៤. មារសំយុត្តំ
១. បឋមវគ្គោ
១. តបោកម្មសុត្តំ
១៣៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ឧរុវេលាយំ វិហរតិ នជ្ជា នេរញ្ជរាយ តីរេ អជបាលនិគ្រោធមូលេ បឋមាភិសម្ពុទ្ធោ។ អថ ខោ ភគវតោ រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘មុត្តោ វតម្ហិ តាយ ទុក្ករការិកាយ។ សាធុ មុត្តោ វតម្ហិ តាយ អនត្ថសំហិតាយ ទុក្ករការិកាយ។ សាធុ វតម្ហិ មុត្តោ ពោធិំ សមជ្ឈគ’’ន្តិ សាធុ ឋិតោ សតោ ពោធិំ សមជ្ឈេគន្តិ (សី. បី.), សាធុ វតម្ហិ សត្តោ ពោធិសមជ្ឈគូតិ (ស្យា. កំ.)។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ភគវតោ ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘តបោកម្មា អបក្កម្ម, យេន ន សុជ្ឈន្តិ មាណវា;
អសុទ្ធោ មញ្ញសិ សុទ្ធោ, សុទ្ធិមគ្គា អបរទ្ធោ’’ សុទ្ធិមគ្គមបរទ្ធោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) តិ។
អថ ខោ ភគវា ‘‘មារោ អយំ បាបិមា’’ ឥតិ វិទិត្វា មារំ បាបិមន្តំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘អនត្ថសំហិតំ ញត្វា, យំ កិញ្ចិ អមរំ តបំ អបរំ តបំ (ក.);
សព្ពំ នត្ថាវហំ ហោតិ, ផិយារិត្តំវ ធម្មនិ វម្មនិ (សី.), ធម្មនិំ (បី.), ជម្មនិំ (ក.) ឯត្ថាយំ ធម្មសទ្ទោ សក្កតេ ធន្វនំ-សទ្ទេន សទិសោ មរុវាចកោតិ វេទិតព្ពោ, យថា ទឡ្ហធម្មាតិបទំ។
‘‘សីលំ សមាធិ បញ្ញញ្ច, មគ្គំ ពោធាយ ភាវយំ;
បត្តោស្មិ បរមំ សុទ្ធិំ, និហតោ ត្វមសិ អន្តកា’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ, ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
២. ហត្ថិរាជវណ្ណសុត្តំ
១៣៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ឧរុវេលាយំ វិហរតិ នជ្ជា នេរញ្ជរាយ តីរេ អជបាលនិគ្រោធមូលេ បឋមាភិសម្ពុទ្ធោ ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា រត្តន្ធការតិមិសាយំ អព្ភោកាសេ និសិន្នោ ហោតិ, ទេវោ ច ឯកមេកំ ផុសាយតិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា ភគវតោ ភយំ ឆម្ភិតត្តំ លោមហំសំ ឧប្បាទេតុកាមោ មហន្តំ ហត្ថិរាជវណ្ណំ អភិនិម្មិនិត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ។ សេយ្យថាបិ នាម មហាអរិដ្ឋកោ មណិ, ឯវមស្ស សីសំ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ នាម សុទ្ធំ រូបិយំ, ឯវមស្ស ទន្តា ហោន្តិ។ សេយ្យថាបិ នាម មហតី នង្គលីសា នង្គលសីសា (បី. ក.), ឯវមស្ស សោណ្ឌោ ហោតិ។ អថ ខោ ភគវា ‘‘មារោ អយំ បាបិមា’’ ឥតិ វិទិត្វា មារំ បាបិមន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘សំសរំ ទីឃមទ្ធានំ, វណ្ណំ កត្វា សុភាសុភំ;
អលំ តេ តេន បាបិម, និហតោ ត្វមសិ អន្តកា’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៣. សុភសុត្តំ
១៣៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ឧរុវេលាយំ វិហរតិ នជ្ជា នេរញ្ជរាយ តីរេ អជបាលនិគ្រោធមូលេ បឋមាភិសម្ពុទ្ធោ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា រត្តន្ធការតិមិសាយំ អព្ភោកាសេ និសិន្នោ ហោតិ, ទេវោ ច ឯកមេកំ ផុសាយតិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា, ភគវតោ ភយំ ឆម្ភិតត្តំ លោមហំសំ ឧប្បាទេតុកាមោ, យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតោ អវិទូរេ ឧច្ចាវចា វណ្ណនិភា ឧបទំសេតិ, សុភា ចេវ អសុភា ច។ អថ ខោ ភគវា ‘‘មារោ អយំ បាបិមា’’ ឥតិ វិទិត្វា មារំ បាបិមន្តំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘សំសរំ ទីឃមទ្ធានំ, វណ្ណំ កត្វា សុភាសុភំ;
អលំ តេ តេន បាបិម, និហតោ ត្វមសិ អន្តក។
‘‘យេ ច កាយេន វាចាយ, មនសា ច សុសំវុតា;
ន តេ មារវសានុគា, ន តេ មារស្ស ពទ្ធគូ’’ ពទ្ធភូ (ក.), បច្ចគូ (សី. ស្យា. កំ. បី.) តិ។
អថ ខោ មារោ…បេ.… តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៤. បឋមមារបាសសុត្តំ
១៤០. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ពារាណសិយំ វិហរតិ ឥសិបតនេ មិគទាយេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘មយ្ហំ ខោ, ភិក្ខវេ, យោនិសោ មនសិការា យោនិសោ សម្មប្បធានា អនុត្តរា វិមុត្តិ អនុប្បត្តា, អនុត្តរា វិមុត្តិ សច្ឆិកតា។ តុម្ហេបិ, ភិក្ខវេ, យោនិសោ មនសិការា យោនិសោ សម្មប្បធានា អនុត្តរំ វិមុត្តិំ អនុបាបុណាថ, អនុត្តរំ វិមុត្តិំ សច្ឆិករោថា’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘ពទ្ធោសិ មារបាសេន, យេ ទិព្ពា យេ ច មានុសា;
មារពន្ធនពទ្ធោសិ, ន មេ សមណ មោក្ខសី’’តិ។
‘‘មុត្តាហំ មុត្តោហំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) មារបាសេន, យេ ទិព្ពា យេ ច មានុសា;
មារពន្ធនមុត្តោម្ហិ, និហតោ ត្វមសិ អន្តកា’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា…បេ.… តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៥. ទុតិយមារបាសសុត្តំ
១៤១. ឯកំ សមយំ ភគវា ពារាណសិយំ វិហរតិ ឥសិបតនេ មិគទាយេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘មុត្តាហំ, ភិក្ខវេ, សព្ពបាសេហិ យេ ទិព្ពា យេ ច មានុសា។ តុម្ហេបិ, ភិក្ខវេ, មុត្តា សព្ពបាសេហិ យេ ទិព្ពា យេ ច មានុសា។ ចរថ, ភិក្ខវេ, ចារិកំ ពហុជនហិតាយ ពហុជនសុខាយ លោកានុកម្បាយ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សានំ។ មា ឯកេន ទ្វេ អគមិត្ថ។ ទេសេថ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេថ។ សន្តិ សត្តា អប្បរជក្ខជាតិកា, អស្សវនតា ធម្មស្ស បរិហាយន្តិ។ ភវិស្សន្តិ ធម្មស្ស អញ្ញាតារោ។ អហម្បិ, ភិក្ខវេ, យេន ឧរុវេលា សេនានិគមោ តេនុបសង្កមិស្សាមិ ធម្មទេសនាយា’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘ពទ្ធោសិ សព្ពបាសេហិ, យេ ទិព្ពា យេ ច មានុសា;
មហាពន្ធនពទ្ធោសិ, ន មេ សមណ មោក្ខសី’’តិ។
‘‘មុត្តាហំ សព្ពបាសេហិ, យេ ទិព្ពា យេ ច មានុសា;
មហាពន្ធនមុត្តោម្ហិ, និហតោ ត្វមសិ អន្តកា’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា…បេ.… តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៦. សប្បសុត្តំ
