) សរណំ គតេ’’តិ។
សាលេយ្យកសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ។
២. វេរញ្ជកសុត្តំ
៤៤៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន វេរញ្ជកា ព្រាហ្មណគហបតិកា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ កេនចិទេវ ករណីយេន។ អស្សោសុំ ខោ វេរញ្ជកា ព្រាហ្មណគហបតិកា – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ; កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ’។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’តិ។
អថ ខោ វេរញ្ជកា ព្រាហ្មណគហបតិកា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អប្បេកច្ចេ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ ភគវតោ សន្តិកេ នាមគោត្តំ សាវេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ តុណ្ហីភូតា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ វេរញ្ជកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កោ នុ ខោ, ភោ គោតម, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ? កោ បន, ភោ គោតម, ហេតុ, កោ បច្ចយោ យេន មិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជន្តី’’តិ?
‘‘អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ ខោ, គហបតយោ, ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ។ ធម្មចរិយាសមចរិយាហេតុ ខោ, គហបតយោ , ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជន្តី’’តិ។
‘‘ន ខោ មយំ ឥមស្ស ភោតោ គោតមស្ស សំខិត្តេន ភាសិតស្ស, វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស, វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានាម។ សាធុ នោ ភវំ គោតមោ តថា ធម្មំ ទេសេតុ យថា មយំ ឥមស្ស ភោតោ គោតមស្ស សំខិត្តេន ភាសិតស្ស, វិត្ថារេន អត្ថំ អវិភត្តស្ស, វិត្ថារេន អត្ថំ អាជានេយ្យាមា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, គហបតយោ, សុណាថ សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ ភោ’’តិ ខោ វេរញ្ជកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
៤៤៥. ‘‘តិវិធំ ខោ, គហបតយោ, កាយេន អធម្មចារី វិសមចារី ហោតិ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ អធម្មចារី វិសមចារី ហោតិ, តិវិធំ មនសា អធម្មចារី វិសមចារី ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ , តិវិធំ កាយេន អធម្មចារី វិសមចារី ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បាណាតិបាតី ហោតិ។ លុទ្ទោ លោហិតបាណិ ហតប្បហតេ និវិដ្ឋោ អទយាបន្នោ បាណភូតេសុ។ អទិន្នាទាយី ខោ បន ហោតិ។ យំ តំ បរស្ស បរវិត្តូបករណំ… តំ អទិន្នំ ថេយ្យសង្ខាតំ អាទាតា ហោតិ។ កាមេសុមិច្ឆាចារី ខោ បន ហោតិ។ យា តា មាតុរក្ខិតា… តថារូបាសុ ចារិត្តំ អាបជ្ជិតា ហោតិ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, តិវិធំ កាយេន អធម្មចារី វិសមចារី ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ អធម្មចារី វិសមចារី ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ មុសាវាទី ហោតិ។ សភាគតោ វា… សម្បជានមុសា ភាសិតា ហោតិ។ បិសុណវាចោ ខោ បន ហោតិ។ ឥតោ សុត្វា អមុត្រ អក្ខាតា… វគ្គករណិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។ ផរុសវាចោ ខោ បន ហោតិ។ យា សា វាចា អណ្ឌកា កក្កសា… តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។ សម្ផប្បលាបី ខោ បន ហោតិ។ អកាលវាទី… អបរិយន្តវតិំ អនត្ថសំហិតំ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ អធម្មចារី វិសមចារី ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, តិវិធំ មនសា អធម្មចារី វិសមចារី ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ អភិជ្ឈាលុ ហោតិ…បេ.… តំ មមស្សា’តិ។ ព្យាបន្នចិត្តោ ខោ បន ហោតិ បទុដ្ឋមនសង្កប្បោ – ឥមេ សត្តា ហញ្ញន្តុ វា… មា វា អហេសុ’ន្តិ។ មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ខោ បន ហោតិ វិបរីតទស្សនោ – ‘នត្ថិ ទិន្នំ, នត្ថិ យិដ្ឋំ… សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តី’តិ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, តិវិធំ មនសា អធម្មចារី វិសមចារី ហោតិ។
‘‘ឯវំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ ខោ, គហបតយោ, ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ។
៤៤៦. ‘‘តិវិធំ ខោ, គហបតយោ, កាយេន ធម្មចារី សមចារី ហោតិ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ ធម្មចារី សមចារី ហោតិ, តិវិធំ មនសា ធម្មចារី សមចារី ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, តិវិធំ កាយេន ធម្មចារី សមចារី ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ បាណាតិបាតំ បហាយ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, និហិតទណ្ឌោ និហិតសត្ថោ លជ្ជី ទយាបន្នោ សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បី វិហរតិ។ អទិន្នាទានំ បហាយ អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ, យំ តំ បរស្ស… តំ នាទិន្នំ ថេយ្យសង្ខាតំ អាទាតា ហោតិ។ កាមេសុមិច្ឆាចារំ បហាយ… តថារូបាសុ ន ចារិត្តំ អាបជ្ជិតា ហោតិ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, តិវិធំ កាយេន ធម្មចារី សមចារី ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ ធម្មចារី សមចារី ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ មុសាវាទំ បហាយ មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ។ សភាគតោ វា…បេ.… ន សម្បជានមុសា ភាសិតា ហោតិ។ បិសុណំ វាចំ បហាយ… សមគ្គករណិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។ ផរុសំ វាចំ បហាយ… តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។ សម្ផប្បលាបំ បហាយ… កាលេន សាបទេសំ បរិយន្តវតិំ អត្ថសំហិតំ ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, ចតុព្ពិធំ វាចាយ ធម្មចារី សមចារី ហោតិ។
‘‘កថញ្ច, គហបតយោ, តិវិធំ មនសា ធម្មចារី សមចារី ហោតិ? ឥធ, គហបតយោ, ឯកច្ចោ អនភិជ្ឈាលុ ហោតិ។ យំ តំ បរស្ស បរវិត្តូបករណំ តំ នាភិជ្ឈាតា ហោតិ ‘អហោ វត យំ បរស្ស, តំ មមស្សា’តិ។ អព្យាបន្នចិត្តោ ខោ បន ហោតិ អប្បទុដ្ឋមនសង្កប្បោ – ‘ឥមេ សត្តា អវេរា អព្យាពជ្ឈា អនីឃា សុខី អត្តានំ បរិហរន្តូ’តិ។ សម្មាទិដ្ឋិកោ ខោ បន ហោតិ អវិបរីតទស្សនោ – ‘អត្ថិ ទិន្នំ, អត្ថិ យិដ្ឋំ… សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តី’តិ។ ឯវំ ខោ, គហបតយោ, តិវិធំ មនសា ធម្មចារី សមចារី ហោតិ។
‘‘ឯវំ ធម្មចរិយាសមចរិយាហេតុ ខោ, គហបតយោ, ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជន្តិ។
៤៤៧. ‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ខត្តិយមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ខត្តិយមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ព្រាហ្មណមហាសាលានំ គហបតិមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា គហបតិមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្កេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ចាតុមហារាជិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ចាតុមហារាជិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា តាវតិំសានំ ទេវានំ… យាមានំ ទេវានំ… តុសិតានំ ទេវានំ… និម្មានរតីនំ ទេវានំ… បរនិម្មិតវសវត្តីនំ ទេវានំ… ព្រហ្មកាយិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ព្រហ្មកាយិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អាភានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អាភានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ, គហបតយោ, ធម្មចារី សមចារី ‘អហោ វតាហំ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា បរិត្តាភានំ ទេវានំ…បេ.… អប្បមាណាភានំ ទេវានំ… អាភស្សរានំ ទេវានំ… បរិត្តសុភានំ ទេវានំ… អប្បមាណសុភានំ ទេវានំ… សុភកិណ្ហានំ ទេវានំ … វេហប្ផលានំ ទេវានំ… អវិហានំ ទេវានំ… អតប្បានំ ទេវានំ… សុទស្សានំ ទេវានំ… សុទស្សីនំ ទេវានំ… អកនិដ្ឋានំ ទេវានំ… អាកាសានញ្ចាយតនូបគានំ ទេវានំ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនូបគានំ ទេវានំ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនូបគានំ ទេវានំ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនូបគានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, យំ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនូបគានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី។
‘‘អាកង្ខេយ្យ ចេ គហបតយោ ធម្មចារី សមចារី – ‘អហោ វតាហំ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ’ន្តិ; ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ, ‘យំ សោ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថា ហិ សោ ធម្មចារី សមចារី’’’តិ។
៤៤៨. ឯវំ វុត្តេ, វេរញ្ជកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ, ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯតេ មយំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាម ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកេ នោ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតេ សរណំ គតេ’’តិ។
វេរញ្ជកសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ។
៣. មហាវេទល្លសុត្តំ
៤៤៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេនាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា សារិបុត្តេន សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច –
‘‘‘ទុប្បញ្ញោ ទុប្បញ្ញោ’តិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ។ កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, ទុប្បញ្ញោតិ វុច្ចតី’’តិ?
‘‘‘នប្បជានាតិ នប្បជានាតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា ទុប្បញ្ញោតិ វុច្ចតិ។
‘‘កិញ្ច នប្បជានាតិ? ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ នប្បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ នប្បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ នប្បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ នប្បជានាតិ។ ‘នប្បជានាតិ នប្បជានាតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា ទុប្បញ្ញោតិ វុច្ចតី’’តិ។
‘‘‘សាធាវុសោ’តិ ខោ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឧត្តរិំ បញ្ហំ អបុច្ឆិ –
‘‘‘បញ្ញវា បញ្ញវា’តិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ។ កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, បញ្ញវាតិ វុច្ចតី’’តិ?
‘‘‘បជានាតិ បជានាតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា បញ្ញវាតិ វុច្ចតិ។
‘‘កិញ្ច បជានាតិ? ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ បជានាតិ។ ‘បជានាតិ បជានាតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា បញ្ញវាតិ វុច្ចតី’’តិ។
‘‘‘វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណ’ន្តិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ។ កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, វិញ្ញាណន្តិ វុច្ចតី’’តិ?
‘‘‘វិជានាតិ វិជានាតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា វិញ្ញាណន្តិ វុច្ចតិ។
‘‘កិញ្ច វិជានាតិ? សុខន្តិបិ វិជានាតិ, ទុក្ខន្តិបិ វិជានាតិ, អទុក្ខមសុខន្តិបិ វិជានាតិ។ ‘វិជានាតិ វិជានាតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា វិញ្ញាណន្តិ វុច្ចតី’’តិ។
‘‘យា ចាវុសោ, បញ្ញា យញ្ច វិញ្ញាណំ – ឥមេ ធម្មា សំសដ្ឋា ឧទាហុ វិសំសដ្ឋា? លព្ភា ច បនិមេសំ ធម្មានំ វិនិព្ភុជិត្វា វិនិព្ភុជ្ជិត្វា វិនិព្ភុជ្ជិត្វា (ក.) វិនិព្ភុជិត្វា នានាករណំ បញ្ញាបេតុ’’ន្តិ? ‘‘យា ចាវុសោ, បញ្ញា យញ្ច វិញ្ញាណំ – ឥមេ ធម្មា សំសដ្ឋា, នោ វិសំសដ្ឋា។ ន ច លព្ភា ឥមេសំ ធម្មានំ វិនិព្ភុជិត្វា វិនិព្ភុជិត្វា នានាករណំ បញ្ញាបេតុំ។ យំ ហាវុសោ យញ្ចាវុសោ (ស្យា. កំ. ក.), បជានាតិ តំ វិជានាតិ, យំ វិជានាតិ តំ បជានាតិ។ តស្មា ឥមេ ធម្មា សំសដ្ឋា, នោ វិសំសដ្ឋា។ ន ច លព្ភា ឥមេសំ ធម្មានំ វិនិព្ភុជិត្វា វិនិព្ភុជិត្វា នានាករណំ បញ្ញាបេតុ’’ន្តិ។
‘‘យា ចាវុសោ, បញ្ញា យញ្ច វិញ្ញាណំ – ឥមេសំ ធម្មានំ សំសដ្ឋានំ នោ វិសំសដ្ឋានំ កិំ នានាករណ’’ន្តិ? ‘‘យា ចាវុសោ, បញ្ញា យញ្ច វិញ្ញាណំ – ឥមេសំ ធម្មានំ សំសដ្ឋានំ នោ វិសំសដ្ឋានំ បញ្ញា ភាវេតព្ពា, វិញ្ញាណំ បរិញ្ញេយ្យំ។ ឥទំ នេសំ នានាករណ’’ន្តិ។
៤៥០. ‘‘‘វេទនា វេទនា’តិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ។ កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ , វេទនាតិ វុច្ចតី’’តិ?
‘‘‘វេទេតិ វេទេតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា វេទនាតិ វុច្ចតិ។
‘‘កិញ្ច វេទេតិ? សុខម្បិ វេទេតិ, ទុក្ខម្បិ វេទេតិ, អទុក្ខមសុខម្បិ វេទេតិ។ ‘វេទេតិ វេទេតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា វេទនាតិ វុច្ចតី’’តិ។
‘‘‘សញ្ញា សញ្ញា’តិ, អាវុសោ, វុច្ចតិ។ កិត្តាវតា នុ ខោ, អាវុសោ, សញ្ញាតិ វុច្ចតី’’តិ?
‘‘‘សញ្ជានាតិ សញ្ជានាតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា សញ្ញាតិ វុច្ចតិ។
‘‘កិញ្ច សញ្ជានាតិ? នីលកម្បិ សញ្ជានាតិ, បីតកម្បិ សញ្ជានាតិ, លោហិតកម្បិ សញ្ជានាតិ, ឱទាតម្បិ សញ្ជានាតិ។ ‘សញ្ជានាតិ សញ្ជានាតី’តិ ខោ, អាវុសោ, តស្មា សញ្ញាតិ វុច្ចតី’’តិ។
‘‘យា ចាវុសោ, វេទនា យា ច សញ្ញា យញ្ច វិញ្ញាណំ – ឥមេ ធម្មា សំសដ្ឋា ឧទាហុ វិសំសដ្ឋា? លព្ភា ច បនិមេសំ ធម្មានំ វិនិព្ភុជិត្វា វិនិព្ភុជិត្វា នានាករណំ បញ្ញាបេតុ’’ន្តិ? ‘‘យា ចាវុសោ, វេទនា យា ច សញ្ញា យញ្ច វិញ្ញាណំ – ឥមេ ធម្មា សំសដ្ឋា, នោ វិសំសដ្ឋា។ ន ច លព្ភា ឥមេសំ ធម្មានំ វិនិព្ភុជិត្វា វិនិព្ភុជិត្វា នានាករណំ បញ្ញាបេតុំ។ យំ ហាវុសោ យញ្ចាវុសោ (ស្យា. កំ. ក.), វេទេតិ តំ សញ្ជានាតិ, យំ សញ្ជានាតិ តំ វិជានាតិ។ តស្មា ឥមេ ធម្មា សំសដ្ឋា នោ វិសំសដ្ឋា។ ន ច លព្ភា ឥមេសំ ធម្មានំ វិនិព្ភុជិត្វា វិនិព្ភុជិត្វា នានាករណំ បញ្ញាបេតុ’’ន្តិ។
៤៥១. ‘‘និស្សដ្ឋេន ហាវុសោ និស្សដ្ឋេន បនាវុសោ (?), បញ្ចហិ ឥន្ទ្រិយេហិ បរិសុទ្ធេន មនោវិញ្ញាណេន កិំ នេយ្យ’’ន្តិ?
‘‘និស្សដ្ឋេន អាវុសោ, បញ្ចហិ ឥន្ទ្រិយេហិ បរិសុទ្ធេន មនោវិញ្ញាណេន ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ នេយ្យំ, ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ នេយ្យំ, ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ នេយ្យ’’ន្តិ។
‘‘នេយ្យំ បនាវុសោ, ធម្មំ កេន បជានាតី’’តិ?
‘‘នេយ្យំ ខោ, អាវុសោ, ធម្មំ បញ្ញាចក្ខុនា បជានាតី’’តិ។
‘‘បញ្ញា បនាវុសោ, កិមត្ថិយា’’តិ?
‘‘បញ្ញា ខោ, អាវុសោ, អភិញ្ញត្ថា បរិញ្ញត្ថា បហានត្ថា’’តិ។
៤៥២. ‘‘កតិ បនាវុសោ, បច្ចយា សម្មាទិដ្ឋិយា ឧប្បាទាយា’’តិ?
‘‘ទ្វេ ខោ, អាវុសោ, បច្ចយា សម្មាទិដ្ឋិយា ឧប្បាទាយ – បរតោ ច ឃោសោ, យោនិសោ ច មនសិការោ។ ឥមេ ខោ, អាវុសោ, ទ្វេ បច្ចយា សម្មាទិដ្ឋិយា ឧប្បាទាយា’’តិ។
‘‘កតិហិ បនាវុសោ, អង្គេហិ អនុគ្គហិតា សម្មាទិដ្ឋិ ចេតោវិមុត្តិផលា ច ហោតិ ចេតោវិមុត្តិផលានិសំសា ច, បញ្ញាវិមុត្តិផលា ច ហោតិ បញ្ញាវិមុត្តិផលានិសំសា ចា’’តិ?
‘‘បញ្ចហិ ខោ, អាវុសោ, អង្គេហិ អនុគ្គហិតា សម្មាទិដ្ឋិ ចេតោវិមុត្តិផលា ច ហោតិ ចេតោវិមុត្តិផលានិសំសា ច, បញ្ញាវិមុត្តិផលា ច ហោតិ បញ្ញាវិមុត្តិផលានិសំសា ច។ ឥធាវុសោ, សម្មាទិដ្ឋិ សីលានុគ្គហិតា ច ហោតិ, សុតានុគ្គហិតា ច ហោតិ, សាកច្ឆានុគ្គហិតា ច ហោតិ, សមថានុគ្គហិតា ច ហោតិ, វិបស្សនានុគ្គហិតា ច ហោតិ។ ឥមេហិ ខោ, អាវុសោ, បញ្ចហង្គេហិ អនុគ្គហិតា សម្មាទិដ្ឋិ ចេតោវិមុត្តិផលា ច ហោតិ ចេតោវិមុត្តិផលានិសំសា ច, បញ្ញាវិមុត្តិផលា ច ហោតិ បញ្ញាវិមុត្តិផលានិសំសា ចា’’តិ។
៤៥៣. ‘‘កតិ បនាវុសោ, ភវា’’តិ?
‘‘តយោមេ, អាវុសោ, ភវា – កាមភវោ , រូបភវោ, អរូបភវោ’’តិ។
‘‘កថំ បនាវុសោ, អាយតិំ បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិ ហោតី’’តិ?
‘‘អវិជ្ជានីវរណានំ ខោ, អាវុសោ, សត្តានំ តណ្ហាសំយោជនានំ តត្រតត្រាភិនន្ទនា – ឯវំ អាយតិំ បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិ ហោតី’’តិ។
‘‘កថំ បនាវុសោ, អាយតិំ បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិ ន ហោតី’’តិ?
‘‘អវិជ្ជាវិរាគា ខោ, អាវុសោ, វិជ្ជុប្បាទា តណ្ហានិរោធា – ឯវំ អាយតិំ បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិ ន ហោតី’’តិ។
៤៥៤. ‘‘កតមំ បនាវុសោ, បឋមំ ឈាន’’ន្តិ?
‘‘ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ – ឥទំ វុច្ចតិ, អាវុសោ, បឋមំ ឈាន’’ន្តិ។
‘‘បឋមំ បនាវុសោ, ឈានំ កតិអង្គិក’’ន្តិ?
‘‘បឋមំ ខោ, អាវុសោ, ឈានំ បញ្ចង្គិកំ។ ឥធាវុសោ, បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស ភិក្ខុនោ វិតក្កោ ច វត្តតិ, វិចារោ ច បីតិ ច សុខញ្ច ចិត្តេកគ្គតា ច។ បឋមំ ខោ, អាវុសោ, ឈានំ ឯវំ បញ្ចង្គិក’’ន្តិ។
‘‘បឋមំ បនាវុសោ, ឈានំ កតង្គវិប្បហីនំ កតង្គសមន្នាគត’’ន្តិ?
