៥. ព្រាហ្មណវគ្គោ
១. ព្រហ្មាយុសុត្តំ
៣៨៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា វិទេហេសុ ចារិកំ ចរតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ តេន ខោ បន សមយេន ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ មិថិលាយំ បដិវសតិ ជិណ្ណោ វុឌ្ឍោ មហល្លកោ អទ្ធគតោ វយោអនុប្បត្តោ, វីសវស្សសតិកោ ជាតិយា, តិណ្ណំ វេទានំ ពេទានំ (ក.) បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ, បទកោ, វេយ្យាករណោ, លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ។ អស្សោសិ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ – ‘‘សមណោ ខលុ ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ វិទេហេសុ ចារិកំ ចរតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវាតិ។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’’តិ។
៣៨៤. តេន ខោ បន សមយេន ព្រហ្មាយុស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឧត្តរោ នាម មាណវោ អន្តេវាសី ហោតិ តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ, បទកោ, វេយ្យាករណោ, លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ឧត្តរំ មាណវំ អាមន្តេសិ – ‘‘អយំ, តាត ឧត្តរ, សមណោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ វិទេហេសុ ចារិកំ ចរតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ…បេ.… សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’តិ។ ឯហិ ត្វំ, តាត ឧត្តរ, យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា សមណំ គោតមំ ជានាហិ យទិ វា តំ ភវន្តំ គោតមំ តថា សន្តំយេវ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ, យទិ វា នោ តថា; យទិ វា សោ ភវំ គោតមោ តាទិសោ, យទិ វា ន តាទិសោ។ តថា មយំ តំ ភវន្តំ គោតមំ វេទិស្សាមា’’តិ។ ‘‘យថា កថំ បនាហំ, ភោ, តំ ភវន្តំ គោតមំ ជានិស្សាមិ យទិ វា តំ ភវន្តំ គោតមំ តថា សន្តំយេវ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ, យទិ វា នោ តថា; យទិ វា សោ ភវំ គោតមោ តាទិសោ, យទិ វា ន តាទិសោ’’តិ។ ‘‘អាគតានិ ខោ, តាត ឧត្តរ, អម្ហាកំ មន្តេសុ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេយេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា ។ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ, សេយ្យថិទំ – ចក្ករតនំ, ហត្ថិរតនំ, អស្សរតនំ, មណិរតនំ, ឥត្ថិរតនំ, គហបតិរតនំ, បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន ធម្មេន សមេន (ក.) អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ។ សចេ ខោ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ។ អហំ ខោ បន, តាត ឧត្តរ, មន្តានំ ទាតា; ត្វំ មន្តានំ បដិគ្គហេតា’’តិ។
៣៨៥. ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ ឧត្តរោ មាណវោ ព្រហ្មាយុស្ស ព្រាហ្មណស្ស បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ព្រហ្មាយុំ ព្រាហ្មណំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា វិទេហេសុ យេន ភគវា តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ឧត្តរោ មាណវោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ សមន្នេសិ។ អទ្ទសា ខោ ឧត្តរោ មាណវោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ, យេភុយ្យេន ថបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ, បហូតជិវ្ហតាយ ច។ អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘បស្សតិ ខោ មេ អយំ ឧត្តរោ មាណវោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ , យេភុយ្យេន ថបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ, បហូតជិវ្ហតាយ ចា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា តថារូបំ ឥទ្ធាភិសង្ខារំ អភិសង្ខាសិ យថា អទ្ទស ឧត្តរោ មាណវោ ភគវតោ កោសោហិតំ វត្ថគុយ្ហំ។ អថ ខោ ភគវា ជិវ្ហំ និន្នាមេត្វា ឧភោបិ កណ្ណសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ បរិមសិ (សី. ក.); ឧភោបិ នាសិកសោតានិ នាសិកាសោតានិ (សី.) អនុមសិ បដិមសិ; កេវលម្បិ នលាដមណ្ឌលំ ជិវ្ហាយ ឆាទេសិ។ អថ ខោ ឧត្តរស្ស មាណវស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘សមន្នាគតោ ខោ សមណោ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ។ យំនូនាហំ សមណំ គោតមំ អនុពន្ធេយ្យំ, ឥរិយាបថមស្ស បស្សេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ឧត្តរោ មាណវោ សត្តមាសានិ ភគវន្តំ អនុពន្ធិ ឆាយាវ អនបាយិនី អនុបាយិនី (ស្យា. កំ. ក.)។
៣៨៦. អថ ខោ ឧត្តរោ មាណវោ សត្តន្នំ មាសានំ អច្ចយេន វិទេហេសុ យេន មិថិលា តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន មិថិលា យេន ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ព្រហ្មាយុំ ព្រាហ្មណំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ ឧត្តរំ មាណវំ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ, តាត ឧត្តរ, តំ ភវន្តំ គោតមំ តថា សន្តំយេវ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ , នោ អញ្ញថា? កច្ចិ បន សោ ភវំ គោតមោ តាទិសោ, នោ អញ្ញាទិសោ’’តិ? ‘‘តថា សន្តំយេវ, ភោ, តំ ភវន្តំ គោតមំ សទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ, នោ អញ្ញថា; តាទិសោវ តាទិសោវ ភោ (សី. បី.), តាទិសោ ច ខោ (ស្យា. កំ. ក.) សោ ភវំ គោតមោ, នោ អញ្ញាទិសោ។ សមន្នាគតោ ច សមន្នាគតោ ច ភោ (សព្ពត្ថ) សោ ភវំ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ។
‘‘សុប្បតិដ្ឋិតបាទោ ខោ បន ភវំ គោតមោ; ឥទម្បិ តស្ស ភោតោ គោតមស្ស មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
‘‘ហេដ្ឋា ខោ បន តស្ស ភោតោ គោតមស្ស បាទតលេសុ ចក្កានិ ជាតានិ សហស្សារានិ សនេមិកានិ សនាភិកានិ សព្ពាការបរិបូរានិ…
‘‘អាយតបណ្ហិ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘ទីឃង្គុលិ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘មុទុតលុនហត្ថបាទោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘ជាលហត្ថបាទោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘ឧស្សង្ខបាទោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘ឯណិជង្ឃោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘ឋិតកោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ អនោនមន្តោ ឧភោហិ បាណិតលេហិ ជណ្ណុកានិ បរិមសតិ បរិមជ្ជតិ…
‘‘កោសោហិតវត្ថគុយ្ហោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ កញ្ចនសន្និភត្តចោ…
‘‘សុខុមច្ឆវិ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ។ សុខុមត្តា ឆវិយា រជោជល្លំ កាយេ ន ឧបលិម្បតិ…
‘‘ឯកេកលោមោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ; ឯកេកានិ លោមានិ លោមកូបេសុ ជាតានិ…
‘‘ឧទ្ធគ្គលោមោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ; ឧទ្ធគ្គានិ លោមានិ ជាតានិ នីលានិ អញ្ជនវណ្ណានិ កុណ្ឌលាវដ្ដានិ ទក្ខិណាវដ្ដកជាតានិ…
‘‘ព្រហ្មុជុគត្តោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘សត្តុស្សទោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘សីហបុព្ពទ្ធកាយោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘ចិតន្តរំសោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘និគ្រោធបរិមណ្ឌលោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ; យាវតក្វស្ស កាយោ តាវតក្វស្ស ព្យាមោ, យាវតក្វស្ស ព្យាមោ តាវតក្វស្ស កាយោ…
‘‘សមវដ្ដក្ខន្ធោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘រសគ្គសគ្គី ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘សីហហនុ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘ចត្តាលីសទន្តោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘សមទន្តោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘អវិរឡទន្តោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘សុសុក្កទាឋោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘បហូតជិវ្ហោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘ព្រហ្មស្សរោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ ករវិកភាណី…
‘‘អភិនីលនេត្តោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘គោបខុមោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ…
‘‘ឧណ្ណា ខោ បនស្ស ភោតោ គោតមស្ស ភមុកន្តរេ ជាតា ឱទាតា មុទុតូលសន្និភា…
‘‘ឧណ្ហីសសីសោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ; ឥទម្បិ តស្ស ភោតោ គោតមស្ស មហាបុរិសស្ស មហាបុរិសលក្ខណំ ភវតិ។
‘‘ឥមេហិ ខោ, ភោ, សោ ភវំ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ សមន្នាគតោ។
៣៨៧. ‘‘គច្ឆន្តោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ ទក្ខិណេនេវ បាទេន បឋមំ បក្កមតិ។ សោ នាតិទូរេ បាទំ ឧទ្ធរតិ, នាច្ចាសន្នេ បាទំ និក្ខិបតិ; សោ នាតិសីឃំ គច្ឆតិ, នាតិសណិកំ គច្ឆតិ; ន ច អទ្ទុវេន អទ្ទុវំ សង្ឃដ្ដេន្តោ គច្ឆតិ, ន ច គោប្ផកេន គោប្ផកំ សង្ឃដ្ដេន្តោ គច្ឆតិ។ សោ គច្ឆន្តោ ន សត្ថិំ ឧន្នាមេតិ, ន សត្ថិំ ឱនាមេតិ; ន សត្ថិំ សន្នាមេតិ, ន សត្ថិំ វិនាមេតិ។ គច្ឆតោ ខោ បន តស្ស ភោតោ គោតមស្ស អធរកាយោវ អឌ្ឍកាយោវ (ក.), អារទ្ធកាយោវ (ស្យា. កំ.) ឥញ្ជតិ, ន ច កាយពលេន គច្ឆតិ។ អបលោកេន្តោ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ សព្ពកាយេនេវ អបលោកេតិ; សោ ន ឧទ្ធំ ឧល្លោកេតិ, ន អធោ ឱលោកេតិ; ន ច វិបេក្ខមានោ គច្ឆតិ, យុគមត្តញ្ច បេក្ខតិ; តតោ ចស្ស ឧត្តរិ អនាវដំ ញាណទស្សនំ ភវតិ។ សោ អន្តរឃរំ បវិសន្តោ ន កាយំ ឧន្នាមេតិ , ន កាយំ ឱនាមេតិ; ន កាយំ សន្នាមេតិ, ន កាយំ វិនាមេតិ។ សោ នាតិទូរេ នាច្ចាសន្នេ អាសនស្ស បរិវត្តតិ, ន ច បាណិនា អាលម្ពិត្វា អាសនេ និសីទតិ, ន ច អាសនស្មិំ កាយំ បក្ខិបតិ។ សោ អន្តរឃរេ និសិន្នោ សមានោ ន ហត្ថកុក្កុច្ចំ អាបជ្ជតិ, ន បាទកុក្កុច្ចំ អាបជ្ជតិ; ន អទ្ទុវេន អទ្ទុវំ អារោបេត្វា និសីទតិ; ន ច គោប្ផកេន គោប្ផកំ អារោបេត្វា និសីទតិ; ន ច បាណិនា ហនុកំ ឧបទហិត្វា ឧបាទិយិត្វា (សី. បី.) និសីទតិ។ សោ អន្តរឃរេ និសិន្នោ សមានោ ន ឆម្ភតិ ន កម្បតិ ន វេធតិ ន បរិតស្សតិ។ សោ អឆម្ភី អកម្បី អវេធី អបរិតស្សី វិគតលោមហំសោ។ វិវេកវត្តោ ច សោ ភវំ គោតមោ អន្តរឃរេ និសិន្នោ ហោតិ។ សោ បត្តោទកំ បដិគ្គណ្ហន្តោ ន បត្តំ ឧន្នាមេតិ, ន បត្តំ ឱនាមេតិ; ន បត្តំ សន្នាមេតិ, ន បត្តំ វិនាមេតិ។ សោ បត្តោទកំ បដិគ្គណ្ហាតិ នាតិថោកំ នាតិពហុំ។ សោ ន ខុលុខុលុការកំ ពុលុពុលុការកំ (សី.) បត្តំ ធោវតិ, ន សម្បរិវត្តកំ បត្តំ ធោវតិ, ន បត្តំ ភូមិយំ និក្ខិបិត្វា ហត្ថេ ធោវតិ; ហត្ថេសុ ធោតេសុ បត្តោ ធោតោ ហោតិ, បត្តេ ធោតេ ហត្ថា ធោតា ហោន្តិ។ សោ បត្តោទកំ ឆឌ្ឌេតិ នាតិទូរេ នាច្ចាសន្នេ, ន ច វិច្ឆឌ្ឌយមានោ។ សោ ឱទនំ បដិគ្គណ្ហន្តោ ន បត្តំ ឧន្នាមេតិ, ន បត្តំ ឱនាមេតិ; ន បត្តំ សន្នាមេតិ, ន បត្តំ វិនាមេតិ។ សោ ឱទនំ បដិគ្គណ្ហាតិ នាតិថោកំ នាតិពហុំ។ ព្យញ្ជនំ ខោ បន ភវំ គោតមោ ព្យញ្ជនមត្តាយ អាហារេតិ, ន ច ព្យញ្ជនេន អាលោបំ អតិនាមេតិ។ ទ្វត្តិក្ខត្តុំ ខោ ភវំ គោតមោ មុខេ អាលោបំ សម្បរិវត្តេត្វា អជ្ឈោហរតិ; ន ចស្ស កាចិ ឱទនមិញ្ជា អសម្ភិន្នា កាយំ បវិសតិ, ន ចស្ស កាចិ ឱទនមិញ្ជា មុខេ អវសិដ្ឋា ហោតិ; អថាបរំ អាលោបំ ឧបនាមេតិ។ រសបដិសំវេទី ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ អាហារំ អាហារេតិ, នោ ច រសរាគបដិសំវេទី។
‘‘អដ្ឋង្គសមន្នាគតំ អដ្ឋង្គសមន្នាគតោ (ក.) ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ អាហារំ អាហារេតិ – នេវ ទវាយ, ន មទាយ ន មណ្ឌនាយ ន វិភូសនាយ, យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា យាបនាយ, វិហិំសូបរតិយា ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ – ‘ឥតិ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមិ នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមិ, យាត្រា ច មេ ភវិស្សតិ អនវជ្ជតា ច ផាសុវិហារោ ចា’តិ ។ សោ ភុត្តាវី បត្តោទកំ បដិគ្គណ្ហន្តោ ន បត្តំ ឧន្នាមេតិ, ន បត្តំ ឱនាមេតិ; ន បត្តំ សន្នាមេតិ, ន បត្តំ វិនាមេតិ។ សោ បត្តោទកំ បដិគ្គណ្ហាតិ នាតិថោកំ នាតិពហុំ។ សោ ន ខុលុខុលុការកំ បត្តំ ធោវតិ, ន សម្បរិវត្តកំ បត្តំ ធោវតិ, ន បត្តំ ភូមិយំ និក្ខិបិត្វា ហត្ថេ ធោវតិ; ហត្ថេសុ ធោតេសុ បត្តោ ធោតោ ហោតិ, បត្តេ ធោតេ ហត្ថា ធោតា ហោន្តិ។ សោ បត្តោទកំ ឆឌ្ឌេតិ នាតិទូរេ នាច្ចាសន្នេ, ន ច វិច្ឆឌ្ឌយមានោ។ សោ ភុត្តាវី ន បត្តំ ភូមិយំ និក្ខិបតិ នាតិទូរេ នាច្ចាសន្នេ, ន ច អនត្ថិកោ បត្តេន ហោតិ, ន ច អតិវេលានុរក្ខី បត្តស្មិំ។ សោ ភុត្តាវី មុហុត្តំ តុណ្ហី និសីទតិ, ន ច អនុមោទនស្ស កាលមតិនាមេតិ។ សោ ភុត្តាវី អនុមោទតិ, ន តំ ភត្តំ គរហតិ, ន អញ្ញំ ភត្តំ បដិកង្ខតិ; អញ្ញទត្ថុ ធម្មិយា កថាយ តំ បរិសំ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមុត្តេជេតិ សម្បហំសេតិ។ សោ តំ បរិសំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមតិ។ សោ នាតិសីឃំ គច្ឆតិ, នាតិសណិកំ គច្ឆតិ, ន ច មុច្ចិតុកាមោ គច្ឆតិ; ន ច តស្ស ភោតោ គោតមស្ស កាយេ ចីវរំ អច្ចុក្កដ្ឋំ ហោតិ ន ច អច្ចោក្កដ្ឋំ, ន ច កាយស្មិំ អល្លីនំ ន ច កាយស្មា អបកដ្ឋំ; ន ច តស្ស ភោតោ គោតមស្ស កាយម្ហា វាតោ ចីវរំ អបវហតិ; ន ច តស្ស ភោតោ គោតមស្ស កាយេ រជោជល្លំ ឧបលិម្បតិ ។ សោ អារាមគតោ និសីទតិ បញ្ញត្តេ អាសនេ។ និសជ្ជ បាទេ បក្ខាលេតិ; ន ច សោ ភវំ គោតមោ បាទមណ្ឌនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ។ សោ បាទេ បក្ខាលេត្វា និសីទតិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ឧជុំ កាយំ បណិធាយ បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា។ សោ នេវ អត្តព្យាពាធាយ ចេតេតិ, ន បរព្យាពាធាយ ចេតេតិ, ន ឧភយព្យាពាធាយ ចេតេតិ; អត្តហិតបរហិតឧភយហិតសព្ពលោកហិតមេវ សោ ភវំ គោតមោ ចិន្តេន្តោ និសិន្នោ ហោតិ។ សោ អារាមគតោ បរិសតិ ធម្មំ ទេសេតិ, ន តំ បរិសំ ឧស្សាទេតិ, ន តំ បរិសំ អបសាទេតិ; អញ្ញទត្ថុ ធម្មិយា កថាយ តំ បរិសំ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមុត្តេជេតិ សម្បហំសេតិ។
‘‘អដ្ឋង្គសមន្នាគតោ ខោ បនស្ស ភោតោ គោតមស្ស មុខតោ ឃោសោ និច្ឆរតិ – វិស្សដ្ឋោ ច, វិញ្ញេយ្យោ ច, មញ្ជុ ច, សវនីយោ ច, ពិន្ទុ ច, អវិសារី ច, គម្ភីរោ ច, និន្នាទី ច។ យថាបរិសំ ខោ បន សោ ភវំ គោតមោ សរេន វិញ្ញាបេតិ, ន ចស្ស ពហិទ្ធា បរិសាយ ឃោសោ និច្ឆរតិ។ តេ តេន ភោតា គោតមេន ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមន្តិ អវលោកយមានាយេវ អបលោកយមានាយេវ (សី. ក.) អវិជហិតត្តា អវិជហន្តាភាវេន (សី. ស្យា. កំ. បី.)។ អទ្ទសាម ខោ មយំ, ភោ, តំ ភវន្តំ គោតមំ គច្ឆន្តំ, អទ្ទសាម ឋិតំ, អទ្ទសាម អន្តរឃរំ បវិសន្តំ, អទ្ទសាម អន្តរឃរេ និសិន្នំ តុណ្ហីភូតំ, អទ្ទសាម អន្តរឃរេ ភុញ្ជន្តំ, អទ្ទសាម ភុត្តាវិំ និសិន្នំ តុណ្ហីភូតំ, អទ្ទសាម ភុត្តាវិំ អនុមោទន្តំ, អទ្ទសាម អារាមំ គច្ឆន្តំ, អទ្ទសាម អារាមគតំ និសិន្នំ តុណ្ហីភូតំ, អទ្ទសាម អារាមគតំ បរិសតិ ធម្មំ ទេសេន្តំ។ ឯទិសោ ច ឯទិសោ ច សោ ភវំ គោតមោ, តតោ ច ភិយ្យោ’’តិ។
៣៨៨. ឯវំ វុត្តេ, ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ឧដ្ឋាយាសនា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា តិក្ខត្តុំ ឧទានំ ឧទានេតិ –
‘‘នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
‘‘នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
‘‘នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្សា’’តិ។
‘‘អប្បេវ នាម មយំ កទាចិ ករហចិ តេន ភោតា គោតមេន សមាគច្ឆេយ្យាម? អប្បេវ នាម សិយា កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ!
៣៨៩. អថ ខោ ភគវា វិទេហេសុ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន មិថិលា តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា មិថិលាយំ វិហរតិ មឃទេវម្ពវនេ។ អស្សោសុំ ខោ មិថិលេយ្យកា មេថិលេយ្យកា (សី. បី.) ព្រាហ្មណគហបតិកា – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ វិទេហេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហិ មិថិលំ អនុប្បត្តោ, មិថិលាយំ វិហរតិ មឃទេវម្ពវនេ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវាតិ។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’’តិ។
អថ ខោ មិថិលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អប្បេកច្ចេ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ ភគវតោ សន្តិកេ នាមគោត្តំ សាវេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ; អប្បេកច្ចេ តុណ្ហីភូតា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។
៣៩០. អស្សោសិ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ មិថិលំ អនុប្បត្តោ, មិថិលាយំ វិហរតិ មឃទេវម្ពវនេ’’តិ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ សម្ពហុលេហិ សាវកេហិ សទ្ធិំ យេន មឃទេវម្ពវនំ តេនុបសង្កមិ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុនោ ព្រាហ្មណស្ស អវិទូរេ អម្ពវនស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ន ខោ មេតំ បតិរូបំ យោហំ បុព្ពេ អប្បដិសំវិទិតោ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ អញ្ញតរំ មាណវកំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯហិ ត្វំ, មាណវក, យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា មម វចនេន សមណំ គោតមំ អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ លហុដ្ឋានំ ពលំ ផាសុវិហារំ បុច្ឆ – ‘ព្រហ្មាយុ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណោ ភវន្តំ គោតមំ អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ លហុដ្ឋានំ ពលំ ផាសុវិហារំ បុច្ឆតី’តិ។ ឯវញ្ច វទេហិ – ‘ព្រហ្មាយុ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណោ ជិណ្ណោ វុឌ្ឍោ មហល្លកោ អទ្ធគតោ វយោអនុប្បត្តោ, វីសវស្សសតិកោ ជាតិយា, តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ, បទកោ, វេយ្យាករណោ, លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ។ យាវតា, ភោ, ព្រាហ្មណគហបតិកា មិថិលាយំ បដិវសន្តិ, ព្រហ្មាយុ តេសំ ព្រាហ្មណោ អគ្គមក្ខាយតិ – យទិទំ ភោគេហិ; ព្រហ្មាយុ តេសំ ព្រាហ្មណោ អគ្គមក្ខាយតិ – យទិទំ មន្តេហិ; ព្រហ្មាយុ តេសំ ព្រាហ្មណោ អគ្គមក្ខាយតិ – យទិទំ អាយុនា ចេវ យសសា ច។ សោ ភោតោ គោតមស្ស ទស្សនកាមោ’’’តិ។
‘‘ឯវំ , ភោ’’តិ ខោ សោ មាណវកោ ព្រហ្មាយុស្ស ព្រាហ្មណស្ស បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ សោ មាណវកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ព្រហ្មាយុ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណោ ភវន្តំ គោតមំ អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ លហុដ្ឋានំ ពលំ ផាសុវិហារំ បុច្ឆតិ; ឯវញ្ច វទេតិ – ‘ព្រហ្មាយុ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណោ ជិណ្ណោ វុឌ្ឍោ មហល្លកោ អទ្ធគតោ វយោអនុប្បត្តោ, វីសវស្សសតិកោ ជាតិយា, តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ, បទកោ, វេយ្យាករណោ, លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ។ យាវតា, ភោ, ព្រាហ្មណគហបតិកា មិថិលាយំ បដិវសន្តិ, ព្រហ្មាយុ តេសំ ព្រាហ្មណោ អគ្គមក្ខាយតិ – យទិទំ ភោគេហិ; ព្រហ្មាយុ តេសំ ព្រាហ្មណោ អគ្គមក្ខាយតិ – យទិទំ មន្តេហិ; ព្រហ្មាយុ តេសំ ព្រាហ្មណោ អគ្គមក្ខាយតិ – យទិទំ អាយុនា ចេវ យសសា ច។ សោ ភោតោ គោតមស្ស ទស្សនកាមោ’’’តិ។ ‘‘យស្សទានិ, មាណវ, ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ កាលំ មញ្ញតី’’តិ។ អថ ខោ សោ មាណវកោ យេន ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ព្រហ្មាយុំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘‘កតាវកាសោ ខោម្ហិ ភវតា សមណេន គោតមេន។ យស្សទានិ ភវំ កាលំ មញ្ញតី’’តិ។
៣៩១. អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសា ខោ សា បរិសា ព្រហ្មាយុំ ព្រាហ្មណំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន ឱរមិយ ឱរមត្ថ (ស្យា. កំ. បី.), ឱរមថ, ឱរមតិ (ក.), អថ នំ (សី.), ឱរមិយាតិ បន ត្វាបច្ចយន្តតថសំវណ្ណនានុរូបំ វិសោធិតបទំ ឱកាសមកាសិ យថា តំ ញាតស្ស យសស្សិនោ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ តំ បរិសំ ឯតទវោច – ‘‘អលំ, ភោ! និសីទថ តុម្ហេ សកេ អាសនេ។ ឥធាហំ សមណស្ស គោតមស្ស សន្តិកេ និសីទិស្សាមី’’តិ។
អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ សមន្នេសិ។ អទ្ទសា ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ, យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ, បហូតជិវ្ហតាយ ច។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘យេ មេ ទ្វត្តិំសាតិ សុតា, មហាបុរិសលក្ខណា;
ទុវេ តេសំ ន បស្សាមិ, ភោតោ កាយស្មិំ គោតម។
‘‘កច្ចិ កោសោហិតំ ភោតោ, វត្ថគុយ្ហំ នរុត្តម;
នារីសមានសវ្ហយា, កច្ចិ ជិវ្ហា ន ទស្សកា នារីសហនាម សវ្ហយា, កច្ចិ ជិវ្ហា នរស្សិកា; (សី. ស្យា. កំ. បី.)។
‘‘កច្ចិ បហូតជិវ្ហោសិ, យថា តំ ជានិយាមសេ;
និន្នាមយេតំ បហូតំ, កង្ខំ វិនយ នោ ឥសេ។
‘‘ទិដ្ឋធម្មហិតត្ថាយ, សម្បរាយសុខាយ ច;
កតាវកាសា បុច្ឆាម, យំ កិញ្ចិ អភិបត្ថិត’’ន្តិ។
៣៩២. អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘បស្សតិ ខោ មេ អយំ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ, យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ, បហូតជិវ្ហតាយ ចា’’តិ ។ អថ ខោ ភគវា តថារូបំ ឥទ្ធាភិសង្ខារំ អភិសង្ខាសិ យថា អទ្ទស ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ កោសោហិតំ វត្ថគុយ្ហំ។ អថ ខោ ភគវា ជិវ្ហំ និន្នាមេត្វា ឧភោបិ កណ្ណសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ; ឧភោបិ នាសិកសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ; កេវលម្បិ នលាដមណ្ឌលំ ជិវ្ហាយ ឆាទេសិ។ អថ ខោ ភគវា ព្រហ្មាយុំ ព្រាហ្មណំ គាថាហិ បច្ចភាសិ –
‘‘យេ តេ ទ្វត្តិំសាតិ សុតា, មហាបុរិសលក្ខណា;
សព្ពេ តេ មម កាយស្មិំ, មា តេ មា វោ (ក.) កង្ខាហុ ព្រាហ្មណ។
‘‘អភិញ្ញេយ្យំ អភិញ្ញាតំ, ភាវេតព្ពញ្ច ភាវិតំ;
បហាតព្ពំ បហីនំ មេ, តស្មា ពុទ្ធោស្មិ ព្រាហ្មណ។
‘‘ទិដ្ឋធម្មហិតត្ថាយ , សម្បរាយសុខាយ ច;
កតាវកាសោ បុច្ឆស្សុ, យំ កិញ្ចិ អភិបត្ថិត’’ន្តិ។
៣៩៣. អថ ខោ ព្រហ្មាយុស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘កតាវកាសោ ខោម្ហិ សមណេន គោតមេន។ កិំ នុ ខោ អហំ សមណំ គោតមំ បុច្ឆេយ្យំ – ‘ទិដ្ឋធម្មិកំ វា អត្ថំ សម្បរាយិកំ វា’’’តិ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘កុសលោ ខោ អហំ ទិដ្ឋធម្មិកានំ អត្ថានំ។ អញ្ញេបិ មំ ទិដ្ឋធម្មិកំ អត្ថំ បុច្ឆន្តិ។ យំនូនាហំ សមណំ គោតមំ សម្បរាយិកំយេវ អត្ថំ បុច្ឆេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘កថំ ខោ ព្រាហ្មណោ ហោតិ, កថំ ភវតិ វេទគូ;
តេវិជ្ជោ ភោ កថំ ហោតិ, សោត្ថិយោ កិន្តិ វុច្ចតិ។
‘‘អរហំ ភោ កថំ ហោតិ, កថំ ភវតិ កេវលី;
មុនិ ច ភោ កថំ ហោតិ, ពុទ្ធោ កិន្តិ បវុច្ចតី’’តិ។
៣៩៤. អថ ខោ ភគវា ព្រហ្មាយុំ ព្រាហ្មណំ គាថាហិ បច្ចភាសិ –
‘‘បុព្ពេនិវាសំ យោ វេទិ, សគ្គាបាយញ្ច បស្សតិ;
អថោ ជាតិក្ខយំ បត្តោ, អភិញ្ញា វោសិតោ មុនិ។
‘‘ចិត្តំ វិសុទ្ធំ ជានាតិ, មុត្តំ រាគេហិ សព្ពសោ;
បហីនជាតិមរណោ, ព្រហ្មចរិយស្ស កេវលី;
បារគូ សព្ពធម្មានំ, ពុទ្ធោ តាទី បវុច្ចតី’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ឧដ្ឋាយាសនា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា ភគវតោ បាទេសុ សិរសា និបតិត្វា ភគវតោ បាទានិ មុខេន ច បរិចុម្ពតិ, បាណីហិ ច បរិសម្ពាហតិ, នាមញ្ច សាវេតិ – ‘‘ព្រហ្មាយុ អហំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណោ; ព្រហ្មាយុ អហំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណោ’’តិ។ អថ ខោ សា បរិសា អច្ឆរិយព្ភុតចិត្តជាតា អហោសិ – ‘‘អច្ឆរិយំ វត, ភោ, អព្ភុតំ វត, ភោ! យត្រ ហិ នាមាយំ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ញាតោ យសស្សី ឯវរូបំ បរមនិបច្ចការំ ករិស្សតី’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ព្រហ្មាយុំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘‘អលំ, ព្រាហ្មណ, ឧដ្ឋហ និសីទ ត្វំ សកេ អាសនេ យតោ តេ មយិ ចិត្តំ បសន្ន’’ន្តិ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ឧដ្ឋហិត្វា សកេ អាសនេ និសីទិ។
៣៩៥. អថ ខោ ភគវា ព្រហ្មាយុស្ស ព្រាហ្មណស្ស អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ, សេយ្យថិទំ – ទានកថំ, សីលកថំ, សគ្គកថំ; កាមានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ នេក្ខម្មេ អានិសំសំ បកាសេសិ។ យទា ភគវា អញ្ញាសិ ព្រហ្មាយុំ ព្រាហ្មណំ កល្លចិត្តំ មុទុចិត្តំ វិនីវរណចិត្តំ ឧទគ្គចិត្តំ បសន្នចិត្តំ, អថ យា ពុទ្ធានំ សាមុក្កំសិកា ធម្មទេសនា តំ បកាសេសិ – ទុក្ខំ, សមុទយំ, និរោធំ, មគ្គំ។ សេយ្យថាបិ នាម សុទ្ធំ វត្ថំ អបគតកាឡកំ សម្មទេវ រជនំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, ឯវមេវ ព្រហ្មាយុស្ស ព្រាហ្មណស្ស តស្មិំយេវ អាសនេ វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – ‘‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ទិដ្ឋធម្មោ បត្តធម្មោ វិទិតធម្មោ បរិយោគាឡ្ហធម្មោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិគតកថំកថោ វេសារជ្ជប្បត្តោ អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ – ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គតំ។ អធិវាសេតុ ច មេ ភវំ គោតមោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន សកេ និវេសនេ បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភោ គោតម, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។
អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន ព្រហ្មាយុស្ស ព្រាហ្មណស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ សត្តាហំ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេសិ សម្បវារេសិ។ អថ ខោ ភគវា តស្ស សត្តាហស្ស អច្ចយេន វិទេហេសុ ចារិកំ បក្កាមិ។ អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ កាលមកាសិ។ អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ព្រហ្មាយុ, ភន្តេ, ព្រាហ្មណោ កាលង្កតោ។ តស្ស កា គតិ, កោ អភិសម្បរាយោ’’តិ? ‘‘បណ្ឌិតោ, ភិក្ខវេ, ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ បច្ចបាទិ ធម្មស្សានុធម្មំ, ន ច មំ ធម្មាធិករណំ វិហេសេសិ។ ព្រហ្មាយុ, ភិក្ខវេ, ព្រាហ្មណោ បញ្ចន្នំ ឱរម្ភាគិយានំ សំយោជនានំ បរិក្ខយា ឱបបាតិកោ ហោតិ, តត្ថ បរិនិព្ពាយី, អនាវត្តិធម្មោ តស្មា លោកា’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
ព្រហ្មាយុសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ។
២. សេលសុត្តំ
៣៩៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា អង្គុត្តរាបេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេឡសេហិ ភិក្ខុសតេហិ យេន អាបណំ នាម អង្គុត្តរាបានំ និគមោ តទវសរិ។ អស្សោសិ ខោ កេណិយោ ជដិលោ – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ អង្គុត្តរាបេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេឡសេហិ ភិក្ខុសតេហិ អាបណំ អនុប្បត្តោ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវាតិ។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’’តិ។
អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ កេណិយំ ជដិលំ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ ។ អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ ភវំ គោតមោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ, ភគវា កេណិយំ ជដិលំ ឯតទវោច – ‘‘មហា ខោ, កេណិយ, ភិក្ខុសង្ឃោ អឌ្ឍតេឡសានិ ភិក្ខុសតានិ, ត្វញ្ច ព្រាហ្មណេសុ អភិប្បសន្នោ’’តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កិញ្ចាបិ ខោ, ភោ គោតម, មហា ភិក្ខុសង្ឃោ អឌ្ឍតេឡសានិ ភិក្ខុសតានិ, អហញ្ច ព្រាហ្មណេសុ អភិប្បសន្នោ; អធិវាសេតុ មេ ភវំ គោតមោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ ភគវា កេណិយំ ជដិលំ ឯតទវោច – ‘‘មហា ខោ, កេណិយ, ភិក្ខុសង្ឃោ អឌ្ឍតេឡសានិ ភិក្ខុសតានិ, ត្វញ្ច ព្រាហ្មណេសុ អភិប្បសន្នោ’’តិ។ តតិយម្បិ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កិញ្ចាបិ ខោ, ភោ គោតម, មហា ភិក្ខុសង្ឃោ អឌ្ឍតេឡសានិ ភិក្ខុសតានិ, អហញ្ច ព្រាហ្មណេសុ អភិប្បសន្នោ; អធិវាសេតុ មេ ភវំ គោតមោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា យេន សកោ អស្សមោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មិត្តាមច្ចេ ញាតិសាលោហិតេ អាមន្តេសិ – ‘‘សុណន្តុ មេ ភោន្តោ, មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា; សមណោ មេ គោតមោ និមន្តិតោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ យេន មេ កាយវេយ្យាវដិកំ កាយវេយាវដ្ដិកំ (សី. ស្យា. កំ.), កាយវេយ្យាវតិកំ (ក.) ករេយ្យាថា’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ កេណិយស្ស ជដិលស្ស មិត្តាមច្ចា ញាតិសាលោហិតា កេណិយស្ស ជដិលស្ស បដិស្សុត្វា អប្បេកច្ចេ ឧទ្ធនានិ ខណន្តិ, អប្បេកច្ចេ កដ្ឋានិ ផាលេន្តិ, អប្បេកច្ចេ ភាជនានិ ធោវន្តិ, អប្បេកច្ចេ ឧទកមណិកំ បតិដ្ឋាបេន្តិ, អប្បេកច្ចេ អាសនានិ បញ្ញបេន្តិ។ កេណិយោ បន ជដិលោ សាមំយេវ មណ្ឌលមាលំ បដិយាទេតិ។
៣៩៧. តេន ខោ បន សមយេន សេលោ ព្រាហ្មណោ អាបណេ បដិវសតិ តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ , បទកោ, វេយ្យាករណោ, លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ, តីណិ ច មាណវកសតានិ មន្តេ វាចេតិ។ តេន ខោ បន សមយេន កេណិយោ ជដិលោ សេលេ ព្រាហ្មណេ អភិប្បសន្នោ ហោតិ។ អថ ខោ សេលោ ព្រាហ្មណោ តីហិ មាណវកសតេហិ បរិវុតោ ជង្ឃាវិហារំ អនុចង្កមមានោ អនុវិចរមានោ យេន កេណិយស្ស ជដិលស្ស អស្សមោ តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសា ខោ សេលោ ព្រាហ្មណោ កេណិយស្ស ជដិលស្ស អស្សមេ អប្បេកច្ចេ ឧទ្ធនានិ ខណន្តេ, អប្បេកច្ចេ កដ្ឋានិ ផាលេន្តេ, អប្បេកច្ចេ ភាជនានិ ធោវន្តេ, អប្បេកច្ចេ ឧទកមណិកំ បតិដ្ឋាបេន្តេ, អប្បេកច្ចេ អាសនានិ បញ្ញបេន្តេ, កេណិយំ បន ជដិលំ សាមំយេវ មណ្ឌលមាលំ បដិយាទេន្តំ។ ទិស្វាន កេណិយំ ជដិលំ ឯតទវោច – ‘‘កិំ នុ ភោតោ កេណិយស្ស អាវាហោ វា ភវិស្សតិ វិវាហោ វា ភវិស្សតិ មហាយញ្ញោ វា បច្ចុបដ្ឋិតោ, រាជា វា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ និមន្តិតោ ស្វាតនាយ សទ្ធិំ ពលកាយេនា’’តិ? ‘‘ន មេ, ភោ សេល, អាវាហោ ភវិស្សតិ នបិ វិវាហោ ភវិស្សតិ នបិ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ និមន្តិតោ ស្វាតនាយ សទ្ធិំ ពលកាយេន; អបិ ច ខោ មេ មហាយញ្ញោ បច្ចុបដ្ឋិតោ។ អត្ថិ, ភោ, សមណោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ អង្គុត្តរាបេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេឡសេហិ ភិក្ខុសតេហិ អាបណំ អនុប្បត្តោ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ។ សោ មេ និមន្តិតោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។
‘‘ពុទ្ធោតិ – ភោ កេណិយ, វទេសិ’’?
