៩. ឱបម្មសំយុត្តំ
១. កូដសុត្តវណ្ណនា
២២៣. ឱបម្មសំយុត្តស្ស កូដង្គមា។ កូដំ សមោសរន្តីតិ កូដសមោសរណា។ កូដសមុគ្ឃាតាតិ កូដស្ស សមុគ្ឃាតេន។ អវិជ្ជាសមុគ្ឃាតាតិ អរហត្តមគ្គេន អវិជ្ជាយ សមុគ្ឃាតេន។ អប្បមត្តាតិ សតិយា អវិប្បវាសេ ឋិតា ហុត្វា។ បឋមំ។
២. នខសិខសុត្តវណ្ណនា
២២៤. ទុតិយេ មនុស្សេសុ បច្ចាជាយន្តីតិ យេ មនុស្សលោកតោ ចុតា មនុស្សេសុ ជាយន្តិ, តេ ឯវំ អប្បកាតិ អធិប្បាយោ។ អញ្ញត្រ មនុស្សេហីតិ យេ បន មនុស្សលោកតោ ចុតា ឋបេត្វា មនុស្សលោកំ ចតូសុ អបាយេសុ បច្ចាជាយន្តិ, តេ មហាបថវិយំ បំសុ វិយ ពហុតរា។ ឥមស្មិញ្ច សុត្តេ ទេវាបិ មនុស្សេហេវ សង្គហិតា។ តស្មា យថា មនុស្សេសុ ជាយន្តា អប្បកា, ឯវំ ទេវេសុបីតិ វេទិតព្ពា។ ទុតិយំ។
៣. កុលសុត្តវណ្ណនា
២២៥. តតិយេ សុប្បធំសិយានីតិ សុវិហេឋិយានិ។ កុម្ភត្ថេនកេហីតិ យេ បរឃរំ បវិសិត្វា ទីបាលោកេន ឱលោកេត្វា បរភណ្ឌំ ហរិតុកាមា ឃដេ ទីបំ កត្វា បវិសន្តិ, តេ កុម្ភត្ថេនកា នាម, តេហិ កុម្ភត្ថេនកេហិ។ សុប្បធំសិយោ ហោតិ អមនុស្សេហីតិ មេត្តាភាវនារហិតំ បំសុបិសាចកា វិធំសយន្តិ, បគេវ ឧឡារា អមនុស្សា។ ភាវិតាតិ វឌ្ឍិតា។ ពហុលីកតាតិ បុនប្បុនំ កតា។ យានីកតាតិ យុត្តយានំ វិយ កតា។ វត្ថុកតាតិ បតិដ្ឋានដ្ឋេន អនុដ្ឋិតាតិ អធិដ្ឋិតា បរិចិតាតិ សមន្តតោ ចិតា សុវឌ្ឍិតា។ សុសមារទ្ធាតិ ចិត្តេន សុដ្ឋុ សមារទ្ធា។ តតិយំ។
៤. ឱក្ខាសុត្តវណ្ណនា
២២៦. ចតុត្ថេ ឱក្ខាសតន្តិ មហាមុខឧក្ខលីនំ សតំ។ ទានំ ទទេយ្យាតិ បណីតភោជនភរិតានំ មហាឧក្ខលីនំ សតំ ទានំ ទទេយ្យ។ ‘‘ឧក្កាសត’’ន្តិបិ បាឋោ គទ្ទុហនមត្តន្តិ គោទុហនមត្តំ, គាវិយា ឯកវារំ អគ្គថនាកឌ្ឍនមត្តន្តិ អត្ថោ។ គន្ធឩហនមត្តំ វា, ទ្វីហិ អង្គុលីហិ គន្ធបិណ្ឌំ គហេត្វា ឯកវារំ ឃាយនមត្តន្តិ អត្ថោ។ ឯត្តកម្បិ ហិ កាលំ យោ បន គព្ភបរិវេណវិហារូបចារ បរិច្ឆេទេន វា ចក្កវាឡបរិច្ឆេទេន វា អបរិមាណាសុ លោកធាតូសុ វា សព្ពសត្តេសុ ហិតផរណំ មេត្តចិត្តំ ភាវេតុំ សក្កោតិ, ឥទំ តតោ ឯកទិវសំ តិក្ខត្តុំ ទិន្នទានតោ មហប្ផលតរំ។ ចតុត្ថំ។