១៤២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា រត្តន្ធការតិមិសាយំ អព្ភោកាសេ និសិន្នោ ហោតិ, ទេវោ ច ឯកមេកំ ផុសាយតិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ភគវតោ ភយំ ឆម្ភិតត្តំ លោមហំសំ ឧប្បាទេតុកាមោ មហន្តំ សប្បរាជវណ្ណំ អភិនិម្មិនិត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ។ សេយ្យថាបិ នាម មហតី ឯករុក្ខិកា នាវា, ឯវមស្ស កាយោ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ នាម មហន្តំ សោណ្ឌិកាកិឡញ្ជំ, ឯវមស្ស ផណោ ហោតិ។ សេយ្យថាបិ នាម មហតី កោសលិកា កំសបាតិ, ឯវមស្ស អក្ខីនិ ភវន្តិ។ សេយ្យថាបិ នាម ទេវេ គឡគឡាយន្តេ វិជ្ជុល្លតា និច្ឆរន្តិ, ឯវមស្ស មុខតោ ជិវ្ហា និច្ឆរតិ។ សេយ្យថាបិ នាម កម្មារគគ្គរិយា ធមមានាយ សទ្ទោ ហោតិ, ឯវមស្ស អស្សាសបស្សាសានំ សទ្ទោ ហោតិ។
អថ ខោ ភគវា ‘‘មារោ អយំ បាបិមា’’ ឥតិ វិទិត្វា មារំ បាបិមន្តំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘យោ សុញ្ញគេហានិ សេវតិ,
សេយ្យោ សោ មុនិ អត្តសញ្ញតោ;
វោស្សជ្ជ ចរេយ្យ តត្ថ សោ,
បតិរូបញ្ហិ តថាវិធស្ស តំ។
‘‘ចរកា ពហូ ភេរវា ពហូ,
អថោ ឌំសសរីសបា ឌំស សិរិំសបា (សី. ស្យា. កំ. បី.) ពហូ;
លោមម្បិ ន តត្ថ ឥញ្ជយេ,
សុញ្ញាគារគតោ មហាមុនិ។
‘‘នភំ ផលេយ្យ បថវី ចលេយ្យ,
សព្ពេបិ បាណា ឧទ សន្តសេយ្យុំ;
សល្លម្បិ ចេ ឧរសិ បកប្បយេយ្យុំ,
ឧបធីសុ តាណំ ន ករោន្តិ ពុទ្ធា’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៧. សុបតិសុត្តំ
១៤៣. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ អថ ខោ ភគវា ពហុទេវរត្តិំ អព្ភោកាសេ ចង្កមិត្វា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បាទេ បក្ខាលេត្វា វិហារំ បវិសិត្វា ទក្ខិណេន បស្សេន សីហសេយ្យំ កប្បេសិ បាទេ បាទំ អច្ចាធាយ សតោ សម្បជានោ ឧដ្ឋានសញ្ញំ មនសិ ករិត្វា។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘កិំ សោប្បសិ កិំ នុ សោប្បសិ,
កិមិទំ សោប្បសិ ទុព្ភគោ ទុព្ភតោ (ស្យា. កំ.), ទុព្ភយោ (បី.) វិយ;
សុញ្ញមគារន្តិ សោប្បសិ,
កិមិទំ សោប្បសិ សូរិយេ ឧគ្គតេ’’តិ។
‘‘យស្ស ជាលិនី វិសត្តិកា,
តណ្ហា នត្ថិ កុហិញ្ចិ នេតវេ;
សព្ពូបធិបរិក្ខយា ពុទ្ធោ,
សោប្បតិ កិំ តវេត្ថ មារា’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា…បេ.… តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៨. នន្ទតិសុត្តំ
១៤៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតោ សន្តិកេ ឥមំ គាថំ អភាសិ –
‘‘នន្ទតិ បុត្តេហិ បុត្តិមា, គោមា គោភិ តថេវ នន្ទតិ;
ឧបធីហិ នរស្ស នន្ទនា, ន ហិ សោ នន្ទតិ យោ និរូបធី’’តិ។
‘‘សោចតិ បុត្តេហិ បុត្តិមា, គោមា គោភិ តថេវ សោចតិ;
ឧបធីហិ នរស្ស សោចនា, ន ហិ សោ សោចតិ យោ និរូបធី’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៩. បឋមអាយុសុត្តំ
១៤៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ភិក្ខវោ’’តិ។ ‘‘ភទន្តេ’’តិ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘អប្បមិទំ, ភិក្ខវេ, មនុស្សានំ អាយុ។ គមនីយោ សម្បរាយោ, កត្តព្ពំ កុសលំ, ចរិតព្ពំ ព្រហ្មចរិយំ។ នត្ថិ ជាតស្ស អមរណំ។ យោ, ភិក្ខវេ, ចិរំ ជីវតិ, សោ វស្សសតំ អប្បំ វា ភិយ្យោ’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘ទីឃមាយុ មនុស្សានំ, ន នំ ហីឡេ សុបោរិសោ;
ចរេយ្យ ខីរមត្តោវ, នត្ថិ មច្ចុស្ស អាគមោ’’តិ។
‘‘អប្បមាយុ មនុស្សានំ, ហីឡេយ្យ នំ សុបោរិសោ;
ចរេយ្យាទិត្តសីសោវ, នត្ថិ មច្ចុស្ស នាគមោ’’តិ។
អថ ខោ មារោ…បេ.… តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
១០. ទុតិយអាយុសុត្តំ
១៤៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តត្រ ខោ ភគវា…បេ.… ឯតទវោច –
‘‘អប្បមិទំ, ភិក្ខវេ, មនុស្សានំ អាយុ។ គមនីយោ សម្បរាយោ, កត្តព្ពំ កុសលំ, ចរិតព្ពំ ព្រហ្មចរិយំ។ នត្ថិ ជាតស្ស អមរណំ។ យោ, ភិក្ខវេ, ចិរំ ជីវតិ, សោ វស្សសតំ អប្បំ វា ភិយ្យោ’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘នាច្ចយន្តិ អហោរត្តា, ជីវិតំ នូបរុជ្ឈតិ;
អាយុ អនុបរិយាយតិ, មច្ចានំ នេមីវ រថកុព្ពរ’’ន្តិ។
‘‘អច្ចយន្តិ អហោរត្តា, ជីវិតំ ឧបរុជ្ឈតិ;
អាយុ ខីយតិ មច្ចានំ, កុន្នទីនំវ ឱទក’’ន្តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
បឋមោ វគ្គោ។
តស្សុទ្ទានំ –
តបោកម្មញ្ច នាគោ ច, សុភំ បាសេន តេ ទុវេ;
សប្បោ សុបតិ នន្ទនំ, អាយុនា អបរេ ទុវេតិ។
២. ទុតិយវគ្គោ
១. បាសាណសុត្តំ
១៤៧. ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា រត្តន្ធការតិមិសាយំ អព្ភោកាសេ និសិន្នោ ហោតិ, ទេវោ ច ឯកមេកំ ផុសាយតិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា ភគវតោ ភយំ ឆម្ភិតត្តំ លោមហំសំ ឧប្បាទេតុកាមោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតោ អវិទូរេ មហន្តេ បាសាណេ បទាលេសិ។
អថ ខោ ភគវា ‘‘មារោ អយំ បាបិមា’’ ឥតិ វិទិត្វា មារំ បាបិមន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘សចេបិ កេវលំ សព្ពំ, គិជ្ឈកូដំ ចលេស្សសិ គឡេយ្យសិ (ស្យា. កំ.), ចលេយ្យាសិ (ក.);
នេវ សម្មាវិមុត្តានំ, ពុទ្ធានំ អត្ថិ ឥញ្ជិត’’ន្តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
២. កិន្នុសីហសុត្តំ
១៤៨. ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា មហតិយា បរិសាយ បរិវុតោ ធម្មំ ទេសេតិ។
អថ ខោ មារស្ស បាបិមតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ សមណោ គោតមោ មហតិយា បរិសាយ បរិវុតោ ធម្មំ ទេសេតិ។ យំនូនាហំ យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កមេយ្យំ វិចក្ខុកម្មាយា’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘កិន្នុ សីហោវ នទសិ, បរិសាយំ វិសារទោ;
បដិមល្លោ ហិ តេ អត្ថិ, វិជិតាវី នុ មញ្ញសី’’តិ។
‘‘នទន្តិ វេ មហាវីរា, បរិសាសុ វិសារទា;
តថាគតា ពលប្បត្តា, តិណ្ណា លោកេ វិសត្តិក’’ន្តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៣. សកលិកសុត្តំ