‘‘បឋមំ ខោ, អាវុសោ, ឈានំ បញ្ចង្គវិប្បហីនំ, បញ្ចង្គសមន្នាគតំ។ ឥធាវុសោ, បឋមំ ឈានំ សមាបន្នស្ស ភិក្ខុនោ កាមច្ឆន្ទោ បហីនោ ហោតិ, ព្យាបាទោ បហីនោ ហោតិ, ថីនមិទ្ធំ បហីនំ ហោតិ, ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ បហីនំ ហោតិ, វិចិកិច្ឆា បហីនា ហោតិ; វិតក្កោ ច វត្តតិ, វិចារោ ច បីតិ ច សុខញ្ច ចិត្តេកគ្គតា ច។ បឋមំ ខោ, អាវុសោ, ឈានំ ឯវំ បញ្ចង្គវិប្បហីនំ បញ្ចង្គសមន្នាគត’’ន្តិ។
៤៥៥. ‘‘បញ្ចិមានិ , អាវុសោ, ឥន្ទ្រិយានិ នានាវិសយានិ នានាគោចរានិ, ន អញ្ញមញ្ញស្ស គោចរវិសយំ បច្ចនុភោន្តិ, សេយ្យថិទំ – ចក្ខុន្ទ្រិយំ, សោតិន្ទ្រិយំ, ឃានិន្ទ្រិយំ, ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ, កាយិន្ទ្រិយំ។ ឥមេសំ ខោ, អាវុសោ, បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ នានាវិសយានំ នានាគោចរានំ, ន អញ្ញមញ្ញស្ស គោចរវិសយំ បច្ចនុភោន្តានំ, កិំ បដិសរណំ, កោ ច នេសំ គោចរវិសយំ បច្ចនុភោតី’’តិ?
‘‘បញ្ចិមានិ, អាវុសោ, ឥន្ទ្រិយានិ នានាវិសយានិ នានាគោចរានិ, ន អញ្ញមញ្ញស្ស គោចរវិសយំ បច្ចនុភោន្តិ, សេយ្យថិទំ – ចក្ខុន្ទ្រិយំ, សោតិន្ទ្រិយំ, ឃានិន្ទ្រិយំ, ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ, កាយិន្ទ្រិយំ។ ឥមេសំ ខោ, អាវុសោ, បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ នានាវិសយានំ នានាគោចរានំ, ន អញ្ញមញ្ញស្ស គោចរវិសយំ បច្ចនុភោន្តានំ, មនោ បដិសរណំ, មនោ ច នេសំ គោចរវិសយំ បច្ចនុភោតី’’តិ។
៤៥៦. ‘‘បញ្ចិមានិ, អាវុសោ, ឥន្ទ្រិយានិ, សេយ្យថិទំ – ចក្ខុន្ទ្រិយំ, សោតិន្ទ្រិយំ, ឃានិន្ទ្រិយំ, ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ, កាយិន្ទ្រិយំ។ ឥមានិ ខោ, អាវុសោ, បញ្ចិន្ទ្រិយានិ កិំ បដិច្ច តិដ្ឋន្តី’’តិ?
‘‘បញ្ចិមានិ, អាវុសោ, ឥន្ទ្រិយានិ, សេយ្យថិទំ – ចក្ខុន្ទ្រិយំ, សោតិន្ទ្រិយំ, ឃានិន្ទ្រិយំ, ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ, កាយិន្ទ្រិយំ។ ឥមានិ ខោ, អាវុសោ, បញ្ចិន្ទ្រិយានិ អាយុំ បដិច្ច តិដ្ឋន្តី’’តិ។
‘‘អាយុ បនាវុសោ, កិំ បដិច្ច តិដ្ឋតី’’តិ?
‘‘អាយុ ឧស្មំ បដិច្ច តិដ្ឋតី’’តិ។
‘‘ឧស្មា បនាវុសោ, កិំ បដិច្ច តិដ្ឋតី’’តិ?
‘‘ឧស្មា អាយុំ បដិច្ច តិដ្ឋតី’’តិ។
‘‘ឥទានេវ ខោ មយំ, អាវុសោ, អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ ឯវំ អាជានាម – ‘អាយុ ឧស្មំ បដិច្ច តិដ្ឋតី’តិ។ ឥទានេវ បន មយំ, អាវុសោ, អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ ឯវំ អាជានាម – ‘ឧស្មា អាយុំ បដិច្ច តិដ្ឋតី’តិ។
‘‘យថា កថំ បនាវុសោ, ឥមស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ’’តិ?
‘‘តេន ហាវុសោ, ឧបមំ តេ ករិស្សាមិ; ឧបមាយបិធេកច្ចេ វិញ្ញូ បុរិសា ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានន្តិ។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ, តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ អច្ចិំ បដិច្ច អាភា បញ្ញាយតិ, អាភំ បដិច្ច អច្ចិ បញ្ញាយតិ; ឯវមេវ ខោ, អាវុសោ, អាយុ ឧស្មំ បដិច្ច តិដ្ឋតិ, ឧស្មា អាយុំ បដិច្ច តិដ្ឋតី’’តិ។
៤៥៧. ‘‘តេវ នុ ខោ, អាវុសោ, អាយុសង្ខារា, តេ វេទនិយា ធម្មា ឧទាហុ អញ្ញេ អាយុសង្ខារា អញ្ញេ វេទនិយា ធម្មា’’តិ? ‘‘ន ខោ , អាវុសោ, តេវ អាយុសង្ខារា តេ វេទនិយា ធម្មា។ តេ ច ហាវុសោ, អាយុសង្ខារា អភវិំសុ តេ វេទនិយា ធម្មា, ន យិទំ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស ភិក្ខុនោ វុដ្ឋានំ បញ្ញាយេថ។ យស្មា ច ខោ, អាវុសោ, អញ្ញេ អាយុសង្ខារា អញ្ញេ វេទនិយា ធម្មា, តស្មា សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស ភិក្ខុនោ វុដ្ឋានំ បញ្ញាយតី’’តិ។
‘‘យទា នុ ខោ, អាវុសោ, ឥមំ កាយំ កតិ ធម្មា ជហន្តិ; អថាយំ កាយោ ឧជ្ឈិតោ អវក្ខិត្តោ សេតិ, យថា កដ្ឋំ អចេតន’’ន្តិ?
‘‘យទា ខោ, អាវុសោ, ឥមំ កាយំ តយោ ធម្មា ជហន្តិ – អាយុ ឧស្មា ច វិញ្ញាណំ; អថាយំ កាយោ ឧជ្ឈិតោ អវក្ខិត្តោ សេតិ, យថា កដ្ឋំ អចេតន’’ន្តិ។
‘‘យ្វាយំ, អាវុសោ, មតោ កាលង្កតោ, យោ ចាយំ ភិក្ខុ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នោ – ឥមេសំ កិំ នានាករណ’’ន្តិ?
‘‘យ្វាយំ, អាវុសោ, មតោ កាលង្កតោ តស្ស កាយសង្ខារា និរុទ្ធា បដិប្បស្សទ្ធា , វចីសង្ខារា និរុទ្ធា បដិប្បស្សទ្ធា, ចិត្តសង្ខារា និរុទ្ធា បដិប្បស្សទ្ធា, អាយុ បរិក្ខីណោ, ឧស្មា វូបសន្តា, ឥន្ទ្រិយានិ បរិភិន្នានិ។ យោ ចាយំ ភិក្ខុ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នោ តស្សបិ កាយសង្ខារា និរុទ្ធា បដិប្បស្សទ្ធា, វចីសង្ខារា និរុទ្ធា បដិប្បស្សទ្ធា, ចិត្តសង្ខារា និរុទ្ធា បដិប្បស្សទ្ធា, អាយុ ន បរិក្ខីណោ, ឧស្មា អវូបសន្តា, ឥន្ទ្រិយានិ វិប្បសន្នានិ។ យ្វាយំ, អាវុសោ, មតោ កាលង្កតោ, យោ ចាយំ ភិក្ខុ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នោ – ឥទំ នេសំ នានាករណ’’ន្តិ។
៤៥៨. ‘‘កតិ បនាវុសោ, បច្ចយា អទុក្ខមសុខាយ ចេតោវិមុត្តិយា សមាបត្តិយា’’តិ?
‘‘ចត្តារោ ខោ, អាវុសោ, បច្ចយា អទុក្ខមសុខាយ ចេតោវិមុត្តិយា សមាបត្តិយា។ ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ ឥមេ ខោ, អាវុសោ, ចត្តារោ បច្ចយា អទុក្ខមសុខាយ ចេតោវិមុត្តិយា សមាបត្តិយា’’តិ។
‘‘កតិ បនាវុសោ, បច្ចយា អនិមិត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា សមាបត្តិយា’’តិ?
‘‘ទ្វេ ខោ, អាវុសោ, បច្ចយា អនិមិត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា សមាបត្តិយា – សព្ពនិមិត្តានញ្ច អមនសិការោ, អនិមិត្តាយ ច ធាតុយា មនសិការោ។ ឥមេ ខោ, អាវុសោ, ទ្វេ បច្ចយា អនិមិត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា សមាបត្តិយា’’តិ។
‘‘កតិ បនាវុសោ, បច្ចយា អនិមិត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា ឋិតិយា’’តិ?
‘‘តយោ ខោ, អាវុសោ, បច្ចយា អនិមិត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា ឋិតិយា – សព្ពនិមិត្តានញ្ច អមនសិការោ, អនិមិត្តាយ ច ធាតុយា មនសិការោ, បុព្ពេ ច អភិសង្ខារោ។ ឥមេ ខោ, អាវុសោ, តយោ បច្ចយា អនិមិត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា ឋិតិយា’’តិ។
‘‘កតិ បនាវុសោ, បច្ចយា អនិមិត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា វុដ្ឋានាយា’’តិ?
‘‘ទ្វេ ខោ, អាវុសោ, បច្ចយា អនិមិត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា វុដ្ឋានាយ – សព្ពនិមិត្តានញ្ច មនសិការោ, អនិមិត្តាយ ច ធាតុយា អមនសិការោ។ ឥមេ ខោ, អាវុសោ, ទ្វេ បច្ចយា អនិមិត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា វុដ្ឋានាយា’’តិ។
៤៥៩. ‘‘យា ចាយំ, អាវុសោ, អប្បមាណា ចេតោវិមុត្តិ, យា ច អាកិញ្ចញ្ញា ចេតោវិមុត្តិ, យា ច សុញ្ញតា ចេតោវិមុត្តិ, យា ច អនិមិត្តា ចេតោវិមុត្តិ – ឥមេ ធម្មា នានាត្ថា ចេវ នានាព្យញ្ជនា ច ឧទាហុ ឯកត្ថា ព្យញ្ជនមេវ នាន’’ន្តិ?
‘‘យា ចាយំ, អាវុសោ, អប្បមាណា ចេតោវិមុត្តិ, យា ច អាកិញ្ចញ្ញា ចេតោវិមុត្តិ, យា ច សុញ្ញតា ចេតោវិមុត្តិ, យា ច អនិមិត្តា ចេតោវិមុត្តិ – អត្ថិ ខោ, អាវុសោ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ឥមេ ធម្មា នានាត្ថា ចេវ នានាព្យញ្ជនា ច; អត្ថិ ច ខោ, អាវុសោ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ឥមេ ធម្មា ឯកត្ថា, ព្យញ្ជនមេវ នានំ’’។
‘‘កតមោ ចាវុសោ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ឥមេ ធម្មា នានាត្ថា ចេវ នានាព្យញ្ជនា ច’’?
‘‘ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ។ ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរតិ។ ករុណាសហគតេន ចេតសា…បេ.… មុទិតាសហគតេន ចេតសា… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ។ ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរតិ។ អយំ វុច្ចតាវុសោ, អប្បមាណា ចេតោវិមុត្តិ’’។
‘‘កតមា ចាវុសោ, អាកិញ្ចញ្ញា ចេតោវិមុត្តិ’’?
‘‘ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម នត្ថិ កិញ្ចីតិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អយំ វុច្ចតាវុសោ, អាកិញ្ចញ្ញា ចេតោវិមុត្តិ’’។
‘‘កតមា ចាវុសោ, សុញ្ញតា ចេតោវិមុត្តិ’’?
‘‘ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ អរញ្ញគតោ វា រុក្ខមូលគតោ វា សុញ្ញាគារគតោ វា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សុញ្ញមិទំ អត្តេន វា អត្តនិយេន វា’តិ។ អយំ វុច្ចតាវុសោ, សុញ្ញតា ចេតោវិមុត្តិ’’។
‘‘កតមា ចាវុសោ, អនិមិត្តា ចេតោវិមុត្តិ’’?
‘‘ឥធាវុសោ, ភិក្ខុ សព្ពនិមិត្តានំ អមនសិការា អនិមិត្តំ ចេតោសមាធិំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អយំ វុច្ចតាវុសោ, អនិមិត្តា ចេតោវិមុត្តិ។ អយំ ខោ, អាវុសោ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ឥមេ ធម្មា នានាត្ថា ចេវ នានាព្យញ្ជនា ច’’។
‘‘កតមោ ចាវុសោ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ឥមេ ធម្មា ឯកត្ថា ព្យញ្ជនមេវ នានំ’’?
‘‘រាគោ ខោ, អាវុសោ, បមាណករណោ, ទោសោ បមាណករណោ, មោហោ បមាណករណោ។ តេ ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា។ យាវតា ខោ, អាវុសោ, អប្បមាណា ចេតោវិមុត្តិយោ, អកុប្បា តាសំ ចេតោវិមុត្តិ អគ្គមក្ខាយតិ។ សា ខោ បនាកុប្បា ចេតោវិមុត្តិ សុញ្ញា រាគេន, សុញ្ញា ទោសេន, សុញ្ញា មោហេន។ រាគោ ខោ, អាវុសោ, កិញ្ចនោ, ទោសោ កិញ្ចនោ, មោហោ កិញ្ចនោ។ តេ ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា។ យាវតា ខោ, អាវុសោ, អាកិញ្ចញ្ញា ចេតោវិមុត្តិយោ, អកុប្បា តាសំ ចេតោវិមុត្តិ អគ្គមក្ខាយតិ។ សា ខោ បនាកុប្បា ចេតោវិមុត្តិ សុញ្ញា រាគេន, សុញ្ញា ទោសេន , សុញ្ញា មោហេន។ រាគោ ខោ, អាវុសោ, និមិត្តករណោ, ទោសោ និមិត្តករណោ, មោហោ និមិត្តករណោ។ តេ ខីណាសវស្ស ភិក្ខុនោ បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា។ យាវតា ខោ, អាវុសោ, អនិមិត្តា ចេតោវិមុត្តិយោ, អកុប្បា តាសំ ចេតោវិមុត្តិ អគ្គមក្ខាយតិ។ សា ខោ បនាកុប្បា ចេតោវិមុត្តិ សុញ្ញា រាគេន, សុញ្ញា ទោសេន, សុញ្ញា មោហេន។ អយំ ខោ, អាវុសោ, បរិយាយោ យំ បរិយាយំ អាគម្ម ឥមេ ធម្មា ឯកត្ថា ព្យញ្ជនមេវ នាន’’ន្តិ។
ឥទមវោចាយស្មា សារិបុត្តោ។ អត្តមនោ អាយស្មា មហាកោដ្ឋិកោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
មហាវេទល្លសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ។
៤. ចូឡវេទល្លសុត្តំ
៤៦០. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ អថ ខោ វិសាខោ ឧបាសកោ យេន ធម្មទិន្នា ភិក្ខុនី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ធម្មទិន្នំ ភិក្ខុនិំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ វិសាខោ ឧបាសកោ ធម្មទិន្នំ ភិក្ខុនិំ ឯតទវោច – ‘‘‘សក្កាយោ សក្កាយោ’តិ, អយ្យេ, វុច្ចតិ។ កតមោ នុ ខោ, អយ្យេ, សក្កាយោ វុត្តោ ភគវតា’’តិ? ‘‘បញ្ច ខោ ឥមេ, អាវុសោ វិសាខ, ឧបាទានក្ខន្ធា សក្កាយោ វុត្តោ ភគវតា, សេយ្យថិទំ – រូបុបាទានក្ខន្ធោ, វេទនុបាទានក្ខន្ធោ, សញ្ញុបាទានក្ខន្ធោ, សង្ខារុបាទានក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណុបាទានក្ខន្ធោ។ ឥមេ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា សក្កាយោ វុត្តោ ភគវតា’’តិ។
‘‘សាធយ្យេ’’តិ ខោ វិសាខោ ឧបាសកោ ធម្មទិន្នាយ ភិក្ខុនិយា ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ធម្មទិន្នំ ភិក្ខុនិំ ឧត្តរិំ បញ្ហំ អបុច្ឆិ – ‘‘‘សក្កាយសមុទយោ សក្កាយសមុទយោ’តិ, អយ្យេ, វុច្ចតិ។ កតមោ នុ ខោ, អយ្យេ, សក្កាយសមុទយោ វុត្តោ ភគវតា’’តិ? ‘‘យាយំ, អាវុសោ វិសាខ, តណ្ហា បោនោព្ភវិកា នន្ទីរាគសហគតា តត្រតត្រាភិនន្ទិនី, សេយ្យថិទំ – កាមតណ្ហា ភវតណ្ហា វិភវតណ្ហា; អយំ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, សក្កាយសមុទយោ វុត្តោ ភគវតា’’តិ។
‘‘‘សក្កាយនិរោធោ សក្កាយនិរោធោ’តិ, អយ្យេ, វុច្ចតិ។ កតមោ នុ ខោ, អយ្យេ, សក្កាយនិរោធោ វុត្តោ ភគវតា’’តិ?
‘‘យោ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, តស្សាយេវ តណ្ហាយ អសេសវិរាគនិរោធោ ចាគោ បដិនិស្សគ្គោ មុត្តិ អនាលយោ; អយំ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, សក្កាយនិរោធោ វុត្តោ ភគវតា’’តិ។
‘‘‘សក្កាយនិរោធគាមិនី បដិបទា សក្កាយនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ, អយ្យេ, វុច្ចតិ។ កតមា នុ ខោ, អយ្យេ, សក្កាយនិរោធគាមិនី បដិបទា វុត្តា ភគវតា’’តិ?
‘‘អយមេវ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សក្កាយនិរោធគាមិនី បដិបទា វុត្តា ភគវតា, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធី’’តិ។
‘‘តញ្ញេវ នុ ខោ, អយ្យេ, ឧបាទានំ តេ តេវ (សី.) បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ឧទាហុ អញ្ញត្រ បញ្ចហុបាទានក្ខន្ធេហិ ឧបាទាន’’ន្តិ? ‘‘ន ខោ, អាវុសោ វិសាខ, តញ្ញេវ ឧបាទានំ តេ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា, នាបិ អញ្ញត្រ បញ្ចហុបាទានក្ខន្ធេហិ ឧបាទានំ។ យោ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ ឆន្ទរាគោ តំ តត្ថ ឧបាទាន’’ន្តិ។
៤៦១. ‘‘កថំ បនាយ្យេ, សក្កាយទិដ្ឋិ ហោតី’’តិ? ‘‘ឥធាវុសោ វិសាខ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ, អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ, រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, រូបវន្តំ វា អត្តានំ, អត្តនិ វា រូបំ, រូបស្មិំ វា អត្តានំ។ វេទនំ…បេ.… សញ្ញំ… សង្ខារេ… វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, វិញ្ញាណវន្តំ វា អត្តានំ, អត្តនិ វា វិញ្ញាណំ, វិញ្ញាណស្មិំ វា អត្តានំ។ ឯវំ ខោ , អាវុសោ វិសាខ, សក្កាយទិដ្ឋិ ហោតី’’តិ។
‘‘កថំ បនាយ្យេ, សក្កាយទិដ្ឋិ ន ហោតី’’តិ?
‘‘ឥធាវុសោ វិសាខ, សុតវា អរិយសាវកោ, អរិយានំ ទស្សាវី អរិយធម្មស្ស កោវិទោ អរិយធម្មេ សុវិនីតោ, សប្បុរិសានំ ទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស កោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ សុវិនីតោ, ន រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, ន រូបវន្តំ វា អត្តានំ, ន អត្តនិ វា រូបំ, ន រូបស្មិំ វា អត្តានំ។ ន វេទនំ…បេ.… ន សញ្ញំ… ន សង្ខារេ…បេ.… ន វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ, ន វិញ្ញាណវន្តំ វា អត្តានំ , ន អត្តនិ វា វិញ្ញាណំ, ន វិញ្ញាណស្មិំ វា អត្តានំ។ ឯវំ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, សក្កាយទិដ្ឋិ ន ហោតី’’តិ។
៤៦២. ‘‘កតមោ បនាយ្យេ, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ’’តិ?