៥. សត្តិសុត្តវណ្ណនា
២២៧. បញ្ចមេ បដិលេណិស្សាមីតិអាទីសុ អគ្គេ បហរិត្វា កប្បាសវដ្ដិំ វិយ នាមេន្តោ និយ្យាសវដ្ដិំ វិយ ច ឯកតោ កត្វា អល្លិយាបេន្តោ បដិលេណេតិ នាម។ មជ្ឈេ បហរិត្វា នាមេត្វា ធារាយ បដិកោដ្ដេតិ នាម។ កប្បាសវដ្ដនករណីយំ វិយ បវត្តេន្តោ ចិរកាលំ សំវេល្លិតកិលញ្ជំ បសារេត្វា បុន សំវេល្លេន្តោ វិយ ច បដិវដ្ដេតិ នាម។ បញ្ចមំ។
៦. ធនុគ្គហសុត្តវណ្ណនា
២២៨. ឆដ្ឋេ ទឡ្ហធម្មា ធនុគ្គហាតិ ទឡ្ហធនុនោ ឥស្សាសា។ ទឡ្ហធនុ នាម ទ្វិសហស្សថាមំ វុច្ចតិ, ទ្វិសហស្សថាមំ នាម យស្ស អារោបិតស្ស ជិយាពទ្ធោ លោហសីសាទីនំ ភារោ ទណ្ឌេ គហេត្វា យាវ កណ្ឌប្បមាណា ឧក្ខិត្តស្ស បថវិតោ មុច្ចតិ។ សុសិក្ខិតាតិ ទសទ្វាទសវស្សានិ អាចរិយកុលេ កតហត្ថាតិ យោ សិប្បមេវ ឧគ្គណ្ហាតិ, សោ កតហត្ថោ ន ហោតិ, ឥមេ បន កតហត្ថា ចិណ្ណវសីភាវា។ កតូបាសនាតិ រាជកុលាទីសុ ទស្សិតសិប្បា។
តស្ស បុរិសស្ស ជវោតិ ឯវរូបោ អញ្ញោ បុរិសោ នាម ន ភូតបុព្ពោ, ពោធិសត្តស្សេវ បន ជវនហំសកាលោ នាម អាសិ។ តទា ពោធិសត្តោ ចត្តារិ
ទុតិយោ យាវ អន្តរភត្តា ជវិត្វា បក្ខន្តរេសុ អគ្គិម្ហិ ឧដ្ឋហិតេ តថេវាហ។ តម្បិ សោ តថេវ កត្វា ‘‘គច្ឆា’’តិ បេសេសិ។ សយំ បន យាវ មជ្ឈន្ហិកា ជវិត្វា, ‘‘ឯតេ ពាលាតិ មយាបិ ពាលេន ន ភវិតព្ព’’ន្តិ និវត្តិត្វា – ‘‘អទិដ្ឋសហាយកំ ពារាណសិរាជំ បស្សិស្សាមី’’តិ ពារាណសិំ អគមាសិ។ តស្មិំ នគរមត្ថកេ បរិព្ភមន្តេ ទ្វាទសយោជនំ នគរំ បត្តកដាហេន ឱត្ថដបត្តោ វិយ អហោសិ។ អថ បរិព្ភមន្តស្ស បរិព្ភមន្តស្ស តត្ថ តត្ថ ឆិទ្ទានិ បញ្ញាយិំសុ។ សយម្បិ អនេកហំសសហស្សសទិសោ បញ្ញាយិ។ សោ វេគំ បដិសំហរិត្វា រាជគេហាភិមុខោ អហោសិ។ រាជា ឱលោកេត្វា – ‘‘អាគតោ កិរ មេ បិយសហាយោ ជវនហំសោ’’តិ វាតបានំ វិវរិត្វា រតនបីឋំ បញ្ញាបេត្វា ឱលោកេន្តោ អដ្ឋាសិ។ ពោធិសត្តោ រតនបីឋេ និសីទិ។
