៥. សឡាយតនវគ្គោ
១. អនាថបិណ្ឌិកោវាទសុត្តំ
៣៨៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អនាថបិណ្ឌិកោ គហបតិ អាពាធិកោ ហោតិ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ អថ ខោ អនាថបិណ្ឌិកោ គហបតិ អញ្ញតរំ បុរិសំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯហិ ត្វំ, អម្ភោ បុរិស, យេន ភគវា តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា មម វចនេន ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទាហិ វន្ទាហិ ឯវញ្ច វទេហិ (សព្ពត្ថ) អញ្ញសុត្តេសុ បន នត្ថិ – ‘អនាថបិណ្ឌិកោ, ភន្តេ, គហបតិ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ សោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតី’តិ។ យេន ចាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កម; ឧបសង្កមិត្វា មម វចនេន អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បាទេ សិរសា វន្ទាហិ វន្ទាហិ ឯវញ្ច វទេហិ (សព្ពត្ថ) អញ្ញសុត្តេសុ បន នត្ថិ – ‘អនាថបិណ្ឌិកោ, ភន្តេ, គហបតិ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ សោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បាទេ សិរសា វន្ទតី’តិ។ ឯវញ្ច វទេហិ – ‘សាធុ កិរ, ភន្តេ, អាយស្មា សារិបុត្តោ យេន អនាថបិណ្ឌិកស្ស គហបតិស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’’តិ។
‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ សោ បុរិសោ អនាថបិណ្ឌិកស្ស គហបតិស្ស បដិស្សុត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ បុរិសោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អនាថបិណ្ឌិកោ, ភន្តេ, គហបតិ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ សោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតី’’តិ។ យេន ចាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ បុរិសោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘អនាថបិណ្ឌិកោ, ភន្តេ, គហបតិ អាពាធិកោ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ សោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បាទេ សិរសា វន្ទតិ; ឯវញ្ច វទេតិ – ‘សាធុ កិរ, ភន្តេ, អាយស្មា សារិបុត្តោ យេន អនាថបិណ្ឌិកស្ស គហបតិស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’’តិ។ អធិវាសេសិ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ តុណ្ហីភាវេន។
៣៨៤. អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ អាយស្មតា អានន្ទេន បច្ឆាសមណេន យេន អនាថបិណ្ឌិកស្ស គហបតិស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ និសជ្ជ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ អនាថបិណ្ឌិកំ គហបតិំ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ តេ, គហបតិ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ? កច្ចិ តេ ទុក្ខា វេទនា បដិក្កមន្តិ, នោ អភិក្កមន្តិ; បដិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ អភិក្កមោ’’តិ?
‘‘ន មេ, ភន្តេ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, ភន្តេ សារិបុត្ត, ពលវា បុរិសោ តិណ្ហេន សិខរេន មុទ្ធនិ មុទ្ធានំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) អភិមត្ថេយ្យ អភិមន្ថេយ្យ (សី. បី.); ឯវមេវ ខោ មេ, ភន្តេ សារិបុត្ត, អធិមត្តា វាតា មុទ្ធនិ ឱហនន្តិ (ស្យា. កំ.) ឩហនន្តិ អធិមត្តា វាតា សីលំ បរិកន្តន្តិ (សី. ស្យា. កំ.)។ ន មេ, ភន្តេ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, ភន្តេ សារិបុត្ត, ពលវា បុរិសោ ទឡ្ហេន វរត្តខណ្ឌេន សីសេ សីសវេឋំ ទទេយ្យ; ឯវមេវ ខោ មេ, ភន្តេ សារិបុត្ត, អធិមត្តា សីសេ សីសវេទនា។ ន មេ, ភន្តេ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, ភន្តេ សារិបុត្ត, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន កុច្ឆិំ បរិកន្តេយ្យ; ឯវមេវ ខោ មេ, ភន្តេ សារិបុត្ត, អធិមត្តា វាតា កុច្ឆិំ បរិកន្តន្តិ។ ន មេ, ភន្តេ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, ភន្តេ សារិបុត្ត, ទ្វេ ពលវន្តោ បុរិសា ទុព្ពលតរំ បុរិសំ នានាពាហាសុ គហេត្វា អង្គារកាសុយា សន្តាបេយ្យុំ, សម្បរិតាបេយ្យុំ; ឯវមេវ ខោ មេ, ភន្តេ សារិបុត្ត, អធិមត្តោ កាយស្មិំ ឌាហោ។ ន មេ, ភន្តេ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ’’តិ។
៣៨៥. ‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ចក្ខុំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ ចក្ខុនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។
‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន សោតំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ សោតនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ឃានំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ ឃាននិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ជិវ្ហំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ ជិវ្ហានិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន កាយំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ កាយនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន មនំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ មនោនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។
‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន រូបំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ រូបនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន សទ្ទំ ឧបាទិយិស្សាមិ…បេ.… ន គន្ធំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន រសំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន ផោដ្ឋព្ពំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន ធម្មំ ឧបាទិយិស្សាមិ ន ច មេ ធម្មនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។
‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ចក្ខុវិញ្ញាណំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ ចក្ខុវិញ្ញាណនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន សោតវិញ្ញាណំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន ឃានវិញ្ញាណំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន កាយវិញ្ញាណំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន មនោវិញ្ញាណំ ឧបាទិយិស្សាមិ ន ច មេ មនោវិញ្ញាណនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។
‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ចក្ខុសម្ផស្សំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ ចក្ខុសម្ផស្សនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន សោតសម្ផស្សំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន ឃានសម្ផស្សំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន ជិវ្ហាសម្ផស្សំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន កាយសម្ផស្សំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន មនោសម្ផស្សំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ មនោសម្ផស្សនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។
‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ចក្ខុសម្ផស្សជំ វេទនំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ ចក្ខុសម្ផស្សជាវេទនានិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ , គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន សោតសម្ផស្សជំ វេទនំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន ឃានសម្ផស្សជំ វេទនំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន ជិវ្ហាសម្ផស្សជំ វេទនំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន កាយសម្ផស្សជំ វេទនំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន មនោសម្ផស្សជំ វេទនំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ មនោសម្ផស្សជាវេទនានិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។
៣៨៦. ‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន បថវីធាតុំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ បថវីធាតុនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន អាបោធាតុំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន តេជោធាតុំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន វាយោធាតុំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន អាកាសធាតុំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន វិញ្ញាណធាតុំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ វិញ្ញាណធាតុនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។
‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន រូបំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ រូបនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន វេទនំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន សញ្ញំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន សង្ខារេ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន វិញ្ញាណំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ វិញ្ញាណនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។
‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន អាកាសានញ្ចាយតនំ ឧបាទិយិស្សាមិ , ន ច មេ អាកាសានញ្ចាយតននិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ ឧបាទិយិស្សាមិ… ន នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបាទិយិស្សាមិ ន ច មេ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតននិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។
‘‘តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន ឥធលោកំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ ឥធលោកនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘ន បរលោកំ ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ បរលោកនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, គហបតិ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ – ‘យម្បិ មេ ទិដ្ឋំ សុតំ មុតំ វិញ្ញាតំ បត្តំ បរិយេសិតំ អនុបរិយេសិតំ អនុចរិតំ មនសា តម្បិ ន ឧបាទិយិស្សាមិ, ន ច មេ តំនិស្សិតំ វិញ្ញាណំ ភវិស្សតី’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, គហបតិ, សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ។
៣៨៧. ឯវំ វុត្តេ, អនាថបិណ្ឌិកោ គហបតិ បរោទិ, អស្សូនិ បវត្តេសិ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ អនាថបិណ្ឌិកំ គហបតិំ ឯតទវោច – ‘‘ឱលីយសិ ខោ ត្វំ, គហបតិ, សំសីទសិ ខោ ត្វំ, គហបតី’’តិ? ‘‘នាហំ, ភន្តេ អានន្ទ, ឱលីយាមិ, នបិ សំសីទាមិ; អបិ ច មេ ទីឃរត្តំ សត្ថា បយិរុបាសិតោ មនោភាវនីយា ច ភិក្ខូ; ន ច មេ ឯវរូបី ធម្មី កថា សុតបុព្ពា’’តិ។ ‘‘ន ខោ, គហបតិ, គិហីនំ ឱទាតវសនានំ ឯវរូបី ធម្មី កថា បដិភាតិ; បព្ពជិតានំ ខោ, គហបតិ, ឯវរូបី ធម្មី កថា បដិភាតី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភន្តេ សារិបុត្ត, គិហីនម្បិ ឱទាតវសនានំ ឯវរូបី ធម្មី កថា បដិភាតុ។ សន្តិ ហិ, ភន្តេ, កុលបុត្តា អប្បរជក្ខជាតិកា, អស្សវនតា ធម្មស្ស បរិហាយន្តិ; ភវិស្សន្តិ ធម្មស្ស អញ្ញាតារោ’’តិ។
អថ ខោ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ អាយស្មា ច អានន្ទោ អនាថបិណ្ឌិកំ គហបតិំ ឥមិនា ឱវាទេន ឱវទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមិំសុ។ អថ ខោ អនាថបិណ្ឌិកោ គហបតិ, អចិរបក្កន្តេ អាយស្មន្តេ ច សារិបុត្តេ អាយស្មន្តេ ច អានន្ទេ , កាលមកាសិ តុសិតំ កាយំ ឧបបជ្ជិ។ អថ ខោ អនាថបិណ្ឌិកោ ទេវបុត្តោ អភិក្កន្តាយ រត្តិយា អភិក្កន្តវណ្ណោ កេវលកប្បំ ជេតវនំ ឱភាសេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ អនាថបិណ្ឌិកោ ទេវបុត្តោ ភគវន្តំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘ឥទញ្ហិ តំ ជេតវនំ, ឥសិសង្ឃនិសេវិតំ;
អាវុត្ថំ ធម្មរាជេន, បីតិសញ្ជននំ មម។
‘‘កម្មំ វិជ្ជា ច ធម្មោ ច, សីលំ ជីវិតមុត្តមំ;
ឯតេន មច្ចា សុជ្ឈន្តិ, ន គោត្តេន ធនេន វា។
‘‘តស្មា ហិ បណ្ឌិតោ បោសោ, សម្បស្សំ អត្ថមត្តនោ;
យោនិសោ វិចិនេ ធម្មំ, ឯវំ តត្ថ វិសុជ្ឈតិ។
‘‘សារិបុត្តោវ បញ្ញាយ, សីលេន ឧបសមេន;
យោបិ បារង្គតោ ភិក្ខុ, ឯតាវបរមោ សិយា’’តិ។
ឥទមវោច អនាថបិណ្ឌិកោ ទេវបុត្តោ។ សមនុញ្ញោ សត្ថា អហោសិ។ អថ ខោ អនាថបិណ្ឌិកោ ទេវបុត្តោ – ‘‘សមនុញ្ញោ មេ សត្ថា’’តិ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា តត្ថេវន្តរធាយិ។
៣៨៨. អថ ខោ ភគវា តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឥមំ, ភិក្ខវេ, រត្តិំ អញ្ញតរោ ទេវបុត្តោ អភិក្កន្តាយ រត្តិយា អភិក្កន្តវណ្ណោ កេវលកប្បំ ជេតវនំ ឱភាសេត្វា យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ សោ ទេវបុត្តោ មំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘ឥទញ្ហិ តំ ជេតវនំ, ឥសិសង្ឃនិសេវិតំ;
អាវុត្ថំ ធម្មរាជេន, បីតិសញ្ជននំ មម។
‘‘កម្មំ វិជ្ជា ច ធម្មោ ច, សីលំ ជីវិតមុត្តមំ;
ឯតេន មច្ចា សុជ្ឈន្តិ, ន គោត្តេន ធនេន វា។
‘‘តស្មា ហិ បណ្ឌិតោ បោសោ, សម្បស្សំ អត្ថមត្តនោ;
យោនិសោ វិចិនេ ធម្មំ, ឯវំ តត្ថ វិសុជ្ឈតិ។
‘‘សារិបុត្តោវ បញ្ញាយ, សីលេន ឧបសមេន;
យោបិ បារង្គតោ ភិក្ខុ, ឯតាវបរមោ សិយា’’តិ។
‘‘ឥទមវោច , ភិក្ខវេ, សោ ទេវបុត្តោ។ ‘សមនុញ្ញោ មេ សត្ថា’តិ មំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា តត្ថេវន្តរធាយី’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា អានន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សោ ហិ នូន សោ, ភន្តេ, អនាថបិណ្ឌិកោ ទេវបុត្តោ ភវិស្សតិ។ អនាថបិណ្ឌិកោ, ភន្តេ, គហបតិ អាយស្មន្តេ សារិបុត្តេ អភិប្បសន្នោ អហោសី’’តិ។ ‘‘សាធុ, សាធុ, អានន្ទ! យាវតកំ ខោ, អានន្ទ, តក្កាយ បត្តព្ពំ, អនុប្បត្តំ តំ តយា។ អនាថបិណ្ឌិកោ សោ, អានន្ទ, ទេវបុត្តោ’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
អនាថបិណ្ឌិកោវាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ បឋមំ។
២. ឆន្នោវាទសុត្តំ
៣៨៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ច សារិបុត្តោ អាយស្មា ច មហាចុន្ទោ អាយស្មា ច ឆន្នោ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ វិហរន្តិ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឆន្នោ អាពាធិកោ ហោតិ ទុក្ខិតោ ពាឡ្ហគិលានោ។ អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេនាយស្មា មហាចុន្ទោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មហាចុន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘អាយាមាវុសោ ចុន្ទ, យេនាយស្មា ឆន្នោ តេនុបសង្កមិស្សាម គិលានបុច្ឆកា’’តិ។ ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ ខោ អាយស្មា មហាចុន្ទោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស បច្ចស្សោសិ។
អថ ខោ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ អាយស្មា ច មហាចុន្ទោ យេនាយស្មា ឆន្នោ តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតា ឆន្នេន សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ តេ, អាវុសោ ឆន្ន, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ? កច្ចិ តេ ទុក្ខា វេទនា បដិក្កមន្តិ, នោ អភិក្កមន្តិ; បដិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ អភិក្កមោ’’តិ?