‘‘អយមេវ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បោ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តោ សម្មាអាជីវោ សម្មាវាយាមោ សម្មាសតិ សម្មាសមាធី’’តិ។ ‘‘អរិយោ បនាយ្យេ, អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សង្ខតោ ឧទាហុ អសង្ខតោ’’តិ?
‘‘អរិយោ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សង្ខតោ’’តិ ។
‘‘អរិយេន នុ ខោ, អយ្យេ, អដ្ឋង្គិកេន មគ្គេន តយោ ខន្ធា សង្គហិតា ឧទាហុ តីហិ ខន្ធេហិ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សង្គហិតោ’’តិ?
‘‘ន ខោ, អាវុសោ វិសាខ, អរិយេន អដ្ឋង្គិកេន មគ្គេន តយោ ខន្ធា សង្គហិតា; តីហិ ច ខោ, អាវុសោ វិសាខ, ខន្ធេហិ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ សង្គហិតោ។ យា ចាវុសោ វិសាខ, សម្មាវាចា យោ ច សម្មាកម្មន្តោ យោ ច សម្មាអាជីវោ ឥមេ ធម្មា សីលក្ខន្ធេ សង្គហិតា។ យោ ច សម្មាវាយាមោ យា ច សម្មាសតិ យោ ច សម្មាសមាធិ ឥមេ ធម្មា សមាធិក្ខន្ធេ សង្គហិតា។ យា ច សម្មាទិដ្ឋិ យោ ច សម្មាសង្កប្បោ, ឥមេ ធម្មា បញ្ញាក្ខន្ធេ សង្គហិតា’’តិ។
‘‘កតមោ បនាយ្យេ, សមាធិ, កតមេ ធម្មា សមាធិនិមិត្តា, កតមេ ធម្មា សមាធិបរិក្ខារា, កតមា សមាធិភាវនា’’តិ?
‘‘យា ខោ, អាវុសោ វិសាខ, ចិត្តស្ស ឯកគ្គតា អយំ សមាធិ; ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា សមាធិនិមិត្តា; ចត្តារោ សម្មប្បធានា សមាធិបរិក្ខារា។ យា តេសំយេវ ធម្មានំ អាសេវនា ភាវនា ពហុលីកម្មំ, អយំ ឯត្ថ សមាធិភាវនា’’តិ។
៤៦៣. ‘‘កតិ បនាយ្យេ, សង្ខារា’’តិ?
‘‘តយោមេ, អាវុសោ វិសាខ, សង្ខារា – កាយសង្ខារោ, វចីសង្ខារោ, ចិត្តសង្ខារោ’’តិ។
‘‘កតមោ បនាយ្យេ, កាយសង្ខារោ, កតមោ វចីសង្ខារោ, កតមោ ចិត្តសង្ខារោ’’តិ?
‘‘អស្សាសបស្សាសា ខោ, អាវុសោ វិសាខ, កាយសង្ខារោ, វិតក្កវិចារា វចីសង្ខារោ, សញ្ញា ច វេទនា ច ចិត្តសង្ខារោ’’តិ។
‘‘កស្មា បនាយ្យេ, អស្សាសបស្សាសា កាយសង្ខារោ, កស្មា វិតក្កវិចារា វចីសង្ខារោ, កស្មា សញ្ញា ច វេទនា ច ចិត្តសង្ខារោ’’តិ?
‘‘អស្សាសបស្សាសា ខោ, អាវុសោ វិសាខ, កាយិកា ឯតេ ធម្មា កាយប្បដិពទ្ធា, តស្មា អស្សាសបស្សាសា កាយសង្ខារោ។ បុព្ពេ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វិតក្កេត្វា វិចារេត្វា បច្ឆា វាចំ ភិន្ទតិ, តស្មា វិតក្កវិចារា វចីសង្ខារោ។ សញ្ញា ច វេទនា ច ចេតសិកា ឯតេ ធម្មា ចិត្តប្បដិពទ្ធា, តស្មា សញ្ញា ច វេទនា ច ចិត្តសង្ខារោ’’តិ។
៤៦៤. ‘‘កថំ បនាយ្យេ, សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិ ហោតី’’តិ?
‘‘ន ខោ, អាវុសោ វិសាខ, សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបជ្ជន្តស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ហោតិ – ‘អហំ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបជ្ជិស្ស’ន្តិ វា, ‘អហំ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបជ្ជាមី’តិ វា, ‘អហំ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នោ’តិ វា។ អថ ខ្វាស្ស បុព្ពេវ តថា ចិត្តំ ភាវិតំ ហោតិ យំ តំ តថត្តាយ ឧបនេតី’’តិ។
‘‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបជ្ជន្តស្ស បនាយ្យេ, ភិក្ខុនោ កតមេ ធម្មា បឋមំ និរុជ្ឈន្តិ – យទិ វា កាយសង្ខារោ, យទិ វា វចីសង្ខារោ, យទិ វា ចិត្តសង្ខារោ’’តិ? ‘‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបជ្ជន្តស្ស ខោ, អាវុសោ វិសាខ, ភិក្ខុនោ បឋមំ និរុជ្ឈតិ វចីសង្ខារោ, តតោ កាយសង្ខារោ, តតោ ចិត្តសង្ខារោ’’តិ។
‘‘កថំ បនាយ្យេ, សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋានំ ហោតី’’តិ?
‘‘ន ខោ, អាវុសោ វិសាខ, សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋហន្តស្ស ភិក្ខុនោ ឯវំ ហោតិ – ‘អហំ សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋហិស្ស’ន្តិ វា, ‘អហំ សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋហាមី’តិ វា, ‘អហំ សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋិតោ’តិ វា។ អថ ខ្វាស្ស បុព្ពេវ តថា ចិត្តំ ភាវិតំ ហោតិ យំ តំ តថត្តាយ ឧបនេតី’’តិ។
‘‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋហន្តស្ស បនាយ្យេ, ភិក្ខុនោ កតមេ ធម្មា បឋមំ ឧប្បជ្ជន្តិ – យទិ វា កាយសង្ខារោ, យទិ វា វចីសង្ខារោ, យទិ វា ចិត្តសង្ខារោ’’តិ? ‘‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋហន្តស្ស ខោ, អាវុសោ វិសាខ, ភិក្ខុនោ បឋមំ ឧប្បជ្ជតិ ចិត្តសង្ខារោ, តតោ កាយសង្ខារោ, តតោ វចីសង្ខារោ’’តិ។
‘‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋិតំ បនាយ្យេ, ភិក្ខុំ កតិ ផស្សា ផុសន្តី’’តិ? ‘‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋិតំ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, ភិក្ខុំ តយោ ផស្សា ផុសន្តិ – សុញ្ញតោ ផស្សោ, អនិមិត្តោ ផស្សោ, អប្បណិហិតោ ផស្សោ’’តិ។
‘‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋិតស្ស បនាយ្យេ, ភិក្ខុនោ កិំនិន្នំ ចិត្តំ ហោតិ កិំបោណំ កិំបព្ភារ’’ន្តិ? ‘‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធសមាបត្តិយា វុដ្ឋិតស្ស ខោ, អាវុសោ វិសាខ, ភិក្ខុនោ វិវេកនិន្នំ ចិត្តំ ហោតិ, វិវេកបោណំ វិវេកបព្ភារ’’ន្តិ។
៤៦៥. ‘‘កតិ បនាយ្យេ, វេទនា’’តិ?
‘‘តិស្សោ ខោ ឥមា, អាវុសោ វិសាខ, វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា’’តិ។
‘‘កតមា បនាយ្យេ, សុខា វេទនា, កតមា ទុក្ខា វេទនា, កតមា អទុក្ខមសុខា វេទនា’’តិ?
‘‘យំ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, កាយិកំ វា ចេតសិកំ វា សុខំ សាតំ វេទយិតំ – អយំ សុខា វេទនា។ យំ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, កាយិកំ វា ចេតសិកំ វា ទុក្ខំ អសាតំ វេទយិតំ – អយំ ទុក្ខា វេទនា។ យំ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, កាយិកំ វា ចេតសិកំ វា នេវ សាតំ នាសាតំ វេទយិតំ – អយំ អទុក្ខមសុខា វេទនា’’តិ។
‘‘សុខា បនាយ្យេ, វេទនា កិំសុខា កិំទុក្ខា, ទុក្ខា វេទនា កិំសុខា កិំទុក្ខា, អទុក្ខមសុខា វេទនា កិំសុខា កិំទុក្ខា’’តិ?
‘‘សុខា ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនា ឋិតិសុខា វិបរិណាមទុក្ខា; ទុក្ខា វេទនា ឋិតិទុក្ខា វិបរិណាមសុខា ; អទុក្ខមសុខា វេទនា ញាណសុខា អញ្ញាណទុក្ខា’’តិ។
‘‘សុខាយ បនាយ្យេ, វេទនាយ កិំ អនុសយោ អនុសេតិ, ទុក្ខាយ វេទនាយ កិំ អនុសយោ អនុសេតិ, អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ កិំ អនុសយោ អនុសេតី’’តិ?
‘‘សុខាយ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនាយ រាគានុសយោ អនុសេតិ, ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ អនុសេតិ, អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ អនុសេតី’’តិ។
‘‘សព្ពាយ នុ ខោ, អយ្យេ, សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយោ អនុសេតិ, សព្ពាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ អនុសេតិ, សព្ពាយ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ អនុសេតី’’តិ?
‘‘ន ខោ, អាវុសោ វិសាខ, សព្ពាយ សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយោ អនុសេតិ, ន សព្ពាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ អនុសេតិ, ន សព្ពាយ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ អនុសេតី’’តិ។
‘‘សុខាយ បនាយ្យេ, វេទនាយ កិំ បហាតព្ពំ, ទុក្ខាយ វេទនាយ កិំ បហាតព្ពំ, អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ កិំ បហាតព្ព’’ន្តិ?
‘‘សុខាយ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនាយ រាគានុសយោ បហាតព្ពោ, ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ បហាតព្ពោ, អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ បហាតព្ពោ’’តិ។
‘‘សព្ពាយ នុ ខោ, អយ្យេ, សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយោ បហាតព្ពោ, សព្ពាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ បហាតព្ពោ, សព្ពាយ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ បហាតព្ពោ’’តិ?
‘‘ន ខោ, អាវុសោ វិសាខ, សព្ពាយ សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយោ បហាតព្ពោ, ន សព្ពាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយោ បហាតព្ពោ , ន សព្ពាយ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយោ បហាតព្ពោ។ ឥធាវុសោ វិសាខ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ រាគំ តេន បជហតិ, ន តត្ថ រាគានុសយោ អនុសេតិ។ ឥធាវុសោ វិសាខ, ភិក្ខុ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘កុទាស្សុ នាមាហំ តទាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរិស្សាមិ យទរិយា ឯតរហិ អាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’តិ? ឥតិ អនុត្តរេសុ វិមោក្ខេសុ បិហំ ឧបដ្ឋាបយតោ ឧប្បជ្ជតិ បិហាប្បច្ចយា ទោមនស្សំ។ បដិឃំ តេន បជហតិ, ន តត្ថ បដិឃានុសយោ អនុសេតិ។ ឥធាវុសោ វិសាខ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា, ទុក្ខស្ស ច បហានា, បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា, អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អវិជ្ជំ តេន បជហតិ, ន តត្ថ អវិជ្ជានុសយោ អនុសេតី’’តិ។
៤៦៦. ‘‘សុខាយ បនាយ្យេ, វេទនាយ កិំ បដិភាគោ’’តិ?
‘‘សុខាយ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនាយ ទុក្ខា វេទនា បដិភាគោ’’តិ។
‘‘ទុក្ខាយ បន្នាយ្យេ, វេទនាយ កិំ បដិភាគោ’’តិ?
‘‘ទុក្ខាយ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនាយ សុខា វេទនា បដិភាគោ’’តិ។
‘‘អទុក្ខមសុខាយ បនាយ្យេ, វេទនាយ កិំ បដិភាគោ’’តិ?
‘‘អទុក្ខមសុខាយ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វេទនាយ អវិជ្ជា បដិភាគោ’’តិ។
‘‘អវិជ្ជាយ បនាយ្យេ, កិំ បដិភាគោ’’តិ?
‘‘អវិជ្ជាយ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វិជ្ជា បដិភាគោ’’តិ។
‘‘វិជ្ជាយ បនាយ្យេ, កិំ បដិភាគោ’’តិ?
‘‘វិជ្ជាយ ខោ, អាវុសោ វិសាខ, វិមុត្តិ បដិភាគោ’’តិ។
‘‘វិមុត្តិយា បនាយ្យេ , កិំ បដិភាគោ’’តិ?
‘‘វិមុត្តិយា ខោ, អាវុសោ វិសាខ, និព្ពានំ បដិភាគោ’’តិ។
‘‘និព្ពានស្ស បនាយ្យេ, កិំ បដិភាគោ’’តិ? ‘‘អច្ចយាសិ, អាវុសោ អច្ចសរាវុសោ (សី. បី.), អច្ចស្សរាវុសោ (ស្យា. កំ.) វិសាខ, បញ្ហំ, នាសក្ខិ បញ្ហានំ បរិយន្តំ គហេតុំ។ និព្ពានោគធញ្ហិ, អាវុសោ វិសាខ, ព្រហ្មចរិយំ, និព្ពានបរាយនំ និព្ពានបរិយោសានំ។ អាកង្ខមានោ ច ត្វំ, អាវុសោ វិសាខ, ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯតមត្ថំ បុច្ឆេយ្យាសិ, យថា ច តេ ភគវា ព្យាករោតិ តថា នំ ធារេយ្យាសី’’តិ។
៤៦៧. អថ ខោ វិសាខោ ឧបាសកោ ធម្មទិន្នាយ ភិក្ខុនិយា ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ធម្មទិន្នំ ភិក្ខុនិំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ វិសាខោ ឧបាសកោ យាវតកោ អហោសិ ធម្មទិន្នាយ ភិក្ខុនិយា សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ តំ សព្ពំ ភគវតោ អារោចេសិ។ ឯវំ វុត្តេ, ភគវា វិសាខំ ឧបាសកំ ឯតទវោច – ‘‘បណ្ឌិតា, វិសាខ, ធម្មទិន្នា ភិក្ខុនី, មហាបញ្ញា, វិសាខ, ធម្មទិន្នា ភិក្ខុនី។ មំ ចេបិ ត្វំ, វិសាខ, ឯតមត្ថំ បុច្ឆេយ្យាសិ, អហម្បិ តំ ឯវមេវំ ព្យាករេយ្យំ, យថា តំ ធម្មទិន្នាយ ភិក្ខុនិយា ព្យាកតំ។ ឯសោ ចេវេតស្ស ឯសោវេតស្ស (ស្យា. កំ.) អត្ថោ។ ឯវញ្ច នំ ឯវមេតំ (សី. ស្យា. កំ.) ធារេហី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ វិសាខោ ឧបាសកោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
ចូឡវេទល្លសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ។
៥. ចូឡធម្មសមាទានសុត្តំ
៤៦៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘ចត្តារិមានិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានានិ។ កតមានិ ចត្តារិ? អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាកំ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ , ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាកំ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាកំ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ’’។
៤៦៩. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាកំ? សន្តិ, ភិក្ខវេ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘នត្ថិ កាមេសុ ទោសោ’តិ។ តេ កាមេសុ បាតព្យតំ អាបជ្ជន្តិ។ តេ ខោ មោឡិពទ្ធាហិ មោឡិពន្ធាហិ (ស្យា. កំ. ក.) បរិព្ពាជិកាហិ បរិចារេន្តិ។ តេ ឯវមាហំសុ – ‘កិំសុ នាម តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា កាមេសុ អនាគតភយំ សម្បស្សមានា កាមានំ បហានមាហំសុ, កាមានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ? សុខោ ឥមិស្សា បរិព្ពាជិកាយ តរុណាយ មុទុកាយ លោមសាយ ពាហាយ សម្ផស្សោ’តិ តេ កាមេសុ បាតព្យតំ អាបជ្ជន្តិ។ តេ កាមេសុ បាតព្យតំ អាបជ្ជិត្វា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ។ តេ តត្ថ ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ។ តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឥទំ ខោ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា កាមេសុ អនាគតភយំ សម្បស្សមានា កាមានំ បហានមាហំសុ, កាមានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ, ឥមេ ហិ មយំ កាមហេតុ កាមនិទានំ ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយាមា’តិ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ មាលុវាសិបាដិកា ផលេយ្យ។ អថ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, មាលុវាពីជំ អញ្ញតរស្មិំ សាលមូលេ និបតេយ្យ។ អថ ខោ, ភិក្ខវេ, យា តស្មិំ សាលេ អធិវត្ថា ទេវតា សា ភីតា សំវិគ្គា សន្តាសំ អាបជ្ជេយ្យ។ អថ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្មិំ សាលេ អធិវត្ថាយ ទេវតាយ មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា អារាមទេវតា វនទេវតា រុក្ខទេវតា ឱសធិតិណវនប្បតីសុ អធិវត្ថា ទេវតា សង្គម្ម សមាគម្ម ឯវំ សមស្សាសេយ្យុំ – ‘មា ភវំ ភាយិ, មា ភវំ ភាយិ; អប្បេវ នាមេតំ មាលុវាពីជំ មោរោ វា គិលេយ្យ មោរោ វា គិលេយ្យ, គោធា វា ខាទេយ្យ (ក.), មគោ វា ខាទេយ្យ, ទវឌាហោ វនទាហោ (ក.) វា ឌហេយ្យ, វនកម្មិកា វា ឧទ្ធរេយ្យុំ, ឧបចិកា វា ឧដ្ឋហេយ្យុំ ឧទ្រភេយ្យុំ (សី. បី. ក.), អពីជំ វា បនស្សា’តិ។ អថ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, មាលុវាពីជំ នេវ មោរោ គិលេយ្យ, ន មគោ ខាទេយ្យ, ន ទវឌាហោ ឌហេយ្យ, ន វនកម្មិកា ឧទ្ធរេយ្យុំ, ន ឧបចិកា ឧដ្ឋហេយ្យុំ, ពីជញ្ច បនស្ស តំ បាវុស្សកេន មេឃេន អភិប្បវុដ្ឋំ សម្មទេវ វិរុហេយ្យ។ សាស្ស មាលុវាលតា តរុណា មុទុកា លោមសា វិលម្ពិនី, សា តំ សាលំ ឧបនិសេវេយ្យ។ អថ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្មិំ សាលេ អធិវត្ថាយ ទេវតាយ ឯវមស្ស – ‘កិំសុ នាម តេ ភោន្តោ មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា អារាមទេវតា វនទេវតា រុក្ខទេវតា ឱសធិតិណវនប្បតីសុ អធិវត្ថា ទេវតា មាលុវាពីជេ អនាគតភយំ សម្បស្សមានា សង្គម្ម សមាគម្ម ឯវំ សមស្សាសេសុំ សមស្សាសេយ្យុំ (ក.) – ‘‘មា ភវំ ភាយិ មា ភវំ ភាយិ, អប្បេវ នាមេតំ មាលុវាពីជំ មោរោ វា គិលេយ្យ, មគោ វា ខាទេយ្យ, ទវឌាហោ វា ឌហេយ្យ, វនកម្មិកា វា ឧទ្ធរេយ្យុំ, ឧបចិកា វា ឧដ្ឋហេយ្យុំ, អពីជំ វា បនស្សា’’តិ; សុខោ ឥមិស្សា មាលុវាលតាយ តរុណាយ មុទុកាយ លោមសាយ វិលម្ពិនិយា សម្ផស្សោ’តិ។ សា តំ សាលំ អនុបរិហរេយ្យ។ សា តំ សាលំ អនុបរិហរិត្វា ឧបរិ វិដភិំ វិដបំ (ស្យា. ដ្ឋ.) ករេយ្យ។ ឧបរិ វិដភិំ ករិត្វា ឱឃនំ ជនេយ្យ។ ឱឃនំ ជនេត្វា យេ តស្ស សាលស្ស មហន្តា មហន្តា ខន្ធា តេ បទាលេយ្យ។ អថ ខោ, ភិក្ខវេ, តស្មិំ សាលេ អធិវត្ថាយ ទេវតាយ ឯវមស្ស – ‘ឥទំ ខោ តេ ភោន្តោ មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា អារាមទេវតា វនទេវតា រុក្ខទេវតា ឱសធិតិណវនប្បតីសុ អធិវត្ថា ទេវតា មាលុវាពីជេ អនាគតភយំ សម្បស្សមានា សង្គម្ម សមាគម្ម ឯវំ សមស្សាសេសុំ សមស្សាសេយ្យុំ (ក.) – ‘‘មា ភវំ ភាយិ មា ភវំ ភាយិ, អប្បេវ នាមេតំ មាលុវាពីជំ មោរោ វា គិលេយ្យ, មគោ វា ខាទេយ្យ, ទវឌាហោ វា ឌហេយ្យ, វនកម្មិកា វា ឧទ្ធរេយ្យុំ, ឧបចិកា វា ឧដ្ឋហេយ្យុំ អពីជំ វា បនស្សា’’តិ។ យញ្ចាហំ យំ វាហំ (ក.), ស្វាហំ (ស្យា. កំ.) មាលុវាពីជហេតុ ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយាមី’តិ។ ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, សន្តិ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ ‘នត្ថិ កាមេសុ ទោសោ’តិ ។ តេ កាមេសុ បាតព្យតំ អាបជ្ជន្តិ។ តេ មោឡិពទ្ធាហិ បរិព្ពាជិកាហិ បរិចារេន្តិ។ តេ ឯវមាហំសុ – ‘កិំសុ នាម តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា កាមេសុ អនាគតភយំ សម្បស្សមានា កាមានំ បហានមាហំសុ, កាមានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ? សុខោ ឥមិស្សា បរិព្ពាជិកាយ តរុណាយ មុទុកាយ លោមសាយ ពាហាយ សម្ផស្សោ’តិ។ តេ កាមេសុ បាតព្យតំ អាបជ្ជន្តិ។ តេ កាមេសុ បាតព្យតំ អាបជ្ជិត្វា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ។ តេ តត្ថ ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ។ តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឥទំ ខោ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា កាមេសុ អនាគតភយំ សម្បស្សមានា កាមានំ បហានមាហំសុ, កាមានំ បរិញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ។ ឥមេ ហិ មយំ កាមហេតុ កាមនិទានំ ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយាមា’តិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាកំ។
