១. ភណ្ឌគាមវគ្គោ
១. អនុពុទ្ធសុត្តវណ្ណនា
១. ចតុក្កនិបាតស្ស អននុពោធាតិ អពុជ្ឈនេន អជាននេន។ អប្បដិវេធាតិ អប្បដិវិជ្ឈនេន អបច្ចក្ខកិរិយាយ។ ទីឃមទ្ធានន្តិ ចិរកាលំ។ សន្ធាវិតន្តិ ភវតោ ភវំ គមនវសេន សន្ធាវិតំ។ សំសរិតន្តិ បុនប្បុនំ គមនាគមនវសេន សំសរិតំ។ មមញ្ចេវ តុម្ហាកញ្ចាតិ មយា ច តុម្ហេហិ ច។ អថ វា សន្ធាវិតំ សំសរិតន្តិ សន្ធាវនំ សំសរណំ មមញ្ចេវ អរិយស្សាតិ និទ្ទោសស្ស។ សីលំ សមាធិ បញ្ញាតិ ឥមេ បន តយោ ធម្មា មគ្គផលសម្បយុត្តាវ វេទិតព្ពា, វិមុត្តិនាមេន ផលមេវ និទ្ទិដ្ឋំ។ ភវតណ្ហាតិ ភវេសុ តណ្ហា។ ភវនេត្តីតិ
អនុត្តរាតិ លោកុត្តរា។ ទុក្ខស្សន្តករោតិ វដ្ដទុក្ខស្ស អន្តករោ។ ចក្ខុមាតិ បញ្ចហិ ចក្ខូហិ ចក្ខុមា។ បរិនិព្ពុតោតិ កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពុតោ។ ឥទមស្ស ពោធិមណ្ឌេ បឋមបរិនិព្ពានំ, បច្ឆា បន យមកសាលានមន្តរេ អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពុតោតិ យថានុសន្ធិនា ទេសនំ និដ្ឋាបេសិ។
២. បបតិតសុត្តវណ្ណនា
២. ទុតិយេ បបតិតោតិ បតិតោ ចុតោ។ អប្បបតិតោតិ អបតិតោ បតិដ្ឋិតោ។ តត្ថ លោកិយមហាជនោ បតិតោយេវ នាម, សោតាបន្នាទយោ កិលេសុប្បត្តិក្ខណេ បតិតា នាម, ខីណាសវោ ឯកន្តបតិដ្ឋិតោ នាម។
ចុតា បតន្តីតិ យេ ចុតា, តេ បតន្តិ នាម។ បតិតាតិ យេ បតិតា, តេ ចុតា នាម។ ចុតត្តា បតិតា, បតិតត្តា ចុតាតិ អត្ថោ។ គិទ្ធាតិ រាគរត្តា។ បុនរាគតាតិ បុន ជាតិំ បុន ជរំ បុន ព្យាធិំ បុន មរណំ អាគតា នាម ហោន្តិ។ កតំ កិច្ចន្តិ ចតូហិ មគ្គេហិ កត្តព្ពកិច្ចំ កតំ។ រតំ រម្មន្តិ រមិតព្ពយុត្តកេ គុណជាតេ រមិតំ។ សុខេនាន្វាគតំ សុខន្តិ សុខេន សុខំ អនុអាគតំ សម្បត្តំ។ មានុសកសុខេន ទិព្ពសុខំ, ឈានសុខេន វិបស្សនាសុខំ, វិបស្សនាសុខេន មគ្គសុខំ, មគ្គសុខេន
៣. បឋមខតសុត្តវណ្ណនា
៣. តតិយំ ទុកនិបាតវណ្ណនាយំ វុត្តមេវ។ គាថាសុ បន និន្ទិយន្តិ និន្ទិតព្ពយុត្តកំ។ និន្ទតីតិ គរហតិ។ បសំសិយោតិ បសំសិតព្ពយុត្តោ។ វិចិនាតិ មុខេន សោ កលិន្តិ យោ ឯវំ បវត្តោ កលិនា តេន សុខំ ន វិន្ទតីតិ តេន ច កលិនា សុខំ ន បដិលភតិ។ សព្ពស្សាបិ សហាបិ អត្តនាតិ សព្ពេនបិ សកេន ធនេន ចេវ អត្តនា ច សទ្ធិំ យោ បរាជយោ, សោ អប្បមត្តកោវ កលីតិ អត្ថោ។ យោ សុគតេសូតិ យោ បន សម្មគ្គតេសុ បុគ្គលេសុ ចិត្តំ បទុស្សេយ្យ, អយំ ចិត្តបទោសោវ តតោ កលិតោ មហន្តតរោ កលិ។ ឥទានិ តស្ស មហន្តតរភាវំ ទស្សេន្តោ សតំ សហស្សានន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ សតំ សហស្សានន្តិ និរព្ពុទគណនាយ សតសហស្សំ។ ឆត្តិំសតីតិ អបរានិ ច ឆត្តិំសតិ និរព្ពុទានិ។ បញ្ច ចាតិ អព្ពុទគណនាយ ច បញ្ច អព្ពុទានិ។ យមរិយគរហីតិ យំ អរិយេ គរហន្តោ និរយំ ឧបបជ្ជតិ, តត្ថ ឯត្តកំ អាយុប្បមាណន្តិ។
៤. ទុតិយខតសុត្តវណ្ណនា
៤. ចតុត្ថេ មាតរិ បិតរិ ចាតិអាទីសុ មិត្តវិន្ទកោ មាតរិ មិច្ឆាបដិបន្នោ នាម, អជាតសត្តុ បិតរិ មិច្ឆាបដិបន្នោ នាម, ទេវទត្តោ តថាគតេ មិច្ឆាបដិបន្នោ នាម, កោកាលិកោ តថាគតសាវកេ មិច្ឆាបដិបន្នោ នាម។ ពហុញ្ចាតិ ពហុកមេវ។ បសវតីតិ បដិលភតិ។ តាយាតិ តាយ មិច្ឆាបដិបត្តិសង្ខាតាយ អធម្មចរិយាយ។ បេច្ចាតិ ឥតោ គន្ត្វា។ អបាយំ គច្ឆតីតិ និរយាទីសុ អញ្ញតរស្មិំ និព្ពត្តតិ។ សុក្កបក្ខេបិ ឯសេវ នយោ។
៥. អនុសោតសុត្តវណ្ណនា
៥. បញ្ចមេ អនុសោតគាមី។ កិលេសសោតស្ស បច្ចនីកបដិបត្តិយា បដិសោតំ គច្ឆតីតិ បដិសោតគាមី។ ឋិតត្តោតិ ឋិតសភាវោ។ តិណ្ណោតិ ឱឃំ តរិត្វា ឋិតោ។ បារង្គតោតិ បរតីរំ គតោ។ ថលេ តិដ្ឋតីតិ និព្ពានថលេ តិដ្ឋតិ។ ព្រាហ្មណោតិ សេដ្ឋោ និទ្ទោសោ។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ លោកេ។ កាមេ ច បដិសេវតីតិ កិលេសកាមេហិ វត្ថុកាមេ បដិសេវតិ។ បាបញ្ច កម្មំ ករោតីតិ បាបញ្ច បាណាតិបាតាទិកម្មំ ករោតិ។ បាបញ្ច កម្មំ ន ករោតីតិ បញ្ចវេរកម្មំ ន ករោតិ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, ឋិតត្តោតិ អយំ អនាគាមី បុគ្គលោ តស្មា លោកា បុន បដិសន្ធិវសេន អនាគមនតោ ឋិតត្តោ នាម។
តណ្ហាធិបន្នាតិ បរិបុណ្ណសេខោតិ អបរិហានធម្មោតិ អបរិហីនសភាវោ។ ចេតោវសិប្បត្តោតិ ចិត្តវសីភាវំ បត្តោ។ ឯវរូបោ ខីណាសវោ ហោតិ, ឥធ បន អនាគាមី កថិតោ។ សមាហិតិន្ទ្រិយោតិ សមាហិតឆឡិន្ទ្រិយោ។ បរោបរាតិ បរោវរា ឧត្តមលាមកា, កុសលាកុសលាតិ អត្ថោ។ សមេច្ចាតិ ញាណេន សមាគន្ត្វា។ វិធូបិតាតិ វិទ្ធំសិតា ឈាបិតា វា។ វុសិតព្រហ្មចរិយោតិ មគ្គព្រហ្មចរិយំ វសិត្វា ឋិតោ។ លោកន្តគូតិ តិវិធស្សាបិ លោកស្ស អន្តំ គតោ។ បារគតោតិ ឆហាការេហិ បារគតោ។ ឥធ ខីណាសវោវ កថិតោ។ ឥតិ សុត្តេបិ គាថាសុបិ វដ្ដវិវដ្ដមេវ កថិតំ។