‘‘ន មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ , អាវុសោ សារិបុត្ត, ពលវា បុរិសោ តិណ្ហេន សិខរេន មុទ្ធនិ អភិមត្ថេយ្យ; ឯវមេវ ខោ មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, អធិមត្តា វាតា មុទ្ធនិ ឩហនន្តិ។ ន មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ពលវា បុរិសោ ទឡ្ហេន វរត្តក្ខណ្ឌេន សីសេ សីសវេឋំ ទទេយ្យ; ឯវមេវ ខោ មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, អធិមត្តា សីសេ សីសវេទនា។ ន មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន កុច្ឆិំ បរិកន្តេយ្យ; ឯវមេវ ខោ មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, អធិមត្តា វាតា កុច្ឆិំ បរិកន្តន្តិ។ ន មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សេយ្យថាបិ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ទ្វេ ពលវន្តោ បុរិសា ទុព្ពលតរំ បុរិសំ នានាពាហាសុ គហេត្វា អង្គារកាសុយា សន្តាបេយ្យុំ សម្បរិតាបេយ្យុំ; ឯវមេវ ខោ មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, អធិមត្តោ កាយស្មិំ ឌាហោ។ ន មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ខមនីយំ ន យាបនីយំ។ ពាឡ្ហា មេ ទុក្ខា វេទនា អភិក្កមន្តិ, នោ បដិក្កមន្តិ; អភិក្កមោសានំ បញ្ញាយតិ, នោ បដិក្កមោ។ សត្ថំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, អាហរិស្សាមិ, នាវកង្ខាមិ ជីវិត’’ន្តិ។
៣៩០. ‘‘មាយស្មា ឆន្នោ សត្ថំ អាហរេសិ។ យាបេតាយស្មា ឆន្នោ។ យាបេន្តំ មយំ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឥច្ឆាម។ សចេ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស នត្ថិ សប្បាយានិ ភោជនានិ, អហំ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស សប្បាយានិ ភោជនានិ បរិយេសិស្សាមិ។ សចេ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស នត្ថិ សប្បាយានិ ភេសជ្ជានិ, អហំ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស សប្បាយានិ ភេសជ្ជានិ បរិយេសិស្សាមិ។ សចេ អាយស្មតោ ឆន្នស្ស នត្ថិ បតិរូបា ឧបដ្ឋាកា, អហំ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឧបដ្ឋហិស្សាមិ។ មាយស្មា ឆន្នោ សត្ថំ អាហរេសិ។ យាបេតាយស្មា ឆន្នោ។ យាបេន្តំ មយំ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឥច្ឆាមា’’តិ។
‘‘នបិ មេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, នត្ថិ សប្បាយានិ ភោជនានិ; នបិ មេ នត្ថិ សប្បាយានិ ភេសជ្ជានិ; នបិ មេ នត្ថិ បតិរូបា ឧបដ្ឋាកា; អបិ ចាវុសោ សារិបុត្ត , បរិចិណ្ណោ មេ សត្ថា ទីឃរត្តំ មនាបេនេវ នោ អមនាបេន។ ឯតញ្ហិ, អាវុសោ សារិបុត្ត, សាវកស្ស បតិរូបំ យំ សត្ថារំ បរិចរេយ្យ មនាបេនេវ នោ អមនាបេន។ ‘អនុបវជ្ជំ ឆន្នោ ភិក្ខុ សត្ថំ អាហរិស្សតី’តិ ឯវមេតំ ឯវមេវ ខោ ត្វំ (ក.), អាវុសោ សារិបុត្ត, ធារេហី’’តិ។ ‘‘បុច្ឆេយ្យាម មយំ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ កញ្ចិទេវ ទេសំ, សចេ អាយស្មា ឆន្នោ ឱកាសំ ករោតិ បញ្ហស្ស វេយ្យាករណាយា’’តិ។ ‘‘បុច្ឆាវុសោ សារិបុត្ត, សុត្វា វេទិស្សាមី’’តិ។
៣៩១. ‘‘ចក្ខុំ, អាវុសោ ឆន្ន, ចក្ខុវិញ្ញាណំ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សសិ? សោតំ, អាវុសោ ឆន្ន, សោតវិញ្ញាណំ…បេ.… ឃានំ, អាវុសោ ឆន្ន, ឃានវិញ្ញាណំ… ជិវ្ហំ, អាវុសោ ឆន្ន, ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ … កាយំ, អាវុសោ ឆន្ន, កាយវិញ្ញាណំ… មនំ, អាវុសោ ឆន្ន, មនោវិញ្ញាណំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?
‘‘ចក្ខុំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ចក្ខុវិញ្ញាណំ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមិ។ សោតំ, អាវុសោ សារិបុត្ត…បេ.… ឃានំ, អាវុសោ សារិបុត្ត… ជិវ្ហំ, អាវុសោ សារិបុត្ត… កាយំ, អាវុសោ សារិបុត្ត… មនំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, មនោវិញ្ញាណំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមី’’តិ។
៣៩២. ‘‘ចក្ខុស្មិំ, អាវុសោ ឆន្ន, ចក្ខុវិញ្ញាណេ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ កិំ ទិស្វា កិំ អភិញ្ញាយ ចក្ខុំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សសិ? សោតស្មិំ, អាវុសោ ឆន្ន, សោតវិញ្ញាណេ … ឃានស្មិំ, អាវុសោ ឆន្ន, ឃានវិញ្ញាណេ… ជិវ្ហាយ, អាវុសោ ឆន្ន, ជិវ្ហាវិញ្ញាណេ… កាយស្មិំ, អាវុសោ ឆន្ន, កាយវិញ្ញាណេ… មនស្មិំ, អាវុសោ ឆន្ន, មនោវិញ្ញាណេ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ កិំ ទិស្វា កិំ អភិញ្ញាយ មនំ មនោវិញ្ញាណំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សសី’’តិ?
‘‘ចក្ខុស្មិំ , អាវុសោ សារិបុត្ត, ចក្ខុវិញ្ញាណេ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ និរោធំ ទិស្វា និរោធំ អភិញ្ញាយ ចក្ខុំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ចក្ខុវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមិ។ សោតស្មិំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, សោតវិញ្ញាណេ… ឃានស្មិំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ឃានវិញ្ញាណេ… ជិវ្ហាយ, អាវុសោ សារិបុត្ត, ជិវ្ហាវិញ្ញាណេ… កាយស្មិំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, កាយវិញ្ញាណេ… មនស្មិំ, អាវុសោ សារិបុត្ត, មនោវិញ្ញាណេ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេសុ ធម្មេសុ និរោធំ ទិស្វា និរោធំ អភិញ្ញា មនំ មនោវិញ្ញាណំ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញាតព្ពេ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សាមី’’តិ។
៣៩៣. ឯវំ វុត្តេ, អាយស្មា មហាចុន្ទោ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឯតទវោច – ‘‘តស្មាតិហ, អាវុសោ ឆន្ន, ឥទម្បិ តស្ស ភគវតោ សាសនំ វចនំ (សី.), និច្ចកប្បំ មនសិ កាតព្ពំ – ‘និស្សិតស្ស ចលិតំ, អនិស្សិតស្ស ចលិតំ នត្ថិ។ ចលិតេ អសតិ បស្សទ្ធិ, បស្សទ្ធិយា សតិ នតិ ន ហោតិ។ នតិយា អសតិ អាគតិគតិ ន ហោតិ។ អាគតិគតិយា អសតិ ចុតូបបាតោ ន ហោតិ។ ចុតូបបាតេ អសតិ នេវិធ ន ហុរំ ន ឧភយមន្តរេន។ ឯសេវន្តោ ទុក្ខស្សា’’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា ច សារិបុត្តោ អាយស្មា ច មហាចុន្ទោ អាយស្មន្តំ ឆន្នំ ឥមិនា ឱវាទេន ឱវទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កមិំសុ។
៣៩៤. អថ ខោ អាយស្មា ឆន្នោ អចិរបក្កន្តេ អាយស្មន្តេ ច សារិបុត្តេ អាយស្មន្តេ ច មហាចុន្ទេ សត្ថំ អាហរេសិ។ អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អាយស្មតា, ភន្តេ, ឆន្នេន សត្ថំ អាហរិតំ។ តស្ស កា គតិ, កោ អភិសម្បរាយោ’’តិ? ‘‘ននុ តេ, សារិបុត្ត, ឆន្នេន ភិក្ខុនា សម្មុខាយេវ អនុបវជ្ជតា ព្យាកតា’’តិ? ‘‘អត្ថិ, ភន្តេ, បុព្ពជិរំ បប្បជិតញ្ហិតំ (ក.), ឧបវជ្ជិតំ (ក.), បុព្ពវិជ្ជនំ, បុព្ពវិជ្ឈនំ, បុព្ពវិចិរំ (សំយុត្តកេ) នាម វជ្ជិគាមោ។ តត្ថាយស្មតោ ឆន្នស្ស មិត្តកុលានិ សុហជ្ជកុលានិ ឧបវជ្ជកុលានី’’តិ។ ‘‘ហោន្តិ បោសន្តិ (ក.) ហេតេ, សារិបុត្ត, ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ មិត្តកុលានិ សុហជ្ជកុលានិ ឧបវជ្ជកុលានិ។ នាហំ, សារិបុត្ត, ឯត្តាវតា ‘សឧបវជ្ជោ’តិ វទាមិ។ យោ ខោ, សារិបុត្ត, ឥមញ្ច កាយំ និក្ខិបតិ អញ្ញញ្ច កាយំ ឧបាទិយតិ តមហំ ‘សឧបវជ្ជោ’តិ វទាមិ។ តំ ឆន្នស្ស ភិក្ខុនោ នត្ថិ។ ‘អនុបវជ្ជោ ឆន្នោ ភិក្ខុ សត្ថំ អាហរេសី’តិ ឯវមេតំ, សារិបុត្ត, ធារេហី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
ឆន្នោវាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទុតិយំ។
៣. បុណ្ណោវាទសុត្តំ
៣៩៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មំ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ឱវាទេន ឱវទតុ, យមហំ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ។ ‘‘តេន ហិ, បុណ្ណ, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ; ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘សន្តិ ខោ, បុណ្ណ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា។ តំ ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ។ តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ឧប្បជ្ជតិ នន្ទី នន្ទិ (ស្យា. កំ.)។ ‘នន្ទីសមុទយា ទុក្ខសមុទយោ, បុណ្ណា’តិ វទាមិ។
‘‘សន្តិ ខោ, បុណ្ណ, សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា… មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា។ តំ ចេ ភិក្ខុ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ។ តស្ស តំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ឧប្បជ្ជតិ នន្ទី។ ‘នន្ទីសមុទយា ទុក្ខសមុទយោ, បុណ្ណា’តិ វទាមិ។
‘‘សន្តិ ច ខោ, បុណ្ណ, ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា។ តំ ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ។ តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ នន្ទី និរុជ្ឈតិ។ ‘នន្ទីនិរោធា ទុក្ខនិរោធោ, បុណ្ណា’តិ វទាមិ។
‘‘សន្តិ ច ខោ, បុណ្ណ, សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា… មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា ឥដ្ឋា កន្តា មនាបា បិយរូបា កាមូបសំហិតា រជនីយា។ តំ ចេ ភិក្ខុ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ។ តស្ស តំ អនភិនន្ទតោ អនភិវទតោ អនជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ នន្ទី និរុជ្ឈតិ។ ‘នន្ទីនិរោធា ទុក្ខនិរោធោ, បុណ្ណា’តិ វទាមិ។
‘‘ឥមិនា ច ត្វំ បុណ្ណ, មយា សំខិត្តេន ឱវាទេន ឱវទិតោ កតរស្មិំ ជនបទេ វិហរិស្សសី’’តិ? ‘‘ឥមិនាហំ, ភន្តេ, ភគវតា សំខិត្តេន ឱវាទេន ឱវទិតោ, អត្ថិ សុនាបរន្តោ នាម ជនបទោ, តត្ថាហំ វិហរិស្សាមី’’តិ។
៣៩៦. ‘‘ចណ្ឌា ខោ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា; ផរុសា ខោ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា។ សចេ តំ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា អក្កោសិស្សន្តិ បរិភាសិស្សន្តិ, តត្ថ តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ? ‘‘សចេ មំ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា អក្កោសិស្សន្តិ បរិភាសិស្សន្តិ, តត្ថ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា ភទ្រកា (ក.) វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មេ នយិមេ បាណិនា បហារំ ទេន្តី’តិ។ ឯវមេត្ថ ឯវម្មេត្ថ (?), ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ។
‘‘សចេ បន តេ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា បាណិនា បហារំ ទស្សន្តិ, តត្ថ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ? ‘‘សចេ មេ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា បាណិនា បហារំ ទស្សន្តិ, តត្ថ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មេ នយិមេ លេឌ្ឌុនា បហារំ ទេន្តី’តិ។ ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ។
‘‘សចេ បន តេ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា លេឌ្ឌុនា បហារំ ទស្សន្តិ, តត្ថ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ? ‘‘សចេ មេ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា លេឌ្ឌុនា បហារំ ទស្សន្តិ, តត្ថ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មេ នយិមេ ទណ្ឌេន បហារំ ទេន្តី’តិ។ ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ។
‘‘សចេ បន តេ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា ទណ្ឌេន បហារំ ទស្សន្តិ, តត្ថ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ? ‘‘សចេ មេ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា ទណ្ឌេន បហារំ ទស្សន្តិ, តត្ថ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មេ នយិមេ សត្ថេន បហារំ ទេន្តី’តិ។ ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ។
‘‘សចេ បន តេ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា សត្ថេន បហារំ ទស្សន្តិ, តត្ថ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ? ‘‘សចេ មេ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា សត្ថេន បហារំ ទស្សន្តិ, តត្ថ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មំ យំ មេ (សី. បី. ក.) នយិមេ តិណ្ហេន សត្ថេន ជីវិតា វោរោបេន្តី’តិ។ ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ។
‘‘សចេ បន តំ, បុណ្ណ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា តិណ្ហេន សត្ថេន ជីវិតា វោរោបេស្សន្តិ, តត្ថ បន តេ, បុណ្ណ, កិន្តិ ភវិស្សតី’’តិ? ‘‘សចេ មំ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា តិណ្ហេន សត្ថេន ជីវិតា វោរោបេស្សន្តិ, តត្ថ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ – ‘សន្តិ ខោ ភគវតោ សាវកា កាយេ ច ជីវិតេ ច អដ្ដីយមានា ហរាយមានា ជិគុច្ឆមានា សត្ថហារកំ បរិយេសន្តិ។ តំ មេ ឥទំ អបរិយិដ្ឋំយេវ សត្ថហារកំ លទ្ធ’ន្តិ។ ឯវមេត្ថ, ភគវា, ភវិស្សតិ; ឯវមេត្ថ, សុគត, ភវិស្សតី’’តិ។ ‘‘សាធុ, សាធុ, បុណ្ណ! សក្ខិស្សសិ ខោ ត្វំ, បុណ្ណ, ឥមិនា ទមូបសមេន សមន្នាគតោ សុនាបរន្តស្មិំ ជនបទេ វិហរិតុំ។ យស្សទានិ ត្វំ, បុណ្ណ, កាលំ មញ្ញសី’’តិ។
៣៩៧. អថ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា សេនាសនំ សំសាមេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន សុនាបរន្តោ ជនបទោ តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន សុនាបរន្តោ ជនបទោ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ អាយស្មា បុណ្ណោ សុនាបរន្តស្មិំ ជនបទេ វិហរតិ។ អថ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ តេនេវន្តរវស្សេន បញ្ចមត្តានិ ឧបាសកសតានិ បដិវេទេសិ បដិបាទេសិ (សី. បី.), បដិទេសេសិ (ស្យា. កំ.), តេនេវន្តរវស្សេន បញ្ចមត្តានិ ឧបាសិកសតានិ បដិវេទេសិ, តេនេវន្តរវស្សេន តិស្សោ វិជ្ជា សច្ឆាកាសិ។ អថ ខោ អាយស្មា បុណ្ណោ អបរេន សមយេន បរិនិព្ពាយិ។
អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘យោ សោ, ភន្តេ, បុណ្ណោ នាម កុលបុត្តោ ភគវតា សំខិត្តេន ឱវាទេន ឱវទិតោ សោ កាលង្កតោ។ តស្ស កា គតិ, កោ អភិសម្បរាយោ’’តិ? ‘‘បណ្ឌិតោ, ភិក្ខវេ, បុណ្ណោ កុលបុត្តោ បច្ចបាទិ សច្ចវាទី ធម្មវាទី (ក.) ធម្មស្សានុធម្មំ, ន ច មំ ធម្មាធិករណំ វិហេឋេសិ។ បរិនិព្ពុតោ, ភិក្ខវេ, បុណ្ណោ កុលបុត្តោ’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
បុណ្ណោវាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ តតិយំ។
៤. នន្ទកោវាទសុត្តំ