អថស្ស រាជា សហស្សបាកេន តេលេន បក្ខន្តរានិ មក្ខេត្វា, មធុលាជេ ចេវ មធុរបានកញ្ច អទាសិ។ តតោ នំ កតបរិភោគំ ‘‘សម្ម, កហំ អគមាសី’’តិ? បុច្ឆិ។ សោ តំ បវត្តិំ អារោចេត្វា ‘‘អថាហំ, មហារាជ, យាវ មជ្ឈន្ហិកា ជវិត្វា – ‘នត្ថិ ជវិតេន អត្ថោ’តិ និវត្តោ’’តិ អាចិក្ខិ។ អថ រាជា អាហ – ‘‘អហំ, សាមិ, តុម្ហាកំ សូរិយេន សទ្ធិំ ជវនវេគំ
បុរតោ ធាវន្តីតិ អគ្គតោ ជវន្តិ។ ន បនេតា សព្ពកាលំ បុរតោវ ហោន្តិ, កទាចិ បុរតោ, កទាចិ បច្ឆតោ ហោន្តិ។ អាកាសដ្ឋកវិមានេសុ ហិ ឧយ្យានានិបិ ហោន្តិ បោក្ខរណិយោបិ, តា តត្ថ នហាយន្តិ, ឧទកកីឡំ កីឡមានា បច្ឆតោបិ ហោន្តិ, វេគេន បន គន្ត្វា បុន បុរតោវ ធាវន្តិ។ អាយុសង្ខារាតិ រូបជីវិតិន្ទ្រិយំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តញ្ហិ តតោ សីឃតរំ ខីយតិ។ អរូបធម្មានំ បន ភេទោ ន សក្កា បញ្ញាបេតុំ។ ឆដ្ឋំ។
៧. អាណិសុត្តវណ្ណនា
២២៩. សត្តមេ ទសារហានន្តិ ឯវំនាមកានំ ខត្តិយានំ។ តេ កិរ សតតោ ទសភាគំ គណ្ហិំសុ, តស្មា ‘‘ទសារហា’’តិ បញ្ញាយិំសុ។ អានកោតិ ឯវំលទ្ធនាមោ មុទិង្គោ។ ហិមវន្តេ កិរ មហាកុឡីរទហោ អហោសិ។ តត្ថ មហន្តោ កុឡីរោ ឱតិណ្ណោតិណ្ណំ ហត្ថិំ ខាទតិ។ អថ ហត្ថី ឧបទ្ទុតា ឯកំ ករេណុំ សក្ករិំសុ ‘‘ឥមិស្សា បុត្តំ និស្សាយ អម្ហាកំ សោត្ថិ ភវិស្សតី’’តិ។ សាបិ មហេសក្ខំ បុត្តំ វិជាយិ។ តេ តម្បិ សក្ករិំសុ។ សោ វុទ្ធិប្បត្តោ មាតរំ បុច្ឆិ, ‘‘កស្មា មំ ឯតេ សក្ករោន្តី’’តិ? សា តំ បវត្តិមាចិក្ខិ។ សោ ‘‘កិំ មយ្ហំ កុឡីរោ បហោតិ? ឯថ គច្ឆាមា’’តិ មហាហត្ថិបរិវារោ
អថស្ស
‘‘យេ កុឡីរា សមុទ្ទស្មិំ, គង្គាយ យមុនាយ ច;
តេសំ ត្វំ វារិជោ សេដ្ឋោ, មុញ្ច រោទន្តិយា បជ’’ន្តិ។
មាតុគាមសទ្ទោ នាម បុរិសេ ខោភេត្វា តិដ្ឋតិ, តស្មា សោ គហណំ សិថិលមកាសិ។ ហត្ថិបោតោ វេគេន ឧភោ បាទេ ឧក្ខិបិត្វា តំ បិដ្ឋិយំ អក្កមិ។ សហ អក្កមនា បិដ្ឋិ មត្តិកភាជនំ វិយ ភិជ្ជិ។ អថ នំ ទន្តេហិ វិជ្ឈិត្វា ឧក្ខិបិត្វា ថលេ ឆឌ្ឌេត្វា តុដ្ឋរវំ រវិ។ អថ នំ ហត្ថី ឥតោ ចិតោ ច អាគន្ត្វា មទ្ទិំសុ។ តស្ស ឯកោ អឡោ បដិក្កមិត្វា បតិ, តំ សក្កោ ទេវរាជា គហេត្វា គតោ។