‘‘ពុទ្ធោតិ – ភោ សេល, វទាមិ’’។
‘‘ពុទ្ធោតិ – ភោ កេណិយ, វទេសិ’’?
‘‘ពុទ្ធោតិ – ភោ សេល, វទាមី’’តិ។
៣៩៨. អថ ខោ សេលស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ឃោសោបិ ខោ ឯសោ ទុល្លភោ លោកស្មិំ – យទិទំ ‘ពុទ្ធោ’តិ យទិទំ ពុទ្ធោ ពុទ្ធោតិ (ក.)។ អាគតានិ ខោ បនម្ហាកំ មន្តេសុ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ, យេហិ សមន្នាគតស្ស មហាបុរិសស្ស ទ្វេយេវ គតិយោ ភវន្តិ អនញ្ញា។ សចេ អគារំ អជ្ឈាវសតិ, រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី ធម្មិកោ ធម្មរាជា ចាតុរន្តោ វិជិតាវី ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តស្សិមានិ សត្ត រតនានិ ភវន្តិ, សេយ្យថិទំ – ចក្ករតនំ, ហត្ថិរតនំ, អស្សរតនំ, មណិរតនំ, ឥត្ថិរតនំ, គហបតិរតនំ, បរិណាយករតនមេវ សត្តមំ។ បរោសហស្សំ ខោ បនស្ស បុត្តា ភវន្តិ សូរា វីរង្គរូបា បរសេនប្បមទ្ទនា។ សោ ឥមំ បថវិំ សាគរបរិយន្តំ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេន អភិវិជិយ អជ្ឈាវសតិ។ សចេ បន អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ វិវដ្ដច្ឆទោ’’។
‘‘កហំ បន, ភោ កេណិយ, ឯតរហិ សោ ភវំ គោតមោ វិហរតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ’’តិ? ឯវំ វុត្តេ, កេណិយោ ជដិលោ ទក្ខិណំ ពាហុំ បគ្គហេត្វា សេលំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘‘យេនេសា, ភោ សេល, នីលវនរាជី’’តិ។ អថ ខោ សេលោ ព្រាហ្មណោ តីហិ មាណវកសតេហិ សទ្ធិំ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ។ អថ ខោ សេលោ ព្រាហ្មណោ តេ មាណវកេ អាមន្តេសិ – ‘‘អប្បសទ្ទា ភោន្តោ អាគច្ឆន្តុ បទេ បទំ បាទេ បាទំ (សី.) និក្ខិបន្តា; ទុរាសទា ទូរសទ្ទា (ក.) ហិ តេ ភគវន្តោ សីហាវ ឯកចរា។ យទា ចាហំ, ភោ, សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ មន្តេយ្យំ, មា មេ ភោន្តោ អន្តរន្តរា កថំ ឱបាតេថ។ កថាបរិយោសានំ មេ ភវន្តោ អាគមេន្តូ’’តិ។ អថ ខោ សេលោ ព្រាហ្មណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សេលោ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ សមន្នេសិ។
អទ្ទសា ខោ សេលោ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ កាយេ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ, យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ, បហូតជិវ្ហតាយ ច។ អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘បស្សតិ ខោ មេ អយំ សេលោ ព្រាហ្មណោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ, យេភុយ្យេន ឋបេត្វា ទ្វេ។ ទ្វីសុ មហាបុរិសលក្ខណេសុ កង្ខតិ វិចិកិច្ឆតិ នាធិមុច្ចតិ ន សម្បសីទតិ – កោសោហិតេ ច វត្ថគុយ្ហេ, បហូតជិវ្ហតាយ ចា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា តថារូបំ ឥទ្ធាភិសង្ខារំ អភិសង្ខាសិ, យថា អទ្ទស សេលោ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ កោសោហិតំ វត្ថគុយ្ហំ។ អថ ខោ ភគវា ជិវ្ហំ និន្នាមេត្វា ឧភោបិ កណ្ណសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ; ឧភោបិ នាសិកសោតានិ អនុមសិ បដិមសិ; កេវលម្បិ នលាដមណ្ឌលំ ជិវ្ហាយ ឆាទេសិ។ អថ ខោ សេលស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘សមន្នាគតោ ខោ សមណោ គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ បរិបុណ្ណេហិ, នោ អបរិបុណ្ណេហិ; នោ ច ខោ នំ ជានាមិ ពុទ្ធោ វា នោ វា។ សុតំ ខោ បន មេតំ ព្រាហ្មណានំ វុទ្ធានំ មហល្លកានំ អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ – ‘យេ តេ ភវន្តិ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា តេ សកេ វណ្ណេ ភញ្ញមានេ អត្តានំ បាតុករោន្តី’តិ។ យំនូនាហំ សមណំ គោតមំ សម្មុខា សារុប្បាហិ គាថាហិ អភិត្ថវេយ្យ’’ន្តិ។
៣៩៩. អថ ខោ សេលោ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ សម្មុខា សារុប្បាហិ គាថាហិ អភិត្ថវិ –
‘‘បរិបុណ្ណកាយោ សុរុចិ, សុជាតោ ចារុទស្សនោ;
សុវណ្ណវណ្ណោសិ ភគវា, សុសុក្កទាឋោសិ វីរិយវា វិរិយវា (សី. ស្យា. កំ. បី.)។
‘‘នរស្ស ហិ សុជាតស្ស, យេ ភវន្តិ វិយញ្ជនា;
សព្ពេ តេ តវ កាយស្មិំ, មហាបុរិសលក្ខណា។
‘‘បសន្ននេត្តោ សុមុខោ, ព្រហា ព្រហ្មា (ស្យា. កំ. ក.) ឧជុ បតាបវា;
មជ្ឈេ សមណសង្ឃស្ស, អាទិច្ចោវ វិរោចសិ។
‘‘កល្យាណទស្សនោ ភិក្ខុ, កញ្ចនសន្និភត្តចោ;
កិំ តេ សមណភាវេន, ឯវំ ឧត្តមវណ្ណិនោ។
‘‘រាជា អរហសិ ភវិតុំ, ចក្កវត្តី រថេសភោ;
ចាតុរន្តោ វិជិតាវី, ជម្ពុសណ្ឌស្ស ជម្ពុមណ្ឌស្ស (ក.) ឥស្សរោ។
‘‘ខត្តិយា ភោគិរាជានោ, អនុយន្តា អនុយុត្តា (សី. ស្យា. កំ. បី.) ភវន្តុ តេ;
រាជាភិរាជា មនុជិន្ទោ, រជ្ជំ ការេហិ គោតម’’។
‘‘រាជាហមស្មិ សេលាតិ, ធម្មរាជា អនុត្តរោ;
ធម្មេន ចក្កំ វត្តេមិ, ចក្កំ អប្បដិវត្តិយំ’’។
‘‘សម្ពុទ្ធោ បដិជានាសិ, ធម្មរាជា អនុត្តរោ;
‘ធម្មេន ចក្កំ វត្តេមិ’, ឥតិ ភាសសិ គោតម។
‘‘កោ នុ សេនាបតិ ភោតោ, សាវកោ សត្ថុរន្វយោ;
កោ តេ តមនុវត្តេតិ, ធម្មចក្កំ បវត្តិតំ’’។
‘‘មយា បវត្តិតំ ចក្កំ, (សេលាតិ ភគវា ធម្មចក្កំ អនុត្តរំ;
សារិបុត្តោ អនុវត្តេតិ, អនុជាតោ តថាគតំ។
‘‘អភិញ្ញេយ្យំ អភិញ្ញាតំ, ភាវេតព្ពញ្ច ភាវិតំ;
បហាតព្ពំ បហីនំ មេ, តស្មា ពុទ្ធោស្មិ ព្រាហ្មណ។
‘‘វិនយស្សុ មយិ កង្ខំ, អធិមុច្ចស្សុ ព្រាហ្មណ;
ទុល្លភំ ទស្សនំ ហោតិ, សម្ពុទ្ធានំ អភិណ្ហសោ។
‘‘យេសំ វេ ទុល្លភោ លោកេ, បាតុភាវោ អភិណ្ហសោ;
សោហំ ព្រាហ្មណ សម្ពុទ្ធោ, សល្លកត្តោ អនុត្តរោ។
‘‘ព្រហ្មភូតោ អតិតុលោ, មារសេនប្បមទ្ទនោ;
សព្ពាមិត្តេ វសី កត្វា, មោទាមិ អកុតោភយោ’’។
‘‘ឥមំ ភោន្តោ និសាមេថ, យថា ភាសតិ ចក្ខុមា;
សល្លកត្តោ មហាវីរោ, សីហោវ នទតី វនេ។
‘‘ព្រហ្មភូតំ អតិតុលំ, មារសេនប្បមទ្ទនំ;
កោ ទិស្វា នប្បសីទេយ្យ, អបិ កណ្ហាភិជាតិកោ។
‘‘យោ មំ ឥច្ឆតិ អន្វេតុ, យោ វា និច្ឆតិ គច្ឆតុ;
ឥធាហំ បព្ពជិស្សាមិ, វរបញ្ញស្ស សន្តិកេ’’។
‘‘ឯតញ្ចេ ឯវញ្ចេ (ស្យា. កំ.) រុច្ចតិ ភោតោ, សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនំ សម្មាសម្ពុទ្ធសាសនេ (កត្ថចិ សុត្តនិបាតេ);
មយម្បិ បព្ពជិស្សាម, វរបញ្ញស្ស សន្តិកេ’’។
‘‘ព្រាហ្មណា តិសតា ឥមេ, យាចន្តិ បញ្ជលីកតា;
ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាម, ភគវា តវ សន្តិកេ’’។
‘‘ស្វាក្ខាតំ ព្រហ្មចរិយំ, (សេលាតិ ភគវា សន្ទិដ្ឋិកមកាលិកំ;
យត្ថ អមោឃា បព្ពជ្ជា, អប្បមត្តស្ស សិក្ខតោ’’តិ។
អលត្ថ ខោ សេលោ ព្រាហ្មណោ សបរិសោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, អលត្ថ ឧបសម្បទំ។
៤០០. អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន សកេ អស្សមេ បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភោ គោតម, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន កេណិយស្ស ជដិលស្ស អស្សមោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេសិ, សម្បវារេសិ។ អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ កេណិយំ ជដិលំ ភគវា ឥមាហិ គាថាហិ អនុមោទិ –
‘‘អគ្គិហុត្តមុខា យញ្ញា, សាវិត្តី ឆន្ទសោ មុខំ;
រាជា មុខំ មនុស្សានំ, នទីនំ សាគរោ មុខំ។
‘‘នក្ខត្តានំ មុខំ ចន្ទោ, អាទិច្ចោ តបតំ មុខំ;
បុញ្ញំ អាកង្ខមានានំ, សង្ឃោ វេ យជតំ មុខ’’ន្តិ។
អថ ខោ ភគវា កេណិយំ ជដិលំ ឥមាហិ គាថាហិ អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។
អថ ខោ អាយស្មា សេលោ សបរិសោ ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ នចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ តទនុត្តរំ – ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិ។ អញ្ញតរោ ខោ បនាយស្មា សេលោ សបរិសោ អរហតំ អហោសិ។ អថ ខោ អាយស្មា សេលោ សបរិសោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ចីវរំ កត្វា យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា ភគវន្តំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘យំ តំ សរណមាគម្ម, ឥតោ អដ្ឋមិ ចក្ខុមា;
សត្តរត្តេន អនុត្តរេន (ក.) ភគវា, ទន្តម្ហ តវ សាសនេ។
‘‘តុវំ ពុទ្ធោ តុវំ សត្ថា, តុវំ មារាភិភូ មុនិ;
តុវំ អនុសយេ ឆេត្វា, តិណ្ណោ តារេសិមំ បជំ។
‘‘ឧបធី តេ សមតិក្កន្តា, អាសវា តេ បទាលិតា;
សីហោវ អនុបាទានោ, បហីនភយភេរវោ។
‘‘ភិក្ខវោ តិសតា ឥមេ, តិដ្ឋន្តិ បញ្ជលីកតា;
បាទេ វីរ បសារេហិ, នាគា វន្ទន្តុ សត្ថុនោ’’តិ។
សេលសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ។
៣. អស្សលាយនសុត្តំ
៤០១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន នានាវេរជ្ជកានំ ព្រាហ្មណានំ បញ្ចមត្តានិ ព្រាហ្មណសតានិ សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ កេនចិទេវ ករណីយេន។ អថ ខោ តេសំ ព្រាហ្មណានំ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ សមណោ គោតមោ ចាតុវណ្ណិំ សុទ្ធិំ បញ្ញបេតិ។ កោ នុ ខោ បហោតិ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ’’ន្តិ? តេន ខោ បន សមយេន អស្សលាយនោ នាម មាណវោ សាវត្ថិយំ បដិវសតិ ទហរោ, វុត្តសិរោ, សោឡសវស្សុទ្ទេសិកោ ជាតិយា, តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ, បទកោ, វេយ្យាករណោ, លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ។ អថ ខោ តេសំ ព្រាហ្មណានំ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ អស្សលាយនោ មាណវោ សាវត្ថិយំ បដិវសតិ ទហរោ, វុត្តសិរោ, សោឡសវស្សុទ្ទេសិកោ ជាតិយា, តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ…បេ.… អនវយោ។ សោ ខោ បហោតិ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ’’ន្តិ។
អថ ខោ តេ ព្រាហ្មណា យេន អស្សលាយនោ មាណវោ តេនុបង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អស្សលាយនំ មាណវំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អយំ, ភោ អស្សលាយន , សមណោ គោតមោ ចាតុវណ្ណិំ សុទ្ធិំ បញ្ញបេតិ។ ឯតុ ភវំ អស្សលាយនោ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតូ’’តិ បដិមន្តេតុន្តិ (បី. ក.)។
ឯវំ វុត្តេ, អស្សលាយនោ មាណវោ តេ ព្រាហ្មណេ ឯតទវោច – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ធម្មវាទី; ធម្មវាទិនោ ច បន ទុប្បដិមន្តិយា ភវន្តិ។ នាហំ សក្កោមិ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ’’ន្តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ តេ ព្រាហ្មណា អស្សលាយនំ មាណវំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អយំ, ភោ អស្សលាយន, សមណោ គោតមោ ចាតុវណ្ណិំ សុទ្ធិំ បញ្ញបេតិ។ ឯតុ ភវំ អស្សលាយនោ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ បដិមន្តេតុំ (សី. បី. ក.)។ ចរិតំ ខោ បន ភោតា អស្សលាយនេន បរិព្ពាជក’’ន្តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ អស្សលាយនោ មាណវោ តេ ព្រាហ្មណេ ឯតទវោច – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ធម្មវាទី; ធម្មវាទិនោ ច បន ទុប្បដិមន្តិយា ភវន្តិ ។ នាហំ សក្កោមិ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ’’ន្តិ។ តតិយម្បិ ខោ តេ ព្រាហ្មណា អស្សលាយនំ មាណវំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អយំ, ភោ អស្សលាយន, សមណោ គោតមោ ចាតុវណ្ណិំ សុទ្ធិំ បញ្ញបេតិ។ ឯតុ ភវំ អស្សលាយនោ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ បដិមន្តេតុំ (សី. បី. ក.)។ ចរិតំ ខោ បន ភោតា អស្សលាយនេន បរិព្ពាជកំ។ មា ភវំ អស្សលាយនោ អយុទ្ធបរាជិតំ បរាជយី’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, អស្សលាយនោ មាណវោ តេ ព្រាហ្មណេ ឯតទវោច – ‘‘អទ្ធា ខោ អហំ ភវន្តោ ន លភាមិ។ សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ធម្មវាទី; ធម្មវាទិនោ ច បន ទុប្បដិមន្តិយា ភវន្តិ។ នាហំ សក្កោមិ សមណេន គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុន្តិ។ អបិ ចាហំ ភវន្តានំ វចនេន គមិស្សាមី’’តិ។
៤០២. អថ ខោ អស្សលាយនោ មាណវោ មហតា ព្រាហ្មណគណេន សទ្ធិំ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អស្សលាយនោ មាណវោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ព្រាហ្មណា, ភោ គោតម, ឯវមាហំសុ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ; ព្រាហ្មណោវ សុក្កោ វណ្ណោ, កណ្ហោ អញ្ញោ វណ្ណោ; ព្រាហ្មណោវ សុជ្ឈន្តិ, នោ អព្រាហ្មណា; ព្រាហ្មណាវ ព្រហ្មុនោ បុត្តា ឱរសា មុខតោ ជាតា ព្រហ្មជា ព្រហ្មនិម្មិតា ព្រហ្មទាយាទា’តិ។ ឥធ ភវំ គោតមោ កិមាហា’’តិ? ‘‘ទិស្សន្តិ ទិស្សន្តេ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ខោ បន, អស្សលាយន, ព្រាហ្មណានំ ព្រាហ្មណិយោ ឧតុនិយោបិ គព្ភិនិយោបិ វិជាយមានាបិ បាយមានាបិ។ តេ ច ព្រាហ្មណិយោនិជាវ សមានា ឯវមាហំសុ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ; ព្រាហ្មណោវ សុក្កោ វណ្ណោ, កណ្ហោ អញ្ញោ វណ្ណោ; ព្រាហ្មណាវ សុជ្ឈន្តិ, នោ អព្រាហ្មណា; ព្រាហ្មណាវ ព្រហ្មុនោ បុត្តា ឱរសា មុខតោ ជាតា ព្រហ្មជា ព្រហ្មនិម្មិតា ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ។ ‘‘កិញ្ចាបិ ភវំ គោតមោ ឯវមាហ, អថ ខ្វេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមេតំ មញ្ញន្តិ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ។
៤០៣. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, សុតំ តេ – ‘យោនកម្ពោជេសុ អញ្ញេសុ ច បច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ ទ្វេវ វណ្ណា – អយ្យោ ចេវ ទាសោ ច; អយ្យោ ហុត្វា ទាសោ ហោតិ, ទាសោ ហុត្វា អយ្យោ ហោតី’’’តិ ? ‘‘ឯវំ, ភោ, សុតំ តំ មេ – ‘យោនកម្ពោជេសុ អញ្ញេសុ ច បច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ ទ្វេវ វណ្ណា – អយ្យោ ចេវ ទាសោ ច; អយ្យោ ហុត្វា ទាសោ ហោតិ, ទាសោ ហុត្វា អយ្យោ ហោតី’’’តិ។ ‘‘ឯត្ថ, អស្សលាយន, ព្រាហ្មណានំ កិំ ពលំ, កោ អស្សាសោ យទេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមាហំសុ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ? ‘‘កិញ្ចាបិ ភវំ គោតមោ ឯវមាហ, អថ ខ្វេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមេតំ មញ្ញន្តិ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ។
៤០៤. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, ខត្តិយោវ នុ ខោ បាណាតិបាតី អទិន្នាទាយី កាមេសុមិច្ឆាចារី មុសាវាទី បិសុណវាចោ ផរុសវាចោ សម្ផប្បលាបី អភិជ្ឈាលុ ព្យាបន្នចិត្តោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យ, នោ ព្រាហ្មណោ? វេស្សោវ នុ ខោ…បេ.… សុទ្ទោវ នុ ខោ បាណាតិបាតី អទិន្នាទាយី កាមេសុមិច្ឆាចារី មុសាវាទី បិសុណវាចោ ផរុសវាចោ សម្ផប្បលាបី អភិជ្ឈាលុ ព្យាបន្នចិត្តោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យ, នោ ព្រាហ្មណោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ ខត្តិយោបិ ហិ, ភោ គោតម, បាណាតិបាតី អទិន្នាទាយី កាមេសុមិច្ឆាចារី មុសាវាទី បិសុណវាចោ ផរុសវាចោ សម្ផប្បលាបី អភិជ្ឈាលុ ព្យាបន្នចិត្តោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ ព្រាហ្មណោបិ ហិ, ភោ គោតម…បេ.… វេស្សោបិ ហិ, ភោ គោតម…បេ.… សុទ្ទោបិ ហិ, ភោ គោតម…បេ.… សព្ពេបិ ហិ, ភោ គោតម, ចត្តារោ វណ្ណា បាណាតិបាតិនោ អទិន្នាទាយិនោ កាមេសុមិច្ឆាចារិនោ មុសាវាទិនោ បិសុណវាចា ផរុសវាចា សម្ផប្បលាបិនោ អភិជ្ឈាលូ ព្យាបន្នចិត្តា មិច្ឆាទិដ្ឋី កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យុ’’ន្តិ។ ‘‘ឯត្ថ, អស្សលាយន, ព្រាហ្មណានំ កិំ ពលំ, កោ អស្សាសោ យទេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមាហំសុ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ? ‘‘កិញ្ចាបិ ភវំ គោតមោ ឯវមាហ, អថ ខ្វេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមេតំ មញ្ញន្តិ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ។
៤០៥. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, ព្រាហ្មណោវ នុ ខោ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ អទិន្នាទានា បដិវិរតោ កាមេសុមិច្ឆាចារា បដិវិរតោ មុសាវាទា បដិវិរតោ បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ អនភិជ្ឈាលុ អព្យាបន្នចិត្តោ សម្មាទិដ្ឋិ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជេយ្យ, នោ នោ ច (ក.) ខត្តិយោ នោ វេស្សោ, នោ សុទ្ទោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម! ខត្តិយោបិ ហិ, ភោ គោតម, បាណាតិបាតា បដិវិរតោ អទិន្នាទានា បដិវិរតោ កាមេសុមិច្ឆាចារា បដិវិរតោ មុសាវាទា បដិវិរតោ បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ អនភិជ្ឈាលុ អព្យាបន្នចិត្តោ សម្មាទិដ្ឋិ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជេយ្យ។ ព្រាហ្មណោបិ ហិ, ភោ គោតម…បេ.… វេស្សោបិ ហិ, ភោ គោតម…បេ.… សុទ្ទោបិ ហិ, ភោ គោតម…បេ.… សព្ពេបិ ហិ, ភោ គោតម, ចត្តារោ វណ្ណា បាណាតិបាតា បដិវិរតា អទិន្នាទានា បដិវិរតា កាមេសុមិច្ឆាចារា បដិវិរតា មុសាវាទា បដិវិរតា បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតា ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតា សម្ផប្បលាបា បដិវិរតា អនភិជ្ឈាលូ អព្យាបន្នចិត្តា សម្មាទិដ្ឋី កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជេយ្យុ’’ន្តិ។ ‘‘ឯត្ថ, អស្សលាយន , ព្រាហ្មណានំ កិំ ពលំ, កោ អស្សាសោ យទេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមាហំសុ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ? ‘‘កិញ្ចាបិ ភវំ គោតមោ ឯវមាហ, អថ ខ្វេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមេតំ មញ្ញន្តិ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ។
៤០៦. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, ព្រាហ្មណោវ នុ ខោ បហោតិ អស្មិំ បទេសេ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ មេត្តចិត្តំ ភាវេតុំ, នោ ខត្តិយោ, នោ វេស្សោ នោ សុទ្ទោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម! ខត្តិយោបិ ហិ, ភោ គោតម, បហោតិ អស្មិំ បទេសេ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ មេត្តចិត្តំ ភាវេតុំ; ព្រាហ្មណោបិ ហិ, ភោ គោតម… វេស្សោបិ ហិ , ភោ គោតម… សុទ្ទោបិ ហិ, ភោ គោតម… សព្ពេបិ ហិ, ភោ គោតម, ចត្តារោ វណ្ណា បហោន្តិ អស្មិំ បទេសេ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ មេត្តចិត្តំ ភាវេតុ’’ន្តិ។ ‘‘ឯត្ថ, អស្សលាយន, ព្រាហ្មណានំ កិំ ពលំ, កោ អស្សាសោ យទេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមាហំសុ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ? ‘‘កិញ្ចាបិ ភវំ គោតមោ ឯវមាហ, អថ ខ្វេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមេតំ មញ្ញន្តិ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ។
៤០៧. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, ព្រាហ្មណោវ នុ ខោ បហោតិ សោត្តិសិនានិំ អាទាយ នទិំ គន្ត្វា រជោជល្លំ បវាហេតុំ, នោ ខត្តិយោ, នោ វេស្សោ, នោ សុទ្ទោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម! ខត្តិយោបិ ហិ, ភោ គោតម, បហោតិ សោត្តិសិនានិំ អាទាយ នទិំ គន្ត្វា រជោជល្លំ បវាហេតុំ, ព្រាហ្មណោបិ ហិ, ភោ គោតម… វេស្សោបិ ហិ, ភោ គោតម… សុទ្ទោបិ ហិ, ភោ គោតម… សព្ពេបិ ហិ, ភោ គោតម, ចត្តារោ វណ្ណា បហោន្តិ សោត្តិសិនានិំ អាទាយ នទិំ គន្ត្វា រជោជល្លំ បវាហេតុ’’ន្តិ។ ‘‘ឯត្ថ, អស្សលាយន, ព្រាហ្មណានំ កិំ ពលំ, កោ អស្សាសោ យទេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមាហំសុ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ? ‘‘កិញ្ចាបិ ភវំ គោតមោ ឯវមាហ, អថ ខ្វេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមេតំ មញ្ញន្តិ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ។
៤០៨. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, ឥធ រាជា ខត្តិយោ មុទ្ធាវសិត្តោ នានាជច្ចានំ បុរិសានំ បុរិសសតំ សន្និបាតេយ្យ – ‘អាយន្តុ ភោន្តោ យេ តត្ថ ខត្តិយកុលា ព្រាហ្មណកុលា រាជញ្ញកុលា ឧប្បន្នា, សាកស្ស វា សាលស្ស វា ឧប្បន្នា សាលស្ស វា (សី. បី.) សលឡស្ស វា ចន្ទនស្ស វា បទុមកស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ, អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេន្តុ, តេជោ បាតុករោន្តុ។ អាយន្តុ បន ភោន្តោ យេ តត្ថ ចណ្ឌាលកុលា នេសាទកុលា វេនកុលា វេណកុលា (សី. បី.), វេណុកុលា (ស្យា. កំ.) រថការកុលា បុក្កុសកុលា ឧប្បន្នា, សាបានទោណិយា វា សូករទោណិយា វា រជកទោណិយា វា ឯរណ្ឌកដ្ឋស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ, អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេន្តុ, តេជោ បាតុករោន្តូ’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, យោ ឯវំ នុ ខោ សោ យោ ច នុ ខោ (ស្យា. កំ. ក.) ខត្តិយកុលា ព្រាហ្មណកុលា រាជញ្ញកុលា ឧប្បន្នេហិ សាកស្ស វា សាលស្ស វា សលឡស្ស វា ចន្ទនស្ស វា បទុមកស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិ អភិនិព្ពត្តោ, តេជោ បាតុកតោ, សោ ឯវ នុ ខ្វាស្ស អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ ច (សី. បី.) វណ្ណវា វណ្ណិមា (ស្យា. កំ. បី. ក.) ច បភស្សរោ ច, តេន ច សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុំ; យោ បន សោ ចណ្ឌាលកុលា នេសាទកុលា វេនកុលា រថការកុលា បុក្កុសកុលា ឧប្បន្នេហិ សាបានទោណិយា វា សូករទោណិយា វា រជកទោណិយា វា ឯរណ្ឌកដ្ឋស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិ អភិនិព្ពត្តោ, តេជោ បាតុកតោ ស្វាស្ស អគ្គិ ន ចេវ អច្ចិមា ន ច វណ្ណវា ន ច បភស្សរោ, ន ច តេន សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុ’’ន្តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម! យោបិ ហិ សោ យោ សោ (សី. បី.), ភោ គោតម, ខត្តិយកុលា ព្រាហ្មណកុលា រាជញ្ញកុលា ឧប្បន្នេហិ សាកស្ស វា សាលស្ស វា សលឡស្ស វា ចន្ទនស្ស វា បទុមកស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិ អភិនិព្ពត្តោ, តេជោ បាតុកតោ ស្វាស្ស សោ ចស្ស (សី. បី.), សោបិស្ស (ស្យា. កំ.) អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ វណ្ណវា ច បភស្សរោ ច, តេន ច សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុំ; យោបិ សោ ចណ្ឌាលកុលា នេសាទកុលា វេនកុលា រថការកុលា បុក្កុសកុលា ឧប្បន្នេហិ សាបានទោណិយា វា សូករទោណិយា វា រជកទោណិយា វា ឯរណ្ឌកដ្ឋស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិ អភិនិព្ពត្តោ, តេជោ បាតុកតោ, ស្វាស្ស អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ វណ្ណវា ច បភស្សរោ ច, តេន ច សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុំ។ សព្ពោបិ ហិ, ភោ គោតម, អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ វណ្ណវា ច បភស្សរោ ច, សព្ពេនបិ សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុ’’ន្តិ។ ‘‘ឯត្ថ, អស្សលាយន, ព្រាហ្មណានំ កិំ ពលំ, កោ អស្សាសោ យទេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមាហំសុ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ; ព្រាហ្មណោវ សុក្កោ វណ្ណោ, កណ្ហោ អញ្ញោ វណ្ណោ; ព្រាហ្មណាវ សុជ្ឈន្តិ, នោ អព្រាហ្មណា; ព្រាហ្មណាវ ព្រហ្មុនោ បុត្តា ឱរសា មុខតោ ជាតា ព្រហ្មជា ព្រហ្មនិម្មិតា ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ? ‘‘កិញ្ចាបិ ភវំ គោតមោ ឯវមាហ, អថ ខ្វេត្ថ ព្រាហ្មណា ឯវមេតំ មញ្ញន្តិ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’’’តិ។
៤០៩. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, ឥធ ខត្តិយកុមារោ ព្រាហ្មណកញ្ញាយ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេយ្យ, តេសំ សំវាសមន្វាយ បុត្តោ ជាយេថ; យោ សោ ខត្តិយកុមារេន ព្រាហ្មណកញ្ញាយ បុត្តោ ឧប្បន្នោ, សិយា សោ មាតុបិ សទិសោ បិតុបិ សទិសោ, ‘ខត្តិយោ’តិបិ វត្តព្ពោ ‘ព្រាហ្មណោ’តិបិ វត្តព្ពោ’’តិ? ‘‘យោ សោ, ភោ គោតម, ខត្តិយកុមារេន ព្រាហ្មណកញ្ញាយ បុត្តោ ឧប្បន្នោ, សិយា សោ មាតុបិ សទិសោ បិតុបិ សទិសោ, ‘ខត្តិយោ’តិបិ វត្តព្ពោ ‘ព្រាហ្មណោ’តិបិ វត្តព្ពោ’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, ឥធ ព្រាហ្មណកុមារោ ខត្តិយកញ្ញាយ សទ្ធិំ សំវាសំ កប្បេយ្យ, តេសំ សំវាសមន្វាយ បុត្តោ ជាយេថ; យោ សោ ព្រាហ្មណកុមារេន ខត្តិយកញ្ញាយ បុត្តោ ឧប្បន្នោ, សិយា សោ មាតុបិ សទិសោ បិតុបិ សទិសោ, ‘ខត្តិយោ’តិបិ វត្តព្ពោ ‘ព្រាហ្មណោ’តិបិ វត្តព្ពោ’’តិ? ‘‘យោ សោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណកុមារេន ខត្តិយកញ្ញាយ បុត្តោ ឧប្បន្នោ, សិយា សោ មាតុបិ សទិសោ បិតុបិ សទិសោ, ‘ខត្តិយោ’តិបិ វត្តព្ពោ ‘ព្រាហ្មណោ’តិបិ វត្តព្ពោ’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន ឥធ វឡវំ គទ្រភេន សម្បយោជេយ្យុំ សំយោជេយ្យ (ក.), តេសំ សម្បយោគមន្វាយ កិសោរោ ជាយេថ; យោ សោ វឡវាយ គទ្រភេន កិសោរោ ឧប្បន្នោ, សិយា សោ មាតុបិ សទិសោ បិតុបិ សទិសោ, ‘អស្សោ’តិបិ វត្តព្ពោ ‘គទ្រភោ’តិបិ វត្តព្ពោ’’តិ? ‘‘កុណ្ឌញ្ហិ សោ វេកុរញ្ជាយ ហិ សោ (សី. បី.), សោ កុមារណ្ឌុបិ សោ (ស្យា. កំ.), វេកុលជោ ហិ សោ (?), ភោ គោតម, អស្សតរោ ហោតិ។ ឥទំ ហិស្ស , ភោ គោតម, នានាករណំ បស្សាមិ; អមុត្រ ច បនេសានំ ន កិញ្ចិ នានាករណំ បស្សាមី’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, ឥធាស្សុ ទ្វេ មាណវកា ភាតរោ សឧទរិយា, ឯកោ អជ្ឈាយកោ ឧបនីតោ ឯកោ អនជ្ឈាយកោ អនុបនីតោ។ កមេត្ថ ព្រាហ្មណា បឋមំ ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា’’តិ? ‘‘យោ សោ, ភោ គោតម, មាណវកោ អជ្ឈាយកោ ឧបនីតោ តមេត្ថ ព្រាហ្មណា បឋមំ ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា។ កិញ្ហិ, ភោ គោតម, អនជ្ឈាយកេ អនុបនីតេ ទិន្នំ មហប្ផលំ ភវិស្សតី’’តិ?
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, អស្សលាយន, ឥធាស្សុ ទ្វេ មាណវកា ភាតរោ សឧទរិយា, ឯកោ អជ្ឈាយកោ ឧបនីតោ ទុស្សីលោ បាបធម្មោ, ឯកោ អនជ្ឈាយកោ អនុបនីតោ សីលវា កល្យាណធម្មោ។ កមេត្ថ ព្រាហ្មណា បឋមំ ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា’’តិ? ‘‘យោ សោ, ភោ គោតម, មាណវកោ អនជ្ឈាយកោ អនុបនីតោ សីលវា កល្យាណធម្មោ តមេត្ថ ព្រាហ្មណា បឋមំ ភោជេយ្យុំ សទ្ធេ វា ថាលិបាកេ វា យញ្ញេ វា បាហុនេ វា។ កិញ្ហិ, ភោ គោតម, ទុស្សីលេ បាបធម្មេ ទិន្នំ មហប្ផលំ ភវិស្សតី’’តិ?