៣៩៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ មហាបជាបតិគោតមី បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុនិសតេហិ សទ្ធិំ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ មហាបជាបតិគោតមី ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឱវទតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុនិយោ; អនុសាសតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុនិយោ; ករោតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខុនីនំ ធម្មិំ កថ’’ន្តិ ធម្មិកថន្តិ (ស្យា. កំ. ក.)។
តេន ខោ បន សមយេន ថេរា ភិក្ខូ ភិក្ខុនិយោ ឱវទន្តិ បរិយាយេន។ អាយស្មា នន្ទកោ ន ឥច្ឆតិ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ បរិយាយេន។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘កស្ស នុ ខោ, អានន្ទ, អជ្ជ បរិយាយោ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ បរិយាយេនា’’តិ? ‘‘សព្ពេហេវ, ភន្តេ, កតោ នន្ទកស្ស ភន្តេ (សី. បី.) បរិយាយោ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ បរិយាយេន។ អយំ, ភន្តេ, អាយស្មា នន្ទកោ ន ឥច្ឆតិ ភិក្ខុនិយោ ឱវទិតុំ បរិយាយេនា’’តិ។
អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ នន្ទកំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឱវទ, នន្ទក, ភិក្ខុនិយោ; អនុសាស, នន្ទក, ភិក្ខុនិយោ; ករោហិ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, ភិក្ខុនីនំ ធម្មិំ កថ’’ន្តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា នន្ទកោ ភគវតោ បដិស្សុត្វា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ អត្តទុតិយោ យេន រាជការាមោ តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសំសុ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ អាយស្មន្តំ នន្ទកំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន អាសនំ បញ្ញាបេសុំ, ឧទកញ្ច បាទានំ ឧបដ្ឋបេសុំ។ និសីទិ ខោ អាយស្មា នន្ទកោ បញ្ញត្តេ អាសនេ។ និសជ្ជ បាទេ បក្ខាលេសិ។ តាបិ ខោ ភិក្ខុនិយោ អាយស្មន្តំ នន្ទកំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តា ភិក្ខុនិយោ អាយស្មា នន្ទកោ ឯតទវោច – ‘‘បដិបុច្ឆកថា ខោ, ភគិនិយោ, ភវិស្សតិ។ តត្ថ អាជានន្តីហិ – ‘អាជានាមា’ តិស្ស វចនីយំ, ន អាជានន្តីហិ – ‘ន អាជានាមា’ តិស្ស វចនីយំ។ យស្សា វា បនស្ស កង្ខា វា វិមតិ វា អហមេវ តត្ថ បដិបុច្ឆិតព្ពោ – ‘ឥទំ, ភន្តេ, កថំ; ឥមស្ស ក្វត្ថោ’’’តិ? ‘‘ឯត្តកេនបិ មយំ, ភន្តេ, អយ្យស្ស នន្ទកស្ស អត្តមនា អភិរទ្ធា អភិនន្ទាម (ស្យា. កំ.) យំ នោ អយ្យោ នន្ទកោ បវារេតី’’តិ។
៣៩៩. ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ , ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, សោតំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ…បេ.… ឃានំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’… ‘‘ជិវ្ហា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’… ‘‘កាយោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’… ‘‘មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ , កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘បុព្ពេវ នោ ឯតំ, ភន្តេ, យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ – ‘ឥតិបិមេ ឆ អជ្ឈត្តិកា អាយតនា អនិច្ចា’’’តិ។ ‘‘សាធុ, សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤០០. ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, រូបា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, សទ្ទា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ…បេ.… គន្ធា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’… ‘‘រសា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’… ‘‘ផោដ្ឋព្ពា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា , ភន្តេ’’… ‘‘ធម្មា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘បុព្ពេវ នោ ឯតំ, ភន្តេ, យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ – ‘ឥតិបិមេ ឆ ពាហិរា អាយតនា អនិច្ចា’’’តិ ។ ‘‘សាធុ, សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤០១. ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, សោតវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ…បេ.… ឃានវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’… ‘‘ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’… ‘‘កាយវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’… ‘‘មនោវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វាតិ’’? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘បុព្ពេវ នោ ឯតំ, ភន្តេ, យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ – ‘ឥតិបិមេ ឆ វិញ្ញាណកាយា អនិច្ចា’’’តិ។ ‘‘សាធុ, សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤០២. ‘‘សេយ្យថាបិ , ភគិនិយោ, តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ តេលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, វដ្ដិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា, អច្ចិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា, អាភាបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា។ យោ នុ ខោ, ភគិនិយោ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘អមុស្ស តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ តេលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, វដ្ដិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា, អច្ចិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា; យា ច ខ្វាស្ស អាភា សា និច្ចា ធុវា សស្សតា អវិបរិណាមធម្មា’តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អមុស្ស ហិ, ភន្តេ, តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ តេលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, វដ្ដិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា, អច្ចិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា; បគេវស្ស អាភា អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភគិនិយោ, យោ នុ ខោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឆ ខោមេ អជ្ឈត្តិកា អាយតនា អនិច្ចា អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា (?); យញ្ច ខោ ឆ អជ្ឈត្តិកេ អាយតនេ បដិច្ច បដិសំវេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តំ និច្ចំ ធុវំ សស្សតំ អវិបរិណាមធម្ម’ន្តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘តជ្ជំ តជ្ជំ, ភន្តេ, បច្ចយំ បដិច្ច តជ្ជា តជ្ជា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ។ តជ្ជស្ស តជ្ជស្ស បច្ចយស្ស និរោធា តជ្ជា តជ្ជា វេទនា និរុជ្ឈន្តី’’តិ។ ‘‘សាធុ, សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤០៣. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភគិនិយោ, មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ មូលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, ខន្ធោបិ អនិច្ចោ វិបរិណាមធម្មោ, សាខាបលាសម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, ឆាយាបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា។ យោ នុ ខោ, ភគិនិយោ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘អមុស្ស មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ មូលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, ខន្ធោបិ អនិច្ចោ វិបរិណាមធម្មោ, សាខាបលាសម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, យា ច ខ្វាស្ស ឆាយា សា និច្ចា ធុវា សស្សតា អវិបរិណាមធម្មា’តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អមុស្ស ហិ, ភន្តេ, មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ មូលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, ខន្ធោបិ អនិច្ចោ វិបរិណាមធម្មោ, សាខាបលាសម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ; បគេវស្ស ឆាយា អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភគិនិយោ, យោ នុ ខោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឆ ខោមេ ពាហិរា អាយតនា អនិច្ចា អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា (សី. បី.)។ យញ្ច ខោ ឆ ពាហិរេ អាយតនេ បដិច្ច បដិសំវេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តំ និច្ចំ ធុវំ សស្សតំ អវិបរិណាមធម្ម’ន្តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘តជ្ជំ តជ្ជំ, ភន្តេ, បច្ចយំ បដិច្ច តជ្ជា តជ្ជា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ។ តជ្ជស្ស តជ្ជស្ស បច្ចយស្ស និរោធា តជ្ជា តជ្ជា វេទនា និរុជ្ឈន្តី’’តិ។ ‘‘សាធុ, សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤០៤. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភគិនិយោ, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា គាវិំ វធិត្វា តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន គាវិំ សង្កន្តេយ្យ អនុបហច្ច អន្តរំ មំសកាយំ អនុបហច្ច ពាហិរំ ចម្មកាយំ។ យំ យទេវ តត្ថ អន្តរា វិលិមំសំ វិលិមំ (សី. បី. ក.) អន្តរា ន្ហារុ អន្តរា ពន្ធនំ តំ តទេវ តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន សញ្ឆិន្ទេយ្យ សង្កន្តេយ្យ សម្បកន្តេយ្យ សម្បរិកន្តេយ្យ។ សញ្ឆិន្ទិត្វា សង្កន្តិត្វា សម្បកន្តិត្វា សម្បរិកន្តិត្វា វិធុនិត្វា ពាហិរំ ចម្មកាយំ តេនេវ ចម្មេន តំ គាវិំ បដិច្ឆាទេត្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថេវាយំ គាវី សំយុត្តា ឥមិនាវ ចម្មេនា’តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អមុ ហិ, ភន្តេ, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា គាវិំ វធិត្វា តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន គាវិំ សង្កន្តេយ្យ អនុបហច្ច អន្តរំ មំសកាយំ អនុបហច្ច ពាហិរំ ចម្មកាយំ។ យំ យទេវ តត្ថ អន្តរា វិលិមំសំ អន្តរា ន្ហារុ អន្តរា ពន្ធនំ តំ តទេវ តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន សញ្ឆិន្ទេយ្យ សង្កន្តេយ្យ សម្បកន្តេយ្យ សម្បរិកន្តេយ្យ។ សញ្ឆិន្ទិត្វា សង្កន្តិត្វា សម្បកន្តិត្វា សម្បរិកន្តិត្វា វិធុនិត្វា ពាហិរំ ចម្មកាយំ តេនេវ ចម្មេន តំ គាវិំ បដិច្ឆាទេត្វា កិញ្ចាបិ សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថេវាយំ គាវី សំយុត្តា ឥមិនាវ ចម្មេនា’តិ; អថ ខោ សា គាវី វិសំយុត្តា តេនេវ ចម្មេនា’’តិ។
‘‘ឧបមា ខោ មេ អយំ, ភគិនិយោ, កតា អត្ថស្ស វិញ្ញាបនាយ។ អយមេវេត្ថ អត្ថោ; ‘អន្តរា មំសកាយោ’តិ ខោ, ភគិនិយោ, ឆន្នេតំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ អធិវចនំ; ‘ពាហិរោ ចម្មកាយោ’តិ ខោ ភគិនិយោ, ឆន្នេតំ ពាហិរានំ អាយតនានំ អធិវចនំ; ‘អន្តរា វិលិមំសំ, អន្តរា ន្ហារុ, អន្តរា ពន្ធន’ន្តិ ខោ, ភគិនិយោ, នន្ទីរាគស្សេតំ អធិវចនំ; ‘តិណ្ហំ គោវិកន្តន’ន្តិ ខោ, ភគិនិយោ, អរិយាយេតំ បញ្ញាយ អធិវចនំ; យាយំ អរិយា បញ្ញា អន្តរា កិលេសំ អន្តរា សំយោជនំ អន្តរា ពន្ធនំ សញ្ឆិន្ទតិ សង្កន្តតិ សម្បកន្តតិ សម្បរិកន្តតិ។
៤០៥. ‘‘សត្ត ខោ បនិមេ, ភគិនិយោ, ពោជ្ឈង្គា, យេសំ ភាវិតត្តា ពហុលីកតត្តា ភិក្ខុ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ កតមេ សត្ត? ឥធ, ភគិនិយោ, ភិក្ខុ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ, ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ…បេ.… វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ។ ឥមេ ខោ, ភគិនិយោ, សត្ត ពោជ្ឈង្គា, យេសំ ភាវិតត្តា ពហុលីកតត្តា ភិក្ខុ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ។
៤០៦. អថ ខោ អាយស្មា នន្ទកោ តា ភិក្ខុនិយោ ឥមិនា ឱវាទេន ឱវទិត្វា ឧយ្យោជេសិ – ‘‘គច្ឆថ, ភគិនិយោ; កាលោ’’តិ។ អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ អាយស្មតោ នន្ទកស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា អាយស្មន្តំ នន្ទកំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ។ ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘គច្ឆថ, ភិក្ខុនិយោ; កាលោ’’តិ។ អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កមិំសុ។ អថ ខោ ភគវា អចិរបក្កន្តីសុ តាសុ ភិក្ខុនីសុ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, តទហុបោសថេ ចាតុទ្ទសេ ន ហោតិ ពហុនោជនស្ស កង្ខា វា វិមតិ វា – ‘ឩនោ នុ ខោ ចន្ទោ, បុណ្ណោ នុ ខោ ចន្ទោ’តិ, អថ ខោ ឩនោ ចន្ទោត្វេវ ហោតិ។ ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តា ភិក្ខុនិយោ នន្ទកស្ស ធម្មទេសនាយ អត្តមនា ហោន្តិ នោ ច ខោ បរិបុណ្ណសង្កប្បា’’តិ។
៤០៧. អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ នន្ទកំ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ ត្វំ, នន្ទក, ស្វេបិ តា ភិក្ខុនិយោ តេនេវោវាទេន ឱវទេយ្យាសី’’តិ។ ‘‘ឯវំ , ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា នន្ទកោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ។ អថ ខោ អាយស្មា នន្ទកោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ អត្តទុតិយោ យេន រាជការាមោ តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសំសុ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ អាយស្មន្តំ នន្ទកំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ។ ទិស្វាន អាសនំ បញ្ញាបេសុំ, ឧទកញ្ច បាទានំ ឧបដ្ឋបេសុំ។ និសីទិ ខោ អាយស្មា នន្ទកោ បញ្ញត្តេ អាសនេ។ និសជ្ជ បាទេ បក្ខាលេសិ។ តាបិ ខោ ភិក្ខុនិយោ អាយស្មន្តំ នន្ទកំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តា ភិក្ខុនិយោ អាយស្មា នន្ទកោ ឯតទវោច – ‘‘បដិបុច្ឆកថា ខោ, ភគិនិយោ, ភវិស្សតិ។ តត្ថ អាជានន្តីហិ ‘អាជានាមា’ តិស្ស វចនីយំ, ន អាជានន្តីហិ ‘ន អាជានាមា’ តិស្ស វចនីយំ។ យស្សា វា បនស្ស កង្ខា វា វិមតិ វា, អហមេវ តត្ថ បដិបុច្ឆិតព្ពោ – ‘ឥទំ, ភន្តេ, កថំ; ឥមស្ស ក្វត្ថោ’’’តិ។ ‘‘ឯត្តកេនបិ មយំ, ភន្តេ, អយ្យស្ស នន្ទកស្ស អត្តមនា អភិរទ្ធា យំ នោ អយ្យោ នន្ទកោ បវារេតី’’តិ។