៤៧០. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាកំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ អចេលកោ ហោតិ មុត្តាចារោ ហត្ថាបលេខនោ, នឯហិភទ្ទន្តិកោ, នតិដ្ឋភទ្ទន្តិកោ, នាភិហដំ, ន ឧទ្ទិស្សកតំ, ន និមន្តនំ សាទិយតិ, សោ ន កុម្ភិមុខា បដិគ្គណ្ហាតិ, ន កឡោបិមុខា បដិគ្គណ្ហាតិ, ន ឯឡកមន្តរំ, ន ទណ្ឌមន្តរំ, ន មុសលមន្តរំ, ន ទ្វិន្នំ ភុញ្ជមានានំ, ន គព្ភិនិយា, ន បាយមានាយ, ន បុរិសន្តរគតាយ, ន សង្កិត្តីសុ, ន យត្ថ សា ឧបដ្ឋិតោ ហោតិ, ន យត្ថ មក្ខិកា សណ្ឌសណ្ឌចារិនី, ន មច្ឆំ, ន មំសំ, ន សុរំ, ន មេរយំ, ន ថុសោទកំ បិវតិ។ សោ ឯកាគារិកោ វា ហោតិ ឯកាលោបិកោ, ទ្វាគារិកោ វា ហោតិ ទ្វាលោបិកោ…បេ.… សត្តាគារិកោ វា ហោតិ សត្តាលោបិកោ។ ឯកិស្សាបិ ទត្តិយា យាបេតិ, ទ្វីហិបិ ទត្តីហិ យាបេតិ… សត្តហិបិ ទត្តីហិ យាបេតិ។ ឯកាហិកម្បិ អាហារំ អាហារេតិ, ទ្វីហិកម្បិ អាហារំ អាហារេតិ… សត្តាហិកម្បិ អាហារំ អាហារេតិ។ ឥតិ ឯវរូបំ អទ្ធមាសិកម្បិ បរិយាយភត្តភោជនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ។ សោ សាកភក្ខោ វា ហោតិ , សាមាកភក្ខោ វា ហោតិ, នីវារភក្ខោ វា ហោតិ, ទទ្ទុលភក្ខោ វា ហោតិ, ហដភក្ខោ វា ហោតិ, កណភក្ខោ វា ហោតិ, អាចាមភក្ខោ វា ហោតិ, បិញ្ញាកភក្ខោ វា ហោតិ, តិណភក្ខោ វា ហោតិ, គោមយភក្ខោ វា ហោតិ, វនមូលផលាហារោ យាបេតិ បវត្តផលភោជី។ សោ សាណានិបិ ធារេតិ, មសាណានិបិ ធារេតិ, ឆវទុស្សានិបិ ធារេតិ, បំសុកូលានិបិ ធារេតិ, តិរីដានិបិ ធារេតិ, អជិនម្បិ ធារេតិ, អជិនក្ខិបម្បិ ធារេតិ, កុសចីរម្បិ ធារេតិ, វាកចីរម្បិ ធារេតិ, ផលកចីរម្បិ ធារេតិ, កេសកម្ពលម្បិ ធារេតិ, វាឡកម្ពលម្បិ ធារេតិ, ឧលូកបក្ខម្បិ ធារេតិ, កេសមស្សុលោចកោបិ ហោតិ, កេសមស្សុលោចនានុយោគមនុយុត្តោ, ឧព្ភដ្ឋកោបិ ហោតិ, អាសនបដិក្ខិត្តោ, ឧក្កុដិកោបិ ហោតិ ឧក្កុដិកប្បធានមនុយុត្តោ, កណ្ដកាបស្សយិកោបិ ហោតិ, កណ្ដកាបស្សយេ សេយ្យំ កប្បេតិ បស្ស ម. និ. ១.១៥៥ មហាសីហនាទសុត្តេ, សាយតតិយកម្បិ ឧទកោរោហនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ។ ឥតិ ឯវរូបំ អនេកវិហិតំ កាយស្ស អាតាបនបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ ។ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាកំ។
៤៧១. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាកំ? ឥធ , ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បកតិយា តិព្ពរាគជាតិកោ ហោតិ, សោ អភិក្ខណំ រាគជំ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; បកតិយា តិព្ពទោសជាតិកោ ហោតិ, សោ អភិក្ខណំ ទោសជំ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; បកតិយា តិព្ពមោហជាតិកោ ហោតិ, សោ អភិក្ខណំ មោហជំ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ។ សោ សហាបិ ទុក្ខេន, សហាបិ ទោមនស្សេន, អស្សុមុខោបិ រុទមានោ បរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ ចរតិ។ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាកំ។
៤៧២. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ បកតិយា ន តិព្ពរាគជាតិកោ ហោតិ, សោ ន អភិក្ខណំ រាគជំ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; បកតិយា ន តិព្ពទោសជាតិកោ ហោតិ, សោ ន អភិក្ខណំ ទោសជំ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; បកតិយា ន តិព្ពមោហជាតិកោ ហោតិ , សោ ន អភិក្ខណំ មោហជំ ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ។ សោ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ…បេ.… តតិយំ ឈានំ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ។ ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារិ ធម្មសមាទានានី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
ចូឡធម្មសមាទានសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ។
៦. មហាធម្មសមាទានសុត្តំ
៤៧៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘យេភុយ្យេន, ភិក្ខវេ, សត្តា ឯវំកាមា ឯវំឆន្ទា ឯវំអធិប្បាយា – ‘អហោ វត អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា បរិហាយេយ្យុំ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍេយ្យុ’ន្តិ។ តេសំ, ភិក្ខវេ, សត្តានំ ឯវំកាមានំ ឯវំឆន្ទានំ ឯវំអធិប្បាយានំ អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ។ តត្រ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, កំ ហេតុំ បច្ចេថា’’តិ? ‘‘ភគវំមូលកា នោ, ភន្តេ, ធម្មា, ភគវំនេត្តិកា, ភគវំបដិសរណា។ សាធុ វត, ភន្តេ, ភគវន្តញ្ញេវ បដិភាតុ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ; ភគវតោ សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
៤៧៤. ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ, អរិយានំ អទស្សាវី អរិយធម្មស្ស អកោវិទោ អរិយធម្មេ អវិនីតោ, សប្បុរិសានំ អទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស អកោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ, សេវិតព្ពេ ធម្មេ ន ជានាតិ អសេវិតព្ពេ ធម្មេ ន ជានាតិ, ភជិតព្ពេ ធម្មេ ន ជានាតិ អភជិតព្ពេ ធម្មេ ន ជានាតិ។ សោ សេវិតព្ពេ ធម្មេ អជានន្តោ អសេវិតព្ពេ ធម្មេ អជានន្តោ, ភជិតព្ពេ ធម្មេ អជានន្តោ អភជិតព្ពេ ធម្មេ អជានន្តោ, អសេវិតព្ពេ ធម្មេ សេវតិ សេវិតព្ពេ ធម្មេ ន សេវតិ, អភជិតព្ពេ ធម្មេ ភជតិ ភជិតព្ពេ ធម្មេ ន ភជតិ។ តស្ស អសេវិតព្ពេ ធម្មេ សេវតោ សេវិតព្ពេ ធម្មេ អសេវតោ, អភជិតព្ពេ ធម្មេ ភជតោ ភជិតព្ពេ ធម្មេ អភជតោ អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ អវិទ្ទសុនោ។
‘‘សុតវា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ, អរិយានំ ទស្សាវី អរិយធម្មស្ស កោវិទោ អរិយធម្មេ សុវិនីតោ, សប្បុរិសានំ ទស្សាវី សប្បុរិសធម្មស្ស កោវិទោ សប្បុរិសធម្មេ សុវិនីតោ, សេវិតព្ពេ ធម្មេ ជានាតិ អសេវិតព្ពេ ធម្មេ ជានាតិ, ភជិតព្ពេ ធម្មេ ជានាតិ អភជិតព្ពេ ធម្មេ ជានាតិ។ សោ សេវិតព្ពេ ធម្មេ ជានន្តោ អសេវិតព្ពេ ធម្មេ ជានន្តោ, ភជិតព្ពេ ធម្មេ ជានន្តោ អភជិតព្ពេ ធម្មេ ជានន្តោ, អសេវិតព្ពេ ធម្មេ ន សេវតិ សេវិតព្ពេ ធម្មេ សេវតិ, អភជិតព្ពេ ធម្មេ ន ភជតិ ភជិតព្ពេ ធម្មេ ភជតិ។ តស្ស អសេវិតព្ពេ ធម្មេ អសេវតោ សេវិតព្ពេ ធម្មេ សេវតោ, អភជិតព្ពេ ធម្មេ អភជតោ ភជិតព្ពេ ធម្មេ ភជតោ, អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ វិទ្ទសុនោ។
៤៧៥. ‘‘ចត្តារិមានិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានានិ។ កតមានិ ចត្តារិ? អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាកំ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាកំ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាកំ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ។
៤៧៦. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, យមិទំ យទិទំ (សី.) ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាកំ, តំ អវិទ្វា អវិជ្ជាគតោ យថាភូតំ នប្បជានាតិ – ‘ឥទំ ខោ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាក’ន្តិ។ តំ អវិទ្វា អវិជ្ជាគតោ យថាភូតំ អប្បជានន្តោ តំ សេវតិ, តំ ន បរិវជ្ជេតិ។ តស្ស តំ សេវតោ, តំ អបរិវជ្ជយតោ, អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ អវិទ្ទសុនោ។
‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាកំ តំ អវិទ្វា អវិជ្ជាគតោ យថាភូតំ នប្បជានាតិ – ‘ឥទំ ខោ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ។ តំ អវិទ្វា អវិជ្ជាគតោ យថាភូតំ អប្បជានន្តោ តំ សេវតិ, តំ ន បរិវជ្ជេតិ។ តស្ស តំ សេវតោ, តំ អបរិវជ្ជយតោ, អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ អវិទ្ទសុនោ។
‘‘តត្រ , ភិក្ខវេ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាកំ, តំ អវិទ្វា អវិជ្ជាគតោ យថាភូតំ នប្បជានាតិ – ‘ឥទំ ខោ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាក’ន្តិ។ តំ អវិទ្វា អវិជ្ជាគតោ យថាភូតំ អប្បជានន្តោ តំ ន សេវតិ, តំ បរិវជ្ជេតិ។ តស្ស តំ អសេវតោ, តំ បរិវជ្ជយតោ, អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ អវិទ្ទសុនោ។
‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ, តំ អវិទ្វា អវិជ្ជាគតោ យថាភូតំ នប្បជានាតិ – ‘ឥទំ ខោ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាក’ន្តិ។ តំ អវិទ្វា អវិជ្ជាគតោ យថាភូតំ អប្បជានន្តោ តំ ន សេវតិ, តំ បរិវជ្ជេតិ។ តស្ស តំ អសេវតោ, តំ បរិវជ្ជយតោ, អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ អវិទ្ទសុនោ។
៤៧៧. ‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាកំ តំ វិទ្វា វិជ្ជាគតោ យថាភូតំ បជានាតិ – ‘ឥទំ ខោ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាក’ន្តិ។ តំ វិទ្វា វិជ្ជាគតោ យថាភូតំ បជានន្តោ តំ ន សេវតិ, តំ បរិវជ្ជេតិ។ តស្ស តំ អសេវតោ, តំ បរិវជ្ជយតោ, អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ វិទ្ទសុនោ។
‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាកំ តំ វិទ្វា វិជ្ជាគតោ យថាភូតំ បជានាតិ – ‘ឥទំ ខោ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាក’ន្តិ។ តំ វិទ្វា វិជ្ជាគតោ យថាភូតំ បជានន្តោ តំ ន សេវតិ, តំ បរិវជ្ជេតិ។ តស្ស តំ អសេវតោ, តំ បរិវជ្ជយតោ , អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ វិទ្ទសុនោ។
‘‘តត្រ , ភិក្ខវេ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាកំ តំ វិទ្វា វិជ្ជាគតោ យថាភូតំ បជានាតិ – ‘ឥទំ ខោ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាក’ន្តិ។ តំ វិទ្វា វិជ្ជាគតោ យថាភូតំ បជានន្តោ តំ សេវតិ, តំ ន បរិវជ្ជេតិ។ តស្ស តំ សេវតោ, តំ អបរិវជ្ជយតោ, អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ វិទ្ទសុនោ។
‘‘តត្រ, ភិក្ខវេ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ តំ វិទ្វា វិជ្ជាគតោ យថាភូតំ បជានាតិ – ‘ឥទំ ខោ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាក’ន្តិ។ តំ វិទ្វា វិជ្ជាគតោ យថាភូតំ បជានន្តោ តំ សេវតិ, តំ ន បរិវជ្ជេតិ។ តស្ស តំ សេវតោ, តំ អបរិវជ្ជយតោ, អនិដ្ឋា អកន្តា អមនាបា ធម្មា បរិហាយន្តិ, ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហេតំ, ភិក្ខវេ, ហោតិ យថា តំ វិទ្ទសុនោ។
៤៧៨. ‘‘កតមញ្ច , ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាកំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន បាណាតិបាតី ហោតិ, បាណាតិបាតបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន អទិន្នាទាយី ហោតិ, អទិន្នាទានបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន កាមេសុ មិច្ឆាចារី ហោតិ, កាមេសុ មិច្ឆាចារបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន មុសាវាទី ហោតិ, មុសាវាទបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន បិសុណវាចោ ហោតិ, បិសុណវាចាបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន ផរុសវាចោ ហោតិ, ផរុសវាចាបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន សម្ផប្បលាបី ហោតិ, សម្ផប្បលាបបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន អភិជ្ឈាលុ ហោតិ, អភិជ្ឈាបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន ព្យាបន្នចិត្តោ ហោតិ, ព្យាបាទបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន មិច្ឆាទិដ្ឋិ ហោតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ។ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាកំ។
៤៧៩. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាកំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន បាណាតិបាតី ហោតិ, បាណាតិបាតបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន អទិន្នាទាយី ហោតិ, អទិន្នាទានបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន កាមេសុមិច្ឆាចារី ហោតិ, កាមេសុមិច្ឆាចារបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន មុសាវាទី ហោតិ, មុសាវាទបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន បិសុណវាចោ ហោតិ, បិសុណវាចាបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន ផរុសវាចោ ហោតិ, ផរុសវាចាបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន សម្ផប្បលាបី ហោតិ, សម្ផប្បលាបបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន អភិជ្ឈាលុ ហោតិ, អភិជ្ឈាបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន ព្យាបន្នចិត្តោ ហោតិ, ព្យាបាទបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន មិច្ឆាទិដ្ឋិ ហោតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ។ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាកំ។
៤៨០. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាកំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, បាណាតិបាតា វេរមណីបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ, អទិន្នាទានា វេរមណីបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន កាមេសុមិច្ឆាចារា បដិវិរតោ ហោតិ, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណីបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ, មុសាវាទា វេរមណីបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ , បិសុណាយ វាចាយ វេរមណីបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, ផរុសាយ វាចាយ វេរមណីបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ ហោតិ, សម្ផប្បលាបា វេរមណីបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន អនភិជ្ឈាលុ ហោតិ, អនភិជ្ឈាបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន អព្យាបន្នចិត្តោ ហោតិ, អព្យាបាទបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ ទុក្ខេន សហាបិ ទោមនស្សេន សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា ច ទុក្ខំ ទោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ។ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាកំ។
៤៨១. ‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ឯកច្ចោ សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, បាណាតិបាតា វេរមណីបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ, អទិន្នាទានា វេរមណីបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន កាមេសុមិច្ឆាចារា បដិវិរតោ ហោតិ, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណីបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ, មុសាវាទា វេរមណីបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, បិសុណាយ វាចាយ វេរមណីបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, ផរុសាយ វាចាយ វេរមណីបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ ហោតិ, សម្ផប្បលាបា វេរមណីបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន អនភិជ្ឈាលុ ហោតិ, អនភិជ្ឈាបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន អព្យាបន្នចិត្តោ ហោតិ, អព្យាបាទបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ; សហាបិ សុខេន សហាបិ សោមនស្សេន សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា ច សុខំ សោមនស្សំ បដិសំវេទេតិ។ សោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ ឥទំ, វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ។ ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារិ ធម្មសមាទានានិ។
៤៨២. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, តិត្តកាលាពុ វិសេន សំសដ្ឋោ។ អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ជីវិតុកាមោ អមរិតុកាមោ សុខកាមោ ទុក្ខប្បដិកូលោ។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, អយំ តិត្តកាលាពុ វិសេន សំសដ្ឋោ, សចេ អាកង្ខសិ បិវ បិប (សី. បី.)។ តស្ស តេ បិវតោ បិបតោ (សី. បី.) ចេវ នច្ឆាទេស្សតិ វណ្ណេនបិ គន្ធេនបិ រសេនបិ, បិវិត្វា បីត្វា (សី.) ច បន មរណំ វា និគច្ឆសិ មរណមត្តំ វា ទុក្ខ’ន្តិ។ សោ តំ អប្បដិសង្ខាយ បិវេយ្យ, នប្បដិនិស្សជ្ជេយ្យ។ តស្ស តំ បិវតោ ចេវ នច្ឆាទេយ្យ វណ្ណេនបិ គន្ធេនបិ រសេនបិ, បិវិត្វា ច បន មរណំ វា និគច្ឆេយ្យ មរណមត្តំ វា ទុក្ខំ។ តថូបមាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមំ ធម្មសមាទានំ វទាមិ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខញ្ចេវ អាយតិញ្ច ទុក្ខវិបាកំ។
៤៨៣. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, អាបានីយកំសោ វណ្ណសម្បន្នោ គន្ធសម្បន្នោ រសសម្បន្នោ។ សោ ច ខោ វិសេន សំសដ្ឋោ។ អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ជីវិតុកាមោ អមរិតុកាមោ សុខកាមោ ទុក្ខប្បដិកូលោ។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, អយំ អាបានីយកំសោ វណ្ណសម្បន្នោ គន្ធសម្បន្នោ រសសម្បន្នោ។ សោ ច ខោ វិសេន សំសដ្ឋោ, សចេ អាកង្ខសិ បិវ។ តស្ស តេ បិវតោហិ បិវតោបិ (ក.) ខោ ឆាទេស្សតិ វណ្ណេនបិ គន្ធេនបិ រសេនបិ, បិវិត្វា ច បន មរណំ វា និគច្ឆសិ មរណមត្តំ វា ទុក្ខ’ន្តិ។ សោ តំ អប្បដិសង្ខាយ បិវេយ្យ, នប្បដិនិស្សជ្ជេយ្យ។ តស្ស តំ បិវតោហិ ខោ ឆាទេយ្យ វណ្ណេនបិ គន្ធេនបិ រសេនបិ, បិវិត្វា ច បន មរណំ វា និគច្ឆេយ្យ មរណមត្តំ វា ទុក្ខំ។ តថូបមាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមំ ធម្មសមាទានំ វទាមិ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខំ អាយតិំ ទុក្ខវិបាកំ។
៤៨៤. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, បូតិមុត្តំ នានាភេសជ្ជេហិ សំសដ្ឋំ។ អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ បណ្ឌុករោគី។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, ឥទំ បូតិមុត្តំ នានាភេសជ្ជេហិ សំសដ្ឋំ, សចេ អាកង្ខសិ បិវ។ តស្ស តេ បិវតោហិ ខោ នច្ឆាទេស្សតិ វណ្ណេនបិ គន្ធេនបិ រសេនបិ, បិវិត្វា ច បន សុខី ភវិស្សសី’តិ។ សោ តំ បដិសង្ខាយ បិវេយ្យ, នប្បដិនិស្សជ្ជេយ្យ។ តស្ស តំ បិវតោហិ ខោ នច្ឆាទេយ្យ វណ្ណេនបិ គន្ធេនបិ រសេនបិ, បិវិត្វា ច បន សុខី អស្ស។ តថូបមាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមំ ធម្មសមាទានំ វទាមិ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នទុក្ខំ អាយតិំ សុខវិបាកំ។
៤៨៥. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទធិ ច មធុ ច សប្បិ ច ផាណិតញ្ច ឯកជ្ឈំ សំសដ្ឋំ។ អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ លោហិតបក្ខន្ទិកោ។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, ឥទំ ទធិំ ច មធុំ ច សប្បិំ ច ផាណិតញ្ច ឯកជ្ឈំ សំសដ្ឋំ, សចេ អាកង្ខសិ បិវ។ តស្ស តេ បិវតោ ចេវ ឆាទេស្សតិ វណ្ណេនបិ គន្ធេនបិ រសេនបិ, បិវិត្វា ច បន សុខី ភវិស្សសី’តិ។ សោ តំ បដិសង្ខាយ បិវេយ្យ, នប្បដិនិស្សជ្ជេយ្យ។ តស្ស តំ បិវតោ ចេវ ឆាទេយ្យ វណ្ណេនបិ គន្ធេនបិ រសេនបិ, បិវិត្វា ច បន សុខី អស្ស។ តថូបមាហំ, ភិក្ខវេ, ឥមំ ធម្មសមាទានំ វទាមិ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ។
៤៨៦. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, វស្សានំ បច្ឆិមេ មាសេ សរទសមយេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អាទិច្ចោ នភំ អព្ភុស្សក្កមានោ សព្ពំ អាកាសគតំ តមគតំ អភិវិហច្ច ភាសតេ ច តបតេ ច វិរោចតេ ច; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យមិទំ ធម្មសមាទានំ បច្ចុប្បន្នសុខញ្ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកំ តទញ្ញេ បុថុសមណព្រាហ្មណបរប្បវាទេ អភិវិហច្ច ភាសតេ ច តបតេ ច វិរោចតេ ចា’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
មហាធម្មសមាទានសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ។
៧. វីមំសកសុត្តំ
៤៨៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘វីមំសកេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា បរស្ស ចេតោបរិយាយំ អជានន្តេន អាជានន្តេន (បី. ក.), អជានន្តេន កិន្តិ (?) តថាគតេ សមន្នេសនា កាតព្ពា ‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ វា នោ វា’ ឥតិ វិញ្ញាណាយា’’តិ។ ‘‘ភគវំមូលកា នោ, ភន្តេ, ធម្មា, ភគវំនេត្តិកា ភគវំបដិសរណា; សាធុ វត, ភន្តេ, ភគវន្តំយេវ បដិភាតុ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថោ; ភគវតោ សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ, ភាសិស្សាមី’’តិ ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
៤៨៨. ‘‘វីមំសកេន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនា បរស្ស ចេតោបរិយាយំ អជានន្តេន ទ្វីសុ ធម្មេសុ តថាគតោ សមន្នេសិតព្ពោ ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ – ‘យេ សំកិលិដ្ឋា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, សំវិជ្ជន្តិ វា តេ តថាគតស្ស នោ វា’តិ? តមេនំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេ សំកិលិដ្ឋា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ន តេ តថាគតស្ស សំវិជ្ជន្តី’តិ។
‘‘យតោ នំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេ សំកិលិដ្ឋា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ន តេ តថាគតស្ស សំវិជ្ជន្តី’តិ, តតោ នំ ឧត្តរិំ សមន្នេសតិ – ‘យេ វីតិមិស្សា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, សំវិជ្ជន្តិ វា តេ តថាគតស្ស នោ វា’តិ? តមេនំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេ វីតិមិស្សា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ន តេ តថាគតស្ស សំវិជ្ជន្តី’តិ។
‘‘យតោ នំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេ វីតិមិស្សា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ន តេ តថាគតស្ស សំវិជ្ជន្តី’តិ, តតោ នំ ឧត្តរិំ សមន្នេសតិ – ‘យេ វោទាតា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, សំវិជ្ជន្តិ វា តេ តថាគតស្ស នោ វា’តិ? តមេនំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេ វោទាតា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, សំវិជ្ជន្តិ តេ តថាគតស្សា’តិ។
‘‘យតោ នំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេ វោទាតា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, សំវិជ្ជន្តិ តេ តថាគតស្សា’តិ, តតោ នំ ឧត្តរិំ សមន្នេសតិ – ‘ទីឃរត្តំ សមាបន្នោ អយមាយស្មា ឥមំ កុសលំ ធម្មំ, ឧទាហុ ឥត្តរសមាបន្នោ’តិ? តមេនំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ទីឃរត្តំ សមាបន្នោ អយមាយស្មា ឥមំ កុសលំ ធម្មំ, នាយមាយស្មា ឥត្តរសមាបន្នោ’តិ។
‘‘យតោ នំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ទីឃរត្តំ សមាបន្នោ អយមាយស្មា ឥមំ កុសលំ ធម្មំ, នាយមាយស្មា ឥត្តរសមាបន្នោ’តិ, តតោ នំ ឧត្តរិំ សមន្នេសតិ – ‘ញត្តជ្ឈាបន្នោ អយមាយស្មា ភិក្ខុ យសប្បត្តោ, សំវិជ្ជន្តស្ស ឥធេកច្ចេ អាទីនវា’តិ? ន តាវ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ ឥធេកច្ចេ អាទីនវា សំវិជ្ជន្តិ យាវ ន ញត្តជ្ឈាបន្នោ ហោតិ យសប្បត្តោ។ យតោ ច ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ញត្តជ្ឈាបន្នោ ហោតិ យសប្បត្តោ , អថស្ស ឥធេកច្ចេ អាទីនវា សំវិជ្ជន្តិ។ តមេនំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ញត្តជ្ឈាបន្នោ អយមាយស្មា ភិក្ខុ យសប្បត្តោ, នាស្ស ឥធេកច្ចេ អាទីនវា សំវិជ្ជន្តី’តិ។
‘‘យតោ នំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ញត្តជ្ឈាបន្នោ អយមាយស្មា ភិក្ខុ យសប្បត្តោ, នាស្ស ឥធេកច្ចេ អាទីនវា សំវិជ្ជន្តី’តិ, តតោ នំ ឧត្តរិំ សមន្នេសតិ – ‘អភយូបរតោ អយមាយស្មា, នាយមាយស្មា ភយូបរតោ; វីតរាគត្តា កាមេ ន សេវតិ ខយា រាគស្សា’តិ? តមេនំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភយូបរតោ អយមាយស្មា, នាយមាយស្មា ភយូបរតោ; វីតរាគត្តា កាមេ ន សេវតិ ខយា រាគស្សា’តិ។ តញ្ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុំ បរេ ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘កេ បនាយស្មតោ អាការា, កេ អន្វយា, យេនាយស្មា ឯវំ វទេសិ – អភយូបរតោ អយមាយស្មា, នាយមាយស្មា ភយូបរតោ; វីតរាគត្តា កាមេ ន សេវតិ ខយា រាគស្សា’តិ។ សម្មា ព្យាករមានោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ ព្យាករេយ្យ – ‘តថា ហិ បន អយមាយស្មា សង្ឃេ វា វិហរន្តោ ឯកោ វា វិហរន្តោ, យេ ច តត្ថ សុគតា យេ ច តត្ថ ទុគ្គតា, យេ ច តត្ថ គណមនុសាសន្តិ, យេ ច ឥធេកច្ចេ អាមិសេសុ សំទិស្សន្តិ, យេ ច ឥធេកច្ចេ អាមិសេន អនុបលិត្តា, នាយមាយស្មា តំ តេន អវជានាតិ ។ សម្មុខា ខោ បន មេតំ ភគវតោ សុតំ សម្មុខា បដិគ្គហិតំ – អភយូបរតោហមស្មិ, នាហមស្មិ ភយូបរតោ, វីតរាគត្តា កាមេ ន សេវាមិ ខយា រាគស្សា’តិ។
៤៨៩. ‘‘តត្រ , ភិក្ខវេ, តថាគតោវ ឧត្តរិំ បដិបុច្ឆិតព្ពោ – ‘យេ សំកិលិដ្ឋា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, សំវិជ្ជន្តិ វា តេ តថាគតស្ស នោ វា’តិ? ព្យាករមានោ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ ឯវំ ព្យាករេយ្យ – ‘យេ សំកិលិដ្ឋា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ន តេ តថាគតស្ស សំវិជ្ជន្តី’’’តិ។
‘‘យេ វីតិមិស្សា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, សំវិជ្ជន្តិ វា តេ តថាគតស្ស នោ វាតិ? ព្យាករមានោ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ ឯវំ ព្យាករេយ្យ – ‘យេ វីតិមិស្សា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, ន តេ តថាគតស្ស សំវិជ្ជន្តី’តិ។
‘‘យេ វោទាតា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, សំវិជ្ជន្តិ វា តេ តថាគតស្ស នោ វាតិ? ព្យាករមានោ, ភិក្ខវេ, តថាគតោ ឯវំ ព្យាករេយ្យ – ‘យេ វោទាតា ចក្ខុសោតវិញ្ញេយ្យា ធម្មា, សំវិជ្ជន្តិ តេ តថាគតស្ស; ឯតំបថោហមស្មិ, ឯតំគោចរោ ឯតបថោហមស្មិ ឯតគោចរោ (សី. ស្យា. កំ. បី.), នោ ច តេន តម្មយោ’តិ។
‘‘ឯវំវាទិំ ខោ, ភិក្ខវេ, សត្ថារំ អរហតិ សាវកោ ឧបសង្កមិតុំ ធម្មស្សវនាយ។ តស្ស សត្ថា ធម្មំ ទេសេតិ ឧត្តរុត្តរិំ បណីតបណីតំ កណ្ហសុក្កសប្បដិភាគំ។ យថា យថា ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ សត្ថា ធម្មំ ទេសេតិ ឧត្តរុត្តរិំ បណីតបណីតំ កណ្ហសុក្កសប្បដិភាគំ តថា តថា សោ តស្មិំ ធម្មេ អភិញ្ញាយ ឥធេកច្ចំ ធម្មំ ធម្មេសុ និដ្ឋំ គច្ឆតិ, សត្ថរិ បសីទតិ – ‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភគវា, ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោ, សុប្បដិបន្នោ សង្ឃោ’តិ។ តញ្ចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុំ បរេ ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘កេ បនាយស្មតោ អាការា, កេ អន្វយា, យេនាយស្មា ឯវំ វទេសិ – សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភគវា , ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោ, សុប្បដិបន្នោ សង្ឃោ’តិ? សម្មា ព្យាករមានោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឯវំ ព្យាករេយ្យ – ‘ឥធាហំ, អាវុសោ, យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំ ធម្មស្សវនាយ។ តស្ស មេ ភគវា ធម្មំ ទេសេតិ ឧត្តរុត្តរិំ បណីតបណីតំ កណ្ហសុក្កសប្បដិភាគំ។ យថា យថា មេ, អាវុសោ , ភគវា ធម្មំ ទេសេតិ ឧត្តរុត្តរិំ បណីតបណីតំ កណ្ហសុក្កសប្បដិភាគំ តថា តថាហំ តស្មិំ ធម្មេ អភិញ្ញាយ ឥធេកច្ចំ ធម្មំ ធម្មេសុ និដ្ឋមគមំ, សត្ថរិ បសីទិំ – សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភគវា, ស្វាក្ខាតោ ភគវតា, ធម្មោ, សុប្បដិបន្នោ សង្ឃោ’តិ។
៤៩០. ‘‘យស្ស កស្សចិ, ភិក្ខវេ, ឥមេហិ អាការេហិ ឥមេហិ បទេហិ ឥមេហិ ព្យញ្ជនេហិ តថាគតេ សទ្ធា និវិដ្ឋា ហោតិ មូលជាតា បតិដ្ឋិតា, អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, អាការវតី សទ្ធា ទស្សនមូលិកា, ទឡ្ហា; អសំហារិយា សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា កេនចិ វា លោកស្មិំ។ ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, តថាគតេ ធម្មសមន្នេសនា ហោតិ។ ឯវញ្ច បន តថាគតោ ធម្មតាសុសមន្និដ្ឋោ ហោតី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
វីមំសកសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
៨. កោសម្ពិយសុត្តំ
៤៩១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតិ ឃោសិតារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន កោសម្ពិយំ ភិក្ខូ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ។ តេ ន ចេវ អញ្ញមញ្ញំ សញ្ញាបេន្តិ ន ច សញ្ញត្តិំ ឧបេន្តិ, ន ច អញ្ញមញ្ញំ និជ្ឈាបេន្តិ, ន ច និជ្ឈត្តិំ ឧបេន្តិ។ អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធ, ភន្តេ, កោសម្ពិយំ ភិក្ខូ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ, តេ ន ចេវ អញ្ញមញ្ញំ សញ្ញាបេន្តិ, ន ច សញ្ញត្តិំ ឧបេន្តិ, ន ច អញ្ញមញ្ញំ និជ្ឈាបេន្តិ, ន ច និជ្ឈត្តិំ ឧបេន្តី’’តិ។
អថ ខោ ភគវា អញ្ញតរំ ភិក្ខុំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯហិ ត្វំ, ភិក្ខុ, មម វចនេន តេ ភិក្ខូ អាមន្តេហិ – ‘សត្ថា វោ អាយស្មន្តេ អាមន្តេតី’’’តិ។ ‘‘ឯវំ , ភន្តេ’’តិ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវតោ បដិស្សុត្វា យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘សត្ថា អាយស្មន្តេ អាមន្តេតី’’តិ។ ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ តស្ស ភិក្ខុនោ បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរថ, តេ ន ចេវ អញ្ញមញ្ញំ សញ្ញាបេថ, ន ច សញ្ញត្តិំ ឧបេថ, ន ច អញ្ញមញ្ញំ និជ្ឈាបេថ, ន ច និជ្ឈត្តិំ ឧបេថា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភិក្ខវេ, យស្មិំ តុម្ហេ សមយេ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរថ, អបិ នុ តុម្ហាកំ តស្មិំ សមយេ មេត្តំ កាយកម្មំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ហោតិ សព្រហ្មចារីសុ អាវិ ចេវ រហោ ច, មេត្តំ វចីកម្មំ…បេ.… មេត្តំ មនោកម្មំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ហោតិ សព្រហ្មចារីសុ អាវិ ចេវ រហោ ចា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘ឥតិ កិរ, ភិក្ខវេ, យស្មិំ តុម្ហេ សមយេ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរថ, នេវ តុម្ហាកំ តស្មិំ សមយេ មេត្តំ កាយកម្មំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ហោតិ សព្រហ្មចារីសុ អាវិ ចេវ រហោ ច, ន មេត្តំ វចីកម្មំ…បេ.… ន មេត្តំ មនោកម្មំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ហោតិ សព្រហ្មចារីសុ អាវិ ចេវ រហោ ច។ អថ កិញ្ចរហិ តុម្ហេ, មោឃបុរិសា, កិំ ជានន្តា កិំ បស្សន្តា ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរថ, តេ ន ចេវ អញ្ញមញ្ញំ សញ្ញាបេថ, ន ច សញ្ញត្តិំ ឧបេថ, ន ច អញ្ញមញ្ញំ និជ្ឈាបេថ, ន ច និជ្ឈត្តិំ ឧបេថ ? តញ្ហិ តុម្ហាកំ, មោឃបុរិសា, ភវិស្សតិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយា’’តិ។
៤៩២. អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឆយិមេ, ភិក្ខវេ, ធម្មា សារណីយា បិយករណា គរុករណា សង្គហាយ អវិវាទាយ សាមគ្គិយា ឯកីភាវាយ សំវត្តន្តិ។ កតមេ ឆ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ មេត្តំ កាយកម្មំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ហោតិ សព្រហ្មចារីសុ អាវិ ចេវ រហោ ច។ អយម្បិ ធម្មោ សារណីយោ បិយករណោ គរុករណោ សង្គហាយ អវិវាទាយ សាមគ្គិយា ឯកីភាវាយ សំវត្តតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ មេត្តំ វចីកម្មំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ហោតិ សព្រហ្មចារីសុ អាវិ ចេវ រហោ ច។ អយម្បិ ធម្មោ សារណីយោ បិយករណោ គរុករណោ សង្គហាយ អវិវាទាយ សាមគ្គិយា ឯកិភាវាយ សំវត្តតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ មេត្តំ មនោកម្មំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ហោតិ សព្រហ្មចារីសុ អាវិ ចេវ រហោ ច។ អយម្បិ ធម្មោ សារណីយោ បិយករណោ គរុករណោ សង្គហាយ អវិវាទាយ សាមគ្គិយា ឯកីភាវាយ សំវត្តតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យេ តេ លាភា ធម្មិកា ធម្មលទ្ធា អន្តមសោ បត្តបរិយាបន្នមត្តម្បិ, តថារូបេហិ លាភេហិ អប្បដិវិភត្តភោគី ហោតិ សីលវន្តេហិ សព្រហ្មចារីហិ សាធារណភោគី។ អយម្បិ ធម្មោ សារណីយោ បិយករណោ គរុករណោ សង្គហាយ អវិវាទាយ សាមគ្គិយា ឯកីភាវាយ សំវត្តតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យានិ តានិ សីលានិ អខណ្ឌានិ អច្ឆិទ្ទានិ អសពលានិ អកម្មាសានិ ភុជិស្សានិ វិញ្ញុប្បសត្ថានិ អបរាមដ្ឋានិ សមាធិសំវត្តនិកានិ តថារូបេសុ សីលេសុ សីលសាមញ្ញគតោ វិហរតិ សព្រហ្មចារីហិ អាវិ ចេវ រហោ ច។ អយម្បិ ធម្មោ សារណីយោ បិយករណោ គរុករណោ សង្គហាយ អវិវាទាយ សាមគ្គិយា ឯកីភាវាយ សំវត្តតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យាយំ ទិដ្ឋិ អរិយា និយ្យានិកា និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ តថារូបាយ ទិដ្ឋិយា ទិដ្ឋិសាមញ្ញគតោ វិហរតិ សព្រហ្មចារីហិ អាវិ ចេវ រហោ ច។ អយម្បិ ធម្មោ សារណីយោ បិយករណោ គរុករណោ សង្គហាយ អវិវាទាយ សាមគ្គិយា ឯកីភាវាយ សំវត្តតិ។