‘‘បុព្ពេ ខោ ត្វំ, អស្សលាយន, ជាតិំ អគមាសិ; ជាតិំ គន្ត្វា មន្តេ អគមាសិ; មន្តេ គន្ត្វា តបេ អគមាសិ; តបេ គន្ត្វា មន្តេ គន្ត្វា តមេតំ ត្វំ (សី. បី.), មន្តេ គន្ត្វា តមេវ ឋបេត្វា (ស្យា. កំ.) ចាតុវណ្ណិំ សុទ្ធិំ បច្ចាគតោ, យមហំ បញ្ញបេមី’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ, អស្សលាយនោ មាណវោ តុណ្ហីភូតោ មង្កុភូតោ បត្តក្ខន្ធោ អធោមុខោ បជ្ឈាយន្តោ អប្បដិភានោ និសីទិ។
៤១០. អថ ខោ ភគវា អស្សលាយនំ មាណវំ តុណ្ហីភូតំ មង្កុភូតំ បត្តក្ខន្ធំ អធោមុខំ បជ្ឈាយន្តំ អប្បដិភានំ វិទិត្វា អស្សលាយនំ មាណវំ ឯតទវោច – ‘‘ភូតបុព្ពំ, អស្សលាយន, សត្តន្នំ ព្រាហ្មណិសីនំ អរញ្ញាយតនេ បណ្ណកុដីសុ សម្មន្តានំ វសន្តានំ (សី.) ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ ហោតិ – ‘ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’តិ។ អស្សោសិ ខោ , អស្សលាយន, អសិតោ ទេវលោ ឥសិ – ‘សត្តន្នំ កិរ ព្រាហ្មណិសីនំ អរញ្ញាយតនេ បណ្ណកុដីសុ សម្មន្តានំ ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ…បេ.… ព្រហ្មទាយាទា’តិ។ អថ ខោ, អស្សលាយន, អសិតោ ទេវលោ ឥសិ កេសមស្សុំ កប្បេត្វា មញ្ជិដ្ឋវណ្ណានិ ទុស្សានិ និវាសេត្វា បដលិយោ អដលិយោ (សី. បី.), អគលិយោ (ស្យា. កំ.) ឧបាហនា អារុហិត្វា ជាតរូបមយំ ទណ្ឌំ គហេត្វា សត្តន្នំ ព្រាហ្មណិសីនំ បត្ថណ្ឌិលេ បាតុរហោសិ។ អថ ខោ, អស្សលាយន, អសិតោ ទេវលោ ឥសិ សត្តន្នំ ព្រាហ្មណិសីនំ បត្ថណ្ឌិលេ ចង្កមមានោ ឯវមាហ – ‘ហន្ទ, កោ នុ ខោ ឥមេ ភវន្តោ ព្រាហ្មណិសយោ គតា គន្តា (ស្យា. កំ. ក.); ហន្ទ, កោ នុ ខោ ឥមេ ភវន្តោ ព្រាហ្មណិសយោ គតា’តិ? អថ ខោ, អស្សលាយន, សត្តន្នំ ព្រាហ្មណិសីនំ ឯតទហោសិ – ‘កោ នាយំ គាមណ្ឌលរូបោ វិយ សត្តន្នំ ព្រាហ្មណិសីនំ បត្ថណ្ឌិលេ ចង្កមមានោ ឯវមាហ – ‘ហន្ទ, កោ នុ ខោ ឥមេ ភវន្តោ ព្រាហ្មណិសយោ គតា; ហន្ទ, កោ នុ ខោ ឥមេ ភវន្តោ ព្រាហ្មណិសយោ គតាតិ? ហន្ទ, នំ អភិសបាមា’តិ។ អថ ខោ, អស្សលាយន, សត្ត ព្រាហ្មណិសយោ អសិតំ ទេវលំ ឥសិំ អភិសបិំសុ – ‘ភស្មា, វសល វសលី (បី.), វសលិ (ក.), ចបលី (ស្យា. កំ.), ហោហិ; ភស្មា, វសល, ហោហី’តិ ភស្មា វសល ហោហីតិ អភិសបវចនំ សី. បី. បោត្ថកេសុ សកិទេវ អាគតំ។ យថា យថា ខោ, អស្សលាយន, សត្ត ព្រាហ្មណិសយោ អសិតំ ទេវលំ ឥសិំ អភិសបិំសុ តថា តថា អសិតោ ទេវលោ ឥសិ អភិរូបតរោ ចេវ ហោតិ ទស្សនីយតរោ ច បាសាទិកតរោ ច។ អថ ខោ, អស្សលាយន, សត្តន្នំ ព្រាហ្មណិសីនំ ឯតទហោសិ – ‘មោឃំ វត នោ តបោ, អផលំ ព្រហ្មចរិយំ។ មយញ្ហិ បុព្ពេ យំ អភិសបាម – ភស្មា, វសល, ហោហិ; ភស្មា, វសល, ហោហីតិ ភស្មាវ ភវតិ ឯកច្ចោ។ ឥមំ បន មយំ យថា យថា អភិសបាម តថា តថា អភិរូបតរោ ចេវ ហោតិ ទស្សនីយតរោ ច បាសាទិកតរោ ចា’តិ។ ‘ន ភវន្តានំ មោឃំ តបោ, នាផលំ ព្រហ្មចរិយំ។ ឥង្ឃ ភវន្តោ, យោ មយិ មនោបទោសោ តំ បជហថា’តិ។ ‘យោ ភវតិ មនោបទោសោ តំ បជហាម។ កោ នុ ភវំ ហោតី’តិ? ‘សុតោ នុ ភវតំ – អសិតោ ទេវលោ ឥសី’តិ? ‘ឯវំ, ភោ’។ ‘សោ ខ្វាហំ, ភោ, ហោមី’តិ។ អថ ខោ, អស្សលាយន, សត្ត ព្រាហ្មណិសយោ អសិតំ ទេវលំ ឥសិំ អភិវាទេតុំ ឧបក្កមិំសុ។
៤១១. ‘‘អថ ខោ, អស្សលាយន, អសិតោ ទេវលោ ឥសិ សត្ត ព្រាហ្មណិសយោ ឯតទវោច – ‘សុតំ មេតំ, ភោ, សត្តន្នំ កិរ ព្រាហ្មណិសីនំ អរញ្ញាយតនេ បណ្ណកុដីសុ សម្មន្តានំ ឯវរូបំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ – ព្រាហ្មណោវ សេដ្ឋោ វណ្ណោ, ហីនោ អញ្ញោ វណ្ណោ; ព្រាហ្មណោវ សុក្កោ វណ្ណោ , កណ្ហោ អញ្ញោ វណ្ណោ; ព្រាហ្មណាវ សុជ្ឈន្តិ, នោ អព្រាហ្មណា; ព្រាហ្មណាវ ព្រហ្មុនោ បុត្តា ឱរសា មុខតោ ជាតា ព្រហ្មជា ព្រហ្មនិម្មិតា ព្រហ្មទាយាទា’តិ។ ‘ឯវំ, ភោ’។
‘‘‘ជានន្តិ បន ភោន្តោ – យា ជនិកា មាតា ជនិមាតា (សី. ស្យា. កំ. បី.) ព្រាហ្មណំយេវ អគមាសិ, នោ អព្រាហ្មណ’ន្តិ? ‘នោ ហិទំ, ភោ’។
‘‘‘ជានន្តិ បន ភោន្តោ – យា ជនិកាមាតុ ជនិមាតុ (សី. ស្យា. កំ. បី.) មាតា យាវ សត្តមា មាតុមាតាមហយុគា ព្រាហ្មណំយេវ អគមាសិ, នោ អព្រាហ្មណ’ន្តិ? ‘នោ ហិទំ, ភោ’។
‘‘‘ជានន្តិ បន ភោន្តោ – យោ ជនកោ បិតា ជនិបិតា (សី. ស្យា. កំ. បី.) ព្រាហ្មណិំយេវ អគមាសិ, នោ អព្រាហ្មណិ’ន្តិ? ‘នោ ហិទំ, ភោ’។
‘‘‘ជានន្តិ បន ភោន្តោ – យោ ជនកបិតុ ជនិបិតុ (សី. ស្យា. កំ. បី.) បិតា យាវ សត្តមា បិតុបិតាមហយុគា ព្រាហ្មណិំយេវ អគមាសិ, នោ អព្រាហ្មណិ’ន្តិ? ‘នោ ហិទំ, ភោ’។
‘‘‘ជានន្តិ បន ភោន្តោ – យថា គព្ភស្ស អវក្កន្តិ ហោតី’តិ ន មយំ ជានាម ភោ យថា គព្ភស្ស អវក្កន្តិ ហោតីតិ។ យថា កថំ បន ភោ គព្ភស្ស អវក្កន្តិ ហោតីតិ។ (ក.)? ‘ជានាម មយំ, ភោ – យថា គព្ភស្ស អវក្កន្តិ ហោតិ ន មយំ ជានាម ភោ យថា គព្ភស្ស អវក្កន្តិ ហោតីតិ។ យថា កថំ បន ភោ គព្ភស្ស អវក្កន្តិ ហោតីតិ។ (ក.)។ ឥធ មាតាបិតរោ ច សន្និបតិតា ហោន្តិ, មាតា ច ឧតុនី ហោតិ, គន្ធព្ពោ ច បច្ចុបដ្ឋិតោ ហោតិ; ឯវំ តិណ្ណំ សន្និបាតា គព្ភស្ស អវក្កន្តិ ហោតី’តិ។
‘‘‘ជានន្តិ បន ភោន្តោ – តគ្ឃ យគ្ឃេ (សី. ស្យា. កំ. បី.), សោ គន្ធព្ពោ ខត្តិយោ វា ព្រាហ្មណោ វា វេស្សោ វា សុទ្ទោ វា’តិ? ‘ន មយំ, ភោ, ជានាម – តគ្ឃ សោ គន្ធព្ពោ ខត្តិយោ វា ព្រាហ្មណោ វា វេស្សោ វា សុទ្ទោ វា’តិ។ ‘ឯវំ សន្តេ, ភោ, ជានាថ – កេ តុម្ហេ ហោថា’តិ? ‘ឯវំ សន្តេ, ភោ , ន មយំ ជានាម – កេ មយំ ហោមា’តិ។ តេ ហិ នាម, អស្សលាយន, សត្ត ព្រាហ្មណិសយោ អសិតេន ទេវលេន ឥសិនា សកេ ជាតិវាទេ សមនុយុញ្ជីយមានា សមនុគ្គាហីយមានា សមនុភាសីយមានា ន សម្បាយិស្សន្តិ; កិំ បន ត្វំ ឯតរហិ មយា សកស្មិំ ជាតិវាទេ សមនុយុញ្ជីយមានោ សមនុគ្គាហីយមានោ សមនុភាសីយមានោ សម្បាយិស្សសិ, យេសំ ត្វំ សាចរិយកោ ន បុណ្ណោ ទព្ពិគាហោ’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, អស្សលាយនោ មាណវោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម…បេ.… ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។
អស្សលាយនសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ។
៤. ឃោដមុខសុត្តំ
៤១២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ អាយស្មា ឧទេនោ ពារាណសិយំ វិហរតិ ខេមិយម្ពវនេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឃោដមុខោ ព្រាហ្មណោ ពារាណសិំ អនុប្បត្តោ ហោតិ កេនចិទេវ ករណីយេន។ អថ ខោ ឃោដមុខោ ព្រាហ្មណោ ជង្ឃាវិហារំ អនុចង្កមមានោ អនុវិចរមានោ យេន ខេមិយម្ពវនំ តេនុបសង្កមិ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧទេនោ អព្ភោកាសេ ចង្កមតិ។ អថ ខោ ឃោដមុខោ ព្រាហ្មណោ យេនាយស្មា ឧទេនោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា ឧទេនេន សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា អាយស្មន្តំ ឧទេនំ ចង្កមន្តំ អនុចង្កមមានោ ឯវមាហ – ‘‘អម្ភោ សមណ, ‘នត្ថិ ធម្មិកោ បរិព្ពជោ’ បរិព្ពាជោ (សី. បី.) – ឯវំ មេ ឯត្ថ ហោតិ។ តញ្ច ខោ ភវន្តរូបានំ វា អទស្សនា, យោ វា បនេត្ថ ធម្មោ’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា ឧទេនោ ចង្កមា ឱរោហិត្វា វិហារំ បវិសិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ ឃោដមុខោបិ ខោ ព្រាហ្មណោ ចង្កមា ឱរោហិត្វា វិហារំ បវិសិត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតំ ខោ ឃោដមុខំ ព្រាហ្មណំ អាយស្មា ឧទេនោ ឯតទវោច – ‘‘សំវិជ្ជន្តិ សំវិជ្ជន្តេ (ពហូសុ) ខោ, ព្រាហ្មណ, អាសនានិ។ សចេ អាកង្ខសិ, និសីទា’’តិ។ ‘‘ឯតទេវ ខោ បន មយំ ភោតោ ឧទេនស្ស អាគមយមានា (ន) និសីទាម។ កថញ្ហិ នាម មាទិសោ បុព្ពេ អនិមន្តិតោ អាសនេ និសីទិតព្ពំ មញ្ញេយ្យា’’តិ? អថ ខោ ឃោដមុខោ ព្រាហ្មណោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ឃោដមុខោ ព្រាហ្មណោ អាយស្មន្តំ ឧទេនំ ឯតទវោច – ‘‘អម្ភោ សមណ, ‘នត្ថិ ធម្មិកោ បរិព្ពជោ’ – ឯវំ មេ ឯត្ថ ហោតិ។ តញ្ច ខោ ភវន្តរូបានំ វា អទស្សនា, យោ វា បនេត្ថ ធម្មោ’’តិ។ ‘‘សចេ ខោ បន មេ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, អនុញ្ញេយ្យំ អនុជានេយ្យាសិ, បដិក្កោសិតព្ពញ្ច បដិក្កោសេយ្យាសិ; យស្ស ច បន មេ ភាសិតស្ស អត្ថំ ន ជានេយ្យាសិ, មមំយេវ តត្ថ ឧត្តរិ បដិបុច្ឆេយ្យាសិ – ‘ឥទំ, ភោ ឧទេន, កថំ, ឥមស្ស ក្វត្ថោ’តិ? ឯវំ កត្វា សិយា នោ ឯត្ថ កថាសល្លាបោ’’តិ។ ‘‘អនុញ្ញេយ្យំ ខ្វាហំ ភោតោ ឧទេនស្ស អនុជានិស្សាមិ, បដិក្កោសិតព្ពញ្ច បដិក្កោសិស្សាមិ; យស្ស ច បនាហំ ភោតោ ឧទេនស្ស ភាសិតស្ស អត្ថំ ន ជានិស្សាមិ, ភវន្តំយេវ តត្ថ ឧទេនំ ឧត្តរិ បដិបុច្ឆិស្សាមិ – ‘ឥទំ, ភោ ឧទេន, កថំ, ឥមស្ស ក្វត្ថោ’តិ? ឯវំ កត្វា ហោតុ នោ ឯត្ថ កថាសល្លាបោ’’តិ។
៤១៣. ‘‘ចត្តារោមេ, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ។ កតមេ ចត្តារោ? ឥធ, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ហោតិ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ។ ឥធ បន, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ បរន្តបោ ហោតិ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ។ ឥធ បន, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច ហោតិ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ។ ឥធ បន, ព្រាហ្មណ , ឯកច្ចោ បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ ហោតិ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ។ សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ។ ឥមេសំ, ព្រាហ្មណ, ចតុន្នំ បុគ្គលានំ កតមោ តេ បុគ្គលោ ចិត្តំ អារាធេតី’’តិ?
‘‘យ្វាយំ, ភោ ឧទេន, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ អយំ មេ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ; យោបាយំ, ភោ ឧទេន, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ អយម្បិ មេ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ; យោបាយំ, ភោ ឧទេន, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ អយម្បិ មេ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ; យោ ច ខោ អយំ, ភោ ឧទេន, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ។ អយមេវ មេ បុគ្គលោ ចិត្តំ អារាធេតី’’តិ។
‘‘កស្មា បន តេ, ព្រាហ្មណ, ឥមេ តយោ បុគ្គលា ចិត្តំ នារាធេន្តី’’តិ? ‘‘យ្វាយំ, ភោ ឧទេន, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ អត្តានំ សុខកាមំ ទុក្ខបដិក្កូលំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ; ឥមិនា មេ អយំ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ។ យោបាយំ , ភោ ឧទេន, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ បរំ សុខកាមំ ទុក្ខបដិក្កូលំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ; ឥមិនា មេ អយំ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ។ យោបាយំ, ភោ ឧទេន, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ អត្តានញ្ច បរញ្ច សុខកាមំ ទុក្ខបដិក្កូលំ អាតាបេតិ បរិតាបេតិ; ឥមិនា មេ អយំ បុគ្គលោ ចិត្តំ នារាធេតិ។ យោ ច ខោ អយំ, ភោ ឧទេន, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ, សោ អត្តានញ្ច បរញ្ច សុខកាមំ ទុក្ខបដិក្កូលំ នេវ អាតាបេតិ ន បរិតាបេតិ; ឥមិនា មេ អយំ បុគ្គលោ ចិត្តំ អារាធេតី’’តិ។
៤១៤. ‘‘ទ្វេមា, ព្រាហ្មណ, បរិសា។ កតមា ទ្វេ? ឥធ, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចា បរិសា សារត្តរត្តា មណិកុណ្ឌលេសុ បុត្តភរិយំ បរិយេសតិ, ទាសិទាសំ បរិយេសតិ, ខេត្តវត្ថុំ បរិយេសតិ, ជាតរូបរជតំ បរិយេសតិ។
‘‘ឥធ បន, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចា បរិសា អសារត្តរត្តា មណិកុណ្ឌលេសុ បុត្តភរិយំ បហាយ, ទាសិទាសំ បហាយ, ខេត្តវត្ថុំ បហាយ, ជាតរូបរជតំ បហាយ, អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា។ ស្វាយំ, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ។ សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ។ ឥធ កតមំ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលំ កតមាយ បរិសាយ ពហុលំ សមនុបស្សសិ – យា ចាយំ បរិសា សារត្តរត្តា មណិកុណ្ឌលេសុ បុត្តភរិយំ បរិយេសតិ ទាសិទាសំ បរិយេសតិ ខេត្តវត្ថុំ បរិយេសតិ ជាតរូបរជតំ បរិយេសតិ, យា ចាយំ បរិសា អសារត្តរត្តា មណិកុណ្ឌលេសុ បុត្តភរិយំ បហាយ ទាសិទាសំ បហាយ ខេត្តវត្ថុំ បហាយ ជាតរូបរជតំ បហាយ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា’’តិ?
‘‘យ្វាយំ , ភោ ឧទេន, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ; ឥមាហំ បុគ្គលំ យាយំ បរិសា អសារត្តរត្តា មណិកុណ្ឌលេសុ បុត្តភរិយំ បហាយ ទាសិទាសំ បហាយ ខេត្តវត្ថុំ បហាយ ជាតរូបរជតំ បហាយ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតា ឥមិស្សំ បរិសាយំ ពហុលំ សមនុបស្សាមី’’តិ។
‘‘ឥទានេវ ខោ បន តេ, ព្រាហ្មណ, ភាសិតំ – ‘មយំ ឯវំ អាជានាម – អម្ភោ សមណ, នត្ថិ ធម្មិកោ បរិព្ពជោ, ឯវំ មេ ឯត្ថ ហោតិ។ តញ្ច ខោ ភវន្តរូបានំ វា អទស្សនា, យោ វា បនេត្ថ ធម្មោ’’’តិ។ ‘‘អទ្ធា មេសា, ភោ ឧទេន, សានុគ្គហា វាចា ភាសិតា។ ‘អត្ថិ ធម្មិកោ បរិព្ពជោ’ – ឯវំ មេ ឯត្ថ ហោតិ។ ឯវញ្ច បន មំ ភវំ ឧទេនោ ធារេតុ។ យេ ច មេ ភោតា ឧទេនេន ចត្តារោ បុគ្គលា សំខិត្តេន វុត្តា វិត្ថារេន អវិភត្តា, សាធុ មេ ភវំ, ឧទេនោ ឥមេ ចត្តារោ បុគ្គលេ វិត្ថារេន វិភជតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ព្រាហ្មណ, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ ឃោដមុខោ ព្រាហ្មណោ អាយស្មតោ ឧទេនស្ស បច្ចស្សោសិ។ អាយស្មា ឧទេនោ ឯតទវោច –
៤១៥. ‘‘កតមោ ច, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ? ឥធ, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ អចេលកោ ហោតិ មុត្តាចារោ ហត្ថាបលេខនោ នឯហិភទ្ទន្តិកោ នតិដ្ឋភទ្ទន្តិកោ, នាភិហដំ ន ឧទ្ទិស្សកតំ ន និមន្តនំ សាទិយតិ។ សោ ន កុម្ភិមុខា បដិគ្គណ្ហាតិ, ន កឡោបិមុខា បដិគ្គណ្ហាតិ, ន ឯឡកមន្តរំ, ន ទណ្ឌមន្តរំ, ន មុសលមន្តរំ, ន ទ្វិន្នំ ភុញ្ជមានានំ, ន គព្ភិនិយា, ន បាយមានាយ , ន បុរិសន្តរគតាយ, ន សង្កិត្តីសុ, ន យត្ថ សា ឧបដ្ឋិតោ ហោតិ, ន យត្ថ មក្ខិកា សណ្ឌសណ្ឌចារិនី, ន មច្ឆំ ន មំសំ, ន សុរំ ន មេរយំ ន ថុសោទកំ បិវតិ។ សោ ឯកាគារិកោ វា ហោតិ ឯកាលោបិកោ, ទ្វាគារិកោ វា ហោតិ ទ្វាលោបិកោ…បេ.… សត្តាគារិកោ វា ហោតិ សត្តាលោបិកោ; ឯកិស្សាបិ ទត្តិយា យាបេតិ, ទ្វីហិបិ ទត្តីហិ យាបេតិ…បេ.… សត្តហិបិ ទត្តីហិ យាបេតិ; ឯកាហិកម្បិ អាហារំ អាហារេតិ, ទ្វីហិកម្បិ អាហារំ អាហារេតិ…បេ.… សត្តាហិកម្បិ អាហារំ អាហារេតិ – ឥតិ ឯវរូបំ អទ្ធមាសិកំ បរិយាយភត្តភោជនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ។ សោ សាកភក្ខោ វា ហោតិ, សាមាកភក្ខោ វា ហោតិ, នីវារភក្ខោ វា ហោតិ, ទទ្ទុលភក្ខោ វា ហោតិ , ហដភក្ខោ វា ហោតិ, កណភក្ខោ វា ហោតិ, អាចាមភក្ខោ វា ហោតិ, បិញ្ញាកភក្ខោ វា ហោតិ, តិណភក្ខោ វា ហោតិ, គោមយភក្ខោ វា ហោតិ, វនមូលផលាហារោ យាបេតិ បវត្តផលភោជី។ សោ សាណានិបិ ធារេតិ, មសាណានិបិ ធារេតិ, ឆវទុស្សានិបិ ធារេតិ, បំសុកូលានិបិ ធារេតិ, តិរីដានិបិ ធារេតិ, អជិនម្បិ ធារេតិ, អជិនក្ខិបម្បិ ធារេតិ, កុសចីរម្បិ ធារេតិ, វាកចីរម្បិ ធារេតិ, ផលកចីរម្បិ ធារេតិ, កេសកម្ពលម្បិ ធារេតិ, វាឡកម្ពលម្បិ ធារេតិ, ឧលូកបក្ខម្បិ ធារេតិ; កេសមស្សុលោចកោបិ ហោតិ កេសមស្សុលោចនានុយោគមនុយុត្តោ , ឧព្ភដ្ឋកោបិ ហោតិ អាសនបដិក្ខិត្តោ, ឧក្កុដិកោបិ ហោតិ ឧក្កុដិកប្បធានមនុយុត្តោ, កណ្ដកាបស្សយិកោបិ ហោតិ កណ្ដកាបស្សយេ សេយ្យំ កប្បេតិ; សាយតតិយកម្បិ ឧទកោរោហនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ – ឥតិ ឯវរូបំ អនេកវិហិតំ កាយស្ស អាតាបនបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ វិហរតិ។ អយំ វុច្ចតិ, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ។
៤១៦. ‘‘កតមោ ច, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ? ឥធ, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ ឱរព្ភិកោ ហោតិ សូករិកោ សាកុណិកោ មាគវិកោ លុទ្ទោ មច្ឆឃាតកោ ចោរោ ចោរឃាតកោ គោឃាតកោ ពន្ធនាគារិកោ – យេ វា បនញ្ញេបិ កេចិ កុរូរកម្មន្តា។ អយំ វុច្ចតិ, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលោ បរន្តបោ បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ។
៤១៧. ‘‘កតមោ ច, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ? ឥធ, ព្រាហ្មណ, ឯកច្ចោ បុគ្គលោ រាជា វា ហោតិ ខត្តិយោ មុទ្ធាវសិត្តោ, ព្រាហ្មណោ វា មហាសាលោ។ សោ បុរត្ថិមេន នគរស្ស នវំ សន្ថាគារំ ការាបេត្វា កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា ខរាជិនំ និវាសេត្វា សប្បិតេលេន កាយំ អព្ភញ្ជិត្វា មគវិសាណេន បិដ្ឋិំ កណ្ឌុវមានោ នវំ សន្ថាគារំ បវិសតិ សទ្ធិំ មហេសិយា ព្រាហ្មណេន ច បុរោហិតេន។ សោ តត្ថ អនន្តរហិតាយ ភូមិយា ហរិតុបលិត្តាយ សេយ្យំ កប្បេតិ។ ឯកិស្សាយ គាវិយា សរូបវច្ឆាយ យំ ឯកស្មិំ ថនេ ខីរំ ហោតិ តេន រាជា យាបេតិ, យំ ទុតិយស្មិំ ថនេ ខីរំ ហោតិ តេន មហេសី យាបេតិ, យំ តតិយស្មិំ ថនេ ខីរំ ហោតិ តេន ព្រាហ្មណោ បុរោហិតោ យាបេតិ, យំ ចតុត្ថស្មិំ ថនេ ខីរំ ហោតិ តេន អគ្គិំ ជុហតិ, អវសេសេន វច្ឆកោ យាបេតិ។ សោ ឯវមាហ – ‘ឯត្តកា ឧសភា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, ឯត្តកា វច្ឆតរា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, ឯត្តកា វច្ឆតរិយោ ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, ឯត្តកា អជា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ’, ឯត្តកា ឧរព្ភា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, ឯត្តកា អស្សា ហញ្ញន្តុ យញ្ញត្ថាយ, ឯត្តកា រុក្ខា ឆិជ្ជន្តុ យូបត្ថាយ, ឯត្តកា ទព្ភា លូយន្តុ ពរិហិសត្ថាយា’តិ។ យេបិស្ស តេ ហោន្តិ ‘ទាសា’តិ វា ‘បេស្សា’តិ វា ‘កម្មករា’តិ វា តេបិ ទណ្ឌតជ្ជិតា ភយតជ្ជិតា អស្សុមុខា រុទមានា បរិកម្មានិ ករោន្តិ។ អយំ វុច្ចតិ, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលោ អត្តន្តបោ ច អត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ , បរន្តបោ ច បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ។
៤១៨. ‘‘កតមោ ច, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ; សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតិ? ឥធ, ព្រាហ្មណ, តថាគតោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ តំ ធម្មំ សុណាតិ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា អញ្ញតរស្មិំ វា កុលេ បច្ចាជាតោ។ សោ តំ ធម្មំ សុត្វា តថាគតេ សទ្ធំ បដិលភតិ។ សោ តេន សទ្ធាបដិលាភេន សមន្នាគតោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ – ‘សម្ពាធោ ឃរាវាសោ រជោបថោ អព្ភោកាសោ បព្ពជ្ជា។ នយិទំ សុករំ អគារំ អជ្ឈាវសតា ឯកន្តបរិបុណ្ណំ ឯកន្តបរិសុទ្ធំ សង្ខលិខិតំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុំ។ យំនូនាហំ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជេយ្យ’ន្តិ។ សោ អបរេន សមយេន អប្បំ វា ភោគក្ខន្ធំ បហាយ មហន្តំ វា ភោគក្ខន្ធំ បហាយ, អប្បំ វា ញាតិបរិវដ្ដំ បហាយ មហន្តំ វា ញាតិបរិវដ្ដំ បហាយ, កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ។ សោ ឯវំ បព្ពជិតោ សមានោ ភិក្ខូនំ សិក្ខាសាជីវសមាបន្នោ បាណាតិបាតំ បហាយ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, និហិតទណ្ឌោ និហិតសត្ថោ លជ្ជី ទយាបន្នោ សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បី វិហរតិ។
‘‘អទិន្នាទានំ បហាយ អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ ទិន្នាទាយី ទិន្នបាដិកង្ខី។ អថេនេន សុចិភូតេន អត្តនា វិហរតិ។
‘‘អព្រហ្មចរិយំ បហាយ ព្រហ្មចារី ហោតិ អារាចារី វិរតោ មេថុនា គាមធម្មា។
‘‘មុសាវាទំ បហាយ មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ សច្ចវាទី សច្ចសន្ធោ ថេតោ បច្ចយិកោ អវិសំវាទកោ លោកស្ស។
‘‘បិសុណំ វាចំ បហាយ បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ; ឥតោ សុត្វា ន អមុត្រ អក្ខាតា ឥមេសំ ភេទាយ, អមុត្រ វា សុត្វា ន ឥមេសំ អក្ខាតា អមូសំ ភេទាយ។ ឥតិ ភិន្នានំ វា សន្ធាតា សហិតានំ វា អនុប្បទាតា, សមគ្គារាមោ សមគ្គរតោ សមគ្គនន្ទី សមគ្គករណិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។
‘‘ផរុសំ វាចំ បហាយ ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ។ យា សា វាចា នេលា កណ្ណសុខា បេមនីយា ហទយង្គមា បោរី ពហុជនកន្តា ពហុជនមនាបា តថារូបិំ វាចំ ភាសិតា ហោតិ។
‘‘សម្ផប្បលាបំ បហាយ សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ ហោតិ, កាលវាទី ភូតវាទី អត្ថវាទី ធម្មវាទី វិនយវាទី, និធានវតិំ វាចំ ភាសិតា កាលេន សាបទេសំ បរិយន្តវតិំ អត្ថសំហិតំ។
‘‘សោ ពីជគាមភូតគាមសមារម្ភា បដិវិរតោ ហោតិ ។ ឯកភត្តិកោ ហោតិ រត្តូបរតោ វិរតោ វិកាលភោជនា។ នច្ចគីតវាទិតវិសូកទស្សនា បដិវិរតោ ហោតិ។ មាលាគន្ធវិលេបនធារណមណ្ឌនវិភូសនដ្ឋានា បដិវិរតោ ហោតិ។ ឧច្ចាសយនមហាសយនា បដិវិរតោ ហោតិ។ ជាតរូបរជតបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ។ អាមកធញ្ញបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ។ អាមកមំសបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ។ ឥត្ថិកុមារិកបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ។ ទាសិទាសបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ។ អជេឡកបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ។ កុក្កុដសូករបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ។ ហត្ថិគវស្សវឡវបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ។ ខេត្តវត្ថុបដិគ្គហណា បដិវិរតោ ហោតិ។ ទូតេយ្យបហិណគមនានុយោគា បដិវិរតោ ហោតិ។ កយវិក្កយា បដិវិរតោ ហោតិ។ តុលាកូដកំសកូដមានកូដា បដិវិរតោ ហោតិ។ ឧក្កោដនវញ្ចននិកតិសាចិយោគា បដិវិរតោ ហោតិ។ ឆេទនវធពន្ធនវិបរាមោសអាលោបសហសាការា បដិវិរតោ ហោតិ។
‘‘សោ សន្តុដ្ឋោ ហោតិ កាយបរិហារិកេន ចីវរេន, កុច្ឆិបរិហារិកេន បិណ្ឌបាតេន។ សោ យេន យេនេវ បក្កមតិ សមាទាយេវ បក្កមតិ។ សេយ្យថាបិ នាម បក្ខី សកុណោ យេន យេនេវ ឌេតិ សបត្តភារោវ ឌេតិ, ឯវមេវ ភិក្ខុ សន្តុដ្ឋោ ហោតិ កាយបរិហារិកេន ចីវរេន, កុច្ឆិបរិហារិកេន បិណ្ឌបាតេន។ សោ យេន យេនេវ បក្កមតិ សមាទាយេវ បក្កមតិ។ សោ ឥមិនា អរិយេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ អជ្ឈត្តំ អនវជ្ជសុខំ បដិសំវេទេតិ។
៤១៩. ‘‘សោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ នានុព្យញ្ជនគ្គាហី។ យត្វាធិករណមេនំ ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ, រក្ខតិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ, ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ។ សោតេន សទ្ទំ សុត្វា…បេ.… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយន ន និមិត្តគ្គាហី ហោតិ នានុព្យញ្ជនគ្គាហី ។ យត្វាធិករណមេនំ មនិន្ទ្រិយំ អសំវុតំ វិហរន្តំ អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ តស្ស សំវរាយ បដិបជ្ជតិ, រក្ខតិ មនិន្ទ្រិយំ, មនិន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតិ។ សោ ឥមិនា អរិយេន ឥន្ទ្រិយសំវរេន សមន្នាគតោ អជ្ឈត្តំ អព្យាសេកសុខំ បដិសំវេទេតិ។
‘‘សោ អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេ សម្បជានការី ហោតិ, អាលោកិតេ វិលោកិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សមិញ្ជិតេ បសារិតេ សម្បជានការី ហោតិ, សង្ឃាដិបត្តចីវរធារណេ សម្បជានការី ហោតិ, អសិតេ បីតេ ខាយិតេ សាយិតេ សម្បជានការី ហោតិ, ឧច្ចារបស្សាវកម្មេ សម្បជានការី ហោតិ, គតេ ឋិតេ និសិន្នេ សុត្តេ ជាគរិតេ ភាសិតេ តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការី ហោតិ។
‘‘សោ ឥមិនា ច អរិយេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ, (ឥមាយ ច អរិយាយ សន្តុដ្ឋិយា សមន្នាគតោ,) បស្ស ម. និ. ១.២៩៦ ឥមិនា ច អរិយេន ឥន្ទ្រិយសំវរេន សមន្នាគតោ, ឥមិនា ច អរិយេន សតិសម្បជញ្ញេន សមន្នាគតោ វិវិត្តំ សេនាសនំ ភជតិ អរញ្ញំ រុក្ខមូលំ បព្ពតំ កន្ទរំ គិរិគុហំ សុសានំ វនបត្ថំ អព្ភោកាសំ បលាលបុញ្ជំ។ សោ បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ និសីទតិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា, ឧជុំ កាយំ បណិធាយ, បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វា។ សោ អភិជ្ឈំ លោកេ បហាយ វិគតាភិជ្ឈេន ចេតសា វិហរតិ, អភិជ្ឈាយ ចិត្តំ បរិសោធេតិ; ព្យាបាទបទោសំ បហាយ អព្យាបន្នចិត្តោ វិហរតិ សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បី, ព្យាបាទបទោសា ចិត្តំ បរិសោធេតិ; ថិនមិទ្ធំ បហាយ វិគតថីនមិទ្ធោ វិហរតិ អាលោកសញ្ញី សតោ សម្បជានោ, ថីនមិទ្ធា ចិត្តំ បរិសោធេតិ; ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចំ បហាយ អនុទ្ធតោ វិហរតិ អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តោ, ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចា ចិត្តំ បរិសោធេតិ; វិចិកិច្ឆំ បហាយ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិហរតិ អកថំកថី កុសលេសុ ធម្មេសុ, វិចិកិច្ឆាយ ចិត្តំ បរិសោធេតិ។
‘‘សោ ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយ ចេតសោ ឧបក្កិលេសេ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ បីតិយា ច វិរាគា ឧបេក្ខកោ ច វិហរតិ សតោ ច សម្បជានោ, សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ , យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តិ – ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិ តតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ សុខស្ស ច បហានា ទុក្ខស្ស ច បហានា, បុព្ពេវ សោមនស្សទោមនស្សានំ អត្ថង្គមា, អទុក្ខមសុខំ ឧបេក្ខាសតិបារិសុទ្ធិំ ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។
៤២០. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ។ សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ ចតស្សោបិ ជាតិយោ បញ្ចបិ ជាតិយោ ទសបិ ជាតិយោ វីសម្បិ ជាតិយោ តិំសម្បិ ជាតិយោ ចត្តាលីសម្បិ ជាតិយោ បញ្ញាសម្បិ ជាតិយោ ជាតិសតម្បិ ជាតិសហស្សម្បិ ជាតិសតសហស្សម្បិ, អនេកេបិ សំវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ វិវដ្ដកប្បេ អនេកេបិ សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេ – ‘អមុត្រាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ; សោ តតោ ចុតោ អមុត្រ ឧទបាទិំ; តត្រាបាសិំ ឯវំនាមោ ឯវំគោត្តោ ឯវំវណ្ណោ ឯវមាហារោ ឯវំសុខទុក្ខប្បដិសំវេទី ឯវមាយុបរិយន្តោ; សោ តតោ ចុតោ ឥធូបបន្នោ’តិ។ ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ។ សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ – ‘ឥមេ វត ភោន្តោ សត្តា កាយទុច្ចរិតេន សមន្នាគតា…បេ.… អរិយានំ ឧបវាទកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មិច្ឆាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា , តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបន្នា។ ឥមេ វា បន ភោន្តោ សត្តា កាយសុចរិតេន សមន្នាគតា…បេ.… អរិយានំ អនុបវាទកា សម្មាទិដ្ឋិកា សម្មាទិដ្ឋិកម្មសមាទានា, តេ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបន្នា’តិ។ ឥតិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សតិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេតិ។ សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ; ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ យថាភូតំ បជានាតិ, ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ បជានាតិ។ តស្ស ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ។ វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតិ។
‘‘អយំ វុច្ចតិ, ព្រាហ្មណ, បុគ្គលោ នេវត្តន្តបោ នាត្តបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ, ន បរន្តបោ ន បរបរិតាបនានុយោគមនុយុត្តោ។ សោ អនត្តន្តបោ អបរន្តបោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និច្ឆាតោ និព្ពុតោ សីតីភូតោ សុខប្បដិសំវេទី ព្រហ្មភូតេន អត្តនា វិហរតី’’តិ។
៤២១. ឯវំ វុត្តេ, ឃោដមុខោ ព្រាហ្មណោ អាយស្មន្តំ ឧទេនំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ ឧទេន, អភិក្កន្តំ, ភោ ឧទេន! សេយ្យថាបិ, ភោ ឧទេន, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ – ឯវមេវំ ភោតា ឧទេនេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ ភវន្តំ ឧទេនំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភវំ ឧទេនោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។ ‘‘មា ខោ មំ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, សរណំ អគមាសិ។ តមេវ ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាហិ យមហំ សរណំ គតោ’’តិ។ ‘‘កហំ បន, ភោ ឧទេន, ឯតរហិ សោ ភវំ គោតមោ វិហរតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ’’តិ? ‘‘បរិនិព្ពុតោ ខោ, ព្រាហ្មណ, ឯតរហិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ’’តិ។
‘‘សចេបិ សចេ ហិ (សី. ស្យា. កំ. បី.) មយំ, ភោ ឧទេន, សុណេយ្យាម តំ ភវន្តំ គោតមំ ទសសុ យោជនេសុ, ទសបិ មយំ យោជនានិ គច្ឆេយ្យាម តំ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ។ សចេបិ សចេ (សី. បី.), សចេ ហិ (ស្យា. កំ.) មយំ, ភោ ឧទេន, សុណេយ្យាម តំ ភវន្តំ គោតមំ វីសតិយា យោជនេសុ… តិំសាយ យោជនេសុ… ចត្តារីសាយ យោជនេសុ… បញ្ញាសាយ យោជនេសុ, បញ្ញាសម្បិ មយំ យោជនានិ គច្ឆេយ្យាម តំ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ។ យោជនសតេ ចេបិ យោជនសតេបិ (សី. ស្យា. កំ. បី.) មយំ , ភោ ឧទេន, សុណេយ្យាម តំ ភវន្តំ គោតមំ, យោជនសតម្បិ មយំ គច្ឆេយ្យាម តំ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ។
‘‘យតោ ច ខោ, ភោ ឧទេន, បរិនិព្ពុតោ សោ ភវំ គោតមោ, បរិនិព្ពុតម្បិ មយំ តំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាម ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភវំ ឧទេនោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គតំ។ អត្ថិ ច មេ, ភោ ឧទេន, អង្គរាជា ទេវសិកំ និច្ចភិក្ខំ ទទាតិ , តតោ អហំ ភោតោ ឧទេនស្ស ឯកំ និច្ចភិក្ខំ ទទាមី’’តិ។ ‘‘កិំ បន តេ, ព្រាហ្មណ, អង្គរាជា ទេវសិកំ និច្ចភិក្ខំ ទទាតី’’តិ? ‘‘បញ្ច, ភោ ឧទេន, កហាបណសតានី’’តិ។ ‘‘ន ខោ នោ, ព្រាហ្មណ, កប្បតិ ជាតរូបរជតំ បដិគ្គហេតុ’’ន្តិ។ ‘‘សចេ តំ ភោតោ ឧទេនស្ស ន កប្បតិ វិហារំ ភោតោ ឧទេនស្ស ការាបេស្សាមី’’តិ។ ‘‘សចេ ខោ មេ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, វិហារំ, ការាបេតុកាមោ, បាដលិបុត្តេ សង្ឃស្ស ឧបដ្ឋានសាលំ ការាបេហី’’តិ។ ‘‘ឥមិនាបាហំ ភោតោ ឧទេនស្ស ភិយ្យោសោមត្តាយ អត្តមនោ អភិរទ្ធោ យំ មំ ភវំ ឧទេនោ សង្ឃេ ទានេ សមាទបេតិ។ ឯសាហំ, ភោ ឧទេន, ឯតិស្សា ច និច្ចភិក្ខាយ អបរាយ ច និច្ចភិក្ខាយ បាដលិបុត្តេ សង្ឃស្ស ឧបដ្ឋានសាលំ ការាបេស្សាមី’’តិ។ អថ ខោ ឃោដមុខោ ព្រាហ្មណោ ឯតិស្សា ច និច្ចភិក្ខាយ អបរាយ ច និច្ចភិក្ខាយ បាដលិបុត្តេ សង្ឃស្ស ឧបដ្ឋានសាលំ ការាបេសិ។ សា ឯតរហិ ‘ឃោដមុខី’តិ វុច្ចតីតិ។
ឃោដមុខសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ។
៥. ចង្កីសុត្តំ