៤០៨. ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ , ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, សោតំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ…បេ.… ឃានំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ… ជិវ្ហា… កាយោ… មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘បុព្ពេវ នោ ឯតំ, ភន្តេ, យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ – ‘ឥតិបិមេ ឆ អជ្ឈត្តិកា អាយតនា អនិច្ចា’’’តិ។ ‘‘សាធុ សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤០៩. ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, រូបា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, សទ្ទា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ…បេ.… គន្ធា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ… រសា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ… ផោដ្ឋព្ពា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ… ធម្មា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘បុព្ពេវ នោ ឯតំ, ភន្តេ, យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ – ‘ឥតិបិមេ ឆ ពាហិរា អាយតនា អនិច្ចា’’’តិ។ ‘‘សាធុ សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤១០. ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ, ភគិនិយោ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ…បេ.… សោតវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ… ឃានវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ… កាយវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ… មនោវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘បុព្ពេវ នោ ឯតំ, ភន្តេ, យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋំ – ‘ឥតិបិមេ ឆ វិញ្ញាណកាយា អនិច្ចា’’’តិ។ ‘‘សាធុ សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤១១. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភគិនិយោ, តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ តេលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, វដ្ដិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា, អច្ចិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា, អាភាបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា។ យោ នុ ខោ, ភគិនិយោ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘អមុស្ស តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ តេលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, វដ្ដិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា, អច្ចិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា; យា ច ខ្វាស្ស អាភា សា និច្ចា ធុវា សស្សតា អវិបរិណាមធម្មា’តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អមុស្ស ហិ, ភន្តេ, តេលប្បទីបស្ស ឈាយតោ តេលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, វដ្ដិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា, អច្ចិបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា ; បគេវស្ស អាភា អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភគិនិយោ, យោ នុ ខោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឆ ខោមេ អជ្ឈត្តិកា អាយតនា អនិច្ចា។ យញ្ច ខោ ឆ អជ្ឈត្តិកេ អាយតនេ បដិច្ច បដិសំវេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តំ និច្ចំ ធុវំ សស្សតំ អវិបរិណាមធម្ម’ន្តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘តជ្ជំ តជ្ជំ, ភន្តេ, បច្ចយំ បដិច្ច តជ្ជា តជ្ជា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ។ តជ្ជស្ស តជ្ជស្ស បច្ចយស្ស និរោធា តជ្ជា តជ្ជា វេទនា និរុជ្ឈន្តី’’តិ។ ‘‘សាធុ សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤១២. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភគិនិយោ, មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ មូលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, ខន្ធោបិ អនិច្ចោ វិបរិណាមធម្មោ, សាខាបលាសម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, ឆាយាបិ អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា។ យោ នុ ខោ, ភគិនិយោ, ឯវំ វទេយ្យ – ‘អមុស្ស មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ មូលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, ខន្ធោបិ អនិច្ចោ វិបរិណាមធម្មោ, សាខាបលាសម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ; យា ច ខ្វាស្ស ឆាយា សា និច្ចា ធុវា សស្សតា អវិបរិណាមធម្មា’តិ; សម្មា នុ ខោ សោ ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អមុស្ស ហិ, ភន្តេ, មហតោ រុក្ខស្ស តិដ្ឋតោ សារវតោ មូលម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ, ខន្ធោបិ អនិច្ចោ វិបរិណាមធម្មោ, សាខាបលាសម្បិ អនិច្ចំ វិបរិណាមធម្មំ; បគេវស្ស ឆាយា អនិច្ចា វិបរិណាមធម្មា’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភគិនិយោ, យោ នុ ខោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឆ ខោមេ ពាហិរា អាយតនា អនិច្ចា។ យញ្ច ខោ ពាហិរេ អាយតនេ បដិច្ច បដិសំវេទេតិ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តំ និច្ចំ ធុវំ សស្សតំ អវិបរិណាមធម្ម’ន្តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘តជ្ជំ តជ្ជំ, ភន្តេ, បច្ចយំ បដិច្ច តជ្ជា តជ្ជា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ។ តជ្ជស្ស តជ្ជស្ស បច្ចយស្ស និរោធា តជ្ជា តជ្ជា វេទនា និរុជ្ឈន្តី’’តិ។ ‘‘សាធុ សាធុ, ភគិនិយោ! ឯវញ្ហេតំ, ភគិនិយោ, ហោតិ អរិយសាវកស្ស យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតោ’’។
៤១៣. ‘‘សេយ្យថាបិ, ភគិនិយោ, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា គាវិំ វធិត្វា តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន គាវិំ សង្កន្តេយ្យ អនុបហច្ច អន្តរំ មំសកាយំ អនុបហច្ច ពាហិរំ ចម្មកាយំ។ យំ យទេវ តត្ថ អន្តរា វិលិមំសំ អន្តរា ន្ហារុ អន្តរា ពន្ធនំ តំ តទេវ តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន សញ្ឆិន្ទេយ្យ សង្កន្តេយ្យ សម្បកន្តេយ្យ សម្បរិកន្តេយ្យ។ សញ្ឆិន្ទិត្វា សង្កន្តិត្វា សម្បកន្តិត្វា សម្បរិកន្តិត្វា វិធុនិត្វា ពាហិរំ ចម្មកាយំ តេនេវ ចម្មេន តំ គាវិំ បដិច្ឆាទេត្វា ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថេវាយំ គាវី សំយុត្តា ឥមិនាវ ចម្មេនា’តិ; សម្មា នុ ខោ សោ, ភគិនិយោ, វទមានោ វទេយ្យា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិស្ស ហេតុ’’? ‘‘អមុ ហិ, ភន្តេ, ទក្ខោ គោឃាតកោ វា គោឃាតកន្តេវាសី វា គាវិំ វធិត្វា តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន គាវិំ សង្កន្តេយ្យ អនុបហច្ច អន្តរំ មំសកាយំ អនុបហច្ច ពាហិរំ ចម្មកាយំ។ យំ យទេវ តត្ថ អន្តរា វិលិមំសំ អន្តរា ន្ហារុ អន្តរា ពន្ធនំ តំ តទេវ តិណ្ហេន គោវិកន្តនេន សញ្ឆិន្ទេយ្យ សង្កន្តេយ្យ សម្បកន្តេយ្យ សម្បរិកន្តេយ្យ។ សញ្ឆិន្ទិត្វា សង្កន្តិត្វា សម្បកន្តិត្វា សម្បរិកន្តិត្វា វិធុនិត្វា ពាហិរំ ចម្មកាយំ តេនេវ ចម្មេន តំ គាវិំ បដិច្ឆាទេត្វា កិញ្ចាបិ សោ ឯវំ វទេយ្យ – ‘តថេវាយំ គាវី សំយុត្តា ឥមិនាវ ចម្មេនា’តិ; អថ ខោ សា គាវី វិសំយុត្តា តេនេវ ចម្មេនា’’តិ។
‘‘ឧបមា ខោ មេ អយំ, ភគិនិយោ, កតា អត្ថស្ស វិញ្ញាបនាយ អយមេវេត្ថ អត្ថោ។ ‘អន្តរា មំសកាយោ’តិ ខោ, ភគិនិយោ, ឆន្នេតំ អជ្ឈត្តិកានំ អាយតនានំ អធិវចនំ; ‘ពាហិរោ ចម្មកាយោ’តិ ខោ, ភគិនិយោ, ឆន្នេតំ ពាហិរានំ អាយតនានំ អធិវចនំ; ‘អន្តរា វិលិមំសំ អន្តរា ន្ហារុ អន្តរា ពន្ធន’ន្តិ ខោ, ភគិនិយោ, នន្ទីរាគស្សេតំ អធិវចនំ; ‘តិណ្ហំ គោវិកន្តន’ន្តិ ខោ, ភគិនិយោ, អរិយាយេតំ បញ្ញាយ អធិវចនំ; យាយំ អរិយា បញ្ញា អន្តរា កិលេសំ អន្តរា សំយោជនំ អន្តរា ពន្ធនំ សញ្ឆិន្ទតិ សង្កន្តតិ សម្បកន្តតិ សម្បរិកន្តតិ។
៤១៤. ‘‘សត្ត ខោ បនិមេ, ភគិនិយោ, ពោជ្ឈង្គា, យេសំ ភាវិតត្តា ពហុលីកតត្តា ភិក្ខុ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ កតមេ សត្ត? ឥធ, ភគិនិយោ, ភិក្ខុ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ។ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ…បេ.… វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បីតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ… ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកនិស្សិតំ វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ វោស្សគ្គបរិណាមិំ។ ឥមេ ខោ, ភគិនិយោ, សត្ត ពោជ្ឈង្គា យេសំ ភាវិតត្តា ពហុលីកតត្តា ភិក្ខុ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ។
៤១៥. អថ ខោ អាយស្មា នន្ទកោ តា ភិក្ខុនិយោ ឥមិនា ឱវាទេន ឱវទិត្វា ឧយ្យោជេសិ – ‘‘គច្ឆថ, ភគិនិយោ; កាលោ’’តិ។ អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ អាយស្មតោ នន្ទកស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា អាយស្មន្តំ នន្ទកំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ។ ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភគវា ឯតទវោច –‘‘គច្ឆថ, ភិក្ខុនិយោ; កាលោ’’តិ។ អថ ខោ តា ភិក្ខុនិយោ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កមិំសុ។ អថ ខោ ភគវា អចិរបក្កន្តីសុ តាសុ ភិក្ខុនីសុ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, តទហុបោសថេ បន្នរសេ ន ហោតិ ពហុនោ ជនស្ស កង្ខា វា វិមតិ វា – ‘ឩនោ នុ ខោ ចន្ទោ, បុណ្ណោ នុ ខោ ចន្ទោ’តិ, អថ ខោ បុណ្ណោ ចន្ទោត្វេវ ហោតិ; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, តា ភិក្ខុនិយោ នន្ទកស្ស ធម្មទេសនាយ អត្តមនា ចេវ បរិបុណ្ណសង្កប្បា ច។ តាសំ, ភិក្ខវេ, បញ្ចន្នំ ភិក្ខុនិសតានំ យា បច្ឆិមិតា ភិក្ខុនី សា យា បច្ឆិមា ភិក្ខុនី, សា (សី. ស្យា. កំ. បី.), យា បច្ឆិមិកា, តា ភិក្ខុនិយោ (ក.) សោតាបន្នា អវិនិបាតធម្មា និយតា សម្ពោធិបរាយនា’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
នន្ទកោវាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ ចតុត្ថំ។
៥. ចូឡរាហុលោវាទសុត្តំ
៤១៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ ភគវតោ រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘បរិបក្កា ខោ រាហុលស្ស វិមុត្តិបរិបាចនីយា ធម្មា។ យំនូនាហំ រាហុលំ ឧត្តរិំ អាសវានំ ខយេ វិនេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេសិ – ‘‘គណ្ហាហិ, រាហុល, និសីទនំ; យេន អន្ធវនំ តេនុបសង្កមិស្សាម ទិវាវិហារាយា’’តិ ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវតោ បដិស្សុត្វា និសីទនំ អាទាយ ភគវន្តំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធិ។
តេន ខោ បន សមយេន អនេកានិ ទេវតាសហស្សានិ ភគវន្តំ អនុពន្ធានិ ហោន្តិ – ‘‘អជ្ជ ភគវា អាយស្មន្តំ រាហុលំ ឧត្តរិំ អាសវានំ ខយេ វិនេស្សតី’’តិ។ អថ ខោ ភគវា អន្ធវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អាយស្មាបិ ខោ រាហុលោ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ រាហុលំ ភគវា ឯតទវោច –
៤១៧. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, រូបា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, យមិទំ យម្បិទំ (សី. ក.) ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។
៤១៨. ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ រាហុល, សោតំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ…បេ.… ឃានំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ…បេ.… ជិវ្ហា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ…បេ.… កាយោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ…បេ.… មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ –‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ រាហុល, ធម្មា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ រាហុល, មនោវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ រាហុល, មនោសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, យមិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ, តម្បិ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។
៤១៩. ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិំ ចក្ខុស្មិម្បិ (ស្យា. កំ.) ឯវមិតរេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេ និព្ពិន្ទតិ, យមិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ។ សោតស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, សទ្ទេសុ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… , ឃានស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, គន្ធេសុ និព្ពិន្ទតិ… ជិវ្ហាយ និព្ពិន្ទតិ, រសេសុ និព្ពិន្ទតិ… កាយស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, ផោដ្ឋព្ពេសុ និព្ពិន្ទតិ… មនស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុ និព្ពិន្ទតិ, មនោវិញ្ញាណេ និព្ពិន្ទតិ, មនោសម្ផស្សេ និព្ពិន្ទតិ, យមិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទនាគតំ សញ្ញាគតំ សង្ខារគតំ វិញ្ញាណគតំ តស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ។ និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ, វិរាគា វិមុច្ចតិ។ វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។ ឥមស្មិញ្ច បន វេយ្យាករណស្មិំ ភញ្ញមានេ អាយស្មតោ រាហុលស្ស អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចិ។ តាសញ្ច អនេកានំ ទេវតាសហស្សានំ វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – ‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ។
ចូឡរាហុលោវាទសុត្តំ និដ្ឋិតំ បញ្ចមំ។
៦. ឆឆក្កសុត្តំ
៤២០. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘ធម្មំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេស្សាមិ, យទិទំ – ឆ ឆក្កានិ។ តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘ឆ អជ្ឈត្តិកានិ អាយតនានិ វេទិតព្ពានិ, ឆ ពាហិរានិ អាយតនានិ វេទិតព្ពានិ, ឆ វិញ្ញាណកាយា វេទិតព្ពា, ឆ ផស្សកាយា វេទិតព្ពា, ឆ វេទនាកាយា វេទិតព្ពា, ឆ តណ្ហាកាយា វេទិតព្ពា។
៤២១. ‘‘‘ឆ អជ្ឈត្តិកានិ អាយតនានិ វេទិតព្ពានី’តិ – ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ។ កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ចក្ខាយតនំ, សោតាយតនំ, ឃានាយតនំ, ជិវ្ហាយតនំ , កាយាយតនំ, មនាយតនំ។ ‘ឆ អជ្ឈត្តិកានិ អាយតនានិ វេទិតព្ពានី’តិ – ឥតិ យំ តំ វុត្តំ, ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ។ ឥទំ បឋមំ ឆក្កំ។
