៣. បរិព្ពាជកវគ្គោ
១. តេវិជ្ជវច្ឆសុត្តំ
១៨៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ។ តេន ខោ បន សមយេន វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ឯកបុណ្ឌរីកេ បរិព្ពាជការាមេ បដិវសតិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ វេសាលិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អតិប្បគោ ខោ តាវ វេសាលិយំ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ; យំនូនាហំ យេន ឯកបុណ្ឌរីកោ បរិព្ពាជការាមោ យេន វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា យេន ឯកបុណ្ឌរីកោ បរិព្ពាជការាមោ យេន វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសា ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតុ ខោ, ភន្តេ, ភគវា។ ស្វាគតំ សាគតំ (សី. បី.), ភន្តេ, ភគវតោ។ ចិរស្សំ ខោ, ភន្តេ, ភគវា ឥមំ បរិយាយមកាសិ យទិទំ ឥធាគមនាយ។ និសីទតុ, ភន្តេ, ភគវា ឥទមាសនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ។ និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ។ វច្ឆគោត្តោបិ ខោ បរិព្ពាជកោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សុតំ មេតំ, ភន្តេ – ‘សមណោ គោតមោ សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី, អបរិសេ+សំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ, ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ។ យេ តេ, ភន្តេ, ឯវមាហំសុ – ‘សមណោ គោតមោ សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី, អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ, ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ, កច្ចិ តេ, ភន្តេ, ភគវតោ វុត្តវាទិនោ, ន ច ភគវន្តំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខន្តិ, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករោន្តិ, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆតី’’តិ? ‘‘យេ តេ, វច្ឆ, ឯវមាហំសុ – ‘សមណោ គោតមោ សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី, អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ, ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ, ន មេ តេ វុត្តវាទិនោ, អព្ភាចិក្ខន្តិ ច បន មំ អសតា អភូតេនា’’តិ។
១៨៦. ‘‘កថំ ព្យាករមានា បន មយំ, ភន្តេ, វុត្តវាទិនោ ចេវ ភគវតោ អស្សាម, ន ច ភគវន្តំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខេយ្យាម, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករេយ្យាម, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆេយ្យា’’តិ?
‘‘‘តេវិជ្ជោ សមណោ គោតមោ’តិ ខោ, វច្ឆ, ព្យាករមានោ វុត្តវាទី ចេវ មេ អស្ស, ន ច មំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខេយ្យ, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករេយ្យ, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆេយ្យ។ អហញ្ហិ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខាមិ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ.… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ។ អហញ្ហិ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខាមិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ…បេ.… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាមិ។ អហញ្ហិ, វច្ឆ, អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមិ។
‘‘‘តេវិជ្ជោ សមណោ គោតមោ’តិ ខោ, វច្ឆ, ព្យាករមានោ វុត្តវាទី ចេវ មេ អស្ស, ន ច មំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខេយ្យ, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករេយ្យ, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆេយ្យា’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភោ គោតម, កោចិ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា ទុក្ខស្សន្តករោ’’តិ? ‘‘នត្ថិ ខោ, វច្ឆ, កោចិ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា ទុក្ខស្សន្តករោ’’តិ។
‘‘អត្ថិ បន, ភោ គោតម, កោចិ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា សគ្គូបគោ’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា សគ្គូបគា’’តិ ‘‘អត្ថិ ខោ វច្ឆ កោចិ គិហី គិហិសំយោជនំ អប្បហាយ កាយស្ស ភេទា សគ្គូបគោតិ’’។ (ក.)។
‘‘អត្ថិ នុ ខោ, ភោ គោតម, កោចិ អាជីវកោ អាជីវិកោ (ក.) កាយស្ស ភេទា ទុក្ខស្សន្តករោ’’តិ? ‘‘នត្ថិ ខោ, វច្ឆ, កោចិ អាជីវកោ កាយស្ស ភេទា ទុក្ខស្សន្តករោ’’តិ។
‘‘អត្ថិ បន, ភោ គោតម, កោចិ អាជីវកោ កាយស្ស ភេទា សគ្គូបគោ’’តិ? ‘‘ឥតោ ខោ សោ, វច្ឆ, ឯកនវុតោ កប្បោ ឥតោ កោ វច្ឆ ឯកនវុតេ កប្បេ (ក.) យមហំ អនុស្សរាមិ, នាភិជានាមិ កញ្ចិ អាជីវកំ សគ្គូបគំ អញ្ញត្រ ឯកេន; សោបាសិ កម្មវាទី កិរិយវាទី’’តិ។ ‘‘ឯវំ សន្តេ, ភោ គោតម, សុញ្ញំ អទុំ តិត្ថាយតនំ អន្តមសោ សគ្គូបគេនបី’’តិ? ‘‘ឯវំ, វច្ឆ, សុញ្ញំ អទុំ តិត្ថាយតនំ អន្តមសោ សគ្គូបគេនបី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
តេវិជ្ជវច្ឆសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ។
២. អគ្គិវច្ឆសុត្តំ
១៨៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច –
‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ឯវំទិដ្ឋី (សី. ស្យា. កំ. ក.) ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘អសស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘អសស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘អន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘អន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘អនន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘អនន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘តំ ជីវំ តំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘តំ ជីវំ តំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
១៨៨. ‘‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ មោឃមញ្ញន្តីតិ វទេសិ (សី.), មោឃមញ្ញន្តិ ឥតិ វទេសិ (?)។ ‘កិំ បន, ភោ គោតម, អសស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ , ឯវំទិដ្ឋិ – អសស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ។ ‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, អន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – អន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ។ ‘កិំ បន, ភោ គោតម, អនន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – អនន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ។ ‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, តំ ជីវំ តំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – តំ ជីវំ តំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ។ ‘កិំ បន, ភោ គោតម, អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ។ ‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ។
‘‘‘កិំ បន, ភោ គោតម, ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ។ ‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ។ ‘កិំ បន, ភោ គោតម, នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ – ឯវំទិដ្ឋិ ភវំ គោតមោ’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ខោ អហំ, វច្ឆ, ឯវំទិដ្ឋិ – នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ វទេសិ។
‘‘កិំ បន ភោ គោតមោ អាទីនវំ សម្បស្សមានោ ឯវំ ឥមានិ សព្ពសោ ទិដ្ឋិគតានិ អនុបគតោ’’តិ?
១៨៩. ‘‘‘សស្សតោ លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ, ទិដ្ឋិគតមេតំ ទិដ្ឋិគហនំ ទិដ្ឋិកន្តារោ ទិដ្ឋិកន្តារំ (សី. បី.) ទិដ្ឋិវិសូកំ ទិដ្ឋិវិប្ផន្ទិតំ ទិដ្ឋិសំយោជនំ សទុក្ខំ សវិឃាតំ សឧបាយាសំ សបរិឡាហំ, ន និព្ពិទាយ ន វិរាគាយ ន និរោធាយ ន ឧបសមាយ ន អភិញ្ញាយ ន សម្ពោធាយ ន និព្ពានាយ សំវត្តតិ ។ ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘អន្តវា លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘អនន្តវា លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ …បេ.… ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ, ទិដ្ឋិគតមេតំ ទិដ្ឋិគហនំ ទិដ្ឋិកន្តារោ ទិដ្ឋិវិសូកំ ទិដ្ឋិវិប្ផន្ទិតំ ទិដ្ឋិសំយោជនំ សទុក្ខំ សវិឃាតំ សឧបាយាសំ សបរិឡាហំ, ន និព្ពិទាយ ន វិរាគាយ ន និរោធាយ ន ឧបសមាយ ន អភិញ្ញាយ ន សម្ពោធាយ ន និព្ពានាយ សំវត្តតិ។ ឥមំ ខោ អហំ, វច្ឆ, អាទីនវំ សម្បស្សមានោ ឯវំ ឥមានិ សព្ពសោ ទិដ្ឋិគតានិ អនុបគតោ’’តិ។
‘‘អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស កិញ្ចិ ទិដ្ឋិគត’’ន្តិ? ‘‘ទិដ្ឋិគតន្តិ ខោ, វច្ឆ, អបនីតមេតំ តថាគតស្ស។ ទិដ្ឋញ្ហេតំ, វច្ឆ, តថាគតេន – ‘ឥតិ រូបំ, ឥតិ រូបស្ស សមុទយោ, ឥតិ រូបស្ស អត្ថង្គមោ; ឥតិ វេទនា, ឥតិ វេទនាយ សមុទយោ, ឥតិ វេទនាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សញ្ញា, ឥតិ សញ្ញាយ សមុទយោ, ឥតិ សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សង្ខារា, ឥតិ សង្ខារានំ សមុទយោ, ឥតិ សង្ខារានំ អត្ថង្គមោ; ឥតិ វិញ្ញាណំ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស សមុទយោ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស អត្ថង្គមោ’តិ។ តស្មា តថាគតោ សព្ពមញ្ញិតានំ សព្ពមថិតានំ សព្ពអហំការមមំការមានានុសយានំ ខយា វិរាគា និរោធា ចាគា បដិនិស្សគ្គា អនុបាទា វិមុត្តោតិ វទាមី’’តិ។
១៩០. ‘‘ឯវំ វិមុត្តចិត្តោ បន, ភោ គោតម, ភិក្ខុ កុហិំ ឧបបជ្ជតី’’តិ? ‘‘ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតិ’’។ ‘‘តេន ហិ, ភោ គោតម, ន ឧបបជ្ជតី’’តិ? ‘‘ន ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតិ’’។ ‘‘តេន ហិ, ភោ គោតម, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតី’’តិ? ‘‘ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតិ’’។ ‘‘តេន ហិ, ភោ គោតម, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតី’’តិ? ‘‘នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតិ’’។
‘‘‘ឯវំ វិមុត្តចិត្តោ បន, ភោ គោតម, ភិក្ខុ កុហិំ ឧបបជ្ជតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតី’តិ វទេសិ។ ‘តេន ហិ, ភោ គោតម, ន ឧបបជ្ជតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ន ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតី’តិ វទេសិ។ ‘តេន ហិ, ភោ គោតម, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតី’តិ វទេសិ។ ‘តេន ហិ, ភោ គោតម, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតី’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ខោ, វច្ឆ, ន ឧបេតី’តិ វទេសិ។ ឯត្ថាហំ, ភោ គោតម, អញ្ញាណមាបាទិំ, ឯត្ថ សម្មោហមាបាទិំ។ យាបិ មេ ឯសា ភោតោ គោតមស្ស បុរិមេន កថាសល្លាបេន អហុ បសាទមត្តា សាបិ មេ ឯតរហិ អន្តរហិតា’’តិ។ ‘‘អលញ្ហិ តេ, វច្ឆ, អញ្ញាណាយ, អលំ សម្មោហាយ។ គម្ភីរោ ហាយំ, វច្ឆ, ធម្មោ ទុទ្ទសោ ទុរនុពោធោ សន្តោ បណីតោ អតក្កាវចរោ និបុណោ បណ្ឌិតវេទនីយោ។ សោ តយា ទុជ្ជានោ អញ្ញទិដ្ឋិកេន អញ្ញខន្តិកេន អញ្ញរុចិកេន អញ្ញត្រយោគេន អញ្ញត្រាយោគេន (ទី. និ. ១.៤២០) អញ្ញត្រាចរិយកេន’’ អញ្ញត្ថាចរិយកេន (សី. ស្យា. កំ. បី.)។
១៩១. ‘‘តេន ហិ, វច្ឆ, តញ្ញេវេត្ថ បដិបុច្ឆិស្សាមិ; យថា តេ ខមេយ្យ តថា នំ ព្យាករេយ្យាសិ។ តំ កិំ មញ្ញសិ, វច្ឆ, សចេ តេ បុរតោ អគ្គិ ជលេយ្យ, ជានេយ្យាសិ ត្វំ – ‘អយំ មេ បុរតោ អគ្គិ ជលតី’’’តិ? ‘‘សចេ មេ, ភោ គោតម, បុរតោ អគ្គិ ជលេយ្យ, ជានេយ្យាហំ – ‘អយំ មេ បុរតោ អគ្គិ ជលតី’’’តិ។
‘‘សចេ បន តំ, វច្ឆ, ឯវំ បុច្ឆេយ្យ – ‘យោ តេ អយំ បុរតោ អគ្គិ ជលតិ អយំ អគ្គិ កិំ បដិច្ច ជលតី’តិ, ឯវំ បុដ្ឋោ ត្វំ, វច្ឆ, កិន្តិ ព្យាករេយ្យាសី’’តិ? ‘‘សចេ មំ, ភោ គោតម, ឯវំ បុច្ឆេយ្យ – ‘យោ តេ អយំ បុរតោ អគ្គិ ជលតិ អយំ អគ្គិ កិំ បដិច្ច ជលតី’តិ, ឯវំ បុដ្ឋោ អហំ, ភោ គោតម, ឯវំ ព្យាករេយ្យំ – ‘យោ មេ អយំ បុរតោ អគ្គិ ជលតិ អយំ អគ្គិ តិណកដ្ឋុបាទានំ បដិច្ច ជលតី’’’តិ។
‘‘សចេ តេ, វច្ឆ, បុរតោ សោ អគ្គិ និព្ពាយេយ្យ, ជានេយ្យាសិ ត្វំ – ‘អយំ មេ បុរតោ អគ្គិ និព្ពុតោ’’’តិ? ‘‘សចេ មេ, ភោ គោតម, បុរតោ សោ អគ្គិ និព្ពាយេយ្យ, ជានេយ្យាហំ – ‘អយំ មេ បុរតោ អគ្គិ និព្ពុតោ’’’តិ។
‘‘សចេ បន តំ, វច្ឆ, ឯវំ បុច្ឆេយ្យ – ‘យោ តេ អយំ បុរតោ អគ្គិ និព្ពុតោ សោ អគ្គិ ឥតោ កតមំ ទិសំ គតោ – បុរត្ថិមំ វា ទក្ខិណំ វា បច្ឆិមំ វា ឧត្តរំ វា’តិ, ឯវំ បុដ្ឋោ ត្វំ, វច្ឆ, កិន្តិ ព្យាករេយ្យាសី’’តិ? ‘‘ន ឧបេតិ, ភោ គោតម, យញ្ហិ សោ, ភោ គោតម, អគ្គិ តិណកដ្ឋុបាទានំ បដិច្ច អជលិ ជលតិ (ស្យា. កំ. ក.) តស្ស ច បរិយាទានា អញ្ញស្ស ច អនុបហារា អនាហារោ និព្ពុតោ ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតី’’តិ។
១៩២. ‘‘ឯវមេវ ខោ, វច្ឆ, យេន រូបេន តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ តំ រូបំ តថាគតស្ស បហីនំ ឧច្ឆិន្នមូលំ តាលាវត្ថុកតំ អនភាវំកតំ អាយតិំ អនុប្បាទធម្មំ។ រូបសង្ខយវិមុត្តោ រូបសង្ខាវិមុត្តោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ឯវំ វេទនាសង្ខយាទីសុបិ ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ។ ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ។
‘‘យាយ វេទនាយ តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ សា វេទនា តថាគតស្ស បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា។ វេទនាសង្ខយវិមុត្តោ ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ។ ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ។
‘‘យាយ សញ្ញាយ តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ សា សញ្ញា តថាគតស្ស បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា។ សញ្ញាសង្ខយវិមុត្តោ ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ។ ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ។
‘‘យេហិ សង្ខារេហិ តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ តេ សង្ខារា តថាគតស្ស បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា។ សង្ខារសង្ខយវិមុត្តោ ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ។ ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ , ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ។
‘‘យេន វិញ្ញាណេន តថាគតំ បញ្ញាបយមានោ បញ្ញាបេយ្យ តំ វិញ្ញាណំ តថាគតស្ស បហីនំ ឧច្ឆិន្នមូលំ តាលាវត្ថុកតំ អនភាវំកតំ អាយតិំ អនុប្បាទធម្មំ។ វិញ្ញាណសង្ខយវិមុត្តោ ខោ, វច្ឆ, តថាគតោ គម្ភីរោ អប្បមេយ្យោ ទុប្បរិយោគាឡ្ហោ – សេយ្យថាបិ មហាសមុទ្ទោ។ ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, ឧបបជ្ជតិ ច ន ច ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ, នេវ ឧបបជ្ជតិ ន ន ឧបបជ្ជតីតិ ន ឧបេតិ’’។
ឯវំ វុត្តេ, វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, គាមស្ស វា និគមស្ស វា អវិទូរេ មហាសាលរុក្ខោ។ តស្ស អនិច្ចតា សាខាបលាសា បលុជ្ជេយ្យុំ សាខាបលាសំ បលុជ្ជេយ្យ, តចបបដិកា បលុជ្ជេយ្យុំ, ផេគ្គូ បលុជ្ជេយ្យុំ ផេគ្គុ បលុជ្ជេយ្យ (សី. ស្យា. កំ. បី.); សោ អបរេន សមយេន អបគតសាខាបលាសោ អបគតតចបបដិកោ អបគតផេគ្គុកោ សុទ្ធោ អស្ស, សារេ បតិដ្ឋិតោ; ឯវមេវ ភោតោ គោតមស្ស បាវចនំ អបគតសាខាបលាសំ អបគតតចបបដិកំ អបគតផេគ្គុកំ សុទ្ធំ, សារេ បតិដ្ឋិតំ។ អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម…បេ.… ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។
អគ្គិវច្ឆសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ។
៣. មហាវច្ឆសុត្តំ
១៩៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ អថ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ទីឃរត្តាហំ ភោតា គោតមេន សហកថី។ សាធុ មេ ភវំ គោតមោ សំខិត្តេន កុសលាកុសលំ ទេសេតូ’’តិ។ ‘‘សំខិត្តេនបិ ខោ តេ អហំ, វច្ឆ, កុសលាកុសលំ ទេសេយ្យំ, វិត្ថារេនបិ ខោ តេ អហំ, វច្ឆ, កុសលាកុសលំ ទេសេយ្យំ; អបិ ច តេ អហំ, វច្ឆ, សំខិត្តេន កុសលាកុសលំ ទេសេស្សាមិ។ តំ សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ។ ភគវា ឯតទវោច –
១៩៤. ‘‘លោភោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អលោភោ កុសលំ; ទោសោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អទោសោ កុសលំ; មោហោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អមោហោ កុសលំ។ ឥតិ ខោ, វច្ឆ, ឥមេ តយោ ធម្មា អកុសលា, តយោ ធម្មា កុសលា។
‘‘បាណាតិបាតោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, បាណាតិបាតា វេរមណី កុសលំ; អទិន្នាទានំ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អទិន្នាទានា វេរមណី កុសលំ; កាមេសុមិច្ឆាចារោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី កុសលំ; មុសាវាទោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, មុសាវាទា វេរមណី កុសលំ; បិសុណា វាចា ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ , បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី កុសលំ; ផរុសា វាចា ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី កុសលំ; សម្ផប្បលាបោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, សម្ផប្បលាបា វេរមណី កុសលំ; អភិជ្ឈា ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អនភិជ្ឈា កុសលំ; ព្យាបាទោ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ, អព្យាបាទោ កុសលំ; មិច្ឆាទិដ្ឋិ ខោ, វច្ឆ, អកុសលំ សម្មាទិដ្ឋិ កុសលំ។ ឥតិ ខោ, វច្ឆ, ឥមេ ទស ធម្មា អកុសលា, ទស ធម្មា កុសលា។
‘‘យតោ ខោ, វច្ឆ, ភិក្ខុនោ តណ្ហា បហីនា ហោតិ ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា, សោ ហោតិ ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ’’តិ។
១៩៥. ‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ។ អត្ថិ បន តេ ភោតោ គោតមស្ស ឯកភិក្ខុបិ សាវកោ យោ អាសវានំ ខយា សាវកោ អាសវានំ ខយា (សី. ស្យា. កំ. បី.) ឯវមុបរិបិ អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ ភិក្ខូ មម សាវកា អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’’តិ។
‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ។ អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកា ភិក្ខុនីបិ សាវិកា យា អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យា ភិក្ខុនិយោ មម សាវិកា អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តី’’តិ។
‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខុនិយោ។ អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកុបាសកោបិ សាវកោ គិហី ឱទាតវសនោ ព្រហ្មចារី យោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ តត្ថ បរិនិព្ពាយី អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ ឧបាសកា មម សាវកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកា តត្ថ បរិនិព្ពាយិនោ អនាវត្តិធម្មា តស្មា លោកា’’តិ។
‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខុនិយោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ។ អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកុបាសកោបិ សាវកោ គិហី ឱទាតវសនោ កាមភោគី សាសនករោ ឱវាទប្បដិករោ យោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិគតកថំកថោ វេសារជ្ជប្បត្តោ អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ វិហរតី’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ , អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ ឧបាសកា មម សាវកា គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ សាសនករា ឱវាទប្បដិករា តិណ្ណវិចិកិច្ឆា វិគតកថំកថា វេសារជ្ជប្បត្តា អបរប្បច្ចយា សត្ថុសាសនេ វិហរន្តី’’តិ។
‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខុនិយោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ។ អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកុបាសិកាបិ សាវិកា គិហិនី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនី យា បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកា តត្ថ បរិនិព្ពាយិនី អនាវត្តិធម្មា តស្មា លោកា’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យា ឧបាសិកា មម សាវិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកា តត្ថ បរិនិព្ពាយិនិយោ អនាវត្តិធម្មា តស្មា លោកា’’តិ។
‘‘តិដ្ឋតុ ភវំ គោតមោ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខូ, តិដ្ឋន្តុ ភិក្ខុនិយោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ, តិដ្ឋន្តុ ឧបាសិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ។ អត្ថិ បន ភោតោ គោតមស្ស ឯកុបាសិកាបិ សាវិកា គិហិនី ឱទាតវសនា កាមភោគិនី សាសនករា ឱវាទប្បដិករា យា តិណ្ណវិចិកិច្ឆា វិគតកថំកថា វេសារជ្ជប្បត្តា អបរប្បច្ចយា សត្ថុសាសនេ វិហរតី’’តិ? ‘‘ន ខោ, វច្ឆ, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យា ឧបាសិកា មម សាវិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា កាមភោគិនិយោ សាសនករា ឱវាទប្បដិករា តិណ្ណវិច្ឆិកិច្ឆា វិគតកថំកថា វេសារជ្ជប្បត្តា អបរប្បច្ចយា សត្ថុសាសនេ វិហរន្តី’’តិ។
១៩៦. ‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវំយេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, នោ ច ខោ ភិក្ខូ អារាធកា អភវិស្សំសុ ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន។ យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ ភិក្ខូ ច អារាធកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន។
‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ភិក្ខុនិយោ អារាធិកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន។ យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន។
‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន។ យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន។
‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ឧបាសកា គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន។ យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន។
‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ឧបាសិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ អារាធិកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន។ យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា , ឧបាសិកា ច គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ អារាធិកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន។
‘‘សចេ ហិ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ អភវិស្ស, ភិក្ខូ ច អារាធកា អភវិស្សំសុ, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា អភវិស្សំសុ, ឧបាសិកា ច គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ អារាធិកា អភវិស្សំសុ, នោ ច ខោ ឧបាសិកា គិហិនិយោ ឱទាតវសនា កាមភោគិនិយោ អារាធិកា អភវិស្សំសុ; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ អបរិបូរំ អភវិស្ស តេនង្គេន។ យស្មា ច ខោ, ភោ គោតម, ឥមំ ធម្មំ ភវញ្ចេវ គោតមោ អារាធកោ, ភិក្ខូ ច អារាធកា, ភិក្ខុនិយោ ច អារាធិកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនោ អារាធកា, ឧបាសកា ច គិហី ឱទាតវសនា កាមភោគិនោ អារាធកា, ឧបាសិកា ច គិហិនិយោ ឱទាតវសនា ព្រហ្មចារិនិយោ អារាធិកា, ឧបាសិកា ច គិហិនិយោ ឱទាតវសនា កាមភោគិនិយោ អារាធិកា; ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ បរិបូរំ តេនង្គេន។