៤២២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ យេន ឱបាសាទំ នាម កោសលានំ ព្រាហ្មណគាមោ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា ឱបាសាទេ វិហរតិ ឧត្តរេន ឱបាសាទំ ទេវវនេ សាលវនេ។ តេន ខោ បន សមយេន ចង្កី ព្រាហ្មណោ ឱបាសាទំ អជ្ឈាវសតិ សត្តុស្សទំ សតិណកដ្ឋោទកំ សធញ្ញំ រាជភោគ្គំ រញ្ញា បសេនទិនា កោសលេន ទិន្នំ រាជទាយំ ព្រហ្មទេយ្យំ។ អស្សោសុំ ខោ ឱបាសាទកា ព្រាហ្មណគហបតិកា – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ ឱបាសាទំ អនុប្បត្តោ, ឱបាសាទេ វិហរតិ ឧត្តរេន ឱបាសាទំ ទេវវនេ សាលវនេ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’តិ។
៤២៣. អថ ខោ ឱបាសាទកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ឱបាសាទា និក្ខមិត្វា សង្ឃសង្ឃី គណីភូតា ឧត្តរេនមុខា គច្ឆន្តិ យេន ទេវវនំ សាលវនំ។ តេន ខោ បន សមយេន ចង្កី ព្រាហ្មណោ ឧបរិបាសាទេ ទិវាសេយ្យំ ឧបគតោ។ អទ្ទសា ខោ ចង្កី ព្រាហ្មណោ ឱបាសាទកេ ព្រាហ្មណគហបតិកេ ឱបាសាទា និក្ខមិត្វា សង្ឃសង្ឃី គណីភូតេ ឧត្តរេន មុខំ យេន ទេវវនំ សាលវនំ តេនុបសង្កមន្តេ។ ទិស្វា ខត្តំ អាមន្តេសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ ខត្តេ, ឱបាសាទកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ឱបាសាទា និក្ខមិត្វា សង្ឃសង្ឃី គណីភូតា ឧត្តរេនមុខា គច្ឆន្តិ យេន ទេវវនំ សាលវន’’ន្តិ? ‘‘អត្ថិ, ភោ ចង្កី, សមណោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ ឱបាសាទំ អនុប្បត្តោ, ឱបាសាទេ វិហរតិ ឧត្តរេន ឱបាសាទំ ទេវវនេ សាលវនេ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ។ តមេតេ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ គច្ឆន្តី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភោ ខត្តេ, យេន ឱបាសាទកា ព្រាហ្មណគហបតិកា តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា ឱបាសាទកេ ព្រាហ្មណគហបតិកេ ឯវំ វទេហិ – ‘ចង្កី, ភោ, ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – អាគមេន្តុ កិរ ភោន្តោ, ចង្កីបិ ព្រាហ្មណោ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សតី’’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ សោ ខត្តោ ចង្កិស្ស ព្រាហ្មណស្ស បដិស្សុត្វា យេន ឱបាសាទកា ព្រាហ្មណគហបតិកា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឱបាសាទកេ ព្រាហ្មណគហបតិកេ ឯតទវោច – ‘‘ចង្កី, ភោ, ព្រាហ្មណោ ឯវមាហ – ‘អាគមេន្តុ កិរ ភោន្តោ, ចង្កីបិ ព្រាហ្មណោ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សតី’’’តិ។
៤២៤. តេន ខោ បន សមយេន នានាវេរជ្ជកានំ ព្រាហ្មណានំ បញ្ចមត្តានិ ព្រាហ្មណសតានិ ឱបាសាទេ បដិវសន្តិ កេនចិទេវ ករណីយេន។ អស្សោសុំ ខោ តេ ព្រាហ្មណា – ‘‘ចង្កី កិរ ព្រាហ្មណោ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សតី’’តិ។ អថ ខោ តេ ព្រាហ្មណា យេន ចង្កី ព្រាហ្មណោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ចង្កិំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សច្ចំ កិរ ភវំ ចង្កី សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សតី’’តិ? ‘‘ឯវំ ខោ មេ, ភោ, ហោតិ – ‘អហំ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សាមី’’’តិ។ ‘‘មា ភវំ ចង្កី សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិ។ ន អរហតិ ភវំ ចង្កី សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ; សមណោត្វេវ គោតមោ អរហតិ ភវន្តំ ចង្កិំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ។ ភវញ្ហិ ចង្កី ឧភតោ សុជាតោ មាតិតោ ច បិតិតោ ច សំសុទ្ធគហណិកោ យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អក្ខិត្តោ អនុបក្កុដ្ឋោ ជាតិវាទេន។ យម្បិ ភវំ ចង្កី ឧភតោ សុជាតោ មាតិតោ ច បិតិតោ ច សំសុទ្ធគហណិកោ យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អក្ខិត្តោ អនុបក្កុដ្ឋោ ជាតិវាទេន, ឥមិនាបង្គេន ន អរហតិ ភវំ ចង្កី សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ; សមណោត្វេវ គោតមោ អរហតិ ភវន្តំ ចង្កិំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ។ ភវញ្ហិ ចង្កី អឌ្ឍោ មហទ្ធនោ មហាភោគោ…បេ.… ភវញ្ហិ ចង្កី តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ, បទកោ, វេយ្យាករណោ, លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ…បេ.… ភវញ្ហិ ចង្កី អភិរូបោ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ បរមាយ វណ្ណបោក្ខរតាយ សមន្នាគតោ ព្រហ្មវណ្ណី ព្រហ្មវច្ឆសី ព្រហ្មវច្ចសី (សី. បី.) អខុទ្ទាវកាសោ ទស្សនាយ…បេ.… ភវញ្ហិ ចង្កី សីលវា វុទ្ធសីលី វុទ្ធសីលេន សមន្នាគតោ…បេ.… ភវញ្ហិ ចង្កី កល្យាណវាចោ កល្យាណវាក្ករណោ បោរិយា វាចាយ សមន្នាគតោ វិស្សដ្ឋាយ អនេលគលាយ អត្ថស្ស វិញ្ញាបនិយា…បេ.… ភវញ្ហិ ចង្កី ពហូនំ អាចរិយបាចរិយោ, តីណិ មាណវកសតានិ មន្តេ វាចេតិ…បេ.… ភវញ្ហិ ចង្កី រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស សក្កតោ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ អបចិតោ…បេ.… ភវញ្ហិ ចង្កី ព្រាហ្មណស្ស បោក្ខរសាតិស្ស សក្កតោ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ អបចិតោ…បេ.… ភវញ្ហិ ចង្កី ឱបាសាទំ អជ្ឈាវសតិ សត្តុស្សទំ សតិណកដ្ឋោទកំ សធញ្ញំ រាជភោគ្គំ រញ្ញា បសេនទិនា កោសលេន ទិន្នំ រាជទាយំ ព្រហ្មទេយ្យំ។ យម្បិ ភវំ ចង្កី ឱបាសាទំ អជ្ឈាវសតិ សត្តុស្សទំ សតិណកដ្ឋោទកំ សធញ្ញំ រាជភោគ្គំ រញ្ញា បសេនទិនា កោសលេន ទិន្នំ រាជទាយំ ព្រហ្មទេយ្យំ, ឥមិនាបង្គេន ន អរហតិ ភវំ ចង្កី សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ; សមណោត្វេវ គោតមោ អរហតិ ភវន្តំ ចង្កិំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុ’’ន្តិ។
៤២៥. ឯវំ វុត្តេ, ចង្កី ព្រាហ្មណោ តេ ព្រាហ្មណេ ឯតទវោច – ‘‘តេន ហិ, ភោ, មមបិ សុណាថ, យថា មយមេវ អរហាម តំ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ; នត្វេវ អរហតិ សោ ភវំ គោតមោ អម្ហាកំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ។ សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ឧភតោ សុជាតោ មាតិតោ ច បិតិតោ ច សំសុទ្ធគហណិកោ យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អក្ខិត្តោ អនុបក្កុដ្ឋោ ជាតិវាទេន។ យម្បិ, ភោ, សមណោ គោតមោ ឧភតោ សុជាតោ មាតិតោ ច បិតិតោ ច សំសុទ្ធគហណិកោ យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អក្ខិត្តោ អនុបក្កុដ្ឋោ ជាតិវាទេន, ឥមិនាបង្គេន ន អរហតិ សោ ភវំ គោតមោ អម្ហាកំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ; អថ ខោ មយមេវ អរហាម តំ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ ឯត្ថ ទី. និ. ១.៣០៤ អញ្ញម្បិ គុណបទំ ទិស្សតិ។ សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ បហូតំ ហិរញ្ញសុវណ្ណំ ឱហាយ បព្ពជិតោ ភូមិគតញ្ច វេហាសដ្ឋញ្ច…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ទហរោវ សមានោ យុវា សុសុកាឡកេសោ ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតោ បឋមេន វយសា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ អកាមកានំ មាតាបិតូនំ អស្សុមុខានំ រុទន្តានំ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ អភិរូបោ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ បរមាយ វណ្ណបោក្ខរតាយ សមន្នាគតោ ព្រហ្មវណ្ណី ព្រហ្មវច្ឆសី អខុទ្ទាវកាសោ ទស្សនាយ…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សីលវា អរិយសីលី កុសលសីលី កុសលេន សីលេន សមន្នាគតោ…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ កល្យាណវាចោ កល្យាណវាក្ករណោ បោរិយា វាចាយ សមន្នាគតោ វិស្សដ្ឋាយ អនេលគលាយ អត្ថស្ស វិញ្ញាបនិយា…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ពហូនំ អាចរិយបាចរិយោ…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ខីណកាមរាគោ វិគតចាបល្លោ…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ កម្មវាទី កិរិយវាទី អបាបបុរេក្ខារោ ព្រហ្មញ្ញាយ បជាយ…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ឧច្ចា កុលា បព្ពជិតោ អសម្ភិន្នា ខត្តិយកុលា…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ អឌ្ឍា កុលា បព្ពជិតោ មហទ្ធនា មហាភោគា…បេ.… សមណំ ខលុ, ភោ, គោតមំ តិរោរដ្ឋា តិរោជនបទា សំបុច្ឆិតុំ អាគច្ឆន្តិ…បេ.… សមណំ ខលុ, ភោ, គោតមំ អនេកានិ ទេវតាសហស្សានិ បាណេហិ សរណំ គតានិ…បេ.… សមណំ ខលុ, ភោ, គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណេហិ សមន្នាគតោ…បេ.… ឯត្ថាបិ ទី. និ. ១.៣០៤ អញ្ញានិបិ គុណបទានំ ទិស្សន្តិ សមណំ ខលុ, ភោ, គោតមំ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ សបុត្តទារោ បាណេហិ សរណំ គតោ…បេ.… សមណំ ខលុ, ភោ, គោតមំ រាជា បសេនទិ កោសលោ សបុត្តទារោ បាណេហិ សរណំ គតោ…បេ.… សមណំ ខលុ, ភោ, គោតមំ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ សបុត្តទារោ បាណេហិ សរណំ គតោ…បេ.… សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ ឱបាសាទំ អនុប្បត្តោ ឱបាសាទេ វិហរតិ ឧត្តរេន ឱបាសាទំ ទេវវនេ សាលវនេ។ យេ ខោ តេ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា អម្ហាកំ គាមក្ខេត្តំ អាគច្ឆន្តិ, អតិថី នោ តេ ហោន្តិ។ អតិថី ខោ បនម្ហេហិ សក្កាតព្ពា គរុកាតព្ពា មានេតព្ពា បូជេតព្ពា។ យម្បិ សមណោ គោតមោ ឱបាសាទំ អនុប្បត្តោ ឱបាសាទេ វិហរតិ ឧត្តរេន ឱបាសាទំ ទេវវនេ សាលវនេ, អតិថិម្ហាកំ សមណោ គោតមោ។ អតិថិ ខោ បនម្ហេហិ សក្កាតព្ពោ គរុកាតព្ពោ មានេតព្ពោ បូជេតព្ពោ។ ឥមិនាបង្គេន ន អរហតិ សោ ភវំ គោតមោ អម្ហាកំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ; អថ ខោ មយមេវ អរហាម តំ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ។ ឯត្តកេ ខោ អហំ, ភោ, តស្ស ភោតោ គោតមស្ស វណ្ណេ បរិយាបុណាមិ, នោ ច ខោ សោ ភវំ គោតមោ ឯត្តកវណ្ណោ; អបរិមាណវណ្ណោ ហិ សោ ភវំ គោតមោ។ ឯកមេកេនបិ តេន ឯកមេកេនបិ ភោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) អង្គេន សមន្នាគតោ ន អរហតិ, សោ, ភវំ គោតមោ អម្ហាកំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុំ; អថ ខោ មយមេវ អរហាម តំ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុន្តិ។ តេន ហិ, ភោ, សព្ពេវ មយំ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សាមា’’តិ។
៤២៦. អថ ខោ ចង្កី ព្រាហ្មណោ មហតា ព្រាហ្មណគណេន សទ្ធិំ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា វុទ្ធេហិ វុទ្ធេហិ ព្រាហ្មណេហិ សទ្ធិំ កិញ្ចិ កិញ្ចិ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា និសិន្នោ ហោតិ។ តេន ខោ បន សមយេន កាបដិកោ កាបឋិកោ (សី. បី.), កាបទិកោ (ស្យា. កំ.) នាម មាណវោ ទហរោ វុត្តសិរោ សោឡសវស្សុទ្ទេសិកោ ជាតិយា, តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ, បទកោ, វេយ្យាករណោ, លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ តស្សំ បរិសាយំ និសិន្នោ ហោតិ។ សោ វុទ្ធានំ វុទ្ធានំ ព្រាហ្មណានំ ភគវតា សទ្ធិំ មន្តយមានានំ អន្តរន្តរា កថំ ឱបាតេតិ។ អថ ខោ ភគវា កាបដិកំ មាណវំ អបសាទេតិ – ‘‘មាយស្មា ភារទ្វាជោ វុទ្ធានំ វុទ្ធានំ ព្រាហ្មណានំ មន្តយមានានំ អន្តរន្តរា កថំ ឱបាតេតុ។ កថាបរិយោសានំ អាយស្មា ភារទ្វាជោ អាគមេតូ’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ, ចង្កី ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘មា ភវំ គោតមោ កាបដិកំ មាណវំ អបសាទេសិ។ កុលបុត្តោ ច កាបដិកោ មាណវោ, ពហុស្សុតោ ច កាបដិកោ មាណវោ, បណ្ឌិតោ ច កាបដិកោ មាណវោ, កល្យាណវាក្ករណោ ច កាបដិកោ មាណវោ, បហោតិ ច កាបដិកោ មាណវោ ភោតា គោតមេន សទ្ធិំ អស្មិំ វចនេ បដិមន្តេតុ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អទ្ធា ខោ កាបដិកស្ស ឯតទហោសិ ‘‘កាបដិកស្ស (ក.) មាណវស្ស តេវិជ្ជកេ បាវចនេ កថា កថំ (សី. ក.), កថំ (ស្យា. កំ. បី.) ភវិស្សតិ។ តថា ហិ នំ ព្រាហ្មណា សំបុរេក្ខរោន្តី’’តិ។ អថ ខោ កាបដិកស្ស មាណវស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘យទា មេ សមណោ គោតមោ ចក្ខុំ ឧបសំហរិស្សតិ, អថាហំ សមណំ គោតមំ បញ្ហំ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ។ អថ ខោ ភគវា កាបដិកស្ស មាណវស្ស ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ យេន កាបដិកោ មាណវោ តេន ចក្ខូនិ ឧបសំហាសិ។
៤២៧. អថ ខោ កាបដិកស្ស មាណវស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘សមន្នាហរតិ ខោ មំ សមណោ គោតមោ។ យំនូនាហំ សមណំ គោតមំ បញ្ហំ បុច្ឆេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ កាបដិកោ មាណវោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យទិទំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណានំ បោរាណំ មន្តបទំ ឥតិហិតិហបរម្បរាយ បិដកសម្បទាយ, តត្ថ ច ព្រាហ្មណា ឯកំសេន និដ្ឋំ គច្ឆន្តិ – ‘ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’ន្តិ។ ឥធ ភវំ គោតមោ កិមាហា’’តិ? ‘‘កិំ បន, ភារទ្វាជ, អត្ថិ កោចិ ព្រាហ្មណានំ ឯកព្រាហ្មណោបិ យោ ឯវមាហ – ‘អហមេតំ ជានាមិ, អហមេតំ បស្សាមិ។ ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘កិំ បន, ភារទ្វាជ, អត្ថិ កោចិ ព្រាហ្មណានំ ឯកាចរិយោបិ , ឯកាចរិយបាចរិយោបិ, យាវ សត្តមា អាចរិយមហយុគាបិ, យោ ឯវមាហ – ‘អហមេតំ ជានាមិ, អហមេតំ បស្សាមិ។ ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘កិំ បន, ភារទ្វាជ, យេបិ តេ ព្រាហ្មណានំ បុព្ពកា ឥសយោ មន្តានំ កត្តារោ មន្តានំ បវត្តារោ យេសមិទំ ឯតរហិ ព្រាហ្មណា បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិតំ តទនុគាយន្តិ តទនុភាសន្តិ ភាសិតមនុភាសន្តិ វាចិតមនុវាចេន្តិ សេយ្យថិទំ – អដ្ឋកោ វាមកោ វាមទេវោ វេស្សាមិត្តោ យមតគ្គិ អង្គីរសោ ភារទ្វាជោ វាសេដ្ឋោ កស្សបោ ភគុ, តេបិ ឯវមាហំសុ – ‘មយមេតំ ជានាម, មយមេតំ បស្សាម។ ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘ឥតិ កិរ, ភារទ្វាជ, នត្ថិ កោចិ ព្រាហ្មណានំ ឯកព្រាហ្មណោបិ យោ ឯវមាហ – ‘អហមេតំ ជានាមិ, អហមេតំ បស្សាមិ។ ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’ន្តិ; នត្ថិ កោចិ ព្រាហ្មណានំ ឯកាចរិយោបិ ឯកាចរិយបាចរិយោបិ, យាវ សត្តមា អាចរិយមហយុគាបិ, យោ ឯវមាហ – ‘អហមេតំ ជានាមិ, អហមេតំ បស្សាមិ។ ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’ន្តិ; យេបិ តេ ព្រាហ្មណានំ បុព្ពកា ឥសយោ មន្តានំ កត្តារោ មន្តានំ បវត្តារោ យេសមិទំ ឯតរហិ ព្រាហ្មណា បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិតំ តទនុគាយន្តិ តទនុភាសន្តិ ភាសិតមនុភាសន្តិ វាចិតមនុវាចេន្តិ សេយ្យថិទំ – អដ្ឋកោ វាមកោ វាមទេវោ វេស្សាមិត្តោ យមតគ្គិ អង្គីរសោ ភារទ្វាជោ វាសេដ្ឋោ កស្សបោ ភគុ, តេបិ ន ឯវមាហំសុ – ‘មយមេតំ ជានាម, មយមេតំ បស្សាម។ ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’ន្តិ។
៤២៨. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភារទ្វាជ, អន្ធវេណិ បរម្បរាសំសត្តា បុរិមោបិ ន បស្សតិ មជ្ឈិមោបិ ន បស្សតិ បច្ឆិមោបិ ន បស្សតិ; ឯវមេវ ខោ, ភារទ្វាជ, អន្ធវេណូបមំ មញ្ញេ ព្រាហ្មណានំ ភាសិតំ សម្បជ្ជតិ – បុរិមោបិ ន បស្សតិ មជ្ឈិមោបិ ន បស្សតិ បច្ឆិមោបិ ន បស្សតិ។ តំ កិំ មញ្ញសិ, ភារទ្វាជ , ននុ ឯវំ សន្តេ ព្រាហ្មណានំ អមូលិកា សទ្ធា សម្បជ្ជតី’’តិ? ‘‘ន ខ្វេត្ថ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា សទ្ធាយេវ បយិរុបាសន្តិ, អនុស្សវាបេត្ថ ព្រាហ្មណា បយិរុបាសន្តី’’តិ។ ‘‘បុព្ពេវ ខោ ត្វំ, ភារទ្វាជ, សទ្ធំ អគមាសិ, អនុស្សវំ ឥទានិ វទេសិ។ បញ្ច ខោ ឥមេ, ភារទ្វាជ, ធម្មា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទ្វេធា វិបាកា។ កតមេ បញ្ច? សទ្ធា, រុចិ, អនុស្សវោ, អាការបរិវិតក្កោ, ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិ – ឥមេ ខោ, ភារទ្វាជ , បញ្ច ធម្មា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទ្វេធា វិបាកា។ អបិ ច, ភារទ្វាជ, សុសទ្ទហិតំយេវ ហោតិ, តញ្ច ហោតិ រិត្តំ តុច្ឆំ មុសា; នោ ចេបិ សុសទ្ទហិតំ ហោតិ, តញ្ច ហោតិ ភូតំ តច្ឆំ អនញ្ញថា។ អបិ ច, ភារទ្វាជ , សុរុចិតំយេវ ហោតិ…បេ.… ស្វានុស្សុតំយេវ ហោតិ…បេ.… សុបរិវិតក្កិតំយេវ ហោតិ…បេ.… សុនិជ្ឈាយិតំយេវ ហោតិ, តញ្ច ហោតិ រិត្តំ តុច្ឆំ មុសា; នោ ចេបិ សុនិជ្ឈាយិតំ ហោតិ, តញ្ច ហោតិ ភូតំ តច្ឆំ អនញ្ញថា។ សច្ចមនុរក្ខតា, ភារទ្វាជ, វិញ្ញុនា បុរិសេន នាលមេត្ថ ឯកំសេន និដ្ឋំ គន្តុំ – ‘ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’’’ន្តិ។
៤២៩. ‘‘កិត្តាវតា បន, ភោ គោតម, សច្ចានុរក្ខណា ហោតិ, កិត្តាវតា សច្ចមនុរក្ខតិ? សច្ចានុរក្ខណំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘សទ្ធា ចេបិ, ភារទ្វាជ, បុរិសស្ស ហោតិ; ‘ឯវំ មេ សទ្ធា’តិ – ឥតិ វទំ សច្ចមនុរក្ខតិ ឯវមេវ សិជ្ឈតីតិ ឥតិ វា, តំ សច្ចមនុរក្ខតិ (ក.), នត្វេវ តាវ ឯកំសេន និដ្ឋំ គច្ឆតិ – ‘ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’ន្តិ ( ) (ឯត្តាវតា ខោ ភារទ្វាជ សច្ចានុរក្ខណា ហោតិ, ឯត្តាវតា សច្ចមនុរក្ខតិ, ឯត្តាវតា ច មយំ សច្ចានុរក្ខណំ បញ្ញាបេម, ន ត្វេវ តាវ សច្ចានុពោធោ ហោតិ) (សី. ស្យា. កំ. បី.)។ រុចិ ចេបិ, ភារទ្វាជ, បុរិសស្ស ហោតិ…បេ.… អនុស្សវោ ចេបិ, ភារទ្វាជ, បុរិសស្ស ហោតិ…បេ.… អាការបរិវិតក្កោ ចេបិ, ភារទ្វាជ, បុរិសស្ស ហោតិ…បេ.… ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិ ចេបិ, ភារទ្វាជ, បុរិសស្ស ហោតិ; ‘ឯវំ មេ ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តី’តិ – ឥតិ វទំ សច្ចមនុរក្ខតិ, នត្វេវ តាវ ឯកំសេន និដ្ឋំ គច្ឆតិ – ‘ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’ន្តិ។ ឯត្តាវតា ខោ, ភារទ្វាជ, សច្ចានុរក្ខណា ហោតិ, ឯត្តាវតា សច្ចមនុរក្ខតិ, ឯត្តាវតា ច មយំ សច្ចានុរក្ខណំ បញ្ញបេម; ន ត្វេវ តាវ សច្ចានុពោធោ ហោតី’’តិ។
៤៣០. ‘‘ឯត្តាវតា, ភោ គោតម, សច្ចានុរក្ខណា ហោតិ, ឯត្តាវតា សច្ចមនុរក្ខតិ, ឯត្តាវតា ច មយំ សច្ចានុរក្ខណំ បេក្ខាម។ កិត្តាវតា បន, ភោ គោតម, សច្ចានុពោធោ ហោតិ, កិត្តាវតា សច្ចមនុពុជ្ឈតិ? សច្ចានុពោធំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘ឥធ ឥធ កិរ (ស្យា. កំ. ក.), ភារទ្វាជ, ភិក្ខុ អញ្ញតរំ គាមំ វា និគមំ វា ឧបនិស្សាយ វិហរតិ។ តមេនំ គហបតិ វា គហបតិបុត្តោ វា ឧបសង្កមិត្វា តីសុ ធម្មេសុ សមន្នេសតិ – លោភនីយេសុ ធម្មេសុ, ទោសនីយេសុ ធម្មេសុ, មោហនីយេសុ ធម្មេសុ។ អត្ថិ នុ ខោ ឥមស្សាយស្មតោ តថារូបា លោភនីយា ធម្មា យថារូបេហិ លោភនីយេហិ ធម្មេហិ បរិយាទិន្នចិត្តោ អជានំ វា វទេយ្យ – ជានាមីតិ, អបស្សំ វា វទេយ្យ – បស្សាមីតិ, បរំ វា តទត្ថាយ សមាទបេយ្យ យំ បរេសំ អស្ស ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយាតិ? តមេនំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘នត្ថិ ខោ ឥមស្សាយស្មតោ តថារូបា លោភនីយា ធម្មា យថារូបេហិ លោភនីយេហិ ធម្មេហិ បរិយាទិន្នចិត្តោ អជានំ វា វទេយ្យ – ជានាមីតិ, អបស្សំ វា វទេយ្យ – បស្សាមីតិ, បរំ វា តទត្ថាយ សមាទបេយ្យ យំ បរេសំ អស្ស ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ ទុក្ខាយាតិ (សព្ពត្ថ)។ តថារូបោ តថា (សី. ស្យា. កំ. បី.) ខោ បនិមស្សាយស្មតោ កាយសមាចារោ តថារូបោ តថា (សី. ស្យា. កំ. បី.) វចីសមាចារោ យថា តំ អលុទ្ធស្ស។ យំ ខោ បន អយមាយស្មា ធម្មំ ទេសេតិ, គម្ភីរោ សោ ធម្មោ ទុទ្ទសោ ទុរនុពោធោ សន្តោ បណីតោ អតក្កាវចរោ និបុណោ បណ្ឌិតវេទនីយោ; ន សោ ធម្មោ សុទេសិយោ លុទ្ធេនា’’’តិ។
៤៣១. ‘‘យតោ នំ សមន្នេសមានោ វិសុទ្ធំ លោភនីយេហិ ធម្មេហិ សមនុបស្សតិ តតោ នំ ឧត្តរិ សមន្នេសតិ ទោសនីយេសុ ធម្មេសុ។ អត្ថិ នុ ខោ ឥមស្សាយស្មតោ តថារូបា ទោសនីយា ធម្មា យថារូបេហិ ទោសនីយេហិ ធម្មេហិ បរិយាទិន្នចិត្តោ អជានំ វា វទេយ្យ – ជានាមីតិ, អបស្សំ វា វទេយ្យ – បស្សាមីតិ, បរំ វា តទត្ថាយ សមាទបេយ្យ យំ បរេសំ អស្ស ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយាតិ? តមេនំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘នត្ថិ ខោ ឥមស្សាយស្មតោ តថារូបា ទោសនីយា ធម្មា យថារូបេហិ ទោសនីយេហិ ធម្មេហិ បរិយាទិន្នចិត្តោ អជានំ វា វទេយ្យ – ជានាមីតិ, អបស្សំ វា វទេយ្យ – បស្សាមីតិ, បរំ វា តទត្ថាយ សមាទបេយ្យ យំ បរេសំ អស្ស ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ។ តថារូបោ ខោ បនិមស្សាយស្មតោ កាយសមាចារោ តថារូបោ វចីសមាចារោ យថា តំ អទុដ្ឋស្ស។ យំ ខោ បន អយមាយស្មា ធម្មំ ទេសេតិ, គម្ភីរោ សោ ធម្មោ ទុទ្ទសោ ទុរនុពោធោ សន្តោ បណីតោ អតក្កាវចរោ និបុណោ បណ្ឌិតវេទនីយោ; ន សោ ធម្មោ សុទេសិយោ ទុដ្ឋេនា’’’តិ។
៤៣២. ‘‘យតោ នំ សមន្នេសមានោ វិសុទ្ធំ ទោសនីយេហិ ធម្មេហិ សមនុបស្សតិ , តតោ នំ ឧត្តរិ សមន្នេសតិ មោហនីយេសុ ធម្មេសុ។ អត្ថិ នុ ខោ ឥមស្សាយស្មតោ តថារូបា មោហនីយា ធម្មា យថារូបេហិ មោហនីយេហិ ធម្មេហិ បរិយាទិន្នចិត្តោ អជានំ វា វទេយ្យ – ជានាមីតិ, អបស្សំ វា វទេយ្យ – បស្សាមីតិ, បរំ វា តទត្ថាយ សមាទបេយ្យ យំ បរេសំ អស្ស ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយាតិ? តមេនំ សមន្នេសមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘នត្ថិ ខោ ឥមស្សាយស្មតោ តថារូបា មោហនីយា ធម្មា យថារូបេហិ មោហនីយេហិ ធម្មេហិ បរិយាទិន្នចិត្តោ អជានំ វា វទេយ្យ – ជានាមីតិ, អបស្សំ វា វទេយ្យ – បស្សាមីតិ, បរំ វា តទត្ថាយ សមាទបេយ្យ យំ បរេសំ អស្ស ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ។ តថារូបោ ខោ បនិមស្សាយស្មតោ កាយសមាចារោ តថារូបោ វចីសមាចារោ យថា តំ អមូឡ្ហស្ស។ យំ ខោ បន អយមាយស្មា ធម្មំ ទេសេតិ, គម្ភីរោ សោ ធម្មោ ទុទ្ទសោ ទុរនុពោធោ សន្តោ បណីតោ អតក្កាវចរោ និបុណោ បណ្ឌិតវេទនីយោ; ន សោ ធម្មោ សុទេសិយោ មូឡ្ហេនា’’’តិ។
‘‘យតោ នំ សមន្នេសមានោ វិសុទ្ធំ មោហនីយេហិ ធម្មេហិ សមនុបស្សតិ ; អថ តម្ហិ សទ្ធំ និវេសេតិ, សទ្ធាជាតោ ឧបសង្កមតិ, ឧបសង្កមន្តោ បយិរុបាសតិ, បយិរុបាសន្តោ សោតំ ឱទហតិ, ឱហិតសោតោ ធម្មំ សុណាតិ, សុត្វា ធម្មំ ធារេតិ, ធតានំ ធារិតានំ (ក.) ធម្មានំ អត្ថំ ឧបបរិក្ខតិ, អត្ថំ ឧបបរិក្ខតោ ធម្មា និជ្ឈានំ ខមន្តិ, ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិយា សតិ ឆន្ទោ ជាយតិ, ឆន្ទជាតោ ឧស្សហតិ, ឧស្សហិត្វា តុលេតិ, តុលយិត្វា បទហតិ, បហិតត្តោ សមានោ កាយេន ចេវ បរមសច្ចំ សច្ឆិករោតិ បញ្ញាយ ច នំ អតិវិជ្ឈ បស្សតិ។ ឯត្តាវតា ខោ, ភារទ្វាជ, សច្ចានុពោធោ ហោតិ, ឯត្តាវតា សច្ចមនុពុជ្ឈតិ, ឯត្តាវតា ច មយំ សច្ចានុពោធំ បញ្ញបេម; ន ត្វេវ តាវ សច្ចានុប្បត្តិ ហោតី’’តិ។
៤៣៣. ‘‘ឯត្តាវត្តា, ភោ គោតម, សច្ចានុពោធោ ហោតិ, ឯត្តាវតា សច្ចមនុពុជ្ឈតិ, ឯត្តាវតា ច មយំ សច្ចានុពោធំ បេក្ខាម។ កិត្តាវតា បន, ភោ គោតម, សច្ចានុប្បត្តិ ហោតិ, កិត្តាវតា សច្ចមនុបាបុណាតិ? សច្ចានុប្បត្តិំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘តេសំយេ , ភារទ្វាជ, ធម្មានំ អាសេវនា ភាវនា ពហុលីកម្មំ សច្ចានុប្បត្តិ ហោតិ។ ឯត្តាវតា ខោ, ភារទ្វាជ, សច្ចានុប្បត្តិ ហោតិ, ឯត្តាវតា សច្ចមនុបាបុណាតិ, ឯត្តាវតា ច មយំ សច្ចានុប្បត្តិំ បញ្ញបេមា’’តិ។
៤៣៤. ‘‘ឯត្តាវតា, ភោ គោតម, សច្ចានុប្បត្តិ ហោតិ, ឯត្តាវតា សច្ចមនុបាបុណាតិ, ឯត្តាវតា ច មយំ សច្ចានុប្បត្តិំ បេក្ខាម។ សច្ចានុប្បត្តិយា បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? សច្ចានុប្បត្តិយា ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘សច្ចានុប្បត្តិយា ខោ, ភារទ្វាជ, បធានំ ពហុការំ។ នោ ចេតំ បទហេយ្យ, នយិទំ សច្ចមនុបាបុណេយ្យ។ យស្មា ច ខោ បទហតិ តស្មា សច្ចមនុបាបុណាតិ។ តស្មា សច្ចានុប្បត្តិយា បធានំ ពហុការ’’ន្តិ។
‘‘បធានស្ស បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? បធានស្ស ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘បធានស្ស ខោ, ភារទ្វាជ, តុលនា ពហុការា។ នោ ចេតំ តុលេយ្យ, នយិទំ បទហេយ្យ។ យស្មា ច ខោ តុលេតិ តស្មា បទហតិ។ តស្មា បធានស្ស តុលនា ពហុការា’’តិ។
‘‘តុលនាយ បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? តុលនាយ ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘តុលនាយ ខោ, ភារទ្វាជ, ឧស្សាហោ ពហុការោ។ នោ ចេតំ ឧស្សហេយ្យ, នយិទំ តុលេយ្យ។ យស្មា ច ខោ ឧស្សហតិ តស្មា តុលេតិ។ តស្មា តុលនាយ ឧស្សាហោ ពហុការោ’’តិ។
‘‘ឧស្សាហស្ស បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? ឧស្សាហស្ស ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘ឧស្សាហស្ស ខោ, ភារទ្វាជ, ឆន្ទោ ពហុការោ។ នោ ចេតំ ឆន្ទោ ជាយេថ, នយិទំ ឧស្សហេយ្យ។ យស្មា ច ខោ ឆន្ទោ ជាយតិ តស្មា ឧស្សហតិ។ តស្មា ឧស្សាហស្ស ឆន្ទោ ពហុការោ’’តិ។
‘‘ឆន្ទស្ស បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ ? ឆន្ទស្ស ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘ឆន្ទស្ស ខោ, ភារទ្វាជ, ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិ ពហុការា។ នោ ចេតេ ធម្មា និជ្ឈានំ ខមេយ្យុំ, នយិទំ ឆន្ទោ ជាយេថ។ យស្មា ច ខោ ធម្មា និជ្ឈានំ ខមន្តិ តស្មា ឆន្ទោ ជាយតិ។ តស្មា ឆន្ទស្ស ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិ ពហុការា’’តិ។
‘‘ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិយា បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិយា ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិយា ខោ, ភារទ្វាជ, អត្ថូបបរិក្ខា ពហុការា។ នោ ចេតំ អត្ថំ ឧបបរិក្ខេយ្យ, នយិទំ ធម្មា និជ្ឈានំ ខមេយ្យុំ។ យស្មា ច ខោ អត្ថំ ឧបបរិក្ខតិ តស្មា ធម្មា និជ្ឈានំ ខមន្តិ។ តស្មា ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិយា អត្ថូបបរិក្ខា ពហុការា’’តិ។
‘‘អត្ថូបបរិក្ខាយ បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? អត្ថូបបរិក្ខាយ ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘អត្ថូបបរិក្ខាយ ខោ, ភារទ្វាជ, ធម្មធារណា ពហុការា។ នោ ចេតំ ធម្មំ ធារេយ្យ, នយិទំ អត្ថំ ឧបបរិក្ខេយ្យ។ យស្មា ច ខោ ធម្មំ ធារេតិ តស្មា អត្ថំ ឧបបរិក្ខតិ។ តស្មា អត្ថូបបរិក្ខាយ ធម្មធារណា ពហុការា’’តិ។
‘‘ធម្មធារណាយ បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? ធម្មធារណាយ ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘ធម្មធារណាយ ខោ, ភារទ្វាជ, ធម្មស្សវនំ ពហុការំ។ នោ ចេតំ ធម្មំ សុណេយ្យ, នយិទំ ធម្មំ ធារេយ្យ។ យស្មា ច ខោ ធម្មំ សុណាតិ តស្មា ធម្មំ ធារេតិ។ តស្មា ធម្មធារណាយ ធម្មស្សវនំ ពហុការ’’ន្តិ។
‘‘ធម្មស្សវនស្ស បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? ធម្មស្សវនស្ស ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ ។ ‘‘ធម្មស្សវនស្ស ខោ, ភារទ្វាជ, សោតាវធានំ ពហុការំ ។ នោ ចេតំ សោតំ ឱទហេយ្យ, នយិទំ ធម្មំ សុណេយ្យ។ យស្មា ច ខោ សោតំ ឱទហតិ តស្មា ធម្មំ សុណាតិ។ តស្មា ធម្មស្សវនស្ស សោតាវធានំ ពហុការ’’ន្តិ។
‘‘សោតាវធានស្ស បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? សោតាវធានស្ស ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘សោតាវធានស្ស ខោ, ភារទ្វាជ, បយិរុបាសនា ពហុការា។ នោ ចេតំ បយិរុបាសេយ្យ, នយិទំ សោតំ ឱទហេយ្យ។ យស្មា ច ខោ បយិរុបាសតិ តស្មា សោតំ ឱទហតិ។ តស្មា សោតាវធានស្ស បយិរុបាសនា ពហុការា’’តិ។
‘‘បយិរុបាសនាយ បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? បយិរុបាសនាយ ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘បយិរុបាសនាយ ខោ, ភារទ្វាជ, ឧបសង្កមនំ ពហុការំ។ នោ ចេតំ ឧបសង្កមេយ្យ, នយិទំ បយិរុបាសេយ្យ។ យស្មា ច ខោ ឧបសង្កមតិ តស្មា បយិរុបាសតិ។ តស្មា បយិរុបាសនាយ ឧបសង្កមនំ ពហុការ’’ន្តិ។
‘‘ឧបសង្កមនស្ស បន, ភោ គោតម, កតមោ ធម្មោ ពហុការោ? ឧបសង្កមនស្ស ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ បុច្ឆាមា’’តិ។ ‘‘ឧបសង្កមនស្ស ខោ, ភារទ្វាជ, សទ្ធា ពហុការា។ នោ ចេតំ សទ្ធា ជាយេថ, នយិទំ ឧបសង្កមេយ្យ។ យស្មា ច ខោ សទ្ធា ជាយតិ តស្មា ឧបសង្កមតិ។ តស្មា ឧបសង្កមនស្ស សទ្ធា ពហុការា’’តិ។
៤៣៥. ‘‘សច្ចានុរក្ខណំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ អបុច្ឆិម្ហ, សច្ចានុរក្ខណំ ភវំ គោតមោ ព្យាកាសិ; តញ្ច បនម្ហាកំ រុច្ចតិ ចេវ ខមតិ ច តេន ចម្ហ អត្តមនា។ សច្ចានុពោធំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ អបុច្ឆិម្ហ, សច្ចានុពោធំ ភវំ គោតមោ ព្យាកាសិ; តញ្ច បនម្ហាកំ រុច្ចតិ ចេវ ខមតិ ច តេន ចម្ហ អត្តមនា។ សច្ចានុប្បត្តិំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ អបុច្ឆិម្ហ, សច្ចានុប្បត្តិំ ភវំ គោតមោ ព្យាកាសិ; តញ្ច បនម្ហាកំ រុច្ចតិ ចេវ ខមតិ ច តេន ចម្ហ អត្តមនា ។ សច្ចានុប្បត្តិយា ពហុការំ ធម្មំ មយំ ភវន្តំ គោតមំ អបុច្ឆិម្ហ, សច្ចានុប្បត្តិយា ពហុការំ ធម្មំ ភវំ គោតមោ ព្យាកាសិ; តញ្ច បនម្ហាកំ រុច្ចតិ ចេវ ខមតិ ច តេន ចម្ហ អត្តមនា។ យំយទេវ ច មយំ ភវន្តំ គោតមំ អបុច្ឆិម្ហ តំតទេវ ភវំ គោតមោ ព្យាកាសិ; តញ្ច បនម្ហាកំ រុច្ចតិ ចេវ ខមតិ ច តេន ចម្ហ អត្តមនា។ មយញ្ហិ, ភោ គោតម, បុព្ពេ ឯវំ ជានាម – ‘កេ ច មុណ្ឌកា សមណកា ឥព្ភា កណ្ហា ពន្ធុបាទាបច្ចា, កេ ច ធម្មស្ស អញ្ញាតារោ’តិ? អជនេសិ វត មេ ភវំ គោតមោ សមណេសុ សមណបេមំ, សមណេសុ សមណបសាទំ, សមណេសុ សមណគារវំ។ អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម…បេ.… ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។
ចង្កីសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ។
៦. ឯសុការីសុត្តំ
៤៣៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ ឯសុការី ព្រាហ្មណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ឯសុការី ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ព្រាហ្មណា, ភោ គោតម, ចតស្សោ បារិចរិយា បញ្ញបេន្តិ – ព្រាហ្មណស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ, ខត្តិយស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ, វេស្សស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ, សុទ្ទស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ។ តត្រិទំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ – ‘ព្រាហ្មណោ វា ព្រាហ្មណំ បរិចរេយ្យ, ខត្តិយោ វា ព្រាហ្មណំ បរិចរេយ្យ, វេស្សោ វា ព្រាហ្មណំ បរិចរេយ្យ, សុទ្ទោ វា ព្រាហ្មណំ បរិចរេយ្យា’តិ។ ឥទំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ។ តត្រិទំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ខត្តិយស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ – ‘ខត្តិយោ វា ខត្តិយំ បរិចរេយ្យ, វេស្សោ វា ខត្តិយំ បរិចរេយ្យ, សុទ្ទោ វា ខត្តិយំ បរិចរេយ្យា’តិ។ ឥទំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ខត្តិយស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ។ តត្រិទំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា វេស្សស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ – ‘វេស្សោ វា វេស្សំ បរិចរេយ្យ, សុទ្ទោ វា វេស្សំ បរិចរេយ្យា’តិ។ ឥទំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា វេស្សស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ ។ តត្រិទំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា សុទ្ទស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ – ‘សុទ្ទោវ សុទ្ទំ បរិចរេយ្យ។ កោ បនញ្ញោ សុទ្ទំ បរិចរិស្សតី’តិ? ឥទំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា សុទ្ទស្ស បារិចរិយំ បញ្ញបេន្តិ។ ព្រាហ្មណា, ភោ គោតម, ឥមា ចតស្សោ បារិចរិយា បញ្ញបេន្តិ។ ឥធ ភវំ គោតមោ កិមាហា’’តិ?