‘‘ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ឆ សារណីយា ធម្មា បិយករណា គរុករណា សង្គហាយ អវិវាទាយ សាមគ្គិយា ឯកីភាវាយ សំវត្តន្តិ។ ឥមេសំ ខោ, ភិក្ខវេ, ឆន្នំ សារណីយានំ ធម្មានំ ឯតំ អគ្គំ ឯតំ សង្គាហិកំ សង្គាហកំ (?) ឯតំ សង្ឃាដនិកំ – យទិទំ យាយំ ទិដ្ឋិ អរិយា និយ្យានិកា និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, កូដាគារស្ស ឯតំ អគ្គំ ឯតំ សង្គាហិកំ ឯតំ សង្ឃាដនិកំ យទិទំ កូដំ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ , ឥមេសំ ឆន្នំ សារណីយានំ ធម្មានំ ឯតំ អគ្គំ ឯតំ សង្គាហិកំ ឯតំ សង្ឃាដនិកំ យទិទំ យាយំ ទិដ្ឋិ អរិយា និយ្យានិកា និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ។
៤៩៣. ‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, យាយំ ទិដ្ឋិ អរិយា និយ្យានិកា និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អរញ្ញគតោ វា រុក្ខមូលគតោ វា សុញ្ញាគារគតោ វា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អត្ថិ នុ ខោ មេ តំ បរិយុដ្ឋានំ អជ្ឈត្តំ អប្បហីនំ, យេនាហំ បរិយុដ្ឋានេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តោ យថាភូតំ នប្បជានេយ្យំ ន បស្សេយ្យ’ន្តិ? សចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ កាមរាគបរិយុដ្ឋិតោ ហោតិ, បរិយុដ្ឋិតចិត្តោវ ហោតិ។ សចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ព្យាបាទបរិយុដ្ឋិតោ ហោតិ, បរិយុដ្ឋិតចិត្តោវ ហោតិ។ សចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ថីនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតោ ហោតិ, បរិយុដ្ឋិតចិត្តោវ ហោតិ។ សចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចបរិយុដ្ឋិតោ ហោតិ, បរិយុដ្ឋិតចិត្តោវ ហោតិ។ សចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិចិកិច្ឆាបរិយុដ្ឋិតោ ហោតិ, បរិយុដ្ឋិតចិត្តោវ ហោតិ។ សចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ឥធលោកចិន្តាយ បសុតោ ហោតិ, បរិយុដ្ឋិតចិត្តោវ ហោតិ។ សចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បរលោកចិន្តាយ បសុតោ ហោតិ, បរិយុដ្ឋិតចិត្តោវ ហោតិ។ សចេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ភណ្ឌនជាតោ កលហជាតោ វិវាទាបន្នោ អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តោ វិហរតិ, បរិយុដ្ឋិតចិត្តោវ ហោតិ ។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘នត្ថិ ខោ មេ តំ បរិយុដ្ឋានំ អជ្ឈត្តំ អប្បហីនំ, យេនាហំ បរិយុដ្ឋានេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តោ យថាភូតំ នប្បជានេយ្យំ ន បស្សេយ្យំ។ សុប្បណិហិតំ មេ មានសំ សច្ចានំ ពោធាយា’តិ។ ឥទមស្ស បឋមំ ញាណំ អធិគតំ ហោតិ អរិយំ លោកុត្តរំ អសាធារណំ បុថុជ្ជនេហិ។
៤៩៤. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘ឥមំ នុ ខោ អហំ ទិដ្ឋិំ អាសេវន្តោ ភាវេន្តោ ពហុលីករោន្តោ លភាមិ បច្ចត្តំ សមថំ, លភាមិ បច្ចត្តំ និព្ពុតិ’ន្តិ? សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឥមំ ខោ អហំ ទិដ្ឋិំ អាសេវន្តោ ភាវេន្តោ ពហុលីករោន្តោ លភាមិ បច្ចត្តំ សមថំ, លភាមិ បច្ចត្តំ និព្ពុតិ’ន្តិ។ ឥទមស្ស ទុតិយំ ញាណំ អធិគតំ ហោតិ អរិយំ លោកុត្តរំ អសាធារណំ បុថុជ្ជនេហិ។
៤៩៥. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យថា រូបាយាហំ ទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ, អត្ថិ នុ ខោ ឥតោ ពហិទ្ធា អញ្ញោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា តថារូបាយ ទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ’តិ? សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘យថារូបាយាហំ ទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ, នត្ថិ ឥតោ ពហិទ្ធា អញ្ញោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា តថារូបាយ ទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ’តិ។ ឥទមស្ស តតិយំ ញាណំ អធិគតំ ហោតិ អរិយំ លោកុត្តរំ អសាធារណំ បុថុជ្ជនេហិ។
៤៩៦. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យថារូបាយ ធម្មតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ, អហម្បិ តថារូបាយ ធម្មតាយ សមន្នាគតោ’តិ។ កថំរូបាយ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ? ធម្មតា ឯសា, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិសម្បន្នស្ស បុគ្គលស្ស – ‘កិញ្ចាបិ តថារូបិំ អាបត្តិំ អាបជ្ជតិ, យថារូបាយ អាបត្តិយា វុដ្ឋានំ បញ្ញាយតិ, អថ ខោ នំ ខិប្បមេវ សត្ថរិ វា វិញ្ញូសុ វា សព្រហ្មចារីសុ ទេសេតិ វិវរតិ ឧត្តានីករោតិ; ទេសេត្វា វិវរិត្វា ឧត្តានីកត្វា អាយតិំ សំវរំ អាបជ្ជតិ’។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ទហរោ កុមារោ មន្ទោ ឧត្តានសេយ្យកោ ហត្ថេន វា បាទេន វា អង្គារំ អក្កមិត្វា ខិប្បមេវ បដិសំហរតិ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, ធម្មតា ឯសា ទិដ្ឋិសម្បន្នស្ស បុគ្គលស្ស – ‘កិញ្ចាបិ តថារូបិំ អាបត្តិំ អាបជ្ជតិ យថារូបាយ អាបត្តិយា វុដ្ឋានំ បញ្ញាយតិ, អថ ខោ នំ ខិប្បមេវ សត្ថរិ វា វិញ្ញូសុ វា សព្រហ្មចារីសុ ទេសេតិ វិវរតិ ឧត្តានីករោតិ; ទេសេត្វា វិវរិត្វា ឧត្តានីកត្វា អាយតិំ សំវរំ អាបជ្ជតិ’។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘យថារូបាយ ធម្មតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ, អហម្បិ តថារូបាយ ធម្មតាយ សមន្នាគតោ’តិ។ ឥទមស្ស ចតុត្ថំ ញាណំ អធិគតំ ហោតិ អរិយំ លោកុត្តរំ អសាធារណំ បុថុជ្ជនេហិ។
៤៩៧. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យថារូបាយ ធម្មតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ, អហម្បិ តថារូបាយ ធម្មតាយ សមន្នាគតោ’តិ។ កថំរូបាយ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ? ធម្មតា ឯសា, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិសម្បន្នស្ស បុគ្គលស្ស – ‘កិញ្ចាបិ យានិ តានិ សព្រហ្មចារីនំ ឧច្ចាវចានិ កិំករណីយានិ តត្ថ ឧស្សុក្កំ អាបន្នោ ហោតិ, អថ ខ្វាស្ស តិព្ពាបេក្ខា ហោតិ អធិសីលសិក្ខាយ អធិចិត្តសិក្ខាយ អធិបញ្ញាសិក្ខាយ’។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, គាវី តរុណវច្ឆា ថម្ពញ្ច អាលុម្បតិ វច្ឆកញ្ច អបចិនតិ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ , ធម្មតា ឯសា ទិដ្ឋិសម្បន្នស្ស បុគ្គលស្ស – ‘កិញ្ចាបិ យានិ តានិ សព្រហ្មចារីនំ ឧច្ចាវចានិ កិំករណីយានិ តត្ថ ឧស្សុក្កំ អាបន្នោ ហោតិ, អថ ខ្វាស្ស តិព្ពាបេក្ខា ហោតិ អធិសីលសិក្ខាយ អធិចិត្តសិក្ខាយ អធិបញ្ញាសិក្ខាយ’។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘យថារូបាយ ធម្មតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ, អហម្បិ តថារូបាយ ធម្មតាយ សមន្នាគតោ’តិ។ ឥទមស្ស បញ្ចមំ ញាណំ អធិគតំ ហោតិ អរិយំ លោកុត្តរំ អសាធារណំ បុថុជ្ជនេហិ។
៤៩៨. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យថារូបាយ ពលតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ, អហម្បិ តថារូបាយ ពលតាយ សមន្នាគតោ’តិ។ កថំរូបាយ ច, ភិក្ខវេ, ពលតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ? ពលតា ឯសា, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិសម្បន្នស្ស បុគ្គលស្ស យំ តថាគតប្បវេទិតេ ធម្មវិនយេ ទេសិយមានេ អដ្ឋិំកត្វា មនសិកត្វា សព្ពចេតសា សព្ពចេតសោ (សី. ស្យា. កំ. បី.), សព្ពំ ចេតសា (ក.) សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតោ ធម្មំ សុណាតិ។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘យថារូបាយ ពលតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ, អហម្បិ តថារូបាយ ពលតាយ សមន្នាគតោ’តិ។ ឥទមស្ស ឆដ្ឋំ ញាណំ អធិគតំ ហោតិ អរិយំ លោកុត្តរំ អសាធារណំ បុថុជ្ជនេហិ។
៤៩៩. ‘‘បុន ចបរំ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យថារូបាយ ពលតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ, អហម្បិ តថារូបាយ ពលតាយ សមន្នាគតោ’តិ។ កថំរូបាយ ច, ភិក្ខវេ, ពលតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ? ពលតា ឯសា, ភិក្ខវេ, ទិដ្ឋិសម្បន្នស្ស បុគ្គលស្ស យំ តថាគតប្បវេទិតេ ធម្មវិនយេ ទេសិយមានេ លភតិ អត្ថវេទំ, លភតិ ធម្មវេទំ, លភតិ ធម្មូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘យថារូបាយ ពលតាយ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សមន្នាគតោ, អហម្បិ តថារូបាយ ពលតាយ សមន្នាគតោ’តិ។ ឥទមស្ស សត្តមំ ញាណំ អធិគតំ ហោតិ អរិយំ លោកុត្តរំ អសាធារណំ បុថុជ្ជនេហិ។
៥០០. ‘‘ឯវំ សត្តង្គសមន្នាគតស្ស ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកស្ស ធម្មតា សុសមន្និដ្ឋា ហោតិ សោតាបត្តិផលសច្ឆិកិរិយាយ។ ឯវំ សត្តង្គសមន្នាគតោ ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ សោតាបត្តិផលសមន្នាគតោ ហោតី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
កោសម្ពិយសុត្តំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ។
៩. ព្រហ្មនិមន្តនិកសុត្តំ
៥០១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘ឯកមិទាហំ, ភិក្ខវេ, សមយំ ឧក្កដ្ឋាយំ វិហរាមិ សុភគវនេ សាលរាជមូលេ។ តេន ខោ បន, ភិក្ខវេ, សមយេន ពកស្ស ព្រហ្មុនោ ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ ហោតិ – ‘ឥទំ និច្ចំ, ឥទំ ធុវំ, ឥទំ សស្សតំ, ឥទំ កេវលំ, ឥទំ អចវនធម្មំ, ឥទញ្ហិ ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, ឥតោ ច បនញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណំ នត្ថី’តិ។ អថ ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, ពកស្ស ព្រហ្មុនោ ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ – សេយ្យថាបិ នាម ពលវា បុរិសោ សមិញ្ជិតំ វា ពាហំ បសារេយ្យ, បសារិតំ វា ពាហំ សមិញ្ជេយ្យ, ឯវមេវ – ឧក្កដ្ឋាយំ សុភគវនេ សាលរាជមូលេ អន្តរហិតោ តស្មិំ ព្រហ្មលោកេ បាតុរហោសិំ។ អទ្ទសា ខោ មំ, ភិក្ខវេ, ពកោ ព្រហ្មា ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ; ទិស្វាន មំ ឯតទវោច – ‘ឯហិ ខោ, មារិស, ស្វាគតំ, មារិស! ចិរស្សំ ខោ, មារិស, ឥមំ បរិយាយមកាសិ យទិទំ ឥធាគមនាយ។ ឥទញ្ហិ, មារិស, និច្ចំ, ឥទំ ធុវំ, ឥទំ សស្សតំ, ឥទំ កេវលំ, ឥទំ អចវនធម្មំ, ឥទញ្ហិ ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ។ ឥតោ ច បនញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណំ នត្ថី’’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភិក្ខវេ, ពកំ ព្រហ្មានំ ឯតទវោចំ – ‘‘អវិជ្ជាគតោ វត, ភោ, ពកោ ព្រហ្មា; អវិជ្ជាគតោ វត, ភោ, ពកោ ព្រហ្មា; យត្រ ហិ នាម អនិច្ចំយេវ សមានំ និច្ចន្តិ វក្ខតិ, អទ្ធុវំយេវ សមានំ ធុវន្តិ វក្ខតិ, អសស្សតំយេវ សមានំ សស្សតន្តិ វក្ខតិ, អកេវលំយេវ សមានំ កេវលន្តិ វក្ខតិ, ចវនធម្មំយេវ សមានំ អចវនធម្មន្តិ វក្ខតិ; យត្ថ ច បន ជាយតិ ជីយតិ មីយតិ ចវតិ ឧបបជ្ជតិ តញ្ច វក្ខតិ – ‘ឥទញ្ហិ ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតី’តិ; សន្តញ្ច បនញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណំ ‘នត្ថញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណ’ន្តិ វក្ខតី’’តិ។
៥០២. ‘‘អថ ខោ, ភិក្ខវេ, មារោ បាបិមា អញ្ញតរំ ព្រហ្មបារិសជ្ជំ អន្វាវិសិត្វា មំ ឯតទវោច – ‘ភិក្ខុ, ភិក្ខុ, មេតមាសទោ មេតមាសទោ, ឯសោ ហិ, ភិក្ខុ, ព្រហ្មា មហាព្រហ្មា អភិភូ អនភិភូតោ អញ្ញទត្ថុទសោ វសវត្តី ឥស្សរោ កត្តា និម្មាតា សេដ្ឋោ សជិតា សជ្ជិតា (ស្យា. កំ. ក.), សញ្ជិតា (សី. បី.) វសី បិតា ភូតភព្យានំ។ អហេសុំ ខោ យេ, ភិក្ខុ, តយា បុព្ពេ សមណព្រាហ្មណា លោកស្មិំ បថវីគរហកា បថវីជិគុច្ឆកា, អាបគរហកា អាបជិគុច្ឆកា, តេជគរហកា តេជជិគុច្ឆកា, វាយគរហកា វាយជិគុច្ឆកា, ភូតគរហកា ភូតជិគុច្ឆកា, ទេវគរហកា ទេវជិគុច្ឆកា, បជាបតិគរហកា បជាបតិជិគុច្ឆកា, ព្រហ្មគរហកា ព្រហ្មជិគុច្ឆកា – តេ កាយស្ស ភេទា បាណុបច្ឆេទា ហីនេ កាយេ បតិដ្ឋិតា អហេសុំ។ យេ បន, ភិក្ខុ, តយា បុព្ពេ សមណព្រាហ្មណា លោកស្មិំ បថវីបសំសកា បថវាភិនន្ទិនោ, អាបបសំសកា អាបាភិនន្ទិនោ, តេជបសំសកា តេជាភិនន្ទិនោ, វាយបសំសកា វាយាភិនន្ទិនោ, ភូតបសំសកា ភូតាភិនន្ទិនោ, ទេវបសំសកា ទេវាភិនន្ទិនោ, បជាបតិបសំសកា បជាបតាភិនន្ទិនោ, ព្រហ្មបសំសកា ព្រហ្មាភិនន្ទិនោ – តេ កាយស្ស ភេទា បាណុបច្ឆេទា បណីតេ កាយេ បតិដ្ឋិតា។ តំ តាហំ, ភិក្ខុ, ឯវំ វទាមិ – ‘ឥង្ឃ ត្វំ, មារិស, យទេវ តេ ព្រហ្មា អាហ តទេវ ត្វំ ករោហិ, មា ត្វំ ព្រហ្មុនោ វចនំ ឧបាតិវត្តិត្ថោ’។ សចេ ខោ ត្វំ, ភិក្ខុ, ព្រហ្មុនោ វចនំ ឧបាតិវត្តិស្សសិ, សេយ្យថាបិ នាម បុរិសោ សិរិំ អាគច្ឆន្តិំ ទណ្ឌេន បដិប្បណាមេយ្យ, សេយ្យថាបិ វា បន, ភិក្ខុ, បុរិសោ នរកប្បបាតេ បបតន្តោ ហត្ថេហិ ច បាទេហិ ច បថវិំ វិរាធេយ្យ, ឯវំ សម្បទមិទំ, ភិក្ខុ, តុយ្ហំ ភវិស្សតិ។ ‘ឥង្ឃំ ត្វំ, មារិស, យទេវ តេ ព្រហ្មា អាហ តទេវ ត្វំ ករោហិ, មា ត្វំ ព្រហ្មុនោ វចនំ ឧបាតិវត្តិត្ថោ។ ននុ ត្វំ, ភិក្ខុ, បស្សសិ ព្រហ្មបរិសំ សន្និបតិត’ន្តិ? ឥតិ ខោ មំ, ភិក្ខវេ, មារោ បាបិមា ព្រហ្មបរិសំ ឧបនេសិ។
‘‘ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភិក្ខវេ, មារំ បាបិមន្តំ ឯតទវោចំ – ‘ជានាមិ ខោ តាហំ, បាបិម; មា ត្វំ មញ្ញិត្ថោ – ន មំ ជានាតី’តិ។ មារោ ត្វមសិ, បាបិម។ យោ ចេវ, បាបិម, ព្រហ្មា, យា ច ព្រហ្មបរិសា, យេ ច ព្រហ្មបារិសជ្ជា, សព្ពេវ តវ ហត្ថគតា សព្ពេវ តវ វសំគតា។ តុយ្ហញ្ហិ, បាបិម, ឯវំ ហោតិ – ‘ឯសោបិ មេ អស្ស ហត្ថគតោ, ឯសោបិ មេ អស្ស វសំគតោ’តិ។ អហំ ខោ បន, បាបិម, នេវ តវ ហត្ថគតោ នេវ តវ វសំគតោ’’តិ។
៥០៣. ‘‘ឯវំ វុត្តេ, ភិក្ខវេ, ពកោ ព្រហ្មា មំ ឯតទវោច – ‘អហញ្ហិ, មារិស, និច្ចំយេវ សមានំ និច្ចន្តិ វទាមិ, ធុវំយេវ សមានំ ធុវន្តិ វទាមិ, សស្សតំយេវ សមានំ សស្សតន្តិ វទាមិ, កេវលំយេវ សមានំ កេវលន្តិ វទាមិ, អចវនធម្មំយេវ សមានំ អចវនធម្ម’ន្តិ វទាមិ, យត្ថ ច បន ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ តទេវាហំ វទាមិ – ‘ឥទញ្ហិ ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតី’តិ។ អសន្តញ្ច បនញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណំ ‘នត្ថញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណ’ន្តិ វទាមិ។ អហេសុំ ខោ, ភិក្ខុ, តយា បុព្ពេ សមណព្រាហ្មណា លោកស្មិំ យាវតកំ តុយ្ហំ កសិណំ អាយុ តាវតកំ តេសំ តបោកម្មមេវ អហោសិ។ តេ ខោ ឯវំ ជានេយ្យុំ – ‘សន្តញ្ច បនញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណំ អត្ថញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណន្តិ, អសន្តំ វា អញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណំ នត្ថញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណ’ន្តិ។ តំ តាហំ, ភិក្ខុ, ឯវំ វទាមិ – ‘ន ចេវញ្ញំ ឧត្តរិ និស្សរណំ ទក្ខិស្សសិ, យាវទេវ ច បន កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី ភវិស្សសិ។ សចេ ខោ ត្វំ, ភិក្ខុ, បថវិំ អជ្ឈោសិស្សសិ, ឱបសាយិកោ មេ ភវិស្សសិ វត្ថុសាយិកោ, យថាកាមករណីយោ ពាហិតេយ្យោ។ សចេ អាបំ… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ អជ្ឈោសិស្សសិ, ឱបសាយិកោ មេ ភវិស្សសិ វត្ថុសាយិកោ, យថាកាមករណីយោ ពាហិតេយ្យោ’តិ។
‘‘អហម្បិ ខោ ឯវំ, ព្រហ្មេ, ជានាមិ – សចេ បថវិំ អជ្ឈោសិស្សាមិ, ឱបសាយិកោ តេ ភវិស្សាមិ វត្ថុសាយិកោ, យថាកាមករណីយោ ពាហិតេយ្យោ។ ‘សចេ អាបំ… តេជំ… វាយំ… ភូតេ… ទេវេ… បជាបតិំ… ព្រហ្មំ អជ្ឈោសិស្សាមិ, ឱបសាយិកោ តេ ភវិស្សាមិ វត្ថុសាយិកោ, យថាកាមករណីយោ ពាហិតេយ្យោ’តិ អបិ ច តេ អហំ, ព្រហ្មេ, គតិញ្ច បជានាមិ, ជុតិញ្ច បជានាមិ – ឯវំ មហិទ្ធិកោ ពកោ ព្រហ្មា, ឯវំ មហានុភាវោ ពកោ ព្រហ្មា, ឯវំ មហេសក្ខោ ពកោ ព្រហ្មា’’តិ។
‘‘យថាកថំ បន មេ ត្វំ, មារិស, គតិញ្ច បជានាសិ, ជុតិញ្ច បជានាសិ – ‘ឯវំ មហិទ្ធិកោ ពកោ ព្រហ្មា, ឯវំ មហានុភាវោ ពកោ ព្រហ្មា, ឯវំ មហេសក្ខោ ពកោ ព្រហ្មា’តិ?