១៩៧. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, គង្គា នទី សមុទ្ទនិន្នា សមុទ្ទបោណា សមុទ្ទបព្ភារា សមុទ្ទំ អាហច្ច តិដ្ឋតិ, ឯវមេវាយំ ភោតោ គោតមស្ស បរិសា សគហដ្ឋបព្ពជិតា និព្ពាននិន្នា និព្ពានបោណា និព្ពានបព្ភារា និព្ពានំ អាហច្ច តិដ្ឋតិ។ អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម…បេ.… ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ លភេយ្យាហំ ភោតោ គោតមស្ស សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ ។ ‘‘យោ ខោ, វច្ឆ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពោ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខតិ បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខតិ ឧបសម្បទំ, សោ ចត្តារោ មាសេ បរិវសតិ។ ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ; អបិ ច មេត្ថ បុគ្គលវេមត្តតា វិទិតា’’តិ។ ‘‘សចេ, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពា ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខន្តា បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខន្តា ឧបសម្បទំ ចត្តារោ មាសេ បរិវសន្តិ, ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ; អហំ ចត្តារិ វស្សានិ បរិវសិស្សាមិ។ ចតុន្នំ វស្សានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តុ ឧបសម្បាទេន្តុ ភិក្ខុភាវាយា’’តិ។ អលត្ថ ខោ វច្ឆគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ អលត្ថ ឧបសម្បទំ។
អចិរូបសម្បន្នោ ខោ បនាយស្មា វច្ឆគោត្តោ អទ្ធមាសូបសម្បន្នោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា វច្ឆគោត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យាវតកំ, ភន្តេ, សេខេន ញាណេន សេខាយ វិជ្ជាយ បត្តព្ពំ, អនុប្បត្តំ តំ មយា; ឧត្តរិ ច មេ ឧត្តរិំ មេ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ភគវា ធម្មំ ទេសេតូ’’តិ។ ‘‘តេន ហិ ត្វំ, វច្ឆ, ទ្វេ ធម្មេ ឧត្តរិ ភាវេហិ – សមថញ្ច វិបស្សនញ្ច។ ឥមេ ខោ តេ, វច្ឆ, ទ្វេ ធម្មា ឧត្តរិ ភាវិតា – សមថោ ច វិបស្សនា ច – អនេកធាតុបដិវេធាយ សំវត្តិស្សន្តិ។
១៩៨. ‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ យាវទេ (បី.) អាកង្ខិស្សសិ – ‘អនេកវិហិតំ ឥទ្ធិវិធំ បច្ចនុភវេយ្យំ – ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា អស្សំ, ពហុធាបិ ហុត្វា ឯកោ អស្សំ; អាវិភាវំ, តិរោភាវំ; តិរោកុដ្ដំ តិរោបាការំ តិរោបព្ពតំ អសជ្ជមានោ គច្ឆេយ្យំ, សេយ្យថាបិ អាកាសេ; បថវិយាបិ ឧម្មុជ្ជនិមុជ្ជំ ករេយ្យំ, សេយ្យថាបិ ឧទកេ; ឧទកេបិ អភិជ្ជមានេ គច្ឆេយ្យំ, សេយ្យថាបិ បថវិយំ; អាកាសេបិ បល្លង្កេន កមេយ្យំ, សេយ្យថាបិ បក្ខី សកុណោ; ឥមេបិ ចន្ទិមសូរិយេ ឯវំមហិទ្ធិកេ ឯវំមហានុភាវេ បាណិនា បរិមសេយ្យំ, បរិមជ្ជេយ្យំ; យាវព្រហ្មលោកាបិ កាយេន វសំ វត្តេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ។
‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ឧភោ សទ្ទេ សុណេយ្យំ – ទិព្ពេ ច មានុសេ ច, យេ ទូរេ សន្តិកេ ចា’តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ។
‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានេយ្យំ – សរាគំ វា ចិត្តំ សរាគំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ វីតរាគំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សទោសំ វា ចិត្តំ សទោសំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតទោសំ វា ចិត្តំ វីតទោសំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សមោហំ វា ចិត្តំ សមោហំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វីតមោហំ វា ចិត្តំ វីតមោហំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សំខិត្តំ វា ចិត្តំ សំខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ វិក្ខិត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; មហគ្គតំ វា ចិត្តំ មហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ អមហគ្គតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សឧត្តរំ វា ចិត្តំ សឧត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អនុត្តរំ វា ចិត្តំ អនុត្តរំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; សមាហិតំ វា ចិត្តំ សមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អសមាហិតំ វា ចិត្តំ អសមាហិតំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ; វិមុត្តំ វា ចិត្តំ វិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យំ, អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ អវិមុត្តំ ចិត្តន្តិ បជានេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ។
‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យំ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិសតសហស្សម្បិ; អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោតិ; ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ។
‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សេយ្យំ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានេយ្យំ – ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា; ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នាតិ; ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សេយ្យំ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ។
‘‘សោ ត្វំ, វច្ឆ, យាវទេវ អាកង្ខិស្សសិ – ‘អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ’ន្តិ, តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណិស្សសិ, សតិ សតិអាយតនេ’’តិ។
១៩៩. អថ ខោ អាយស្មា វច្ឆគោត្តោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។ អថ ខោ អាយស្មា វច្ឆគោត្តោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិ។ អញ្ញតរោ ខោ បនាយស្មា វច្ឆគោត្តោ អរហតំ អហោសិ។
២០០. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ ភគវន្តំ ទស្សនាយ គច្ឆន្តិ។ អទ្ទសា ខោ អាយស្មា វច្ឆគោត្តោ តេ ភិក្ខូ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តេ។ ទិស្វាន យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘ហន្ទ! កហំ បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ គច្ឆថា’’តិ? ‘‘ភគវន្តំ ខោ មយំ, អាវុសោ, ទស្សនាយ គច្ឆាមា’’តិ ។ ‘‘តេនហាយស្មន្តោ មម វចនេន ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទថ, ឯវញ្ច វទេថ – ‘វច្ឆគោត្តោ, ភន្តេ, ភិក្ខុ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតិ, ឯវញ្ច វទេតិ – បរិចិណ្ណោ មេ ភគវា, បរិចិណ្ណោ មេ សុគតោ’’’តិ។ ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ វច្ឆគោត្តស្ស បច្ចស្សោសុំ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អាយស្មា, ភន្តេ, វច្ឆគោត្តោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតិ, ឯវញ្ច វទេតិ – ‘បរិចិណ្ណោ មេ ភគវា, បរិចិណ្ណោ មេ សុគតោ’’’តិ។ ‘‘បុព្ពេវ មេ, ភិក្ខវេ, វច្ឆគោត្តោ ភិក្ខុ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច វិទិតោ – ‘តេវិជ្ជោ វច្ឆគោត្តោ ភិក្ខុ មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ’តិ។ ទេវតាបិ មេ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ – ‘តេវិជ្ជោ, ភន្តេ, វច្ឆគោត្តោ ភិក្ខុ មហិទ្ធិកោ មហានុភាវោ’’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
មហាវច្ឆសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ។
៤. ទីឃនខសុត្តំ
២០១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ សូករខតាយំ។ អថ ខោ ទីឃនខោ បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ ទីឃនខោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អហញ្ហិ, ភោ គោតម, ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’’’តិ។ ‘‘យាបិ ខោ តេ ឯសា, អគ្គិវេស្សន, ទិដ្ឋិ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ, ឯសាបិ តេ ទិដ្ឋិ នក្ខមតី’’តិ? ‘‘ឯសា ចេ ឯសាបិ (ក.) មេ, ភោ គោតម, ទិដ្ឋិ ខមេយ្យ, តំបស្ស តាទិសមេវ, តំបស្ស តាទិសមេវា’’តិ។ ‘‘អតោ ខោ តេ, អគ្គិវេស្សន, ពហូ ហិ ពហុតរា លោកស្មិំ យេ ឯវមាហំសុ – ‘តំបស្ស តាទិសមេវ, តំបស្ស តាទិសមេវា’តិ។ តេ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ នប្បជហន្តិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ឧបាទិយន្តិ។ អតោ ខោ តេ, អគ្គិវេស្សន, តនូ ហិ តនុតរា លោកស្មិំ យេ ឯវមាហំសុ – ‘តំបស្ស តាទិសមេវ, តំបស្ស តាទិសមេវា’តិ។ តេ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ បជហន្តិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ន ឧបាទិយន្តិ។ សន្តគ្គិវេស្សន, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ ខមតី’តិ; សន្តគ្គិវេស្សន, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ; សន្តគ្គិវេស្សន , ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតី’តិ។ តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ ខមតី’តិ តេសមយំ ទិដ្ឋិ សារាគាយ សន្តិកេ, សញ្ញោគាយ សន្តិកេ, អភិនន្ទនាយ សន្តិកេ អជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ ឧបាទានាយ សន្តិកេ; តត្រគ្គិវេស្សន យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ តេសមយំ ទិដ្ឋិ អសារាគាយ សន្តិកេ, អសញ្ញោគាយ សន្តិកេ, អនភិនន្ទនាយ សន្តិកេ, អនជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ, អនុបាទានាយ សន្តិកេ’’តិ។
២០២. ឯវំ វុត្តេ, ទីឃនខោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឧក្កំសេតិ ឧក្កំសតិ (សី. បី. ក.) មេ ភវំ គោតមោ ទិដ្ឋិគតំ, សមុក្កំសេតិ សម្បហំសតិ (ក.) មេ ភវំ គោតមោ ទិដ្ឋិគត’’ន្តិ។ ‘‘តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតី’តិ។ យា ហិ តេសំ ខមតិ សាយំ ទិដ្ឋិ សារាគាយ សន្តិកេ, សញ្ញោគាយ សន្តិកេ, អភិនន្ទនាយ សន្តិកេ, អជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ, ឧបាទានាយ សន្តិកេ; យា ហិ តេសំ នក្ខមតិ សាយំ ទិដ្ឋិ អសារាគាយ សន្តិកេ, អសញ្ញោគាយ សន្តិកេ, អនភិនន្ទនាយ សន្តិកេ, អនជ្ឈោសានាយ សន្តិកេ, អនុបាទានាយ សន្តិកេ។ តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ ខមតី’តិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យា ខោ មេ អយំ ទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ ខមតីតិ, ឥមញ្ចេ អហំ ទិដ្ឋិំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរេយ្យំ – ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ; ទ្វីហិ មេ អស្ស វិគ្គហោ – យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ នក្ខមតីតិ, យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតីតិ – ឥមេហិ អស្ស ទ្វីហិ វិគ្គហោ។ ឥតិ វិគ្គហេ សតិ វិវាទោ, វិវាទេ សតិ វិឃាតោ, វិឃាតេ សតិ វិហេសា’។ ឥតិ សោ វិគ្គហញ្ច វិវាទញ្ច វិឃាតញ្ច វិហេសញ្ច អត្តនិ សម្បស្សមានោ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ បជហតិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ន ឧបាទិយតិ។ ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតិ។
២០៣. ‘‘តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យា ខោ មេ អយំ ទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ នក្ខមតី’តិ, ឥមញ្ចេ អហំ ទិដ្ឋិំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរេយ្យំ – ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ; ទ្វីហិ មេ អស្ស វិគ្គហោ – យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ ខមតីតិ, យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – ឯកច្ចំ មេ ខមតិ ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតីតិ – ឥមេហិ អស្ស ទ្វីហិ វិគ្គហោ។ ឥតិ វិគ្គហេ សតិ វិវាទោ, វិវាទេ សតិ វិឃាតោ, វិឃាតេ សតិ វិហេសា’។ ឥតិ សោ វិគ្គហញ្ច វិវាទញ្ច វិឃាតញ្ច វិហេសញ្ច អត្តនិ សម្បស្សមានោ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ បជហតិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ន ឧបាទិយតិ។ ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតិ។
២០៤. ‘‘តត្រគ្គិវេស្សន, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតី’តិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘យា ខោ មេ អយំ ទិដ្ឋិ – ឯកច្ចំ មេ ខមតិ, ឯកច្ចំ មេ នក្ខមតីតិ, ឥមញ្ចេ អហំ ទិដ្ឋិំ ថាមសា បរាមាសា អភិនិវិស្ស វោហរេយ្យំ – ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ; ទ្វីហិ មេ អស្ស វិគ្គហោ – យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ ខមតីតិ, យោ ចាយំ សមណោ វា ព្រាហ្មណោ វា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សព្ពំ មេ នក្ខមតីតិ – ឥមេហិ អស្ស ទ្វីហិ វិគ្គហោ។ ឥតិ វិគ្គហេ សតិ វិវាទោ, វិវាទេ សតិ វិឃាតោ, វិឃាតេ សតិ វិហេសា’។ ឥតិ សោ វិគ្គហញ្ច វិវាទញ្ច វិឃាតញ្ច វិហេសញ្ច អត្តនិ សម្បស្សមានោ តញ្ចេវ ទិដ្ឋិំ បជហតិ អញ្ញញ្ច ទិដ្ឋិំ ន ឧបាទិយតិ។ ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បហានំ ហោតិ, ឯវមេតាសំ ទិដ្ឋីនំ បដិនិស្សគ្គោ ហោតិ។
២០៥. ‘‘អយំ ខោ បនគ្គិវេស្សន, កាយោ រូបី ចាតុមហាភូតិកោ ចាតុម្មហាភូតិកោ (សី. ស្យា.) មាតាបេត្តិកសម្ភវោ ឱទនកុម្មាសុបចយោ អនិច្ចុច្ឆាទនបរិមទ្ទនភេទនវិទ្ធំសនធម្មោ, អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ រោគតោ គណ្ឌតោ សល្លតោ អឃតោ អាពាធតោ បរតោ បលោកតោ សុញ្ញតោ អនត្តតោ សមនុបស្សិតព្ពោ ។ តស្សិមំ កាយំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ រោគតោ គណ្ឌតោ សល្លតោ អឃតោ អាពាធតោ បរតោ បលោកតោ សុញ្ញតោ អនត្តតោ សមនុបស្សតោ យោ កាយស្មិំ កាយឆន្ទោ កាយស្នេហោ កាយន្វយតា សា បហីយតិ។
‘‘តិស្សោ ខោ ឥមា, អគ្គិវេស្សន, វេទនា – សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា, អទុក្ខមសុខា វេទនា។ យស្មិំ, អគ្គិវេស្សន, សមយេ សុខំ វេទនំ វេទេតិ , នេវ តស្មិំ សមយេ ទុក្ខំ វេទនំ វេទេតិ, ន អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទេតិ; សុខំយេវ តស្មិំ សមយេ វេទនំ វេទេតិ។ យស្មិំ, អគ្គិវេស្សន, សមយេ ទុក្ខំ វេទនំ វេទេតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ សុខំ វេទនំ វេទេតិ, ន អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទេតិ; ទុក្ខំយេវ តស្មិំ សមយេ វេទនំ វេទេតិ។ យស្មិំ, អគ្គិវេស្សន, សមយេ អទុក្ខមសុខំ វេទនំ វេទេតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ សុខំ វេទនំ វេទេតិ, ន ទុក្ខំ វេទនំ វេទេតិ; អទុក្ខមសុខំយេវ តស្មិំ សមយេ វេទនំ វេទេតិ។ សុខាបិ ខោ, អគ្គិវេស្សន, វេទនា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មា; ទុក្ខាបិ ខោ, អគ្គិវេស្សន, វេទនា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មា; អទុក្ខមសុខាបិ ខោ, អគ្គិវេស្សន, វេទនា អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មា។ ឯវំ បស្សំ, អគ្គិវេស្សន, សុតវា អរិយសាវកោ សុខាយបិ វេទនាយ និព្ពិន្ទតិ, ទុក្ខាយបិ វេទនាយ និព្ពិន្ទតិ, អទុក្ខមសុខាយបិ វេទនាយ និព្ពិន្ទតិ ; និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ, វិរាគា វិមុច្ចតិ។ វិមុត្តស្មិំ, វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ។ ឯវំ វិមុត្តចិត្តោ ខោ, អគ្គិវេស្សន, ភិក្ខុ ន កេនចិ សំវទតិ, ន កេនចិ វិវទតិ, យញ្ច លោកេ វុត្តំ តេន វោហរតិ, អបរាមស’’ន្តិ។
២០៦. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវតោ បិដ្ឋិតោ ឋិតោ ហោតិ ភគវន្តំ ពីជយមានោ វីជយមានោ (សី. បី.)។ អថ ខោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘តេសំ តេសំ កិរ នោ ភគវា ធម្មានំ អភិញ្ញា បហានមាហ, តេសំ តេសំ កិរ នោ សុគតោ ធម្មានំ អភិញ្ញា បដិនិស្សគ្គមាហា’’តិ។ ឥតិ ហិទំ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បដិសញ្ចិក្ខតោ អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចិ។ ទីឃនខស្ស បន បរិព្ពាជកស្ស វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – ‘‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ។ អថ ខោ ទីឃនខោ បរិព្ពាជកោ ទិដ្ឋធម្មោ បត្តធម្មោ វិទិតធម្មោ បរិយោគាឡ្ហធម្មោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិគតកថំកថោ វេសារជ្ជប្បត្តោ អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ – ឯវមេវ ខោ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។
ទីឃនខសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ។
៥. មាគណ្ឌិយសុត្តំ
២០៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កុរូសុ វិហរតិ កម្មាសធម្មំ នាម កុរូនំ និគមោ, ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារេ តិណសន្ថារកេ តិណសន្ថរកេ (សី. ស្យា. កំ. បី.)។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ កម្មាសធម្មំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ កម្មាសធម្មំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេន អញ្ញតរោ វនសណ្ឌោ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ។ តំ វនសណ្ឌំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារំ និសីទិ។ អថ ខោ មាគណ្ឌិយោ មាគន្ទិយោ (សី. បី.) បរិព្ពាជកោ ជង្ឃាវិហារំ អនុចង្កមមានោ អនុវិចរមានោ យេន ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារំ តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសា ខោ មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារេ តិណសន្ថារកំ បញ្ញត្តំ។ ទិស្វាន ភារទ្វាជគោត្តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘‘កស្ស ន្វយំ ភោតោ ភារទ្វាជស្ស អគ្យាគារេ តិណសន្ថារកោ បញ្ញត្តោ, សមណសេយ្យានុរូបំ សមណសេយ្យារូបំ (សី. បី.) មញ្ញេ’’តិ? ‘‘អត្ថិ, ភោ មាគណ្ឌិយ, សមណោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ។ តស្សេសា ភោតោ គោតមស្ស សេយ្យា បញ្ញត្តា’’តិ។ ‘‘ទុទ្ទិដ្ឋំ វត, ភោ ភារទ្វាជ, អទ្ទសាម; ទុទ្ទិដ្ឋំ វត, ភោ ភារទ្វាជ, អទ្ទសាម! យេ មយំ តស្ស ភោតោ គោតមស្ស ភូនហុនោ ភូនហនស្ស (ស្យា. កំ.) សេយ្យំ អទ្ទសាមា’’តិ។ ‘‘រក្ខស្សេតំ, មាគណ្ឌិយ, វាចំ; រក្ខស្សេតំ , មាគណ្ឌិយ, វាចំ។ ពហូ ហិ តស្ស ភោតោ គោតមស្ស ខត្តិយបណ្ឌិតាបិ ព្រាហ្មណបណ្ឌិតាបិ គហបតិបណ្ឌិតាបិ សមណបណ្ឌិតាបិ អភិប្បសន្នា វិនីតា អរិយេ ញាយេ ធម្មេ កុសលេ’’តិ។ ‘‘សម្មុខា ចេបិ មយំ, ភោ ភារទ្វាជ, តំ ភវន្តំ គោតមំ បស្សេយ្យាម, សម្មុខាបិ នំ វទេយ្យាម – ‘ភូនហុ ភូនហនោ (ស្យា. កំ.) សមណោ គោតមោ’តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ នោ សុត្តេ ឱចរតី’’តិ។ ‘‘សចេ តំ ភោតោ មាគណ្ឌិយស្ស អគរុ អារោចេយ្យាមិ តំ អារោចេយ្យមេតំ (សី. បី.), អារោចេស្សាមិ តស្ស (ស្យា. កំ.) សមណស្ស គោតមស្សា’’តិ។ ‘‘អប្បោស្សុក្កោ ភវំ ភារទ្វាជោ វុត្តោវ នំ វទេយ្យា’’តិ។
២០៨. អស្សោសិ ខោ ភគវា ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស មាគណ្ឌិយេន បរិព្ពាជកេន សទ្ធិំ ឥមំ កថាសល្លាបំ។ អថ ខោ ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ តិណសន្ថារកេ។ អថ ខោ ភារទ្វាជគោត្តោ ព្រាហ្មណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ ភារទ្វាជគោត្តំ ព្រាហ្មណំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘អហុ បន តេ, ភារទ្វាជ, មាគណ្ឌិយេន បរិព្ពាជកេន សទ្ធិំ ឥមំយេវ តិណសន្ថារកំ អារព្ភ កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ? ឯវំ វុត្តេ, ភារទ្វាជគោត្តោ ព្រាហ្មណោ សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មយំ ភោតោ គោតមស្ស អារោចេតុកាមា។ អថ ច បន ភវំ គោតមោ អនក្ខាតំយេវ អក្ខាសី’’តិ។ អយញ្ច ហិ អយញ្ច ហិទំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ភគវតោ ភារទ្វាជគោត្តេន ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ អន្តរាកថា វិប្បកតា ហោតិ។ អថ ខោ មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ជង្ឃាវិហារំ អនុចង្កមមានោ អនុវិចរមានោ យេន ភារទ្វាជគោត្តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អគ្យាគារំ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ មាគណ្ឌិយំ បរិព្ពាជកំ ភគវា ឯតទវោច –
២០៩. ‘‘ចក្ខុំ ខោ, មាគណ្ឌិយ, រូបារាមំ រូបរតំ រូបសម្មុទិតំ។ តំ តថាគតស្ស ទន្តំ គុត្តំ រក្ខិតំ សំវុតំ, តស្ស ច សំវរាយ ធម្មំ ទេសេតិ។ ឥទំ នុ តេ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’’’តិ? ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មេ, ភោ គោតម, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ នោ សុត្តេ ឱចរតី’’តិ។ ‘‘សោតំ ខោ, មាគណ្ឌិយ, សទ្ទារាមំ…បេ.… ឃានំ ខោ, មាគណ្ឌិយ គន្ធារាមំ… ជិវ្ហា ខោ, មាគណ្ឌិយ, រសារាមា រសរតា រសសម្មុទិតា។ សា តថាគតស្ស ទន្តា គុត្តា រក្ខិតា សំវុតា, តស្សា ច សំវរាយ ធម្មំ ទេសេតិ។ ឥទំ នុ តេ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’’’តិ? ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មេ, ភោ គោតម, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ នោ សុត្តេ ឱចរតី’’តិ។ ‘‘កាយោ ខោ, មាគណ្ឌិយ, ផោដ្ឋព្ពារាមោ ផោដ្ឋព្ពរតោ…បេ.… មនោ ខោ, មាគណ្ឌិយ, ធម្មារាមោ ធម្មរតោ ធម្មសម្មុទិតោ។ សោ តថាគតស្ស ទន្តោ គុត្តោ រក្ខិតោ សំវុតោ, តស្ស ច សំវរាយ ធម្មំ ទេសេតិ។ ឥទំ នុ តេ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’’’តិ? ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មេ, ភោ គោតម, សន្ធាយ ភាសិតំ – ‘ភូនហុ សមណោ គោតមោ’តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឯវញ្ហិ នោ សុត្តេ ឱចរតី’’តិ។
២១០. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ – ‘ឥធេកច្ចោ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ បរិចារិតបុព្ពោ អស្ស ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោ អបរេន សមយេន រូបានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា រូបតណ្ហំ បហាយ រូបបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរេយ្យ។ ឥមស្ស បន តេ, មាគណ្ឌិយ, កិមស្ស វចនីយ’’’ន្តិ? ‘‘ន កិញ្ចិ, ភោ គោតម’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ – ‘ឥធេកច្ចោ សោតវិញ្ញេយ្យេហិ សទ្ទេហិ…បេ.… ឃានវិញ្ញេយ្យេហិ គន្ធេហិ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេហិ រសេហិ… កាយវិញ្ញេយ្យេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ បរិចារិតបុព្ពោ អស្ស ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោ អបរេន សមយេន ផោដ្ឋព្ពានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា ផោដ្ឋព្ពតណ្ហំ បហាយ ផោដ្ឋព្ពបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរេយ្យ។ ឥមស្ស បន តេ, មាគណ្ឌិយ, កិមស្ស វចនីយ’’’ន្តិ? ‘‘ន កិញ្ចិ, ភោ គោតម’’។
២១១. ‘‘អហំ ខោ បន, មាគណ្ឌិយ, បុព្ពេ អគារិយភូតោ សមានោ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេសិំ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោតវិញ្ញេយ្យេហិ សទ្ទេហិ…បេ.… ឃានវិញ្ញេយ្យេហិ គន្ធេហិ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេហិ រសេហិ… កាយវិញ្ញេយ្យេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ។ តស្ស មយ្ហំ, មាគណ្ឌិយ, តយោ បាសាទា អហេសុំ – ឯកោ វស្សិកោ, ឯកោ ហេមន្តិកោ, ឯកោ គិម្ហិកោ។ សោ ខោ អហំ, មាគណ្ឌិយ, វស្សិកេ បាសាទេ វស្សិកេ ចត្តារោ វស្សិកេ បាសាទេ ចត្តារោ (ស្យា. កំ.) មាសេ និប្បុរិសេហិ តូរិយេហិ តុរិយេហិ (សី. ស្យា. កំ. បី.) បរិចារយមានោ បរិចារិយមានោ (សព្ពត្ថ) ន ហេដ្ឋាបាសាទំ ឱរោហាមិ។ សោ អបរេន សមយេន កាមានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា កាមតណ្ហំ បហាយ កាមបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរាមិ។ សោ អញ្ញេ សត្តេ បស្សាមិ កាមេសុ អវីតរាគេ កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានេ កាមបរិឡាហេន បរិឌយ្ហមានេ កាមេ បដិសេវន្តេ។ សោ តេសំ ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ ។ តំ កិស្ស ហេតុ? យាហយំ, មាគណ្ឌិយ, រតិ, អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ – អបិ ទិព្ពំ សុខំ សមធិគយ្ហ តិដ្ឋតិ – តាយ រតិយា រមមានោ ហីនស្ស ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ។
