៧. រាហុលសំយុត្តំ
១. បឋមវគ្គោ
១. ចក្ខុសុត្តំ
១៨៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ អាយស្មា រាហុលោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតុ, យមហំ ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ។
‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘សោតំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ.…។ ‘‘ឃានំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘ជិវ្ហា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘កាយោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’ …បេ.… ‘‘មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។
‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ …បេ.… សោតស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… ឃានស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ… កាយស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ; និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ។ បឋមំ។
២. រូបសុត្តំ
១៨៩. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, រូបា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា , ភន្តេ’’…បេ.… សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា និច្ចា វា អនិច្ចា វាតិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ រូបេសុបិ និព្ពិន្ទតិ… សទ្ទេសុបិ និព្ពិន្ទតិ… គន្ធេសុបិ និព្ពិន្ទតិ… រសេសុបិ និព្ពិន្ទតិ… ផោដ្ឋព្ពេសុបិ និព្ពិន្ទតិ… ធម្មេសុបិ និព្ពិន្ទតិ; និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ…បេ.… បជានាតី’’តិ។ ទុតិយំ។
៣. វិញ្ញាណសុត្តំ
១៩០. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘សោតវិញ្ញាណំ…បេ.… ឃានវិញ្ញាណំ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ… កាយវិញ្ញាណំ… មនោវិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’ …បេ.… ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុវិញ្ញាណស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… សោតវិញ្ញាណស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… ឃានវិញ្ញាណស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… កាយវិញ្ញាណស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… មនោវិញ្ញាណស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ; និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ…បេ.… បជានាតី’’តិ។ តតិយំ។
៤. សម្ផស្សសុត្តំ
១៩១. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘សោតសម្ផស្សោ…បេ.… ឃានសម្ផស្សោ… ជិវ្ហាសម្ផស្សោ… កាយសម្ផស្សោ… មនោសម្ផស្សោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុសម្ផស្សស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… សោតសម្ផស្សស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… ឃានសម្ផស្សស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… ជិវ្ហាសម្ផស្សស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… កាយសម្ផស្សស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… មនោសម្ផស្សស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ; និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ…បេ.… បជានាតី’’តិ។ ចតុត្ថំ។
៥. វេទនាសុត្តំ
១៩២. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘សោតសម្ផស្សជា វេទនា…បេ.… ឃានសម្ផស្សជា វេទនា… ជិវ្ហាសម្ផស្សជា វេទនា… កាយសម្ផស្សជា វេទនា… មនោសម្ផស្សជា វេទនា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា , ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុសម្ផស្សជាយ វេទនាយបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… សោត… ឃាន… ជិវ្ហា… កាយ… មនោសម្ផស្សជាយ វេទនាយបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… បជានាតី’’តិ។ បញ្ចមំ។
៦. សញ្ញាសុត្តំ