‘‘យាវតា ចន្ទិមសូរិយា, បរិហរន្តិ ទិសា ភន្តិ វិរោចនា;
តាវ សហស្សធា លោកោ, ឯត្ថ តេ វត្តតេ វត្តតី (សី. ស្យា. កំ. បី.) វសោ។
‘‘បរោបរញ្ច បរោវរញ្ច (សី. បី.) ជានាសិ, អថោ រាគវិរាគិនំ;
ឥត្ថភាវញ្ញថាភាវំ, សត្តានំ អាគតិំ គតិ’’ន្តិ។
‘‘ឯវំ ខោ តេ អហំ, ព្រហ្មេ, គតិញ្ច បជានាមិ ជុតិញ្ច បជានាមិ – ‘ឯវំ មហិទ្ធិកោ ពកោ ព្រហ្មា, ឯវំ មហានុភាវោ ពកោ ព្រហ្មា, ឯវំ មហេសក្ខោ ពកោ ព្រហ្មា’តិ។
៥០៤. ‘‘អត្ថិ ខោ, ព្រហ្មេ, អញ្ញោ កាយោ, តំ ត្វំ ន ជានាសិ ន បស្សសិ; តមហំ ជានាមិ បស្សាមិ។ អត្ថិ ខោ, ព្រហ្មេ, អាភស្សរា នាម កាយោ យតោ ត្វំ ចុតោ ឥធូបបន្នោ។ តស្ស តេ អតិចិរនិវាសេន សា សតិ បមុដ្ឋា, តេន តំ ត្វំ ន ជានាសិ ន បស្សសិ; តមហំ ជានាមិ បស្សាមិ។ ឯវម្បិ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ, នេវ តេ សមសមោ អភិញ្ញាយ, កុតោ នីចេយ្យំ? អថ ខោ អហមេវ តយា ភិយ្យោ។ អត្ថិ ខោ, ព្រហ្មេ, សុភកិណ្ហោ នាម កាយោ, វេហប្ផលោ នាម កាយោ, អភិភូ នាម កាយោ, តំ ត្វំ ន ជានាសិ ន បស្សសិ; តមហំ ជានាមិ បស្សាមិ។ ឯវម្បិ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ, នេវ តេ សមសមោ អភិញ្ញាយ, កុតោ នីចេយ្យំ? អថ ខោ អហមេវ តយា ភិយ្យោ។ បថវិំ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ, បថវិតោ អភិញ្ញាយ យាវតា បថវិយា បថវត្តេន អននុភូតំ តទភិញ្ញាយ បថវិំ នាបហោសិំ, បថវិយា នាបហោសិំ, បថវិតោ នាបហោសិំ, បថវិំ មេតិ នាបហោសិំ, បថវិំ នាភិវទិំ។ ឯវម្បិ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ, នេវ តេ សមសមោ អភិញ្ញាយ, កុតោ នីចេយ្យំ? អថ ខោ អហមេវ តយា ភិយ្យោ។ អាបំ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… តេជំ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… វាយំ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… ភូតេ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… ទេវេ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… បជាបតិំ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… ព្រហ្មំ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… អាភស្សរេ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… សុភកិណ្ហេ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ… …បេ.… វេហប្ផលេ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… អភិភុំ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ…បេ.… សព្ពំ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ, សព្ពតោ អភិញ្ញាយ យាវតា សព្ពស្ស សព្ពត្តេន អននុភូតំ តទភិញ្ញាយ សព្ពំ នាបហោសិំ សព្ពស្មិំ នាបហោសិំ សព្ពតោ នាបហោសិំ សព្ពំ មេតិ នាបហោសិំ, សព្ពំ នាភិវទិំ។ ឯវម្បិ ខោ អហំ, ព្រហ្មេ, នេវ តេ សមសមោ អភិញ្ញាយ, កុតោ នីចេយ្យំ? អថ ខោ អហមេវ តយា ភិយ្យោ’’តិ។
‘‘សចេ ខោ, មារិស, សព្ពស្ស សព្ពត្តេន អននុភូតំ, តទភិញ្ញាយ មា ហេវ តេ រិត្តកមេវ អហោសិ, តុច្ឆកមេវ អហោសី’’តិ ។
‘‘‘វិញ្ញាណំ អនិទស្សនំ អនន្តំ សព្ពតោ បភំ’, តំ បថវិយា បថវត្តេន អននុភូតំ, អាបស្ស អាបត្តេន អននុភូតំ, តេជស្ស តេជត្តេន អននុភូតំ, វាយស្ស វាយត្តេន អននុភូតំ, ភូតានំ ភូតត្តេន អននុភូតំ, ទេវានំ ទេវត្តេន អននុភូតំ, បជាបតិស្ស បជាបតិត្តេន អននុភូតំ, ព្រហ្មានំ ព្រហ្មត្តេន អននុភូតំ, អាភស្សរានំ អាភស្សរត្តេន អននុភូតំ, សុភកិណ្ហានំ សុភកិណ្ហត្តេន អននុភូតំ, វេហប្ផលានំ វេហប្ផលត្តេ អននុភូតំ, អភិភុស្ស អភិភុត្តេន អននុភូតំ, សព្ពស្ស សព្ពត្តេន អននុភូតំ’’។
‘‘ហន្ទ ចរហិ ហន្ទ ច ហិ (សី. បី.) តេ, មារិស, បស្ស អន្តរធាយាមី’’តិ។ ‘ហន្ទ ចរហិ មេ ត្វំ, ព្រហ្មេ, អន្តរធាយស្សុ, សចេ វិសហសី’តិ។ អថ ខោ, ភិក្ខវេ, ពកោ ព្រហ្មា ‘អន្តរធាយិស្សាមិ សមណស្ស គោតមស្ស, អន្តរធាយិស្សាមិ សមណស្ស គោតមស្សា’តិ នេវស្សុ មេ សក្កោតិ អន្តរធាយិតុំ។
‘‘ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភិក្ខវេ, ពកំ ព្រហ្មានំ ឯតទវោចំ – ‘ហន្ទ ចរហិ តេ ព្រហ្មេ អន្តរធាយាមី’តិ។ ‘ហន្ទ ចរហិ មេ ត្វំ, មារិស, អន្តរធាយស្សុ សចេ វិសហសី’តិ។ អថ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, តថារូបំ ឥទ្ធាភិសង្ខារំ អភិសង្ខាសិំ – ‘ឯត្តាវតា ព្រហ្មា ច ព្រហ្មបរិសា ច ព្រហ្មបារិសជ្ជា ច សទ្ទញ្ច មេ សោស្សន្តិ សទ្ទមេវ សុយ្យន្តិ (ក.), ន ច មំ ទក្ខន្តី’តិ។ អន្តរហិតោ ឥមំ គាថំ អភាសិំ –
‘‘ភវេវាហំ ភយំ ទិស្វា, ភវញ្ច វិភវេសិនំ;
ភវំ នាភិវទិំ កិញ្ចិ, នន្ទិញ្ច ន ឧបាទិយិ’’ន្តិ។
‘‘អថ ខោ, ភិក្ខវេ, ព្រហ្មា ច ព្រហ្មបរិសា ច ព្រហ្មបារិសជ្ជា ច អច្ឆរិយព្ភុតចិត្តជាតា អហេសុំ – ‘អច្ឆរិយំ វត ភោ, អព្ភុតំ វត ភោ! សមណស្ស គោតមស្ស មហិទ្ធិកតា មហានុភាវតា, ន ច វត នោ ឥតោ បុព្ពេ ទិដ្ឋោ វា, សុតោ វា, អញ្ញោ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំ មហិទ្ធិកោ ឯវំ មហានុភាវោ យថាយំ សមណោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ។ ភវរាមាយ វត, ភោ, បជាយ ភវរតាយ ភវសម្មុទិតាយ សមូលំ ភវំ ឧទព្ពហី’តិ។
៥០៥. ‘‘អថ ខោ, ភិក្ខវេ, មារោ បាបិមា អញ្ញតរំ ព្រហ្មបារិសជ្ជំ អន្វាវិសិត្វា មំ ឯតទវោច – ‘សចេ ខោ ត្វំ, មារិស, ឯវំ បជានាសិ, សចេ ត្វំ ឯវំ អនុពុទ្ធោ, មា សាវកេ ឧបនេសិ, មា បព្ពជិតេ; មា សាវកានំ ធម្មំ ទេសេសិ, មា បព្ពជិតានំ; មា សាវកេសុ គេធិមកាសិ, មា បព្ពជិតេសុ។ អហេសុំ ខោ, ភិក្ខុ, តយា បុព្ពេ សមណព្រាហ្មណា លោកស្មិំ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា បដិជានមានា ។ តេ សាវកេ ឧបនេសុំ បព្ពជិតេ, សាវកានំ ធម្មំ ទេសេសុំ បព្ពជិតានំ, សាវកេសុ គេធិមកំសុ បព្ពជិតេសុ, តេ សាវកេ ឧបនេត្វា បព្ពជិតេ, សាវកានំ ធម្មំ ទេសេត្វា បព្ពជិតានំ, សាវកេសុ គេធិតចិត្តា បព្ពជិតេសុ, កាយស្ស ភេទា បាណុបច្ឆេទា ហីនេ កាយេ បតិដ្ឋិតា។ អហេសុំ យេ បន, ភិក្ខុ, តយា បុព្ពេ សមណព្រាហ្មណា លោកស្មិំ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា បដិជានមានា។ តេ ន សាវកេ ឧបនេសុំ ន បព្ពជិតេ, ន សាវកានំ ធម្មំ ទេសេសុំ ន បព្ពជិតានំ, ន សាវកេសុ គេធិមកំសុ ន បព្ពជិតេសុ, តេ ន សាវកេ ឧបនេត្វា ន បព្ពជិតេ, ន សាវកានំ ធម្មំ ទេសេត្វា ន បព្ពជិតានំ, ន សាវកេសុ គេធិតចិត្តា ន បព្ពជិតេសុ, កាយស្ស ភេទា បាណុបច្ឆេទា បណីតេ កាយេ បតិដ្ឋិតា។ តំ តាហំ, ភិក្ខុ, ឯវំ វទាមិ – ឥង្ឃ ត្វំ, មារិស, អប្បោស្សុក្កោ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារមនុយុត្តោ វិហរស្សុ, អនក្ខាតំ កុសលញ្ហិ, មារិស, មា បរំ ឱវទាហី’តិ។
‘‘ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភិក្ខវេ, មារំ បាបិមន្តំ ឯតទវោចំ – ‘ជានាមិ ខោ តាហំ, បាបិម, មា ត្វំ មញ្ញិត្ថោ – ន មំ ជានាតី’តិ។ មារោ ត្វមសិ, បាបិម។ ន មំ ត្វំ, បាបិម, ហិតានុកម្បី ឯវំ វទេសិ; អហិតានុកម្បី មំ ត្វំ, បាបិម, ឯវំ វទេសិ។ តុយ្ហញ្ហិ, បាបិម, ឯវំ ហោតិ – ‘យេសំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេស្សតិ, តេ មេ វិសយំ ឧបាតិវត្តិស្សន្តី’តិ។ អសម្មាសម្ពុទ្ធាវ បន តេ , បាបិម, សមានា សម្មាសម្ពុទ្ធាម្ហាតិ បដិជានិំសុ។ អហំ ខោ បន, បាបិម, សម្មាសម្ពុទ្ធោវ សមានោ សម្មាសម្ពុទ្ធោម្ហីតិ បដិជានាមិ។ ទេសេន្តោបិ ហិ, បាបិម, តថាគតោ សាវកានំ ធម្មំ តាទិសោវ អទេសេន្តោបិ ហិ, បាបិម, តថាគតោ សាវកានំ ធម្មំ តាទិសោវ។ ឧបនេន្តោបិ ហិ, បាបិម, តថាគតោ សាវកេ តាទិសោវ, អនុបនេន្តោបិ ហិ, បាបិម, តថាគតោ សាវកេ តាទិសោវ។ តំ កិស្ស ហេតុ? តថាគតស្ស, បាបិម, យេ អាសវា សំកិលេសិកា បោនោព្ភវិកា សទរា ទុក្ខវិបាកា អាយតិំ ជាតិជរាមរណិយា – តេ បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា។ សេយ្យថាបិ, បាបិម, តាលោ មត្ថកច្ឆិន្នោ អភព្ពោ បុន វិរូឡ្ហិយា; ឯវមេវ ខោ, បាបិម, តថាគតស្ស យេ អាសវា សំកិលេសិកា បោនោព្ភវិកា សទរា ទុក្ខវិបាកា អាយតិំ ជាតិជរាមរណិយា – តេ បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មាតិ។
‘‘ឥតិ ហិទំ មារស្ស ច អនាលបនតាយ ព្រហ្មុនោ ច អភិនិមន្តនតាយ, តស្មា ឥមស្ស វេយ្យាករណស្ស ព្រហ្មនិមន្តនិកំតេវ អធិវចន’’ន្តិ។
ព្រហ្មនិមន្តនិកសុត្តំ និដ្ឋិតំ នវមំ។
១០. មារតជ្ជនីយសុត្តំ
៥០៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ភគ្គេសុ វិហរតិ សុសុមារគិរេ ភេសកឡាវនេ មិគទាយេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ អព្ភោកាសេ ចង្កមតិ។ តេន ខោ បន សមយេន មារោ បាបិមា អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស កុច្ឆិគតោ ហោតិ កោដ្ឋមនុបវិដ្ឋោ។ អថ ខោ អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ មេ កុច្ឆិ គរុគរោ វិយ គរុ គរុ វិយ (សី. បី. ដីកាយំ បាឋន្តរំ)? មាសាចិតំ មញ្ញេ’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ចង្កមា ឱរោហិត្វា វិហារំ បវិសិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ និសជ្ជ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ បច្ចត្តំ យោនិសោ មនសាកាសិ។ អទ្ទសា ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ មារំ បាបិមន្តំ កុច្ឆិគតំ កោដ្ឋមនុបវិដ្ឋំ។ ទិស្វាន មារំ បាបិមន្តំ ឯតទវោច – ‘‘និក្ខម, បាបិម; និក្ខម, បាបិម! មា តថាគតំ វិហេសេសិ, មា តថាគតសាវកំ។ មា តេ អហោសិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយា’’តិ។ អថ ខោ មារស្ស បាបិមតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អជានមេវ ខោ មំ អយំ សមណោ អបស្សំ ឯវមាហ – ‘និក្ខម, បាបិម; និក្ខម, បាបិម! មា តថាគតំ វិហេសេសិ, មា តថាគតសាវកំ។ មា តេ អហោសិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយា’តិ។ យោបិស្ស សោ សត្ថា សោបិ មំ នេវ ខិប្បំ ជានេយ្យ, កុតោ បន កុតោ ច បន (ស្យា.) មំ អយំ សាវកោ ជានិស្សតី’’តិ? អថ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ មារំ បាបិមន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯវម្បិ ខោ តាហំ, បាបិម, ជានាមិ, មា ត្វំ មញ្ញិត្ថោ – ‘ន មំ ជានាតី’តិ។ មារោ ត្វមសិ, បាបិម; តុយ្ហញ្ហិ, បាបិម, ឯវំ ហោតិ – ‘អជានមេវ ខោ មំ អយំ សមណោ អបស្សំ ឯវមាហ – និក្ខម, បាបិម; និក្ខម, បាបិម! មា តថាគតំ វិហេសេសិ, មា តថាគតសាវកំ។ មា តេ អហោសិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយាតិ។ យោបិស្ស សោ សត្ថា សោបិ មំ នេវ ខិប្បំ ជានេយ្យ, កុតោ បន មំ អយំ សាវកោ ជានិស្សតី’’’តិ?