១៤៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ មទ្ទកុច្ឆិស្មិំ មិគទាយេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវតោ បាទោ សកលិកាយ ខតោ ហោតិ, ភុសា សុទំ ភគវតោ វេទនា វត្តន្តិ សារីរិកា ទុក្ខា តិព្ពា ខរា កដុកា អសាតា អមនាបា។ តា សុទំ ភគវា សតោ សម្បជានោ អធិវាសេតិ អវិហញ្ញមានោ។ អថ ខោ ភគវា ចតុគ្គុណំ សង្ឃាដិំ បញ្ញបេត្វា ទក្ខិណេន បស្សេន សីហសេយ្យំ កប្បេសិ បាទេ បាទំ អច្ចាធាយ សតោ សម្បជានោ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘មន្ទិយា នុ ខោ សេសិ ឧទាហុ កាវេយ្យមត្តោ,
អត្ថា នុ តេ សម្បចុរា ន សន្តិ;
ឯកោ វិវិត្តេ សយនាសនម្ហិ,
និទ្ទាមុខោ កិមិទំ សោប្បសេ វា’’តិ។
‘‘ន មន្ទិយា សយាមិ នាបិ កាវេយ្យមត្តោ,
អត្ថំ សមេច្ចាហមបេតសោកោ;
ឯកោ វិវិត្តេ សយនាសនម្ហិ,
សយាមហំ សព្ពភូតានុកម្បី។
‘‘យេសម្បិ សល្លំ ឧរសិ បវិដ្ឋំ,
មុហុំ មុហុំ ហទយំ វេធមានំ;
តេបីធ សោប្បំ លភរេ សសល្លា,
តស្មា អហំ ន សុបេ វីតសល្លោ។
‘‘ជគ្គំ ន សង្កេ នបិ ភេមិ សោត្តុំ,
រត្តិន្ទិវា នានុតបន្តិ មាមំ;
ហានិំ ន បស្សាមិ កុហិញ្ចិ លោកេ,
តស្មា សុបេ សព្ពភូតានុកម្បី’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៤. បតិរូបសុត្តំ
១៥០. ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ វិហរតិ ឯកសាលាយំ ព្រាហ្មណគាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា មហតិយា គិហិបរិសាយ បរិវុតោ ធម្មំ ទេសេតិ។
អថ ខោ មារស្ស បាបិមតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ សមណោ គោតមោ មហតិយា គិហិបរិសាយ បរិវុតោ ធម្មំ ទេសេតិ។ យំនូនាហំ យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កមេយ្យំ វិចក្ខុកម្មាយា’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘នេតំ តវ បតិរូបំ, យទញ្ញមនុសាសសិ;
អនុរោធវិរោធេសុ, មា សជ្ជិត្ថោ តទាចរ’’ន្តិ។
‘‘ហិតានុកម្បី សម្ពុទ្ធោ, យទញ្ញមនុសាសតិ;
អនុរោធវិរោធេហិ, វិប្បមុត្តោ តថាគតោ’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៥. មានសសុត្តំ
១៥១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘អន្តលិក្ខចរោ បាសោ, យ្វាយំ ចរតិ មានសោ;
តេន តំ ពាធយិស្សាមិ, ន មេ សមណ មោក្ខសី’’តិ។
‘‘រូបា សទ្ទា រសា គន្ធា, ផោដ្ឋព្ពា ច មនោរមា;
ឯត្ថ មេ វិគតោ ឆន្ទោ, និហតោ ត្វមសិ អន្តកា’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៦. បត្តសុត្តំ
១៥២. សាវត្ថិនិទានំ ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា បញ្ចន្នំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ ឧបាទាយ ភិក្ខូនំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមាទាបេតិ (?) សមុត្តេជេតិ សម្បហំសេតិ។ តេ ច ភិក្ខូ អដ្ឋិំ កត្វា អដ្ឋិកត្វា (សី. ស្យា. កំ. បី.) មនសិ កត្វា សព្ពចេតសា សព្ពចេតសោ (សី. ស្យា. កំ. បី.), សព្ពំ ចេតសា (ក.) សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតា ធម្មំ សុណន្តិ។
អថ ខោ មារស្ស បាបិមតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ សមណោ គោតមោ បញ្ចន្នំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ ឧបាទាយ ភិក្ខូនំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមុត្តេជេតិ សម្បហំសេតិ។ តេ ច ភិក្ខូ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ កត្វា សព្ពចេតសា សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតា ធម្មំ សុណន្តិ។ យំនូនាហំ យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កមេយ្យំ វិចក្ខុកម្មាយា’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា បត្តា អព្ភោកាសេ និក្ខិត្តា ហោន្តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា ពលីពទ្ទវណ្ណំ អភិនិម្មិនិត្វា យេន តេ បត្តា តេនុបសង្កមិ។ អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ អញ្ញតរំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘ភិក្ខុ, ភិក្ខុ, ឯសោ ពលីពទ្ទោ បត្តេ ភិន្ទេយ្យា’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ ភគវា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘ន សោ, ភិក្ខុ, ពលីពទ្ទោ។ មារោ ឯសោ បាបិមា តុម្ហាកំ វិចក្ខុកម្មាយ អាគតោ’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ‘‘មារោ អយំ បាបិមា’’ ឥតិ វិទិត្វា មារំ បាបិមន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘រូបំ វេទយិតំ សញ្ញា, វិញ្ញាណំ យញ្ច សង្ខតំ;
នេសោហមស្មិ នេតំ មេ, ឯវំ តត្ថ វិរជ្ជតិ។
‘‘ឯវំ វិរត្តំ ខេមត្តំ, សព្ពសំយោជនាតិគំ;
អន្វេសំ សព្ពដ្ឋានេសុ, មារសេនាបិ នាជ្ឈគា’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា…បេ.… តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៧. ឆផស្សាយតនសុត្តំ
១៥៣. ឯកំ សមយំ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ ឧបាទាយ ភិក្ខូនំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមុត្តេជេតិ សម្បហំសេតិ។ តេ ច ភិក្ខូ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ កត្វា សព្ពចេតសា សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតា ធម្មំ សុណន្តិ។