៤៣៧. ‘‘កិំ បន, ព្រាហ្មណ, សព្ពោ លោកោ ព្រាហ្មណានំ ឯតទព្ភនុជានាតិ – ‘ឥមា ចតស្សោ បារិចរិយា បញ្ញបេន្តូ’’’តិ បញ្ញបេន្តីតិ (សី. ក.)? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘សេយ្យថាបិ, ព្រាហ្មណ, បុរិសោ ទលិទ្ទោ ទឡិទ្ទោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) អស្សកោ អនាឡ្ហិយោ។ តស្ស អកាមស្ស ពិលំ ឱលគ្គេយ្យុំ – ‘ឥទំ តេ, អម្ភោ បុរិស, មំសំ ខាទិតព្ពំ, មូលញ្ច អនុប្បទាតព្ព’ន្តិ។ ឯវមេវ ខោ, ព្រាហ្មណ, ព្រាហ្មណា អប្បដិញ្ញាយ តេសំ សមណព្រាហ្មណានំ, អថ ច បនិមា ចតស្សោ បារិចរិយា បញ្ញបេន្តិ។ នាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘សព្ពំ បរិចរិតព្ព’ន្តិ វទាមិ; នាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘សព្ពំ ន បរិចរិតព្ព’ន្តិ វទាមិ។ យំ ហិស្ស, ព្រាហ្មណ, បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ បាបិយោ អស្ស ន សេយ្យោ, នាហំ តំ ‘បរិចរិតព្ព’ន្តិ វទាមិ; យញ្ច ខ្វាស្ស, ព្រាហ្មណ, បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ សេយ្យោ អស្ស ន បាបិយោ តមហំ ‘បរិចរិតព្ព’ន្តិ វទាមិ។ ខត្តិយំ ចេបិ, ព្រាហ្មណ, ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘យំ វា តេ បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ បាបិយោ អស្ស ន សេយ្យោ, យំ វា តេ បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ សេយ្យោ អស្ស ន បាបិយោ; កមេត្ថ បរិចរេយ្យាសី’តិ, ខត្តិយោបិ ហិ, ព្រាហ្មណ , សម្មា ព្យាករមានោ ឯវំ ព្យាករេយ្យ – ‘យញ្ហិ មេ បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ បាបិយោ អស្ស ន សេយ្យោ, នាហំ តំ បរិចរេយ្យំ; យញ្ច ខោ មេ បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ សេយ្យោ អស្ស ន បាបិយោ តមហំ បរិចរេយ្យ’ន្តិ។ ព្រាហ្មណំ ចេបិ, ព្រាហ្មណ…បេ.… វេស្សំ ចេបិ, ព្រាហ្មណ…បេ.… សុទ្ទំ ចេបិ, ព្រាហ្មណ, ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘យំ វា តេ បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ បាបិយោ អស្ស ន សេយ្យោ, យំ វា តេ បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ សេយ្យោ អស្ស ន បាបិយោ; កមេត្ថ បរិចរេយ្យាសី’តិ, សុទ្ទោបិ ហិ, ព្រាហ្មណ, សម្មា ព្យាករមានោ ឯវំ ព្យាករេយ្យ – ‘យញ្ហិ មេ បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ បាបិយោ អស្ស ន សេយ្យោ, នាហំ តំ បរិចរេយ្យំ; យញ្ច ខោ មេ បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ សេយ្យោ អស្ស ន បាបិយោ តមហំ បរិចរេយ្យ’ន្តិ។ នាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘ឧច្ចាកុលីនតា សេយ្យំសោ’តិ វទាមិ, ន បនាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘ឧច្ចាកុលីនតា បាបិយំសោ’តិ វទាមិ; នាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘ឧឡារវណ្ណតា សេយ្យំសោ’តិ វទាមិ, ន បនាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘ឧឡារវណ្ណតា បាបិយំសោ’តិ វទាមិ; នាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘ឧឡារភោគតា សេយ្យំសោ’តិ វទាមិ, ន បនាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘ឧឡារភោគតា បាបិយំសោ’តិ វទាមិ។
៤៣៨. ‘‘ឧច្ចាកុលីនោបិ ហិ, ព្រាហ្មណ, ឥធេកច្ចោ បាណាតិបាតី ហោតិ, អទិន្នាទាយី ហោតិ, កាមេសុមិច្ឆាចារី ហោតិ, មុសាវាទី ហោតិ, បិសុណាវាចោ ហោតិ, ផរុសាវាចោ ហោតិ, សម្ផប្បលាបី ហោតិ, អភិជ្ឈាលុ ហោតិ , ព្យាបន្នចិត្តោ ហោតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ ហោតិ។ តស្មា ‘ន ឧច្ចាកុលីនតា សេយ្យំសោ’តិ វទាមិ។ ឧច្ចាកុលីនោបិ ហិ, ព្រាហ្មណ, ឥធេកច្ចោ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ, កាមេសុមិច្ឆាចារា បដិវិរតោ ហោតិ, មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ, បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ ហោតិ, អនភិជ្ឈាលុ ហោតិ, អព្យាបន្នចិត្តោ ហោតិ, សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ។ តស្មា ‘ន ឧច្ចាកុលីនតា បាបិយំសោ’តិ វទាមិ។
៤៣៩. ‘‘ឧឡារវណ្ណោបិ ហិ, ព្រាហ្មណ…បេ.… ឧឡារភោគោបិ ហិ, ព្រាហ្មណ, ឥធេកច្ចោ បាណាតិបាតី ហោតិ…បេ.… មិច្ឆាទិដ្ឋិ ហោតិ។ តស្មា ‘ន ឧឡារភោគតា សេយ្យំសោ’តិ វទាមិ។ ឧឡារភោគោបិ ហិ, ព្រាហ្មណ, ឥធេកច្ចោ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ។ តស្មា ‘ន ឧឡារភោគតា បាបិយំសោ’តិ វទាមិ។ នាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘សព្ពំ បរិចរិតព្ព’ន្តិ វទាមិ, ន បនាហំ, ព្រាហ្មណ, ‘សព្ពំ ន បរិចរិតព្ព’ន្តិ វទាមិ។ យំ ហិស្ស, ព្រាហ្មណ, បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ សទ្ធា វឌ្ឍតិ, សីលំ វឌ្ឍតិ, សុតំ វឌ្ឍតិ, ចាគោ វឌ្ឍតិ, បញ្ញា វឌ្ឍតិ, តមហំ ‘បរិចរិតព្ព’ន្តិ (វទាមិ។ យំ ហិស្ស, ព្រាហ្មណ, បរិចរតោ បារិចរិយាហេតុ ន សទ្ធា វឌ្ឍតិ, ន សីលំ វឌ្ឍតិ, ន សុតំ វឌ្ឍតិ, ន ចាគោ វឌ្ឍតិ, ន បញ្ញា វឌ្ឍតិ, នាហំ តំ ‘បរិចរិតព្ព’ន្តិ) ( ) ឯត្ថន្តរេ បាឋោ សី. ស្យា. កំ. បី. បោត្ថកេសុ នត្ថិ វទាមី’’តិ។
៤៤០. ឯវំ វុត្តេ, ឯសុការី ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ព្រាហ្មណា, ភោ គោតម, ចត្តារិ ធនានិ បញ្ញបេន្តិ – ព្រាហ្មណស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ, ខត្តិយស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ, វេស្សស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ, សុទ្ទស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ។ តត្រិទំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ ភិក្ខាចរិយំ; ភិក្ខាចរិយញ្ច បន ព្រាហ្មណោ សន្ធនំ អតិមញ្ញមានោ អកិច្ចការី ហោតិ គោបោវ អទិន្នំ អាទិយមានោតិ។ ឥទំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ។ តត្រិទំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ខត្តិយស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ ធនុកលាបំ; ធនុកលាបញ្ច បន ខត្តិយោ សន្ធនំ អតិមញ្ញមានោ អកិច្ចការី ហោតិ គោបោវ អទិន្នំ អាទិយមានោតិ។ ឥទំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ខត្តិយស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ។ តត្រិទំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា វេស្សស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ កសិគោរក្ខំ; កសិគោរក្ខញ្ច បន វេស្សោ សន្ធនំ អតិមញ្ញមានោ អកិច្ចការី ហោតិ គោបោវ អទិន្នំ អាទិយមានោតិ។ ឥទំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា វេស្សស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ។ តត្រិទំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា សុទ្ទស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ អសិតព្យាភង្គិំ; អសិតព្យាភង្គិញ្ច បន សុទ្ទោ សន្ធនំ អតិមញ្ញមានោ អកិច្ចការី ហោតិ គោបោវ អទិន្នំ អាទិយមានោតិ។ ឥទំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា សុទ្ទស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេន្តិ។ ព្រាហ្មណា, ភោ គោតម, ឥមានិ ចត្តារិ ធនានិ បញ្ញបេន្តិ។ ឥធ ភវំ គោតមោ កិមាហា’’តិ?
៤៤១. ‘‘កិំ បន, ព្រាហ្មណ, សព្ពោ លោកោ ព្រាហ្មណានំ ឯតទព្ភនុជានាតិ – ‘ឥមានិ ចត្តារិ ធនានិ បញ្ញបេន្តូ’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘សេយ្យថាបិ, ព្រាហ្មណ, បុរិសោ ទលិទ្ទោ អស្សកោ អនាឡ្ហិយោ។ តស្ស អកាមស្ស ពិលំ ឱលគ្គេយ្យុំ – ‘ឥទំ តេ, អម្ភោ បុរិស, មំសំ ខាទិតព្ពំ, មូលញ្ច អនុប្បទាតព្ព’ន្តិ។ ឯវមេវ ខោ, ព្រាហ្មណ, ព្រាហ្មណា អប្បដិញ្ញាយ តេសំ សមណព្រាហ្មណានំ, អថ ច បនិមានិ ចត្តារិ ធនានិ បញ្ញបេន្តិ។ អរិយំ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, លោកុត្តរំ ធម្មំ បុរិសស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេមិ។ បោរាណំ ខោ បនស្ស មាតាបេត្តិកំ កុលវំសំ អនុស្សរតោ យត្ថ យត្ថេវ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ តេន តេនេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ។ ខត្តិយកុលេ ចេ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ ‘ខត្តិយោ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ; ព្រាហ្មណកុលេ ចេ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ ‘ព្រាហ្មណោ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ; វេស្សកុលេ ចេ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ ‘វេស្សោ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ; សុទ្ទកុលេ ចេ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ ‘សុទ្ទោ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ។ សេយ្យថាបិ, ព្រាហ្មណ, យំយទេវ បច្ចយំ បដិច្ច អគ្គិ ជលតិ តេន តេនេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ។ កដ្ឋញ្ចេ បដិច្ច អគ្គិ ជលតិ ‘កដ្ឋគ្គិ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ; សកលិកញ្ចេ បដិច្ច អគ្គិ ជលតិ ‘សកលិកគ្គិ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ; តិណញ្ចេ បដិច្ច អគ្គិ ជលតិ ‘តិណគ្គិ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ; គោមយញ្ចេ បដិច្ច អគ្គិ ជលតិ ‘គោមយគ្គិ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ។ ឯវមេវ ខោ អហំ, ព្រាហ្មណ, អរិយំ លោកុត្តរំ ធម្មំ បុរិសស្ស សន្ធនំ បញ្ញបេមិ។ បោរាណំ ខោ បនស្ស មាតាបេត្តិកំ កុលវំសំ អនុស្សរតោ យត្ថ យត្ថេវ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ តេន តេនេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ។
‘‘ខត្តិយកុលេ ចេ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ ‘ខត្តិយោ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ; ព្រាហ្មណកុលេ ចេ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ ‘ព្រាហ្មណោ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ; វេស្សកុលេ ចេ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ ‘វេស្សោ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ; សុទ្ទកុលេ ចេ អត្តភាវស្ស អភិនិព្ពត្តិ ហោតិ ‘សុទ្ទោ’ត្វេវ សង្ខ្យំ គច្ឆតិ។
‘‘ខត្តិយកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ, អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ, អព្រហ្មចរិយា បដិវិរតោ ហោតិ, មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ, បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ ហោតិ, អនភិជ្ឈាលុ ហោតិ, អព្យាបន្នចិត្តោ ហោតិ, សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘ព្រាហ្មណកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ, អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘វេស្សកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ, អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘សុទ្ទកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ, អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
៤៤២. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ព្រាហ្មណ, ព្រាហ្មណោវ នុ ខោ បហោតិ អស្មិំ បទេសេ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ មេត្តចិត្តំ ភាវេតុំ, នោ ខត្តិយោ នោ វេស្សោ នោ សុទ្ទោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ ខត្តិយោបិ ហិ, ភោ គោតម, បហោតិ អស្មិំ បទេសេ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ មេត្តចិត្តំ ភាវេតុំ; ព្រាហ្មណោបិ ហិ, ភោ គោតម… វេស្សោបិ ហិ, ភោ គោតម… សុទ្ទោបិ ហិ, ភោ គោតម… សព្ពេបិ ហិ, ភោ គោតម, ចត្តារោ វណ្ណា បហោន្តិ អស្មិំ បទេសេ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ មេត្តចិត្តំ ភាវេតុ’’ន្តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, ព្រាហ្មណ, ខត្តិយកុលា ចេបិ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘ព្រាហ្មណកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ… វេស្សកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ… សុទ្ទកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ, អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
៤៤៣. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ព្រាហ្មណ, ព្រាហ្មណោវ នុ ខោ បហោតិ សោត្តិសិនានិំ អាទាយ នទិំ គន្ត្វា រជោជល្លំ បវាហេតុំ, នោ ខត្តិយោ នោ វេស្សោ នោ សុទ្ទោ’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម ។ ខត្តិយោបិ ហិ, ភោ គោតម, បហោតិ សោត្តិសិនានិំ អាទាយ នទិំ គន្ត្វា រជោជល្លំ បវាហេតុំ; ព្រាហ្មណោបិ ហិ, ភោ គោតម… វេស្សោបិ ហិ, ភោ គោតម … សុទ្ទោបិ ហិ, ភោ គោតម… សព្ពេបិ ហិ, ភោ គោតម, ចត្តារោ វណ្ណា បហោន្តិ សោត្តិសិនានិំ អាទាយ នទិំ គន្ត្វា រជោជល្លំ បវាហេតុ’’ន្តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, ព្រាហ្មណ, ខត្តិយកុលា ចេបិ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
‘‘ព្រាហ្មណកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ… វេស្សកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ… សុទ្ទកុលា ចេបិ , ព្រាហ្មណ, អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។
៤៤៤. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ព្រាហ្មណ, ឥធ រាជា ខត្តិយោ មុទ្ធាវសិត្តោ នានាជច្ចានំ បុរិសានំ បុរិសសតំ សន្និបាតេយ្យ – ‘អាយន្តុ ភោន្តោ យេ តត្ថ ខត្តិយកុលា ព្រាហ្មណកុលា រាជញ្ញកុលា ឧប្បន្នា សាកស្ស វា សាលស្ស វា សលឡស្ស វា ចន្ទនស្ស វា បទុមកស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេន្តុ, តេជោ បាតុករោន្តុ; អាយន្តុ បន ភោន្តោ យេ តត្ថ ចណ្ឌាលកុលា នេសាទកុលា វេនកុលា រថការកុលា បុក្កុសកុលា ឧប្បន្នា សាបានទោណិយា វា សូករទោណិយា វា រជកទោណិយា វា ឯរណ្ឌកដ្ឋស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេន្តុ, តេជោ បាតុករោន្តូ’’’តិ?
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ព្រាហ្មណ, យោ ឯវំ នុ ខោ សោ ខត្តិយកុលា ព្រាហ្មណកុលា រាជញ្ញកុលា ឧប្បន្នេហិ សាកស្ស វា សាលស្ស វា សលឡស្ស វា ចន្ទនស្ស វា បទុមកស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិ អភិនិព្ពត្តោ តេជោ បាតុកតោ សោ ឯវ នុ ខ្វាស្ស អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ វណ្ណវា ច បភស្សរោ ច តេន ច សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុំ; យោ បន សោ ចណ្ឌាលកុលា នេសាទកុលា វេនកុលា រថការកុលា បុក្កុសកុលា ឧប្បន្នេហិ សាបានទោណិយា វា សូករទោណិយា វា រជកទោណិយា វា ឯរណ្ឌកដ្ឋស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិ អភិនិព្ពត្តោ តេជោ បាតុកតោ ស្វាស្ស អគ្គិ ន ចេវ អច្ចិមា ន ច វណ្ណវា ន ច បភស្សរោ ន ច តេន សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុ’’ន្តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ យោបិ ហិ សោ, ភោ គោតម, ខត្តិយកុលា ព្រាហ្មណកុលា រាជញ្ញកុលា ឧប្បន្នេហិ សាកស្ស វា សាលស្ស វា សលឡស្ស វា ចន្ទនស្ស វា បទុមកស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិ អភិនិព្ពត្តោ តេជោ បាតុកតោ ស្វាស្ស អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ វណ្ណវា ច បភស្សរោ ច តេន ច សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុំ; យោបិ សោ ចណ្ឌាលកុលា នេសាទកុលា វេនកុលា រថការកុលា បុក្កុសកុលា ឧប្បន្នេហិ សាបានទោណិយា វា សូករទោណិយា វា រជកទោណិយា វា ឯរណ្ឌកដ្ឋស្ស វា ឧត្តរារណិំ អាទាយ អគ្គិ អភិនិព្ពត្តោ តេជោ បាតុកតោ ស្វាស្ស អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ វណ្ណវា ច បភស្សរោ ច តេន ច សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុំ។ សព្ពោបិ ហិ, ភោ គោតម, អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ វណ្ណវា ច បភស្សរោ ច សព្ពេនបិ សក្កា អគ្គិនា អគ្គិករណីយំ កាតុ’’ន្តិ។
‘‘ឯវមេវ ខោ, ព្រាហ្មណ, ខត្តិយកុលា ចេបិ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។ ព្រាហ្មណកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ… វេស្សកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ… សុទ្ទកុលា ចេបិ, ព្រាហ្មណ, អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ ហោតិ, សោ ច តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មវិនយំ អាគម្ម បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, អទិន្នាទានា បដិវិរតោ ហោតិ, អព្រហ្មចរិយា បដិវិរតោ ហោតិ, មុសាវាទា បដិវិរតោ ហោតិ, បិសុណាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, ផរុសាយ វាចាយ បដិវិរតោ ហោតិ, សម្ផប្បលាបា បដិវិរតោ ហោតិ, អនភិជ្ឈាលុ ហោតិ, អព្យាបន្នចិត្តោ ហោតិ, សម្មាទិដ្ឋិ ហោតិ, អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ។
ឯវំ វុត្តេ, ឯសុការី ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម…បេ.… ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។
ឯសុការីសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ។
៧. ធនញ្ជានិសុត្តំ
៤៤៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា សារិបុត្តោ ទក្ខិណាគិរិស្មិំ ចារិកំ ចរតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ។ អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ រាជគហេ វស្សំវុដ្ឋោ វស្សំវុត្ថោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) យេន ទក្ខិណាគិរិ យេនាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា សារិបុត្តេន សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ តំ ភិក្ខុំ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចាវុសោ, ភគវា អរោគោ ច ពលវា ចា’’តិ? ‘‘អរោគោ ចាវុសោ, ភគវា ពលវា ចា’’តិ។ ‘‘កច្ចិ បនាវុសោ, ភិក្ខុសង្ឃោ អរោគោ ច ពលវា ចា’’តិ? ‘‘ភិក្ខុសង្ឃោបិ ខោ, អាវុសោ, អរោគោ ច ពលវា ចា’’តិ។ ‘‘ឯត្ថ, អាវុសោ, តណ្ឌុលបាលិទ្វារាយ ធនញ្ជានិ ធានញ្ជានិ (សី. បី.) នាម ព្រាហ្មណោ អត្ថិ។ កច្ចាវុសោ , ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ អរោគោ ច ពលវា ចា’’តិ? ‘‘ធនញ្ជានិបិ ខោ, អាវុសោ, ព្រាហ្មណោ អរោគោ ច ពលវា ចា’’តិ។ ‘‘កច្ចិ បនាវុសោ, ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ អប្បមត្តោ’’តិ? ‘‘កុតោ បនាវុសោ, ធនញ្ជានិស្ស ព្រាហ្មណស្ស អប្បមាទោ? ធនញ្ជានិ, អាវុសោ, ព្រាហ្មណោ រាជានំ និស្សាយ ព្រាហ្មណគហបតិកេ វិលុម្បតិ, ព្រាហ្មណគហបតិកេ និស្សាយ រាជានំ វិលុម្បតិ ។ យាបិស្ស ភរិយា សទ្ធា សទ្ធកុលា អានីតា សាបិ កាលង្កតា; អញ្ញាស្ស ភរិយា អស្សទ្ធា អស្សទ្ធកុលា អានីតា’’។ ‘‘ទុស្សុតំ វតាវុសោ, អស្សុម្ហ, ទុស្សុតំ វតាវុសោ, អស្សុម្ហ; យេ មយំ ធនញ្ជានិំ ព្រាហ្មណំ បមត្តំ អស្សុម្ហ។ អប្បេវ ច នាម មយំ កទាចិ ករហចិ ធនញ្ជានិនា ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សមាគច្ឆេយ្យាម, អប្បេវ នាម សិយា កោចិទេវ កថាសល្លាបោ’’តិ?
៤៤៦. អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ទក្ខិណាគិរិស្មិំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន រាជគហំ តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន រាជគហំ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ អាយស្មា សារិបុត្តោ រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ រាជគហំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ ។ តេន ខោ បន សមយេន ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ ពហិនគរេ គាវោ គោដ្ឋេ ទុហាបេតិ។ អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ រាជគហេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ យេន ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសា ខោ ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន យេនាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥតោ, ភោ សារិបុត្ត, បយោ, បីយតំ តាវ ភត្តស្ស កាលោ ភវិស្សតី’’តិ។ ‘‘អលំ, ព្រាហ្មណ។ កតំ មេ អជ្ជ ភត្តកិច្ចំ។ អមុកស្មិំ មេ រុក្ខមូលេ ទិវាវិហារោ ភវិស្សតិ។ តត្ថ អាគច្ឆេយ្យាសី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសិ។ អថ ខោ ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ បច្ឆាភត្តំ ភុត្តបាតរាសោ យេនាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា សារិបុត្តេន សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ ធនញ្ជានិំ ព្រាហ្មណំ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចាសិ, ធនញ្ជានិ, អប្បមត្តោ’’តិ? ‘‘កុតោ, ភោ សារិបុត្ត, អម្ហាកំ អប្បមាទោ យេសំ នោ មាតាបិតរោ បោសេតព្ពា, បុត្តទារោ បោសេតព្ពោ, ទាសកម្មករា បោសេតព្ពា, មិត្តាមច្ចានំ មិត្តាមច្ចករណីយំ កាតព្ពំ, ញាតិសាលោហិតានំ ញាតិសាលោហិតករណីយំ កាតព្ពំ, អតិថីនំ អតិថិករណីយំ កាតព្ពំ, បុព្ពបេតានំ បុព្ពបេតករណីយំ កាតព្ពំ, ទេវតានំ ទេវតាករណីយំ កាតព្ពំ, រញ្ញោ រាជករណីយំ កាតព្ពំ, អយម្បិ កាយោ បីណេតព្ពោ ព្រូហេតព្ពោ’’តិ?