២១២. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា អឌ្ឍោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេយ្យ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ…បេ.… ផោដ្ឋព្ពេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ។ សោ កាយេន សុចរិតំ ចរិត្វា វាចាយ សុចរិតំ ចរិត្វា មនសា សុចរិតំ ចរិត្វា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជេយ្យ ទេវានំ តាវតិំសានំ សហព្យតំ។ សោ តត្ថ នន្ទនេ វនេ អច្ឆរាសង្ឃបរិវុតោ ទិព្ពេហិ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេយ្យ។ សោ បស្សេយ្យ គហបតិំ វា គហបតិបុត្តំ វា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតំ សមង្គីភូតំ បរិចារយមានំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ សោ ទេវបុត្តោ នន្ទនេ វនេ អច្ឆរាសង្ឃបរិវុតោ ទិព្ពេហិ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារយមានោ អមុស្ស គហបតិស្ស វា គហបតិបុត្តស្ស វា បិហេយ្យ, មានុសកានំ វា បញ្ចន្នំ កាមគុណានំ មានុសកេហិ វា កាមេហិ អាវដ្ដេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ តំ កិស្ស ហេតុ? មានុសកេហិ, ភោ គោតម, កាមេហិ ទិព្ពកាមា អភិក្កន្តតរា ច បណីតតរា ចា’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ អហំ, មាគណ្ឌិយ, បុព្ពេ អគារិយភូតោ សមានោ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេសិំ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោតវិញ្ញេយ្យេហិ សទ្ទេហិ…បេ.… ឃានវិញ្ញេយ្យេហិ គន្ធេហិ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេហិ រសេហិ… កាយវិញ្ញេយ្យេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ។ សោ អបរេន សមយេន កាមានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា កាមតណ្ហំ បហាយ កាមបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរាមិ។ សោ អញ្ញេ សត្តេ បស្សាមិ កាមេសុ អវីតរាគេ កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានេ កាមបរិឡាហេន បរិឌយ្ហមានេ កាមេ បដិសេវន្តេ, សោ តេសំ ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? យាហយំ, មាគណ្ឌិយ, រតិ អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ – អបិ ទិព្ពំ សុខំ សមធិគយ្ហ តិដ្ឋតិ – តាយ រតិយា រមមានោ ហីនស្ស ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ។
២១៣. ‘‘សេយ្យថាបិ , មាគណ្ឌិយ, កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេយ្យ។ តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ភិសក្កំ សល្លកត្តំ ឧបដ្ឋាបេយ្យុំ។ តស្ស សោ ភិសក្កោ សល្លកត្តោ ភេសជ្ជំ ករេយ្យ។ សោ តំ ភេសជ្ជំ អាគម្ម កុដ្ឋេហិ បរិមុច្ចេយ្យ, អរោគោ អស្ស សុខី សេរី សយំវសី យេន កាមំ គមោ។ សោ អញ្ញំ កុដ្ឋិំ បុរិសំ បស្សេយ្យ អរុគត្តំ បក្កគត្តំ កិមីហិ ខជ្ជមានំ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានំ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេន្តំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ សោ បុរិសោ អមុស្ស កុដ្ឋិស្ស បុរិសស្ស បិហេយ្យ អង្គារកាសុយា វា ភេសជ្ជំ បដិសេវនាយ វា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ តំ កិស្ស ហេតុ? រោគេ ហិ, ភោ គោតម, សតិ ភេសជ្ជេន ករណីយំ ហោតិ, រោគេ អសតិ ន ភេសជ្ជេន ករណីយំ ហោតី’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ អហំ, មាគណ្ឌិយ, បុព្ពេ អគារិយភូតោ សមានោ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារេសិំ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេហិ រូបេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ, សោតវិញ្ញេយ្យេហិ សទ្ទេហិ…បេ.… ឃានវិញ្ញេយ្យេហិ គន្ធេហិ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេហិ រសេហិ… កាយវិញ្ញេយ្យេហិ ផោដ្ឋព្ពេហិ ឥដ្ឋេហិ កន្តេហិ មនាបេហិ បិយរូបេហិ កាមូបសំហិតេហិ រជនីយេហិ។ សោ អបរេន សមយេន កាមានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា កាមតណ្ហំ បហាយ កាមបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហរាមិ។ សោ អញ្ញេ សត្តេ បស្សាមិ កាមេសុ អវីតរាគេ កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានេ កាមបរិឡាហេន បរិឌយ្ហមានេ កាមេ បដិសេវន្តេ។ សោ តេសំ ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? យាហយំ, មាគណ្ឌិយ, រតិ, អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ – អបិ ទិព្ពំ សុខំ សមធិគយ្ហ តិដ្ឋតិ – តាយ រតិយា រមមានោ ហីនស្ស ន បិហេមិ, ន តត្ថ អភិរមាមិ។
២១៤. ‘‘សេយ្យថាបិ , មាគណ្ឌិយ, កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេយ្យ។ តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ភិសក្កំ សល្លកត្តំ ឧបដ្ឋាបេយ្យុំ។ តស្ស សោ ភិសក្កោ សល្លកត្តោ ភេសជ្ជំ ករេយ្យ។ សោ តំ ភេសជ្ជំ អាគម្ម កុដ្ឋេហិ បរិមុច្ចេយ្យ, អរោគោ អស្ស សុខី សេរី សយំវសី យេន កាមំ គមោ។ តមេនំ ទ្វេ ពលវន្តោ បុរិសា នានាពាហាសុ គហេត្វា អង្គារកាសុំ ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ សោ បុរិសោ ឥតិ ចិតិចេវ កាយំ សន្នាមេយ្យា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អសុ ហិ, ភោ គោតម, អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ចា’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, ឥទានេវ នុ ខោ សោ អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ច ឧទាហុ បុព្ពេបិ សោ អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ចា’’តិ ? ‘‘ឥទានិ ចេវ, ភោ គោតម, សោ អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ច, បុព្ពេបិ សោ អគ្គិ ទុក្ខសម្ផស្សោ ចេវ មហាភិតាបោ ច មហាបរិឡាហោ ច។ អសុ ច អសុ ហិ ច (សី. បី.), ភោ គោតម, កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ ឧបហតិន្ទ្រិយោ ទុក្ខសម្ផស្សេយេវ អគ្គិស្មិំ សុខមិតិ វិបរីតសញ្ញំ បច្ចលត្ថា’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អតីតម្បិ អទ្ធានំ កាមា ទុក្ខសម្ផស្សា ចេវ មហាភិតាបា ច មហាបរិឡាហា ច, អនាគតម្បិ អទ្ធានំ កាមា ទុក្ខសម្ផស្សា ចេវ មហាភិតាបា ច មហាបរិឡាហា ច, ឯតរហិបិ បច្ចុប្បន្នំ អទ្ធានំ កាមា ទុក្ខសម្ផស្សា ចេវ មហាភិតាបា ច មហាបរិឡាហា ច។ ឥមេ ច, មាគណ្ឌិយ, សត្តា កាមេសុ អវីតរាគា កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានា កាមបរិឡាហេន បរិឌយ្ហមានា ឧបហតិន្ទ្រិយា ទុក្ខសម្ផស្សេសុយេវ កាមេសុ សុខមិតិ វិបរីតសញ្ញំ បច្ចលត្ថុំ។
២១៥. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេតិ។ យថា យថា ខោ, មាគណ្ឌិយ, អសុ កុដ្ឋី បុរិសោ អរុគត្តោ បក្កគត្តោ កិមីហិ ខជ្ជមានោ នខេហិ វណមុខានិ វិប្បតច្ឆមានោ អង្គារកាសុយា កាយំ បរិតាបេតិ តថា តថា’ស្ស តថា តថា តស្សេវ (ស្យា. កំ. ក.) តានិ វណមុខានិ អសុចិតរានិ ចេវ ហោន្តិ ទុគ្គន្ធតរានិ ច បូតិកតរានិ ច , ហោតិ ចេវ កាចិ សាតមត្តា អស្សាទមត្តា – យទិទំ វណមុខានំ កណ្ឌូវនហេតុ; ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, សត្តា កាមេសុ អវីតរាគា កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានា កាមបរិឡាហេន ច បរិឌយ្ហមានា កាមេ បដិសេវន្តិ។ យថា យថា ខោ, មាគណ្ឌិយ, សត្តា កាមេសុ អវីតរាគា កាមតណ្ហាហិ ខជ្ជមានា កាមបរិឡាហេន ច បរិឌយ្ហមានា កាមេ បដិសេវន្តិ តថា តថា តេសំ តេសំ សត្តានំ កាមតណ្ហា ចេវ បវឌ្ឍតិ, កាមបរិឡាហេន ច បរិឌយ្ហន្តិ, ហោតិ ចេវ សាតមត្តា អស្សាទមត្តា – យទិទំ បញ្ចកាមគុណេ បដិច្ច។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ តេ ទិដ្ឋោ វា សុតោ វា រាជា វា រាជមហាមត្តោ វា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារយមានោ កាមតណ្ហំ អប្បហាយ កាមបរិឡាហំ អប្បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហាសិ វា វិហរតិ វា វិហរិស្សតិ វា’’តិ ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘សាធុ, មាគណ្ឌិយ! មយាបិ ខោ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, នេវ ទិដ្ឋំ ន សុតំ រាជា វា រាជមហាមត្តោ វា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតោ សមង្គីភូតោ បរិចារយមានោ កាមតណ្ហំ អប្បហាយ កាមបរិឡាហំ អប្បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសោ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ វិហាសិ វា វិហរតិ វា វិហរិស្សតិ វា។ អថ ខោ, មាគណ្ឌិយ, យេ ហិ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា វិគតបិបាសា អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តា វិហាសុំ វា វិហរន្តិ វា វិហរិស្សន្តិ វា សព្ពេ តេ កាមានំយេវ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ វិទិត្វា កាមតណ្ហំ បហាយ កាមបរិឡាហំ បដិវិនោទេត្វា វិគតបិបាសា អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តា វិហាសុំ វា វិហរន្តិ វា វិហរិស្សន្តិ វា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខំ;
អដ្ឋង្គិកោ ច មគ្គានំ, ខេមំ អមតគាមិន’’ន្តិ។
២១៦. ឯវំ វុត្តេ, មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ គោតម, អព្ភុតំ, ភោ គោតម! យាវ សុភាសិតំ ចិទំ ភោតា គោតមេន – ‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខ’ន្តិ។ មយាបិ ខោ ឯតំ, ភោ គោតម, សុតំ បុព្ពកានំ បរិព្ពាជកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ – ‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខ’ន្តិ; តយិទំ, ភោ គោតម, សមេតី’’តិ។ ‘‘យំ បន តេ ឯតំ, មាគណ្ឌិយ, សុតំ បុព្ពកានំ បរិព្ពាជកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ – ‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខ’ន្តិ, កតមំ តំ អារោគ្យំ, កតមំ តំ និព្ពាន’’ន្តិ? ឯវំ វុត្តេ, មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ សកានេវ សុទំ គត្តានិ បាណិនា អនោមជ្ជតិ – ‘‘ឥទន្តំ, ភោ គោតម, អារោគ្យំ, ឥទន្តំ និព្ពានំ។ អហញ្ហិ, ភោ គោតម, ឯតរហិ អរោគោ សុខី, ន មំ កិញ្ចិ អាពាធតី’’តិ។
២១៧. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, ជច្ចន្ធោ បុរិសោ; សោ ន បស្សេយ្យ កណ្ហសុក្កានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ នីលកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ បីតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ លោហិតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ មញ្ជិដ្ឋកានិ មញ្ជេដ្ឋិកានិ (សី. ស្យា. កំ. បី.), មញ្ជេដ្ឋកានិ (ក.) រូបានិ, ន បស្សេយ្យ សមវិសមំ, ន បស្សេយ្យ តារករូបានិ, ន បស្សេយ្យ ចន្ទិមសូរិយេ។ សោ សុណេយ្យ ចក្ខុមតោ ភាសមានស្ស – ‘ឆេកំ វត, ភោ , ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ! សោ ឱទាតបរិយេសនំ ចរេយ្យ។ តមេនំ អញ្ញតរោ បុរិសោ តេលមលិកតេន សាហុឡិចីរេន តេលមសិកតេន សាហុឡចីវរេន (សី. ស្យា. កំ. បី.) វញ្ចេយ្យ – ‘ឥទំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ។ សោ តំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, បដិគ្គហេត្វា បារុបេយ្យ, បារុបេត្វា អត្តមនោ អត្តមនវាចំ និច្ឆារេយ្យ – ‘ឆេកំ វត, ភោ, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ!
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, អបិ នុ សោ ជច្ចន្ធោ បុរិសោ ជានន្តោ បស្សន្តោ អមុំ តេលមលិកតំ សាហុឡិចីរំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, បដិគ្គហេត្វា បារុបេយ្យ, បារុបេត្វា អត្តមនោ អត្តមនវាចំ និច្ឆារេយ្យ – ‘ឆេកំ វត, ភោ, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ ឧទាហុ ចក្ខុមតោ សទ្ធាយា’’តិ? ‘‘អជានន្តោ ហិ, ភោ គោតម, អបស្សន្តោ សោ ជច្ចន្ធោ បុរិសោ អមុំ តេលមលិកតំ សាហុឡិចីរំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, បដិគ្គហេត្វា បារុបេយ្យ, បារុបេត្វា អត្តមនោ អត្តមនវាចំ និច្ឆារេយ្យ – ‘ឆេកំ វត, ភោ, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ, ចក្ខុមតោ សទ្ធាយា’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា អន្ធា អចក្ខុកា អជានន្តា អារោគ្យំ, អបស្សន្តា និព្ពានំ , អថ ច បនិមំ គាថំ ភាសន្តិ – ‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខ’ន្តិ។ បុព្ពកេហេសា, មាគណ្ឌិយ, អរហន្តេហិ សម្មាសម្ពុទ្ធេហិ គាថា ភាសិតា –
‘អារោគ្យបរមា លាភា, និព្ពានំ បរមំ សុខំ;
អដ្ឋង្គិកោ ច មគ្គានំ, ខេមំ អមតគាមិន’ន្តិ។
២១៨. ‘‘សា ឯតរហិ អនុបុព្ពេន បុថុជ្ជនគាថា បុថុជ្ជនគតា (សី. បី.)។ អយំ ខោ បន, មាគណ្ឌិយ, កាយោ រោគភូតោ គណ្ឌភូតោ សល្លភូតោ អឃភូតោ អាពាធភូតោ, សោ ត្វំ ឥមំ កាយំ រោគភូតំ គណ្ឌភូតំ សល្លភូតំ អឃភូតំ អាពាធភូតំ – ‘ឥទន្តំ, ភោ គោតម, អារោគ្យំ, ឥទន្តំ និព្ពាន’ន្តិ វទេសិ។ តញ្ហិ តេ, មាគណ្ឌិយ, អរិយំ ចក្ខុំ នត្ថិ យេន ត្វំ អរិយេន ចក្ខុនា អារោគ្យំ ជានេយ្យាសិ, និព្ពានំ បស្សេយ្យាសី’’តិ។ ‘‘ឯវំ បសន្នោ អហំ ភោតោ គោតមស្ស! បហោតិ មេ ភវំ គោតមោ តថា ធម្មំ ទេសេតុំ យថាហំ អារោគ្យំ ជានេយ្យំ, និព្ពានំ បស្សេយ្យ’’ន្តិ។
២១៩. ‘‘សេយ្យថាបិ , មាគណ្ឌិយ, ជច្ចន្ធោ បុរិសោ; សោ ន បស្សេយ្យ កណ្ហសុក្កានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ នីលកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ បីតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ លោហិតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ មញ្ជិដ្ឋកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ សមវិសមំ, ន បស្សេយ្យ តារករូបានិ, ន បស្សេយ្យ ចន្ទិមសូរិយេ។ តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ភិសក្កំ សល្លកត្តំ ឧបដ្ឋាបេយ្យុំ។ តស្ស សោ ភិសក្កោ សល្លកត្តោ ភេសជ្ជំ ករេយ្យ។ សោ តំ ភេសជ្ជំ អាគម្ម ន ចក្ខូនិ ឧប្បាទេយ្យ, ន ចក្ខូនិ វិសោធេយ្យ។ តំ កិំ មញ្ញសិ, មាគណ្ឌិយ, ននុ សោ វេជ្ជោ យាវទេវ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អហញ្ចេ តេ ធម្មំ ទេសេយ្យំ – ‘ឥទន្តំ អារោគ្យំ, ឥទន្តំ និព្ពាន’ន្តិ, សោ ត្វំ អារោគ្យំ ន ជានេយ្យាសិ, និព្ពានំ ន បស្សេយ្យាសិ។ សោ មមស្ស កិលមថោ, សា មមស្ស វិហេសា’’តិ។ ‘‘ឯវំ បសន្នោ អហំ ភោតោ គោតមស្ស។ បហោតិ មេ ភវំ គោតមោ តថា ធម្មំ ទេសេតុំ យថាហំ អារោគ្យំ ជានេយ្យំ, និព្ពានំ បស្សេយ្យ’’ន្តិ។
២២០. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាគណ្ឌិយ, ជច្ចន្ធោ បុរិសោ; សោ ន បស្សេយ្យ កណ្ហសុក្កានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ នីលកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ បីតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ លោហិតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ មញ្ជិដ្ឋកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ សមវិសមំ, ន បស្សេយ្យ តារករូបានិ, ន បស្សេយ្យ ចន្ទិមសូរិយេ។ សោ សុណេយ្យ ចក្ខុមតោ ភាសមានស្ស – ‘ឆេកំ វត, ភោ, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ! សោ ឱទាតបរិយេសនំ ចរេយ្យ។ តមេនំ អញ្ញតរោ បុរិសោ តេលមលិកតេន សាហុឡិចីរេន វញ្ចេយ្យ – ‘ឥទំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ។ សោ តំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, បដិគ្គហេត្វា បារុបេយ្យ។ តស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា ភិសក្កំ សល្លកត្តំ ឧបដ្ឋាបេយ្យុំ។ តស្ស សោ ភិសក្កោ សល្លកត្តោ ភេសជ្ជំ ករេយ្យ – ឧទ្ធំវិរេចនំ អធោវិរេចនំ អញ្ជនំ បច្ចញ្ជនំ នត្ថុកម្មំ។ សោ តំ ភេសជ្ជំ អាគម្ម ចក្ខូនិ ឧប្បាទេយ្យ, ចក្ខូនិ វិសោធេយ្យ។ តស្ស សហ ចក្ខុប្បាទា យោ អមុស្មិំ តេលមលិកតេ សាហុឡិចីរេ ឆន្ទរាគោ សោ បហីយេថ។ តញ្ច នំ បុរិសំ អមិត្តតោបិ ទហេយ្យ, បច្ចត្ថិកតោបិ ទហេយ្យ, អបិ ច ជីវិតា វោរោបេតព្ពំ មញ្ញេយ្យ – ‘ទីឃរត្តំ វត, ភោ, អហំ ឥមិនា បុរិសេន តេលមលិកតេន សាហុឡិចីរេន និកតោ វញ្ចិតោ បលុទ្ធោ – ឥទំ តេ, អម្ភោ បុរិស, ឱទាតំ វត្ថំ អភិរូបំ និម្មលំ សុចី’តិ។ ឯវមេវ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អហញ្ចេ តេ ធម្មំ ទេសេយ្យំ – ‘ឥទន្តំ អារោគ្យំ, ឥទន្តំ និព្ពាន’ន្តិ។ សោ ត្វំ អារោគ្យំ ជានេយ្យាសិ, និព្ពានំ បស្សេយ្យាសិ។ តស្ស តេ សហ ចក្ខុប្បាទា យោ បញ្ចសុបាទានក្ខន្ធេសុ ឆន្ទរាគោ សោ បហីយេថ; អបិ ច តេ ឯវមស្ស – ‘ទីឃរត្តំ វត, ភោ, អហំ ឥមិនា ចិត្តេន និកតោ វញ្ចិតោ បលុទ្ធោ បលទ្ធោ (សី. បី.)។ អហញ្ហិ រូបំយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ, វេទនំយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ, សញ្ញំយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ, សង្ខារេយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ, វិញ្ញាណំយេវ ឧបាទិយមានោ ឧបាទិយិំ។ តស្ស មេ ឧបាទានបច្ចយា ភវោ, ភវបច្ចយា ជាតិ, ជាតិបច្ចយា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា សម្ភវន្តិ; ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស សមុទយោ ហោតី’’’តិ។ ‘‘ឯវំ បសន្នោ អហំ ភោតោ គោតមស្ស! បហោតិ មេ ភវំ គោតមោ តថា ធម្មំ ទេសេតុំ យថាហំ ឥមម្ហា អាសនា អនន្ធោ វុដ្ឋហេយ្យ’’ន្តិ។
២២១. ‘‘តេន ហិ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សប្បុរិសេ ភជេយ្យាសិ។ យតោ ខោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សប្បុរិសេ ភជិស្សសិ តតោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សទ្ធម្មំ សោស្សសិ; យតោ ខោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សទ្ធម្មំ សោស្សសិ តតោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, ធម្មានុធម្មំ បដិបជ្ជិស្សសិ; យតោ ខោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, ធម្មានុធម្មំ បដិបជ្ជិស្សសិ តតោ ត្វំ, មាគណ្ឌិយ, សាមំយេវ ញស្សសិ, សាមំ ទក្ខិស្សសិ – ឥមេ រោគា គណ្ឌា សល្លា; ឥធ រោគា គណ្ឌា សល្លា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ។ តស្ស មេ ឧបាទាននិរោធា ភវនិរោធោ, ភវនិរោធា ជាតិនិរោធោ, ជាតិនិរោធា ជរាមរណំ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា និរុជ្ឈន្តិ; ឯវមេតស្ស កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស និរោធោ ហោតី’’តិ។
២២២. ឯវំ វុត្តេ, មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច ។ លភេយ្យាហំ ភោតោ គោតមស្ស សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ។ ‘‘យោ ខោ, មាគណ្ឌិយ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពោ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខតិ បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខតិ ឧបសម្បទំ, សោ ចត្តារោ មាសេ បរិវសតិ; ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ , ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ។ អបិ ច មេត្ថ បុគ្គលវេមត្តតា វិទិតា’’តិ។ ‘‘សចេ, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយបុព្ពា ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ អាកង្ខន្តា បព្ពជ្ជំ, អាកង្ខន្តា ឧបសម្បទំ ចត្តារោ មាសេ បរិវសន្តិ, ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តិ ឧបសម្បាទេន្តិ ភិក្ខុភាវាយ; អហំ ចត្តារិ វស្សានិ បរិវសិស្សាមិ, ចតុន្នំ វស្សានំ អច្ចយេន អារទ្ធចិត្តា ភិក្ខូ បព្ពាជេន្តុ, ឧបសម្បាទេន្តុ ភិក្ខុភាវាយា’’តិ ។ អលត្ថ ខោ មាគណ្ឌិយោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, អលត្ថ ឧបសម្បទំ។ អចិរូបសម្បន្នោ ខោ បនាយស្មា មាគណ្ឌិយោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិ។ អញ្ញតរោ ខោ បនាយស្មា មាគណ្ឌិយោ អរហតំ អហោសីតិ។
មាគណ្ឌិយសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ។
៦. សន្ទកសុត្តំ
២២៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសម្ពិយំ វិហរតិ ឃោសិតារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ បិលក្ខគុហាយំ បដិវសតិ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ បរិព្ពាជកសតេហិ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាយាមាវុសោ, យេន ទេវកតសោព្ភោ តេនុបសង្កមិស្សាម គុហាទស្សនាយា’’តិ។ ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បច្ចស្សោសុំ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សម្ពហុលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ យេន ទេវកតសោព្ភោ តេនុបសង្កមិ។ តេន ខោ បន សមយេន សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ និសិន្នោ ហោតិ ឧន្នាទិនិយា ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទាយ អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តិយា, សេយ្យថិទំ – រាជកថំ ចោរកថំ មហាមត្តកថំ សេនាកថំ ភយកថំ យុទ្ធកថំ អន្នកថំ បានកថំ វត្ថកថំ សយនកថំ មាលាកថំ គន្ធកថំ ញាតិកថំ យានកថំ គាមកថំ និគមកថំ នគរកថំ ជនបទកថំ ឥត្ថិកថំ សូរកថំ វិសិខាកថំ កុម្ភដ្ឋានកថំ បុព្ពបេតកថំ នានត្តកថំ លោកក្ខាយិកំ សមុទ្ទក្ខាយិកំ ឥតិភវាភវកថំ ឥតិ វា។ អទ្ទសា ខោ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន សកំ បរិសំ សណ្ឋាបេសិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ, មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ; អយំ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកោ អាគច្ឆតិ សមណោ អានន្ទោ។ យាវតា ខោ បន សមណស្ស គោតមស្ស សាវកា កោសម្ពិយំ បដិវសន្តិ, អយំ តេសំ អញ្ញតរោ សមណោ អានន្ទោ។ អប្បសទ្ទកាមា ខោ បន តេ អាយស្មន្តោ អប្បសទ្ទវិនីតា អប្បសទ្ទស្ស វណ្ណវាទិនោ; អប្បេវ នាម អប្បសទ្ទំ បរិសំ វិទិត្វា ឧបសង្កមិតព្ពំ មញ្ញេយ្យា’’តិ។ អថ ខោ តេ បរិព្ពាជកា តុណ្ហី អហេសុំ។
២២៤. អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យេន សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមិ។ អថ ខោ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតុ ខោ ភវំ អានន្ទោ, ស្វាគតំ ភោតោ អានន្ទស្ស។ ចិរស្សំ ខោ ភវំ អានន្ទោ ឥមំ បរិយាយមកាសិ យទិទំ ឥធាគមនាយ។ និសីទតុ ភវំ អានន្ទោ, ឥទមាសនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ។ និសីទិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ បញ្ញត្តេ អាសនេ។ សន្ទកោបិ ខោ បរិព្ពាជកោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ សន្ទកំ បរិព្ពាជកំ អាយស្មា អានន្ទោ ឯតទវោច – ‘‘កាយនុត្ថ, សន្ទក, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា, កា ច បន វោ អន្តរាកថា វិប្បកតា’’តិ? ‘‘តិដ្ឋតេសា, ភោ អានន្ទ, កថា យាយ មយំ ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា។ នេសា ភោតោ អានន្ទស្ស កថា ទុល្លភា ភវិស្សតិ បច្ឆាបិ សវនាយ។ សាធុ វត ភវន្តំយេវ អានន្ទំ បដិភាតុ សកេ អាចរិយកេ ធម្មីកថា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, សន្ទក, សុណាហិ , សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ ភោ’’តិ ខោ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស បច្ចស្សោសិ។ អាយស្មា អានន្ទោ ឯតទវោច – ‘‘ចត្តារោមេ , សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន អព្រហ្មចរិយវាសា អក្ខាតា ចត្តារិ ច អនស្សាសិកានិ ព្រហ្មចរិយានិ អក្ខាតានិ, យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច វសន្តោ វា (សី. បី.) ឯវមុបរិបិ អនារាធនបក្ខេ នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ។ ‘‘កតមេ បន តេ, ភោ អានន្ទ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារោ អព្រហ្មចរិយវាសា អក្ខាតា, យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ?