អថ ខោ មារស្ស បាបិមតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ សមណោ គោតមោ ឆន្នំ ផស្សាយតនានំ ឧបាទាយ ភិក្ខូនំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមុត្តេជេតិ សប្បហំសេតិ ។ តេ ច ភិក្ខូ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ កត្វា សព្ពចេតសា សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតា ធម្មំ សុណន្តិ។ យំនូនាហំ យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កមេយ្យំ វិចក្ខុកម្មាយា’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតោ អវិទូរេ មហន្តំ ភយភេរវំ សទ្ទមកាសិ, អបិស្សុទំ បថវី មញ្ញេ ឧន្ទ្រីយតិ ឧទ្រីយតិ (សី. ស្យា. កំ. បី) ឧ + ទរ + យ + តិ = ឧទ្រីយតិ។ អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ អញ្ញតរំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘ភិក្ខុ, ភិក្ខុ, ឯសា បថវី មញ្ញេ ឧន្ទ្រីយតី’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ, ភគវា តំ ភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘នេសា ភិក្ខុ បថវី ឧន្ទ្រីយតិ។ មារោ ឯសោ បាបិមា តុម្ហាកំ វិចក្ខុកម្មាយ អាគតោ’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ‘‘មារោ អយំ បាបិមា’’ ឥតិ វិទិត្វា មារំ បាបិមន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘រូបា សទ្ទា រសា គន្ធា, ផស្សា ធម្មា ច កេវលា;
ឯតំ លោកាមិសំ ឃោរំ, ឯត្ថ លោកោ វិមុច្ឆិតោ។
‘‘ឯតញ្ច សមតិក្កម្ម, សតោ ពុទ្ធស្ស សាវកោ;
មារធេយ្យំ អតិក្កម្ម, អាទិច្ចោវ វិរោចតី’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា…បេ.… តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៨. បិណ្ឌសុត្តំ
១៥៤. ឯកំ សមយំ ភគវា មគធេសុ វិហរតិ បញ្ចសាលាយំ ព្រាហ្មណគាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន បញ្ចសាលាយំ ព្រាហ្មណគាមេ កុមារិកានំ បាហុនកានិ ភវន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ បញ្ចសាលំ ព្រាហ្មណគាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ តេន ខោ បន សមយេន បញ្ចសាលេយ្យកា ព្រាហ្មណគហបតិកា មារេន បាបិមតា អន្វាវិដ្ឋា ភវន្តិ – មា សមណោ គោតមោ បិណ្ឌមលត្ថាតិ។
អថ ខោ ភគវា យថាធោតេន បត្តេន បញ្ចសាលំ ព្រាហ្មណគាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ តថាធោតេន យថាធោតេន (?) បត្តេន បដិក្កមិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អបិ ត្វំ, សមណ, បិណ្ឌមលត្ថា’’តិ? ‘‘តថា នុ ត្វំ, បាបិម, អកាសិ យថាហំ បិណ្ឌំ ន លភេយ្យ’’ន្តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភន្តេ, ភគវា ទុតិយម្បិ បញ្ចសាលំ ព្រាហ្មណគាមំ បិណ្ឌាយ បវិសតុ។ តថាហំ ករិស្សាមិ យថា ភគវា បិណ្ឌំ លច្ឆតី’’តិ។
‘‘អបុញ្ញំ បសវិ មារោ, អាសជ្ជ នំ តថាគតំ;
កិំ នុ មញ្ញសិ បាបិម, ន មេ បាបំ វិបច្ចតិ។
‘‘សុសុខំ វត ជីវាម, យេសំ នោ នត្ថិ កិញ្ចនំ;
បីតិភក្ខា ភវិស្សាម, ទេវា អាភស្សរា យថា’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៩. កស្សកសុត្តំ
១៥៥. សាវត្ថិនិទានំ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា ភិក្ខូនំ និព្ពានបដិសំយុត្តាយ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមុត្តេជេតិ សម្បហំសេតិ ។ តេ ច ភិក្ខូ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ កត្វា សព្ពចេតសា សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតា ធម្មំ សុណន្តិ។
អថ ខោ មារស្ស បាបិមតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អយំ ខោ សមណោ គោតមោ ភិក្ខូនំ និព្ពានបដិសំយុត្តាយ ធម្មិយា កថាយ…បេ.… យំនូនាហំ យេន សមណោ គោតមោ តេនុបសង្កមេយ្យំ វិចក្ខុកម្មាយា’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា កស្សកវណ្ណំ អភិនិម្មិនិត្វា មហន្តំ នង្គលំ ខន្ធេ ករិត្វា ទីឃបាចនយដ្ឋិំ គហេត្វា ហដហដកេសោ សាណសាដិនិវត្ថោ កទ្ទមមក្ខិតេហិ បាទេហិ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អបិ, សមណ, ពលីពទ្ទេ អទ្ទសា’’តិ? ‘‘កិំ បន, បាបិម, តេ ពលីពទ្ទេហី’’តិ? ‘‘មមេវ, សមណ, ចក្ខុ, មម រូបា, មម ចក្ខុសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ។ កុហិំ មេ, សមណ, គន្ត្វា មោក្ខសិ? មមេវ, សមណ, សោតំ, មម សទ្ទា…បេ.… មមេវ, សមណ, ឃានំ, មម គន្ធា; មមេវ, សមណ, ជិវ្ហា, មម រសា; មមេវ, សមណ, កាយោ, មម ផោដ្ឋព្ពា; មមេវ, សមណ, មនោ, មម ធម្មា, មម មនោសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ។ កុហិំ មេ, សមណ, គន្ត្វា មោក្ខសី’’តិ?
‘‘តវេវ , បាបិម, ចក្ខុ, តវ រូបា, តវ ចក្ខុសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ។ យត្ថ ច ខោ, បាបិម, នត្ថិ ចក្ខុ, នត្ថិ រូបា, នត្ថិ ចក្ខុសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ, អគតិ តវ តត្ថ, បាបិម។ តវេវ, បាបិម , សោតំ, តវ សទ្ទា, តវ សោតសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ។ យត្ថ ច ខោ, បាបិម, នត្ថិ សោតំ, នត្ថិ សទ្ទា, នត្ថិ សោតសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ, អគតិ តវ តត្ថ, បាបិម។ តវេវ , បាបិម, ឃានំ, តវ គន្ធា, តវ ឃានសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ។ យត្ថ ច ខោ, បាបិម, នត្ថិ ឃានំ, នត្ថិ គន្ធា, នត្ថិ ឃានសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ, អគតិ តវ តត្ថ, បាបិម។ តវេវ, បាបិម, ជិវ្ហា, តវ រសា, តវ ជិវ្ហាសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ…បេ.… តវេវ, បាបិម, កាយោ, តវ ផោដ្ឋព្ពា, តវ កាយសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ…បេ.… តវេវ, បាបិម, មនោ, តវ ធម្មា, តវ មនោសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ។ យត្ថ ច ខោ, បាបិម, នត្ថិ មនោ, នត្ថិ ធម្មា, នត្ថិ មនោសម្ផស្សវិញ្ញាណាយតនំ, អគតិ តវ តត្ថ, បាបិមា’’តិ។
‘‘យំ វទន្តិ មម យិទន្តិ, យេ វទន្តិ មមន្តិ ច;
ឯត្ថ ចេ តេ មនោ អត្ថិ, ន មេ សមណ មោក្ខសី’’តិ។
‘‘យំ វទន្តិ ន តំ មយ្ហំ, យេ វទន្តិ ន តេ អហំ;
ឯវំ បាបិម ជានាហិ, ន មេ មគ្គម្បិ ទក្ខសី’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា…បេ.… តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
១០. រជ្ជសុត្តំ
១៥៦. ឯកំ សមយំ ភគវា កោសលេសុ វិហរតិ ហិមវន្តបទេសេ ហិមវន្តបស្សេ (សី.) អរញ្ញកុដិកាយំ។ អថ ខោ ភគវតោ រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘សក្កា នុ ខោ រជ្ជំ ការេតុំ អហនំ អឃាតយំ អជិនំ អជាបយំ អសោចំ អសោចាបយំ ធម្មេនា’’តិ?