‘‘‘ឆ ពាហិរានិ អាយតនានិ វេទិតព្ពានី’តិ – ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ ។ កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? រូបាយតនំ, សទ្ទាយតនំ, គន្ធាយតនំ, រសាយតនំ, ផោដ្ឋព្ពាយតនំ, ធម្មាយតនំ។ ‘ឆ ពាហិរានិ អាយតនានិ វេទិតព្ពានី’តិ – ឥតិ យំ តំ វុត្តំ, ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ។ ឥទំ ទុតិយំ ឆក្កំ។
‘‘‘ឆ វិញ្ញាណកាយា វេទិតព្ពា’តិ – ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ។ កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, សោតញ្ច បដិច្ច សទ្ទេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណំ, ឃានញ្ច បដិច្ច គន្ធេ ច ឧប្បជ្ជតិ ឃានវិញ្ញាណំ, ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, កាយញ្ច បដិច្ច ផោដ្ឋព្ពេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណំ, មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ។ ‘ឆ វិញ្ញាណកាយា វេទិតព្ពា’តិ – ឥតិ យំ តំ វុត្តំ, ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ។ ឥទំ តតិយំ ឆក្កំ។
‘‘‘ឆ ផស្សកាយា វេទិតព្ពា’តិ – ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ។ កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ; សោតញ្ច បដិច្ច សទ្ទេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ; ឃានញ្ច បដិច្ច គន្ធេ ច ឧប្បជ្ជតិ ឃានវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ; ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ; កាយញ្ច បដិច្ច ផោដ្ឋព្ពេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ; មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ។ ‘ឆ ផស្សកាយា វេទិតព្ពា’តិ – ឥតិ យំ តំ វុត្តំ, ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ។ ឥទំ ចតុត្ថំ ឆក្កំ។
‘‘‘ឆ វេទនាកាយា វេទិតព្ពា’តិ – ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ។ កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា; សោតញ្ច បដិច្ច សទ្ទេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា; ឃានញ្ច បដិច្ច គន្ធេ ច ឧប្បជ្ជតិ ឃានវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា; ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា; កាយញ្ច បដិច្ច ផោដ្ឋព្ពេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា; មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា។ ‘ឆ វេទនាកាយា វេទិតព្ពា’តិ – ឥតិ យំ តំ វុត្តំ, ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ។ ឥទំ បញ្ចមំ ឆក្កំ។
‘‘‘ឆ តណ្ហាកាយា វេទិតព្ពា’តិ – ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ។ កិញ្ចេតំ បដិច្ច វុត្តំ? ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា, វេទនាបច្ចយា តណ្ហា; សោតញ្ច បដិច្ច សទ្ទេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណំ…បេ.… ឃានញ្ច បដិច្ច គន្ធេ ច ឧប្បជ្ជតិ ឃានវិញ្ញាណំ… ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ… កាយញ្ច បដិច្ច ផោដ្ឋព្ពេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណំ… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា វេទនា, វេទនាបច្ចយា តណ្ហា។ ‘ឆ តណ្ហាកាយា វេទិតព្ពា’តិ – ឥតិ យំ តំ វុត្តំ, ឥទមេតំ បដិច្ច វុត្តំ។ ឥទំ ឆដ្ឋំ ឆក្កំ។
៤២២. ‘‘‘ចក្ខុ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ ចក្ខុស្ស ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘ចក្ខុ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ ចក្ខុ អនត្តា។
‘‘‘រូបា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ រូបានំ ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘រូបា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ ចក្ខុ អនត្តា, រូបា អនត្តា។
‘‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ ចក្ខុ អនត្តា, រូបា អនត្តា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនត្តា។
‘‘‘ចក្ខុសម្ផស្សោ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ ចក្ខុសម្ផស្សស្ស ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘ចក្ខុសម្ផស្សោ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ ចក្ខុ អនត្តា, រូបា អនត្តា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនត្តា, ចក្ខុសម្ផស្សោ អនត្តា។
‘‘‘វេទនា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ វេទនាយ ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘វេទនា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ ចក្ខុ អនត្តា, រូបា អនត្តា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនត្តា, ចក្ខុសម្ផស្សោ អនត្តា, វេទនា អនត្តា។
‘‘‘តណ្ហា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ តណ្ហាយ ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘តណ្ហា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ ចក្ខុ អនត្តា, រូបា អនត្តា, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អនត្តា, ចក្ខុសម្ផស្សោ អនត្តា, វេទនា អនត្តា, តណ្ហា អនត្តា។
៤២៣. ‘‘‘សោតំ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ…បេ.… ‘ឃានំ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ… ‘ជិវ្ហា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ… ‘កាយោ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ… ‘មនោ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ មនស្ស ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘មនោ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ មនោ អនត្តា។
‘‘‘ធម្មា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ ធម្មានំ ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘ធម្មា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ មនោ អនត្តា, ធម្មា អនត្តា។
‘‘‘មនោវិញ្ញាណំ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ មនោវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘មនោវិញ្ញាណំ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ មនោ អនត្តា, ធម្មា អនត្តា, មនោវិញ្ញាណំ អនត្តា។
‘‘‘មនោសម្ផស្សោ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ មនោសម្ផស្សស្ស ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘មនោសម្ផស្សោ អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ មនោ អនត្តា, ធម្មា អនត្តា, មនោវិញ្ញាណំ អនត្តា, មនោសម្ផស្សោ អនត្តា។
‘‘‘វេទនា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ វេទនាយ ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘វេទនា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ មនោ អនត្តា, ធម្មា អនត្តា, មនោវិញ្ញាណំ អនត្តា, មនោសម្ផស្សោ អនត្តា, វេទនា អនត្តា។
‘‘‘តណ្ហា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ តណ្ហាយ ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ, ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ‘តណ្ហា អត្តា’តិ យោ វទេយ្យ។ ឥតិ មនោ អនត្តា, ធម្មា អនត្តា, មនោវិញ្ញាណំ អនត្តា, មនោសម្ផស្សោ អនត្តា, វេទនា អនត្តា, តណ្ហា អនត្តា។
៤២៤. ‘‘អយំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, សក្កាយសមុទយគាមិនី បដិបទា – ចក្ខុំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; រូបេ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; ចក្ខុវិញ្ញាណំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; ចក្ខុសម្ផស្សំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; វេទនំ ‘ឯតំ មម , ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; តណ្ហំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ; សោតំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ…បេ.… ឃានំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ…បេ.… ជិវ្ហំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ…បេ.… កាយំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ…បេ.… មនំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ, ធម្មេ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ, មនោវិញ្ញាណំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ, មនោសម្ផស្សំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ, វេទនំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ, តណ្ហំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។
‘‘អយំ ខោ បន, ភិក្ខវេ, សក្កាយនិរោធគាមិនី បដិបទា – ចក្ខុំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ រូបេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ ចក្ខុសម្ផស្សំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ វេទនំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ តណ្ហំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ សោតំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ…បេ.… ឃានំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ… ជិវ្ហំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ… កាយំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ… មនំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ ធម្មេ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ មនោវិញ្ញាណំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ មនោសម្ផស្សំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ វេទនំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។ តណ្ហំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ សមនុបស្សតិ។
៤២៥. ‘‘ចក្ខុញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា។ សោ សុខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ។ តស្ស រាគានុសយោ អនុសេតិ។ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហំ អាបជ្ជតិ។ តស្ស បដិឃានុសយោ អនុសេតិ។ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ តស្សា វេទនាយ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានាតិ។ តស្ស អវិជ្ជានុសយោ អនុសេតិ។ សោ វត, ភិក្ខវេ, សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយំ អប្បហាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយំ អប្បដិវិនោទេត្វា អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយំ អសមូហនិត្វា អវិជ្ជំ អប្បហាយ វិជ្ជំ អនុប្បាទេត្វា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ភវិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។
‘‘សោតញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច សទ្ទេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណំ…បេ.… ឃានញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច គន្ធេ ច ឧប្បជ្ជតិ ឃានវិញ្ញាណំ…បេ.… ជិវ្ហញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ…បេ.… កាយញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច ផោដ្ឋព្ពេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណំ…បេ.… មនញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា។ សោ សុខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ អភិនន្ទតិ អភិវទតិ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ។ តស្ស រាគានុសយោ អនុសេតិ។ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហំ អាបជ្ជតិ។ តស្ស បដិឃានុសយោ អនុសេតិ។ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ តស្សា វេទនាយ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ នប្បជានាតិ។ តស្ស អវិជ្ជានុសយោ អនុសេតិ។ សោ វត, ភិក្ខវេ, សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយំ អប្បហាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយំ អប្បដិវិនោទេត្វា អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយំ អសមូហនិត្វា អវិជ្ជំ អប្បហាយ វិជ្ជំ អនុប្បាទេត្វា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ភវិស្សតីតិ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។
៤២៦. ‘‘ចក្ខុញ្ច , ភិក្ខវេ, បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ, តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា។ សោ សុខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ។ តស្ស រាគានុសយោ នានុសេតិ។ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ ន សោចតិ ន កិលមតិ បរិទេវតិ ន ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ ន សម្មោហំ អាបជ្ជតិ។ តស្ស បដិឃានុសយោ នានុសេតិ។ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ តស្សា វេទនាយ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ។ តស្ស អវិជ្ជានុសយោ នានុសេតិ។ សោ វត, ភិក្ខវេ, សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយំ បហាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយំ សមូហនិត្វា អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ភវិស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ។
‘‘សោតញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច សទ្ទេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណំ…បេ.…។
‘‘ឃានញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច គន្ធេ ច ឧប្បជ្ជតិ ឃានវិញ្ញាណំ…បេ.…។
‘‘ជិវ្ហញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ…បេ.… ។
‘‘កាយញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច ផោដ្ឋព្ពេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណំ…បេ.…។