២២៥. ‘‘ឥធ, សន្ទក, ឯកច្ចោ សត្ថា ឯវំវាទី ហោតិ ឯវំទិដ្ឋិ – ‘នត្ថិ ទិន្នំ, នត្ថិ យិដ្ឋំ, នត្ថិ ហុតំ, នត្ថិ សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលំ វិបាកោ, នត្ថិ អយំ លោកោ, នត្ថិ បរោលោកោ, នត្ថិ មាតា, នត្ថិ បិតា, នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា, នត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មាបដិបន្នា យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តិ។ ចាតុមហាភូតិកោ អយំ បុរិសោ យទា កាលង្ករោតិ, បថវី បថវីកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, អាបោ អាបោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, តេជោ តេជោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, វាយោ វាយោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ , អាកាសំ ឥន្ទ្រិយានិ សង្កមន្តិ។ អាសន្ទិបញ្ចមា បុរិសា មតំ អាទាយ គច្ឆន្តិ, យាវាឡាហនា បទានិ បញ្ញាយន្តិ។ កាបោតកានិ អដ្ឋីនិ ភវន្តិ។ ភស្សន្តា អាហុតិយោ; ទត្តុបញ្ញត្តំ យទិទំ ទានំ។ តេសំ តុច្ឆា មុសា វិលាបោ យេ កេចិ អត្ថិកវាទំ វទន្តិ។ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច កាយស្ស ភេទា ឧច្ឆិជ្ជន្តិ វិនស្សន្តិ ន ហោន្តិ បរំ មរណា’តិ។
‘‘តត្រ , សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – នត្ថិ ទិន្នំ, នត្ថិ យិដ្ឋំ, នត្ថិ ហុតំ, នត្ថិ សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលំ វិបាកោ, នត្ថិ អយំ លោកោ, នត្ថិ បរោលោកោ, នត្ថិ មាតា, នត្ថិ បិតា, នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា, នត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មាបដិបន្នា យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តិ។ ចាតុមហាភូតិកោ អយំ បុរិសោ យទា កាលង្ករោតិ, បថវី បថវីកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, អាបោ អាបោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, តេជោ តេជោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, វាយោ វាយោកាយំ អនុបេតិ អនុបគច្ឆតិ, អាកាសំ ឥន្ទ្រិយានិ សង្កមន្តិ។ អាសន្ទិបញ្ចមា បុរិសា មតំ អាទាយ គច្ឆន្តិ, យាវាឡាហនា បទានិ បញ្ញាយន្តិ។ កាបោតកានិ អដ្ឋីនិ ភវន្តិ។ ភស្សន្តា អាហុតិយោ; ទត្តុបញ្ញត្តំ យទិទំ ទានំ។ តេសំ តុច្ឆា មុសា វិលាបោ យេ កេចិ អត្ថិកវាទំ វទន្តិ។ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច កាយស្ស ភេទា ឧច្ឆិជ្ជន្តិ វិនស្សន្តិ ន ហោន្តិ បរំ មរណា’តិ។ សចេ ឥមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ សច្ចំ វចនំ, អកតេន មេ ឯត្ថ កតំ, អវុសិតេន មេ ឯត្ថ វុសិតំ។ ឧភោបិ មយំ ឯត្ថ សមសមា សាមញ្ញំ បត្តា, យោ ចាហំ ន វទាមិ ‘ឧភោ កាយស្ស ភេទា ឧច្ឆិជ្ជិស្សាម, វិនស្សិស្សាម, ន ភវិស្សាម បរំ មរណា’តិ។ អតិរេកំ ខោ បនិមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ នគ្គិយំ មុណ្ឌិយំ ឧក្កុដិកប្បធានំ កេសមស្សុលោចនំ យោហំ បុត្តសម្ពាធសយនំ បុត្តសម្ពាធវសនំ (សី.) អជ្ឈាវសន្តោ កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តោ មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារេន្តោ ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តោ ឥមិនា ភោតា សត្ថារា សមសមគតិកោ ភវិស្សាមិ។ អភិសម្បរាយំ សោហំ កិំ ជានន្តោ កិំ បស្សន្តោ ឥមស្មិំ សត្ថរិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ? ‘សោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ និព្ពិជ្ជាបក្កមតិ (សី.)។ អយំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន បឋមោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អក្ខាតោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
២២៦. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា ឯវំវាទី ហោតិ ឯវំទិដ្ឋិ – ‘ករោតោ ការយតោ ឆិន្ទតោ ឆេទាបយតោ បចតោ បាចាបយតោ សោចយតោ សោចាបយតោ កិលមតោ កិលមាបយតោ ផន្ទតោ ផន្ទាបយតោ បាណមតិបាតយតោ អទិន្នំ អាទិយតោ សន្ធិំ ឆិន្ទតោ និល្លោបំ ហរតោ ឯកាគារិកំ ករោតោ បរិបន្ថេ តិដ្ឋតោ បរទារំ គច្ឆតោ មុសា ភណតោ ករោតោ ន ករីយតិ បាបំ។ ខុរបរិយន្តេន ចេបិ ចក្កេន យោ ឥមិស្សា បថវិយា បាណេ ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ ករេយ្យ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ។ ទក្ខិណញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ហនន្តោ ឃាតេន្តោ ឆិន្ទន្តោ ឆេទាបេន្តោ បចន្តោ បចាបេន្តោ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ។ ឧត្តរញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ទទន្តោ ទាបេន្តោ យជន្តោ យជាបេន្តោ, នត្ថិ តតោនិទានំ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ។ ទានេន ទមេន សំយមេន សច្ចវជ្ជេន នត្ថិ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ’តិ។
‘‘តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – ករោតោ ការយតោ ឆិន្ទតោ ឆេទាបយតោ បចតោ បាចាបយតោ សោចតោ សោចាបយតោ កិលមតោ កិលមាបយតោ ផន្ទតោ ផន្ទាបយតោ បាណមតិបាតយតោ អទិន្នំ អាទិយតោ សន្ធិំ ឆិន្ទតោ និល្លោបំ ហរតោ ឯកាគារិកំ ករោតោ បរិបន្ថេ តិដ្ឋតោ បរទារំ គច្ឆតោ មុសា ភណតោ ករោតោ ន ករីយតិ បាបំ ខុរបរិយន្តេន ចេបិ ចក្កេន យោ ឥមិស្សា បថវិយា បាណេ ឯកំ មំសខលំ ឯកំ មំសបុញ្ជំ ករេយ្យ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ។ ទក្ខិណញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ហនន្តោ ឃាតេន្តោ ឆិន្ទន្តោ ឆេទាបេន្តោ បចន្តោ បចាបេន្តោ, នត្ថិ តតោនិទានំ បាបំ, នត្ថិ បាបស្ស អាគមោ។ ឧត្តរញ្ចេបិ គង្គាយ តីរំ គច្ឆេយ្យ ទទន្តោ ទាបេន្តោ យជន្តោ យជាបេន្តោ, នត្ថិ តតោនិទានំ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ។ ទានេន ទមេន សំយមេន សច្ចវជ្ជេន នត្ថិ បុញ្ញំ, នត្ថិ បុញ្ញស្ស អាគមោ’តិ។ សចេ ឥមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ សច្ចំ វចនំ, អកតេន មេ ឯត្ថ កតំ, អវុសិតេន មេ ឯត្ថ វុសិតំ។ ឧភោបិ មយំ ឯត្ថ សមសមា សាមញ្ញំ បត្តា, យោ ចាហំ ន វទាមិ ‘ឧភិន្នំ កុរុតំ ន ករីយតិ បាប’ន្តិ។ អតិរេកំ ខោ បនិមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ នគ្គិយំ មុណ្ឌិយំ ឧក្កុដិកប្បធានំ កេសមស្សុលោចនំ យោហំ បុត្តសម្ពាធសយនំ អជ្ឈាវសន្តោ កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តោ មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារេន្តោ ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តោ ឥមិនា ភោតា សត្ថារា សមសមគតិកោ ភវិស្សាមិ។ អភិសម្បរាយំ សោហំ កិំ ជានន្តោ កិំ បស្សន្តោ ឥមស្មិំ សត្ថរិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ? ‘សោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អយ’ន្តិ ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ។ អយំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ទុតិយោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អក្ខាតោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
២២៧. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា ឯវំវាទី ហោតិ ឯវំទិដ្ឋិ – ‘នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ សំកិលេសាយ; អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា សំកិលិស្សន្តិ; នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា; អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា វិសុជ្ឈន្តិ; នត្ថិ ពលំ, នត្ថិ វីរិយំ, នត្ថិ បុរិសថាមោ , នត្ថិ បុរិសបរក្កមោ; សព្ពេ សត្តា សព្ពេ បាណា សព្ពេ ភូតា សព្ពេ ជីវា អវសា អពលា អវីរិយា និយតិសង្គតិភាវបរិណតា ឆស្វេវាភិជាតីសុ សុខទុក្ខំ បដិសំវេទេន្តី’តិ។
‘‘តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – នត្ថិ ហេតុ, នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ សំកិលេសាយ, អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា សំកិលិស្សន្តិ។ នត្ថិ ហេតុ នត្ថិ បច្ចយោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា, អហេតូ អប្បច្ចយា សត្តា វិសុជ្ឈន្តិ។ នត្ថិ ពលំ, នត្ថិ វីរិយំ, នត្ថិ បុរិសថាមោ, នត្ថិ បុរិសបរក្កមោ, សព្ពេ សត្តា សព្ពេ បាណា សព្ពេ ភូតា សព្ពេ ជីវា អវសា អពលា អវីរិយា និយតិសង្គតិភាវបរិណតា ឆស្វេវាភិជាតីសុ សុខទុក្ខំ បដិសំវេទេន្តី’តិ។ សចេ ឥមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ សច្ចំ វចនំ, អកតេន មេ ឯត្ថ កតំ, អវុសិតេន មេ ឯត្ថ វុសិតំ។ ឧភោបិ មយំ ឯត្ថ សមសមា សាមញ្ញំ បត្តា, យោ ចាហំ ន វទាមិ ‘ឧភោ អហេតូ អប្បច្ចយា វិសុជ្ឈិស្សាមា’តិ។ អតិរេកំ ខោ បនិមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ នគ្គិយំ មុណ្ឌិយំ ឧក្កុដិកប្បធានំ កេសមស្សុលោចនំ យោហំ បុត្តសម្ពាធសយនំ អជ្ឈាវសន្តោ កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តោ មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារេន្តោ ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តោ ឥមិនា ភោតា សត្ថារា សមសមគតិកោ ភវិស្សាមិ។ អភិសម្បរាយំ សោហំ កិំ ជានន្តោ កិំ បស្សន្តោ ឥមស្មិំ សត្ថរិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ? ‘សោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ។ អយំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន តតិយោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អក្ខាតោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
២២៨. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា ឯវំវាទី ហោតិ ឯវំទិដ្ឋិ – ‘សត្តិមេ កាយា អកដា អកដវិធា អនិម្មិតា អនិម្មាតា វញ្ឈា កូដដ្ឋា ឯសិកដ្ឋាយិដ្ឋិតា, តេ ន ឥញ្ជន្តិ ន វិបរិណមន្តិ ន អញ្ញមញ្ញំ ព្យាពាធេន្តិ នាលំ អញ្ញមញ្ញស្ស សុខាយ វា ទុក្ខាយ វា សុខទុក្ខាយ វា។ កតមេ សត្ត? បថវីកាយោ អាបោកាយោ តេជោកាយោ វាយោកាយោ សុខេ ទុក្ខេ ជីវេ សត្តមេ – ឥមេ សត្តកាយា អកដា អកដវិធា អនិម្មិតា អនិម្មាតា វញ្ឈា កូដដ្ឋា ឯសិកដ្ឋាយិដ្ឋិតា។ តេ ន ឥញ្ជន្តិ ន វិបរិណមន្តិ ន អញ្ញមញ្ញំ ព្យាពាធេន្តិ។ នាលំ អញ្ញមញ្ញស្ស សុខាយ វា ទុក្ខាយ វា សុខទុក្ខាយ វា។ តត្ថ នត្ថិ ហន្តា វា ឃាតេតា វា សោតា វា សាវេតា វា វិញ្ញាតា វា វិញ្ញាបេតា វា។ យោបិ តិណ្ហេន សត្ថេន សីសំ ឆិន្ទតិ, ន កោចិ កញ្ចិ កិញ្ចិ (ក.) ជីវិតា វោរោបេតិ។ សត្តន្នំត្វេវ កាយានមន្តរេន សត្ថំ វិវរមនុបតតិ។ ចុទ្ទស ខោ បនិមានិ យោនិបមុខសតសហស្សានិ សដ្ឋិ ច សតានិ ឆ ច សតានិ បញ្ច ច កម្មុនោ សតានិ បញ្ច ច កម្មានិ តីណិ ច កម្មានិ, កម្មេ ច អឌ្ឍកម្មេ ច, ទ្វដ្ឋិបដិបទា, ទ្វដ្ឋន្តរកប្បា, ឆឡាភិជាតិយោ, អដ្ឋ បុរិសភូមិយោ, ឯកូនបញ្ញាស អាជីវកសតេ, ឯកូនបញ្ញាស បរិព្ពាជកសតេ, ឯកូនបញ្ញាស នាគាវាសសតេ, វីសេ ឥន្ទ្រិយសតេ, តិំសេ និរយសតេ, ឆត្តិំស រជោធាតុយោ, សត្ត សញ្ញីគព្ភា, សត្ត អសញ្ញីគព្ភា, សត្ត និគណ្ឋិគព្ភា, សត្ត ទេវា, សត្ត មានុសា, សត្ត បេសាចា, សត្ត សរា, សត្ត បវុដា, សត្ត បបាតា, សត្ត បបាតសតានិ, សត្ត សុបិនា, សត្ត សុបិនសតានិ, ចុល្លាសីតិ ចូឡាសីតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.) មហាកប្បិនោ មហាកប្បុនោ (សី. បី.) សតសហស្សានិ, យានិ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តិ។ តត្ថ នត្ថិ ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា អបរិបក្កំ វា កម្មំ បរិបាចេស្សាមិ, បរិបក្កំ វា កម្មំ ផុស្ស ផុស្ស ព្យន្តិំ ករិស្សាមីតិ។ ហេវំ នត្ថិ ទោណមិតេ សុខទុក្ខេ បរិយន្តកតេ សំសារេ, នត្ថិ ហាយនវឌ្ឍនេ, នត្ថិ ឧក្កំសាវកំសេ។ សេយ្យថាបិ នាម សុត្តគុឡេ ខិត្តេ និព្ពេឋិយមានមេវ បលេតិ, ឯវមេវ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តី’តិ។
‘‘តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា ឯវំវាទី ឯវំទិដ្ឋិ – សត្តិមេ កាយា អកដា អកដវិធា អនិម្មិតា អនិម្មាតា វញ្ឈា កូដដ្ឋា ឯសិកដ្ឋាយិដ្ឋិតា។ តេ ន ឥញ្ជន្តិ ន វិបរិណមន្តិ ន អញ្ញមញ្ញំ ព្យាពាធេន្តិ។ នាលំ អញ្ញមញ្ញស្ស សុខាយ វា ទុក្ខាយ វា សុខទុក្ខាយ វា។ កតមេ សត្ត ? បថវីកាយោ អាបោកាយោ តេជោកាយោ វាយោកាយោ សុខេ ទុក្ខេ ជីវេ សត្តមេ – ឥមេ សត្ត កាយា អកដា អកដវិធា អនិម្មិតា អនិម្មាតា វញ្ឈា កូដដ្ឋា ឯសិកដ្ឋាយិដ្ឋិតា។ តេ ន ឥញ្ជន្តិ ន វិបរិណមន្តិ ន អញ្ញមញ្ញំ ព្យាពាធេន្តិ។ នាលំ អញ្ញមញ្ញស្ស សុខាយ វា ទុក្ខាយ វា សុខទុក្ខាយ វា។ តត្ថ នត្ថិ ហន្តា វា ឃាតេតា វា សោតា វា សាវេតា វា វិញ្ញាតា វា វិញ្ញាបេតា វា។ យោបិ តិណ្ហេន សត្ថេន សីសំ ឆិន្ទតិ, ន កោចិ កញ្ចិ ជីវិតា វោរោបេតិ ។ សត្តន្នំត្វេវ កាយានមន្តរេន សត្ថំ វិវរមនុបតតិ។ ចុទ្ទស ខោ បនិមានិ យោនិបមុខសតសហស្សានិ សដ្ឋិ ច សតានិ ឆ ច សតានិ បញ្ច ច កម្មុនោ សតានិ បញ្ច ច កម្មានិ តីណិ ច កម្មានិ, កម្មេ ច អឌ្ឍកម្មេ ច, ទ្វដ្ឋិបដិបទា, ទ្វដ្ឋន្តរកប្បា, ឆឡាភិជាតិយោ, អដ្ឋ បុរិសភូមិយោ, ឯកូនបញ្ញាស អាជីវកសតេ, ឯកូនបញ្ញាស បរិព្ពាជកសតេ, ឯកូនបញ្ញាស នាគាវាសសតេ, វីសេ ឥន្ទ្រិយសតេ, តិំសេ និរយសតេ, ឆត្តិំស រជោធាតុយោ, សត្ត សញ្ញីគព្ភា, សត្ត អសញ្ញីគព្ភា, សត្ត និគណ្ឋិគព្ភា, សត្ត ទេវា, សត្ត មានុសា, សត្ត បេសាចា, សត្ត សរា, សត្ត បវុដា, សត្ត បបាតា, សត្ត បបាតសតានិ, សត្ត សុបិនា, សត្ត សុបិនសតានិ, ចុល្លាសីតិ មហាកប្បិនោ សតសហស្សានិ, យានិ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តិ។ តត្ថ នត្ថិ ឥមិនាហំ សីលេន វា វតេន វា តបេន វា ព្រហ្មចរិយេន វា អបរិបក្កំ វា កម្មំ បរិបាចេស្សាមិ, បរិបក្កំ វា កម្មំ ផុស្ស ផុស្ស ព្យន្តិំ ករិស្សាមីតិ, ហេវំ នត្ថិ ទោណមិតេ សុខទុក្ខេ បរិយន្តកតេ សំសារេ, នត្ថិ ហាយនវឌ្ឍនេ, នត្ថិ ឧក្កំសាវកំសេ។ សេយ្យថាបិ នាម សុត្តគុឡេ ខិត្តេ និព្ពេឋិយមានមេវ បលេតិ, ឯវមេវ ពាលេ ច បណ្ឌិតេ ច សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សន្តី’តិ។ សចេ បន ឥមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ សច្ចំ វចនំ, អកតេន មេ ឯត្ថ កតំ, អវុសិតេន មេ ឯត្ថ វុសិតំ។ ឧភោបិ មយំ ឯត្ថ សមសមា សាមញ្ញំ បត្តា, យោ ចាហំ ន វទាមិ។ ‘ឧភោ សន្ធាវិត្វា សំសរិត្វា ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សាមា’តិ។ អតិរេកំ ខោ បនិមស្ស ភោតោ សត្ថុនោ នគ្គិយំ មុណ្ឌិយំ ឧក្កុដិកប្បធានំ កេសមស្សុលោចនំ យោហំ បុត្តសម្ពាធសយនំ អជ្ឈាវសន្តោ កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តោ មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារេន្តោ ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តោ ឥមិនា ភោតា សត្ថារា សមសមគតិកោ ភវិស្សាមិ។ អភិសម្បរាយំ សោហំ កិំ ជានន្តោ កិំ បស្សន្តោ ឥមស្មិំ សត្ថរិ ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមិ? ‘សោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ។ អយំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចតុត្ថោ អព្រហ្មចរិយវាសោ អក្ខាតោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘ឥមេ ខោ តេ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារោ អព្រហ្មចរិយវាសា អក្ខាតា យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ។
‘‘អច្ឆរិយំ , ភោ អានន្ទ, អព្ភុតំ, ភោ អានន្ទ! យាវញ្ចិទំ តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារោ អព្រហ្មចរិយវាសាវ សមានា ‘អព្រហ្មចរិយវាសា’តិ អក្ខាតា យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលន្តិ។ កតមានិ បន តានិ, ភោ អានន្ទ, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារិ អនស្សាសិកានិ ព្រហ្មចរិយានិ អក្ខាតានិ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ?
២២៩. ‘‘ឥធ, សន្ទក, ឯកច្ចោ សត្ថា សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ – ‘ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ។ សោ សុញ្ញម្បិ អគារំ បវិសតិ, បិណ្ឌម្បិ ន លភតិ, កុក្កុរោបិ ឌំសតិ, ចណ្ឌេនបិ ហត្ថិនា សមាគច្ឆតិ, ចណ្ឌេនបិ អស្សេន សមាគច្ឆតិ, ចណ្ឌេនបិ គោណេន សមាគច្ឆតិ, ឥត្ថិយាបិ បុរិសស្សបិ នាមម្បិ គោត្តម្បិ បុច្ឆតិ, គាមស្សបិ និគមស្សបិ នាមម្បិ មគ្គម្បិ បុច្ឆតិ។ សោ ‘កិមិទ’ន្តិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘សុញ្ញំ មេ អគារំ បវិសិតព្ពំ អហោសិ’, តេន បាវិសិំ; ‘បិណ្ឌម្បិ អលទ្ធព្ពំ អហោសិ’, តេន នាលត្ថំ ; ‘កុក្កុរេន ឌំសិតព្ពំ អហោសិ’, តេនម្ហិ តេន (ក.), តេនាសិំ (?) ទដ្ឋោ; ‘ចណ្ឌេន ហត្ថិនា សមាគន្តព្ពំ អហោសិ’, តេន សមាគមិំ; ‘ចណ្ឌេន អស្សេន សមាគន្តព្ពំ អហោសិ’, តេន សមាគមិំ; ‘ចណ្ឌេន គោណេន សមាគន្តព្ពំ អហោសិ’, តេន សមាគមិំ; ‘ឥត្ថិយាបិ បុរិសស្សបិ នាមម្បិ គោត្តម្បិ បុច្ឆិតព្ពំ អហោសិ’, តេន បុច្ឆិំ; ‘គាមស្សបិ និគមស្សបិ នាមម្បិ មគ្គម្បិ បុច្ឆិតព្ពំ អហោសិ’, តេន បុច្ឆិន្តិ។ តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានាតិ…បេ.… ‘គាមស្សបិ និគមស្សបិ នាមម្បិ មគ្គម្បិ បុច្ឆិតព្ពំ អហោសិ, តេន បុច្ឆិ’ន្តិ ។ សោ ‘អនស្សាសិកំ ឥទំ ព្រហ្មចរិយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ។ ឥទំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន បឋមំ អនស្សាសិកំ ព្រហ្មចរិយំ អក្ខាតំ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
២៣០. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា អនុស្សវិកោ ហោតិ អនុស្សវសច្ចោ។ សោ អនុស្សវេន ឥតិហិតិហបរម្បរាយ បិដកសម្បទាយ ធម្មំ ទេសេតិ។ អនុស្សវិកស្ស ខោ បន, សន្ទក , សត្ថុនោ អនុស្សវសច្ចស្ស សុស្សុតម្បិ ហោតិ ទុស្សុតម្បិ ហោតិ តថាបិ ហោតិ អញ្ញថាបិ ហោតិ។ តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា អនុស្សវិកោ អនុស្សវសច្ចោ សោ អនុស្សវេន ឥតិហិតិហបរម្បរាយ បិដកសម្បទាយ ធម្មំ ទេសេតិ។ អនុស្សវិកស្ស ខោ បន សត្ថុនោ អនុស្សវសច្ចស្ស សុស្សុតម្បិ ហោតិ ទុស្សុតម្បិ ហោតិ តថាបិ ហោតិ អញ្ញថាបិ ហោតិ’។ សោ ‘អនស្សាសិកំ ឥទំ ព្រហ្មចរិយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ។ ឥទំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ទុតិយំ អនស្សាសិកំ ព្រហ្មចរិយំ អក្ខាតំ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
២៣១. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា តក្កី ហោតិ វីមំសី។ សោ តក្កបរិយាហតំ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភានំ ធម្មំ ទេសេតិ។ តក្កិស្ស ខោ បន, សន្ទក, សត្ថុនោ វីមំសិស្ស សុតក្កិតម្បិ ហោតិ ទុត្តក្កិតម្បិ ហោតិ តថាបិ ហោតិ អញ្ញថាបិ ហោតិ។ តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា តក្កី វីមំសី។ សោ តក្កបរិយាហតំ វីមំសានុចរិតំ សយំបដិភានំ ធម្មំ ទេសេតិ។ តក្កិស្ស ខោ បន សត្ថុនោ វីមំសិស្ស សុតក្កិតម្បិ ហោតិ ទុត្តក្កិតម្បិ ហោតិ តថាបិ ហោតិ អញ្ញថាបិ ហោតិ’។ សោ ‘អនស្សាសិកំ ឥទំ ព្រហ្មចរិយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ។ ឥទំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន តតិយំ អនស្សាសិកំ ព្រហ្មចរិយំ អក្ខាតំ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
២៣២. ‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ឥធេកច្ចោ សត្ថា មន្ទោ ហោតិ មោមូហោ។ សោ មន្ទត្តា មោមូហត្តា តត្ថ តត្ថ តថា តថា (សី. ស្យា. កំ. បី.) បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ វាចាវិក្ខេបំ អាបជ្ជតិ អមរាវិក្ខេបំ – ‘ឯវន្តិបិ ឯវម្បិ (សី. បី.) មេ នោ, តថាតិបិ តថាបិ (សី. បី.) មេ នោ, អញ្ញថាតិបិ អញ្ញថាបិ (សី. បី.) ( ) សព្ពត្ថ នត្ថិ មេ នោ, នោតិបិ មេ នោ, នោ នោតិបិ មេ នោ’តិ។ តត្រ, សន្ទក, វិញ្ញូ បុរិសោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘អយំ ខោ ភវំ សត្ថា មន្ទោ មោមូហោ។ សោ មន្ទត្តា មោមូហត្តា តត្ថ តត្ថ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ វាចាវិក្ខេបំ អាបជ្ជតិ អមរាវិក្ខេបំ – ឯវន្តិបិ មេ នោ, តថាតិបិ មេ នោ, អញ្ញថាតិបិ មេ នោ, នោតិបិ មេ នោ, នោ នោតិបិ មេ នោ’តិ។ សោ ‘អនស្សាសិកំ ឥទំ ព្រហ្មចរិយ’ន្តិ – ឥតិ វិទិត្វា តស្មា ព្រហ្មចរិយា និព្ពិជ្ជ បក្កមតិ។ ឥទំ ខោ, សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចតុត្ថំ អនស្សាសិកំ ព្រហ្មចរិយំ អក្ខាតំ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘ឥមានិ ខោ, (តានិ សន្ទក, តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារិ អនស្សាសិកានិ ព្រហ្មចរិយានិ អក្ខាតានិ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ។
‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ អានន្ទ, អព្ភុតំ, ភោ អានន្ទ! យាវញ្ចិទំ តេន ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន ចត្តារិ អនស្សាសិកានេវ ព្រហ្មចរិយានិ អនស្សាសិកានិ ព្រហ្មចរិយានីតិ អក្ខាតានិ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ ន វសេយ្យ, វសន្តោ ច នារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។ សោ បន, ភោ អានន្ទ, សត្ថា កិំ វាទី កិំ អក្ខាយី យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ។
២៣៣. ‘‘ឥធ, សន្ទក, តថាគតោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… វិត្ថារោ ម. និ. ២.៩-១០ កន្ទរកសុត្តេ សោ ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយ ចេតសោ ឧបក្កិលេសេ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ យស្មិំ ខោ យស្មិំ ខោ បន (ស្យា. កំ. ក.), សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា…បេ... ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ…បេ.… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘បុន ចបរំ, សន្ទក, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា…បេ.… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ។ សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ.… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ។ យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ។ សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ…បេ.… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ។ យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ។ សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ។ តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ។ វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ។ យស្មិំ ខោ, សន្ទក, សត្ថរិ សាវកោ ឯវរូបំ ឧឡារវិសេសំ អធិគច្ឆតិ តត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ សសក្កំ ព្រហ្មចរិយំ វសេយ្យ, វសន្តោ ច អារាធេយ្យ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ។
២៣៤. ‘‘យោ បន សោ, ភោ អានន្ទ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ បរិភុញ្ជេយ្យ សោ កាមេ’’តិ? ‘‘យោ សោ, សន្ទក, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ អភព្ពោ សោ បញ្ចដ្ឋានានិ អជ្ឈាចរិតុំ។ អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ សញ្ចិច្ច បាណំ ជីវិតា វោរោបេតុំ, អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ អទិន្នំ ថេយ្យសង្ខាតំ អាទាតុំ, អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ មេថុនំ ធម្មំ បដិសេវេតុំ, អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ សម្បជានមុសា ភាសិតុំ, អភព្ពោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ សន្និធិការកំ កាមេ បរិភុញ្ជិតុំ, សេយ្យថាបិ បុព្ពេ អគារិយភូតោ។ យោ សោ, សន្ទក, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ អភព្ពោ សោ ឥមានិ បញ្ចដ្ឋានានិ អជ្ឈាចរិតុ’’ន្តិ។
២៣៥. ‘‘យោ បន សោ, ភោ អានន្ទ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ តស្ស ចរតោ ចេវ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិតំ – ‘ខីណា មេ អាសវា’’’តិ? ‘‘តេន ហិ, សន្ទក, ឧបមំ តេ ករិស្សាមិ; ឧបមាយបិធេកច្ចេ វិញ្ញូ បុរិសា ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានន្តិ។ សេយ្យថាបិ, សន្ទក, បុរិសស្ស ហត្ថបាទា ឆិន្នា; តស្ស ចរតោ ចេវ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ (ជានាតិ – ‘ឆិន្នា មេ ហត្ថបាទា’តិ, ឧទាហុ បច្ចវេក្ខមានោ ជានាតិ – ‘ឆិន្នា មេ ហត្ថបាទា’’’តិ? ‘‘ន ខោ, ភោ អានន្ទ, សោ បុរិសោ សតតំ សមិតំ ជានាតិ – ‘ឆិន្នា មេ ហត្ថបាទា’ តិ។) (ឆិន្នាវ ហត្ថបាទា,) (សី. ស្យា. កំ. បី.) អបិ ច ខោ បន នំ បច្ចវេក្ខមានោ ជានាតិ – ‘ឆិន្នា មេ ហត្ថបាទា’’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, សន្ទក, យោ សោ ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសំយោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ តស្ស ចរតោ ចេវ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ (ញាណទស្សនំ ន បច្ចុបដ្ឋិតំ – ‘ខីណា មេ អាសវា’តិ;) (ខីណាវ អាសវា,) (សី. ស្យា. កំ. បី.) អបិ ច ខោ បន នំ បច្ចវេក្ខមានោ ជានាតិ – ‘ខីណា មេ អាសវា’’’តិ។
២៣៦. ‘‘កីវពហុកា បន, ភោ អានន្ទ, ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ និយ្យាតារោ’’តិ? ‘‘ន ខោ, សន្ទក, ឯកំយេវ សតំ ន ទ្វេ សតានិ ន តីណិ សតានិ ន ចត្តារិ សតានិ ន បញ្ច សតានិ, អថ ខោ ភិយ្យោវ យេ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ និយ្យាតារោ’’តិ។ ‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ អានន្ទ, អព្ភុតំ, ភោ អានន្ទ! ន ច នាម សធម្មោក្កំសនា ភវិស្សតិ, ន បរធម្មវម្ភនា, អាយតនេ ច ធម្មទេសនា តាវ ពហុកា ច និយ្យាតារោ បញ្ញាយិស្សន្តិ។ ឥមេ បនាជីវកា បុត្តមតាយ បុត្តា អត្តានញ្ចេវ ឧក្កំសេន្តិ, បរេ ច វម្ភេន្តិ តយោ ចេវ និយ្យាតារោ បញ្ញបេន្តិ, សេយ្យថិទំ – នន្ទំ វច្ឆំ, កិសំ សំកិច្ចំ, មក្ខលិំ គោសាល’’ន្តិ។ អថ ខោ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ សកំ បរិសំ អាមន្តេសិ – ‘‘ចរន្តុ ភោន្តោ សមណេ គោតមេ ព្រហ្មចរិយវាសោ។ ន ទានិ សុករំ អម្ហេហិ លាភសក្ការសិលោកេ បរិច្ចជិតុ’’ន្តិ។ ឥតិ ហិទំ សន្ទកោ បរិព្ពាជកោ សកំ បរិសំ ឧយ្យោជេសិ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយេតិ។
សន្ទកសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ។
៧. មហាសកុលុទាយិសុត្តំ
២៣៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា បរិព្ពាជកា មោរនិវាបេ បរិព្ពាជការាមេ បដិវសន្តិ, សេយ្យថិទំ – អន្នភារោ វរធរោ សកុលុទាយី ច បរិព្ពាជកោ អញ្ញេ ច អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា បរិព្ពាជកា។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ រាជគហំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អតិប្បគោ ខោ តាវ រាជគហេ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ។ យំនូនាហំ យេន មោរនិវាបោ បរិព្ពាជការាមោ យេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា យេន មោរនិវាបោ បរិព្ពាជការាមោ តេនុបសង្កមិ។ តេន ខោ បន សមយេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ និសិន្នោ ហោតិ ឧន្នាទិនិយា ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទាយ អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តិយា, សេយ្យថិទំ – រាជកថំ ចោរកថំ មហាមត្តកថំ សេនាកថំ ភយកថំ យុទ្ធកថំ អន្នកថំ បានកថំ វត្ថកថំ សយនកថំ មាលាកថំ គន្ធកថំ ញាតិកថំ យានកថំ គាមកថំ និគមកថំ នគរកថំ ជនបទកថំ ឥត្ថិកថំ សូរកថំ វិសិខាកថំ កុម្ភដ្ឋានកថំ បុព្ពបេតកថំ នានត្តកថំ លោកក្ខាយិកំ សមុទ្ទក្ខាយិកំ ឥតិភវាភវកថំ ឥតិ វា។ អទ្ទសា ខោ សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន សកំ បរិសំ សណ្ឋាបេតិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ; មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ។ អយំ សមណោ គោតមោ អាគច្ឆតិ; អប្បសទ្ទកាមោ ខោ បន សោ អាយស្មា អប្បសទ្ទស្ស វណ្ណវាទី។ អប្បេវ នាម អប្បសទ្ទំ បរិសំ វិទិត្វា ឧបសង្កមិតព្ពំ មញ្ញេយ្យា’’តិ។ អថ ខោ តេ បរិព្ពាជកា តុណ្ហី អហេសុំ។ អថ ខោ ភគវា យេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមិ។ អថ ខោ សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតុ ខោ, ភន្តេ, ភគវា។ ស្វាគតំ, ភន្តេ, ភគវតោ។ ចិរស្សំ ខោ, ភន្តេ, ភគវា ឥមំ បរិយាយមកាសិ យទិទំ ឥធាគមនាយ។ និសីទតុ, ភន្តេ, ភគវា; ឥទមាសនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ។ និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ។ សកុលុទាយីបិ ខោ បរិព្ពាជកោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ សកុលុទាយិំ បរិព្ពាជកំ ភគវា ឯតទវោច –
២៣៨. ‘‘កាយនុត្ថ , ឧទាយិ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា, កា ច បន វោ អន្តរាកថា វិប្បកតា’’តិ? ‘‘តិដ្ឋតេសា, ភន្តេ, កថា យាយ មយំ ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា។ នេសា, ភន្តេ, កថា ភគវតោ ទុល្លភា ភវិស្សតិ បច្ឆាបិ សវនាយ។ បុរិមានិ, ភន្តេ, ទិវសានិ បុរិមតរានិ នានាតិត្ថិយានំ សមណព្រាហ្មណានំ កុតូហលសាលាយំ សន្និសិន្នានំ សន្និបតិតានំ អយមន្តរាកថា ឧទបាទិ – ‘លាភា វត, ភោ, អង្គមគធានំ, សុលទ្ធលាភា វត, ភោ, អង្គមគធានំ! តត្រិមេ យត្ថិមេ (សី.) សមណព្រាហ្មណា សង្ឃិនោ គណិនោ គណាចរិយា ញាតា យសស្សិនោ តិត្ថករា សាធុសម្មតា ពហុជនស្ស រាជគហំ វស្សាវាសំ ឱសដា។ អយម្បិ ខោ បូរណោ កស្សបោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោបិ រាជគហំ វស្សាវាសំ ឱសដោ។ អយម្បិ ខោ មក្ខលិ គោសាលោ…បេ.… អជិតោ កេសកម្ពលោ… បកុធោ កច្ចាយនោ… សញ្ជយោ ពេលដ្ឋបុត្តោ… និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោបិ រាជគហំ វស្សាវាសំ ឱសដោ។ អយម្បិ ខោ សមណោ គោតមោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោបិ រាជគហំ វស្សាវាសំ ឱសដោ។ កោ នុ ខោ ឥមេសំ ភវតំ សមណព្រាហ្មណានំ សង្ឃីនំ គណីនំ គណាចរិយានំ ញាតានំ យសស្សីនំ តិត្ថករានំ សាធុសម្មតានំ ពហុជនស្ស សាវកានំ សក្កតោ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ, កញ្ច បន សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា គរុកត្វា (សី. ស្យា. កំ. បី.) ឧបនិស្សាយ វិហរន្តី’’’តិ?