អថ ខោ មារោ បាបិមា ភគវតោ ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ការេតុ, ភន្តេ, ភគវា រជ្ជំ, ការេតុ, សុគតោ, រជ្ជំ អហនំ អឃាតយំ អជិនំ អជាបយំ អសោចំ អសោចាបយំ ធម្មេនា’’តិ។ ‘‘កិំ បន មេ ត្វំ, បាបិម, បស្សសិ យំ មំ ត្វំ ឯវំ វទេសិ – ‘ការេតុ, ភន្តេ, ភគវា រជ្ជំ, ការេតុ សុគតោ , រជ្ជំ អហនំ អឃាតយំ អជិនំ អជាបយំ អសោចំ អសោចាបយំ ធម្មេនា’’’តិ? ‘‘ភគវតា ខោ, ភន្តេ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ភាវិតា ពហុលីកតា យានីកតា វត្ថុកតា អនុដ្ឋិតា បរិចិតា សុសមារទ្ធា។ អាកង្ខមានោ ច, ភន្តេ, ភគវា ហិមវន្តំ បព្ពតរាជំ សុវណ្ណំ ត្វេវ អធិមុច្ចេយ្យ សុវណ្ណញ្ច បនស្សា’’តិ សុវណ្ណបព្ពតស្សាតិ (សី. ស្យា. កំ.), សុវណ្ណញ្ច បព្ពតស្សាតិ (បី.)។
‘‘បព្ពតស្ស សុវណ្ណស្ស, ជាតរូបស្ស កេវលោ;
ទ្វិត្តាវ នាលមេកស្ស, ឥតិ វិទ្វា សមញ្ចរេ។
‘‘យោ ទុក្ខមទ្ទក្ខិ យតោនិទានំ,
កាមេសុ សោ ជន្តុ កថំ នមេយ្យ;
ឧបធិំ វិទិត្វា សង្គោតិ លោកេ,
តស្សេវ ជន្តុ វិនយាយ សិក្ខេ’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ ភគវា, ជានាតិ មំ សុគតោ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
ទុតិយោ វគ្គោ។
តស្សុទ្ទានំ –
បាសាណោ សីហោ សកលិកំ សក្ខលិកំ (ក.), បតិរូបញ្ច មានសំ;
បត្តំ អាយតនំ បិណ្ឌំ, កស្សកំ រជ្ជេន តេ ទសាតិ។
៣. តតិយវគ្គោ
១. សម្ពហុលសុត្តំ
១៥៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ សិលាវតិយំ។ តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ ភគវតោ អវិទូរេ អប្បមត្តា អាតាបិនោ បហិតត្តា វិហរន្តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា ព្រាហ្មណវណ្ណំ អភិនិម្មិនិត្វា មហន្តេន ជដណ្ឌុវេន អជិនក្ខិបនិវត្ថោ ជិណ្ណោ គោបានសិវង្កោ ឃុរុឃុរុបស្សាសី ឧទុម្ពរទណ្ឌំ គហេត្វា យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘ទហរា ភវន្តោ បព្ពជិតា សុសូ កាឡកេសា ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតា បឋមេន វយសា អនិក្កីឡិតាវិនោ កាមេសុ។ ភុញ្ជន្តុ ភវន្តោ មានុសកេ កាមេ។ មា សន្ទិដ្ឋិកំ ហិត្វា កាលិកំ អនុធាវិត្ថា’’តិ។ ‘‘ន ខោ មយំ, ព្រាហ្មណ, សន្ទិដ្ឋិកំ ហិត្វា កាលិកំ អនុធាវាម។ កាលិកញ្ច ខោ មយំ, ព្រាហ្មណ, ហិត្វា សន្ទិដ្ឋិកំ អនុធាវាម។ កាលិកា ហិ, ព្រាហ្មណ, កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ។ សន្ទិដ្ឋិកោ អយំ ធម្មោ អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ, មារោ បាបិមា សីសំ ឱកម្បេត្វា ជិវ្ហំ និល្លាលេត្វា តិវិសាខំ នលាដេ នលាដិកំ វុដ្ឋាបេត្វា ទណ្ឌមោលុព្ភ បក្កាមិ។
អថ ខោ តេ ភិក្ខូ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥធ មយំ, ភន្តេ, ភគវតោ អវិទូរេ អប្បមត្តា អាតាបិនោ បហិតត្តា វិហរាម។ អថ ខោ, ភន្តេ, អញ្ញតរោ ព្រាហ្មណោ មហន្តេន ជដណ្ឌុវេន អជិនក្ខិបនិវត្ថោ ជិណ្ណោ គោបានសិវង្កោ ឃុរុឃុរុបស្សាសី ឧទុម្ពរទណ្ឌំ គហេត្វា យេន មយំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អម្ហេ ឯតទវោច – ‘ទហរា ភវន្តោ បព្ពជិតា សុសូ កាឡកេសា ភទ្រេន យោព្ពនេន សមន្នាគតា បឋមេន វយសា អនិក្កីឡិតាវិនោ កាមេសុ។ ភុញ្ជន្តុ ភវន្តោ មានុសកេ កាមេ។ មា សន្ទិដ្ឋិកំ ហិត្វា កាលិកំ អនុធាវិត្ថា’តិ។ ឯវំ វុត្តេ, មយំ, ភន្តេ, តំ ព្រាហ្មណំ ឯតទវោចុម្ហ – ‘ន ខោ មយំ, ព្រាហ្មណ, សន្ទិដ្ឋិកំ ហិត្វា កាលិកំ អនុធាវាម។ កាលិកញ្ច ខោ មយំ, ព្រាហ្មណ, ហិត្វា សន្ទិដ្ឋិកំ អនុធាវាម។ កាលិកា ហិ, ព្រាហ្មណ, កាមា វុត្តា ភគវតា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ។ សន្ទិដ្ឋិកោ អយំ ធម្មោ អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហី’តិ។ ឯវំ វុត្តេ, ភន្តេ, សោ ព្រាហ្មណោ សីសំ ឱកម្បេត្វា ជិវ្ហំ និល្លាលេត្វា តិវិសាខំ នលាដេ នលាដិកំ វុដ្ឋាបេត្វា ទណ្ឌមោលុព្ភ បក្កន្តោ’’តិ។
‘‘នេសោ, ភិក្ខវេ, ព្រាហ្មណោ។ មារោ ឯសោ បាបិមា តុម្ហាកំ វិចក្ខុកម្មាយ អាគតោ’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ គាថំ អភាសិ –
‘‘យោ ទុក្ខមទ្ទក្ខិ យតោនិទានំ,
កាមេសុ សោ ជន្តុ កថំ នមេយ្យ;
ឧបធិំ វិទិត្វា សង្គោតិ លោកេ,
តស្សេវ ជន្តុ វិនយាយ សិក្ខេ’’តិ។
២. សមិទ្ធិសុត្តំ
១៥៨. ឯកំ សមយំ ភគវា សក្កេសុ វិហរតិ សិលាវតិយំ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា សមិទ្ធិ ភគវតោ អវិទូរេ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរតិ។ អថ ខោ អាយស្មតោ សមិទ្ធិស្ស រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘លាភា វត មេ, សុលទ្ធំ វត មេ, យស្ស មេ សត្ថា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ។ លាភា វត មេ, សុលទ្ធំ វត មេ, យ្វាហំ ឯវំ ស្វាក្ខាតេ ធម្មវិនយេ បព្ពជិតោ។ លាភា វត មេ, សុលទ្ធំ វត មេ, យស្ស មេ សព្រហ្មចារិនោ សីលវន្តោ កល្យាណធម្មា’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា អាយស្មតោ សមិទ្ធិស្ស ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ យេនាយស្មា សមិទ្ធិ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មតោ សមិទ្ធិស្ស អវិទូរេ មហន្តំ ភយភេរវំ សទ្ទមកាសិ, អបិស្សុទំ បថវី មញ្ញេ ឧន្ទ្រីយតិ។