‘‘មនញ្ច, ភិក្ខវេ, បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណំ តិណ្ណំ សង្គតិ ផស្សោ, ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា។ សោ សុខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ នាភិនន្ទតិ នាភិវទតិ នាជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតិ។ តស្ស រាគានុសយោ នានុសេតិ។ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ ន សោចតិ ន កិលមតិ ន បរិទេវតិ ន ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ ន សម្មោហំ អាបជ្ជតិ។ តស្ស បដិឃានុសយោ នានុសេតិ។ អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ តស្សា វេទនាយ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច អស្សាទញ្ច អាទីនវញ្ច និស្សរណញ្ច យថាភូតំ បជានាតិ។ តស្ស អវិជ្ជានុសយោ នានុសេតិ។ សោ វត, ភិក្ខវេ, សុខាយ វេទនាយ រាគានុសយំ បហាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ បដិឃានុសយំ បដិវិនោទេត្វា អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ អវិជ្ជានុសយំ សមូហនិត្វា អវិជ្ជំ បហាយ វិជ្ជំ ឧប្បាទេត្វា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ទុក្ខស្សន្តករោ ភវិស្សតីតិ – ឋានមេតំ វិជ្ជតិ។
៤២៧. ‘‘ឯវំ បស្សំ, ភិក្ខវេ, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិំ ចក្ខុស្មិម្បិ (ស្យា. កំ.) ឯវមិតរេសុបិ និព្ពិន្ទតិ, រូបេសុ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេ និព្ពិន្ទតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេ និព្ពិន្ទតិ, វេទនាយ និព្ពិន្ទតិ, តណ្ហាយ និព្ពិន្ទតិ។ សោតស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, សទ្ទេសុ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… ឃានស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, គន្ធេសុ និព្ពិន្ទតិ… ជិវ្ហាយ និព្ពិន្ទតិ, រសេសុ និព្ពិន្ទតិ… កាយស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, ផោដ្ឋព្ពេសុ និព្ពិន្ទតិ… មនស្មិំ និព្ពិន្ទតិ, ធម្មេសុ និព្ពិន្ទតិ, មនោវិញ្ញាណេ និព្ពិន្ទតិ, មនោសម្ផស្សេ និព្ពិន្ទតិ, វេទនាយ និព្ពិន្ទតិ, តណ្ហាយ និព្ពិន្ទតិ។ និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ , វិរាគា វិមុច្ចតិ។ វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។ ឥមស្មិំ ខោ បន វេយ្យាករណស្មិំ ភញ្ញមានេ សដ្ឋិមត្តានំ ភិក្ខូនំ អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តានិ វិមុច្ចិំសូតិ។
ឆឆក្កសុត្តំ និដ្ឋិតំ ឆដ្ឋំ។
៧. មហាសឡាយតនិកសុត្តំ
៤២៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘មហាសឡាយតនិកំ វោ, ភិក្ខវេ, ទេសេស្សាមិ។ តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
៤២៩. ‘‘ចក្ខុំ, ភិក្ខវេ, អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ, រូបេ អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ, ចក្ខុសម្ផស្សំ អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ, យមិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ, ចក្ខុស្មិំ សារជ្ជតិ, រូបេសុ សារជ្ជតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេ សារជ្ជតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេ សារជ្ជតិ, យមិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ សារជ្ជតិ។
‘‘តស្ស សារត្តស្ស សំយុត្តស្ស សម្មូឡ្ហស្ស អស្សាទានុបស្សិនោ វិហរតោ អាយតិំ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ឧបចយំ គច្ឆន្តិ។ តណ្ហា ចស្ស បោនោព្ភវិកា នន្ទីរាគសហគតា តត្រតត្រាភិនន្ទិនី, សា ចស្ស បវឌ្ឍតិ។ តស្ស កាយិកាបិ ទរថា បវឌ្ឍន្តិ, ចេតសិកាបិ ទរថា បវឌ្ឍន្តិ; កាយិកាបិ សន្តាបា បវឌ្ឍន្តិ , ចេតសិកាបិ សន្តាបា បវឌ្ឍន្តិ; កាយិកាបិ បរិឡាហា បវឌ្ឍន្តិ, ចេតសិកាបិ បរិឡាហា បវឌ្ឍន្តិ។ សោ កាយទុក្ខម្បិ កាយិកទុក្ខម្បិ (ស្យា. កំ.), កាយិកំ ទុក្ខម្បិ (ក.) ចេតោទុក្ខម្បិ បដិសំវេទេតិ។
‘‘សោតំ , ភិក្ខវេ, អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ…បេ.… ឃានំ, ភិក្ខវេ, អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ…បេ.… ជិវ្ហំ, ភិក្ខវេ, អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ…បេ.… កាយំ, ភិក្ខវេ, អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ…បេ.… មនំ, ភិក្ខវេ, អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ, ធម្មេ, ភិក្ខវេ, អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ, មនោវិញ្ញាណំ, ភិក្ខវេ, អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ , មនោសម្ផស្សំ, ភិក្ខវេ, អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ, យមិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ អជានំ អបស្សំ យថាភូតំ, មនស្មិំ សារជ្ជតិ, ធម្មេសុ សារជ្ជតិ, មនោវិញ្ញាណេ សារជ្ជតិ, មនោសម្ផស្សេ សារជ្ជតិ, យមិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ សារជ្ជតិ។
‘‘តស្ស សារត្តស្ស សំយុត្តស្ស សម្មូឡ្ហស្ស អស្សាទានុបស្សិនោ វិហរតោ អាយតិំ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ឧបចយំ គច្ឆន្តិ។ តណ្ហា ចស្ស បោនោព្ភវិកា នន្ទីរាគសហគតា តត្រតត្រាភិនន្ទិនី, សា ចស្ស បវឌ្ឍតិ។ តស្ស កាយិកាបិ ទរថា បវឌ្ឍន្តិ, ចេតសិកាបិ ទរថា បវឌ្ឍន្តិ; កាយិកាបិ សន្តាបា បវឌ្ឍន្តិ, ចេតសិកាបិ សន្តាបា បវឌ្ឍន្តិ; កាយិកាបិ បរិឡាហា បវឌ្ឍន្តិ, ចេតសិកាបិ បរិឡាហា បវឌ្ឍន្តិ។ សោ កាយទុក្ខម្បិ ចេតោទុក្ខម្បិ បដិសំវេទេតិ។
៤៣០. ‘‘ចក្ខុញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, រូបេ ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, ចក្ខុសម្ផស្សំ ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, យមិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, ចក្ខុស្មិំ ន សារជ្ជតិ, រូបេសុ ន សារជ្ជតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណេ ន សារជ្ជតិ, ចក្ខុសម្ផស្សេ ន សារជ្ជតិ, យមិទំ ចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ ន សារជ្ជតិ។
‘‘តស្ស អសារត្តស្ស អសំយុត្តស្ស អសម្មូឡ្ហស្ស អាទីនវានុបស្សិនោ វិហរតោ អាយតិំ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា អបចយំ គច្ឆន្តិ។ តណ្ហា ចស្ស បោនោព្ភវិកា នន្ទីរាគសហគតា តត្រតត្រាភិនន្ទិនី, សា ចស្ស បហីយតិ។ តស្ស កាយិកាបិ ទរថា បហីយន្តិ, ចេតសិកាបិ ទរថា បហីយន្តិ; កាយិកាបិ សន្តាបា បហីយន្តិ, ចេតសិកាបិ សន្តាបា បហីយន្តិ; កាយិកាបិ បរិឡាហា បហីយន្តិ , ចេតសិកាបិ បរិឡាហា បហីយន្តិ។ សោ កាយសុខម្បិ ចេតោសុខម្បិ បដិសំវេទេតិ។
៤៣១. ‘‘យា តថាភូតស្ស យថាភូតស្ស (សី. បី.) ទិដ្ឋិ សាស្ស ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ; យោ តថាភូតស្ស យថាភូតស្ស (សី. បី.) សង្កប្បោ ស្វាស្ស ហោតិ សម្មាសង្កប្បោ; យោ តថាភូតស្ស យថាភូតស្ស (សី. បី.) វាយាមោ ស្វាស្ស ហោតិ សម្មាវាយាមោ; យា តថាភូតស្ស យថាភូតស្ស (សី. បី.) សតិ សាស្ស ហោតិ សម្មាសតិ; យោ តថាភូតស្ស យថាភូតស្ស (សី. បី.) សមាធិ ស្វាស្ស ហោតិ សម្មាសមាធិ។ បុព្ពេវ ខោ បនស្ស កាយកម្មំ វចីកម្មំ អាជីវោ សុបរិសុទ្ធោ ហោតិ។ ឯវមស្សាយំ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆតិ។
‘‘តស្ស ឯវំ ឥមំ អរិយំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ ភាវយតោ ចត្តារោបិ សតិបដ្ឋានា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, ចត្តារោបិ សម្មប្បធានា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, ចត្តារោបិ ឥទ្ធិបាទា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, បញ្ចបិ ឥន្ទ្រិយានិ ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, បញ្ចបិ ពលានិ ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, សត្តបិ ពោជ្ឈង្គា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘តស្សិមេ ទ្វេ ធម្មា យុគនន្ធា យុគនទ្ធា (សី. ស្យា. កំ.) វត្តន្តិ – សមថោ ច វិបស្សនា ច។ សោ យេ ធម្មា អភិញ្ញា បរិញ្ញេយ្យា តេ ធម្មេ អភិញ្ញា បរិជានាតិ។ យេ ធម្មា អភិញ្ញា បហាតព្ពា តេ ធម្មេ អភិញ្ញា បជហតិ។ យេ ធម្មា អភិញ្ញា ភាវេតព្ពា តេ ធម្មេ អភិញ្ញា ភាវេតិ។ យេ ធម្មា អភិញ្ញា សច្ឆិកាតព្ពា តេ ធម្មេ អភិញ្ញា សច្ឆិករោតិ។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា អភិញ្ញា បរិញ្ញេយ្យា? ‘បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា’ តិស្ស វចនីយំ, សេយ្យថិទំ – រូបុបាទានក្ខន្ធោ, វេទនុបាទានក្ខន្ធោ, សញ្ញុបាទានក្ខន្ធោ, សង្ខារុបាទានក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណុបាទានក្ខន្ធោ។ ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញា បរិញ្ញេយ្យា។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា អភិញ្ញា បហាតព្ពា? អវិជ្ជា ច ភវតណ្ហា ច – ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញា បហាតព្ពា។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា អភិញ្ញា ភាវេតព្ពា? សមថោ ច វិបស្សនា ច – ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញា ភាវេតព្ពា។
‘‘កតមេ , ភិក្ខវេ, ធម្មា អភិញ្ញា សច្ឆិកាតព្ពា? វិជ្ជា ច វិមុត្តិ ច – ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញា សច្ឆិកាតព្ពា។
៤៣២. ‘‘សោតំ , ភិក្ខវេ, ជានំ បស្សំ យថាភូតំ…បេ.… ឃានំ ភិក្ខវេ, ជានំ បស្សំ យថាភូតំ…បេ.… ជិវ្ហំ, ភិក្ខវេ, ជានំ បស្សំ យថាភូតំ… កាយំ, ភិក្ខវេ, ជានំ បស្សំ យថាភូតំ… មនំ, ភិក្ខវេ, ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, ធម្មេ ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, មនោវិញ្ញាណំ ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, មនោសម្ផស្សំ ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, យមិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តម្បិ ជានំ បស្សំ យថាភូតំ, មនស្មិំ ន សារជ្ជតិ, ធម្មេសុ ន សារជ្ជតិ, មនោវិញ្ញាណេ ន សារជ្ជតិ, មនោសម្ផស្សេ ន សារជ្ជតិ, យមិទំ មនោសម្ផស្សបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខមសុខំ វា តស្មិម្បិ ន សារជ្ជតិ។
‘‘តស្ស អសារត្តស្ស អសំយុត្តស្ស អសម្មូឡ្ហស្ស អាទីនវានុបស្សិនោ វិហរតោ អាយតិំ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា អបចយំ គច្ឆន្តិ។ តណ្ហា ចស្ស បោនោព្ភវិកា នន្ទីរាគសហគតា តត្រតត្រាភិនន្ទិនី , សា ចស្ស បហីយតិ។ តស្ស កាយិកាបិ ទរថា បហីយន្តិ, ចេតសិកាបិ ទរថា បហីយន្តិ; កាយិកាបិ សន្តាបា បហីយន្តិ, ចេតសិកាបិ សន្តាបា បហីយន្តិ; កាយិកាបិ បរិឡាហា បហីយន្តិ, ចេតសិកាបិ បរិឡាហា បហីយន្តិ។ សោ កាយសុខម្បិ ចេតោសុខម្បិ បដិសំវេទេតិ។
៤៣៣. ‘‘យា តថាភូតស្ស ទិដ្ឋិ សាស្ស ហោតិ សម្មាទិដ្ឋិ; យោ តថាភូតស្ស សង្កប្បោ ស្វាស្ស ហោតិ សម្មាសង្កប្បោ; យោ តថាភូតស្ស វាយាមោ ស្វាស្ស ហោតិ សម្មាវាយាមោ; យា តថាភូតស្ស សតិ សាស្ស ហោតិ សម្មាសតិ; យោ តថាភូតស្ស សមាធិ ស្វាស្ស ហោតិ សម្មាសមាធិ។ បុព្ពេវ ខោ បនស្ស កាយកម្មំ វចីកម្មំ អាជីវោ សុបរិសុទ្ធោ ហោតិ។ ឯវមស្សាយំ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆតិ។
‘‘តស្ស ឯវំ ឥមំ អរិយំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ ភាវយតោ ចត្តារោបិ សតិបដ្ឋានា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, ចត្តារោបិ សម្មប្បធានា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, ចត្តារោបិ ឥទ្ធិបាទា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, បញ្ចបិ ឥន្ទ្រិយានិ ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, បញ្ចបិ ពលានិ ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ, សត្តបិ ពោជ្ឈង្គា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘តស្សិមេ ទ្វេ ធម្មា យុគនន្ធា វត្តន្តិ – សមថោ ច វិបស្សនា ច។ សោ យេ ធម្មា អភិញ្ញា បរិញ្ញេយ្យា តេ ធម្មេ អភិញ្ញា បរិជានាតិ។ យេ ធម្មា អភិញ្ញា បហាតព្ពា តេ ធម្មេ អភិញ្ញា បជហតិ។ យេ ធម្មា អភិញ្ញា ភាវេតព្ពា តេ ធម្មេ អភិញ្ញា ភាវេតិ។ យេ ធម្មា អភិញ្ញា សច្ឆិកាតព្ពា តេ ធម្មេ អភិញ្ញា សច្ឆិករោតិ។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា អភិញ្ញា បរិញ្ញេយ្យា? ‘បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា’ តិស្ស វចនីយំ, សេយ្យថិទំ – រូបុបាទានក្ខន្ធោ, វេទនុបាទានក្ខន្ធោ, សញ្ញុបាទានក្ខន្ធោ, សង្ខារុបាទានក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណុបាទានក្ខន្ធោ។ ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញា បរិញ្ញេយ្យា។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា អភិញ្ញា បហាតព្ពា? អវិជ្ជា ច ភវតណ្ហា ច – ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញា បហាតព្ពា។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា អភិញ្ញា ភាវេតព្ពា? សមថោ ច វិបស្សនា ច – ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញា ភាវេតព្ពា។
‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ធម្មា អភិញ្ញា សច្ឆិកាតព្ពា? វិជ្ជា ច វិមុត្តិ ច – ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញា សច្ឆិកាតព្ពា’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនា តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទុន្តិ។
មហាសឡាយតនិកសុត្តំ និដ្ឋិតំ សត្តមំ។
៨. នគរវិន្ទេយ្យសុត្តំ
៤៣៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ យេន នគរវិន្ទំ នាម កោសលានំ ព្រាហ្មណានំ គាមោ តទវសរិ។ អស្សោសុំ ខោ នគរវិន្ទេយ្យកា នគរវិន្ទេយ្យា (ក.) ព្រាហ្មណគហបតិកា – ‘‘សមណោ ខលុ, ភោ, គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ កោសលេសុ ចារិកំ ចរមានោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ នគរវិន្ទំ អនុប្បត្តោ។ តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ, កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’តិ។
អថ ខោ នគរវិន្ទេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា អប្បេកច្ចេ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អប្បេកច្ចេ ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ; សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អប្បេកច្ចេ យេន ភគវា តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អប្បេកច្ចេ ភគវតោ សន្តិកេ នាមគោត្តំ សាវេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អប្បេកច្ចេ តុណ្ហីភូតា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ នគរវិន្ទេយ្យកេ ព្រាហ្មណគហបតិកេ ភគវា ឯតទវោច –