៦. អប្បស្សុតសុត្តវណ្ណនា
៦. ឆដ្ឋេ អនុបបន្នោតិ អនុបាគតោ។ សុត្តន្តិអាទីសុ ឧភតោវិភង្គនិទ្ទេសខន្ធកបរិវារសុត្តនិបាតមង្គលសុត្តរតនសុត្ត- នាឡកសុត្តតុវដកសុត្តានិ, អញ្ញម្បិ ច សុត្តនាមកំ តថាគតវចនំ សុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ សព្ពម្បិ សគាថកំ សុត្តំ គេយ្យន្តិ វេទិតព្ពំ, វិសេសេន សំយុត្តកេ សកលោបិ សគាថាវគ្គោ។ សកលម្បិ អភិធម្មបិដកំ, និគ្គាថកសុត្តំ, យញ្ច អញ្ញម្បិ អដ្ឋហិ អង្គេហិ អសង្គហិតំ វេយ្យាករណន្តិ វេទិតព្ពំ។ ធម្មបទ-ថេរគាថា-ថេរិគាថា សុត្តនិបាតេ នោសុត្តនាមិកា សុទ្ធិកគាថា គាថាតិ វេទិតព្ពា។ សោមនស្សញាណមយិកគាថាបដិសំយុត្តា ទ្វេអសីតិ សុត្តន្តា ឧទានន្តិ វេទិតព្ពា។ ‘‘វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា’’តិអាទិនយប្បវត្តា ទសុត្តរសតសុត្តន្តា ឥតិវុត្តកន្តិ វេទិតព្ពា។ អបណ្ណកជាតកាទីនិ បញ្ញាសាធិកានិ បញ្ច ជាតកសតានិ ជាតកន្តិ វេទិតព្ពានិ។ ‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, អច្ឆរិយា អព្ភុតា ធម្មា អានន្ទេ’’តិអាទិនយប្បវត្តា សព្ពេបិ អច្ឆរិយអព្ភុតធម្មបដិសំយុត្តា សុត្តន្តា អព្ភុតធម្មន្តិ វេទិតព្ពា។ ចូឡវេទល្លមហាវេទល្លសម្មាទិដ្ឋិសក្កបញ្ហសង្ខារភាជនិយមហាបុណ្ណមសុត្តាទយោ សព្ពេបិ វេទញ្ច តុដ្ឋិញ្ច លទ្ធា លទ្ធា បុច្ឆិតា សុត្តន្តា វេទល្លន្តិ វេទិតព្ពា។ ន អត្ថមញ្ញាយ ន ធម្មមញ្ញាយាតិ អដ្ឋកថញ្ច បាឡិញ្ច អជានិត្វា។ ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោតិ នវលោកុត្តរធម្មស្ស អនុរូបធម្មំ សហសីលំ បុព្ពភាគបដិបទំ ន បដិបន្នោ ហោតិ។ ឥមិនា ឧបាយេន សព្ពវារេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ បឋមវារេ បនេត្ថ អប្បស្សុតទុស្សីលោ កថិតោ, ទុតិយេ អប្បស្សុតខីណាសវោ, តតិយេ ពហុស្សុតទុស្សីលោ, ចតុត្ថេ ពហុស្សុតខីណាសវោ។
សីលេសុ អសមាហិតោតិ សីលេសុ អបរិបូរការី។ សីលតោ ច សុតេន ចាតិ សីលភាគេន ច តស្ស សម្បជ្ជតេ សុតន្តិ តស្ស បុគ្គលស្ស យស្មា តេន សុតេន សុតកិច្ចំ កតំ, តស្មា តស្ស សុតំ សម្បជ្ជតិ នាម។ នាស្ស សម្បជ្ជតេតិ សុតកិច្ចស្ស អកតត្តា ន សម្បជ្ជតិ។ ធម្មធរន្តិ សុតធម្មានំ អាធារភូតំ។ សប្បញ្ញន្តិ សុបញ្ញំ។ នេក្ខំ ជម្ពោនទស្សេវាតិ ជម្ពុនទំ វុច្ចតិ ជាតិសុវណ្ណំ, តស្ស ជម្ពុនទស្ស នេក្ខំ វិយ, បញ្ចសុវណ្ណបរិមាណំ សុវណ្ណឃដិកំ វិយាតិ អត្ថោ។