៤៤៧. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ មាតាបិតូនំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ មាតាបិតូនំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ , មាតាបិតរោ វា បនស្ស លភេយ្យុំ ‘ឯសោ ខោ អម្ហាកំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ, មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ បុត្តទារស្ស ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ បុត្តទារស្ស ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ, បុត្តទារោ វា បនស្ស លភេយ្យ ‘ឯសោ ខោ អម្ហាកំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ ទាសកម្មករបោរិសស្ស ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ ទាសកម្មករបោរិសស្ស ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ, ទាសកម្មករបោរិសា វា បនស្ស លភេយ្យុំ ‘ឯសោ ខោ អម្ហាកំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ, មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ មិត្តាមច្ចានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ មិត្តាមច្ចានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ, មិត្តាមច្ចា វា បនស្ស លភេយ្យុំ ‘ឯសោ ខោ អម្ហាកំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ, មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ ញាតិសាលោហិតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ ញាតិសាលោហិតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ, ញាតិសាលោហិតា វា បនស្ស លភេយ្យុំ ‘ឯសោ ខោ អម្ហាកំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ, មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ អតិថីនំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ អតិថីនំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ, អតិថី វា បនស្ស លភេយ្យុំ ‘ឯសោ ខោ អម្ហាកំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ, មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ បុព្ពបេតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ បុព្ពបេតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ, បុព្ពបេតា វា បនស្ស លភេយ្យុំ ‘ឯសោ ខោ អម្ហាកំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ, មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ ទេវតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ ទេវតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ, ទេវតា វា បនស្ស លភេយ្យុំ ‘ឯសោ ខោ អម្ហាកំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ, មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ រញ្ញោ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ រញ្ញោ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ, រាជា វា បនស្ស លភេយ្យ ‘ឯសោ ខោ អម្ហាកំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ, មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, ឥធេកច្ចោ កាយស្ស បីណនាហេតុ ព្រូហនាហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, តមេនំ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតុ និរយំ និរយបាលា ឧបកឌ្ឍេយ្យុំ។ លភេយ្យ នុ ខោ សោ ‘អហំ ខោ កាយស្ស បីណនាហេតុ ព្រូហនាហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិំ, មា មំ និរយំ និរយបាលា’តិ, បរេ វា បនស្ស លភេយ្យុំ ‘ឯសោ ខោ កាយស្ស បីណនាហេតុ ព្រូហនាហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អហោសិ, មា នំ និរយំ និរយបាលា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ សារិបុត្ត។ អថ ខោ នំ វិក្កន្ទន្តំយេវ និរយេ និរយបាលា បក្ខិបេយ្យុំ’’។
៤៤៨. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា មាតាបិតូនំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា មាតាបិតូនំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ, ភោ សារិបុត្ត, មាតាបិតូនំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, មាតាបិតូនំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ, ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា, យេហិ សក្កា មាតាបិតរោ ចេវ បោសេតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា បុត្តទារស្ស ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា បុត្តទារស្ស ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ, ភោ សារិបុត្ត, បុត្តទារស្ស ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, បុត្តទារស្ស ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ, ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា យេហិ សក្កា បុត្តទារញ្ចេវ បោសេតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា ទាសកម្មករបោរិសស្ស ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា ទាសកម្មករបោរិសស្ស ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ, ភោ សារិបុត្ត, ទាសកម្មករបោរិសស្ស ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, ទាសកម្មករបោរិសស្ស ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ, ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា, យេហិ សក្កា ទាសកម្មករបោរិសេ ចេវ បោសេតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា មិត្តាមច្ចានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា មិត្តាមច្ចានំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ , ភោ សារិបុត្ត, មិត្តាមច្ចានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, មិត្តាមច្ចានំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ, ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា, យេហិ សក្កា មិត្តាមច្ចានញ្ចេវ មិត្តាមច្ចករណីយំ កាតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា ញាតិសាលោហិតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា ញាតិសាលោហិតានំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ, ភោ សារិបុត្ត, ញាតិសាលោហិតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, ញាតិសាលោហិតានំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ, ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា, យេហិ សក្កា ញាតិសាលោហិតានញ្ចេវ ញាតិសាលោហិតករណីយំ កាតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា អតិថីនំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា អតិថីនំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ, ភោ សារិបុត្ត, អតិថីនំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, អតិថីនំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ, ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា, យេហិ សក្កា អតិថីនញ្ចេវ អតិថិករណីយំ កាតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា បុព្ពបេតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា បុព្ពបេតានំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ, ភោ សារិបុត្ត, បុព្ពបេតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, បុព្ពបេតានំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ , ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា, យេហិ សក្កា បុព្ពបេតានញ្ចេវ បុព្ពបេតករណីយំ កាតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា ទេវតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា ទេវតានំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ, ភោ សារិបុត្ត, ទេវតានំ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, ទេវតានំ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ, ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា, យេហិ សក្កា ទេវតានញ្ចេវ ទេវតាករណីយំ កាតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា រញ្ញោ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា រញ្ញោ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ, ភោ សារិបុត្ត, រញ្ញោ ហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, រញ្ញោ ហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ, ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា, យេហិ សក្កា រញ្ញោ ចេវ រាជករណីយំ កាតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុំ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, យោ វា កាយស្ស បីណនាហេតុ ព្រូហនាហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, យោ វា កាយស្ស បីណនាហេតុ ព្រូហនាហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស; កតមំ សេយ្យោ’’តិ? ‘‘យោ ហិ, ភោ សារិបុត្ត, កាយស្ស បីណនាហេតុ ព្រូហនាហេតុ អធម្មចារី វិសមចារី អស្ស, ន តំ សេយ្យោ; យោ ច ខោ, ភោ សារិបុត្ត, កាយស្ស បីណនាហេតុ ព្រូហនាហេតុ ធម្មចារី សមចារី អស្ស, តទេវេត្ថ សេយ្យោ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហិ, ភោ សារិបុត្ត, ធម្មចរិយាសមចរិយា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘អត្ថិ ខោ, ធនញ្ជានិ, អញ្ញេសំ ហេតុកា ធម្មិកា កម្មន្តា , យេហិ សក្កា កាយញ្ចេវ បីណេតុំ ព្រូហេតុំ, ន ច បាបកម្មំ កាតុំ, បុញ្ញញ្ច បដិបទំ បដិបជ្ជិតុ’’ន្តិ។
៤៤៩. អថ ខោ ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ អថ ខោ ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ អបរេន សមយេន អាពាធិកោ អហោសិ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ អថ ខោ ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ អញ្ញតរំ បុរិសំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯហិ ត្វំ, អម្ភោ បុរិស , យេន ភគវា តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា មម វចនេន ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទាហិ – ‘ធនញ្ជានិ, ភន្តេ, ព្រាហ្មណោ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ សោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតី’តិ។ យេន ចាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា មម វចនេន អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បាទេ សិរសា វន្ទាហិ – ‘ធនញ្ជានិ, ភន្តេ, ព្រាហ្មណោ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ សោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បាទេ សិរសា វន្ទតី’តិ។ ឯវញ្ច វទេហិ – ‘សាធុ កិរ, ភន្តេ, អាយស្មា សារិបុត្តោ យេន ធនញ្ជានិស្ស ព្រាហ្មណស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’’តិ។ ‘‘ឯវំ , ភន្តេ’’តិ ខោ សោ បុរិសោ ធនញ្ជានិស្ស ព្រាហ្មណស្ស បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ បុរិសោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ធនញ្ជានិ, ភន្តេ, ព្រាហ្មណោ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ សោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតី’’តិ។ យេន ចាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ បុរិសោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ធនញ្ជានិ, ភន្តេ, ព្រាហ្មណោ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ សោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បាទេ សិរសា វន្ទតិ, ឯវញ្ច វទេតិ – ‘សាធុ កិរ, ភន្តេ, អាយស្មា សារិបុត្តោ យេន ធនញ្ជានិស្ស ព្រាហ្មណស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’’តិ។ អធិវាសេសិ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ តុណ្ហីភាវេន។
៤៥០. អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន ធនញ្ជានិស្ស ព្រាហ្មណស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ និសជ្ជ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ធនញ្ជានិំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ តេ, ធនញ្ជានិ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ? កច្ចិ ទុក្ខា វេទនា បដិក្កមន្តិ, នោ អភិក្កមន្តិ? បដិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ , នោ អភិក្កមោ’’តិ? ‘‘ន មេ, ភោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ។ អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, ភោ សារិបុត្ត , ពលវា បុរិសោ តិណ្ហេន សិខរេន មុទ្ធនិ មុទ្ធានំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) អភិមត្ថេយ្យ; ឯវមេវ ខោ , ភោ សារិបុត្ត, អធិមត្តា វាតា មុទ្ធនិ ច ឩហនន្តិ។ ន មេ, ភោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ, ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ។ អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, ភោ សារិបុត្ត, ពលវា បុរិសោ ទឡ្ហេន វរត្តក្ខណ្ឌេន វរត្តពន្ធនេន (សី. បី.) សីសេ សីសវេឋំ ទទេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភោ សារិបុត្ត, អធិមត្តា សីសេ សីសវេទនា។ ន មេ, ភោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ។ អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, ភោ សារិបុត្ត, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន កុច្ឆិំ បរិកន្តេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, ភោ សារិបុត្ត, អធិមត្តា វាតា កុច្ឆិំ បរិកន្តន្តិ។ ន មេ, ភោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ, ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ។ អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, ភោ សារិបុត្ត, ទ្វេ ពលវន្តោ បុរិសា ទុព្ពលតរំ បុរិសំ នានាពាហាសុ គហេត្វា អង្គារកាសុយា សន្តាបេយ្យុំ សម្បរិតាបេយ្យុំ; ឯវមេវ ខោ, ភោ សារិបុត្ត, អធិមត្តោ កាយស្មិំ ឌាហោ។ ន មេ, ភោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ។ អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ , នោ បដិក្កមោ’’តិ។
៤៥១. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, កតមំ សេយ្យោ – និរយោ វា តិរច្ឆានយោនិ វា’’តិ? ‘‘និរយា, ភោ សារិបុត្ត, តិរច្ឆានយោនិ សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, កតមំ សេយ្យោ – តិរច្ឆានយោនិ វា បេត្តិវិសយោ វា’’តិ? ‘‘តិរច្ឆានយោនិយា, ភោ សារិបុត្ត, បេត្តិវិសយោ សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, កតមំ សេយ្យោ – បេត្តិវិសយោ វា មនុស្សា វា’’តិ? ‘‘បេត្តិវិសយា, ភោ សារិបុត្ត, មនុស្សា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ , កតមំ សេយ្យោ – មនុស្សា វា ចាតុមហារាជិកា ចាតុម្មហារាជិកា (សី. ស្យា. កំ. បី.) វា ទេវា’’តិ? ‘‘មនុស្សេហិ , ភោ សារិបុត្ត, ចាតុមហារាជិកា ទេវា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, កតមំ សេយ្យោ – ចាតុមហារាជិកា វា ទេវា តាវតិំសា វា ទេវា’’តិ? ‘‘ចាតុមហារាជិកេហិ, ភោ សារិបុត្ត, ទេវេហិ តាវតិំសា ទេវា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, កតមំ សេយ្យោ – តាវតិំសា វា ទេវា យាមា វា ទេវា’’តិ? ‘‘តាវតិំសេហិ, ភោ សារិបុត្ត, ទេវេហិ យាមា ទេវា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, កតមំ សេយ្យោ – យាមា វា ទេវា តុសិតា វា ទេវា’’តិ? ‘‘យាមេហិ, ភោ សារិបុត្ត, ទេវេហិ តុសិតា ទេវា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, កតមំ សេយ្យោ – តុសិតា វា ទេវា និម្មានរតី វា ទេវា’’តិ? ‘‘តុសិតេហិ, ភោ សារិបុត្ត, ទេវេហិ និម្មានរតី ទេវា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, កតមំ សេយ្យោ – និម្មានរតី វា ទេវា បរនិម្មិតវសវត្តី វា ទេវា’’តិ? ‘‘និម្មានរតីហិ , ភោ សារិបុត្ត, ទេវេហិ បរនិម្មិតវសវត្តី ទេវា សេយ្យោ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ធនញ្ជានិ, កតមំ សេយ្យោ បរនិម្មិតវសវត្តី វា ទេវា ព្រហ្មលោកោ វា’’តិ? ‘‘‘ព្រហ្មលោកោ’តិ ភវំ សារិបុត្តោ អាហាតិ, កតមំ សារិបុត្តោ អាហ ព្រហ្មលោកោតិ។ (ក.) – ភវំ សារិបុត្តោ អាហ; ‘ព្រហ្មលោកោ’តិ – ភវំ សារិបុត្តោ អាហា’’តិ ភវំ សារិបុត្តោ អាហាតិ, កតមំ សារិបុត្តោ អាហ ព្រហ្មលោកោតិ។ (ក.)។
អថ ខោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ឥមេ ខោ ព្រាហ្មណា ព្រហ្មលោកាធិមុត្តា។ យំនូនាហំ ធនញ្ជានិស្ស ព្រាហ្មណស្ស ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គំ ទេសេយ្យ’’ន្តិ។ ‘‘ព្រហ្មានំ តេ, ធនញ្ជានិ, សហព្យតាយ មគ្គំ ទេសេស្សាមិ; តំ សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសិ។ អាយស្មា សារិបុត្តោ ឯតទវោច – ‘‘កតមោ ច, ធនញ្ជានិ, ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គោ? ឥធ, ធនញ្ជានិ, ភិក្ខុ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ; ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរតិ។ អយំ ខោ, ធនញ្ជានិ, ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គោ’’។
៤៥២. ‘‘បុន ចបរំ, ធនញ្ជានិ, ភិក្ខុ ករុណាសហគតេន ចេតសា…បេ.… មុទិតាសហគតេន ចេតសា… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ; ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរតិ។ អយំ ខោ, ធនញ្ជានិ, ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គោ’’តិ។ តេន ហិ, ភោ សារិបុត្ត, មម វចនេន ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទាហិ – ‘ធនញ្ជានិ , ភន្តេ, ព្រាហ្មណោ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ សោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតី’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ធនញ្ជានិំ ព្រាហ្មណំ សតិ ឧត្តរិករណីយេ ហីនេ ព្រហ្មលោកេ បតិដ្ឋាបេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ អថ ខោ ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ អចិរបក្កន្តេ អាយស្មន្តេ សារិបុត្តេ កាលមកាសិ, ព្រហ្មលោកញ្ច ឧបបជ្ជិ។
៤៥៣. អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯសោ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តោ ធនញ្ជានិំ ព្រាហ្មណំ សតិ ឧត្តរិករណីយេ ហីនេ ព្រហ្មលោកេ បតិដ្ឋាបេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កន្តោ’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ, ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ធនញ្ជានិ, ភន្តេ, ព្រាហ្មណោ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ, សោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតី’’តិ។ ‘‘កិំ បន ត្វំ សារិបុត្ត ធនញ្ជានិំ ព្រាហ្មណំ សតិ ឧត្តរិករណីយេ ហីនេ ព្រហ្មលោកេ បតិដ្ឋាបេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កន្តោ’’តិ? ‘‘មយ្ហំ ខោ, ភន្តេ, ឯវំ អហោសិ – ‘ឥមេ ខោ ព្រាហ្មណា ព្រហ្មលោកាធិមុត្តា, យំនូនាហំ ធនញ្ជានិស្ស ព្រាហ្មណស្ស ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គំ ទេសេយ្យ’ន្តិ។ ‘‘កាលង្កតោច កាលង្កតោវ (ស្យា. កំ. ក.), សារិបុត្ត, ធនញ្ជានិ ព្រាហ្មណោ, ព្រហ្មលោកញ្ច ឧបបន្នោ’’តិ។
ធនញ្ជានិសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
៨. វាសេដ្ឋសុត្តំ
៤៥៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ឥច្ឆានង្គលេ ឥច្ឆានង្កលេ (សី. បី.) វិហរតិ ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌេ។ តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា ព្រាហ្មណមហាសាលា ឥច្ឆានង្គលេ បដិវសន្តិ, សេយ្យថិទំ – ចង្កី ព្រាហ្មណោ, តារុក្ខោ ព្រាហ្មណោ, បោក្ខរសាតិ ព្រាហ្មណោ, ជាណុស្សោណិ ជាណុស្សោណី (បី.), ជាណុសោណី (ក.) ព្រាហ្មណោ, តោទេយ្យោ ព្រាហ្មណោ, អញ្ញេ ច អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា ព្រាហ្មណមហាសាលា។ អថ ខោ វាសេដ្ឋភារទ្វាជានំ មាណវានំ ជង្ឃាវិហារំ អនុចង្កមន្តានំ អនុវិចរន្តានំ អនុចង្កមមានានំ អនុវិចរមានានំ (សី. បី.) អយមន្តរាកថា ឧទបាទិ – ‘‘កថំ, ភោ, ព្រាហ្មណោ ហោតី’’តិ? ភារទ្វាជោ មាណវោ ឯវមាហ – ‘‘យតោ ខោ, ភោ, ឧភតោ សុជាតោ មាតិតោ ច បិតិតោ ច សំសុទ្ធគហណិកោ យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា អក្ខិត្តោ អនុបក្កុដ្ឋោ ជាតិវាទេន – ឯត្តាវតា ខោ, ភោ, ព្រាហ្មណោ ហោតី’’តិ។ វាសេដ្ឋោ មាណវោ ឯវមាហ – ‘‘យតោ ខោ, ភោ, សីលវា ច ហោតិ វត្តសម្បន្នោ វតសម្បន្នោ (បី.) ច – ឯត្តាវតា ខោ, ភោ, ព្រាហ្មណោ ហោតី’’តិ។ នេវ ខោ អសក្ខិ ភារទ្វាជោ មាណវោ វាសេដ្ឋំ មាណវំ សញ្ញាបេតុំ, ន បន អសក្ខិ វាសេដ្ឋោ មាណវោ ភារទ្វាជំ មាណវំ សញ្ញាបេតុំ។ អថ ខោ វាសេដ្ឋោ មាណវោ ភារទ្វាជំ មាណវំ អាមន្តេសិ – ‘‘អយំ ខោ, ភោ ភារទ្វាជ, សមណោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ ឥច្ឆានង្គលេ វិហរតិ ឥច្ឆានង្គលវនសណ្ឌេ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ។ អាយាម, ភោ ភារទ្វាជ, យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កមិស្សាម; ឧបសង្កមិត្វា សមណំ គោតមំ ឯតមត្ថំ បុច្ឆិស្សាម។ យថា នោ សមណោ គោតមោ ព្យាករិស្សតិ តថា នំ ធារេស្សាមា’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ ភារទ្វាជោ មាណវោ វាសេដ្ឋស្ស មាណវស្ស បច្ចស្សោសិ។
៤៥៥. អថ ខោ វាសេដ្ឋភារទ្វាជា មាណវា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ វាសេដ្ឋោ មាណវោ ភគវន្តំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘អនុញ្ញាតបដិញ្ញាតា, តេវិជ្ជា មយមស្មុភោ;
អហំ បោក្ខរសាតិស្ស, តារុក្ខស្សាយំ មាណវោ។
‘‘តេវិជ្ជានំ យទក្ខាតំ, តត្រ កេវលិនោស្មសេ;
បទកស្មា វេយ្យាករណា នោ ព្យាករណា (ស្យា. កំ. ក.), ជប្បេ អាចរិយសាទិសា;
តេសំ នោ ជាតិវាទស្មិំ, វិវាទោ អត្ថិ គោតម។
‘‘ជាតិយា ព្រាហ្មណោ ហោតិ, ភារទ្វាជោ ឥតិ ភាសតិ;
អហញ្ច កម្មុនា កម្មនា (សី. បី.) ព្រូមិ, ឯវំ ជានាហិ ចក្ខុម។
‘‘តេ ន សក្កោម ញាបេតុំ សញ្ញត្តុំ (បី.), សញ្ញាបេតុំ (ក.), អញ្ញមញ្ញំ មយំ ឧភោ;
ភវន្តំ បុដ្ឋុមាគមា, សម្ពុទ្ធំ ឥតិ វិស្សុតំ។
‘‘ចន្ទំ យថា ខយាតីតំ, បេច្ច បញ្ជលិកា ជនា;
វន្ទមានា នមស្សន្តិ, លោកស្មិំ គោតមំ។
‘‘ចក្ខុំ លោកេ សមុប្បន្នំ, មយំ បុច្ឆាម គោតមំ;
ជាតិយា ព្រាហ្មណោ ហោតិ, ឧទាហុ ភវតិ កម្មុនា កម្មនា (សី. បី.);
អជានតំ នោ បព្រូហិ, យថា ជានេមុ ព្រាហ្មណ’’ន្តិ។
៤៥៦.
‘‘តេសំ វោ អហំ ព្យក្ខិស្សំ, (វាសេដ្ឋាតិ ភគវា)
អនុបុព្ពំ យថាតថំ;
ជាតិវិភង្គំ បាណានំ, អញ្ញមញ្ញាហិ ជាតិយោ។
‘‘តិណរុក្ខេបិ ជានាថ, ន ចាបិ បដិជានរេ;
លិង្គំ ជាតិមយំ តេសំ, អញ្ញមញ្ញា ហិ ជាតិយោ។
‘‘តតោ កីដេ បដង្គេ ច, យាវ កុន្ថកិបិល្លិកេ;
លិង្គំ ជាតិមយំ តេសំ, អញ្ញមញ្ញា ហិ ជាតិយោ។
‘‘ចតុប្បទេបិ ជានាថ, ខុទ្ទកេ ច មហល្លកេ;
លិង្គំ ជាតិមយំ តេសំ, អញ្ញមញ្ញា ហិ ជាតិយោ។
‘‘បាទុទរេបិ ជានាថ, ឧរគេ ទីឃបិដ្ឋិកេ;
លិង្គំ ជាតិមយំ តេសំ, អញ្ញមញ្ញា ហិ ជាតិយោ។
‘‘តតោ មច្ឆេបិ ជានាថ, ឧទកេ វារិគោចរេ;
លិង្គំ ជាតិមយំ តេសំ, អញ្ញមញ្ញា ហិ ជាតិយោ។
‘‘តតោ បក្ខីបិ ជានាថ, បត្តយានេ វិហង្គមេ;
លិង្គំ ជាតិមយំ តេសំ, អញ្ញមញ្ញា ហិ ជាតិយោ។
‘‘យថា ឯតាសុ ជាតីសុ, លិង្គំ ជាតិមយំ បុថុ;
ឯវំ នត្ថិ មនុស្សេសុ, លិង្គំ ជាតិមយំ បុថុ។
‘‘ន កេសេហិ ន សីសេហិ, ន កណ្ណេហិ ន អក្ខីហិ;
ន មុខេន ន នាសាយ, ន ឱដ្ឋេហិ ភមូហិ វា។
‘‘ន គីវាយ ន អំសេហិ, ន ឧទរេន ន បិដ្ឋិយា;
ន សោណិយា ន ឧរសា, ន សម្ពាធេ ន មេថុនេ ន សម្ពាធា ន មេថុនា (ក.)។
‘‘ន ហត្ថេហិ ន បាទេហិ, នង្គុលីហិ នខេហិ វា;
ន ជង្ឃាហិ ន ឩរូហិ, ន វណ្ណេន សរេន វា;
លិង្គំ ជាតិមយំ នេវ, យថា អញ្ញាសុ ជាតិសុ។
៤៥៧.
‘‘បច្ចត្តញ្ច សរីរេសុ បច្ចត្តំ សសរីរេសុ (សី. បី.), មនុស្សេស្វេតំ ន វិជ្ជតិ;
វោការញ្ច មនុស្សេសុ, សមញ្ញាយ បវុច្ចតិ។
‘‘យោ ហិ កោចិ មនុស្សេសុ, គោរក្ខំ ឧបជីវតិ;
ឯវំ វាសេដ្ឋ ជានាហិ, កស្សកោ សោ ន ព្រាហ្មណោ។
‘‘យោ ហិ កោចិ មនុស្សេសុ, បុថុសិប្បេន ជីវតិ;
ឯវំ វាសេដ្ឋ ជានាហិ, សិប្បិកោ សោ ន ព្រាហ្មណោ។
‘‘យោ ហិ កោចិ មនុស្សេសុ, វោហារំ ឧបជីវតិ;
ឯវំ វាសេដ្ឋ ជានាហិ, វាណិជោ សោ ន ព្រាហ្មណោ។
‘‘យោ ហិ កោចិ មនុស្សេសុ, បរបេស្សេន ជីវតិ;
ឯវំ វាសេដ្ឋ ជានាហិ, បេស្សកោ បេស្សិកោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) សោ ន ព្រាហ្មណោ។
‘‘យោ ហិ កោចិ មនុស្សេសុ, អទិន្នំ ឧបជីវតិ;
ឯវំ វាសេដ្ឋ ជានាហិ, ចោរោ ឯសោ ន ព្រាហ្មណោ។
‘‘យោ ហិ កោចិ មនុស្សេសុ, ឥស្សត្ថំ ឧបជីវតិ;
ឯវំ វាសេដ្ឋ ជានាហិ, យោធាជីវោ ន ព្រាហ្មណោ។
‘‘យោ ហិ កោចិ មនុស្សេសុ, បោរោហិច្ចេន ជីវតិ;
ឯវំ វាសេដ្ឋ ជានាហិ, យាជកោ សោ ន ព្រាហ្មណោ។
‘‘យោ ហិ កោចិ មនុស្សេសុ, គាមំ រដ្ឋញ្ច ភុញ្ជតិ;
ឯវំ វាសេដ្ឋ ជានាហិ, រាជា ឯសោ ន ព្រាហ្មណោ។
‘‘ន ចាហំ ព្រាហ្មណំ ព្រូមិ, យោនិជំ មត្តិសម្ភវំ;
ភោវាទិ ភោវាទី (ស្យា. កំ.) នាម សោ ហោតិ, សចេ ហោតិ សកិញ្ចនោ;
អកិញ្ចនំ អនាទានំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
៤៥៨.
‘‘សព្ពសំយោជនំ ឆេត្វា, យោ វេ ន បរិតស្សតិ;
សង្គាតិគំ វិសំយុត្តំ វិសញ្ញុត្តំ (ក.), តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘ឆេត្វា នទ្ធិំ នទ្ធិំ (សី. បី.) វរត្តញ្ច, សន្ទានំ សហនុក្កមំ;
ឧក្ខិត្តបលិឃំ ពុទ្ធំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘អក្កោសំ វធពន្ធញ្ច, អទុដ្ឋោ យោ តិតិក្ខតិ;
ខន្តីពលំ ពលានីកំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘អក្កោធនំ វតវន្តំ, សីលវន្តំ អនុស្សទំ;
ទន្តំ អន្តិមសារីរំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘វារិបោក្ខរបត្តេវ, អារគ្គេរិវ សាសបោ;
យោ ន លិម្បតិ កាមេសុ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យោ ទុក្ខស្ស បជានាតិ, ឥធេវ ខយមត្តនោ;
បន្នភារំ វិសំយុត្តំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘គម្ភីរបញ្ញំ មេធាវិំ, មគ្គាមគ្គស្ស កោវិទំ;
ឧត្តមត្ថមនុប្បត្តំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘អសំសដ្ឋំ គហដ្ឋេហិ, អនាគារេហិ ចូភយំ;
អនោកសារិមប្បិច្ឆំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘និធាយ ទណ្ឌំ ភូតេសុ, តសេសុ ថាវរេសុ ច;
យោ ន ហន្តិ ន ឃាតេតិ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘អវិរុទ្ធំ វិរុទ្ធេសុ, អត្តទណ្ឌេសុ និព្ពុតំ;
សាទានេសុ អនាទានំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យស្ស រាគោ ច ទោសោ ច, មានោ មក្ខោ ច ឱហិតោ;
សាសបោរិវ អារគ្គា, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
៤៥៩.
‘‘អកក្កសំ វិញ្ញាបនិំ, គិរំ សច្ចំ ឧទីរយេ;
យាយ នាភិសជ្ជេ កិញ្ចិ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យោ ច ទីឃំ វ រស្សំ វា, អណុំ ថូលំ សុភាសុភំ;
លោកេ អទិន្នំ នាទេតិ នាទិយតិ (សី. បី.), តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘អាសា យស្ស ន វិជ្ជន្តិ, អស្មិំ លោកេ បរម្ហិ ច;
និរាសាសំ និរាសយំ (សី. បី.) វិសំយុត្តំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យស្សាលយា ន វិជ្ជន្តិ, អញ្ញាយ អកថំកថិំ;
អមតោគធំ អនុប្បត្តំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យោធបុញ្ញញ្ច បាបញ្ច, ឧភោ សង្គំ ឧបច្ចគា;
អសោកំ វិរជំ សុទ្ធំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘ចន្ទំ វ វិមលំ សុទ្ធំ, វិប្បសន្នំ អនាវិលំ;
នន្ទីភវបរិក្ខីណំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យោ ឥមំ បលិបថំ ទុគ្គំ, សំសារំ មោហមច្ចគា;
តិណ្ណោ បារង្គតោ ឈាយី, អនេជោ អកថំកថី;
អនុបាទាយ និព្ពុតោ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យោធកាមេ បហន្ត្វាន បហត្វាន (សី.), អនាគារោ បរិព្ពជេ;
កាមភវបរិក្ខីណំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យោធតណ្ហំ បហន្ត្វាន, អនាគារោ បរិព្ពជេ;
តណ្ហាភវបរិក្ខីណំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘ហិត្វា មានុសកំ យោគំ, ទិព្ពំ យោគំ ឧបច្ចគា;
សព្ពយោគវិសំយុត្តំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘ហិត្វា រតិញ្ច អរតិំ, សីតីភូតំ និរូបធិំ;
សព្ពលោកាភិភុំ វីរំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘ចុតិំ យោ វេទិ សត្តានំ, ឧបបត្តិញ្ច សព្ពសោ;
អសត្តំ សុគតំ ពុទ្ធំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យស្ស គតិំ ន ជានន្តិ, ទេវា គន្ធព្ពមានុសា;
ខីណាសវំ អរហន្តំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘យស្ស បុរេ ច បច្ឆា ច, មជ្ឈេ ច នត្ថិ កិញ្ចនំ;
អកិញ្ចនំ អនាទានំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘ឧសភំ បវរំ វីរំ, មហេសិំ វិជិតាវិនំ;
អនេជំ ន្ហាតកំ នហាតកំ (សី. បី.) ពុទ្ធំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
‘‘បុព្ពេនិវាសំ យោ វេទិ, សគ្គាបាយញ្ច បស្សតិ;
អថោ ជាតិក្ខយំ បត្តោ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ។
៤៦០.
‘‘សមញ្ញា ហេសា លោកស្មិំ, នាមគោត្តំ បកប្បិតំ;
សម្មុច្ចា សមុទាគតំ, តត្ថ តត្ថ បកប្បិតំ។
‘‘ទីឃរត្តានុសយិតំ, ទិដ្ឋិគតមជានតំ;
អជានន្តា នោ អជានន្តា នោតិ អជានន្តា ឯវ (ដីកា) បព្រុន្តិ បព្រុវន្តិ (សី. បី.), ជាតិយា ហោតិ ព្រាហ្មណោ។
‘‘ន ជច្ចា ព្រាហ្មណោ វសលោ (ស្យា. កំ. ក.) ហោតិ, ន ជច្ចា ហោតិ អព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណោ (ស្យា. កំ. ក.);
កម្មុនា ព្រាហ្មណោ វសលោ (ស្យា. កំ. ក.) ហោតិ, កម្មុនា ហោតិ អព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណោ (ស្យា. កំ. ក.)។
‘‘កស្សកោ កម្មុនា ហោតិ, សិប្បិកោ ហោតិ កម្មុនា;
វាណិជោ កម្មុនា ហោតិ, បេស្សកោ ហោតិ កម្មុនា។
‘‘ចោរោបិ កម្មុនា ហោតិ, យោធាជីវោបិ កម្មុនា;
យាជកោ កម្មុនា ហោតិ, រាជាបិ ហោតិ កម្មុនា។
‘‘ឯវមេតំ យថាភូតំ, កម្មំ បស្សន្តិ បណ្ឌិតា;
បដិច្ចសមុប្បាទទស្សា, កម្មវិបាកកោវិទា។
‘‘កម្មុនា វត្តតិ លោកោ, កម្មុនា វត្តតិ បជា;
កម្មនិពន្ធនា សត្តា, រថស្សាណីវ យាយតោ។
‘‘តបេន ព្រហ្មចរិយេន, សំយមេន ទមេន ច;
ឯតេន ព្រាហ្មណោ ហោតិ, ឯតំ ព្រាហ្មណមុត្តមំ។
‘‘តីហិ វិជ្ជាហិ សម្បន្នោ, សន្តោ ខីណបុនព្ភវោ;
ឯវំ វាសេដ្ឋ ជានាហិ, ព្រហ្មា សក្កោ វិជានត’’ន្តិ។
៤៦១. ឯវំ វុត្តេ, វាសេដ្ឋភារទ្វាជា មាណវា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ – ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯតេ មយំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាម ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកេ នោ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គតេ’’តិ។
វាសេដ្ឋសុត្តំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ។
៩. សុភសុត្តំ
៤៦២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ សាវត្ថិយំ បដិវសតិ អញ្ញតរស្ស គហបតិស្ស និវេសនេ កេនចិទេវ ករណីយេន។ អថ ខោ សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ យស្ស គហបតិស្ស និវេសនេ បដិវសតិ តំ គហបតិំ ឯតទវោច – ‘‘សុតំ មេតំ, គហបតិ – ‘អវិវិត្តា សាវត្ថី អរហន្តេហី’តិ។ កំ នុ ខ្វជ្ជ សមណំ វា ព្រាហ្មណំ វា បយិរុបាសេយ្យាមា’’តិ? ‘‘អយំ, ភន្តេ, ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ បយិរុបាសស្សូ’’តិ។ អថ ខោ សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ តស្ស គហបតិស្ស បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ព្រាហ្មណា, ភោ គោតម, ឯវមាហំសុ – ‘គហដ្ឋោ អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ, ន បព្ពជិតោ អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសល’ន្តិ។ ឥធ ភវំ គោតមោ កិមាហា’’តិ?
៤៦៣. ‘‘វិភជ្ជវាទោ ខោ អហមេត្ថ, មាណវ; នាហមេត្ថ ឯកំសវាទោ។ គិហិស្ស វាហំ, មាណវ, បព្ពជិតស្ស វា មិច្ឆាបដិបត្តិំ ន វណ្ណេមិ។ គិហី វា ហិ , មាណវ, បព្ពជិតោ វា មិច្ឆាបដិបន្នោ មិច្ឆាបដិបត្តាធិករណហេតុ ន អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសលំ។ គិហិស្ស វាហំ, មាណវ, បព្ពជិតស្ស វា សម្មាបដិបត្តិំ វណ្ណេមិ។ គិហី វា ហិ, មាណវ, បព្ពជិតោ វា សម្មាបដិបន្នោ សម្មាបដិបត្តាធិករណហេតុ អារាធកោ ហោតិ ញាយំ ធម្មំ កុសល’’ន្តិ។
‘‘ព្រាហ្មណា, ភោ គោតម, ឯវមាហំសុ – ‘មហដ្ឋមិទំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ ឃរាវាសកម្មដ្ឋានំ មហប្ផលំ ហោតិ; អប្បដ្ឋមិទំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ បព្ពជ្ជា កម្មដ្ឋានំ អប្បផលំ ហោតី’តិ។ ឥធ ភវំ គោតមោ កិមាហា’’តិ។
‘‘ឯត្ថាបិ ខោ អហំ, មាណវ, វិភជ្ជវាទោ; នាហមេត្ថ ឯកំសវាទោ។ អត្ថិ, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ; អត្ថិ, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតិ; អត្ថិ, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ; អត្ថិ, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតិ។ កតមញ្ច, មាណវ , កម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ? កសិ ខោ, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ។ កតមញ្ច, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតិ? កសិយេវ ខោ, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតិ។ កតមញ្ច, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ? វណិជ្ជា ខោ, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ។ កតមញ្ច មាណវ, កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតិ? វណិជ្ជាយេវ ខោ, មាណវ, កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតិ។
៤៦៤. ‘‘សេយ្យថាបិ, មាណវ, កសិ កម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ; ឯវមេវ ខោ, មាណវ, ឃរាវាសកម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, មាណវ, កសិយេវ កម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតិ; ឯវមេវ ខោ, មាណវ, ឃរាវាសកម្មដ្ឋានំ មហដ្ឋំ មហាកិច្ចំ មហាធិករណំ មហាសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, មាណវ, វណិជ្ជា កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ; ឯវមេវ ខោ, មាណវ, បព្ពជ្ជា កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ វិបជ្ជមានំ អប្បផលំ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, មាណវ, វណិជ្ជាយេវ កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតិ; ឯវមេវ ខោ , មាណវ, បព្ពជ្ជា កម្មដ្ឋានំ អប្បដ្ឋំ អប្បកិច្ចំ អប្បាធិករណំ អប្បសមារម្ភំ សម្បជ្ជមានំ មហប្ផលំ ហោតី’’តិ។
‘‘ព្រាហ្មណា , ភោ គោតម, បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ, កុសលស្ស អារាធនាយា’’តិ។ ‘‘យេ តេ, មាណវ, ព្រាហ្មណា បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ, កុសលស្ស អារាធនាយ – សចេ តេ អគរុ – សាធុ តេ បញ្ច ធម្មេ ឥមស្មិំ បរិសតិ ភាសស្សូ’’តិ។ ‘‘ន ខោ មេ, ភោ គោតម, គរុ យត្ថស្សុ ភវន្តោ វា និសិន្នោ ភវន្តរូបោ វា’’តិ និសិន្នា ភវន្តរូបា វាតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)។ ‘‘តេន ហិ, មាណវ, ភាសស្សូ’’តិ។ ‘‘សច្ចំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា បឋមំ ធម្មំ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ, កុសលស្ស អារាធនាយ។ តបំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ទុតិយំ ធម្មំ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ, កុសលស្ស អារាធនាយ។ ព្រហ្មចរិយំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា តតិយំ ធម្មំ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ, កុសលស្ស អារាធនាយ។ អជ្ឈេនំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ចតុត្ថំ ធម្មំ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ, កុសលស្ស អារាធនាយ។ ចាគំ ខោ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា បញ្ចមំ ធម្មំ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ, កុសលស្ស អារាធនាយ។ ព្រាហ្មណា, ភោ គោតម, ឥមេ បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ, កុសលស្ស អារាធនាយាតិ។ ឥធ ភវំ គោតមោ កិមាហា’’តិ?