៤៣៥. ‘‘សចេ វោ, គហបតយោ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘កថំភូតា, គហបតយោ, សមណព្រាហ្មណា ន សក្កាតព្ពា ន គរុកាតព្ពា ន មានេតព្ពា ន បូជេតព្ពា’តិ? ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, គហបតយោ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថ – ‘យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ អវីតរាគា អវីតទោសា អវីតមោហា, អជ្ឈត្តំ អវូបសន្តចិត្តា, សមវិសមំ ចរន្តិ កាយេន វាចាយ មនសា, ឯវរូបា សមណព្រាហ្មណា ន សក្កាតព្ពា ន គរុកាតព្ពា ន មានេតព្ពា ន បូជេតព្ពា។ តំ កិស្ស ហេតុ? មយម្បិ ហិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ អវីតរាគា អវីតទោសា អវីតមោហា, អជ្ឈត្តំ អវូបសន្តចិត្តា, សមវិសមំ ចរាម កាយេន វាចាយ មនសា, តេសំ នោ សមចរិយម្បិ ហេតំ ឧត្តរិ អបស្សតំ។ តស្មា តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ន សក្កាតព្ពា ន គរុកាតព្ពា ន មានេតព្ពា ន បូជេតព្ពា។ យេ តេ សមណព្រាហ្មណា សោតវិញ្ញេយ្យេសុ សទ្ទេសុ… ឃានវិញ្ញេយ្យេសុ គន្ធេសុ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ… កាយវិញ្ញេយ្យេសុ ផោដ្ឋព្ពេសុ… មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ អវីតរាគា អវីតទោសា អវីតមោហា, អជ្ឈត្តំ អវូបសន្តចិត្តា, សមវិសមំ ចរន្តិ កាយេន វាចាយ មនសា, ឯវរូបា សមណព្រាហ្មណា ន សក្កាតព្ពា ន គរុកាតព្ពា ន មានេតព្ពា ន បូជេតព្ពា។ តំ កិស្ស ហេតុ? មយម្បិ ហិ មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ អវីតរាគា អវីតទោសា អវីតមោហា , អជ្ឈត្តំ អវូបសន្តចិត្តា, សមវិសមំ ចរាម កាយេន វាចាយ មនសា, តេសំ នោ សមចរិយម្បិ ហេតំ ឧត្តរិ អបស្សតំ។ តស្មា តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា ន សក្កាតព្ពា ន គរុកាតព្ពា ន មានេតព្ពា ន បូជេតព្ពា’តិ។ ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, គហបតយោ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថ។
៤៣៦. ‘‘សចេ បន វោ, គហបតយោ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘កថំភូតា, គហបតយោ, សមណព្រាហ្មណា សក្កាតព្ពា គរុកាតព្ពា មានេតព្ពា បូជេតព្ពា’តិ? ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, គហបតយោ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថ – ‘យេ តេ សមណព្រាហ្មណា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ វីតរាគា វីតទោសា វីតមោហា, អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តា, សមចរិយំ ចរន្តិ កាយេន វាចាយ មនសា, ឯវរូបា សមណព្រាហ្មណា សក្កាតព្ពា គរុកាតព្ពា មានេតព្ពា បូជេតព្ពា។ តំ កិស្ស ហេតុ? មយម្បិ ហិ មយំ ហិ (?) ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ អវីតរាគា អវីតទោសា អវីតមោហា, អជ្ឈត្តំ អវូបសន្តចិត្តា, សមវិសមំ ចរាម កាយេន វាចាយ មនសា, តេសំ នោ សមចរិយម្បិ ហេតំ ឧត្តរិ បស្សតំ។ តស្មា តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា សក្កាតព្ពា គរុកាតព្ពា មានេតព្ពា បូជេតព្ពា។ យេ តេ សមណព្រាហ្មណា សោតវិញ្ញេយ្យេសុ សទ្ទេសុ… ឃានវិញ្ញេយ្យេសុ គន្ធេសុ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ… កាយវិញ្ញេយ្យេសុ ផោដ្ឋព្ពេសុ… មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ វីតរាគា វីតទោសា វីតមោហា, អជ្ឈត្តំ វូបសន្តចិត្តា, សមចរិយំ ចរន្តិ កាយេន វាចាយ មនសា, ឯវរូបា សមណព្រាហ្មណា សក្កាតព្ពា គរុកាតព្ពា មានេតព្ពា បូជេតព្ពា។ តំ កិស្ស ហេតុ? មយម្បិ ហិ មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ អវីតរាគា អវីតទោសា អវីតមោហា អជ្ឈត្តំ អវូបសន្តចិត្តា, សមវិសមំ ចរាម កាយេន វាចាយ មនសា, តេសំ នោ សមចរិយម្បិ ហេតំ ឧត្តរិ បស្សតំ។ តស្មា តេ ភោន្តោ សមណព្រាហ្មណា សក្កាតព្ពា គរុកាតព្ពា មានេតព្ពា បូជេតព្ពា’តិ ។ ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, គហបតយោ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថ។
៤៣៧. ‘‘សចេ បន វោ សចេ តេ (ស្យា. កំ. បី. ក.), គហបតយោ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា ឯវំ បុច្ឆេយ្យុំ – ‘កេ បនាយស្មន្តានំ អាការា, កេ អន្វយា, យេន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ឯវំ វទេថ? អទ្ធា តេ អាយស្មន្តោ វីតរាគា វា រាគវិនយាយ វា បដិបន្នា, វីតទោសា វា ទោសវិនយាយ វា បដិបន្នា, វីតមោហា វា មោហវិនយាយ វា បដិបន្នា’តិ? ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, គហបតយោ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថ – ‘តថា ហិ តេ អាយស្មន្តោ អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ បដិសេវន្តិ។ នត្ថិ ខោ បន តត្ថ តថារូបា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា យេ ទិស្វា ទិស្វា អភិរមេយ្យុំ, នត្ថិ ខោ បន តត្ថ តថារូបា សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា យេ សុត្វា សុត្វា អភិរមេយ្យុំ, នត្ថិ ខោ បន តត្ថ តថារូបា ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា យេ ឃាយិត្វា ឃាយិត្វា អភិរមេយ្យុំ , នត្ថិ ខោ បន តត្ថ តថារូបា ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា យេ សាយិត្វា សាយិត្វា អភិរមេយ្យុំ, នត្ថិ ខោ បន តត្ថ តថារូបា កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា យេ ផុសិត្វា ផុសិត្វា អភិរមេយ្យុំ។ ឥមេ ខោ នោ, អាវុសោ, អាការា, ឥមេ អន្វយា, យេន មយំ យេន មយំ អាយស្មន្តោ (សី. បី.), យេន មយំ អាយស្មន្តេ (ស្យា. កំ.) ឯវំ វទេម – អទ្ធា តេ អាយស្មន្តោ វីតរាគា វា រាគវិនយាយ វា បដិបន្នា, វីតទោសា វា ទោសវិនយាយ វា បដិបន្នា, វីតមោហា វា មោហវិនយាយ វា បដិបន្នា’តិ។ ឯវំ បុដ្ឋា តុម្ហេ, គហបតយោ, តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ បរិព្ពាជកានំ ឯវំ ព្យាករេយ្យាថា’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, នគរវិន្ទេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម! សេយ្យថាបិ, ភោ គោតម, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ‘ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តី’តិ; ឯវមេវំ ភោតា គោតមេន អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯតេ មយំ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាម ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកេ នោ ភវំ គោតមោ ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតេ សរណំ គតេ’’តិ។
នគរវិន្ទេយ្យសុត្តំ និដ្ឋិតំ អដ្ឋមំ។
៩. បិណ្ឌបាតបារិសុទ្ធិសុត្តំ
៤៣៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘វិប្បសន្នានិ ខោ តេ, សារិបុត្ត, ឥន្ទ្រិយានិ, បរិសុទ្ធោ ឆវិវណ្ណោ បរិយោទាតោ។ កតមេន ខោ ត្វំ, សារិបុត្ត, វិហារេន ឯតរហិ ពហុលំ វិហរសី’’តិ? ‘‘សុញ្ញតាវិហារេន ខោ អហំ, ភន្តេ, ឯតរហិ ពហុលំ វិហរាមី’’តិ។ ‘‘សាធុ, សាធុ, សារិបុត្ត! មហាបុរិសវិហារេន កិរ ត្វំ, សារិបុត្ត, ឯតរហិ ពហុលំ វិហរសិ។ មហាបុរិសវិហារោ ឯសោ ហេស (សី. ស្យា. កំ. បី.), សារិបុត្ត, យទិទំ – សុញ្ញតា។ តស្មាតិហ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ សចេ អាកង្ខេយ្យ – ‘សុញ្ញតាវិហារេន ពហុលំ ឯតរហិ ពហុលំ (សី. បី.) វិហរេយ្យ’ន្តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘យេន ចាហំ មគ្គេន គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ, យស្មិញ្ច បទេសេ បិណ្ឌាយ អចរិំ, យេន ច មគ្គេន គាមតោ បិណ្ឌាយ បដិក្កមិំ, អត្ថិ នុ ខោ មេ តត្ថ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ ឆន្ទោ វា រាគោ វា ទោសោ វា មោហោ វា បដិឃំ វាបិ ចេតសោ’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេន ចាហំ មគ្គេន គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ, យស្មិញ្ច បទេសេ បិណ្ឌាយ អចរិំ, យេន ច មគ្គេន គាមតោ បិណ្ឌាយ បដិក្កមិំ, អត្ថិ មេ តត្ថ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ ឆន្ទោ វា រាគោ វា ទោសោ វា មោហោ វា បដិឃំ វាបិ ចេតសោ’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេន ចាហំ មគ្គេន គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ, យស្មិញ្ច បទេសេ បិណ្ឌាយ អចរិំ, យេន ច មគ្គេន គាមតោ បិណ្ឌាយ បដិក្កមិំ, នត្ថិ មេ តត្ថ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ ឆន្ទោ វា រាគោ វា ទោសោ វា មោហោ វា បដិឃំ វាបិ ចេតសោ’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៣៩. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘យេន ចាហំ មគ្គេន គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ, យស្មិញ្ច បទេសេ បិណ្ឌាយ អចរិំ, យេន ច មគ្គេន គាមតោ បិណ្ឌាយ បដិក្កមិំ, អត្ថិ នុ ខោ មេ តត្ថ សោតវិញ្ញេយ្យេសុ សទ្ទេសុ…បេ.… ឃានវិញ្ញេយ្យេសុ គន្ធេសុ… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ … កាយវិញ្ញេយ្យេសុ ផោដ្ឋព្ពេសុ… មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ ឆន្ទោ វា រាគោ វា ទោសោ វា មោហោ វា បដិឃំ វាបិ ចេតសោ’តិ? សចេ , សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេន ចាហំ មគ្គេន គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ, យស្មិញ្ច បទេសេ បិណ្ឌាយ អចរិំ, យេន ច មគ្គេន គាមតោ បិណ្ឌាយ បដិក្កមិំ, អត្ថិ មេ តត្ថ មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ ឆន្ទោ វា រាគោ វា ទោសោ វា មោហោ វា បដិឃំ វាបិ ចេតសោ’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេសំយេវ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘យេន ចាហំ មគ្គេន គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ, យស្មិញ្ច បទេសេ បិណ្ឌាយ អចរិំ, យេន ច មគ្គេន គាមតោ បិណ្ឌាយ បដិក្កមិំ, នត្ថិ មេ តត្ថ មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ ឆន្ទោ វា រាគោ វា ទោសោ វា មោហោ វា បដិឃំ វាបិ ចេតសោ’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤០. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘បហីនា នុ ខោ មេ បញ្ច កាមគុណា’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អប្បហីនា ខោ មេ បញ្ច កាមគុណា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា បញ្ចន្នំ កាមគុណានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘បហីនា ខោ មេ បញ្ច កាមគុណា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤១. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘បហីនា នុ ខោ មេ បញ្ច នីវរណា’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អប្បហីនា ខោ មេ បញ្ច នីវរណា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា បញ្ចន្នំ នីវរណានំ បហានាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘បហីនា ខោ មេ បញ្ច នីវរណា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤២. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘បរិញ្ញាតា នុ ខោ មេ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អបរិញ្ញាតា ខោ មេ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា បញ្ចន្នំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ បរិញ្ញាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘បរិញ្ញាតា ខោ មេ បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤៣. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘ភាវិតា នុ ខោ មេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភាវិតា ខោ មេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ចតុន្នំ សតិបដ្ឋានានំ ភាវនាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ភាវិតា ខោ មេ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤៤. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘ភាវិតា នុ ខោ មេ ចត្តារោ សម្មប្បធានា’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភាវិតា ខោ មេ ចត្តារោ សម្មប្បធានា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ចតុន្នំ សម្មប្បធានានំ ភាវនាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ភាវិតា ខោ មេ ចត្តារោ សម្មប្បធានា’តិ , តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤៥. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘ភាវិតា នុ ខោ មេ ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភាវិតា ខោ មេ ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ចតុន្នំ ឥទ្ធិបាទានំ ភាវនាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ភាវិតា ខោ មេ ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤៦. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘ភាវិតានិ នុ ខោ មេ បញ្ចិន្ទ្រិយានី’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភាវិតានិ ខោ មេ បញ្ចិន្ទ្រិយានី’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ ភាវនាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ភាវិតានិ ខោ មេ បញ្ចិន្ទ្រិយានី’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤៧. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘ភាវិតានិ នុ ខោ មេ បញ្ច ពលានី’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភាវិតានិ ខោ មេ បញ្ច ពលានី’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា បញ្ចន្នំ ពលានំ ភាវនាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ភាវិតានិ ខោ មេ បញ្ច ពលានី’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤៨. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘ភាវិតា នុ ខោ មេ សត្ត ពោជ្ឈង្គា’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភាវិតា ខោ មេ សត្ត ពោជ្ឈង្គា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា សត្តន្នំ ពោជ្ឈង្គានំ ភាវនាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ភាវិតា ខោ មេ សត្ត ពោជ្ឈង្គា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៤៩. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘ភាវិតោ នុ ខោ មេ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភាវិតោ ខោ មេ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា អរិយស្ស អដ្ឋង្គិកស្ស មគ្គស្ស ភាវនាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ភាវិតោ ខោ មេ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ’តិ , តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៥០. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘ភាវិតា នុ ខោ មេ សមថោ ច វិបស្សនា ចា’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភាវិតា ខោ មេ សមថោ ច វិបស្សនា ចា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា សមថវិបស្សនានំ ភាវនាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ភាវិតា ខោ មេ សមថោ ច វិបស្សនា ចា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៥១. ‘‘បុន ចបរំ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខិតព្ពំ – ‘សច្ឆិកតា នុ ខោ មេ វិជ្ជា ច វិមុត្តិ ចា’តិ? សចេ, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អសច្ឆិកតា ខោ មេ វិជ្ជា ច វិមុត្តិ ចា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា វិជ្ជាយ វិមុត្តិយា សច្ឆិកិរិយាយ វាយមិតព្ពំ។ សចេ បន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘សច្ឆិកតា ខោ មេ វិជ្ជា ច វិមុត្តិ ចា’តិ, តេន, សារិបុត្ត, ភិក្ខុនា តេនេវ បីតិបាមោជ្ជេន វិហាតព្ពំ អហោរត្តានុសិក្ខិនា កុសលេសុ ធម្មេសុ។