២៣៩. ‘‘តត្រេកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘អយំ ខោ បូរណោ កស្សបោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោ ច ខោ សាវកានំ ន សក្កតោ ន គរុកតោ ន មានិតោ ន បូជិតោ, ន ច បន បូរណំ កស្សបំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។ ភូតបុព្ពំ បូរណោ កស្សបោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេតិ។ តត្រញ្ញតរោ បូរណស្ស កស្សបស្ស សាវកោ សទ្ទមកាសិ – ‘‘មា ភោន្តោ បូរណំ កស្សបំ ឯតមត្ថំ បុច្ឆិត្ថ; នេសោ ឯតំ ជានាតិ; មយមេតំ ជានាម, អម្ហេ ឯតមត្ថំ បុច្ឆថ; មយមេតំ ភវន្តានំ ព្យាករិស្សាមា’’តិ។ ភូតបុព្ពំ បូរណោ កស្សបោ ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទន្តោ ន លភតិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ, មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ។ នេតេ, ភវន្តេ, បុច្ឆន្តិ, អម្ហេ ឯតេ បុច្ឆន្តិ; មយមេតេសំ ព្យាករិស្សាមា’’តិ។ ពហូ ខោ បន បូរណស្ស កស្សបស្ស សាវកា វាទំ អារោបេត្វា អបក្កន្តា – ‘‘ន ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាសិ, អហំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាមិ , កិំ ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានិស្សសិ? មិច្ឆាបដិបន្នោ ត្វមសិ, អហមស្មិ សម្មាបដិបន្នោ, សហិតំ មេ, អសហិតំ តេ, បុរេវចនីយំ បច្ឆា អវច, បច្ឆាវចនីយំ បុរេ អវច, អធិចិណ្ណំ តេ វិបរាវត្តំ, អារោបិតោ តេ វាទោ, និគ្គហិតោសិ, ចរ វាទប្បមោក្ខាយ, និព្ពេឋេហិ វា សចេ បហោសី’’តិ។ ឥតិ បូរណោ កស្សបោ សាវកានំ ន សក្កតោ ន គរុកតោ ន មានិតោ ន បូជិតោ, ន ច បន បូរណំ កស្សបំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។ អក្កុដ្ឋោ ច បន បូរណោ កស្សបោ ធម្មក្កោសេនា’’’តិ។
‘‘ឯកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘អយម្បិ ខោ មក្ខលិ គោសាលោ…បេ.… អជិតោ កេសកម្ពលោ… បកុធោ កច្ចាយនោ… សញ្ជយោ ពេលដ្ឋបុត្តោ… និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោ ច ខោ សាវកានំ ន សក្កតោ ន គរុកតោ ន មានិតោ ន បូជិតោ, ន ច បន និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។ ភូតបុព្ពំ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេតិ។ តត្រញ្ញតរោ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស សាវកោ សទ្ទមកាសិ – មា ភោន្តោ និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតមត្ថំ បុច្ឆិត្ថ; នេសោ ឯតំ ជានាតិ; មយមេតំ ជានាម, អម្ហេ ឯតមត្ថំ បុច្ឆថ; មយមេតំ ភវន្តានំ ព្យាករិស្សាមាតិ។ ភូតបុព្ពំ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទន្តោ ន លភតិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ, មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ។ នេតេ ភវន្តេ បុច្ឆន្តិ, អម្ហេ ឯតេ បុច្ឆន្តិ; មយមេតេសំ ព្យាករិស្សាមា’’តិ។ ពហូ ខោ បន និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស សាវកា វាទំ អារោបេត្វា អបក្កន្តា – ‘‘ន ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាសិ, អហំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាមិ។ កិំ ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានិស្សសិ? មិច្ឆាបដិបន្នោ ត្វមសិ។ អហមស្មិ សម្មាបដិបន្នោ។ សហិតំ មេ អសហិតំ តេ, បុរេវចនីយំ បច្ឆា អវច, បច្ឆាវចនីយំ បុរេ អវច, អធិចិណ្ណំ តេ វិបរាវត្តំ, អារោបិតោ តេ វាទោ, និគ្គហិតោសិ, ចរ វាទប្បមោក្ខាយ, និព្ពេឋេហិ វា សចេ បហោសី’’តិ។ ឥតិ និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ សាវកានំ ន សក្កតោ ន គរុកតោ ន មានិតោ ន បូជិតោ, ន ច បន និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។ អក្កុដ្ឋោ ច បន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ ធម្មក្កោសេនា’’’តិ។
២៤០. ‘‘ឯកច្ចេ ឯវមាហំសុ – ‘អយម្បិ ខោ សមណោ គោតមោ សង្ឃី ចេវ គណី ច គណាចរិយោ ច ញាតោ យសស្សី តិត្ថករោ សាធុសម្មតោ ពហុជនស្ស; សោ ច ខោ សាវកានំ សក្កតោ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ, សមណញ្ច បន គោតមំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។ ភូតបុព្ពំ សមណោ គោតមោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេសិ។ តត្រញ្ញតរោ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកោ ឧក្កាសិ។ តមេនាញ្ញតរោ សព្រហ្មចារី ជណ្ណុកេន ជណ្ណុកេ (សី.) ឃដ្ដេសិ – ‘‘អប្បសទ្ទោ អាយស្មា ហោតុ, មាយស្មា សទ្ទមកាសិ, សត្ថា នោ ភគវា ធម្មំ ទេសេសី’’តិ។ យស្មិំ សមយេ សមណោ គោតមោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកានំ ខិបិតសទ្ទោ វា ហោតិ ឧក្កាសិតសទ្ទោ វា។ តមេនំ មហាជនកាយោ បច្ចាសីសមានរូបោ បច្ចាសិំ សមានរូបោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ – ‘‘យំ នោ ភគវា ធម្មំ ភាសិស្សតិ តំ នោ សោស្សាមា’’តិ។ សេយ្យថាបិ នាម បុរិសោ ចាតុម្មហាបថេ ខុទ្ទមធុំ ខុទ្ទំ មធុំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) អនេលកំ បីឡេយ្យ ឧប្បីឡេយ្យ (សី.)។ តមេនំ មហាជនកាយោ បច្ចាសីសមានរូបោ បច្ចុបដ្ឋិតោ អស្ស។ ឯវមេវ យស្មិំ សមយេ សមណោ គោតមោ អនេកសតាយ បរិសាយ ធម្មំ ទេសេតិ, នេវ តស្មិំ សមយេ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកានំ ខិបិតសទ្ទោ វា ហោតិ ឧក្កាសិតសទ្ទោ វា។ តមេនំ មហាជនកាយោ បច្ចាសីសមានរូបោ បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ – ‘‘យំ នោ ភគវា ធម្មំ ភាសិស្សតិ តំ នោ សោស្សាមា’’តិ។ យេបិ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកា សព្រហ្មចារីហិ សម្បយោជេត្វា សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តន្តិ តេបិ សត្ថុ ចេវ វណ្ណវាទិនោ ហោន្តិ, ធម្មស្ស ច វណ្ណវាទិនោ ហោន្តិ, សង្ឃស្ស ច វណ្ណវាទិនោ ហោន្តិ, អត្តគរហិនោយេវ ហោន្តិ អនញ្ញគរហិនោ, ‘‘មយមេវម្ហា អលក្ខិកា មយំ អប្បបុញ្ញា តេ មយំ ឯវំ ស្វាក្ខាតេ ធម្មវិនយេ បព្ពជិត្វា នាសក្ខិម្ហា យាវជីវំ បរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុ’’ន្តិ។ តេ អារាមិកភូតា វា ឧបាសកភូតា វា បញ្ចសិក្ខាបទេ សមាទាយ វត្តន្តិ។ ឥតិ សមណោ គោតមោ សាវកានំ សក្កតោ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ, សមណញ្ច បន គោតមំ សាវកា សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តី’’’តិ។
២៤១. ‘‘កតិ បន ត្វំ, ឧទាយិ, មយិ ធម្មេ សមនុបស្សសិ, យេហិ មមំ មម (សព្ពត្ថ) សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ គរុករោន្តិ (សី. ស្យា. កំ. បី.) មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តី’’តិ? ‘‘បញ្ច ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ ធម្មេ សមនុបស្សាមិ យេហិ ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។ កតមេ បញ្ច? ភគវា ហិ, ភន្តេ, អប្បាហារោ, អប្បាហារតាយ ច វណ្ណវាទី។ យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា អប្បាហារោ, អប្បាហារតាយ ច វណ្ណវាទី ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ បឋមំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន ចីវរេន, ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី។ យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន ចីវរេន, ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី, ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ ទុតិយំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន បិណ្ឌបាតេន, ឥតរីតរបិណ្ឌបាតសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី។ យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន បិណ្ឌបាតេន, ឥតរីតរបិណ្ឌបាតសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី, ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ តតិយំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន សេនាសនេន, ឥតរីតរសេនាសនសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី។ យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា សន្តុដ្ឋោ ឥតរីតរេន សេនាសនេន, ឥតរីតរសេនាសនសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី, ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ ចតុត្ថំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ភន្តេ, ភគវា បវិវិត្តោ, បវិវេកស្ស ច វណ្ណវាទី ។ យម្បិ, ភន្តេ, ភគវា បវិវិត្តោ, បវិវេកស្ស ច វណ្ណវាទី, ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ បញ្ចមំ ធម្មំ សមនុបស្សាមិ យេន ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
‘‘ឥមេ ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ បញ្ច ធម្មេ សមនុបស្សាមិ យេហិ ភគវន្តំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តី’’តិ។
២៤២. ‘‘‘អប្បាហារោ សមណោ គោតមោ, អប្បាហារតាយ ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា កោសកាហារាបិ អឌ្ឍកោសកាហារាបិ ពេលុវាហារាបិ អឌ្ឍពេលុវាហារាបិ។ អហំ ខោ បន, ឧទាយិ, អប្បេកទា ឥមិនា បត្តេន សមតិត្តិកម្បិ ភុញ្ជាមិ ភិយ្យោបិ ភុញ្ជាមិ។ ‘អប្បាហារោ សមណោ គោតមោ, អប្បាហារតាយ ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា កោសកាហារាបិ អឌ្ឍកោសកាហារាបិ ពេលុវាហារាបិ អឌ្ឍពេលុវាហារាបិ ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ។
‘‘‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន ចីវរេន, ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា បំសុកូលិកា លូខចីវរធរា តេ សុសានា វា សង្ការកូដា វា បាបណិកា វា នន្តកានិ បាបណិកានិ វា នន្តកានិ វា (សី.) ឧច្ចិនិត្វា ឧច្ឆិន្ទិត្វា (ក.) សង្ឃាដិំ ករិត្វា ធារេន្តិ។ អហំ ខោ បនុទាយិ, អប្បេកទា គហបតិចីវរានិ ធារេមិ ទឡ្ហានិ សត្ថលូខានិ អលាពុលោមសានិ។ ‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន ចីវរេន, ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា បំសុកូលិកា លូខចីវរធរា តេ សុសានា វា សង្ការកូដា វា បាបណិកា វា នន្តកានិ ឧច្ចិនិត្វា សង្ឃាដិំ ករិត្វា ធារេន្តិ, ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ។
‘‘‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន បិណ្ឌបាតេន, ឥតរីតរបិណ្ឌបាតសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា បិណ្ឌបាតិកា សបទានចារិនោ ឧញ្ឆាសកេ វតេ រតា, តេ អន្តរឃរំ បវិដ្ឋា សមានា អាសនេនបិ និមន្តិយមានា ន សាទិយន្តិ។ អហំ ខោ បនុទាយិ, អប្បេកទា និមន្តនេបិ និមន្តនស្សាបិ (ក.) ភុញ្ជាមិ សាលីនំ ឱទនំ វិចិតកាឡកំ អនេកសូបំ អនេកព្យញ្ជនំ។ ‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន បិណ្ឌបាតេន, ឥតរីតរបិណ្ឌបាតសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា បិណ្ឌបាតិកា សបទានចារិនោ ឧញ្ឆាសកេ វតេ រតា តេ អន្តរឃរំ បវិដ្ឋា សមានា អាសនេនបិ និមន្តិយមានា ន សាទិយន្តិ, ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ។
‘‘‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន សេនាសនេន, ឥតរីតរសេនាសនសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា រុក្ខមូលិកា អព្ភោកាសិកា, តេ អដ្ឋមាសេ ឆន្នំ ន ឧបេន្តិ។ អហំ ខោ បនុទាយិ, អប្បេកទា កូដាគារេសុបិ វិហរាមិ ឧល្លិត្តាវលិត្តេសុ និវាតេសុ ផុសិតគ្គឡេសុ ផុស្សិតគ្គឡេសុ (សី. បី.) បិហិតវាតបានេសុ។ ‘សន្តុដ្ឋោ សមណោ គោតមោ ឥតរីតរេន សេនាសនេន, ឥតរីតរសេនាសនសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា រុក្ខមូលិកា អព្ភោកាសិកា តេ អដ្ឋមាសេ ឆន្នំ ន ឧបេន្តិ, ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ។
‘‘‘បវិវិត្តោ សមណោ គោតមោ, បវិវេកស្ស ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, សន្តិ ខោ បន មេ, ឧទាយិ, សាវកា អារញ្ញិកា បន្តសេនាសនា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរន្តិ, តេ អន្វទ្ធមាសំ សង្ឃមជ្ឈេ ឱសរន្តិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសាយ។ អហំ ខោ បនុទាយិ, អប្បេកទា អាកិណ្ណោ វិហរាមិ ភិក្ខូហិ ភិក្ខុនីហិ ឧបាសកេហិ ឧបាសិកាហិ រញ្ញា រាជមហាមត្តេហិ តិត្ថិយេហិ តិត្ថិយសាវកេហិ។ ‘បវិវិត្តោ សមណោ គោតមោ, បវិវេកស្ស ច វណ្ណវាទី’តិ, ឥតិ ចេ មំ, ឧទាយិ, សាវកា សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ, យេ តេ, ឧទាយិ, មម សាវកា អារញ្ញកា បន្តសេនាសនា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ អជ្ឈោគាហេត្វា វិហរន្តិ តេ អន្វទ្ធមាសំ សង្ឃមជ្ឈេ ឱសរន្តិ បាតិមោក្ខុទ្ទេសាយ, ន មំ តេ ឥមិនា ធម្មេន សក្ករេយ្យុំ គរុំ ករេយ្យុំ មានេយ្យុំ បូជេយ្យុំ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរេយ្យុំ។
‘‘ឥតិ ខោ, ឧទាយិ, ន មមំ សាវកា ឥមេហិ បញ្ចហិ ធម្មេហិ សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
២៤៣. ‘‘អត្ថិ ខោ, ឧទាយិ, អញ្ញេ ច បញ្ច ធម្មា យេហិ បញ្ចហិ ធម្មេហិ មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ , សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។ កតមេ បញ្ច? ឥធុទាយិ, មមំ សាវកា អធិសីលេ សម្ភាវេន្តិ – ‘សីលវា សមណោ គោតមោ បរមេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ’តិ។ យម្បុទាយិ យមុទាយិ (ស្យា. ក.), មមំ សាវកា អធិសីលេ សម្ភាវេន្តិ – ‘សីលវា សមណោ គោតមោ បរមេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ’តិ, អយំ ខោ, ឧទាយិ , បឋមោ ធម្មោ យេន មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
២៤៤. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, មមំ សាវកា អភិក្កន្តេ ញាណទស្សនេ សម្ភាវេន្តិ – ‘ជានំយេវាហ សមណោ គោតមោ – ជានាមីតិ, បស្សំយេវាហ សមណោ គោតមោ – បស្សាមីតិ; អភិញ្ញាយ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អនភិញ្ញាយ; សនិទានំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អនិទានំ; សប្បាដិហារិយំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អប្បាដិហារិយ’ន្តិ។ យម្បុទាយិ, មមំ សាវកា អភិក្កន្តេ ញាណទស្សនេ សម្ភាវេន្តិ – ‘ជានំយេវាហ សមណោ គោតមោ – ជានាមីតិ, បស្សំយេវាហ សមណោ គោតមោ – បស្សាមីតិ; អភិញ្ញាយ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អនភិញ្ញាយ; សនិទានំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អនិទានំ; សប្បាដិហារិយំ សមណោ គោតមោ ធម្មំ ទេសេតិ នោ អប្បាដិហារិយ’ន្តិ, អយំ ខោ, ឧទាយិ, ទុតិយោ ធម្មោ យេន មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
២៤៥. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, មមំ សាវកា អធិបញ្ញាយ សម្ភាវេន្តិ – ‘បញ្ញវា សមណោ គោតមោ បរមេន បញ្ញាក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ; តំ វត អនាគតំ វាទបថំ ន ទក្ខតិ, ឧប្បន្នំ វា បរប្បវាទំ ន សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គណ្ហិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ’។ តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, អបិ នុ មេ សាវកា ឯវំ ជានន្តា ឯវំ បស្សន្តា អន្តរន្តរា កថំ ឱបាតេយ្យុ’’ន្តិ?
‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។
‘‘ន ខោ បនាហំ, ឧទាយិ, សាវកេសុ អនុសាសនិំ បច្ចាសីសាមិ បច្ចាសិំសាមិ (សី. ស្យា. កំ. បី.); អញ្ញទត្ថុ មមយេវ សាវកា អនុសាសនិំ បច្ចាសីសន្តិ។
‘‘យម្បុទាយិ, មមំ សាវកា អធិបញ្ញាយ សម្ភាវេន្តិ – ‘បញ្ញវា សមណោ គោតមោ បរមេន បញ្ញាក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ; តំ វត អនាគតំ វាទបថំ ន ទក្ខតិ, ឧប្បន្នំ វា បរប្បវាទំ ន សហធម្មេន និគ្គហិតំ និគ្គណ្ហិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ’។ អយំ ខោ, ឧទាយិ, តតិយោ ធម្មោ យេន មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
២៤៦. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, មម សាវកា យេន ទុក្ខេន ទុក្ខោតិណ្ណា ទុក្ខបរេតា តេ មំ ឧបសង្កមិត្វា ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បុច្ឆន្តិ, តេសាហំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ, តេសាហំ ចិត្តំ អារាធេមិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន; តេ មំ ទុក្ខសមុទយំ… ទុក្ខនិរោធំ… ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អរិយសច្ចំ បុច្ឆន្តិ, តេសាហំ ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អរិយសច្ចំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ , តេសាហំ ចិត្តំ អារាធេមិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន។ យម្បុទាយិ, មម សាវកា យេន ទុក្ខេន ទុក្ខោតិណ្ណា ទុក្ខបរេតា តេ មំ ឧបសង្កមិត្វា ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បុច្ឆន្តិ, តេសាហំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ, តេសាហំ ចិត្តំ អារាធេមិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន។ តេ មំ ទុក្ខសមុទយំ … ទុក្ខនិរោធំ… ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អរិយសច្ចំ បុច្ឆន្តិ។ តេសាហំ ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អរិយសច្ចំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ។ តេសាហំ ចិត្តំ អារាធេមិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន។ អយំ ខោ, ឧទាយិ, ចតុត្ថោ ធម្មោ យេន មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
២៤៧. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេ ភាវេន្តិ។ ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ; វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ… ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ… ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្សំ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ចត្តារោ សម្មប្បធានេ ភាវេន្តិ។ ឥធុទាយិ , ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ, វាយមតិ, វីរិយំ អារភតិ, ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ, បទហតិ; ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ ឆន្ទំ ជនេតិ, វាយមតិ, វីរិយំ អារភតិ, ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ, បទហតិ; អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ, វាយមតិ, វីរិយំ អារភតិ, ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ, បទហតិ; ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ, វាយមតិ, វីរិយំ អារភតិ, ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ, បទហតិ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទេ ភាវេន្តិ។ ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ ឆន្ទសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីរិយសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, ចិត្តសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ, វីមំសាសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា បញ្ចិន្ទ្រិយានិ ភាវេន្តិ។ ឥធុទាយិ , ភិក្ខុ សទ្ធិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ ឧបសមគាមិំ សម្ពោធគាមិំ; វីរិយិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ…បេ.… សតិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ… សមាធិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ… បញ្ញិន្ទ្រិយំ ភាវេតិ ឧបសមគាមិំ សម្ពោធគាមិំ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា បញ្ច ពលានិ ភាវេន្តិ។ ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សទ្ធាពលំ ភាវេតិ ឧបសមគាមិំ សម្ពោធគាមិំ; វីរិយពលំ ភាវេតិ…បេ.… សតិពលំ ភាវេតិ… សមាធិពលំ ភាវេតិ… បញ្ញាពលំ ភាវេតិ ឧបសមគាមិំ សម្ពោធគាមិំ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា សត្តពោជ្ឈង្គេ ភាវេន្តិ។ ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ; ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ…បេ.… វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អរិយំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ ភាវេន្តិ។ ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សម្មាទិដ្ឋិំ ភាវេតិ, សម្មាសង្កប្បំ ភាវេតិ, សម្មាវាចំ ភាវេតិ , សម្មាកម្មន្តំ ភាវេតិ, សម្មាអាជីវំ ភាវេតិ, សម្មាវាយាមំ ភាវេតិ, សម្មាសតិំ ភាវេតិ, សម្មាសមាធិំ ភាវេតិ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៤៨. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អដ្ឋ វិមោក្ខេ ភាវេន្តិ។ រូបី រូបានិ បស្សតិ, អយំ បឋមោ វិមោក្ខោ; អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ, អយំ ទុតិយោ វិមោក្ខោ; សុភន្តេវ អធិមុត្តោ ហោតិ, អយំ តតិយោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា ‘អនន្តោ អាកាសោ’តិ អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ ចតុត្ថោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ បញ្ចមោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘នត្ថិ កិញ្ចី’តិ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ ឆដ្ឋោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ សត្តមោ វិមោក្ខោ; សព្ពសោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, អយំ អដ្ឋមោ វិមោក្ខោ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៤៩. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អដ្ឋ អភិភាយតនានិ ភាវេន្តិ។ អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ បរិត្តានិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានិ។ ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ។ ឥទំ បឋមំ អភិភាយតនំ។
‘‘អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ អប្បមាណានិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានិ។ ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ។ ឥទំ ទុតិយំ អភិភាយតនំ។
‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ បរិត្តានិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានិ។ ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ។ ឥទំ តតិយំ អភិភាយតនំ។
‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ អប្បមាណានិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានិ។ ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ។ ឥទំ ចតុត្ថំ អភិភាយតនំ។
‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ នីលានិ នីលវណ្ណានិ នីលនិទស្សនានិ នីលនិភាសានិ។ សេយ្យថាបិ នាម ឧមាបុប្ផំ នីលំ នីលវណ្ណំ នីលនិទស្សនំ នីលនិភាសំ, សេយ្យថាបិ វា បន តំ វត្ថំ ពារាណសេយ្យកំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋំ នីលំ នីលវណ្ណំ នីលនិទស្សនំ នីលនិភាសំ; ឯវមេវ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ នីលានិ នីលវណ្ណានិ នីលនិទស្សនានិ នីលនិភាសានិ។ ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ។ ឥទំ បញ្ចមំ អភិភាយតនំ ។
‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ បីតានិ បីតវណ្ណានិ បីតនិទស្សនានិ បីតនិភាសានិ។ សេយ្យថាបិ នាម កណិការបុប្ផំ បីតំ បីតវណ្ណំ បីតនិទស្សនំ បីតនិភាសំ, សេយ្យថាបិ វា បន តំ វត្ថំ ពារាណសេយ្យកំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋំ បីតំ បីតវណ្ណំ បីតនិទស្សនំ បីតនិភាសំ; ឯវមេវ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ បីតានិ បីតវណ្ណានិ បីតនិទស្សនានិ បីតនិភាសានិ។ ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ។ ឥទំ ឆដ្ឋំ អភិភាយតនំ។
‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ លោហិតកានិ លោហិតកវណ្ណានិ លោហិតកនិទស្សនានិ លោហិតកនិភាសានិ។ សេយ្យថាបិ នាម ពន្ធុជីវកបុប្ផំ លោហិតកំ លោហិតកវណ្ណំ លោហិតកនិទស្សនំ លោហិតកនិភាសំ, សេយ្យថាបិ វា បន តំ វត្ថំ ពារាណសេយ្យកំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋំ លោហិតកំ លោហិតកវណ្ណំ លោហិតកនិទស្សនំ លោហិតកនិភាសំ; ឯវមេវ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ លោហិតកានិ លោហិតកវណ្ណានិ លោហិតកនិទស្សនានិ លោហិតកនិភាសានិ។ ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ឯវំ សញ្ញី ហោតិ។ ឥទំ សត្តមំ អភិភាយតនំ។
‘‘អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ ឱទាតានិ ឱទាតវណ្ណានិ ឱទាតនិទស្សនានិ ឱទាតនិភាសានិ។ សេយ្យថាបិ នាម ឱសធិតារកា ឱទាតា ឱទាតវណ្ណា ឱទាតនិទស្សនា ឱទាតនិភាសា, សេយ្យថាបិ វា បន តំ វត្ថំ ពារាណសេយ្យកំ ឧភតោភាគវិមដ្ឋំ ឱទាតំ ឱទាតវណ្ណំ ឱទាតនិទស្សនំ ឱទាតនិភាសំ; ឯវមេវ អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ឯកោ ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ ឱទាតានិ ឱទាតវណ្ណានិ ឱទាតនិទស្សនានិ ឱទាតនិភាសានិ ។ ‘តានិ អភិភុយ្យ ជានាមិ , បស្សាមី’តិ ឯវំសញ្ញី ហោតិ។ ឥទំ អដ្ឋមំ អភិភាយតនំ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥០. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ទស កសិណាយតនានិ ភាវេន្តិ។ បថវីកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ អទ្វយំ អប្បមាណំ; អាបោកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ…បេ.… តេជោកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… វាយោកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… នីលកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… បីតកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… លោហិតកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… ឱទាតកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ… អាកាសកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ … វិញ្ញាណកសិណមេកោ សញ្ជានាតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ អទ្វយំ អប្បមាណំ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥១. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ចត្តារិ ឈានានិ ភាវេន្តិ។ ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ សោ ឥមមេវ កាយំ វិវេកជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេតិ បរិបូរេតិ បរិប្ផរតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស វិវេកជេន បីតិសុខេន អប្ផុដំ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, ទក្ខោ ន្ហាបកោ នហាបកោ (សី. បី.) វា ន្ហាបកន្តេវាសី វា កំសថាលេ ន្ហានីយចុណ្ណានិ នហានីយចុណ្ណានិ (សី. បី.) អាកិរិត្វា ឧទកេន បរិប្ផោសកំ បរិប្ផោសកំ សន្នេយ្យ, សាយំ ន្ហានីយបិណ្ឌិ សាស្ស នហានីយបិណ្ឌី (សី. ស្យា. កំ.) ស្នេហានុគតា ស្នេហបរេតោ សន្តរពាហិរា ផុដា ស្នេហេន ន ច បគ្ឃរិណី; ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ វិវេកជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេតិ បរិបូរេតិ បរិប្ផរតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស វិវេកជេន បីតិសុខេន អប្ផុដំ ហោតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ…បេ.… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ សោ ឥមមេវ កាយំ សមាធិជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេតិ បរិបូរេតិ បរិប្ផរតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស សមាធិជេន បីតិសុខេន អប្ផុដំ ហោតិ ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, ឧទករហទោ គម្ភីរោ ឧព្ភិទោទកោ ឧព្ភិតោទកោ (ស្យា. កំ. ក.)។ តស្ស នេវស្ស បុរត្ថិមាយ ទិសាយ ឧទកស្ស អាយមុខំ , ន បច្ឆិមាយ ទិសាយ ឧទកស្ស អាយមុខំ, ន ឧត្តរាយ ទិសាយ ឧទកស្ស អាយមុខំ, ន ទក្ខិណាយ ទិសាយ ឧទកស្ស អាយមុខំ, ទេវោ ច ន កាលេន កាលំ សម្មា ធារំ អនុប្បវេច្ឆេយ្យ; អថ ខោ តម្ហាវ ឧទករហទា សីតា វារិធារា ឧព្ភិជ្ជិត្វា តមេវ ឧទករហទំ សីតេន វារិនា អភិសន្ទេយ្យ បរិសន្ទេយ្យ បរិបូរេយ្យ បរិប្ផរេយ្យ, នាស្ស ន នេសំ (សី.) កិញ្ចិ សព្ពាវតោ ឧទករហទស្ស សីតេន វារិនា អប្ផុដំ អស្ស។ ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ សមាធិជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេតិ បរិបូរេតិ បរិប្ផរតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស សមាធិជេន បីតិសុខេន អប្ផុដំ ហោតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ បីតិយា ច វិរាគា…បេ.… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ សោ ឥមមេវ កាយំ និប្បីតិកេន សុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេតិ បរិបូរេតិ បរិប្ផរតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស និប្បីតិកេន សុខេន អប្ផុដំ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, ឧប្បលិនិយំ វា បទុមិនិយំ វា បុណ្ឌរីកិនិយំ វា អប្បេកច្ចានិ ឧប្បលានិ វា បទុមានិ វា បុណ្ឌរីកានិ វា ឧទកេ ជាតានិ ឧទកេ សំវឌ្ឍានិ ឧទកានុគ្គតានិ អន្តោ និមុគ្គបោសីនិ, តានិ យាវ ចគ្គា យាវ ច មូលា សីតេន វារិនា អភិសន្នានិ បរិសន្នានិ បរិបូរានិ បរិប្ផុដានិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតំ, ឧប្បលានំ វា បទុមានំ វា បុណ្ឌរីកានំ វា សីតេន វារិនា អប្ផុដំ អស្ស; ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ និប្បីតិកេន សុខេន អភិសន្ទេតិ បរិសន្ទេតិ បរិបូរេតិ បរិប្ផរតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស និប្បីតិកេន សុខេន អប្ផុដំ ហោតិ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ សោ ឥមមេវ កាយំ បរិសុទ្ធេន ចេតសា បរិយោទាតេន ផរិត្វា និសិន្នោ ហោតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស បរិសុទ្ធេន ចេតសា បរិយោទាតេន អប្ផុដំ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, បុរិសោ ឱទាតេន វត្ថេន សសីសំ បារុបិត្វា និសិន្នោ អស្ស, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស ឱទាតេន វត្ថេន អប្ផុដំ អស្ស; ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ ឥមមេវ កាយំ បរិសុទ្ធេន ចេតសា បរិយោទាតេន ផរិត្វា និសិន្នោ ហោតិ, នាស្ស កិញ្ចិ សព្ពាវតោ កាយស្ស បរិសុទ្ធេន ចេតសា បរិយោទាតេន អប្ផុដំ ហោតិ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥២. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ឯវំ បជានន្តិ – ‘អយំ ខោ មេ កាយោ រូបី ចាតុមហាភូតិកោ មាតាបេត្តិកសម្ភវោ ឱទនកុម្មាសូបចយោ អនិច្ចុច្ឆាទនបរិមទ្ទនភេទនវិទ្ធំសនធម្មោ; ឥទញ្ច បន មេ វិញ្ញាណំ ឯត្ថ សិតំ ឯត្ថ បដិពទ្ធំ’។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, មណិ វេឡុរិយោ សុភោ ជាតិមា អដ្ឋំសោ សុបរិកម្មកតោ អច្ឆោ វិប្បសន្នោ សព្ពាការសម្បន្នោ; តត្រិទំ សុត្តំ អាវុតំ នីលំ វា បីតំ វា លោហិតំ វា ឱទាតំ វា បណ្ឌុសុត្តំ វា។ តមេនំ ចក្ខុមា បុរិសោ ហត្ថេ ករិត្វា បច្ចវេក្ខេយ្យ – ‘អយំ ខោ មណិ វេឡុរិយោ សុភោ ជាតិមា អដ្ឋំសោ សុបរិកម្មកតោ អច្ឆោ វិប្បសន្នោ សព្ពាការសម្បន្នោ; តត្រិទំ សុត្តំ អាវុតំ នីលំ វា បីតំ វា លោហិតំ វា ឱទាតំ វា បណ្ឌុសុត្តំ វា’តិ។ ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ឯវំ បជានន្តិ – ‘អយំ ខោ មេ កាយោ រូបី ចាតុមហាភូតិកោ មាតាបេត្តិកសម្ភវោ ឱទនកុម្មាសូបចយោ អនិច្ចុច្ឆាទនបរិមទ្ទនភេទនវិទ្ធំសនធម្មោ; ឥទញ្ច បន មេ វិញ្ញាណំ ឯត្ថ សិតំ ឯត្ថ បដិពទ្ធ’ន្តិ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥៣. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ឥមម្ហា កាយា អញ្ញំ កាយំ អភិនិម្មិនន្តិ រូបិំ មនោមយំ សព្ពង្គបច្ចង្គិំ អហីនិន្ទ្រិយំ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, បុរិសោ មុញ្ជម្ហា ឦសិកំ បព្ពាហេយ្យ; តស្ស ឯវមស្ស – ‘អយំ មុញ្ជោ, អយំ ឦសិកា; អញ្ញោ មុញ្ជោ, អញ្ញា ឦសិកា; មុញ្ជម្ហាត្វេវ ឦសិកា បព្ពាឡ្ហា’តិ។ សេយ្យថា វា បនុទាយិ, បុរិសោ អសិំ កោសិយា បព្ពាហេយ្យ; តស្ស ឯវមស្ស – ‘អយំ អសិ, អយំ កោសិ; អញ្ញោ អសិ អញ្ញា កោសិ; កោសិយាត្វេវ អសិ បព្ពាឡ្ហោ’តិ។ សេយ្យថា វា, បនុទាយិ , បុរិសោ អហិំ ករណ្ឌា ឧទ្ធរេយ្យ; តស្ស ឯវមស្ស – ‘អយំ អហិ, អយំ ករណ្ឌោ; អញ្ញោ អហិ, អញ្ញោ ករណ្ឌោ; ករណ្ឌាត្វេវ អហិ ឧព្ភតោ’តិ។ ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ឥមម្ហា កាយា អញ្ញំ កាយំ អភិនិម្មិនន្តិ រូបិំ មនោមយំ សព្ពង្គបច្ចង្គិំ អហីនិន្ទ្រិយំ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥៤. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អនេកវិហិតំ ឥទ្ធិវិធំ បច្ចនុភោន្តិ – ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា ហោន្តិ, ពហុធាបិ ហុត្វា ឯកោ ហោតិ; អាវិភាវំ, តិរោភាវំ; តិរោកុដ្ដំ តិរោបាការំ តិរោបព្ពតំ អសជ្ជមានា គច្ឆន្តិ, សេយ្យថាបិ អាកាសេ; បថវិយាបិ ឧម្មុជ្ជនិមុជ្ជំ ករោន្តិ, សេយ្យថាបិ ឧទកេ; ឧទកេបិ អភិជ្ជមានេ អភិជ្ជមានា (ក.) គច្ឆន្តិ, សេយ្យថាបិ បថវិយំ; អាកាសេបិ បល្លង្កេន កមន្តិ, សេយ្យថាបិ បក្ខី សកុណោ; ឥមេបិ ចន្ទិមសូរិយេ ឯវំមហិទ្ធិកេ ឯវំមហានុភាវេ បាណិនា បរិមសន្តិ បរិមជ្ជន្តិ, យាវ ព្រហ្មលោកាបិ កាយេន វសំ វត្តេន្តិ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, ទក្ខោ កុម្ភការោ វា កុម្ភការន្តេវាសី វា សុបរិកម្មកតាយ មត្តិកាយ យំ យទេវ ភាជនវិកតិំ អាកង្ខេយ្យ តំ តទេវ ករេយ្យ អភិនិប្ផាទេយ្យ; សេយ្យថា វា បនុទាយិ, ទក្ខោ ទន្តការោ វា ទន្តការន្តេវាសី វា សុបរិកម្មកតស្មិំ ទន្តស្មិំ យំ យទេវ ទន្តវិកតិំ អាកង្ខេយ្យ តំ តទេវ ករេយ្យ អភិនិប្ផាទេយ្យ; សេយ្យថា វា បនុទាយិ, ទក្ខោ សុវណ្ណការោ វា សុវណ្ណការន្តេវាសី វា សុបរិកម្មកតស្មិំ សុវណ្ណស្មិំ យំ យទេវ សុវណ្ណវិកតិំ អាកង្ខេយ្យ តំ តទេវ ករេយ្យ អភិនិប្ផាទេយ្យ។ ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អនេកវិហិតំ ឥទ្ធិវិធំ បច្ចនុភោន្តិ – ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា ហោន្តិ, ពហុធាបិ ហុត្វា ឯកោ ហោតិ; អាវិភាវំ, តិរោភាវំ; តិរោកុដ្ដំ តិរោបាការំ តិរោបព្ពតំ អសជ្ជមានា គច្ឆន្តិ, សេយ្យថាបិ អាកាសេ; បថវិយាបិ ឧម្មុជ្ជនិមុជ្ជំ ករោន្តិ, សេយ្យថាបិ ឧទកេ; ឧទកេបិ អភិជ្ជមានេ គច្ឆន្តិ , សេយ្យថាបិ បថវិយំ; អាកាសេបិ បល្លង្កេន កមន្តិ, សេយ្យថាបិ បក្ខី សកុណោ; ឥមេបិ ចន្ទិមសូរិយេ ឯវំមហិទ្ធិកេ ឯវំមហានុភាវេ បាណិនា បរិមសន្តិ បរិមជ្ជន្តិ, យាវ ព្រហ្មលោកាបិ កាយេន វសំ វត្តេន្តិ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥៥. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ឧភោ សទ្ទេ សុណន្តិ – ទិព្ពេ ច មានុសេ ច, យេ ទូរេ សន្តិកេ ច។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, ពលវា សង្ខធមោ អប្បកសិរេនេវ ចាតុទ្ទិសា វិញ្ញាបេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ឧភោ សទ្ទេ សុណន្តិ – ទិព្ពេ ច មានុសេ ច, យេ ទូរេ សន្តិកេ ច។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥៦. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានន្តិ – សរាគំ វា ចិត្តំ ‘សរាគំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ ‘វីតរាគំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ; សទោសំ វា ចិត្តំ ‘សទោសំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ, វីតទោសំ វា ចិត្តំ ‘វីតទោសំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ; សមោហំ វា ចិត្តំ ‘សមោហំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ, វីតមោហំ វា ចិត្តំ ‘វីតមោហំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ; សំខិត្តំ វា ចិត្តំ ‘សង្ខិត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ, វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ ‘វិក្ខិត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ; មហគ្គតំ វា ចិត្តំ ‘មហគ្គតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ, អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ ‘អមហគ្គតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ; សឧត្តរំ វា ចិត្តំ ‘សឧត្តរំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ, អនុត្តរំ វា ចិត្តំ ‘អនុត្តរំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ; សមាហិតំ វា ចិត្តំ ‘សមាហិតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ, អសមាហិតំ វា ចិត្តំ ‘អសមាហិតំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ; វិមុត្តំ វា ចិត្តំ ‘វិមុត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ, អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ ‘អវិមុត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, ឥត្ថី វា បុរិសោ វា ទហរោ យុវា មណ្ឌនកជាតិកោ អាទាសេ វា បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អច្ឆេ វា ឧទកបត្តេ សកំ មុខនិមិត្តំ បច្ចវេក្ខមានោ សកណិកំ វា ‘សកណិក’ន្តិ សកណិកង្គំ វា សកណិកង្គន្តិ (សី.) ជានេយ្យ , អកណិកំ វា ‘អកណិក’ន្តិ អកណិកង្គំ វា អកណិកង្គន្តិ (សី.) ជានេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានន្តិ – សរាគំ វា ចិត្តំ ‘សរាគំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ, វីតរាគំ វា ចិត្តំ…បេ.… សទោសំ វា ចិត្តំ… វីតទោសំ វា ចិត្តំ… សមោហំ វា ចិត្តំ… វីតមោហំ វា ចិត្តំ… សង្ខិត្តំ វា ចិត្តំ… វិក្ខិត្តំ វា ចិត្តំ… មហគ្គតំ វា ចិត្តំ… អមហគ្គតំ វា ចិត្តំ… សឧត្តរំ វា ចិត្តំ… អនុត្តរំ វា ចិត្តំ… សមាហិតំ វា ចិត្តំ… អសមាហិតំ វា ចិត្តំ… វិមុត្តំ វា ចិត្តំ… អវិមុត្តំ វា ចិត្តំ ‘អវិមុត្តំ ចិត្ត’ន្តិ បជានន្តិ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥៧. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរន្តិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិសតសហស្សម្បិ, អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – ‘អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ, សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោ’តិ។ ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, បុរិសោ សកម្ហា គាមា អញ្ញំ គាមំ គច្ឆេយ្យ, តម្ហាបិ គាមា អញ្ញំ គាមំ គច្ឆេយ្យ; សោ តម្ហា គាមា សកំយេវ គាមំ បច្ចាគច្ឆេយ្យ; តស្ស ឯវមស្ស – ‘អហំ ខោ សកម្ហា គាមា អញ្ញំ គាមំ អគច្ឆិំ, តត្រ ឯវំ អដ្ឋាសិំ ឯវំ និសីទិំ ឯវំ អភាសិំ ឯវំ តុណ្ហី អហោសិំ; តម្ហាបិ គាមា អមុំ គាមំ អគច្ឆិំ, តត្រាបិ ឯវំ អដ្ឋាសិំ ឯវំ និសីទិំ ឯវំ អភាសិំ ឯវំ តុណ្ហី អហោសិំ, សោម្ហិ តម្ហា គាមា សកំយេវ គាមំ បច្ចាគតោ’តិ។ ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរន្តិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ…បេ.… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរន្តិ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥៨. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សន្តិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានន្តិ – ‘ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា វចីទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា មនោទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា; ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា វចីសុចរិតេន សមន្នាគតា មនោសុចរិតេន សមន្នាគតា អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នា’តិ។ ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សន្តិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានន្តិ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, ទ្វេ អគារា សទ្វារា សន្នទ្វារា (ក.)។ តត្រ ចក្ខុមា បុរិសោ មជ្ឈេ ឋិតោ បស្សេយ្យ មនុស្សេ គេហំ បវិសន្តេបិ និក្ខមន្តេបិ អនុចង្កមន្តេបិ អនុវិចរន្តេបិ; ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សន្តិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានន្តិ…បេ.… តត្រ ច ប មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។
២៥៩. ‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តិ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, បព្ពតសង្ខេបេ ឧទករហទោ អច្ឆោ វិប្បសន្នោ អនាវិលោ, តត្ថ ចក្ខុមា បុរិសោ តីរេ ឋិតោ បស្សេយ្យ សិប្បិសម្ពុកម្បិ សិប្បិកសម្ពុកម្បិ (ស្យា. កំ. ក.) សក្ខរកឋលម្បិ មច្ឆគុម្ពម្បិ ចរន្តម្បិ តិដ្ឋន្តម្បិ។ តស្ស ឯវមស្ស – ‘អយំ ខោ ឧទករហទោ អច្ឆោ វិប្បសន្នោ អនាវិលោ, តត្រិមេ សិប្បិសម្ពុកាបិ សក្ខរកឋលាបិ មច្ឆគុម្ពាបិ ចរន្តិបិ តិដ្ឋន្តិបី’តិ។ ឯវមេវ ខោ, ឧទាយិ, អក្ខាតា មយា សាវកានំ បដិបទា, យថាបដិបន្នា មេ សាវកា អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរន្តិ។ តត្រ ច បន មេ សាវកា ពហូ អភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា វិហរន្តិ។ អយំ ខោ, ឧទាយិ, បញ្ចមោ ធម្មោ យេន មម សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តិ។
‘‘ឥមេ ខោ, ឧទាយិ, បញ្ច ធម្មា យេហិ មមំ សាវកា សក្ករោន្តិ គរុំ ករោន្តិ មានេន្តិ បូជេន្តិ, សក្កត្វា គរុំ កត្វា ឧបនិស្សាយ វិហរន្តី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
មហាសកុលុទាយិសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
៨. សមណមុណ្ឌិកសុត្តំ