៤៦៥. ‘‘កិំ បន, មាណវ, អត្ថិ កោចិ ព្រាហ្មណានំ ឯកព្រាហ្មណោបិ យោ ឯវមាហ – ‘អហំ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ធម្មានំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា វិបាកំ បវេទេមី’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘កិំ បន, មាណវ, អត្ថិ កោចិ ព្រាហ្មណានំ ឯកាចរិយោបិ ឯកាចរិយបាចរិយោបិ យាវ សត្តមា អាចរិយមហយុគាបិ យោ ឯវមាហ – ‘អហំ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ធម្មានំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា វិបាកំ បវេទេមី’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។ ‘‘កិំ បន, មាណវ, យេបិ តេ ព្រាហ្មណានំ បុព្ពកា ឥសយោ មន្តានំ កត្តារោ មន្តានំ បវត្តារោ យេសមិទំ ឯតរហិ ព្រាហ្មណា បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិតំ តទនុគាយន្តិ តទនុភាសន្តិ ភាសិតមនុភាសន្តិ វាចិតមនុវាចេន្តិ, សេយ្យថិទំ – អដ្ឋកោ វាមកោ វាមទេវោ វេស្សាមិត្តោ យមតគ្គិ អង្គីរសោ ភារទ្វាជោ វាសេដ្ឋោ កស្សបោ ភគុ, តេបិ ឯវមាហំសុ – ‘មយំ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ធម្មានំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា វិបាកំ បវេទេមា’’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘ឥតិ កិរ, មាណវ, នត្ថិ កោចិ ព្រាហ្មណានំ ឯកព្រាហ្មណោបិ យោ ឯវមាហ – ‘អហំ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ធម្មានំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា វិបាកំ បវេទេមី’តិ; នត្ថិ កោចិ ព្រាហ្មណានំ ឯកាចរិយោបិ ឯកាចរិយបាចរិយោបិ យាវ សត្តមា អាចរិយមហយុគាបិ យោ ឯវមាហ – ‘អហំ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ធម្មានំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា វិបាកំ បវេទេមី’តិ; យេបិ តេ ព្រាហ្មណានំ បុព្ពកា ឥសយោ មន្តានំ កត្តារោ មន្តានំ បវត្តារោ, យេសមិទំ ឯតរហិ ព្រាហ្មណា បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិតំ, តទនុគាយន្តិ តទនុភាសន្តិ ភាសិតមនុភាសន្តិ វាចិតមនុវាចេន្តិ, សេយ្យថិទំ – អដ្ឋកោ វាមកោ វាមទេវោ វេស្សាមិត្តោ យមតគ្គិ អង្គីរសោ ភារទ្វាជោ វាសេដ្ឋោ កស្សបោ ភគុ។ តេបិ ន ឯវមាហំសុ – ‘មយំ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ធម្មានំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា វិបាកំ បវេទេមា’តិ។
‘‘សេយ្យថាបិ, មាណវ, អន្ធវេណិ បរម្បរាសំសត្តា បុរិមោបិ ន បស្សតិ មជ្ឈិមោបិ ន បស្សតិ បច្ឆិមោបិ ន បស្សតិ; ឯវមេវ ខោ, មាណវ, អន្ធវេណូបមំ មញ្ញេ ព្រាហ្មណានំ ភាសិតំ សម្បជ្ជតិ – បុរិមោបិ ន បស្សតិ មជ្ឈិមោបិ ន បស្សតិ បច្ឆិមោបិ ន បស្សតី’’តិ។
៤៦៦. ឯវំ វុត្តេ, សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ ភគវតា អន្ធវេណូបមេន វុច្ចមានោ កុបិតោ អនត្តមនោ ភគវន្តំយេវ ខុំសេន្តោ ភគវន្តំយេវ វម្ភេន្តោ ភគវន្តំយេវ វទមានោ – ‘សមណោ គោតមោ បាបិតោ ភវិស្សតី’តិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ព្រាហ្មណោ, ភោ គោតម, បោក្ខរសាតិ ឱបមញ្ញោ សុភគវនិកោ ឯវមាហ – ‘ឯវមេវ បនិធេកច្ចេ បនិមេកេ (សព្ពត្ថ) សមណព្រាហ្មណា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ បដិជានន្តិ។ តេសមិទំ ភាសិតំ ហស្សកំយេវ សម្បជ្ជតិ, នាមកំយេវ សម្បជ្ជតិ, រិត្តកំយេវ សម្បជ្ជតិ, តុច្ឆកំយេវ សម្បជ្ជតិ។ កថញ្ហិ នាម មនុស្សភូតោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ ញស្សតិ វា ទក្ខតិ វា សច្ឆិ វា ករិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’’តិ?
‘‘កិំ បន, មាណវ, ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឱបមញ្ញោ សុភគវនិកោ សព្ពេសំយេវ សមណព្រាហ្មណានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានាតី’’តិ? ‘‘សកាយបិ ហិ, ភោ គោតម, បុណ្ណិកាយ ទាសិយា ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឱបមញ្ញោ សុភគវនិកោ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច ន បជានាតិ, កុតោ បន សព្ពេសំយេវ សមណព្រាហ្មណានំ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច បជានិស្សតី’’តិ?
‘‘សេយ្យថាបិ, មាណវ, ជច្ចន្ធោ បុរិសោ ន បស្សេយ្យ កណ្ហសុក្កានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ នីលកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ បីតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ លោហិតកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ មញ្ជិដ្ឋកានិ រូបានិ, ន បស្សេយ្យ សមវិសមំ, ន បស្សេយ្យ តារករូបានិ, ន បស្សេយ្យ ចន្ទិមសូរិយេ។ សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘នត្ថិ កណ្ហសុក្កានិ រូបានិ, នត្ថិ កណ្ហសុក្កានំ រូបានំ ទស្សាវី; នត្ថិ នីលកានិ រូបានិ, នត្ថិ នីលកានំ រូបានំ ទស្សាវី; នត្ថិ បីតកានិ រូបានិ, នត្ថិ បីតកានំ រូបានំ ទស្សាវី; នត្ថិ លោហិតកានិ រូបានិ, នត្ថិ លោហិតកានំ រូបានំ ទស្សាវី; នត្ថិ មញ្ជិដ្ឋកានិ រូបានិ, នត្ថិ មញ្ជិដ្ឋកានំ រូបានំ ទស្សាវី; នត្ថិ សមវិសមំ, នត្ថិ សមវិសមស្ស ទស្សាវី; នត្ថិ តារករូបានិ, នត្ថិ តារករូបានំ ទស្សាវី; នត្ថិ ចន្ទិមសូរិយា, នត្ថិ ចន្ទិមសូរិយានំ ទស្សាវី។ អហមេតំ ន ជានាមិ, អហមេតំ ន បស្សាមិ; តស្មា តំ នត្ថី’តិ។ សម្មា នុ ខោ សោ, មាណវ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ?
‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ អត្ថិ កណ្ហសុក្កានិ រូបានិ, អត្ថិ កណ្ហសុក្កានំ រូបានំ ទស្សាវី; អត្ថិ នីលកានិ រូបានិ, អត្ថិ នីលកានំ រូបានំ ទស្សាវី; អត្ថិ បីតកានិ រូបានិ, អត្ថិ បីតកានំ រូបានំ ទស្សាវី; អត្ថិ លោហិតកានិ រូបានិ, អត្ថិ លោហិតកានំ រូបានំ ទស្សាវី; អត្ថិ មញ្ជិដ្ឋកានិ រូបានិ, អត្ថិ មញ្ជិដ្ឋកានំ រូបានំ ទស្សាវី; អត្ថិ សមវិសមំ, អត្ថិ សមវិសមស្ស ទស្សាវី; អត្ថិ តារករូបានិ, អត្ថិ តារករូបានំ ទស្សាវី ; អត្ថិ ចន្ទិមសូរិយា, អត្ថិ ចន្ទិមសូរិយានំ ទស្សាវី។ ‘អហមេតំ ន ជានាមិ, អហមេតំ ន បស្សាមិ; តស្មា តំ នត្ថី’តិ; ន ហិ សោ, ភោ គោតម, សម្មា វទមានោ វទេយ្យា’’តិ។
‘‘ឯវមេវ ខោ, មាណវ, ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឱបមញ្ញោ សុភគវនិកោ អន្ធោ អចក្ខុកោ។ សោ វត ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ ញស្សតិ វា ទក្ខតិ វា សច្ឆិ វា ករិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ’’។
៤៦៧. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាណវ, យេ តេ កោសលកា ព្រាហ្មណមហាសាលា, សេយ្យថិទំ – ចង្កី ព្រាហ្មណោ តារុក្ខោ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ព្រាហ្មណោ ជាណុស្សោណិ ព្រាហ្មណោ បិតា ច វា (សី. ស្យា. កំ. បី.) តេ តោទេយ្យោ, កតមា នេសំ សេយ្យោ សេយ្យា (ស្យា. កំ.), យំ វា តេ សម្មុច្ចា សម្មុសា (សី. បី.) វាចំ ភាសេយ្យុំ យំ វា អសម្មុច្ចា’’តិ? ‘‘សម្មុច្ចា, ភោ គោតម’’។
‘‘កតមា នេសំ សេយ្យោ, យំ វា តេ មន្តា វាចំ ភាសេយ្យុំ យំ វា អមន្តា’’តិ? ‘‘មន្តា, ភោ គោតម’’។
‘‘កតមា នេសំ សេយ្យោ, យំ វា តេ បដិសង្ខាយ វាចំ ភាសេយ្យុំ យំ វា អប្បដិសង្ខាយា’’តិ? ‘‘បដិសង្ខាយ, ភោ គោតម’’។
‘‘កតមា នេសំ សេយ្យោ, យំ វា តេ អត្ថសំហិតំ វាចំ ភាសេយ្យុំ យំ វា អនត្ថសំហិត’’ន្តិ? ‘‘អត្ថសំហិតំ, ភោ គោតម’’។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាណវ, យទិ ឯវំ សន្តេ, ព្រាហ្មណេន បោក្ខរសាតិនា ឱបមញ្ញេន សុភគវនិកេន សម្មុច្ចា វាចា ភាសិតា អសម្មុច្ចា’’តិ អសម្មុសា វាតិ (បី.) ឯវមិតរបញ្ហត្តយេបិ វាសទ្ទេន សហ ទិស្សតិ? ‘‘អសម្មុច្ចា, ភោ គោតម’’។
‘‘មន្តា វាចា ភាសិតា អមន្តា វា’’តិ? ‘‘អមន្តា, ភោ គោតម’’។
‘‘បដិសង្ខាយ វាចា ភាសិតា អប្បដិសង្ខាយា’’តិ? ‘‘អប្បដិសង្ខាយ, ភោ គោតម’’។
‘‘អត្ថសំហិតា វាចា ភាសិតា អនត្ថសំហិតា’’តិ? ‘‘អនត្ថសំហិតា, ភោ គោតម’’។
‘‘បញ្ច ខោ ឥមេ, មាណវ, នីវរណា។ កតមេ បញ្ច? កាមច្ឆន្ទនីវរណំ, ព្យាបាទនីវរណំ, ថីនមិទ្ធនីវរណំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចនីវរណំ, វិចិកិច្ឆានីវរណំ – ឥមេ ខោ, មាណវ, បញ្ច នីវរណា។ ឥមេហិ ខោ មាណវ, បញ្ចហិ នីវរណេហិ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឱបមញ្ញោ សុភគវនិកោ អាវុតោ និវុតោ ឱផុដោ ឱវុតោ (សី.), ឱផុតោ (ស្យា. កំ. បី.) បរិយោនទ្ធោ។ សោ វត ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ ញស្សតិ វា ទក្ខតិ វា សច្ឆិ វា ករិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។
៤៦៨. ‘‘បញ្ច ខោ ឥមេ, មាណវ, កាមគុណា។ កតមេ បញ្ច? ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា, សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា…បេ.… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា… ជិវ្ហា វិញ្ញេយ្យា រសា… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា – ឥមេ ខោ, មាណវ, បញ្ច កាមគុណា។ ឥមេហិ ខោ, មាណវ, បញ្ចហិ កាមគុណេហិ ព្រាហ្មណោ បោក្ខរសាតិ ឱបមញ្ញោ សុភគវនិកោ គថិតោ មុច្ឆិតោ អជ្ឈោបន្នោ អនាទីនវទស្សាវី អនិស្សរណបញ្ញោ បរិភុញ្ជតិ។ សោ វត ឧត្តរិមនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ ញស្សតិ វា ទក្ខតិ វា សច្ឆិ វា ករិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាណវ, យំ វា តិណកដ្ឋុបាទានំ បដិច្ច អគ្គិំ ជាលេយ្យ យំ វា និស្សដ្ឋតិណកដ្ឋុបាទានំ អគ្គិំ ជាលេយ្យ, កតមោ នុ ខ្វាស្ស អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ វណ្ណវា ច បភស្សរោ ចា’’តិ? ‘‘សចេ តំ, ភោ គោតម, ឋានំ និស្សដ្ឋតិណកដ្ឋុបាទានំ អគ្គិំ ជាលេតុំ, ស្វាស្ស អគ្គិ អច្ចិមា ចេវ វណ្ណវា ច បភស្សរោ ចា’’តិ។ ‘‘អដ្ឋានំ ខោ ឯតំ, មាណវ, អនវកាសោ យំ និស្សដ្ឋតិណកដ្ឋុបាទានំ អគ្គិំ ជាលេយ្យ អញ្ញត្រ ឥទ្ធិមតា។ សេយ្យថាបិ, មាណវ, តិណកដ្ឋុបាទានំ បដិច្ច អគ្គិ ជលតិ តថូបមាហំ, មាណវ, ឥមំ បីតិំ វទាមិ យាយំ បីតិ បញ្ច កាមគុណេ បដិច្ច។ សេយ្យថាបិ, មាណវ, និស្សដ្ឋតិណកដ្ឋុបាទានោ និស្សដ្ឋតិណកដ្ឋុបាទានំ បដិច្ច (សី. បី. ក.) អគ្គិ ជលតិ តថូបមាហំ, មាណវ , ឥមំ បីតិំ វទាមិ យាយំ បីតិ អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ។
‘‘កតមា ច, មាណវ, បីតិ អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ? ឥធ, មាណវ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អយម្បិ ខោ, មាណវ, បីតិ អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ។ បុន ចបរំ, មាណវ, ភិក្ខុ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា…បេ.… ទុតិយំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អយម្បិ ខោ, មាណវ, បីតិ អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហិ។
៤៦៩. ‘‘យេ តេ, មាណវ, ព្រាហ្មណា បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយ, កតមេត្ថ កមេត្ថ (ក. សី. ស្យា. កំ. បី.) ព្រាហ្មណា ធម្មំ មហប្ផលតរំ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយា’’តិ? ‘‘យេមេ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយ, ចាគមេត្ថ ព្រាហ្មណា ធម្មំ មហប្ផលតរំ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយា’’តិ។
‘‘តំ កិ មញ្ញសិ, មាណវ, ឥធ អញ្ញតរស្ស ព្រាហ្មណស្ស មហាយញ្ញោ បច្ចុបដ្ឋិតោ អស្ស។ អថ ទ្វេ ព្រាហ្មណា អាគច្ឆេយ្យុំ – ‘ឥត្ថន្នាមស្ស ព្រាហ្មណស្ស មហាយញ្ញំ អនុភវិស្សាមា’តិ។ តត្រេកស្ស តត្ថេកស្ស (បី.) ព្រាហ្មណស្ស ឯវមស្ស – ‘អហោ វត! អហមេវ លភេយ្យំ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ, ន អញ្ញោ ព្រាហ្មណោ លភេយ្យ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌ’ន្តិ។ ឋានំ ខោ បនេតំ, មាណវ , វិជ្ជតិ យំ អញ្ញោ ព្រាហ្មណោ លភេយ្យ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ, ន សោ ព្រាហ្មណោ លភេយ្យ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ។ ‘អញ្ញោ ព្រាហ្មណោ លភតិ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ, នាហំ លភាមិ ភត្តគ្គេ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌ’ន្តិ – ឥតិ សោ កុបិតោ ហោតិ អនត្តមនោ។ ឥមស្ស បន, មាណវ, ព្រាហ្មណា កិំ វិបាកំ បញ្ញបេន្តី’’តិ? ‘‘ន ខ្វេត្ថ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា ឯវំ ទានំ ទេន្តិ – ‘ឥមិនា បរោ កុបិតោ ហោតុ អនត្តមនោ’តិ។ អថ ខ្វេត្ថ ព្រាហ្មណា អនុកម្បាជាតិកំយេវ អនុកម្បជាតិកំយេវ (ស្យា. កំ. ក.) ទានំ ទេន្តី’’តិ។ ‘‘ឯវំ សន្តេ, ខោ, មាណវ, ព្រាហ្មណានំ ឥទំ ឆដ្ឋំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ ហោតិ – យទិទំ អនុកម្បាជាតិក’’ន្តិ។ ‘‘ឯវំ សន្តេ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណានំ ឥទំ ឆដ្ឋំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ ហោតិ – យទិទំ អនុកម្បាជាតិក’’ន្តិ។
‘‘យេ តេ, មាណវ, ព្រាហ្មណា បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយ, ឥមេ ត្វំ បញ្ច ធម្មេ កត្ថ ពហុលំ សមនុបស្សសិ – គហដ្ឋេសុ វា បព្ពជិតេសុ វា’’តិ? ‘‘យេមេ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយ, ឥមាហំ បញ្ច ធម្មេ បព្ពជិតេសុ ពហុលំ សមនុបស្សាមិ អប្បំ គហដ្ឋេសុ។ គហដ្ឋោ ហិ, ភោ គោតម, មហដ្ឋោ មហាកិច្ចោ មហាធិករណោ មហាសមារម្ភោ, ន សតតំ សមិតំ សច្ចវាទី ហោតិ; បព្ពជិតោ ខោ បន, ភោ គោតម, អប្បដ្ឋោ អប្បកិច្ចោ អប្បាធិករណោ អប្បសមារម្ភោ, សតតំ សមិតំ សច្ចវាទី ហោតិ។ គហដ្ឋោ ហិ, ភោ គោតម, មហដ្ឋោ មហាកិច្ចោ មហាធិករណោ មហាសមារម្ភោ ន សតតំ សមិតំ តបស្សី ហោតិ… ព្រហ្មចារី ហោតិ… សជ្ឈាយពហុលោ ហោតិ… ចាគពហុលោ ហោតិ; បព្ពជិតោ ខោ បន, ភោ គោតម, អប្បដ្ឋោ អប្បកិច្ចោ អប្បាធិករណោ អប្បសមារម្ភោ សតតំ សមិតំ តបស្សី ហោតិ… ព្រហ្មចារី ហោតិ… សជ្ឈាយពហុលោ ហោតិ… ចាគពហុលោ ហោតិ។ យេមេ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណា បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយ, ឥមាហំ បញ្ច ធម្មេ បព្ពជិតេសុ ពហុលំ សមនុបស្សាមិ អប្បំ គហដ្ឋេសូ’’តិ។
‘‘យេ តេ, មាណវ, ព្រាហ្មណា បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយ ចិត្តស្សាហំ ឯតេ បរិក្ខារេ វទាមិ – យទិទំ ចិត្តំ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ តស្ស ភាវនាយ។ ឥធ, មាណវ, ភិក្ខុ សច្ចវាទី ហោតិ។ សោ ‘សច្ចវាទីម្ហី’តិ លភតិ អត្ថវេទំ, លភតិ ធម្មវេទំ, លភតិ ធម្មូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ។ យំ តំ កុសលូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ, ចិត្តស្សាហំ ឯតំ បរិក្ខារំ វទាមិ – យទិទំ ចិត្តំ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ តស្ស ភាវនាយ។ ឥធ, មាណវ, ភិក្ខុ តបស្សី ហោតិ…បេ.… ព្រហ្មចារី ហោតិ…បេ.… សជ្ឈាយពហុលោ ហោតិ…បេ.… ចាគពហុលោ ហោតិ។ សោ ‘ចាគពហុលោម្ហី’តិ លភតិ អត្ថវេទំ, លភតិ ធម្មវេទំ, លភតិ ធម្មូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ។ យំ តំ កុសលូបសំហិតំ បាមោជ្ជំ, ចិត្តស្សាហំ ឯតំ បរិក្ខារំ វទាមិ – យទិទំ ចិត្តំ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ តស្ស ភាវនាយ។ យេ តេ មាណវ, ព្រាហ្មណា, បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយ, ចិត្តស្សាហំ ឯតេ បរិក្ខារេ វទាមិ – យទិទំ ចិត្តំ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ តស្ស ភាវនាយា’’តិ។
៤៧០. ឯវំ វុត្តេ, សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សុតំ មេតំ, ភោ គោតម – ‘សមណោ គោតមោ ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គំ ជានាតី’’’តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, មាណវ, អាសន្នេ ឥតោ នឡការគាមោ, ន យិតោ ទូរេ នឡការគាមោ’’តិ?
‘‘ឯវំ, ភោ, អាសន្នេ ឥតោ នឡការគាមោ , ន យិតោ ទូរេ នឡការគាមោ’’តិ។
‘‘តំ, កិំ មញ្ញសិ មាណវ, ឥធស្ស បុរិសោ នឡការគាមេ ជាតវទ្ធោ ជាតវឌ្ឍោ (ស្យា. កំ. ក.); តមេនំ នឡការគាមតោ តាវទេវ អវសដំ អបសក្កំ (ស្យា. កំ. ក.) នឡការគាមស្ស មគ្គំ បុច្ឆេយ្យុំ; សិយា នុ ខោ, មាណវ, តស្ស បុរិសស្ស នឡការគាមេ ជាតវទ្ធស្ស នឡការគាមស្ស មគ្គំ បុដ្ឋស្ស ទន្ធាយិតត្តំ វា វិត្ថាយិតត្តំ វា’’តិ?
‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម’’។
‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’?
‘‘អមុ ហិ, ភោ គោតម, បុរិសោ នឡការគាមេ ជាតវទ្ធោ។ តស្ស សព្ពានេវ នឡការគាមស្ស មគ្គានិ សុវិទិតានី’’តិ។ ‘‘សិយា នុ ខោ, មាណវ, តស្ស បុរិសស្ស នឡការគាមេ ជាតវទ្ធស្ស នឡការគាមស្ស មគ្គំ បុដ្ឋស្ស ទន្ធាយិតត្តំ វា វិត្ថាយិតត្តំ វាតិ, ន ត្វេវ តថាគតស្ស ព្រហ្មលោកំ វា ព្រហ្មលោកគាមិនិំ វា បដិបទំ បុដ្ឋស្ស ទន្ធាយិតត្តំ វា វិត្ថាយិតត្តំ វា។ ព្រហ្មានញ្ចាហំ, មាណវ, បជានាមិ ព្រហ្មលោកញ្ច ព្រហ្មលោកគាមិនិញ្ច បដិបទំ; យថាបដិបន្នោ ច ព្រហ្មលោកំ ឧបបន្នោ តញ្ច បជានាមី’’តិ ។
‘‘សុតំ មេតំ, ភោ គោតម – ‘សមណោ គោតមោ ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គំ ទេសេតី’តិ។ សាធុ មេ ភវំ គោតមោ ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គំ ទេសេតូ’’តិ។
‘‘តេន ហិ, មាណវ, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ, ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ ភោ’’តិ ខោ សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ។ ភគវា ឯតទវោច –
៤៧១. ‘‘កតមោ ច, មាណវ, ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គោ? ឥធ, មាណវ, ភិក្ខុ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ; ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរតិ។ ឯវំ ភាវិតាយ ខោ, មាណវ, មេត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា យំ បមាណកតំ កម្មំ ន តំ តត្រាវសិស្សតិ, ន តំ តត្រាវតិដ្ឋតិ។ សេយ្យថាបិ, មាណវ, ពលវា សង្ខធមោ អប្បកសិរេនេវ ចាតុទ្ទិសា វិញ្ញាបេយ្យ ឯវមេវ ខោ មាណវ ឯវំ ភាវិតាយ មេត្តាយ (សី. ស្យា. កំ. បី. ទី. និ. ១.៥៥៦) តថាបិ ឥធ បាឋោយេវ ឧបមាយ សំសន្ទិយមានោ បរិបុណ្ណោ វិយ ទិស្សតិ; ឯវមេវ ខោ, មាណវ…បេ.… ឯវំ ភាវិតាយ ខោ, មាណវ, មេត្តាយ ឯវមេវ ខោ មាណវ ឯវំ ភាវិតាយ មេត្តាយ (សី. ស្យា. កំ. បី. ទី. និ. ១.៥៥៦) តថាបិ ឥធ បាឋោយេវ ឧបមាយ សំសន្ទិយមានោ បរិបុណ្ណោ វិយ ទិស្សតិ ចេតោវិមុត្តិយា យំ បមាណកតំ កម្មំ ន តំ តត្រាវសិស្សតិ, ន តំ តត្រាវតិដ្ឋតិ។ អយម្បិ ខោ, មាណវ, ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គោ។ ‘‘បុន ចបរំ, មាណវ, ភិក្ខុ ករុណាសហគតេន ចេតសា…បេ.… មុទិតាសហគតេន ចេតសា…បេ.… ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ, តថា តតិយំ, តថា ចតុត្ថំ; ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ ឧបេក្ខាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាពជ្ឈេន ផរិត្វា វិហរតិ។ ឯវំ ភាវិតាយ ខោ, មាណវ, ឧបេក្ខាយ ចេតោវិមុត្តិយា យំ បមាណកតំ កម្មំ ន តំ តត្រាវសិស្សតិ, ន តំ តត្រាវតិដ្ឋតិ។ សេយ្យថាបិ, មាណវ, ពលវា សង្ខធមោ អប្បកសិរេនេវ ចាតុទ្ទិសា វិញ្ញាបេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, មាណវ…បេ.… ឯវំ ភាវិតាយ ខោ, មាណវ, ឧបេក្ខាយ ចេតោវិមុត្តិយា យំ បមាណកតំ កម្មំ ន តំ តត្រាវសិស្សតិ, ន តំ តត្រាវតិដ្ឋតិ។ អយម្បិ ខោ, មាណវ, ព្រហ្មានំ សហព្យតាយ មគ្គោ’’តិ។
៤៧២. ឯវំ វុត្តេ, សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ – ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គតំ។ ហន្ទ, ច ទានិ មយំ, ភោ គោតម, គច្ឆាម; ពហុកិច្ចា មយំ ពហុករណីយា’’តិ។ ‘‘យស្សទានិ ត្វំ, មាណវ, កាលំ មញ្ញសី’’តិ។ អថ ខោ សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។
តេន ខោ បន សមយេន ជាណុស្សោណិ ព្រាហ្មណោ សព្ពសេតេន វឡវាភិរថេន វឡភីរថេន (សី.) សាវត្ថិយា និយ្យាតិ ទិវា ទិវស្ស។ អទ្ទសា ខោ ជាណុស្សោណិ ព្រាហ្មណោ សុភំ មាណវំ តោទេយ្យបុត្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន សុភំ មាណវំ តោទេយ្យបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ហន្ទ, កុតោ នុ ភវំ ភារទ្វាជោ អាគច្ឆតិ ទិវា ទិវស្សា’’តិ? ‘‘ឥតោ ហិ ខោ អហំ, ភោ , អាគច្ឆាមិ សមណស្ស គោតមស្ស សន្តិកា’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, ភវំ ភារទ្វាជោ, សមណស្ស គោតមស្ស បញ្ញាវេយ្យត្តិយំ បណ្ឌិតោ មញ្ញេតិ’’? ‘‘កោ ចាហំ, ភោ, កោ ច សមណស្ស គោតមស្ស បញ្ញាវេយ្យត្តិយំ ជានិស្សាមិ? សោបិ នូនស្ស តាទិសោវ យោ សមណស្ស គោតមស្ស បញ្ញាវេយ្យត្តិយំ ជានេយ្យា’’តិ។ ‘‘ឧឡារាយ ខលុ, ភវំ ភារទ្វាជោ, សមណំ គោតមំ បសំសាយ បសំសតី’’តិ។ ‘‘កោ ចាហំ, ភោ, កោ ច សមណំ គោតមំ បសំសិស្សាមិ? បសត្ថបសត្ថោវ សោ ភវំ គោតមោ សេដ្ឋោ ទេវមនុស្សានំ។ យេ ចិមេ, ភោ, ព្រាហ្មណា បញ្ច ធម្មេ បញ្ញបេន្តិ បុញ្ញស្ស កិរិយាយ កុសលស្ស អារាធនាយ; ចិត្តស្សេតេ សមណោ គោតមោ បរិក្ខារេ វទេតិ – យទិទំ ចិត្តំ អវេរំ អព្យាពជ្ឈំ តស្ស ភាវនាយា’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, ជាណុស្សោណិ ព្រាហ្មណោ សព្ពសេតា វឡវាភិរថា ឱរោហិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា ឧទានំ ឧទានេសិ – ‘‘លាភា រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស, សុលទ្ធលាភា រញ្ញោ បសេនទិស្ស កោសលស្ស យស្ស វិជិតេ តថាគតោ វិហរតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ’’តិ។
សុភសុត្តំ និដ្ឋិតំ នវមំ។
១០. សង្គារវសុត្តំ
៤៧៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ ចារិកំ ចរតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ។ តេន ខោ បន សមយេន ធនញ្ជានី ធានញ្ជានី (សី. បី.) នាម ព្រាហ្មណី ចញ្ចលិកប្បេ មណ្ឌលកប្បេ (សី.), បច្ចលកប្បេ (ស្យា. កំ.), ចណ្ឌលកប្បេ (បី.) បដិវសតិ អភិប្បសន្នា ពុទ្ធេ ច ធម្មេ ច សង្ឃេ ច។ អថ ខោ ធនញ្ជានី ព្រាហ្មណី ឧបក្ខលិត្វា តិក្ខត្តុំ ឧទានំ ឧទានេសិ – ‘‘នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្សា’’តិ ។
តេន ខោ បន សមយេន សង្គារវោ នាម មាណវោ ចញ្ចលិកប្បេ បដិវសតិ តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ , បទកោ, វេយ្យាករណោ, លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ។ អស្សោសិ ខោ សង្គារវោ មាណវោ ធនញ្ជានិយា ព្រាហ្មណិយា ឯវំ វាចំ ភាសមានាយ។ សុត្វា ធនញ្ជានិំ ព្រាហ្មណិំ ឯតទវោច – ‘‘អវភូតាវ អយំ អវភូតា ចយំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ធនញ្ជានី ព្រាហ្មណី, បរភូតាវ អយំ បរាភូតា ចយំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ធនញ្ជានី ព្រាហ្មណី, វិជ្ជមានានំ (តេវិជ្ជានំ) ( ) សី. ស្យា. កំ. បី. បោត្ថកេសុ នត្ថិ ព្រាហ្មណានំ, អថ ច បន តស្ស មុណ្ឌកស្ស សមណកស្ស វណ្ណំ ភាសិស្សតី’’តិ ភាសតីតិ (សី. ស្យា. កំ. បី)។ ‘‘ន ហិ បន ត្វំ, តាត ភទ្រមុខ, តស្ស ភគវតោ សីលបញ្ញាណំ ជានាសិ។ សចេ ត្វំ, តាត ភទ្រមុខ, តស្ស ភគវតោ សីលបញ្ញាណំ ជានេយ្យាសិ, ន ត្វំ, តាត ភទ្រមុខ, តំ ភគវន្តំ អក្កោសិតព្ពំ បរិភាសិតព្ពំ មញ្ញេយ្យាសី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភោតិ, យទា សមណោ គោតមោ ចញ្ចលិកប្បំ អនុប្បត្តោ ហោតិ អថ មេ អារោចេយ្យាសី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភទ្រមុខា’’តិ ខោ ធនញ្ជានី ព្រាហ្មណី សង្គារវស្ស មាណវស្ស បច្ចស្សោសិ។
អថ ខោ ភគវា កោសលេសុ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន ចញ្ចលិកប្បំ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា ចញ្ចលិកប្បេ វិហរតិ តោទេយ្យានំ ព្រាហ្មណានំ អម្ពវនេ។ អស្សោសិ ខោ ធនញ្ជានី ព្រាហ្មណី – ‘‘ភគវា កិរ ចញ្ចលិកប្បំ អនុប្បត្តោ, ចញ្ចលិកប្បេ វិហរតិ តោទេយ្យានំ ព្រាហ្មណានំ អម្ពវនេ’’តិ។ អថ ខោ ធនញ្ជានី ព្រាហ្មណី យេន សង្គារវោ មាណវោ តេនុបសង្កមិ ; ឧបសង្កមិត្វា សង្គារវំ មាណវំ ឯតទវោច – ‘‘អយំ, តាត ភទ្រមុខ, សោ ភគវា ចញ្ចលិកប្បំ អនុប្បត្តោ, ចញ្ចលិកប្បេ វិហរតិ តោទេយ្យានំ ព្រាហ្មណានំ អម្ពវនេ។ យស្សទានិ, តាត ភទ្រមុខ, កាលំ មញ្ញសី’’តិ។
៤៧៤. ‘‘ឯវំ, ភោ’’តិ ខោ សង្គារវោ មាណវោ ធនញ្ជានិយា ព្រាហ្មណិយា បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សង្គារវោ មាណវោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សន្តិ ខោ, ភោ គោតម, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ទិដ្ឋធម្មាភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា, អាទិព្រហ្មចរិយំ បដិជានន្តិ។ តត្រ, ភោ គោតម, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ទិដ្ឋធម្មាភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា, អាទិព្រហ្មចរិយំ បដិជានន្តិ, តេសំ ភវំ គោតមោ កតមោ’’តិ? ‘‘ទិដ្ឋធម្មាភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តានំ, អាទិព្រហ្មចរិយំ បដិជានន្តានម្បិ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, វេមត្តំ វទាមិ។ សន្តិ, ភារទ្វាជ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា អនុស្សវិកា។ តេ អនុស្សវេន ទិដ្ឋធម្មាភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា, អាទិព្រហ្មចរិយំ បដិជានន្តិ; សេយ្យថាបិ ព្រាហ្មណា តេវិជ្ជា។ សន្តិ បន, ភារទ្វាជ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា កេវលំ សទ្ធាមត្តកេន ទិដ្ឋធម្មាភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា, អាទិព្រហ្មចរិយំ បដិជានន្តិ; សេយ្យថាបិ តក្កី វីមំសី។ សន្តិ, ភារទ្វាជ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ សាមំយេវ ធម្មំ អភិញ្ញាយ ទិដ្ឋធម្មាភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា, អាទិព្រហ្មចរិយំ បដិជានន្តិ។ តត្រ, ភារទ្វាជ, យេ តេ សមណព្រាហ្មណា បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ សាមំយេវ ធម្មំ អភិញ្ញាយ ទិដ្ឋធម្មាភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា, អាទិព្រហ្មចរិយំ បដិជានន្តិ, តេសាហមស្មិ។ តទមិនាបេតំ, ភារទ្វាជ, បរិយាយេន វេទិតព្ពំ, យថា យេ តេ សមណព្រាហ្មណា បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ សាមំយេវ ធម្មំ អភិញ្ញាយ ទិដ្ឋធម្មាភិញ្ញាវោសានបារមិប្បត្តា, អាទិព្រហ្មចរិយំ បដិជានន្តិ, តេសាហមស្មិ។
៤៧៥. ‘‘ឥធ មេ, ភារទ្វាជ, បុព្ពេវ សម្ពោធា អនភិសម្ពុទ្ធស្ស ពោធិសត្តស្សេវ សតោ ឯតទហោសិ – ‘សម្ពាធោ ឃរាវាសោ រជាបថោ, អព្ភោកាសោ បព្ពជ្ជា។ នយិទំ សុករំ អគារំ អជ្ឈាវសតា ឯកន្តបរិបុណ្ណំ ឯកន្តបរិសុទ្ធំ សង្ខលិខិតំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុំ។ យំនូនាហំ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, អបរេន សមយេន ទហរោវ សមានោ សុសុកាឡកេសោ ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតោ បឋមេន វយសា អកាមកានំ មាតាបិតូនំ អស្សុមុខានំ រុទន្តានំ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិំ។ សោ ឯវំ បព្ពជិតោ សមានោ កិំកុសលគវេសី អនុត្តរំ សន្តិវរបទំ បរិយេសមានោ យេន អាឡារោ កាលាមោ តេនុបសង្កមិំ; ឧបសង្កមិត្វា អាឡារំ កាលាមំ ឯតទវោចំ – ‘ឥច្ឆាមហំ, អាវុសោ កាលាម, ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុ’ន្តិ។ ឯវំ វុត្តេ, ភារទ្វាជ, អាឡារោ កាលាមោ មំ ឯតទវោច – ‘វិហរតាយស្មា។ តាទិសោ អយំ ធម្មោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ នចិរស្សេវ សកំ អាចរិយកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យា’តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, នចិរស្សេវ ខិប្បមេវ តំ ធម្មំ បរិយាបុណិំ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, តាវតកេនេវ ឱដ្ឋបហតមត្តេន លបិតលាបនមត្តេន ‘ញាណវាទញ្ច វទាមិ, ថេរវាទញ្ច ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ច បដិជានាមិ, អហញ្ចេវ អញ្ញេ ច។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘ន ខោ អាឡារោ កាលាមោ ឥមំ ធម្មំ កេវលំ សទ្ធាមត្តកេន សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមីតិ បវេទេតិ; អទ្ធា អាឡារោ កាលាមោ ឥមំ ធម្មំ ជានំ បស្សំ វិហរតី’តិ។