៧. សោភនសុត្តវណ្ណនា
៧. សត្តមេ វិយត្តាតិ បញ្ញាវេយ្យត្តិយេន សមន្នាគតា។ វិនីតាតិ វិនយំ ឧបេតា សុវិនីតា។ វិសារទាតិ វេសារជ្ជេន សោមនស្សសហគតេន ញាណេន សមន្នាគតា។ ធម្មធរាតិ សុតធម្មានំ អាធារភូតា។ ភិក្ខុ ច សីលសម្បន្នោតិ គាថាយ កិញ្ចាបិ ឯកេកស្សេវ ឯកេកោ គុណោ កថិតោ, សព្ពេសំ បន សព្ពេបិ វដ្ដន្តីតិ។
៨. វេសារជ្ជសុត្តវណ្ណនា
៨. អដ្ឋមេ វេសារជ្ជានីតិ ឯត្ថ សារជ្ជបដិបក្ខោ វេសារជ្ជំ, ចតូសុ ឋានេសុ សារជ្ជាភាវំ បច្ចវេក្ខន្តស្ស ឧប្បន្នសោមនស្សមយញាណស្សេតំ នាមំ។ អាសភំ ឋានន្តិ សេដ្ឋដ្ឋានំ ឧត្តមដ្ឋានំ។ អាសភា វា បុព្ពពុទ្ធា, តេសំ ឋានន្តិ អត្ថោ។ អបិច គវសតជេដ្ឋកោ ឧសភោ, គវសហស្សជេដ្ឋកោ វសភោ។ វជសតជេដ្ឋកោ វា ឧសភោ, វជសហស្សជេដ្ឋកោ វសភោ អាសភំ។ ឋានន្តិ ចតូហិ បាទេហិ បថវិំ ឧប្បីឡេត្វា វវត្ថានំ។ ឥទំ បន អាសភំ វិយាតិ អាសភំ។ យថេវ ហិ និសភសង្ខាតោ ឧសភោ ចតូហិ បាទេហិ បថវិំ ឧប្បីឡេត្វា អចលដ្ឋានេន តិដ្ឋតិ, ឯវំ តថាគតោបិ ចតូហិ វេសារជ្ជបាទេហិ អដ្ឋបរិសបថវិំ ឧប្បីឡេត្វា សទេវកេ លោកេ កេនចិ បច្ចត្ថិកេន បច្ចាមិត្តេន អកម្បិយោ អចលដ្ឋានេន តិដ្ឋតិ។ ឯវំ តិដ្ឋមានោវ តំ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ ឧបគច្ឆតិ ន បច្ចក្ខាតិ, អត្តនិ អារោបេតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘អាសភំ ឋានំ បដិជានាតី’’តិ។
បរិសាសូតិ សីហនាទំ នទតីតិ សេដ្ឋនាទំ អភីតនាទំ នទតិ, សីហនាទសទិសំ វា នាទំ នទតិ។ អយមត្ថោ សីហនាទសុត្តេន ទស្សេតព្ពោ។ យថា វា សីហោ សហនតោ ច ហននតោ ច សីហោតិ វុច្ចតិ, ឯវំ តថាគតោ លោកធម្មានំ សហនតោ បរប្បវាទានញ្ច ហននតោ សីហោតិ វុច្ចតិ។ ឯវំ វុត្តស្ស សីហស្ស នាទំ សីហនាទំ។ តត្ថ យថា សីហោ សីហពលេន សមន្នាគតោ សព្ពត្ថ វិសារទោ វិគតលោមហំសោ សីហនាទំ នទតិ, ឯវំ តថាគតសីហោបិ តថាគតពលេហិ សមន្នាគតោ អដ្ឋសុ បរិសាសុ វិសារទោ វិគតលោមហំសោ ‘‘ឥតិ រូប’’ន្តិអាទិនា នយេន នានាវិធទេសនាវិលាសសម្បន្នំ
ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតីតិ ឯត្ថ ព្រហ្មន្តិ សេដ្ឋំ ឧត្តមំ វិសុទ្ធំ។ ចក្កសទ្ទោ បនាយំ –
‘‘សម្បត្តិយំ លក្ខណេ ច, រថង្គេ ឥរិយាបថេ;