១៩៣. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, រូបសញ្ញា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘សទ្ទសញ្ញា…បេ.… គន្ធសញ្ញា… រសសញ្ញា… ផោដ្ឋព្ពសញ្ញា… ធម្មសញ្ញា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ រូបសញ្ញាយបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… សទ្ទសញ្ញាយបិ និព្ពិន្ទតិ… គន្ធសញ្ញាយបិ និព្ពិន្ទតិ… រសសញ្ញាយបិ និព្ពិន្ទតិ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ញាយបិ និព្ពិន្ទតិ… ធម្មសញ្ញាយបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… បជានាតី’’តិ។ ឆដ្ឋំ។
៧. សញ្ចេតនាសុត្តំ
១៩៤. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, រូបសញ្ចេតនា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘សទ្ទសញ្ចេតនា…បេ.… គន្ធសញ្ចេតនា… រសសញ្ចេតនា … ផោដ្ឋព្ពសញ្ចេតនា… ធម្មសញ្ចេតនា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ រូបសញ្ចេតនាយបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… សទ្ទសញ្ចេតនាយបិ និព្ពិន្ទតិ… គន្ធសញ្ចេតនាយបិ និព្ពិន្ទតិ… រសសញ្ចេតនាយបិ និព្ពិន្ទតិ… ផោដ្ឋព្ពសញ្ចេតនាយបិ និព្ពិន្ទតិ… ធម្មសញ្ចេតនាយបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… បជានាតី’’តិ។ សត្តមំ។
៨. តណ្ហាសុត្តំ
១៩៥. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, រូបតណ្ហា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘សទ្ទតណ្ហា…បេ.… គន្ធតណ្ហា… រសតណ្ហា… ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា… ធម្មតណ្ហា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ រូបតណ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… សទ្ទតណ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ… គន្ធតណ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ… រសតណ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ… ផោដ្ឋព្ពតណ្ហាយ និព្ពិន្ទតិ… ធម្មតណ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ …បេ.… បជានាតី’’តិ។ អដ្ឋមំ។
៩. ធាតុសុត្តំ
១៩៦. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, បថវីធាតុ និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘អាបោធាតុ…បេ.… តេជោធាតុ… វាយោធាតុ… អាកាសធាតុ… វិញ្ញាណធាតុ និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ បថវីធាតុយាបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… អាបោធាតុយាបិ និព្ពិន្ទតិ… តេជោធាតុយាបិ និព្ពិន្ទតិ… វាយោធាតុយាបិ និព្ពិន្ទតិ… អាកាសធាតុយាបិ និព្ពិន្ទតិ… វិញ្ញាណធាតុយាបិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… បជានាតី’’តិ។ នវមំ។
១០. ខន្ធសុត្តំ
១៩៧. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, រូបំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘វេទនា…បេ.… សញ្ញា… សង្ខារា… វិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’…បេ.… ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ រូបស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… វេទនាយបិ និព្ពិន្ទតិ… សញ្ញាយបិ និព្ពិន្ទតិ… សង្ខារេសុបិ និព្ពិន្ទតិ… វិញ្ញាណស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ; និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ។ ទសមំ។
បឋមោ វគ្គោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ចក្ខុ រូបញ្ច វិញ្ញាណំ, សម្ផស្សោ វេទនាយ ច;
សញ្ញា សញ្ចេតនា តណ្ហា, ធាតុ ខន្ធេន តេ ទសាតិ។
២. ទុតិយវគ្គោ
១. ចក្ខុសុត្តំ
១៩៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ។ អថ ខោ អាយស្មា រាហុលោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ រាហុលំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘សោតំ…បេ.… ឃានំ… ជិវ្ហា… កាយោ… មនោ និច្ចោ វា អនិច្ចោ វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចោ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វា’’តិ? ‘‘ទុក្ខំ, ភន្តេ’’។ ‘‘យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ – ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’។ ‘‘ឯវំ បស្សំ, រាហុល, សុតវា អរិយសាវកោ ចក្ខុស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ…បេ.… សោតស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… ឃានស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ … ជិវ្ហាយបិ និព្ពិន្ទតិ… កាយស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ… មនស្មិម្បិ និព្ពិន្ទតិ; និព្ពិន្ទំ វិរជ្ជតិ; វិរាគា វិមុច្ចតិ; វិមុត្តស្មិំ វិមុត្តមិតិ ញាណំ ហោតិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ បជានាតី’’តិ។ ឯតេន បេយ្យាលេន ទស សុត្តន្តា កាតព្ពា។ បឋមំ។