២៦០. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឧគ្គាហមានោ បរិព្ពាជកោ សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ សមណមណ្ឌិកាបុត្តោ (សី. បី.) សមយប្បវាទកេ តិន្ទុកាចីរេ ឯកសាលកេ មល្លិកាយ អារាមេ បដិវសតិ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ បរិព្ពាជកសតេហិ។ អថ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ សាវត្ថិយា និក្ខមិ ទិវា ទិវស្ស ភគវន្តំ ទស្សនាយ។ អថ ខោ បញ្ចកង្គស្ស ថបតិស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘អកាលោ ខោ តាវ ភគវន្តំ ទស្សនាយ; បដិសល្លីនោ ភគវា។ មនោភាវនិយានម្បិ ភិក្ខូនំ អសមយោ ទស្សនាយ; បដិសល្លីនា មនោភាវនិយា ភិក្ខូ។ យំនូនាហំ យេន សមយប្បវាទកោ តិន្ទុកាចីរោ ឯកសាលកោ មល្លិកាយ អារាមោ យេន ឧគ្គាហមានោ បរិព្ពាជកោ សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ តេនុបសង្កមេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ យេន សមយប្បវាទកោ តិន្ទុកាចីរោ ឯកសាលកោ មល្លិកាយ អារាមោ យេន ឧគ្គាហមានោ បរិព្ពាជកោ សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ តេនុបសង្កមិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឧគ្គាហមានោ បរិព្ពាជកោ សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ និសិន្នោ ហោតិ ឧន្នាទិនិយា ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទាយ អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តិយា, សេយ្យថិទំ – រាជកថំ ចោរកថំ មហាមត្តកថំ សេនាកថំ ភយកថំ យុទ្ធកថំ អន្នកថំ បានកថំ វត្ថកថំ សយនកថំ មាលាកថំ គន្ធកថំ ញាតិកថំ យានកថំ គាមកថំ និគមកថំ នគរកថំ ជនបទកថំ ឥត្ថិកថំ សូរកថំ វិសិខាកថំ កុម្ភដ្ឋានកថំ បុព្ពបេតកថំ នានត្តកថំ លោកក្ខាយិកំ សមុទ្ទក្ខាយិកំ ឥតិភវាភវកថំ ឥតិ វា។
អទ្ទសា ខោ ឧគ្គាហមានោ បរិព្ពាជកោ សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ បញ្ចកង្គំ ថបតិំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន សកំ បរិសំ សណ្ឋាបេសិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ, មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ; អយំ សមណស្ស គោតមស្ស សាវកោ អាគច្ឆតិ បញ្ចកង្គោ ថបតិ។ យាវតា ខោ បន សមណស្ស គោតមស្ស សាវកា គិហី ឱទាតវសនា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ អយំ តេសំ អញ្ញតរោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ។ អប្បសទ្ទកាមា ខោ បន តេ អាយស្មន្តោ អប្បសទ្ទវិនីតា អប្បសទ្ទស្ស វណ្ណវាទិនោ; អប្បេវ នាម អប្បសទ្ទំ បរិសំ វិទិត្វា ឧបសង្កមិតព្ពំ មញ្ញេយ្យា’’តិ។ អថ ខោ តេ បរិព្ពាជកា តុណ្ហី អហេសុំ។
២៦១. អថ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ យេន ឧគ្គាហមានោ បរិព្ពាជកោ សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឧគ្គាហមានេន បរិព្ពាជកេន សមណមុណ្ឌិកាបុត្តេន សទ្ធិំ សម្មោទិ ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ បញ្ចកង្គំ ថបតិំ ឧគ្គាហមានោ បរិព្ពាជកោ សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ ឯតទវោច – ‘‘ចតូហិ ខោ អហំ, គហបតិ, ធម្មេហិ សមន្នាគតំ បុរិសបុគ្គលំ បញ្ញបេមិ សម្បន្នកុសលំ បរមកុសលំ ឧត្តមបត្តិបត្តំ សមណំ អយោជ្ឈំ។ កតមេហិ ចតូហិ? ឥធ, គហបតិ, ន កាយេន បាបកម្មំ ករោតិ, ន បាបកំ វាចំ ភាសតិ, ន បាបកំ សង្កប្បំ សង្កប្បេតិ, ន បាបកំ អាជីវំ អាជីវតិ – ឥមេហិ ខោ អហំ, គហបតិ, ចតូហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតំ បុរិសបុគ្គលំ បញ្ញបេមិ សម្បន្នកុសលំ បរមកុសលំ ឧត្តមបត្តិបត្តំ សមណំ អយោជ្ឈ’’ន្តិ។
អថ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ ឧគ្គាហមានស្ស បរិព្ពាជកស្ស សមណមុណ្ឌិកាបុត្តស្ស ភាសិតំ នេវ អភិនន្ទិ នប្បដិក្កោសិ។ អនភិនន្ទិត្វា អប្បដិក្កោសិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ – ‘‘ភគវតោ សន្តិកេ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថំ អាជានិស្សាមី’’តិ។ អថ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ យាវតកោ អហោសិ ឧគ្គាហមានេន បរិព្ពាជកេន សមណមុណ្ឌិកាបុត្តេន សទ្ធិំ កថាសល្លាបោ តំ សព្ពំ ភគវតោ អារោចេសិ។
២៦២. ឯវំ វុត្តេ, ភគវា បញ្ចកង្គំ ថបតិំ ឯតទវោច – ‘‘ឯវំ សន្តេ ខោ, ថបតិ, ទហរោ កុមារោ មន្ទោ ឧត្តានសេយ្យកោ សម្បន្នកុសលោ ភវិស្សតិ បរមកុសលោ ឧត្តមបត្តិបត្តោ សមណោ អយោជ្ឈោ, យថា ឧគ្គាហមានស្ស បរិព្ពាជកស្ស សមណមុណ្ឌិកាបុត្តស្ស វចនំ។ ទហរស្ស ហិ, ថបតិ, កុមារស្ស មន្ទស្ស ឧត្តានសេយ្យកស្ស កាយោតិបិ ន ហោតិ, កុតោ បន កាយេន បាបកម្មំ ករិស្សតិ, អញ្ញត្រ ផន្ទិតមត្តា! ទហរស្ស ហិ, ថបតិ, កុមារស្ស មន្ទស្ស ឧត្តានសេយ្យកស្ស វាចាតិបិ ន ហោតិ, កុតោ បន បាបកំ វាចំ ភាសិស្សតិ, អញ្ញត្រ រោទិតមត្តា ! ទហរស្ស ហិ, ថបតិ, កុមារស្ស មន្ទស្ស ឧត្តានសេយ្យកស្ស សង្កប្បោតិបិ ន ហោតិ, កុតោ បន បាបកំ សង្កប្បំ សង្កប្បិស្សតិ, អញ្ញត្រ វិកូជិតមត្តា វិកុជ្ជិតមត្តា (សី. ស្យា. កំ. បី.)! ទហរស្ស ហិ, ថបតិ, កុមារស្ស មន្ទស្ស ឧត្តានសេយ្យកស្ស អាជីវោតិបិ ន ហោតិ, កុតោ បន បាបកំ អាជីវំ អាជីវិស្សតិ, អញ្ញត្រ មាតុថញ្ញា! ឯវំ សន្តេ ខោ, ថបតិ, ទហរោ កុមារោ មន្ទោ ឧត្តានសេយ្យកោ សម្បន្នកុសលោ ភវិស្សតិ បរមកុសលោ ឧត្តមបត្តិបត្តោ សមណោ អយោជ្ឈោ, យថា ឧគ្គាហមានស្ស បរិព្ពាជកស្ស សមណមុណ្ឌិកាបុត្តស្ស វចនំ។
២៦៣. ‘‘ចតូហិ ខោ អហំ, ថបតិ, ធម្មេហិ សមន្នាគតំ បុរិសបុគ្គលំ បញ្ញបេមិ ន ចេវ សម្បន្នកុសលំ ន បរមកុសលំ ន ឧត្តមបត្តិបត្តំ សមណំ អយោជ្ឈំ, អបិ ចិមំ ទហរំ កុមារំ មន្ទំ ឧត្តានសេយ្យកំ សមធិគយ្ហ តិដ្ឋតិ។ កតមេហិ ចតូហិ? ឥធ, ថបតិ, ន កាយេន បាបកម្មំ ករោតិ, ន បាបកំ វាចំ ភាសតិ, ន បាបកំ សង្កប្បំ សង្កប្បេតិ, ន បាបកំ អាជីវំ អាជីវតិ – ឥមេហិ ខោ អហំ, ថបតិ, ចតូហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតំ បុរិសបុគ្គលំ បញ្ញបេមិ ន ចេវ សម្បន្នកុសលំ ន បរមកុសលំ ន ឧត្តមបត្តិបត្តំ សមណំ អយោជ្ឈំ, អបិ ចិមំ ទហរំ កុមារំ មន្ទំ ឧត្តានសេយ្យកំ សមធិគយ្ហ តិដ្ឋតិ។
‘‘ទសហិ ខោ អហំ, ថបតិ, ធម្មេហិ សមន្នាគតំ បុរិសបុគ្គលំ បញ្ញបេមិ សម្បន្នកុសលំ បរមកុសលំ ឧត្តមបត្តិបត្តំ សមណំ អយោជ្ឈំ។ ឥមេ អកុសលា សីលា; តមហំ កហំ (សី.), តហំ (បី.), ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឥតោសមុដ្ឋានា អកុសលា សីលា; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឥធ អកុសលា សីលា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឯវំ បដិបន្នោ អកុសលានំ សីលានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។
‘‘ឥមេ កុសលា សីលា; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឥតោសមុដ្ឋានា កុសលា សីលា; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឥធ កុសលា សីលា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឯវំ បដិបន្នោ កុសលានំ សីលានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។
‘‘ឥមេ អកុសលា សង្កប្បា; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឥតោសមុដ្ឋានា អកុសលា សង្កប្បា ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឥធ អកុសលា សង្កប្បា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឯវំ បដិបន្នោ អកុសលានំ សង្កប្បានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។
‘‘ឥមេ កុសលា សង្កប្បា; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឥតោសមុដ្ឋានា កុសលា សង្កប្បា ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឥធ កុសលា សង្កប្បា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។ ឯវំ បដិបន្នោ កុសលានំ សង្កប្បានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ; តមហំ, ថបតិ, វេទិតព្ពន្តិ វទាមិ។
២៦៤. ‘‘កតមេ ច, ថបតិ, អកុសលា សីលា? អកុសលំ កាយកម្មំ, អកុសលំ វចីកម្មំ, បាបកោ អាជីវោ – ឥមេ វុច្ចន្តិ, ថបតិ, អកុសលា សីលា។
‘‘ឥមេ ច, ថបតិ, អកុសលា សីលា កិំសមុដ្ឋានា? សមុដ្ឋានម្បិ នេសំ វុត្តំ។ ‘ចិត្តសមុដ្ឋានា’តិស្ស វចនីយំ។ កតមំ ចិត្តំ? ចិត្តម្បិ ហិ ពហុំ អនេកវិធំ នានប្បការកំ។ យំ ចិត្តំ សរាគំ សទោសំ សមោហំ, ឥតោសមុដ្ឋានា អកុសលា សីលា។
‘‘ឥមេ ច, ថបតិ, អកុសលា សីលា កុហិំ អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ? និរោធោបិ នេសំ វុត្តោ។ ឥធ, ថបតិ, ភិក្ខុ កាយទុច្ចរិតំ បហាយ កាយសុចរិតំ ភាវេតិ, វចីទុច្ចរិតំ បហាយ វចីសុចរិតំ ភាវេតិ, មនោទុច្ចរិតំ បហាយ មនោសុចរិតំ ភាវេតិ, មិច្ឆាជីវំ បហាយ សម្មាជីវេន ជីវិតំ កប្បេតិ – ឯត្ថេតេ អកុសលា សីលា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ។
‘‘កថំ បដិបន្នោ, ថបតិ, អកុសលានំ សីលានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ? ឥធ, ថបតិ, ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ។ ឯវំ បដិបន្នោ ខោ, ថបតិ, អកុសលានំ សីលានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ។
២៦៥. ‘‘កតមេ ច, ថបតិ, កុសលា សីលា? កុសលំ កាយកម្មំ, កុសលំ វចីកម្មំ, អាជីវបរិសុទ្ធម្បិ ខោ អហំ, ថបតិ, សីលស្មិំ វទាមិ។ ឥមេ វុច្ចន្តិ, ថបតិ, កុសលា សីលា។
‘‘ឥមេ ច, ថបតិ, កុសលា សីលា កិំសមុដ្ឋានា? សមុដ្ឋានម្បិ នេសំ វុត្តំ។ ‘ចិត្តសមុដ្ឋានា’តិស្ស វចនីយំ។ កតមំ ចិត្តំ? ចិត្តម្បិ ហិ ពហុំ អនេកវិធំ នានប្បការកំ។ យំ ចិត្តំ វីតរាគំ វីតទោសំ វីតមោហំ, ឥតោសមុដ្ឋានា កុសលា សីលា។
‘‘ឥមេ ច, ថបតិ, កុសលា សីលា កុហិំ អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ? និរោធោបិ នេសំ វុត្តោ។ ឥធ, ថបតិ, ភិក្ខុ សីលវា ហោតិ នោ ច សីលមយោ, តញ្ច ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ យថាភូតំ បជានាតិ; យត្ថស្ស តេ កុសលា សីលា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ។
‘‘កថំ បដិបន្នោ ច, ថបតិ, កុសលានំ សីលានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ? ឥធ, ថបតិ, ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ ; ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ…បេ.… អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ…បេ.… ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ។ ឯវំ បដិបន្នោ ខោ, ថបតិ, កុសលានំ សីលានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ។
២៦៦. ‘‘កតមេ ច, ថបតិ, អកុសលា សង្កប្បា? កាមសង្កប្បោ, ព្យាបាទសង្កប្បោ, វិហិំសាសង្កប្បោ – ឥមេ វុច្ចន្តិ, ថបតិ, អកុសលា សង្កប្បា។
‘‘ឥមេ ច, ថបតិ, អកុសលា សង្កប្បា កិំសមុដ្ឋានា? សមុដ្ឋានម្បិ នេសំ វុត្តំ។ ‘សញ្ញាសមុដ្ឋានា’តិស្ស វចនីយំ។ កតមា សញ្ញា? សញ្ញាបិ ហិ ពហូ អនេកវិធា នានប្បការកា។ កាមសញ្ញា, ព្យាបាទសញ្ញា, វិហិំសាសញ្ញា – ឥតោសមុដ្ឋានា អកុសលា សង្កប្បា។
‘‘ឥមេ ច, ថបតិ, អកុសលា សង្កប្បា កុហិំ អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ? និរោធោបិ នេសំ វុត្តោ។ ឥធ, ថបតិ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; ឯត្ថេតេ អកុសលា សង្កប្បា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ។
‘‘កថំ បដិបន្នោ ច, ថបតិ, អកុសលានំ សង្កប្បានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ? ឥធ, ថបតិ, ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ…បេ.… អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ…បេ.… ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ។ ឯវំ បដិបន្នោ ខោ, ថបតិ, អកុសលានំ សង្កប្បានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ។
២៦៧. ‘‘កតមេ ច, ថបតិ, កុសលា សង្កប្បា? នេក្ខម្មសង្កប្បោ, អព្យាបាទសង្កប្បោ, អវិហិំសាសង្កប្បោ – ឥមេ វុច្ចន្តិ, ថបតិ, កុសលា សង្កប្បា។
‘‘ឥមេ ច, ថបតិ, កុសលា សង្កប្បា កិំសមុដ្ឋានា? សមុដ្ឋានម្បិ នេសំ វុត្តំ។ ‘សញ្ញាសមុដ្ឋានា’តិស្ស វចនីយំ។ កតមា សញ្ញា? សញ្ញាបិ ហិ ពហូ អនេកវិធា នានប្បការកា។ នេក្ខម្មសញ្ញា, អព្យាបាទសញ្ញា, អវិហិំសាសញ្ញា – ឥតោសមុដ្ឋានា កុសលា សង្កប្បា។
‘‘ឥមេ ច, ថបតិ, កុសលា សង្កប្បា កុហិំ អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ? និរោធោបិ នេសំ វុត្តោ។ ឥធ, ថបតិ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា…បេ.… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; ឯត្ថេតេ កុសលា សង្កប្បា អបរិសេសា និរុជ្ឈន្តិ។
‘‘កថំ បដិបន្នោ ច, ថបតិ, កុសលានំ សង្កប្បានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ? ឥធ, ថបតិ, ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ; ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ…បេ.… អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ…បេ.… ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ។ ឯវំ បដិបន្នោ ខោ, ថបតិ, កុសលានំ សង្កប្បានំ និរោធាយ បដិបន្នោ ហោតិ។
២៦៨. ‘‘កតមេហិ ចាហំ, ថបតិ, ទសហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតំ បុរិសបុគ្គលំ បញ្ញបេមិ សម្បន្នកុសលំ បរមកុសលំ ឧត្តមបត្តិបត្តំ សមណំ អយោជ្ឈំ? ឥធ, ថបតិ, ភិក្ខុ អសេខាយ សម្មាទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាសង្កប្បេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខាយ សម្មាវាចាយ សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាកម្មន្តេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាអាជីវេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាវាយាមេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខាយ សម្មាសតិយា សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាសមាធិនា សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាញាណេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខាយ សម្មាវិមុត្តិយា សមន្នាគតោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ អហំ, ថបតិ, ទសហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតំ បុរិសបុគ្គលំ បញ្ញបេមិ សម្បន្នកុសលំ បរមកុសលំ ឧត្តមបត្តិបត្តំ សមណំ អយោជ្ឈ’’ន្តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ បញ្ចកង្គោ ថបតិ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
សមណមុណ្ឌិកសុត្តំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ។
៩. ចូឡសកុលុទាយិសុត្តំ
២៦៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ មោរនិវាបេ បរិព្ពាជការាមេ បដិវសតិ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ រាជគហំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អតិប្បគោ ខោ តាវ រាជគហេ បិណ្ឌាយ ចរិតុំ។ យំនូនាហំ យេន មោរនិវាបោ បរិព្ពាជការាមោ យេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា យេន មោរនិវាបោ បរិព្ពាជការាមោ តេនុបសង្កមិ។
តេន ខោ បន សមយេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ មហតិយា បរិព្ពាជកបរិសាយ សទ្ធិំ និសិន្នោ ហោតិ ឧន្នាទិនិយា ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទាយ អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តិយា, សេយ្យថិទំ – រាជកថំ ចោរកថំ មហាមត្តកថំ សេនាកថំ ភយកថំ យុទ្ធកថំ អន្នកថំ បានកថំ វត្ថកថំ សយនកថំ មាលាកថំ គន្ធកថំ ញាតិកថំ យានកថំ គាមកថំ និគមកថំ នគរកថំ ជនបទកថំ ឥត្ថិកថំ សូរកថំ វិសិខាកថំ កុម្ភដ្ឋានកថំ បុព្ពបេតកថំ នានត្តកថំ លោកក្ខាយិកំ សមុទ្ទក្ខាយិកំ ឥតិភវាភវកថំ ឥតិ វា។ អទ្ទសា ខោ សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន សកំ បរិសំ សណ្ឋាបេសិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ ហោន្តុ, មា ភោន្តោ សទ្ទមកត្ថ។ អយំ សមណោ គោតមោ អាគច្ឆតិ; អប្បសទ្ទកាមោ ខោ បន សោ អាយស្មា អប្បសទ្ទស្ស វណ្ណវាទី។ អប្បេវ នាម អប្បសទ្ទំ បរិសំ វិទិត្វា ឧបសង្កមិតព្ពំ មញ្ញេយ្យា’’តិ។ អថ ខោ តេ បរិព្ពាជកា តុណ្ហី អហេសុំ ។
២៧០. អថ ខោ ភគវា យេន សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមិ។ អថ ខោ សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតុ ខោ, ភន្តេ, ភគវា។ ស្វាគតំ, ភន្តេ, ភគវតោ។ ចិរស្សំ ខោ, ភន្តេ, ភគវា ឥមំ បរិយាយមកាសិ យទិទំ ឥធាគមនាយ។ និសីទតុ, ភន្តេ, ភគវា; ឥទមាសនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ។ និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ។ សកុលុទាយីបិ ខោ បរិព្ពាជកោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ សកុលុទាយិំ បរិព្ពាជកំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កាយ នុត្ថ, ឧទាយិ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា, កា ច បន វោ អន្តរាកថា វិប្បកតា’’តិ? ‘‘តិដ្ឋតេសា, ភន្តេ, កថា យាយ មយំ ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា។ នេសា, ភន្តេ, កថា ភគវតោ ទុល្លភា ភវិស្សតិ បច្ឆាបិ សវនាយ។ យទាហំ, ភន្តេ, ឥមំ បរិសំ អនុបសង្កន្តោ ហោមិ អថាយំ បរិសា អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តី និសិន្នា ហោតិ; យទា ច ខោ អហំ, ភន្តេ, ឥមំ បរិសំ ឧបសង្កន្តោ ហោមិ អថាយំ បរិសា មមញ្ញេវ មុខំ ឧល្លោកេន្តី និសិន្នា ហោតិ – ‘យំ នោ សមណោ ឧទាយី ធម្មំ ភាសិស្សតិ តំ តំ នោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) សោស្សាមា’តិ; យទា បន , ភន្តេ, ភគវា ឥមំ បរិសំ ឧបសង្កន្តោ ហោតិ អថាហញ្ចេវ អយញ្ច បរិសា ភគវតោ មុខំ ឧល្លោកេន្តា ឱលោកេន្តី (ស្យា. កំ. ក.) និសិន្នា ហោម – ‘យំ នោ ភគវា ធម្មំ ភាសិស្សតិ តំ សោស្សាមា’’’តិ។
២៧១. ‘‘តេនហុទាយិ, តំយេវេត្ថ បដិភាតុ យថា មំ បដិភាសេយ្យា’’សិ។ ‘‘បុរិមានិ , ភន្តេ, ទិវសានិ បុរិមតរានិ សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានមានោ ‘ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ។ សោ មយា បច្ចុបដ្ឋិត’’ន្តិ មយា (?) បុព្ពន្តំ អារព្ភ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេសិ, កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាត្វាកាសិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំយេវ អារព្ភ សតិ ឧទបាទិ – ‘អហោ នូន ភគវា, អហោ នូន សុគតោ! យោ ឥមេសំ ធម្មានំ សុកុសលោ’’’តិ។ ‘‘កោ បន សោ, ឧទាយិ, សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី អបរិសេសំ ញាណទស្សនំ បដិជានមានោ ‘ចរតោ ច មេ តិដ្ឋតោ ច សុត្តស្ស ច ជាគរស្ស ច សតតំ សមិតំ ញាណទស្សនំ បច្ចុបដ្ឋិត’ន្តិ, យោ តយា បុព្ពន្តំ អារព្ភ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សមានោ អញ្ញេនញ្ញំ បដិចរិ, ពហិទ្ធា កថំ អបនាមេសិ កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាត្វាកាសី’’តិ? ‘និគណ្ឋោ, ភន្តេ, នាដបុត្តោ’តិ។
‘‘យោ ខោ, ឧទាយិ, អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ.… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរេយ្យ, សោ វា មំ បុព្ពន្តំ អារព្ភ បញ្ហំ បុច្ឆេយ្យ, តំ វាហំ បុព្ពន្តំ អារព្ភ បញ្ហំ បុច្ឆេយ្យំ; សោ វា មេ បុព្ពន្តំ អារព្ភ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន ចិត្តំ អារាធេយ្យ, តស្ស វាហំ បុព្ពន្តំ អារព្ភ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន ចិត្តំ អារាធេយ្យំ។
‘‘យោ សោ (សី. បី.) ខោ, ឧទាយិ, ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សេយ្យ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានេយ្យ, សោ វា មំ អបរន្តំ អារព្ភ បញ្ហំ បុច្ឆេយ្យ, តំ វាហំ អបរន្តំ អារព្ភ បញ្ហំ បុច្ឆេយ្យំ; សោ វា មេ អបរន្តំ អារព្ភ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន ចិត្តំ អារាធេយ្យ, តស្ស វាហំ អបរន្តំ អារព្ភ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេន ចិត្តំ អារាធេយ្យំ។
‘‘អបិ ច, ឧទាយិ, តិដ្ឋតុ បុព្ពន្តោ, តិដ្ឋតុ អបរន្តោ។ ធម្មំ តេ ទេសេស្សាមិ – ឥមស្មិំ សតិ ឥទំ ហោតិ, ឥមស្សុប្បាទា ឥទំ ឧប្បជ្ជតិ; ឥមស្មិំ អសតិ ឥទំ ន ហោតិ, ឥមស្ស និរោធា ឥទំ និរុជ្ឈតី’’តិ។
‘‘អហញ្ហិ, ភន្តេ, យាវតកម្បិ មេ ឥមិនា អត្តភាវេន បច្ចនុភូតំ តម្បិ នប្បហោមិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនុស្សរិតុំ, កុតោ បនាហំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរិស្សាមិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ.… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរិស្សាមិ, សេយ្យថាបិ ភគវា? អហញ្ហិ, ភន្តេ, ឯតរហិ បំសុបិសាចកម្បិ ន បស្សាមិ, កុតោ បនាហំ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សិស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានិស្សាមិ, សេយ្យថាបិ ភគវា? យំ បន មំ, ភន្តេ, ភគវា ឯវមាហ – ‘អបិ ច, ឧទាយិ, តិដ្ឋតុ បុព្ពន្តោ, តិដ្ឋតុ អបរន្តោ; ធម្មំ តេ ទេសេស្សាមិ – ឥមស្មិំ សតិ ឥទំ ហោតិ, ឥមស្សុប្បាទា ឥទំ ឧប្បជ្ជតិ; ឥមស្មិំ អសតិ ឥទំ ន ហោតិ, ឥមស្ស និរោធា ឥទំ និរុជ្ឈតី’តិ តញ្ច បន មេ ភិយ្យោសោមត្តាយ ន បក្ខាយតិ។ អប្បេវ នាមាហំ, ភន្តេ, សកេ អាចរិយកេ ភគវតោ ចិត្តំ អារាធេយ្យំ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណេនា’’តិ។
២៧២. ‘‘កិន្តិ បន តេ, ឧទាយិ, សកេ អាចរិយកេ ហោតី’’តិ? ‘‘អម្ហាកំ, ភន្តេ, សកេ អាចរិយកេ ឯវំ ហោតិ – ‘អយំ បរមោ វណ្ណោ, អយំ បរមោ វណ្ណោ’’’តិ។
‘‘យំ បន តេ ឯតំ, ឧទាយិ, សកេ អាចរិយកេ ឯវំ ហោតិ – ‘អយំ បរមោ វណ្ណោ, អយំ បរមោ វណ្ណោ’តិ, កតមោ សោ បរមោ វណ្ណោ’’តិ? ‘‘យស្មា, ភន្តេ, វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថិ សោ បរមោ វណ្ណោ’’តិ។
‘‘កតមោ បន សោ បរមោ វណ្ណោ យស្មា វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថី’’តិ? ‘‘យស្មា , ភន្តេ, វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថិ សោ បរមោ វណ្ណោ’’តិ។
‘‘ទីឃាបិ ខោ តេ ឯសា, ឧទាយិ, ផរេយ្យ – ‘យស្មា, ភន្តេ, វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថិ សោ បរមោ វណ្ណោ’តិ វទេសិ, តញ្ច វណ្ណំ ន បញ្ញបេសិ។ សេយ្យថាបិ, ឧទាយិ, បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហំ យា ឥមស្មិំ ជនបទេ ជនបទកល្យាណី តំ ឥច្ឆាមិ, តំ កាមេមី’តិ។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, យំ ត្វំ ជនបទកល្យាណិំ ឥច្ឆសិ កាមេសិ, ជានាសិ តំ ជនបទកល្យាណិំ – ខត្តិយី វា ព្រាហ្មណី វា វេស្សី វា សុទ្ទី វា’’តិ? ឥតិ បុដ្ឋោ ‘នោ’តិ វទេយ្យ។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, យំ ត្វំ ជនបទកល្យាណិំ ឥច្ឆសិ កាមេសិ, ជានាសិ តំ ជនបទកល្យាណិំ – ឯវំនាមា ឯវំគោត្តាតិ វាតិ…បេ.… ទីឃា វា រស្សា វា មជ្ឈិមា វា កាឡី វា សាមា វា មង្គុរច្ឆវី វាតិ… អមុកស្មិំ គាមេ វា និគមេ វា នគរេ វា’តិ? ឥតិ បុដ្ឋោ ‘នោ’តិ វទេយ្យ។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, យំ ត្វំ ន ជានាសិ ន បស្សសិ, តំ ត្វំ ឥច្ឆសិ កាមេសី’’’តិ? ឥតិ បុដ្ឋោ ‘អាមា’តិ វទេយ្យ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ – ននុ ឯវំ សន្តេ, តស្ស បុរិសស្ស អប្បាដិហីរកតំ ភាសិតំ សម្បជ្ជតី’’តិ? ‘‘អទ្ធា ខោ, ភន្តេ, ឯវំ សន្តេ តស្ស បុរិសស្ស អប្បាដិហីរកតំ ភាសិតំ សម្បជ្ជតី’’តិ។
‘‘ឯវមេវ ខោ ត្វំ, ឧទាយិ, ‘យស្មា, ភន្តេ, វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថិ សោ បរមោ វណ្ណោ’តិ វទេសិ, តញ្ច វណ្ណំ ន បញ្ញបេសី’’តិ។
‘‘សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, មណិ វេឡុរិយោ សុភោ ជាតិមា អដ្ឋំសោ សុបរិកម្មកតោ បណ្ឌុកម្ពលេ និក្ខិត្តោ ភាសតេ ច តបតេ ច វិរោចតិ ច, ឯវំ វណ្ណោ អត្តា ហោតិ អរោគោ បរំ មរណា’’តិ។
២៧៣. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យោ វា មណិ វេឡុរិយោ សុភោ ជាតិមា អដ្ឋំសោ សុបរិកម្មកតោ បណ្ឌុកម្ពលេ និក្ខិត្តោ ភាសតេ ច តបតេ ច វិរោចតិ ច, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ កិមិ ខជ្ជោបនកោ – ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភន្តេ, រត្តន្ធការតិមិសាយ កិមិ ខជ្ជោបនកោ – អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ កិមិ ខជ្ជោបនកោ, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ តេលប្បទីបោ – ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភន្តេ, រត្តន្ធការតិមិសាយ តេលប្បទីបោ – អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ តេលប្បទីបោ, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ មហាអគ្គិក្ខន្ធោ – ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភន្តេ, រត្តន្ធការតិមិសាយ មហាអគ្គិក្ខន្ធោ – អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ មហាអគ្គិក្ខន្ធោ, យា វា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ ឱសធិតារកា – ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភន្តេ, រត្តិយា បច្ចូសសមយំ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ ឱសធិតារកា – អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យា វា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ ឱសធិតារកា, យោ វា តទហុបោសថេ បន្នរសេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ អភិទេ (ក. សី.), អភិទោសំ (ក.) អភិទោតិ អភិសទ្ទេន សមានត្ថនិបាតបទំ (ឆក្កង្គុត្តរដីកា មហាវគ្គ អដ្ឋមសុត្តវណ្ណនា) អឌ្ឍរត្តសមយំ ចន្ទោ – ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភន្តេ, តទហុបោសថេ បន្នរសេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ អឌ្ឍរត្តសមយំ ចន្ទោ – អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យោ វា តទហុបោសថេ បន្នរសេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ អឌ្ឍរត្តសមយំ ចន្ទោ, យោ វា វស្សានំ បច្ឆិមេ មាសេ សរទសមយេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ មជ្ឈន្ហិកសមយំ សូរិយោ – ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភន្តេ, វស្សានំ បច្ឆិមេ មាសេ សរទសមយេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ មជ្ឈន្ហិកសមយំ សូរិយោ – អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។
‘‘អតោ ខោ តេ, ឧទាយិ, ពហូ ហិ ពហុតរា ទេវា យេ ឥមេសំ ចន្ទិមសូរិយានំ អាភា នានុភោន្តិ, ត្យាហំ បជានាមិ។ អថ ច បនាហំ ន វទាមិ – ‘យស្មា វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថី’តិ។ អថ ច បន ត្វំ, ឧទាយិ, ‘យ្វាយំ វណ្ណោ កិមិនា ខជ្ជោបនកេន និហីនតរោ ហីនតរោ (សី. បី.) ច បតិកិដ្ឋតរោ ច សោ បរមោ វណ្ណោ’តិ វទេសិ, តញ្ច វណ្ណំ ន បញ្ញបេសី’’តិ។ ‘‘អច្ឆិទំ អច្ឆិរ (ក.), អច្ឆិទ (?) ភគវា កថំ, អច្ឆិទំ សុគតោ កថ’’ន្តិ!