ឥតរោ បន អឡោ វាតាតបេន សុក្ខិត្វា បក្កលាខារសវណ្ណោ អហោសិ, សោ ទេវេ វុដ្ឋេ ឧទកោឃេន វុយ្ហន្តោ ទសភាតិកានំ រាជូនំ ឧបរិសោតេ ជាលំ បសារាបេត្វា គង្គាយ កីឡន្តានំ អាគន្ត្វា ជាលេ លគ្គិ។ តេ កីឡាបរិយោសានេ ជាលម្ហិ ឧក្ខិបិយមានេ តំ ទិស្វា បុច្ឆិំសុ ‘‘កិំ ឯត’’ន្តិ? ‘‘កុឡីរអឡោ សាមី’’តិ។ ‘‘ន សក្កា ឯស អាភរណត្ថាយ ឧបនេតុំ, បរិយោនន្ធាបេត្វា ភេរិំ ករិស្សាមា’’តិ? បរិយោនន្ធាបេត្វា បហរិំសុ។ សទ្ទោ ទ្វាទសយោជនំ នគរំ អវត្ថរិ។ តតោ អាហំសុ – ‘‘ន សក្កា ឥទំ ទិវសេ ទិវសេ វាទេតុំ, ឆណទិវសត្ថាយ មង្គលភេរី ហោតូ’’តិ មង្គលភេរិំ អកំសុ។ តស្មិំ វាទិតេ មហាជនោ អន្ហាយិត្វា អបិឡន្ធិត្វា ហត្ថិយានាទីនិ អារុយ្ហ សីឃំ សន្និបតន្តិ។ ឥតិ មហាជនំ បក្កោសិត្វា វិយ អានេតីតិ អានកោ ត្វេវស្ស នាមំ អហោសិ។
អញ្ញំ អាណិំ ឱទហិំសូតិ អញ្ញំ សុវណ្ណរជតាទិមយំ អាណិំ ឃដយិំសុ។ អាណិសង្ឃាដោវ អវសិស្សីតិ សុវណ្ណាទិមយានំ អាណីនំ សង្ឃាដមត្តមេវ អវសេសំ អហោសិ។ អថស្ស
គម្ភីរាតិ បាឡិវសេន គម្ភីរា សល្លសុត្តសទិសា។ គម្ភីរត្ថាតិ អត្ថវសេន គម្ភីរា មហាវេទល្លសុត្តសទិសា (ម. និ. ១.៤៤៩ អាទយោ)។ លោកុត្តរាតិ លោកុត្តរអត្ថទីបកា។ សុញ្ញតប្បដិសំយុត្តាតិ ឧគ្គហេតព្ពំ បរិយាបុណិតព្ពន្តិ ឧគ្គហេតព្ពេ ច បរិយាបុណិតព្ពេ ច។ កវិកតាតិ កវីហិ កតា។ ឥតរំ តស្សេវ វេវចនំ។ ចិត្តក្ខរាតិ វិចិត្រអក្ខរា។ ឥតរំ តស្សេវ វេវចនំ។ ពាហិរកាតិ សាសនតោ ពហិភូតា។ សាវកភាសិតាតិ តេសំ តេសំ សាវកេហិ ភាសិតា។ សុស្សូសិស្សន្តីតិ អក្ខរចិត្តតាយ ចេវ សវនសម្បត្តិយា ច អត្តមនា ហុត្វា សាមណេរទហរភិក្ខុមាតុគាមមហាគហបតិកាទយោ ‘‘ឯស ធម្មកថិកោ’’តិ សន្និបតិត្វា សោតុកាមា ភវិស្សន្តិ។ តស្មាតិ យស្មា តថាគតភាសិតា សុត្តន្តា អនុគ្គយ្ហមានា អន្តរធាយន្តិ, តស្មា។ សត្តមំ។
៨. កលិង្គរសុត្តវណ្ណនា