៤៥២. ‘‘យេ ហិ កេចិ, សារិបុត្ត, អតីតមទ្ធានំ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា បិណ្ឌបាតំ បរិសោធេសុំ, សព្ពេ តេ ឯវមេវ បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា បិណ្ឌបាតំ បរិសោធេសុំ។ យេបិ ហិ កេចិ, សារិបុត្ត, អនាគតមទ្ធានំ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា បិណ្ឌបាតំ បរិសោធេស្សន្តិ, សព្ពេ តេ ឯវមេវ បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា បិណ្ឌបាតំ បរិសោធេស្សន្តិ។ យេបិ ហិ កេចិ, សារិបុត្ត, ឯតរហិ សមណា វា ព្រាហ្មណា វា បិណ្ឌបាតំ បរិសោធេន្តិ, សព្ពេ តេ ឯវមេវ បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា បិណ្ឌបាតំ បរិសោធេន្តិ។ តស្មាតិហ, សារិបុត្ត វោ សារិបុត្ត ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ (សី. បី.), ‘បច្ចវេក្ខិត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា បិណ្ឌបាតំ បរិសោធេស្សាមា’តិ – ឯវញ្ហិ វោ, សារិបុត្ត, សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
បិណ្ឌបាតបារិសុទ្ធិសុត្តំ និដ្ឋិតំ នវមំ។
១០. ឥន្ទ្រិយភាវនាសុត្តំ
៤៥៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា គជង្គលាយំ កជង្គលាយំ (សី. បី.), កជ្ជង្គលាយំ (ស្យា. កំ.) វិហរតិ សុវេឡុវនេ វេឡុវនេ (ស្យា. កំ.), មុខេលុវនេ (សី. បី.)។ អថ ខោ ឧត្តរោ មាណវោ បារាសិវិយន្តេវាសី បារាសរិយន្តេវាសី (សី. បី.), បារាសិរិយន្តេវាសី (ស្យា. កំ.) យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ ឧត្តរំ មាណវំ បារាសិវិយន្តេវាសិំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘ទេសេតិ, ឧត្តរ, បារាសិវិយោ ព្រាហ្មណោ សាវកានំ ឥន្ទ្រិយភាវន’’ន្តិ? ‘‘ទេសេតិ, ភោ គោតម, បារាសិវិយោ ព្រាហ្មណោ សាវកានំ ឥន្ទ្រិយភាវន’’ន្តិ។ ‘‘យថា កថំ បន, ឧត្តរ, ទេសេតិ បារាសិវិយោ ព្រាហ្មណោ សាវកានំ ឥន្ទ្រិយភាវន’’ន្តិ? ‘‘ឥធ, ភោ គោតម, ចក្ខុនា រូបំ ន បស្សតិ, សោតេន សទ្ទំ ន សុណាតិ – ឯវំ ខោ, ភោ គោតម, ទេសេតិ បារាសិវិយោ ព្រាហ្មណោ សាវកានំ ឥន្ទ្រិយភាវន’’ន្តិ។ ‘‘ឯវំ សន្តេ ខោ, ឧត្តរ, អន្ធោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ ភវិស្សតិ, ពធិរោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ ភវិស្សតិ; យថា បារាសិវិយស្ស ព្រាហ្មណស្ស វចនំ។ អន្ធោ ហិ, ឧត្តរ, ចក្ខុនា រូបំ ន បស្សតិ, ពធិរោ សោតេន សទ្ទំ ន សុណាតី’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ, ឧត្តរោ មាណវោ បារាសិវិយន្តេវាសី តុណ្ហីភូតោ មង្កុភូតោ បត្តក្ខន្ធោ អធោមុខោ បជ្ឈាយន្តោ អប្បដិភានោ និសីទិ។
អថ ខោ ភគវា ឧត្តរំ មាណវំ បារាសិវិយន្តេវាសិំ តុណ្ហីភូតំ មង្កុភូតំ បត្តក្ខន្ធំ អធោមុខំ បជ្ឈាយន្តំ អប្បដិភានំ វិទិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘អញ្ញថា ខោ, អានន្ទ, ទេសេតិ បារាសិវិយោ ព្រាហ្មណោ សាវកានំ ឥន្ទ្រិយភាវនំ, អញ្ញថា ច បនានន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា ហោតី’’តិ។ ‘‘ឯតស្ស, ភគវា, កាលោ; ឯតស្ស, សុគត, កាលោ យំ ភគវា អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរំ ឥន្ទ្រិយភាវនំ ទេសេយ្យ។ ភគវតោ សុត្វា ភិក្ខូ ធារេស្សន្តី’’តិ។ ‘‘តេនហានន្ទ, សុណាហិ, សាធុកំ មនសិ ករោហិ; ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ។ ភគវា ឯតទវោច –
៤៥៤. ‘‘កថញ្ចានន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា ហោតិ? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុនោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នំ ខោ មេ ឥទំ មនាបំ, ឧប្បន្នំ អមនាបំ, ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ ។ តញ្ច ខោ សង្ខតំ ឱឡារិកំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ។ ឯតំ សន្តំ ឯតំ បណីតំ យទិទំ – ឧបេក្ខា’តិ។ តស្ស តំ ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ; ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ។ សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, ចក្ខុមា បុរិសោ ឧម្មីលេត្វា វា និមីលេយ្យ, និមីលេត្វា វា ឧម្មីលេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យស្ស កស្សចិ ឯវំសីឃំ ឯវំតុវដំ ឯវំអប្បកសិរេន ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ, ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ – អយំ វុច្ចតានន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យេសុ រូបេសុ។
៤៥៥. ‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុនោ សោតេន សទ្ទំ សុត្វា ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នំ ខោ មេ ឥទំ មនាបំ, ឧប្បន្នំ អមនាបំ, ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ។ តញ្ច ខោ សង្ខតំ ឱឡារិកំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ។ ឯតំ សន្តំ ឯតំ បណីតំ យទិទំ – ឧបេក្ខា’តិ។ តស្ស តំ ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ; ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ។ សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, ពលវា បុរិសោ អប្បកសិរេនេវ អច្ឆរំ អច្ឆរិកំ (ស្យា. កំ. បី. ក.) បហរេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យស្ស កស្សចិ ឯវំសីឃំ ឯវំតុវដំ ឯវំអប្បកសិរេន ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ, ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ – អយំ វុច្ចតានន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា សោតវិញ្ញេយ្យេសុ សទ្ទេសុ។
៤៥៦. ‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុនោ ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នំ ខោ មេ ឥទំ មនាបំ, ឧប្បន្នំ អមនាបំ, ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ។ តញ្ច ខោ សង្ខតំ ឱឡារិកំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ។ ឯតំ សន្តំ ឯតំ បណីតំ យទិទំ – ឧបេក្ខា’តិ។ តស្ស តំ ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ; ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ។ សេយ្យថាបិ, អានន្ទ , ឦសកំបោណេ ឦសកបោណេ (សី. ស្យា. កំ. បី.), ឦសកផណេ (សី. អដ្ឋ.), ‘‘មជ្ឈេ ឧច្ចំ ហុត្វា’’តិ ដីកាយ សំសន្ទិតព្ពា បទុមបលាសេ បទុមិនិបត្តេ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ឧទកផុសិតានិ បវត្តន្តិ, ន សណ្ឋន្តិ; ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យស្ស កស្សចិ ឯវំសីឃំ ឯវំតុវដំ ឯវំអប្បកសិរេន ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ, ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ – អយំ វុច្ចតានន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា ឃានវិញ្ញេយ្យេសុ គន្ធេសុ។
៤៥៧. ‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុនោ ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នំ ខោ មេ ឥទំ មនាបំ, ឧប្បន្នំ អមនាបំ, ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ។ តញ្ច ខោ សង្ខតំ ឱឡារិកំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ។ ឯតំ សន្តំ ឯតំ បណីតំ យទិទំ – ឧបេក្ខា’តិ។ តស្ស តំ ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ; ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ ។ សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, ពលវា បុរិសោ ជិវ្ហគ្គេ ខេឡបិណ្ឌំ សំយូហិត្វា អប្បកសិរេន វមេយ្យ សន្ធមេយ្យ (ក.); ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យស្ស កស្សចិ ឯវំសីឃំ ឯវំតុវដំ ឯវំអប្បកសិរេន ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ, ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ – អយំ វុច្ចតានន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យេសុ រសេសុ។
៤៥៨. ‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុនោ កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នំ ខោ មេ ឥទំ មនាបំ, ឧប្បន្នំ អមនាបំ, ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ។ តញ្ច ខោ សង្ខតំ ឱឡារិកំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ។ ឯតំ សន្តំ ឯតំ បណីតំ យទិទំ – ឧបេក្ខា’តិ។ តស្ស តំ ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ; ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ។ សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, ពលវា បុរិសោ សមិញ្ជិតំ វា ពាហំ បសារេយ្យ, បសារិតំ វា ពាហំ សមិញ្ជេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យស្ស កស្សចិ ឯវំសីឃំ ឯវំតុវដំ ឯវំអប្បកសិរេន ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ, ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ – អយំ វុច្ចតានន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា កាយវិញ្ញេយ្យេសុ ផោដ្ឋព្ពេសុ។
៤៥៩. ‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុនោ មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ ឯវំ បជានាតិ – ‘ឧប្បន្នំ ខោ មេ ឥទំ មនាបំ, ឧប្បន្នំ អមនាបំ, ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ។ តញ្ច ខោ សង្ខតំ ឱឡារិកំ បដិច្ចសមុប្បន្នំ។ ឯតំ សន្តំ ឯតំ បណីតំ យទិទំ – ឧបេក្ខា’តិ។ តស្ស តំ ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ; ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ។ សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, ពលវា បុរិសោ ទិវសំសន្តត្តេ ទិវសសន្តេត្តេ (សី.) អយោកដាហេ ទ្វេ វា តីណិ វា ឧទកផុសិតានិ និបាតេយ្យ។ ទន្ធោ, អានន្ទ, ឧទកផុសិតានំ និបាតោ, អថ ខោ នំ ខិប្បមេវ បរិក្ខយំ បរិយាទានំ គច្ឆេយ្យ; ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, យស្ស កស្សចិ ឯវំសីឃំ ឯវំតុវដំ ឯវំអប្បកសិរេន ឧប្បន្នំ មនាបំ ឧប្បន្នំ អមនាបំ ឧប្បន្នំ មនាបាមនាបំ និរុជ្ឈតិ, ឧបេក្ខា សណ្ឋាតិ – អយំ វុច្ចតានន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា មនោវិញ្ញេយ្យេសុ ធម្មេសុ។ ឯវំ ខោ, អានន្ទ, អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា ហោតិ។
៤៦០. ‘‘កថញ្ចានន្ទ , សេខោ ហោតិ បាដិបទោ? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុនោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ តេន ឧប្បន្នេន មនាបេន ឧប្បន្នេន អមនាបេន ឧប្បន្នេន មនាបាមនាបេន អដ្ដីយតិ ហរាយតិ ជិគុច្ឆតិ។ សោតេន សទ្ទំ សុត្វា…បេ.… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា…, ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ តេន ឧប្បន្នេន មនាបេន ឧប្បន្នេន អមនាបេន ឧប្បន្នេន មនាបាមនាបេន អដ្ដីយតិ ហរាយតិ ជិគុច្ឆតិ។ ឯវំ ខោ, អានន្ទ, សេខោ ហោតិ បាដិបទោ។
៤៦១. ‘‘កថញ្ចានន្ទ, អរិយោ ហោតិ ភាវិតិន្ទ្រិយោ? ឥធានន្ទ, ភិក្ខុនោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ សចេ អាកង្ខតិ – ‘បដិកូលេ បដិក្កូលេ (សព្ពត្ថ) អប្បដិកូលសញ្ញី វិហរេយ្យ’ន្តិ, អប្បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតិ។ សចេ អាកង្ខតិ – ‘អប្បដិកូលេ បដិកូលសញ្ញី វិហរេយ្យ’ន្តិ, បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតិ។ សចេ អាកង្ខតិ – ‘បដិកូលេ ច អប្បដិកូលេ ច អប្បដិកូលសញ្ញី វិហរេយ្យ’ន្តិ, អប្បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតិ។ សចេ អាកង្ខតិ – ‘អប្បដិកូលេ ច បដិកូលេ ច បដិកូលសញ្ញី វិហរេយ្យ’ន្តិ, បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតិ។ សចេ អាកង្ខតិ – ‘បដិកូលញ្ច អប្បដិកូលញ្ច តទុភយំ អភិនិវជ្ជេត្វា ឧបេក្ខកោ វិហរេយ្យំ សតោ សម្បជានោ’តិ, ឧបេក្ខកោ តត្ថ វិហរតិ សតោ សម្បជានោ។
៤៦២. ‘‘បុន ចបរំ, អានន្ទ, ភិក្ខុនោ សោតេន សទ្ទំ សុត្វា…បេ.… ឃានេន គន្ធំ ឃាយិត្វា… ជិវ្ហាយ រសំ សាយិត្វា… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា… មនសា ធម្មំ វិញ្ញាយ ឧប្បជ្ជតិ មនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ អមនាបំ, ឧប្បជ្ជតិ មនាបាមនាបំ។ សោ សចេ អាកង្ខតិ – ‘បដិកូលេ អប្បដិកូលសញ្ញី វិហរេយ្យ’ន្តិ, អប្បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតិ។ សចេ អាកង្ខតិ – ‘អប្បដិកូលេ បដិកូលសញ្ញី វិហរេយ្យ’ន្តិ, បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតិ។ សចេ អាកង្ខតិ – ‘បដិកូលេ ច អប្បដិកូលេ ច អប្បដិកូលសញ្ញី វិហរេយ្យ’ន្តិ, អប្បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតិ។ សចេ អាកង្ខតិ – ‘អប្បដិកូលេ ច បដិកូលេ ច បដិកូលសញ្ញី វិហរេយ្យ’ន្តិ, បដិកូលសញ្ញី តត្ថ វិហរតិ។ សចេ អាកង្ខតិ – ‘បដិកូលញ្ច អប្បដិកូលញ្ច តទុភយម្បិ អភិនិវជ្ជេត្វា ឧបេក្ខកោ វិហរេយ្យំ សតោ សម្បជានោ’តិ, ឧបេក្ខកោ តត្ថ វិហរតិ សតោ សម្បជានោ។ ឯវំ ខោ, អានន្ទ, អរិយោ ហោតិ ភាវិតិន្ទ្រិយោ។
៤៦៣. ‘‘ឥតិ ខោ, អានន្ទ, ទេសិតា មយា អរិយស្ស វិនយេ អនុត្តរា ឥន្ទ្រិយភាវនា, ទេសិតោ សេខោ បាដិបទោ, ទេសិតោ អរិយោ ភាវិតិន្ទ្រិយោ ។ យំ ខោ, អានន្ទ, សត្ថារា ករណីយំ សាវកានំ ហិតេសិនា អនុកម្បកេន អនុកម្បំ ឧបាទាយ, កតំ វោ តំ មយា។ ឯតានិ, អានន្ទ, រុក្ខមូលានិ, ឯតានិ សុញ្ញាគារានិ, ឈាយថានន្ទ, មា បមាទត្ថ, មា បច្ឆា វិប្បដិសារិនោ អហុវត្ថ។ អយំ វោ អម្ហាកំ អនុសាសនី’’តិ។
ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
ឥន្ទ្រិយភាវនាសុត្តំ និដ្ឋិតំ ទសមំ។
សឡាយតនវគ្គោ និដ្ឋិតោ បញ្ចមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
អនាថបិណ្ឌិកោ ឆន្នោ, បុណ្ណោ នន្ទករាហុលា;
ឆឆក្កំ សឡាយតនិកំ, នគរវិន្ទេយ្យសុទ្ធិកា;
ឥន្ទ្រិយភាវនា ចាបិ, វគ្គោ ឱវាទបញ្ចមោតិ។
ឥទំ វគ្គានមុទ្ទានំ –
ទេវទហោនុបទោ ច, សុញ្ញតោ ច វិភង្គកោ;
សឡាយតនោតិ វគ្គា, ឧបរិបណ្ណាសកេ ឋិតាតិ។
ឧបរិបណ្ណាសកំ សមត្តំ។
តីហិ បណ្ណាសកេហិ បដិមណ្ឌិតោ សកលោ
មជ្ឈិមនិកាយោ សមត្តោ។