អថ ខោ មារស្ស បាបិមតោ ឯតទហោសិ – ‘‘ជានមេ ខោ មំ អយំ សមណោ បស្សំ ឯវមាហ – ‘និក្ខម, បាបិម; និក្ខម, បាបិម! មា តថាគតំ វិហេសេសិ, មា តថាគតសាវកំ។ មា តេ អហោសិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយា’’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស មុខតោ ឧគ្គន្ត្វា បច្ចគ្គឡេ អដ្ឋាសិ។
៥០៧. អទ្ទសា ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ មារំ បាបិមន្តំ បច្ចគ្គឡេ ឋិតំ; ទិស្វាន មារំ បាបិមន្តំ ឯតទវោច – ‘ឯត្ថាបិ ខោ តាហំ, បាបិម, បស្សាមិ; មា ត្វំ មញ្ញិត្ថោ ‘‘ន មំ បស្សតី’’តិ។ ឯសោ ត្វំ, បាបិម, បច្ចគ្គឡេ ឋិតោ។ ភូតបុព្ពាហំ, បាបិម, ទូសី នាម មារោ អហោសិំ, តស្ស មេ កាឡី នាម ភគិនី។ តស្សា ត្វំ បុត្តោ។ សោ មេ ត្វំ ភាគិនេយ្យោ អហោសិ។ តេន ខោ បន, បាបិម, សមយេន កកុសន្ធោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បន្នោ ហោតិ។ កកុសន្ធស្ស ខោ បន, បាបិម, ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស វិធុរសញ្ជីវំ នាម សាវកយុគំ អហោសិ អគ្គំ ភទ្ទយុគំ។ យាវតា ខោ បន, បាបិម, កកុសន្ធស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស សាវកា។ តេសុ ន ច កោចិ អាយស្មតា វិធុរេន សមសមោ ហោតិ យទិទំ ធម្មទេសនាយ។ ឥមិនា ខោ ឯវំ ឯតំ (សី. ស្យា. បី.), បាបិម, បរិយាយេន អាយស្មតោ វិធុរស្ស វិធុរោតេវ វិធុរស្ស វិធុរោ វិធុរោត្វេវ (សី. ស្យា. កំ. បី.) សមញ្ញា ឧទបាទិ។
‘‘អាយស្មា បន, បាបិម, សញ្ជីវោ អរញ្ញគតោបិ រុក្ខមូលគតោបិ សុញ្ញាគារគតោបិ អប្បកសិរេនេវ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបជ្ជតិ។ ភូតបុព្ពំ, បាបិម, អាយស្មា សញ្ជីវោ អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នោ និសិន្នោ ហោតិ។ អទ្ទសំសុ ខោ, បាបិម, គោបាលកា បសុបាលកា កស្សកា បថាវិនោ អាយស្មន្តំ សញ្ជីវំ អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នំ និសិន្នំ; ទិស្វាន តេសំ ឯតទហោសិ – ‘អច្ឆរិយំ វត, ភោ, អព្ភុតំ វត, ភោ! អយំ សមណោ និសិន្នកោវ កាលង្កតោ! ហន្ទ នំ ទហាមា’តិ។ អថ ខោ តេ, បាបិម, គោបាលកា បសុបាលកា កស្សកា បថាវិនោ តិណញ្ច កដ្ឋញ្ច គោមយញ្ច សំកឌ្ឍិត្វា អាយស្មតោ សញ្ជីវស្ស កាយេ ឧបចិនិត្វា អគ្គិំ ទត្វា បក្កមិំសុ។ អថ ខោ, បាបិម, អាយស្មា សញ្ជីវោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន តាយ សមាបត្តិយា វុដ្ឋហិត្វា ចីវរានិ បប្ផោដេត្វា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ អទ្ទសំសុ ខោ តេ, បាបិម, គោបាលកា បសុបាលកា កស្សកា បថាវិនោ អាយស្មន្តំ សញ្ជីវំ បិណ្ឌាយ ចរន្តំ; ទិស្វាន នេសំ ឯតទហោសិ – ‘អច្ឆរិយំ វត, ភោ, អព្ភុតំ វត, ភោ! អយំ សមណោ និសិន្នកោវ កាលង្កតោ, ស្វាយំ បដិសញ្ជីវិតោ’តិ ។ ឥមិនា ខោ ឯវំ, បាបិម, បរិយាយេន អាយស្មតោ សញ្ជីវស្ស សញ្ជីវោតេវ សញ្ជីវោ សញ្ជីវោត្វេវ (សី. ស្យា. កំ. បី.) សមញ្ញា ឧទបាទិ។
៥០៨. ‘‘អថ ខោ, បាបិម, ទូសិស្ស មារស្ស ឯតទហោសិ – ‘ឥមេសំ ខោ អហំ ភិក្ខូនំ សីលវន្តានំ កល្យាណធម្មានំ នេវ ជានាមិ អាគតិំ វា គតិំ វា។ យំនូនាហំ ព្រាហ្មណគហបតិកេ អន្វាវិសេយ្យំ – ឯថ, តុម្ហេ ភិក្ខូ សីលវន្តេ កល្យាណធម្មេ អក្កោសថ បរិភាសថ រោសេថ វិហេសេថ។ អប្បេវ នាម តុម្ហេហិ អក្កោសិយមានានំ បរិភាសិយមានានំ រោសិយមានានំ វិហេសិយមានានំ សិយា ចិត្តស្ស អញ្ញថត្តំ, យថា តំ ទូសី មារោ លភេថ ឱតារ’ន្តិ។ អថ ខោ តេ, បាបិម, ទូសី មារោ ព្រាហ្មណគហបតិកេ អន្វាវិសិ – ‘ឯថ, តុម្ហេ ភិក្ខូ សីលវន្តេ កល្យាណធម្មេ អក្កោសថ បរិភាសថ រោសេថ វិហេសេថ។ អប្បេវ នាម តុម្ហេហិ អក្កោសិយមានានំ បរិភាសិយមានានំ រោសិយមានានំ វិហេសិយមានានំ សិយា ចិត្តស្ស អញ្ញថត្តំ, យថា តំ ទូសី មារោ លភេថ ឱតារ’ន្តិ។
‘‘អថ ខោ តេ, បាបិម, ព្រាហ្មណគហបតិកា អន្វាវិសិដ្ឋា ទូសិនា មារេន ភិក្ខូ សីលវន្តេ កល្យាណធម្មេ អក្កោសន្តិ បរិភាសន្តិ រោសេន្តិ វិហេសេន្តិ – ‘ឥមេ បន មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កិណ្ហា កណ្ហា (ស្យា. កំ. ក.) ពន្ធុបាទាបច្ចា ‘‘ឈាយិនោស្មា ឈាយិនោស្មា’’តិ បត្តក្ខន្ធា អធោមុខា មធុរកជាតា ឈាយន្តិ បជ្ឈាយន្តិ និជ្ឈាយន្តិ អបជ្ឈាយន្តិ។ សេយ្យថាបិ នាម ឧលូកោ រុក្ខសាខាយំ មូសិកំ មគ្គយមានោ ឈាយតិ បជ្ឈាយតិ និជ្ឈាយតិ អបជ្ឈាយតិ; ឯវមេវិមេ មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កិណ្ហា ពន្ធុបាទាបច្ចា ‘‘ឈាយិនោស្មា ឈាយិនោស្មា’’តិ បត្តក្ខន្ធា អធោមុខា មធុរកជាតា ឈាយន្តិ បជ្ឈាយន្តិ និជ្ឈាយន្តិ អបជ្ឈាយន្តិ។ សេយ្យថាបិ នាម កោត្ថុ នទីតីរេ មច្ឆេ មគ្គយមានោ ឈាយតិ បជ្ឈាយតិ និជ្ឈាយតិ អបជ្ឈាយតិ; ឯវមេវិមេ មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កិណ្ហា ពន្ធុបាទាបច្ចា ‘‘ឈាយិនោស្មា ឈាយិនោស្មា’’តិ បត្តក្ខន្ធា អធោមុខា មធុរកជាតា ឈាយន្តិ បជ្ឈាយន្តិ និជ្ឈាយន្តិ អបជ្ឈាយន្តិ។ សេយ្យថាបិ នាម ពិឡារោ សន្ធិសមលសង្កដីរេ មូសិកំ មគ្គយមានោ ឈាយតិ បជ្ឈាយតិ និជ្ឈាយតិ អបជ្ឈាយតិ; ឯវមេវិមេ មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កិណ្ហា ពន្ធុបាទាបច្ចា ‘‘ឈាយិនោស្មា ឈាយិនោស្មា’’តិ បត្តក្ខន្ធា អធោមុខា មធុរកជាតា ឈាយន្តិ បជ្ឈាយន្តិ និជ្ឈាយន្តិ អបជ្ឈាយន្តិ។ សេយ្យថាបិ នាម គទ្រភោ វហច្ឆិន្នោ សន្ធិសមលសង្កដីរេ ឈាយតិ បជ្ឈាយតិ និជ្ឈាយតិ អបជ្ឈាយតិ, ឯវមេវិមេ មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កិណ្ហា ពន្ធុបាទាបច្ចា ‘‘ឈាយិនោស្មា ឈាយិនោស្មា’’តិ បត្តក្ខន្ធា អធោមុខា មធុរកជាតា ឈាយន្តិ បជ្ឈាយន្តិ និជ្ឈាយន្តិ អបជ្ឈាយន្តី’’តិ។
‘‘យេ ខោ បន, បាបិម, តេន សមយេន មនុស្សា កាលង្ករោន្តិ យេភុយ្យេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជន្តិ។
៥០៩. ‘‘អថ ខោ, បាបិម, កកុសន្ធោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘អន្វាវិដ្ឋា ខោ, ភិក្ខវេ, ព្រាហ្មណគហបតិកា ទូសិនា មារេន – ឯថ, តុម្ហេ ភិក្ខូ សីលវន្តេ កល្យាណធម្មេ អក្កោសថ បរិភាសថ រោសេថ វិហេសេថ, អប្បេវ នាម តុម្ហេហិ អក្កោសិយមានានំ បរិភាសិយមានានំ រោសិយមានានំ វិហេសិយមានានំ សិយា ចិត្តស្ស អញ្ញថត្តំ, យថា តំ ទូសី មារោ លភេថ ឱតារ’ន្តិ។ ឯថ, តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរថ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ។ ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរថ។ ករុណាសហគតេន ចេតសា…បេ.… មុទិតាសហគតេន ចេតសា…បេ.… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរថ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ។ ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរថា’តិ។
‘‘អថ ខោ តេ, បាបិម, ភិក្ខូ កកុសន្ធេន ភគវតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ឯវំ ឱវទិយមានា ឯវំ អនុសាសិយមានា អរញ្ញគតាបិ រុក្ខមូលគតាបិ សុញ្ញាគារគតាបិ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរិំសុ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ។ ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរិំសុ។ ករុណាសហគតេន ចេតសា…បេ.… មុទិតាសហគតេន ចេតសា…បេ.… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរិំសុ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ។ ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរិំសុ ។
៥១០. ‘‘អថ ខោ, បាបិម, ទូសិស្ស មារស្ស ឯតទហោសិ – ‘ឯវម្បិ ខោ អហំ ករោន្តោ ឥមេសំ ភិក្ខូនំ សីលវន្តានំ កល្យាណធម្មានំ នេវ ជានាមិ អាគតិំ វា គតិំ វា, យំនូនាហំ ព្រាហ្មណគហបតិកេ អន្វាវិសេយ្យំ – ឯថ, តុម្ហេ ភិក្ខូ សីលវន្តេ កល្យាណធម្មេ សក្ករោថ គរុំ ករោថ មានេថ បូជេថ , អប្បេវ នាម តុម្ហេហិ សក្ករិយមានានំ គរុករិយមានានំ មានិយមានានំ បូជិយមានានំ សិយា ចិត្តស្ស អញ្ញថត្តំ, យថា តំ ទូសី មារោ លភេថ ឱតារ’ន្តិ ។ អថ ខោ តេ, បាបិម, ទូសី មារោ ព្រាហ្មណគហបតិកេ អន្វាវិសិ – ‘ឯថ, តុម្ហេ ភិក្ខូ សីលវន្តេ កល្យាណធម្មេ សក្ករោថ គរុំ ករោថ មានេថ បូជេថ, អប្បេវ នាម តុម្ហេហិ សក្ករិយមានានំ គរុករិយមានានំ មានិយមានានំ បូជិយមានានំ សិយា ចិត្តស្ស អញ្ញថត្តំ, យថា តំ ទូសី មារោ លភេថ ឱតារ’ន្តិ។ អថ ខោ តេ, បាបិម, ព្រាហ្មណគហបតិកា អន្វាវិដ្ឋា ទូសិនា មារេន ភិក្ខូ សីលវន្តេ កល្យាណធម្មេ សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ។
‘‘យេ ខោ បន, បាបិម, តេន សមយេន មនុស្សា កាលង្ករោន្តិ យេភុយ្យេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជន្តិ។
៥១១. ‘‘អថ ខោ, បាបិម, កកុសន្ធោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘អន្វាវិដ្ឋា ខោ, ភិក្ខវេ, ព្រាហ្មណគហបតិកា ទូសិនា មារេន – ឯថ, តុម្ហេ ភិក្ខូ សីលវន្តេ កល្យាណធម្មេ សក្ករោថ គរុំ ករោថ មានេថ បូជេថ, អប្បេវ នាម តុម្ហេហិ សក្ករិយមានានំ គរុករិយមានានំ មានិយមានានំ បូជិយមានានំ សិយា ចិត្តស្ស អញ្ញថត្តំ, យថា តំ ទូសី មារោ លភេថ ឱតារន្តិ។ ឯថ, តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អសុភានុបស្សិនោ កាយេ វិហរថ, អាហារេ បដិកូលសញ្ញិនោ, សព្ពលោកេ អនភិរតិសញ្ញិនោ អនភិរតសញ្ញីនោ (សី. ស្យា. កំ. បី.), សព្ពសង្ខារេសុ អនិច្ចានុបស្សិនោ’តិ។
‘‘អថ ខោ តេ, បាបិម, ភិក្ខូ កកុសន្ធេន ភគវតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ឯវំ ឱវទិយមានា ឯវំ អនុសាសិយមានា អរញ្ញគតាបិ រុក្ខមូលគតាបិ សុញ្ញាគារគតាបិ អសុភានុបស្សិនោ កាយេ វិហរិំសុ, អាហារេ បដិកូលសញ្ញិនោ, សព្ពលោកេ អនភិរតិសញ្ញិនោ, សព្ពសង្ខារេសុ អនិច្ចានុបស្សិនោ។
៥១២. ‘‘អថ ខោ, បាបិម, កកុសន្ធោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ អាយស្មតា វិធុរេន បច្ឆាសមណេន គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ អថ ខោ, បាបិម, ទូសី មារោ អញ្ញតរំ កុមារកំ កុមារំ (សី. បី.) អន្វាវិសិត្វា សក្ខរំ គហេត្វា អាយស្មតោ វិធុរស្ស សីសេ បហារមទាសិ; សីសំ វោភិន្ទិ សីសំ តេ ភិន្ទិស្សាមីតិ (ក.)។ អថ ខោ, បាបិម, អាយស្មា វិធុរោ ភិន្នេន សីសេន លោហិតេន គឡន្តេន កកុសន្ធំយេវ ភគវន្តំ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធិ។ អថ ខោ , បាបិម, កកុសន្ធោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ នាគាបលោកិតំ អបលោកេសិ – ‘ន វាយំ ទូសី មារោ មត្តមញ្ញាសី’តិ។ សហាបលោកនាយ ច បន, បាបិម, ទូសី មារោ តម្ហា ច ឋានា ចវិ មហានិរយញ្ច ឧបបជ្ជិ។
‘‘តស្ស ខោ បន, បាបិម, មហានិរយស្ស តយោ នាមធេយ្យា ហោន្តិ – ឆផស្សាយតនិកោ ឥតិបិ, សង្កុសមាហតោ ឥតិបិ, បច្ចត្តវេទនិយោ ឥតិបិ។ អថ ខោ មំ, បាបិម, និរយបាលា ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោចុំ – យទា ខោ តេ យតោ តេ (ក.), មារិស, សង្កុនា សង្កុ ហទយេ សមាគច្ឆេយ្យ។ អថ នំ ត្វំ ជានេយ្យាសិ – ‘វស្សសហស្សំ មេ និរយេ បច្ចមានស្សា’តិ។ សោ ខោ អហំ, បាបិម, ពហូនិ វស្សានិ ពហូនិ វស្សសតានិ ពហូនិ វស្សសហស្សានិ តស្មិំ មហានិរយេ អបច្ចិំ។ ទសវស្សសហស្សានិ តស្សេវ មហានិរយស្ស ឧស្សទេ អបច្ចិំ វុដ្ឋានិមំ នាម វេទនំ វេទិយមានោ។ តស្ស មយ្ហំ, បាបិម, ឯវរូបោ កាយោ ហោតិ, សេយ្យថាបិ មនុស្សស្ស។ ឯវរូបំ សីសំ ហោតិ, សេយ្យថាបិ មច្ឆស្ស។
៥១៣.
‘‘កីទិសោ និរយោ អាសិ, យត្ថ ទូសី អបច្ចថ;
វិធុរំ សាវកមាសជ្ជ, កកុសន្ធញ្ច ព្រាហ្មណំ។
‘‘សតំ អាសិ អយោសង្កូ, សព្ពេ បច្ចត្តវេទនា;
ឦទិសោ និរយោ អាសិ, យត្ថ ទូសី អបច្ចថ;
វិធុរំ សាវកមាសជ្ជ, កកុសន្ធញ្ច ព្រាហ្មណំ។
‘‘យោ ឯតមភិជានាតិ, ភិក្ខុ ពុទ្ធស្ស សាវកោ;
តាទិសំ ភិក្ខុមាសជ្ជ, កណ្ហ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ។
‘‘មជ្ឈេ សរស្ស តិដ្ឋន្តិ, វិមានា កប្បដ្ឋាយិនោ;
វេឡុរិយវណ្ណា រុចិរា, អច្ចិមន្តោ បភស្សរា;
អច្ឆរា តត្ថ នច្ចន្តិ, បុថុ នានត្តវណ្ណិយោ។
‘‘យោ ឯតមភិជានាតិ, ភិក្ខុ ពុទ្ធស្ស សាវកោ;
តាទិសំ ភិក្ខុមាសជ្ជ, កណ្ហ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ។
‘‘យោ វេ ពុទ្ធេន ចោទិតោ, ភិក្ខុ សង្ឃស្ស បេក្ខតោ;
មិគារមាតុបាសាទំ, បាទង្គុដ្ឋេន កម្បយិ។
‘‘យោ ឯតមភិជានាតិ, ភិក្ខុ ពុទ្ធស្ស សាវកោ;
តាទិសំ ភិក្ខុមាសជ្ជ, កណ្ហ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ។
‘‘យោ វេជយន្តំ បាសាទំ, បាទង្គុដ្ឋេន កម្បយិ;
ឥទ្ធិពលេនុបត្ថទ្ធោ, សំវេជេសិ ច ទេវតា។
‘‘យោ ឯតមភិជានាតិ, ភិក្ខុ ពុទ្ធស្ស សាវកោ;
តាទិសំ ភិក្ខុមាសជ្ជ, កណ្ហ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ។
‘‘យោ វេជយន្តបាសាទេ, សក្កំ សោ បរិបុច្ឆតិ;
អបិ វាសវ ជានាសិ, តណ្ហាក្ខយវិមុត្តិយោ;
តស្ស សក្កោ វិយាកាសិ, បញ្ហំ បុដ្ឋោ យថាតថំ។
‘‘យោ ឯតមភិជានាតិ, ភិក្ខុ ពុទ្ធស្ស សាវកោ;
តាទិសំ ភិក្ខុមាសជ្ជ, កណ្ហ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ។
‘‘យោ ព្រហ្មំ បរិបុច្ឆតិ, សុធម្មាយាភិតោ សភំ;
អជ្ជាបិ ត្យាវុសោ ទិដ្ឋិ, យា តេ ទិដ្ឋិ បុរេ អហុ;
បស្សសិ វីតិវត្តន្តំ, ព្រហ្មលោកេ បភស្សរំ។
‘‘តស្ស ព្រហ្មា វិយាកាសិ, អនុបុព្ពំ យថាតថំ;
ន មេ មារិស សា ទិដ្ឋិ, យា មេ ទិដ្ឋិ បុរេ អហុ។
‘‘បស្សាមិ វីតិវត្តន្តំ, ព្រហ្មលោកេ បភស្សរំ;
សោហំ អជ្ជ កថំ វជ្ជំ, អហំ និច្ចោម្ហិ សស្សតោ។
‘‘យោ ឯតមភិជានាតិ, ភិក្ខុ ពុទ្ធស្ស សាវកោ;
តាទិសំ ភិក្ខុមាសជ្ជ, កណ្ហ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ។
‘‘យោ មហាមេរុនោ កូដំ, វិមោក្ខេន អផស្សយិ;
វនំ បុព្ពវិទេហានំ, យេ ច ភូមិសយា នរា។
‘‘យោ ឯតមភិជានាតិ, ភិក្ខុ ពុទ្ធស្ស សាវកោ;
តាទិសំ ភិក្ខុមាសជ្ជ, កណ្ហ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ។
‘‘ន វេ អគ្គិ ចេតយតិ វេឋយតិ (សី.), ‘អហំ ពាលំ ឌហាមី’តិ;
ពាលោ ច ជលិតំ អគ្គិំ, អាសជ្ជ នំ ស ឌយ្ហតិ។
‘‘ឯវមេវ តុវំ មារ, អាសជ្ជ នំ តថាគតំ;
សយំ ឌហិស្សសិ អត្តានំ, ពាលោ អគ្គិំវ សំផុសំ។
‘‘អបុញ្ញំ បសវី មារោ, អាសជ្ជ នំ តថាគតំ;
កិន្នុ មញ្ញសិ បាបិម, ន មេ បាបំ វិបច្ចតិ។
‘‘ករោតោ ចីយតិ បាបំ, ចិររត្តាយ អន្តក;
មារ និព្ពិន្ទ ពុទ្ធម្ហា, អាសំ មាកាសិ ភិក្ខុសុ។
‘‘ឥតិ មារំ អតជ្ជេសិ, ភិក្ខុ ភេសកឡាវនេ;
តតោ សោ ទុម្មនោ យក្ខោ, នតត្ថេវន្តរធាយថា’’តិ។
មារតជ្ជនីយសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទសមំ។
ចូឡយមកវគ្គោ និដ្ឋិតោ បញ្ចមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
សាលេយ្យ វេរញ្ជទុវេ ច តុដ្ឋិ, ចូឡមហាធម្មសមាទានញ្ច;
វីមំសកា កោសម្ពិ ច ព្រាហ្មណោ, ទូសី ច មារោ ទសមោ ច វគ្គោ។
សាលេយ្យវគ្គោ និដ្ឋិតោ បញ្ចមោ។
ឥទំ វគ្គានមុទ្ទានំ –
មូលបរិយាយោ ចេវ, សីហនាទោ ច ឧត្តមោ;
កកចោ ចេវ គោសិង្គោ, សាលេយ្យោ ច ឥមេ បញ្ច។
មូលបណ្ណាសកំ សមត្តំ។