២៣០. អដ្ឋមេ កលិង្គរូបធានាតិ កលិង្គរឃដិកំ សីសូបធានញ្ចេវ បាទូបធានញ្ច កត្វា។ អប្បមត្តាតិ សិប្បុគ្គហណេ អប្បមត្តា។ អាតាបិនោតិ ឧដ្ឋានវីរិយាតាបេន យុត្តា។ ឧបាសនស្មិន្តិ សិប្បានំ អភិយោគេ អាចរិយានញ្ច បយិរុបាសនេ។ តេ កិរ តទា បាតោវ ឧដ្ឋាយ សិប្បសាលំ គច្ឆន្តិ, តត្ថ សិប្បំ ឧគ្គហេត្វា សជ្ឈាយាទីហិ អភិយោគំ កត្វា មុខំ ធោវិត្វា យាគុបានាយ គច្ឆន្តិ។ យាគុំ បិវិត្វា បុន សិប្បសាលំ គន្ត្វា សិប្បំ គណ្ហិត្វា សជ្ឈាយំ ករោន្តា បាតរាសាយ គច្ឆន្តិ។ កតបាតរាសា សមានា ‘‘មា បមាទេន ចិរំ និទ្ទោក្កមនំ អហោសី’’តិ ខទិរឃដិកាសុ សីសេ ច បាទេ ច ឧបទហិត្វា
ឱតារន្តិ វិវរំ។ អារម្មណន្តិ បច្ចយំ។ បធានស្មិន្តិ បធានភូមិយំ វីរិយំ កុរុមានា។ បឋមពោធិយំ កិរ ភិក្ខូ ភត្តកិច្ចំ កត្វាវ កម្មដ្ឋានំ មនសិ ករោន្តិ។ តេសំ មនសិករោន្តានំយេវ សូរិយោ អត្ថំ គច្ឆតិ។ តេ ន្ហាយិត្វា បុន ចង្កមំ ឱតរិត្វា បឋមយាមំ ចង្កមន្តិ។ តតោ ‘‘មា ចិរំ និទ្ទាយិម្ហា’’តិ សរីរទរថវិនោទនត្ថំ និបជ្ជន្តា កដ្ឋខណ្ឌំ ឧបទហិត្វា និបជ្ជន្តិ, តេ បុន បច្ឆិមយាមេ វុដ្ឋាយ ចង្កមំ ឱតរន្តិ។ តេ សន្ធាយ ឥទំ វុត្តំ។ អយម្បិ ទីបោ តិណ្ណំ រាជូនំ កាលេ ឯកឃណ្ឌិនិគ្ឃោសោ ឯកបធានភូមិ អហោសិ។ នានាមុខេ បហដឃណ្ឌិ បិលិច្ឆិកោឡិយំ ឱសរតិ, កល្យាណិយំ បហដឃណ្ឌិ នាគទីបេ ឱសរតិ តស្មាតិ យស្មា កលិង្គរូបធានានំ មារោ អារម្មណំ ន លភតិ, តស្មា។ អដ្ឋមំ។
៩. នាគសុត្តវណ្ណនា
២៣១. នវមេ អតិវេលន្តិ អតិក្កន្តវេលំ កាលំ អតិក្កន្តប្បមាណំ កាលំ។ កិមង្គំ បនាហន្តិ អហំ បន កិំការណា ន ឧបសង្កមិស្សាមិ? ភិសមុឡាលន្តិ អព្ពុហេត្វាតិ ឧទ្ធរិត្វា។ ភិង្កច្ឆាបាតិ ហត្ថិបោតកា។ តេ កិរ អភិណ្ហំ ភិង្ការសទ្ទំ ករោន្តិ, តស្មា ភិង្កច្ឆាបាតិ វុច្ចន្តិ។ បសន្នាការំ ករោន្តីតិ បសន្នេហិ កត្តព្ពាការំ ករោន្តិ, ចត្តារោ បច្ចយេ ទេន្តិ។ ធម្មំ ភាសន្តីតិ ឯកំ ទ្វេ ជាតកានិ វា សុត្តន្តេ វា ឧគ្គណ្ហិត្វា អសម្ភិន្នេន សរេន ធម្មំ ទេសេន្តិ។ បសន្នាការំ ករោន្តីតិ តេសំ តាយ ទេសនាយ បសន្នា គិហី បច្ចយេ ទេន្តិ។ នេវ វណ្ណាយ ហោតិ ន ពលាយាតិ នេវ គុណវណ្ណាយ, ន ញាណពលាយ ហោតិ, គុណវណ្ណេ បន បរិហាយន្តេ សរីរវណ្ណោបិ សរីរពលម្បិ បរិហាយតិ, តស្មា សរីរស្ស នេវ វណ្ណាយ ន ពលាយ ហោតិ។ នវមំ។