អថ ខោ អាយស្មា សមិទ្ធិ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ អាយស្មា សមិទ្ធិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធាហំ, ភន្តេ, ភគវតោ អវិទូរេ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរាមិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘លាភា វត មេ, សុលទ្ធំ វត មេ, យស្ស មេ សត្ថា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ។ លាភា វត មេ, សុលទ្ធំ វត មេ, យ្វាហំ ឯវំ ស្វាក្ខាតេ ធម្មវិនយេ បព្ពជិតោ។ លាភា វត មេ, សុលទ្ធំ វត មេ, យស្ស មេ សព្រហ្មចារិនោ សីលវន្តោ កល្យាណធម្មា’តិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, អវិទូរេ មហាភយភេរវសទ្ទោ អហោសិ, អបិស្សុទំ បថវី មញ្ញេ ឧន្ទ្រីយតី’’តិ។
‘‘នេសា, សមិទ្ធិ, បថវី ឧន្ទ្រីយតិ។ មារោ ឯសោ បាបិមា តុយ្ហំ វិចក្ខុកម្មាយ អាគតោ។ គច្ឆ ត្វំ, សមិទ្ធិ, តត្ថេវ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរាហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា សមិទ្ធិ ភគវតោ បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។ ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មា សមិទ្ធិ តត្ថេវ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហាសិ។ ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មតោ សមិទ្ធិស្ស រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស…បេ.… ទុតិយម្បិ ខោ មារោ បាបិមា អាយស្មតោ សមិទ្ធិស្ស ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ…បេ.… អបិស្សុទំ បថវី មញ្ញេ ឧន្ទ្រីយតិ។ អថ ខោ អាយស្មា សមិទ្ធិ មារំ បាបិមន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘សទ្ធាយាហំ បព្ពជិតោ, អគារស្មា អនគារិយំ;
សតិ បញ្ញា ច មេ ពុទ្ធា, ចិត្តញ្ច សុសមាហិតំ;
កាមំ ករស្សុ រូបានិ, នេវ មំ ព្យាធយិស្សសី’’តិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា ‘‘ជានាតិ មំ សមិទ្ធិ ភិក្ខូ’’តិ ទុក្ខី ទុម្មនោ តត្ថេវន្តរធាយីតិ។
៣. គោធិកសុត្តំ
១៥៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា គោធិកោ ឥសិគិលិបស្សេ វិហរតិ កាឡសិលាយំ។ អថ ខោ អាយស្មា គោធិកោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ សាមយិកំ ចេតោវិមុត្តិំ ផុសិ។ អថ ខោ អាយស្មា គោធិកោ តម្ហា សាមយិកាយ ចេតោវិមុត្តិយា បរិហាយិ ។ ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ សាមយិកំ ចេតោវិមុត្តិំ ផុសិ។ ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ តម្ហា សាមយិកាយ ចេតោវិមុត្តិយា បរិហាយិ។ តតិយម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ សាមយិកំ ចេតោវិមុត្តិំ ផុសិ។ តតិយម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ តម្ហា…បេ.… បរិហាយិ។ ចតុត្ថម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ អប្បមត្តោ…បេ.… វិមុត្តិំ ផុសិ ។ ចតុត្ថម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ តម្ហា…បេ.… បរិហាយិ។ បញ្ចមម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ…បេ.… ចេតោវិមុត្តិំ ផុសិ។ បញ្ចមម្បិ ខោ អាយស្មា…បេ.… វិមុត្តិយា បរិហាយិ។ ឆដ្ឋម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ សាមយិកំ ចេតោវិមុត្តិំ ផុសិ។ ឆដ្ឋម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ តម្ហា សាមយិកាយ ចេតោវិមុត្តិយា បរិហាយិ។ សត្តមម្បិ ខោ អាយស្មា គោធិកោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ សាមយិកំ ចេតោវិមុត្តិំ ផុសិ។
អថ ខោ អាយស្មតោ គោធិកស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘យាវ ឆដ្ឋំ ខ្វាហំ សាមយិកាយ ចេតោវិមុត្តិយា បរិហីនោ។ យំនូនាហំ សត្ថំ អាហរេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា អាយស្មតោ គោធិកស្ស ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘មហាវីរ មហាបញ្ញ, ឥទ្ធិយា យសសា ជល;
សព្ពវេរភយាតីត, បាទេ វន្ទាមិ ចក្ខុម។
‘‘សាវកោ តេ មហាវីរ, មរណំ មរណាភិភូ;
អាកង្ខតិ ចេតយតិ, តំ និសេធ ជុតិន្ធរ។
‘‘កថញ្ហិ ភគវា តុយ្ហំ, សាវកោ សាសនេ រតោ;
អប្បត្តមានសោ សេក្ខោ, កាលំ កយិរា ជនេសុតា’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ គោធិកេន សត្ថំ អាហរិតំ ហោតិ។ អថ ខោ ភគវា ‘‘មារោ អយំ បាបិមា’’ ឥតិ វិទិត្វា មារំ បាបិមន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘ឯវញ្ហិ ធីរា កុព្ពន្តិ, នាវកង្ខន្តិ ជីវិតំ;
សមូលំ តណ្ហមព្ពុយ្ហ, គោធិកោ បរិនិព្ពុតោ’’តិ។
អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អាយាម, ភិក្ខវេ, យេន ឥសិគិលិបស្សំ កាឡសិលា តេនុបសង្កមិស្សាម យត្ថ គោធិកេន កុលបុត្តេន សត្ថំ អាហរិត’’ន្តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។
អថ ខោ ភគវា សម្ពហុលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ យេន ឥសិគិលិបស្សំ កាឡសិលា តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ គោធិកំ ទូរតោវ មញ្ចកេ វិវត្តក្ខន្ធំ សេមានំ សេយ្យមានំ (ស្យា. កំ.), សោប្បមានំ (ក.)។ តេន ខោ បន សមយេន ធូមាយិតត្តំ តិមិរាយិតត្តំ គច្ឆតេវ បុរិមំ ទិសំ, គច្ឆតិ បច្ឆិមំ ទិសំ, គច្ឆតិ ឧត្តរំ ទិសំ, គច្ឆតិ ទក្ខិណំ ទិសំ, គច្ឆតិ ឧទ្ធំ, គច្ឆតិ អធោ, គច្ឆតិ អនុទិសំ។
អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘បស្សថ នោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, ឯតំ ធូមាយិតត្តំ តិមិរាយិតត្តំ គច្ឆតេវ បុរិមំ ទិសំ, គច្ឆតិ បច្ឆិមំ ទិសំ, គច្ឆតិ ឧត្តរំ ទិសំ, គច្ឆតិ ទក្ខិណំ ទិសំ, គច្ឆតិ ឧទ្ធំ, គច្ឆតិ អធោ, គច្ឆតិ អនុទិស’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’។ ‘‘ឯសោ ខោ, ភិក្ខវេ, មារោ បាបិមា គោធិកស្ស កុលបុត្តស្ស វិញ្ញាណំ សមន្វេសតិ – ‘កត្ថ គោធិកស្ស កុលបុត្តស្ស វិញ្ញាណំ បតិដ្ឋិត’ន្តិ? អប្បតិដ្ឋិតេន ច, ភិក្ខវេ, វិញ្ញាណេន គោធិកោ កុលបុត្តោ បរិនិព្ពុតោ’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា ពេលុវបណ្ឌុវីណំ អាទាយ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘ឧទ្ធំ អធោ ច តិរិយំ, ទិសា អនុទិសា ស្វហំ;
អន្វេសំ នាធិគច្ឆាមិ, គោធិកោ សោ កុហិំ គតោ’’តិ។
‘‘យោ សោ (សី. បី.) ធីរោ ធិតិសម្បន្នោ, ឈាយី ឈានរតោ សទា;
អហោរត្តំ អនុយុញ្ជំ, ជីវិតំ អនិកាមយំ។
‘‘ជេត្វាន មច្ចុនោ ភេត្វា នមុចិនោ (សី.) សេនំ, អនាគន្ត្វា បុនព្ភវំ;
សមូលំ តណ្ហមព្ពុយ្ហ, គោធិកោ បរិនិព្ពុតោ’’តិ។
‘‘តស្ស សោកបរេតស្ស, វីណា កច្ឆា អភស្សថ;
តតោ សោ ទុម្មនោ យក្ខោ, តត្ថេវន្តរធាយថា’’តិ តត្ថេវន្តរធាយិថាតិ (ស្យា. កំ.), តត្ថេវ អន្តរធាយីតិ (ក.)។
៤. សត្តវស្សានុពន្ធសុត្តំ
១៦០. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា ឧរុវេលាយំ វិហរតិ នជ្ជា នេរញ្ជរាយ តីរេ អជបាលនិគ្រោធេ។ តេន ខោ បន សមយេន មារោ បាបិមា សត្តវស្សានិ ភគវន្តំ អនុពន្ធោ ហោតិ ឱតារាបេក្ខោ ឱតារំ អលភមានោ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘សោកាវតិណ្ណោ នុ វនម្ហិ ឈាយសិ,
វិត្តំ នុ ជីនោ ឧទ បត្ថយានោ;
អាគុំ នុ គាមស្មិមកាសិ កិញ្ចិ,
កស្មា ជនេន ន ករោសិ សក្ខិំ;
សក្ខី ន សម្បជ្ជតិ កេនចិ តេ’’តិ។
‘‘សោកស្ស មូលំ បលិខាយ សព្ពំ,
អនាគុ ឈាយាមិ អសោចមានោ;
ឆេត្វាន សព្ពំ ភវលោភជប្បំ,
អនាសវោ ឈាយាមិ បមត្តពន្ធូ’’តិ។
‘‘យំ វទន្តិ មម យិទន្តិ, យេ វទន្តិ មមន្តិ ច;
ឯត្ថ ចេ តេ មនោ អត្ថិ, ន មេ សមណ មោក្ខសី’’តិ។
‘‘យំ វទន្តិ ន តំ មយ្ហំ, យេ វទន្តិ ន តេ អហំ;
ឯវំ បាបិម ជានាហិ, ន មេ មគ្គម្បិ ទក្ខសី’’តិ។
‘‘សចេ មគ្គំ អនុពុទ្ធំ, ខេមំ អមតគាមិនំ;
អបេហិ គច្ឆ ត្វមេវេកោ, កិមញ្ញមនុសាសសី’’តិ។
‘‘អមច្ចុធេយ្យំ បុច្ឆន្តិ, យេ ជនា បារគាមិនោ;
តេសាហំ បុដ្ឋោ អក្ខាមិ, យំ សច្ចំ តំ និរូបធិ’’ន្តិ។
‘‘សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, គាមស្ស វា និគមស្ស វា អវិទូរេ បោក្ខរណី។ តត្រស្ស កក្កដកោ។ អថ ខោ, ភន្តេ, សម្ពហុលា កុមារកា វា កុមារិកាយោ វា តម្ហា គាមា វា និគមា វា និក្ខមិត្វា យេន សា បោក្ខរណី តេនុបសង្កមេយ្យុំ; ឧបសង្កមិត្វា តំ កក្កដកំ ឧទកា ឧទ្ធរិត្វា ថលេ បតិដ្ឋបេយ្យុំ។ យំ យទេវ ហិ សោ, ភន្តេ, កក្កដកោ អឡំ អភិនិន្នាមេយ្យ តំ តទេវ តេ កុមារកា វា កុមារិកាយោ វា កដ្ឋេន វា កថលាយ វា សញ្ឆិន្ទេយ្យុំ សម្ភញ្ជេយ្យុំ សម្បលិភញ្ជេយ្យុំ។ ឯវញ្ហិ សោ, ភន្តេ, កក្កដកោ សព្ពេហិ អឡេហិ សញ្ឆិន្នេហិ សម្ភគ្គេហិ សម្បលិភគ្គេហិ អភព្ពោ តំ បោក្ខរណិំ ឱតរិតុំ។ ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, យានិ កានិចិ វិសូកាយិកានិ យានិ វិសុកាយិកានិ (សី. បី. ក.) វិសេវិតានិ វិប្ផន្ទិតានិ, សព្ពានិ តានិ កានិចិ កានិចិ សព្ពានិ (សី. បី. ក.) ភគវតា សញ្ឆិន្នានិ សម្ភគ្គានិ សម្បលិភគ្គានិ។ អភព្ពោ ទានាហំ, ភន្តេ, បុន ភគវន្តំ ឧបសង្កមិតុំ យទិទំ ឱតារាបេក្ខោ’’តិ។ អថ ខោ មារោ បាបិមា ភគវតោ សន្តិកេ ឥមា និព្ពេជនីយា គាថាយោ អភាសិ –
‘‘មេទវណ្ណញ្ច បាសាណំ, វាយសោ អនុបរិយគា;
អបេត្ថ មុទុំ វិន្ទេម, អបិ អស្សាទនា សិយា។
‘‘អលទ្ធា តត្ថ អស្សាទំ, វាយសេត្តោ អបក្កមេ;
កាកោវ សេលមាសជ្ជ, និព្ពិជ្ជាបេម គោតមា’’តិ។
៥. មារធីតុសុត្តំ
១៦១. អថ ខោ មារោ បាបិមា ភគវតោ សន្តិកេ ឥមា និព្ពេជនីយា គាថាយោ អភាសិត្វា តម្ហា ឋានា អបក្កម្ម ភគវតោ អវិទូរេ បថវិយំ បល្លង្កេន និសីទិ តុណ្ហីភូតោ មង្កុភូតោ បត្តក្ខន្ធោ អធោមុខោ បជ្ឈាយន្តោ អប្បដិភានោ កដ្ឋេន ភូមិំ វិលិខន្តោ។ អថ ខោ តណ្ហា ច អរតិ ច រគា ច មារធីតរោ យេន មារោ បាបិមា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា មារំ បាបិមន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិំសុ –
‘‘កេនាសិ ទុម្មនោ តាត, បុរិសំ កំ នុ សោចសិ;
មយំ តំ រាគបាសេន, អារញ្ញមិវ កុញ្ជរំ;
ពន្ធិត្វា អានយិស្សាម, វសគោ តេ ភវិស្សតី’’តិ។
‘‘អរហំ សុគតោ លោកេ, ន រាគេន សុវានយោ;
មារធេយ្យំ អតិក្កន្តោ, តស្មា សោចាមហំ ភុស’’ន្តិ។
អថ ខោ តណ្ហា ច អរតិ ច រគា ច មារធីតរោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘បាទេ តេ, សមណ, បរិចារេមា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ន មនសាកាសិ, យថា តំ អនុត្តរេ ឧបធិសង្ខយេ វិមុត្តោ។