២-១០. រូបាទិសុត្តនវកំ
១៩៩. សាវត្ថិយំ វិហរតិ…បេ.… ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, រូបា និច្ចា វា អនិច្ចា វា’’តិ? ‘‘អនិច្ចា, ភន្តេ’’…បេ.… សទ្ទា… គន្ធា… រសា… ផោដ្ឋព្ពា… ធម្មា…។
‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណំ…បេ.… សោតវិញ្ញាណំ… ឃានវិញ្ញាណំ… ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ… កាយវិញ្ញាណំ… មនោវិញ្ញាណំ…។
‘‘ចក្ខុសម្ផស្សោ…បេ.… សោតសម្ផស្សោ… ឃានសម្ផស្សោ… ជិវ្ហាសម្ផស្សោ… កាយសម្ផស្សោ… មនោសម្ផស្សោ…។
‘‘ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា…បេ.… សោតសម្ផស្សជា វេទនា… ឃានសម្ផស្សជា វេទនា… ជិវ្ហាសម្ផស្សជា វេទនា… កាយសម្ផស្សជា វេទនា… មនោសម្ផស្សជា វេទនា…។
‘‘រូបសញ្ញា…បេ.… សទ្ទសញ្ញា… គន្ធសញ្ញា… រសសញ្ញា… ផោដ្ឋព្ពសញ្ញា… ធម្មសញ្ញា…។
‘‘រូបសញ្ចេតនា…បេ.… សទ្ទសញ្ចេតនា… គន្ធសញ្ចេតនា… រសសញ្ចេតនា… ផោដ្ឋព្ពសញ្ចេតនា… ធម្មសញ្ចេតនា…។
‘‘រូបតណ្ហា …បេ.… សទ្ទតណ្ហា… គន្ធតណ្ហា… រសតណ្ហា… ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា… ធម្មតណ្ហា…។
‘‘បថវីធាតុ…បេ.… អាបោធាតុ… តេជោធាតុ… វាយោធាតុ… អាកាសធាតុ … វិញ្ញាណធាតុ…។
‘‘រូបំ …បេ.… វេទនា… សញ្ញា… សង្ខារា… វិញ្ញាណំ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វា’’តិ? អនិច្ចំ, ភន្តេ…បេ.… ឯវំ បស្សំ រាហុល…បេ.… នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ បជានាតីតិ។ ទសមំ។
១១. អនុសយសុត្តំ
២០០. សាវត្ថិយំ វិហរតិ។ អថ ខោ អាយស្មា រាហុលោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ កថំ បស្សតោ ឥមស្មិញ្ច សវិញ្ញាណកេ កាយេ ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេសុ អហង្ការមមង្ការមានានុសយា ន ហោន្តី’’តិ? ‘‘យំ កិញ្ចិ, រាហុល, រូបំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា ហីនំ វា បណីតំ វា យំ ទូរេ សន្តិកេ វា, សព្ពំ រូបំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតិ។ យា កាចិ វេទនា…បេ.… យា កាចិ សញ្ញា… យេ កេចិ សង្ខារា… យំ កិញ្ចិ វិញ្ញាណំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា ហីនំ វា បណីតំ វា យំ ទូរេ សន្តិកេ វា, សព្ពំ វិញ្ញាណំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតិ។ ឯវំ ខោ, រាហុល, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ ឥមស្មិញ្ច សវិញ្ញាណកេ កាយេ ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេសុ អហង្ការមមង្ការមានានុសយា ន ហោន្តី’’តិ។ ឯកាទសមំ។
១២. អបគតសុត្តំ
២០១. សាវត្ថិនិទានំ ។ អថ ខោ អាយស្មា រាហុលោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, ជានតោ កថំ បស្សតោ ឥមស្មិំ ច សវិញ្ញាណកេ កាយេ ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេសុ អហង្ការមមង្ការមានាបគតំ មានសំ ហោតិ វិធា សមតិក្កន្តំ សន្តំ សុវិមុត្ត’’ន្តិ? ‘‘យំ កិញ្ចិ, រាហុល, រូបំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា ហីនំ វា បណីតំ វា យំ ទូរេ សន្តិកេ វា សព្ពំ រូបំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា អនុបាទា វិមុត្តោ ហោតិ’’។
‘‘យា កាចិ វេទនា…បេ.… យា កាចិ សញ្ញា… យេ កេចិ សង្ខារា… យំ កិញ្ចិ វិញ្ញាណំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា ហីនំ វា បណីតំ វា យំ ទូរេ សន្តិកេ វា, សព្ពំ វិញ្ញាណំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទិស្វា អនុបាទា វិមុត្តោ ហោតិ។ ឯវំ ខោ, រាហុល, ជានតោ ឯវំ បស្សតោ ឥមស្មិញ្ច សវិញ្ញាណកេ កាយេ ពហិទ្ធា ច សព្ពនិមិត្តេសុ អហង្ការមមង្ការមានាបគតំ មានសំ ហោតិ វិធា សមតិក្កន្តំ សន្តំ សុវិមុត្ត’’ន្តិ។ ទ្វាទសមំ។
ទុតិយោ វគ្គោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ចក្ខុ រូបញ្ច វិញ្ញាណំ, សម្ផស្សោ វេទនាយ ច;
សញ្ញា សញ្ចេតនា តណ្ហា, ធាតុ ខន្ធេន តេ ទស;
អនុសយំ អបគតញ្ចេវ, វគ្គោ តេន បវុច្ចតីតិ។
រាហុលសំយុត្តំ សមត្តំ។