១០. ពិឡារសុត្តវណ្ណនា
២៣២. ទសមេ សន្ធិសមលសំកដីរេតិ ឯត្ថ សន្ធីតិ ភិន្នឃរានំ សន្ធិ, សមលោតិ គាមតោ គូថនិក្ខមនមគ្គោ, សំកដីរន្តិ សង្ការដ្ឋានំ។ មុទុមូសិន្តិ មុទុកំ មូសិកំ។ វុដ្ឋានំ បញ្ញាយតីតិ ទេសនា បញ្ញាយតិ។ ទសមំ។
១១. សិង្គាលសុត្តវណ្ណនា
២៣៣. ឯកាទសមេ យេន យេន ឥច្ឆតីតិ សោ ជរសិង្គាលោ ឥច្ឆិតិច្ឆិតដ្ឋានេ ឥរិយាបថកប្បនេន សីតវាតូបវាយនេន ច អន្តរន្តរា ចិត្តស្សាទម្បិ លភតីតិ ទស្សេតិ។ សក្យបុត្តិយបដិញ្ញោតិ ឥទំ ទេវទត្តំ សន្ធាយ វុត្តំ។ សោ ហិ ឯត្តកម្បិ ចិត្តស្សាទំ អនាគតេ អត្តភាវេ ន លភិស្សតីតិ។ ឯកាទសមំ។
១២. ទុតិយសិង្គាលសុត្តវណ្ណនា
២៣៤. ទ្វាទសមេ កតញ្ញុតាតិ កតជាននំ។ កតវេទិតាតិ កតវិសេសជាននំ។ តត្រិទំ ជរសិង្គាលស្ស កតញ្ញុតាយ វត្ថុ – សត្ត កិរ ភាតរោ ខេត្តំ កសន្តិ។ តេសំ សព្ពកនិដ្ឋោ ខេត្តបរិយន្តេ ឋត្វា គាវោ រក្ខតិ។ អថេកំ ជរសិង្គាលំ អជគរោ គណ្ហិ, សោ តំ ទិស្វា យដ្ឋិយា បោថេត្វា វិស្សជ្ជាបេសិ។ អជគរោ សិង្គាលំ វិស្សជ្ជេត្វា តមេវ គណ្ហិ។ សិង្គាលោ ចិន្តេសិ – ‘‘មយ្ហំ ឥមិនា ជីវិតំ ទិន្នំ, អហម្បិ ឥមស្ស ទស្សាមី’’តិ យាគុឃដស្ស ឧបរិ ឋបិតំ វាសិំ មុខេន ឌំសិត្វា តស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។ ឥតរេ ភាតរោ ទិស្វា, ‘‘សិង្គាលោ វាសិំ ហរតី’’តិ អនុពន្ធិំសុ។ សោ តេហិ ទិដ្ឋភាវំ ញត្វា វាសិំ តស្ស សន្តិកេ ឆឌ្ឌេត្វា បលាយិ។ ឥតរេ អាគន្ត្វា កនិដ្ឋំ អជគរេន គហិតំ ទិស្វា វាសិយា អជគរំ ឆិន្ទិត្វា តំ គហេត្វា អគមំសុ។ ឯវំ ជរសិង្គាលេ សិយា យា កាចិ កតញ្ញុតា កតវេទិតា។ សក្យបុត្តិយបដិញ្ញេតិ ឥទម្បិ ទេវទត្តស្ស អាចារមេវ សន្ធាយ វុត្តន្តិ។ ទ្វាទសមំ។
ឱបម្មសំយុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។