អថ ខោ តណ្ហា ច អរតិ ច រគា ច មារធីតរោ ឯកមន្តំ អបក្កម្ម ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘‘ឧច្ចាវចា ខោ បុរិសានំ អធិប្បាយា។ យំនូន មយំ ឯកសតំ ឯកសតំ កុមារិវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនេយ្យាមា’’តិ។ អថ ខោ តណ្ហា ច អរតិ ច រគា ច មារធីតរោ ឯកសតំ ឯកសតំ កុមារិវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនិត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘បាទេ តេ, សមណ, បរិចារេមា’’តិ។ តម្បិ ភគវា ន មនសាកាសិ, យថា តំ អនុត្តរេ ឧបធិសង្ខយេ វិមុត្តោ។
អថ ខោ តណ្ហា ច អរតិ ច រគា ច មារធីតរោ ឯកមន្តំ អបក្កម្ម ឯវំ សមចិន្តេសុំ – ‘‘ឧច្ចាវចា ខោ បុរិសានំ អធិប្បាយា ។ យំនូន មយំ ឯកសតំ ឯកសតំ អវិជាតវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនេយ្យាមា’’តិ។ អថ ខោ តណ្ហា ច អរតិ ច រគា ច មារធីតរោ ឯកសតំ ឯកសតំ អវិជាតវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនិត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘បាទេ តេ, សមណ, បរិចារេមា’’តិ។ តម្បិ ភគវា ន មនសាកាសិ, យថា តំ អនុត្តរេ ឧបធិសង្ខយេ វិមុត្តោ។
អថ ខោ តណ្ហា ច…បេ.… យំនូន មយំ ឯកសតំ ឯកសតំ សកិំ វិជាតវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនេយ្យាមាតិ។ អថ ខោ តណ្ហា ច…បេ.… សកិំ វិជាតវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនិត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘បាទេ តេ, សមណ, បរិចារេមា’’តិ។ តម្បិ ភគវា ន មនសាកាសិ, យថា តំ អនុត្តរេ ឧបធិសង្ខយេ វិមុត្តោ។
អថ ខោ តណ្ហា ច…បេ.… យំនូន មយំ ឯកសតំ ឯកសតំ ទុវិជាតវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនេយ្យាមាតិ។ អថ ខោ តណ្ហា ច…បេ.… ទុវិជាតវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនិត្វា យេន ភគវា…បេ.… យថា តំ អនុត្តរេ ឧបធិសង្ខយេ វិមុត្តោ។ អថ ខោ តណ្ហា ច…បេ.… មជ្ឈិមិត្ថិវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនេយ្យាមាតិ។ អថ ខោ តណ្ហា ច…បេ.… មជ្ឈិមិត្ថិវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនិត្វា…បេ.… អនុត្តរេ ឧបធិសង្ខយេ វិមុត្តោ។
អថ ខោ តណ្ហា ច…បេ.… មហិត្ថិវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនេយ្យាមាតិ ។ អថ ខោ តណ្ហា ច…បេ.… មហិត្ថិវណ្ណសតំ អភិនិម្មិនិត្វា យេន ភគវា…បេ.… អនុត្តរេ ឧបធិសង្ខយេ វិមុត្តោ។ អថ ខោ តណ្ហា ច អរតិ ច រគា ច មារធីតរោ ឯកមន្តំ អបក្កម្ម ឯតទវោចុំ – សច្ចំ កិរ នោ បិតា អវោច –
‘‘អរហំ សុគតោ លោកេ, ន រាគេន សុវានយោ;
មារធេយ្យំ អតិក្កន្តោ, តស្មា សោចាមហំ ភុស’’ន្តិ។
‘‘យញ្ហិ មយំ សមណំ វា ព្រាហ្មណំ វា អវីតរាគំ ឥមិនា ឧបក្កមេន ឧបក្កមេយ្យាម ហទយំ វាស្ស ផលេយ្យ, ឧណ្ហំ លោហិតំ វា មុខតោ ឧគ្គច្ឆេយ្យ, ឧម្មាទំ វា បាបុណេយ្យ ចិត្តក្ខេបំ វា។ សេយ្យថា វា បន នឡោ ហរិតោ លុតោ ឧស្សុស្សតិ វិសុស្សតិ មិលាយតិ; ឯវមេវ ឧស្សុស្សេយ្យ វិសុស្សេយ្យ មិលាយេយ្យា’’តិ។
អថ ខោ តណ្ហា ច អរតិ ច រគា ច មារធីតរោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ។ ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ តណ្ហា មារធីតា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘សោកាវតិណ្ណោ នុ វនម្ហិ ឈាយសិ,
វិត្តំ នុ ជីនោ ឧទ បត្ថយានោ;
អាគុំ នុ គាមស្មិមកាសិ កិញ្ចិ,
កស្មា ជនេន ន ករោសិ សក្ខិំ;
សក្ខី ន សម្បជ្ជតិ កេនចិ តេ’’តិ។
‘‘អត្ថស្ស បត្តិំ ហទយស្ស សន្តិំ,
ជេត្វាន សេនំ បិយសាតរូបំ;
ឯកោហំ ឯកាហំ (ស្យា. កំ. បី. ក.) ឈាយំ សុខមនុពោធិំ,
តស្មា ជនេន ន ករោមិ សក្ខិំ;
សក្ខី ន សម្បជ្ជតិ កេនចិ មេ’’តិ។
អថ ខោ អរតិ អរតិ ច (ក.) មារធីតា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘កថំ វិហារីពហុលោធ ភិក្ខុ,
បញ្ចោឃតិណ្ណោ អតរីធ ឆដ្ឋំ;
កថំ ឈាយិំ កថំ ឈាយំ (ស្យា. កំ. បី.), កថជ្ឈាយំ (ក.) ពហុលំ កាមសញ្ញា,
បរិពាហិរា ហោន្តិ អលទ្ធ យោ ត’’ន្តិ។
‘‘បស្សទ្ធកាយោ សុវិមុត្តចិត្តោ,
អសង្ខរានោ សតិមា អនោកោ;
អញ្ញាយ ធម្មំ អវិតក្កឈាយី,
ន កុប្បតិ ន សរតិ ន ថិនោ ន កុប្បតី នស្សរតី ន ថីនោ (សី.)។
‘‘ឯវំវិហារីពហុលោធ ភិក្ខុ,
បញ្ចោឃតិណ្ណោ អតរីធ ឆដ្ឋំ;
ឯវំ ឈាយិំ ពហុលំ កាមសញ្ញា,
បរិពាហិរា ហោន្តិ អលទ្ធ យោ ត’’ន្តិ។
អថ ខោ រគា រគាច (ក.) មារធីតា ភគវតោ សន្តិកេ គាថាយ អជ្ឈភាសិ –
‘‘អច្ឆេជ្ជ តណ្ហំ គណសង្ឃចារី,
អទ្ធា ចរិស្សន្តិ តរិស្សន្តិ (សី.) ពហូ ច សទ្ធា;
ពហុំ វតាយំ ជនតំ អនោកោ,
អច្ឆេជ្ជ នេស្សតិ មច្ចុរាជស្ស បារ’’ន្តិ។
‘‘នយន្តិ វេ មហាវីរា, សទ្ធម្មេន តថាគតា;
ធម្មេន នយមានានំ, កា ឧសូយា វិជានត’’ន្តិ។
អថ ខោ តណ្ហា ច អរតិ ច រគា ច មារធីតរោ យេន មារោ បាបិមា តេនុបសង្កមិំសុ។ អទ្ទសា ខោ មារោ បាបិមា តណ្ហញ្ច អរតិញ្ច រគញ្ច មារធីតរោ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តិយោ។ ទិស្វាន គាថាហិ អជ្ឈភាសិ –
‘‘ពាលា កុមុទនាឡេហិ, បព្ពតំ អភិមត្ថថ អភិមន្ថថ (សី.);
គិរិំ នខេន ខនថ, អយោ ទន្តេហិ ខាទថ។
‘‘សេលំវ សិរសូហច្ច សិរសិ ឩហច្ច (សី.), សិរសិ ឱហច្ច (ស្យា. កំ.), បាតាលេ គាធមេសថ;
ខាណុំវ ឧរសាសជ្ជ, និព្ពិជ្ជាបេថ គោតមា’’តិ។
‘‘ទទ្ទល្លមានា អាគញ្ឆុំ, តណ្ហា ច អរតី រគា;
តា តត្ថ បនុទី សត្ថា, តូលំ ភដ្ឋំវ មាលុតោ’’តិ។
តតិយោ វគ្គោ។
តស្សុទ្ទានំ –
សម្ពហុលា សមិទ្ធិ ច, គោធិកំ សត្តវស្សានិ;
ធីតរំ ទេសិតំ ពុទ្ធ, សេដ្ឋេន ឥមំ មារបញ្ចកន្តិ។
មារសំយុត្តំ សមត្តំ។