‘‘អថ ខ្វាហំ, ភារទ្វាជ, យេន អាឡារោ កាលាមោ តេនុបសង្កមិំ; ឧបសង្កមិត្វា អាឡារំ កាលាមំ ឯតទវោចំ – ‘កិត្តាវតា នោ, អាវុសោ កាលាម, ឥមំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមីតិ បវេទេសី’តិ? ឯវំ វុត្តេ, ភារទ្វាជ, អាឡារោ កាលាមោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ បវេទេសិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘ន ខោ អាឡារស្សេវ កាលាមស្ស អត្ថិ សទ្ធា, មយ្ហំបត្ថិ សទ្ធា; ន ខោ អាឡារស្សេវ កាលាមស្ស អត្ថិ វីរិយំ…បេ.… សតិ… សមាធិ… បញ្ញា, មយ្ហំបត្ថិ បញ្ញា។ យំនូនាហំ យំ ធម្មំ អាឡារោ កាលាមោ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមីតិ បវេទេតិ តស្ស ធម្មស្ស សច្ឆិកិរិយាយ បទហេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, នចិរស្សេវ ខិប្បមេវ តំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ។ អថ ខ្វាហំ, ភារទ្វាជ, យេន អាឡារោ កាលាមោ តេនុបសង្កមិំ; ឧបសង្កមិត្វា អាឡារំ កាលាមំ ឯតទវោចំ – ‘ឯត្តាវតា នោ, អាវុសោ កាលាម, ឥមំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ បវេទេសី’តិ? ‘ឯត្តាវតា ខោ អហំ, អាវុសោ, ឥមំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ បវេទេមី’តិ។ ‘អហម្បិ ខោ, អាវុសោ, ឯត្តាវតា ឥមំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមី’តិ។ ‘លាភា នោ, អាវុសោ, សុលទ្ធំ នោ, អាវុសោ, យេ មយំ អាយស្មន្តំ តាទិសំ សព្រហ្មចារិំ បស្សាម។ ឥតិ យាហំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ បវេទេមិ តំ ត្វំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរសិ; យំ ត្វំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរសិ តមហំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ បវេទេមិ។ ឥតិ យាហំ ធម្មំ ជានាមិ តំ ត្វំ ធម្មំ ជានាសិ, យំ ត្វំ ធម្មំ ជានាសិ តមហំ ធម្មំ ជានាមិ ។ ឥតិ យាទិសោ អហំ តាទិសោ តុវំ, យាទិសោ តុវំ តាទិសោ អហំ។ ឯហិ ទានិ, អាវុសោ, ឧភោវ សន្តា ឥមំ គណំ បរិហរាមា’តិ។ ឥតិ ខោ, ភារទ្វាជ, អាឡារោ កាលាមោ អាចរិយោ មេ សមានោ អត្តនោ អន្តេវាសិំ មំ សមានំ អត្តនា សមសមំ ឋបេសិ, ឧឡារាយ ច មំ បូជាយ បូជេសិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘នាយំ ធម្មោ និព្ពិទាយ ន វិរាគាយ ន និរោធាយ ន ឧបសមាយ ន អភិញ្ញាយ ន សម្ពោធាយ ន និព្ពានាយ សំវត្តតិ, យាវទេវ អាកិញ្ចញ្ញាយតនូបបត្តិយា’តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, តំ ធម្មំ អនលង្ករិត្វា តស្មា ធម្មា និព្ពិជ្ជ អបក្កមិំ។
៤៧៦. ‘‘សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, កិំកុសលគវេសី អនុត្តរំ សន្តិវរបទំ បរិយេសមានោ យេន ឧទកោ រាមបុត្តោ តេនុបសង្កមិំ; ឧបសង្កមិត្វា ឧទកំ រាមបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘ឥច្ឆាមហំ, អាវុសោ បស្ស ម. និ. ១.២៧៨ បាសរាសិសុត្តេ, ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុ’ន្តិ។ ឯវំ វុត្តេ, ភារទ្វាជ, ឧទកោ រាមបុត្តោ មំ ឯតទវោច – ‘វិហរតាយស្មា។ តាទិសោ អយំ ធម្មោ យត្ថ វិញ្ញូ បុរិសោ នចិរស្សេវ សកំ អាចរិយកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យា’តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, នចិរស្សេវ ខិប្បមេវ តំ ធម្មំ បរិយាបុណិំ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, តាវតកេនេវ ឱដ្ឋបហតមត្តេន លបិតលាបនមត្តេន ‘ញាណវាទញ្ច វទាមិ, ថេរវាទញ្ច ជានាមិ, បស្សាមី’តិ ច បដិជានាមិ, អហញ្ចេវ អញ្ញេ ច ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘ន ខោ រាមោ ឥមំ ធម្មំ កេវលំ សទ្ធាមត្តកេន សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមីតិ បវេទេសិ; អទ្ធា រាមោ ឥមំ ធម្មំ ជានំ បស្សំ វិហាសី’តិ។ អថ ខ្វាហំ, ភារទ្វាជ, យេន ឧទកោ រាមបុត្តោ តេនុបសង្កមិំ; ឧបសង្កមិត្វា ឧទកំ រាមបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘កិត្តាវតា នោ, អាវុសោ, រាមោ ឥមំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមីតិ បវេទេសី’តិ? ឯវំ វុត្តេ, ភារទ្វាជ, ឧទកោ រាមបុត្តោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ បវេទេសិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘ន ខោ រាមស្សេវ អហោសិ សទ្ធា, មយ្ហំបត្ថិ សទ្ធា; ន ខោ រាមស្សេវ អហោសិ វីរិយំ…បេ.… សតិ… សមាធិ… បញ្ញា, មយ្ហំបត្ថិ បញ្ញា។ យំនូនាហំ យំ ធម្មំ រាមោ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមីតិ បវេទេសិ តស្ស ធម្មស្ស សច្ឆិកិរិយាយ បទហេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, នចិរស្សេវ ខិប្បមេវ តំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ។
‘‘អថ ខ្វាហំ, ភារទ្វាជ, យេន ឧទកោ រាមបុត្តោ តេនុបសង្កមិំ; ឧបសង្កមិត្វា ឧទកំ រាមបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘ឯត្តាវតា នោ, អាវុសោ, រាមោ ឥមំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ បវេទេសី’តិ? ‘ឯត្តាវតា ខោ, អាវុសោ, រាមោ ឥមំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ បវេទេសី’តិ។ ‘អហម្បិ ខោ, អាវុសោ, ឯត្តាវតា ឥមំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមី’តិ។ ‘លាភា នោ, អាវុសោ, សុលទ្ធំ នោ, អាវុសោ, យេ មយំ អាយស្មន្តំ តាទិសំ សព្រហ្មចារិំ បស្សាម។ ឥតិ យំ ធម្មំ រាមោ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ បវេទេសិ តំ ត្វំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរសិ; យំ ត្វំ ធម្មំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរសិ តំ ធម្មំ រាមោ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ បវេទេសិ។ ឥតិ យំ ធម្មំ រាមោ អភិញ្ញាសិ តំ ត្វំ ធម្មំ ជានាសិ, យំ ត្វំ ធម្មំ ជានាសិ តំ ធម្មំ រាមោ អភិញ្ញាសិ។ ឥតិ យាទិសោ រាមោ អហោសិ តាទិសោ តុវំ, យាទិសោ តុវំ តាទិសោ រាមោ អហោសិ។ ឯហិ ទានិ, អាវុសោ, តុវំ ឥមំ គណំ បរិហរា’តិ។ ឥតិ ខោ, ភារទ្វាជ, ឧទកោ រាមបុត្តោ សព្រហ្មចារី មេ សមានោ អាចរិយដ្ឋានេ មំ ឋបេសិ, ឧឡារាយ ច មំ បូជាយ បូជេសិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘នាយំ ធម្មោ និព្ពិទាយ ន វិរាគាយ ន និរោធាយ ន ឧបសមាយ ន អភិញ្ញាយ ន សម្ពោធាយ ន និព្ពានាយ សំវត្តតិ, យាវទេវ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនូបបត្តិយា’តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, តំ ធម្មំ អនលង្ករិត្វា តស្មា ធម្មា និព្ពិជ្ជ អបក្កមិំ។
៤៧៧. ‘‘សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, កិំកុសលគវេសី អនុត្តរំ សន្តិវរបទំ បរិយេសមានោ មគធេសុ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន ឧរុវេឡា សេនានិគមោ តទវសរិំ។ តត្ថទ្ទសំ រមណីយំ ភូមិភាគំ, បាសាទិកញ្ច វនសណ្ឌំ, នទិញ្ច សន្ទន្តិំ សេតកំ សុបតិត្ថំ រមណីយំ, សមន្តា ច គោចរគាមំ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘រមណីយោ វត, ភោ, ភូមិភាគោ, បាសាទិកោ ច វនសណ្ឌោ, នទី ច សន្ទតិ សេតកា សុបតិត្ថា រមណីយា, សមន្តា ច គោចរគាមោ។ អលំ វតិទំ កុលបុត្តស្ស បធានត្ថិកស្ស បធានាយា’តិ ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, តត្ថេវ និសីទិំ – ‘អលមិទំ បធានាយា’តិ។ អបិស្សុ មំ, ភារទ្វាជ, តិស្សោ ឧបមា បដិភំសុ អនច្ឆរិយា បុព្ពេ អស្សុតបុព្ពា។
‘‘សេយ្យថាបិ, ភារទ្វាជ, អល្លំ កដ្ឋំ សស្នេហំ ឧទកេ និក្ខិត្តំ។ អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឧត្តរារណិំ អាទាយ – ‘អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេស្សាមិ, តេជោ បាតុករិស្សាមី’តិ។ តំ កិំ មញ្ញសិ, ភារទ្វាជ, អបិ នុ សោ បុរិសោ អមុំ អល្លំ កដ្ឋំ សស្នេហំ ឧទកេ និក្ខិត្តំ ឧត្តរារណិំ អាទាយ អភិមន្ថេន្តោ អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេយ្យ, តេជោ បាតុករេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ តំ កិស្ស ហេតុ? អទុញ្ហិ, ភោ គោតម, អល្លំ កដ្ឋំ សស្នេហំ, តញ្ច បន ឧទកេ និក្ខិត្តំ; យាវទេវ ច បន សោ បុរិសោ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភារទ្វាជ, យេ ហិ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កាយេន ចេវ ចិត្តេន ច កាមេហិ អវូបកដ្ឋា វិហរន្តិ, យោ ច នេសំ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ កាមស្នេហោ កាមមុច្ឆា កាមបិបាសា កាមបរិឡាហោ សោ ច អជ្ឈត្តំ ន សុប្បហីនោ ហោតិ ន សុប្បដិប្បស្សទ្ធោ, ឱបក្កមិកា ចេបិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ, អភព្ពាវ តេ ញាណាយ ទស្សនាយ អនុត្តរាយ សម្ពោធាយ។ នោ ចបិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឱបក្កមិកា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ អភព្ពាវ តេ ញាណាយ ទស្សនាយ អនុត្តរាយ សម្ពោធាយ។ អយំ ខោ មំ, ភារទ្វាជ, បឋមា ឧបមា បដិភាសិ អនច្ឆរិយា បុព្ពេ អស្សុតបុព្ពា។
៤៧៨. ‘‘អបរាបិ ខោ មំ, ភារទ្វាជ, ទុតិយា ឧបមា បដិភាសិ អនច្ឆរិយា បុព្ពេ អស្សុតបុព្ពា។ សេយ្យថាបិ, ភារទ្វាជ, អល្លំ កដ្ឋំ សស្នេហំ អារកា ឧទកា ថលេ និក្ខិត្តំ។ អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឧត្តរារណិំ អាទាយ – ‘អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេស្សាមិ, តេជោ បាតុករិស្សាមី’តិ។ តំ កិំ មញ្ញសិ, ភារទ្វាជ, អបិ នុ សោ បុរិសោ អមុំ អល្លំ កដ្ឋំ សស្នេហំ អារកា ឧទកា ថលេ និក្ខិត្តំ ឧត្តរារណិំ អាទាយ អភិមន្ថេន្តោ អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេយ្យ តេជោ បាតុករេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហិទំ, ភោ គោតម។ តំ កិស្ស ហេតុ? អទុញ្ហិ, ភោ គោតម, អល្លំ កដ្ឋំ សស្នេហំ, កិញ្ចាបិ អារកា ឧទកា ថលេ និក្ខិត្តំ; យាវទេវ ច បន សោ បុរិសោ កិលមថស្ស វិឃាតស្ស ភាគី អស្សា’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភារទ្វាជ, យេ ហិ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កាយេន ចេវ ចិត្តេន ច កាមេហិ វូបកដ្ឋា វិហរន្តិ, យោ ច នេសំ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ កាមស្នេហោ កាមមុច្ឆា កាមបិបាសា កាមបរិឡាហោ សោ ច អជ្ឈត្តំ ន សុប្បហីនោ ហោតិ ន សុប្បដិប្បស្សទ្ធោ, ឱបក្កមិកា ចេបិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ, អភព្ពាវ តេ ញាណាយ ទស្សនាយ អនុត្តរាយ សម្ពោធាយ។ នោ ចេបិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឱបក្កមិកា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ, អភព្ពាវ តេ ញាណាយ ទស្សនាយ អនុត្តរាយ សម្ពោធាយ។ អយំ ខោ មំ, ភារទ្វាជ, ទុតិយា ឧបមា បដិភាសិ អនច្ឆរិយា បុព្ពេ អស្សុតបុព្ពា។
៤៧៩. ‘‘អបរាបិ ខោ មំ, ភារទ្វាជ, តតិយា ឧបមា បដិភាសិ អនច្ឆរិយា បុព្ពេ អស្សុតបុព្ពា។ សេយ្យថាបិ, ភារទ្វាជ, សុក្ខំ កដ្ឋំ កោឡាបំ អារកា ឧទកា ថលេ និក្ខិត្តំ។ អថ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ ឧត្តរារណិំ អាទាយ – ‘អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេស្សាមិ, តេជោ បាតុករិស្សាមី’តិ។ តំ កិំ មញ្ញសិ, ភារទ្វាជ, អបិ នុ សោ បុរិសោ អមុំ សុក្ខំ កដ្ឋំ កោឡាបំ អារកា ឧទកា ថលេ និក្ខិត្តំ ឧត្តរារណិំ អាទាយ អភិមន្ថេន្តោ អគ្គិំ អភិនិព្ពត្តេយ្យ, តេជោ បាតុករេយ្យា’’តិ? ‘‘ឯវំ ភោ គោតម។ តំ កិស្ស ហេតុ? អទុញ្ហិ, ភោ គោតម, សុក្ខំ កដ្ឋំ កោឡាបំ, តញ្ច បន អារកា ឧទកា ថលេ និក្ខិត្ត’’ន្តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភារទ្វាជ, យេ ហិ កេចិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា កាយេន ចេវ ចិត្តេន ច កាមេហិ វូបកដ្ឋា វិហរន្តិ, យោ ច នេសំ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ កាមស្នេហោ កាមមុច្ឆា កាមបិបាសា កាមបរិឡាហោ សោ ច អជ្ឈត្តំ សុប្បហីនោ ហោតិ សុប្បដិប្បស្សទ្ធោ, ឱបក្កមិកា ចេបិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ, ភព្ពាវ តេ ញាណាយ ទស្សនាយ អនុត្តរាយ សម្ពោធាយ។ នោ ចេបិ តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ឱបក្កមិកា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ, ភព្ពាវ តេ ញាណាយ ទស្សនាយ អនុត្តរាយ សម្ពោធាយ។ អយំ ខោ មំ, ភារទ្វាជ, តតិយា ឧបមា បដិភាសិ អនច្ឆរិយា បុព្ពេ អស្សុតបុព្ពា។ ឥមា ខោ មំ, ភារទ្វាជ, តិស្សោ ឧបមា បដិភំសុ អនច្ឆរិយា បុព្ពេ អស្សុតបុព្ពា។
៤៨០. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ ទន្តេភិទន្តមាធាយ, ជិវ្ហាយ តាលុំ អាហច្ច, ចេតសា ចិត្តំ អភិនិគ្គណ្ហេយ្យំ អភិនិប្បីឡេយ្យំ អភិសន្តាបេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, ទន្តេភិទន្តមាធាយ, ជិវ្ហាយ តាលុំ អាហច្ច, ចេតសា ចិត្តំ អភិនិគ្គណ្ហាមិ អភិនិប្បីឡេមិ អភិសន្តាបេមិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ទន្តេភិទន្តមាធាយ, ជិវ្ហាយ តាលុំ អាហច្ច, ចេតសា ចិត្តំ អភិនិគ្គណ្ហតោ អភិនិប្បីឡយតោ អភិសន្តាបយតោ កច្ឆេហិ សេទា មុច្ចន្តិ។ សេយ្យថាបិ, ភារទ្វាជ, ពលវា បុរិសោ ទុព្ពលតរំ បុរិសំ សីសេ វា គហេត្វា ខន្ធេ វា គហេត្វា អភិនិគ្គណ្ហេយ្យ អភិនិប្បីឡេយ្យ អភិសន្តាបេយ្យ, ឯវមេវ ខោ មេ, ភារទ្វាជ, ទន្តេភិទន្តមាធាយ, ជិវ្ហាយ តាលុំ អាហច្ច, ចេតសា ចិត្តំ អភិនិគ្គណ្ហតោ អភិនិប្បីឡយតោ អភិសន្តាបយតោ កច្ឆេហិ សេទា មុច្ចន្តិ។ អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ភារទ្វាជ, វីរិយំ ហោតិ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា; សារទ្ធោ ច បន មេ កាយោ ហោតិ អប្បដិប្បស្សទ្ធោ, តេនេវ ទុក្ខប្បធានេន បធានាភិតុន្នស្ស សតោ។
៤៨១. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ អប្បាណកំយេវ ឈានំ ឈាយេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច អស្សាសបស្សាសេ ឧបរុន្ធិំ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ កណ្ណសោតេហិ វាតានំ និក្ខមន្តានំ អធិមត្តោ សទ្ទោ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ នាម កម្មារគគ្គរិយា ធមមានាយ អធិមត្តោ សទ្ទោ ហោតិ, ឯវមេវ ខោ មេ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ កណ្ណសោតេហិ វាតានំ និក្ខមន្តានំ អធិមត្តោ សទ្ទោ ហោតិ។ អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ភារទ្វាជ, វីរិយំ ហោតិ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា; សារទ្ធោ ច បន មេ កាយោ ហោតិ អប្បដិប្បស្សទ្ធោ, តេនេវ ទុក្ខប្បធានេន បធានាភិតុន្នស្ស សតោ។
‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ អប្បាណកំយេវ ឈានំ ឈាយេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេ ឧបរុន្ធិំ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ អធិមត្តា វាតា មុទ្ធនិ ឩហនន្តិ។ សេយ្យថាបិ, ភារទ្វាជ, ពលវា បុរិសោ, តិណ្ហេន សិខរេន មុទ្ធនិ អភិមត្ថេយ្យ, ឯវមេវ ខោ មេ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ អធិមត្តា វាតា មុទ្ធនិ ឩហនន្តិ។ អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ភារទ្វាជ, វីរិយំ ហោតិ អសល្លីនំ , ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា; សារទ្ធោ ច បន មេ កាយោ ហោតិ អប្បដិប្បស្សទ្ធោ, តេនេវ ទុក្ខប្បធានេន បធានាភិតុន្នស្ស សតោ។
‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ អប្បាណកំយេវ ឈានំ ឈាយេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេ ឧបរុន្ធិំ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ អធិមត្តា សីសេ សីសវេទនា ហោន្តិ។ សេយ្យថាបិ, ភារទ្វាជ, ពលវា បុរិសោ ទឡ្ហេន វរត្តក្ខណ្ឌេន សីសេ សីសវេឋំ ទទេយ្យ, ឯវមេវ ខោ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ អធិមត្តា សីសេ សីសវេទនា ហោន្តិ។ អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ភារទ្វាជ, វីរិយំ ហោតិ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា; សារទ្ធោ ច បន មេ កាយោ ហោតិ អប្បដិប្បស្សទ្ធោ, តេនេវ ទុក្ខប្បធានេន បធានាភិតុន្នស្ស សតោ។
‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ អប្បាណកំយេវ ឈានំ ឈាយេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេ ឧបរុន្ធិំ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ អធិមត្តា វាតា កុច្ឆិំ បរិកន្តន្តិ។ សេយ្យថាបិ , ភារទ្វាជ, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន កុច្ឆិំ បរិកន្តេយ្យ, ឯវមេវ ខោ មេ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ អធិមត្តា វាតា កុច្ឆិំ បរិកន្តន្តិ។ អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ភារទ្វាជ, វីរិយំ ហោតិ អសល្លីនំ ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា; សារទ្ធោ ច បន មេ កាយោ ហោតិ អប្បដិប្បស្សទ្ធោ, តេនេវ ទុក្ខប្បធានេន បធានាភិតុន្នស្ស សតោ។
‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ អប្បាណកំយេវ ឈានំ ឈាយេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេ ឧបរុន្ធិំ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ អធិមត្តោ កាយស្មិំ ឌាហោ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ, ភារទ្វាជ, ទ្វេ ពលវន្តោ បុរិសា ទុព្ពលតរំ បុរិសំ នានាពាហាសុ គហេត្វា អង្គារកាសុយា សន្តាបេយ្យុំ សម្បរិតាបេយ្យុំ, ឯវមេវ ខោ មេ, ភារទ្វាជ, មុខតោ ច នាសតោ ច កណ្ណតោ ច អស្សាសបស្សាសេសុ ឧបរុទ្ធេសុ អធិមត្តោ កាយស្មិំ ឌាហោ ហោតិ។ អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ភារទ្វាជ, វីរិយំ ហោតិ អសល្លីនំ, ឧបដ្ឋិតា សតិ អសម្មុដ្ឋា, សារទ្ធោ ច បន មេ កាយោ ហោតិ អប្បដិប្បស្សទ្ធោ, តេនេវ ទុក្ខប្បធានេន បធានាភិតុន្នស្ស សតោ។ អបិស្សុ មំ, ភារទ្វាជ, ទេវតា ទិស្វា ឯវមាហំសុ – ‘កាលង្កតោ សមណោ គោតមោ’តិ។ ឯកច្ចា ទេវតា ឯវមាហំសុ – ‘ន កាលង្កតោ សមណោ គោតមោ, អបិ ច កាលង្ករោតី’តិ។ ឯកច្ចា ទេវតា ឯវមាហំសុ – ‘ន កាលង្កតោ សមណោ គោតមោ, នាបិ កាលង្ករោតិ; អរហំ សមណោ គោតមោ, វិហារោត្វេវ សោ អរហតោ ឯវរូបោ ហោតី’តិ។
‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ សព្ពសោ អាហារុបច្ឆេទាយ បដិបជ្ជេយ្យ’ន្តិ។ អថ ខោ មំ, ភារទ្វាជ, ទេវតា ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោចុំ – ‘មា ខោ ត្វំ, មារិស, សព្ពសោ អាហារុបច្ឆេទាយ បដិបជ្ជិ។ សចេ ខោ ត្វំ, មារិស, សព្ពសោ អាហារុបច្ឆេទាយ បដិបជ្ជិស្សសិ, តស្ស តេ មយំ ទិព្ពំ ឱជំ លោមកូបេហិ អជ្ឈោហារេស្សាម។ តាយ ត្វំ យាបេស្សសី’តិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘អហញ្ចេវ ខោ បន សព្ពសោ អជជ្ជិតំ បដិជានេយ្យំ, ឥមា ច មេ ទេវតា ទិព្ពំ ឱជំ លោមកូបេហិ អជ្ឈោហារេយ្យុំ, តាយ ចាហំ យាបេយ្យំ។ តំ មមស្ស មុសា’តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, តា ទេវតា បច្ចាចិក្ខាមិ, ‘ហល’ន្តិ វទាមិ។
‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ ថោកំ ថោកំ អាហារំ អាហារេយ្យំ បសតំ បសតំ , យទិ វា មុគ្គយូសំ, យទិ វា កុលត្ថយូសំ, យទិ វា កឡាយយូសំ, យទិ វា ហរេណុកយូស’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, ថោកំ ថោកំ អាហារំ អាហារេសិំ បសតំ បសតំ, យទិ វា មុគ្គយូសំ , យទិ វា កុលត្ថយូសំ, យទិ វា កឡាយយូសំ, យទិ វា ហរេណុកយូសំ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ថោកំ ថោកំ អាហារំ អាហារយតោ បសតំ បសតំ, យទិ វា មុគ្គយូសំ, យទិ វា កុលត្ថយូសំ, យទិ វា កឡាយយូសំ, យទិ វា ហរេណុកយូសំ, អធិមត្តកសិមានំ បត្តោ កាយោ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ នាម អាសីតិកបព្ពានិ វា កាឡបព្ពានិ វា, ឯវមេវស្សុ មេ អង្គបច្ចង្គានិ ភវន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ; សេយ្យថាបិ នាម ឱដ្ឋបទំ, ឯវមេវស្សុ មេ អានិសទំ ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ; សេយ្យថាបិ នាម វដ្ដនាវឡី, ឯវមេវស្សុ មេ បិដ្ឋិកណ្ដកោ ឧណ្ណតាវនតោ ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ; សេយ្យថាបិ នាម ជរសាលាយ គោបានសិយោ ឱលុគ្គវិលុគ្គា ភវន្តិ, ឯវមេវស្សុ មេ ផាសុឡិយោ ឱលុគ្គវិលុគ្គា ភវន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ; សេយ្យថាបិ នាម គម្ភីរេ ឧទបានេ ឧទកតារកា គម្ភីរគតា ឱក្ខាយិកា ទិស្សន្តិ, ឯវមេវស្សុ មេ អក្ខិកូបេសុ អក្ខិតារកា គម្ភីរគតា ឱក្ខាយិកា ទិស្សន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ; សេយ្យថាបិ នាម តិត្តកាលាពុ អាមកច្ឆិន្នោ វាតាតបេន សំផុដិតោ ហោតិ សម្មិលាតោ, ឯវមេវស្សុ មេ សីសច្ឆវិ សំផុដិតា ហោតិ សម្មិលាតា តាយេវប្បាហារតាយ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, ‘ឧទរច្ឆវិំ បរិមសិស្សាមី’តិ បិដ្ឋិកណ្ដកំយេវ បរិគ្គណ្ហាមិ, ‘បិដ្ឋិកណ្ដកំ បរិមសិស្សាមី’តិ ឧទរច្ឆវិំយេវ បរិគ្គណ្ហាមិ; យាវស្សុ មេ, ភារទ្វាជ, ឧទរច្ឆវិ បិដ្ឋិកណ្ដកំ អល្លីនា ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ , ‘វច្ចំ វា មុត្តំ វា ករិស្សាមី’តិ តត្ថេវ អវកុជ្ជោ បបតាមិ តាយេវប្បាហារតាយ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, ឥមមេវ កាយំ អស្សាសេន្តោ បាណិនា គត្តានិ អនុមជ្ជាមិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, បាណិនា គត្តានិ អនុមជ្ជតោ បូតិមូលានិ លោមានិ កាយស្មា បបតន្តិ តាយេវប្បាហារតាយ។ អបិស្សុ មំ, ភារទ្វាជ, មនុស្សា ទិស្វា ឯវមាហំសុ – ‘កាឡោ សមណោ គោតមោ’តិ។ ឯកច្ចេ មនុស្សា ឯវមាហំសុ – ‘ន កាឡោ សមណោ គោតមោ, សាមោ សមណោ គោតមោ’តិ។ ឯកច្ចេ មនុស្សា ឯវមាហំសុ – ‘ន កាឡោ សមណោ គោតមោ នបិ សាមោ, មង្គុរច្ឆវិ សមណោ គោតមោ’តិ; យាវស្សុ មេ, ភារទ្វាជ, តាវ បរិសុទ្ធោ ឆវិវណ្ណោ បរិយោទាតោ ឧបហតោ ហោតិ តាយេវប្បាហារតាយ។
៤៨២. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘យេ ខោ កេចិ អតីតមទ្ធានំ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឱបក្កមិកា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយិំសុ , ឯតាវបរមំ, នយិតោ ភិយ្យោ; យេបិ ហិ កេចិ អនាគតមទ្ធានំ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឱបក្កមិកា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយិស្សន្តិ, ឯតាវបរមំ, នយិតោ ភិយ្យោ; យេបិ ហិ កេចិ ឯតរហិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា ឱបក្កមិកា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា វេទនា វេទយន្តិ, ឯតាវបរមំ, នយិតោ ភិយ្យោ។ ន ខោ បនាហំ ឥមាយ កដុកាយ ទុក្ករការិកាយ អធិគច្ឆាមិ ឧត្តរិ មនុស្សធម្មា អលមរិយញាណទស្សនវិសេសំ។ សិយា នុ ខោ អញ្ញោ មគ្គោ ពោធាយា’តិ ? តស្ស មយ្ហំ ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘អភិជានាមិ ខោ បនាហំ បិតុ សក្កស្ស កម្មន្តេ សីតាយ ជម្ពុច្ឆាយាយ និសិន្នោ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិចារំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរិតា។ សិយា នុ ខោ ឯសោ មគ្គោ ពោធាយា’តិ? តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, សតានុសារិ វិញ្ញាណំ អហោសិ – ‘ឯសេវ មគ្គោ ពោធាយា’តិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘កិំ នុ ខោ អហំ តស្ស សុខស្ស ភាយាមិ យំ តំ សុខំ អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហី’តិ? តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘ន ខោ អហំ តស្ស សុខស្ស ភាយាមិ យំ តំ សុខំ អញ្ញត្រេវ កាមេហិ អញ្ញត្រ អកុសលេហិ ធម្មេហី’តិ។
៤៨៣. ‘‘តស្ស មយ្ហំ, ភារទ្វាជ, ឯតទហោសិ – ‘ន ខោ តំ សុករំ សុខំ អធិគន្តុំ ឯវំ អធិមត្តកសិមានំ បត្តកាយេន។ យំនូនាហំ ឱឡារិកំ អាហារំ អាហារេយ្យំ ឱទនកុម្មាស’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, ឱឡារិកំ អាហារំ អាហារេសិំ ឱទនកុម្មាសំ។ តេន ខោ បន មំ, ភារទ្វាជ, សមយេន បញ្ចវគ្គិយា ភិក្ខូ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោន្តិ – ‘យំ ខោ សមណោ គោតមោ ធម្មំ អធិគមិស្សតិ តំ នោ អារោចេស្សតី’តិ។ យតោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, ឱឡារិកំ អាហារំ អាហារេសិំ ឱទនកុម្មាសំ, អថ មេ តេ បញ្ចវគ្គិយា ភិក្ខូ និព្ពិជ្ជ បក្កមិំសុ – ‘ពាហុល្លិកោ សមណោ គោតមោ បធានវិព្ភន្តោ អាវត្តោ ពាហុល្លាយា’តិ។
‘‘សោ ខោ អហំ, ភារទ្វាជ, ឱឡារិកំ អាហារំ អាហារេត្វា ពលំ គហេត្វា វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ។ វិតក្កវិចារានំ វូបសមា អជ្ឈត្តំ សម្បសាទនំ ចេតសោ ឯកោទិភាវំ អវិតក្កំ អវិចារំ សមាធិជំ បីតិសុខំ ទុតិយំ ឈានំ… តតិយំ ឈានំ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិំ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ។ សោ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ…បេ.… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរាមិ។ អយំ ខោ មេ, ភារទ្វាជ, រត្តិយា បឋមេ យាមេ បឋមា វិជ្ជា អធិគតា, អវិជ្ជា វិហតា, វិជ្ជា ឧប្បន្នា; តមោ វិហតោ, អាលោកោ ឧប្បន្នោ; យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ។
៤៨៤. ‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ សត្តានំ ចុតូបបាតញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ។ សោ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សត្តេ បស្សាមិ ចវមានេ ឧបបជ្ជមានេ ហីនេ បណីតេ សុវណ្ណេ ទុព្ពណ្ណេ សុគតេ ទុគ្គតេ យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាមិ…បេ.… អយំ ខោ មេ, ភារទ្វាជ, រត្តិយា មជ្ឈិមេ យាមេ ទុតិយា វិជ្ជា អធិគតា, អវិជ្ជា វិហតា, វិជ្ជា ឧប្បន្នា; តមោ វិហតោ, អាលោកោ ឧប្បន្នោ; យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ។
‘‘សោ ឯវំ សមាហិតេ ចិត្តេ បរិសុទ្ធេ បរិយោទាតេ អនង្គណេ វិគតូបក្កិលេសេ មុទុភូតេ កម្មនិយេ ឋិតេ អានេញ្ជប្បត្តេ អាសវានំ ខយញាណាយ ចិត្តំ អភិនិន្នាមេសិំ។ សោ ‘ឥទំ ទុក្ខ’ន្តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខសមុទយោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ; ‘ឥមេ អាសវា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវសមុទយោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវនិរោធោ’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ, ‘អយំ អាសវនិរោធគាមិនី បដិបទា’តិ យថាភូតំ អព្ភញ្ញាសិំ។ តស្ស មេ ឯវំ ជានតោ ឯវំ បស្សតោ កាមាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ, ភវាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ, អវិជ្ជាសវាបិ ចិត្តំ វិមុច្ចិត្ថ។ វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ អហោសិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អព្ភញ្ញាសិំ។ អយំ ខោ មេ, ភារទ្វាជ, រត្តិយា បច្ឆិមេ យាមេ តតិយា វិជ្ជា អធិគតា, អវិជ្ជា វិហតា, វិជ្ជា ឧប្បន្នា; តមោ វិហតោ, អាលោកោ ឧប្បន្នោ; យថា តំ អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ’’តិ។
៤៨៥. ឯវំ វុត្តេ, សង្គារវោ មាណវោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អដ្ឋិតវតំ អដ្ឋិត វត (សី. ស្យា. កំ. បី.) ភោតោ គោតមស្ស បធានំ អហោសិ, សប្បុរិសវតំ សប្បុរិស វត (សី. ស្យា. កំ. បី.) ភោតោ គោតមស្ស បធានំ អហោសិ; យថា តំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។ កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, អត្ថិ ទេវា’’តិ អធិទេវាតិ (ក.) ឯវំ សព្ពេសុ ‘អត្ថិ ទេវា’តិបទេសុ? ‘‘ឋានសោ មេតំ ខោ បនេតំ (ស្យា. កំ. ក.), ភារទ្វាជ, វិទិតំ យទិទំ – អធិទេវា’’តិ អត្ថិ ទេវាតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.), អតិទេវាតិ (?) ឯវំ សព្ពេសុ ‘អធិទេវា’តិបទេសុ។ ‘‘កិំ នុ ខោ, ភោ គោតម, ‘អត្ថិ ទេវា’តិ បុដ្ឋោ សមានោ ‘ឋានសោ មេតំ, ភារទ្វាជ , វិទិតំ យទិទំ អធិទេវា’តិ វទេសិ។ ននុ, ភោ គោតម, ឯវំ សន្តេ តុច្ឆា មុសា ហោតី’’តិ? ‘‘‘អត្ថិ ទេវា’តិ, ភារទ្វាជ, បុដ្ឋោ សមានោ ‘អត្ថិ ទេវា’តិ យោ វទេយ្យ, ‘ឋានសោ មេ វិទិតា’តិ ឋានសោ វិទិតា មេ វិទិតាតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.), ឋានសោ មេ វិទិតា អតិទេវាតិ (?) យោ វទេយ្យ; អថ ខ្វេត្ថ វិញ្ញុនា បុរិសេន ឯកំសេន និដ្ឋំ គន្តព្ពំ គន្តុំ (ក.), គន្តុំ វា (ស្យា. កំ.) យទិទំ – ‘អត្ថិ ទេវា’’’តិ។ ‘‘កិស្ស បន មេ ភវំ គោតមោ អាទិកេនេវ ន ព្យាកាសី’’តិ គោតមោ អាទិកេនេវ ព្យាកាសីតិ (ក.), គោតមោ អត្ថិ ទេវាតិ ន ព្យាកាសីតិ (?)? ‘‘ឧច្ចេន សម្មតំ ខោ ឯតំ, ភារទ្វាជ, លោកស្មិំ យទិទំ – ‘អត្ថិ ទេវា’’’តិ។
៤៨៦. ឯវំ វុត្តេ, សង្គារវោ មាណវោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តីតិ – ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។
សង្គារវសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទសមំ។
ព្រាហ្មណវគ្គោ និដ្ឋិតោ បញ្ចមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ព្រហ្មាយុ សេលស្សលាយនោ, ឃោដមុខោ ច ព្រាហ្មណោ;
ចង្កី ឯសុ ធនញ្ជានិ, វាសេដ្ឋោ សុភគារវោតិ។
ឥទំ វគ្គានមុទ្ទានំ –
វគ្គោ គហបតិ ភិក្ខុ, បរិព្ពាជកនាមកោ;
រាជវគ្គោ ព្រាហ្មណោតិ, បញ្ច មជ្ឈិមអាគមេ។
មជ្ឈិមបណ្ណាសកំ សមត្តំ។