‘‘កិំ បន ត្វំ, ឧទាយិ, ឯវំ វទេសិ – ‘អច្ឆិទំ ភគវា កថំ, អច្ឆិទំ សុគតោ កថំ’’’តិ? ‘‘អម្ហាកំ, ភន្តេ, សកេ អាចរិយកេ ឯវំ ហោតិ – ‘អយំ បរមោ វណ្ណោ, អយំ បរមោ វណ្ណោ’តិ។ តេ មយំ, ភន្តេ, ភគវតា សកេ អាចរិយកេ សមនុយុញ្ជិយមានា សមនុគ្គាហិយមានា សមនុភាសិយមានា រិត្តា តុច្ឆា អបរទ្ធា’’តិ។
២៧៤. ‘‘កិំ បនុទាយិ, អត្ថិ ឯកន្តសុខោ លោកោ, អត្ថិ អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’’តិ? ‘‘អម្ហាកំ, ភន្តេ, សកេ អាចរិយកេ ឯវំ ហោតិ – ‘អត្ថិ ឯកន្តសុខោ លោកោ, អត្ថិ អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’’’តិ។
‘‘កតមា បន សា, ឧទាយិ, អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’’តិ? ‘‘ឥធ, ភន្តេ, ឯកច្ចោ បាណាតិបាតំ បហាយ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, អទិន្នាទានំ បហាយ អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ, កាមេសុមិច្ឆាចារំ បហាយ កាមេសុមិច្ឆាចារា បដិវិរតោ ហោតិ, មុសាវាទំ បហាយ មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ, អញ្ញតរំ វា បន តបោគុណំ សមាទាយ វត្តតិ។ អយំ ខោ សា, ភន្តេ, អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យស្មិំ សមយេ បាណាតិបាតំ បហាយ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, ឯកន្តសុខី វា តស្មិំ សមយេ អត្តា ហោតិ សុខទុក្ខី វា’’តិ? ‘‘សុខទុក្ខី, ភន្តេ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យស្មិំ សមយេ អទិន្នាទានំ បហាយ អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ, ឯកន្តសុខី វា តស្មិំ សមយេ អត្តា ហោតិ សុខទុក្ខី វា’’តិ? ‘‘សុខទុក្ខី, ភន្តេ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យស្មិំ សមយេ កាមេសុមិច្ឆាចារំ បហាយ កាមេសុមិច្ឆាចារា បដិវិរតោ ហោតិ, ឯកន្តសុខី វា តស្មិំ សមយេ អត្តា ហោតិ សុខទុក្ខី វា’’តិ? ‘‘សុខទុក្ខី, ភន្តេ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យស្មិំ សមយេ មុសាវាទំ បហាយ មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ, ឯកន្តសុខី វា តស្មិំ សមយេ អត្តា ហោតិ សុខទុក្ខី វា’’តិ? ‘‘សុខទុក្ខី, ភន្តេ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, យស្មិំ សមយេ អញ្ញតរំ តបោគុណំ សមាទាយ វត្តតិ, ឯកន្តសុខី វា តស្មិំ សមយេ អត្តា ហោតិ សុខទុក្ខី វា’’តិ? ‘‘សុខទុក្ខី, ភន្តេ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ឧទាយិ, អបិ នុ ខោ វោកិណ្ណសុខទុក្ខំ បដិបទំ អាគម្ម ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយា ហោតី’’តិ សច្ឆិកិរិយាយាតិ (ក.)? ‘‘អច្ឆិទំ ភគវា កថំ, អច្ឆិទំ សុគតោ កថ’’ន្តិ!
‘‘កិំ បន ត្វំ, ឧទាយិ, វទេសិ – ‘អច្ឆិទំ ភគវា កថំ, អច្ឆិទំ សុគតោ កថំ’’’តិ? ‘‘អម្ហាកំ, ភន្តេ, សកេ អាចរិយកេ ឯវំ ហោតិ – ‘អត្ថិ ឯកន្តសុខោ លោកោ, អត្ថិ អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’តិ។ តេ មយំ, ភន្តេ, ភគវតា សកេ អាចរិយកេ សមនុយុញ្ជិយមានា សមនុគ្គាហិយមានា សមនុភាសិយមានា រិត្តា តុច្ឆា អបរទ្ធា’’តិ អបរទ្ធា (សី.), អបរទ្ធាបិ (ស្យា. កំ. បី.)។
២៧៥. ‘‘កិំ បន, ភន្តេ, អត្ថិ ឯកន្តសុខោ លោកោ, អត្ថិ អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’’តិ? ‘‘អត្ថិ ខោ, ឧទាយិ, ឯកន្តសុខោ លោកោ, អត្ថិ អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’’តិ។
‘‘កតមា បន សា, ភន្តេ, អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’’តិ? ‘‘ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; វិតក្កវិចារានំ វូបសមា… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ; បីតិយា ច វិរាគា… តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ – អយំ ខោ សា, ឧទាយិ, អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’’តិ។
‘‘ន កិំ នុ (ស្យា. កំ. ក.) ខោ សា, ភន្តេ, អាការវតី បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយ, សច្ឆិកតោ ហិស្ស, ភន្តេ, ឯត្តាវតា ឯកន្តសុខោ លោកោ ហោតី’’តិ។ ‘‘ន ខ្វាស្ស, ឧទាយិ, ឯត្តាវតា ឯកន្តសុខោ លោកោ សច្ឆិកតោ ហោតិ; អាការវតីត្វេវ សា បដិបទា ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាយា’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, សកុលុទាយិស្ស បរិព្ពាជកស្ស បរិសា ឧន្នាទិនី ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទា អហោសិ – ‘‘ឯត្ថ មយំ អនស្សាម សាចរិយកា, ឯត្ថ មយំ អនស្សាម បនស្សាម (សី.) សាចរិយកា! ន មយំ ឥតោ ភិយ្យោ ឧត្តរិតរំ បជានាមា’’តិ។
អថ ខោ សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ តេ បរិព្ពាជកេ អប្បសទ្ទេ កត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កិត្តាវតា បនាស្ស, ភន្តេ, ឯកន្តសុខោ លោកោ សច្ឆិកតោ ហោតី’’តិ? ‘‘ឥធុទាយិ, ភិក្ខុ សុខស្ស ច បហានា…បេ.… ចតុត្ថំ ឈានំ… ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ យា តា ទេវតា ឯកន្តសុខំ លោកំ ឧបបន្នា តាហិ ទេវតាហិ សទ្ធិំ សន្តិដ្ឋតិ សល្លបតិ សាកច្ឆំ សមាបជ្ជតិ។ ឯត្តាវតា ខ្វាស្ស, ឧទាយិ, ឯកន្តសុខោ លោកោ សច្ឆិកតោ ហោតី’’តិ។
២៧៦. ‘‘ឯតស្ស នូន, ភន្តេ, ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តី’’តិ? ‘‘ន ខោ, ឧទាយិ, ឯកន្តសុខស្ស លោកស្ស សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ។ អត្ថិ ខោ, ឧទាយិ , អញ្ញេវ ធម្មា ឧត្តរិតរា ច បណីតតរា ច យេសំ សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តី’’តិ។
‘‘កតមេ បន តេ, ភន្តេ, ធម្មា ឧត្តរិតរា ច បណីតតរា ច យេសំ សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តី’’តិ? ‘‘ឥធុទាយិ, តថាគតោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… សោ ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយ ចេតសោ ឧបក្កិលេសេ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អយម្បិ ខោ, ឧទាយិ, ធម្មោ ឧត្តរិតរោ ច បណីតតរោ ច យស្ស សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ’’។
‘‘បុន ចបរំ, ឧទាយិ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា…បេ.… ទុតិយំ ឈានំ… តតិយំ ឈានំ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អយម្បិ ខោ, ឧទាយិ, ធម្មោ ឧត្តរិតរោ ច បណីតតរោ ច យស្ស សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ។ សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ.… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ។ អយម្បិ ខោ, ឧទាយិ, ធម្មោ ឧត្តរិតរោ ច បណីតតរោ ច យស្ស សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ។ សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ…បេ.… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ។ អយម្បិ ខោ, ឧទាយិ, ធម្មោ ឧត្តរិតរោ ច បណីតតរោ ច យស្ស សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ ។ សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ…បេ.… ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ… ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ… ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ… ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ… ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ។ តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ។ វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ។ អយម្បិ ខោ, ឧទាយិ, ធម្មោ ឧត្តរិតរោ ច បណីតតរោ ច យស្ស សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តិ។ ឥមេ ខោ, ឧទាយិ, ធម្មា ឧត្តរិតរា ច បណីតតរា ច យេសំ សច្ឆិកិរិយាហេតុ ភិក្ខូ មយិ ព្រហ្មចរិយំ ចរន្តី’’តិ។
២៧៧. ឯវំ វុត្តេ, សកុលុទាយី បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ , អភិក្កន្តំ, ភន្តេ! សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ‘ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តី’តិ; ឯវមេវំ ភគវតា អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ លភេយ្យាហំ, ភន្តេ, ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, លភេយ្យំ ឧបសម្បទ’’ន្តិ។
ឯវំ វុត្តេ, សកុលុទាយិស្ស បរិព្ពាជកស្ស បរិសា សកុលុទាយិំ បរិព្ពាជកំ ឯតទវោចុំ – ‘‘មា ភវំ, ឧទាយិ, សមណេ គោតមេ ព្រហ្មចរិយំ ចរិ; មា ភវំ, ឧទាយិ, អាចរិយោ ហុត្វា អន្តេវាសីវាសំ វសិ។ សេយ្យថាបិ នាម ឧទកមណិកោ មណិកោ (សី. បី. ក.) ហុត្វា ឧទញ្ចនិកោ ឧទ្ទេកនិកោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) អស្ស, ឯវំ សម្បទមិទំ ឯវំ សម្បទមេតំ (សី. បី.) ភោតោ ឧទាយិស្ស ភវិស្សតិ។ មា ភវំ, ឧទាយិ, សមណេ គោតមេ ព្រហ្មចរិយំ ចរិ; មា ភវំ, ឧទាយិ, អាចរិយោ ហុត្វា អន្តេវាសីវាសំ វសី’’តិ។ ឥតិ ហិទំ សកុលុទាយិស្ស បរិព្ពាជកស្ស បរិសា សកុលុទាយិំ បរិព្ពាជកំ អន្តរាយមកាសិ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយេតិ។
ចូឡសកុលុទាយិសុត្តំ និដ្ឋិតំ នវមំ។
១០. វេខនសសុត្តំ
២៧៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ វេខនសោ វេខនស្សោ (សី. បី.) បរិព្ពាជកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ វេខនសោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ សន្តិកេ ឧទានំ ឧទានេសិ – ‘‘អយំ បរមោ វណ្ណោ, អយំ បរមោ វណ្ណោ’’តិ។
‘‘កិំ បន ត្វំ, កច្ចាន, ឯវំ វទេសិ – ‘អយំ បរមោ វណ្ណោ, អយំ បរមោ វណ្ណោ’តិ? កតមោ, កច្ចាន, សោ បរមោ វណ្ណោ’’តិ?
‘‘យស្មា, ភោ គោតម, វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថិ សោ បរមោ វណ្ណោ’’តិ។
‘‘កតមោ បន សោ, កច្ចាន, វណ្ណោ យស្មា វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថី’’តិ?
‘‘យស្មា, ភោ គោតម, វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថិ សោ បរមោ វណ្ណោ’’តិ។
‘‘ទីឃាបិ ខោ តេ ឯសា, កច្ចាន, ផរេយ្យ – ‘យស្មា, ភោ គោតម, វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថិ សោ បរមោ វណ្ណោ’តិ វទេសិ, តញ្ច វណ្ណំ ន បញ្ញបេសិ។ សេយ្យថាបិ, កច្ចាន, បុរិសោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘អហំ យា ឥមស្មិំ ជនបទេ ជនបទកល្យាណី, តំ ឥច្ឆាមិ តំ កាមេមី’តិ។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, យំ ត្វំ ជនបទកល្យាណិំ ឥច្ឆសិ កាមេសិ, ជានាសិ តំ ជនបទកល្យាណិំ – ខត្តិយី វា ព្រាហ្មណី វា វេស្សី វា សុទ្ទី វា’តិ? ឥតិ បុដ្ឋោ ‘នោ’តិ វទេយ្យ។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, យំ ត្វំ ជនបទកល្យាណិំ ឥច្ឆសិ កាមេសិ, ជានាសិ តំ ជនបទកល្យាណិំ ‘ឯវំនាមា ឯវំគោត្តាតិ វាតិ…បេ.… ទីឃា វា រស្សា វា មជ្ឈិមា វា កាឡី វា សាមា វា មង្គុរច្ឆវី វាតិ… អមុកស្មិំ គាមេ វា និគមេ វា នគរេ វា’តិ? ឥតិ បុដ្ឋោ ‘នោ’តិ វទេយ្យ។ តមេនំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘អម្ភោ បុរិស, យំ ត្វំ ន ជានាសិ ន បស្សសិ, តំ ត្វំ ឥច្ឆសិ កាមេសី’’’តិ? ឥតិ បុដ្ឋោ ‘អាមា’តិ វទេយ្យ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, កច្ចាន, ននុ ឯវំ សន្តេ តស្ស បុរិសស្ស អប្បាដិហីរកតំ ភាសិតំ សម្បជ្ជតី’’តិ? ‘‘អទ្ធា ខោ, ភោ គោតម, ឯវំ សន្តេ តស្ស បុរិសស្ស អប្បាដិហីរកតំ ភាសិតំ សម្បជ្ជតី’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ ត្វំ, កច្ចាន, ‘យស្មា, ភោ គោតម, វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ វា បណីតតរោ វា នត្ថិ សោ បរមោ វណ្ណោ’តិ វទេសិ; តញ្ច វណ្ណំ ន បញ្ញបេសី’’តិ។ ‘‘សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, មណិ វេឡុរិយោ សុភោ ជាតិមា អដ្ឋំសោ សុបរិកម្មកតោ បណ្ឌុកម្ពលេ និក្ខិត្តោ ភាសតេ ច តបតេ ច វិរោចតិ ច, ឯវំ វណ្ណោ អត្តា ហោតិ អរោគោ បរំ មរណា’’តិ។
២៧៩. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, កច្ចាន, យោ វា មណិ វេឡុរិយោ សុភោ ជាតិមា អដ្ឋំសោ សុបរិកម្មកតោ បណ្ឌុកម្ពលេ និក្ខិត្តោ ភាសតេ ច តបតេ ច វិរោចតិ ច, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ កិមិ ខជ្ជោបនកោ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភោ គោតម, រត្តន្ធការតិមិសាយ កិមិ ខជ្ជោបនកោ, អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, កច្ចាន, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ កិមិ ខជ្ជោបនកោ, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ តេលប្បទីបោ, ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភោ គោតម, រត្តន្ធការតិមិសាយ តេលប្បទីបោ, អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, កច្ចាន, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ តេលប្បទីបោ, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ មហាអគ្គិក្ខន្ធោ, ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភោ គោតម, រត្តន្ធការតិមិសាយ មហាអគ្គិក្ខន្ធោ, អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, កច្ចាន, យោ វា រត្តន្ធការតិមិសាយ មហាអគ្គិក្ខន្ធោ, យា វា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ ឱសធិតារកា, ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភោ គោតម, រត្តិយា បច្ចូសសមយំ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ ឱសធិតារកា, អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, កច្ចាន, យា វា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ ឱសធិតារកា, យោ វា តទហុបោសថេ បន្នរសេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ អឌ្ឍរត្តសមយំ ចន្ទោ, ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភោ គោតម, តទហុបោសថេ បន្នរសេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ អឌ្ឍរត្តសមយំ ចន្ទោ, អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, កច្ចាន, យោ វា តទហុបោសថេ បន្នរសេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ អឌ្ឍរត្តសមយំ ចន្ទោ, យោ វា វស្សានំ បច្ឆិមេ មាសេ សរទសមយេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ មជ្ឈន្ហិកសមយំ សូរិយោ, ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ កតមោ វណ្ណោ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភោ គោតម, វស្សានំ បច្ឆិមេ មាសេ សរទសមយេ វិទ្ធេ វិគតវលាហកេ ទេវេ អភិទោ មជ្ឈន្ហិកសមយំ សូរិយោ – អយំ ឥមេសំ ឧភិន្នំ វណ្ណានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ។ ‘‘អតោ ខោ តេ, កច្ចាន, ពហូ ហិ ពហុតរា ទេវា យេ ឥមេសំ ចន្ទិមសូរិយានំ អាភា នានុភោន្តិ, ត្យាហំ បជានាមិ។ អថ ច បនាហំ ន វទាមិ – ‘យស្មា វណ្ណា អញ្ញោ វណ្ណោ ឧត្តរិតរោ ច បណីតតរោ ច នត្ថី’តិ។ អថ ច បន ត្វំ, កច្ចាន, ‘យ្វាយំ វណ្ណោ កិមិនា ខជ្ជោបនកេន និហីនតរោ ច បតិកិដ្ឋតរោ ច សោ បរមោ វណ្ណោ’តិ វទេសិ; តញ្ច វណ្ណំ ន បញ្ញបេសិ’’។
២៨០. ‘‘បញ្ច ខោ ឥមេ, កច្ចាន, កាមគុណា។ កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា, សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា…បេ.… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា – ឥមេ ខោ, កច្ចាន, បញ្ច កាមគុណា។ យំ ខោ, កច្ចាន, ឥមេ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ សុខំ សោមនស្សំ ឥទំ វុច្ចតិ កាមសុខំ។ ឥតិ កាមេហិ កាមសុខំ, កាមសុខា កាមគ្គសុខំ តត្ថ អគ្គមក្ខាយតី’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, វេខនសោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អច្ឆរិយំ, ភោ គោតម, អព្ភុតំ, ភោ គោតម! យាវ សុភាសិតំ ចិទំ ភោតា គោតមេន – ‘កាមេហិ កាមសុខំ, កាមសុខា កាមគ្គសុខំ តត្ថ អគ្គមក្ខាយតី’តិ។ (‘កាមេហិ, ភោ គោតម, កាមសុខំ, កាមសុខា កាមគ្គសុខំ, តត្ថ អគ្គមក្ខាយតី’តិ) ( ) សី. ស្យា. កំ. បី. បោត្ថកេសុ នត្ថិ – ‘‘ទុជ្ជានំ ខោ ឯតំ, កច្ចាន, តយា អញ្ញទិដ្ឋិកេន អញ្ញខន្តិកេន អញ្ញរុចិកេន អញ្ញត្រយោគេន អញ្ញត្រាចរិយកេន – កាមា កាមំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) វា កាមសុខំ វា កាមគ្គសុខំ វា។ យេ ខោ តេ, កច្ចាន, ភិក្ខូ អរហន្តោ ខីណាសវា វុសិតវន្តោ កតករណីយា ឱហិតភារា អនុប្បត្តសទត្ថា បរិក្ខីណភវសំយោជនា សម្មទញ្ញា វិមុត្តា តេ ខោ ឯតំ ជានេយ្យុំ – កាមា វា កាមសុខំ វា កាមគ្គសុខំ វា’’តិ។
២៨១. ឯវំ វុត្តេ, វេខនសោ បរិព្ពាជកោ កុបិតោ អនត្តមនោ ភគវន្តំយេវ ខុំសេន្តោ ភគវន្តំយេវ វម្ភេន្តោ ភគវន្តំយេវ វទមានោ ‘‘សមណោ សមណោ ច (សី. បី.) គោតមោ បាបិតោ ភវិស្សតី’’តិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯវមេវ បនិធេកច្ចេ បនិធេកេ (សី. បី.), បនិមេកេ (ឧបរិសុភសុត្តេ) សមណព្រាហ្មណា អជានន្តា បុព្ពន្តំ, អបស្សន្តា អបរន្តំ អថ ច បន ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ – បជានាមា’តិ – បដិជានន្តិ ឥត្ថត្តាយាតិ បដិជានន្តិ (បី.)។ តេសមិទំ ភាសិតំ ហស្សកំយេវ សម្បជ្ជតិ, នាមកំយេវ សម្បជ្ជតិ, រិត្តកំយេវ សម្បជ្ជតិ, តុច្ឆកំយេវ សម្បជ្ជតី’’តិ។ ‘‘យេ ខោ តេ, កច្ចាន, សមណព្រាហ្មណា អជានន្តា បុព្ពន្តំ , អបស្សន្តា អបរន្តំ, ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ – បជានាមា’តិ – បដិជានន្តិ; តេសំ សោយេវ តេសំ តេសាយំ (សី.), តេសំយេវ សោ (?) សហធម្មិកោ និគ្គហោ ហោតិ។ អបិ ច, កច្ចាន, តិដ្ឋតុ បុព្ពន្តោ, តិដ្ឋតុ អបរន្តោ។ ឯតុ វិញ្ញូ បុរិសោ អសឋោ អមាយាវី ឧជុជាតិកោ, អហមនុសាសាមិ អហំ ធម្មំ ទេសេមិ។ យថានុសិដ្ឋំ តថា បដិបជ្ជមានោ យថានុសិដ្ឋំ បដិបជ្ជមានោ (?) នចិរស្សេវ សាមញ្ញេវ ញស្សតិ សាមំ ទក្ខិតិ – ឯវំ កិរ សម្មា ឯវំ កិរាយស្មា (ស្យា. ក.) ពន្ធនា វិប្បមោក្ខោ ហោតិ, យទិទំ អវិជ្ជា ពន្ធនា។ សេយ្យថាបិ, កច្ចាន, ទហរោ កុមារោ មន្ទោ ឧត្តានសេយ្យកោ កណ្ឋបញ្ចមេហិ ពន្ធនេហិ ពទ្ធោ អស្ស សុត្តពន្ធនេហិ; តស្ស វុទ្ធិមន្វាយ ឥន្ទ្រិយានំ បរិបាកមន្វាយ តានិ ពន្ធនានិ មុច្ចេយ្យុំ; សោ មោក្ខោម្ហីតិ ខោ ជានេយ្យ នោ ច ពន្ធនំ ។ ឯវមេវ ខោ, កច្ចាន, ឯតុ វិញ្ញូ បុរិសោ អសឋោ អមាយាវី ឧជុជាតិកោ, អហមនុសាសាមិ, អហំ ធម្មំ ទេសេមិ; យថានុសិដ្ឋំ តថា បដិបជ្ជមានោ នចិរស្សេវ សាមញ្ញេ ញស្សតិ , សាមំ ទក្ខិតិ – ‘ឯវំ កិរ សម្មា ពន្ធនា វិប្បមោក្ខោ ហោតិ, យទិទំ អវិជ្ជា ពន្ធនា’’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, វេខនសោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម…បេ.… ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។
វេខនសសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទសមំ។
បរិព្ពាជកវគ្គោ និដ្ឋិតោ តតិយោ។
តស្សុទ្ទានំ –
បុណ្ឌរី-អគ្គិសហ-កថិនាមោ, ទីឃនខោ បុន ភារទ្វាជគោត្តោ;
សន្ទកឧទាយិមុណ្ឌិកបុត្តោ, មណិកោ តថាកច្ចានោ វរវគ្គោ។