ទានេ រតនធម្មូរ-ចក្កាទីសុ ច ទិស្សតិ;
ធម្មចក្កេ ឥធ មតោ, តញ្ច ទ្វេធា វិភាវយេ’’។
‘‘ចត្តារិមានិ, ភិក្ខវេ, ចក្កានិ, យេហិ សមន្នាគតានំ ទេវមនុស្សាន’’ន្តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.៣១) ហិ អយំ សម្បត្តិយំ ទិស្សតិ។ ‘‘បាទតលេសុ ចក្កានិ ជាតានី’’តិ (ទី. និ. ២.៣៥) ឯត្ថ លក្ខណេ។ ‘‘ចក្កំវ វហតោ បទ’’ន្តិ (ធ. ប. ១) ឯត្ថ រថង្គេ។ ‘‘ចតុចក្កំ នវទ្វារ’’ន្តិ (សំ. និ. ១.២៩) ឯត្ថ ឥរិយាបថេ។ ‘‘ទទំ ភុញ្ជ មា ច បមាទោ, ចក្កំ វត្តយ សព្ពបាណិន’’ន្តិ (ជា. ១.៧.១៤៩) ឯត្ថ ទានេ។ ‘‘ទិព្ពំ ចក្ករតនំ បាតុរហោសី’’តិ (ទី. និ. ២.២៤៣; ម. និ. ៣.២៥៦) ឯត្ថ រតនចក្កេ។ ‘‘មយា បវត្តិតំ ចក្ក’’ន្តិ (សុ. និ. ៥៦២) ឯត្ថ ធម្មចក្កេ។ ‘‘ឥច្ឆាហតស្ស បោសស្ស, ចក្កំ ភមតិ មត្ថកេ’’តិ (ជា. ១.១.១០៤; ១.៥.១០៣) ឯត្ថ ឧរចក្កេ។ ‘‘ខុរបរិយន្តេន ចេបិ ចក្កេនា’’តិ (ទី. និ. ១.១៦៦) ឯត្ថ បហរណចក្កេ។ ‘‘អសនិវិចក្ក’’ន្តិ (ទី. និ. ៣.៦១; សំ. និ. ២.១៦២) ឯត្ថ អសនិមណ្ឌលេ។ ឥធ
តំ បនេតំ ធម្មចក្កំ ទុវិធំ ហោតិ បដិវេធញាណញ្ច ទេសនាញាណញ្ច។ តត្ថ បញ្ញាបភាវិតំ អត្តនោ អរិយផលាវហំ បដិវេធញាណំ, ករុណាបភាវិតំ សាវកានំ អរិយផលាវហំ ទេសនាញាណំ។ តត្ថ
សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស តេ បដិជានតោតិ ‘‘អហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ, សព្ពេ ធម្មា មយា អភិសម្ពុទ្ធា’’តិ ឯវំ បដិជានតោ តវ។ អនភិសម្ពុទ្ធាតិ ឥមេ នាម តត្រ វតាតិ តេសុ ‘‘អនភិសម្ពុទ្ធា’’តិ ឯវំ ទស្សិតធម្មេសុ។ សហធម្មេនាតិ សហេតុនា សការណេន វចនេន។ និមិត្តមេតន្តិ ឯត្ថ បុគ្គលោបិ ធម្មោបិ និមិត្តន្តិ អធិប្បេតោ ខេមប្បត្តោតិ ខេមំ បត្តោ។ សេសបទទ្វយំ ឥមស្សេវ វេវចនំ។ សព្ពម្បេតំ វេសារជ្ជញាណមេវ សន្ធាយ វុត្តំ។ ទសពលស្ស ហិ ‘‘អយំ នាម ធម្មោ តយា អនភិសម្ពុទ្ធោ’’តិ ចោទកំ បុគ្គលំ វា ចោទនាការណំ អនភិសម្ពុទ្ធធម្មំ វា អបស្សតោ ‘‘សភាវពុទ្ធោយេវ វត សមានោ អហំ ពុទ្ធោស្មីតិ វទាមី’’តិ បច្ចវេក្ខន្តស្ស ពលវតរំ សោមនស្សំ ឧប្បជ្ជតិ, តេន សម្បយុត្តំ ញាណំ វេសារជ្ជំ នាម។ តំ សន្ធាយ ‘‘ខេមប្បត្តោ’’តិអាទិមាហ។ ឯវំ សព្ពត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
អន្តរាយិកា ធម្មាតិ ឯត្ថ បន អន្តរាយំ ករោន្តីតិ អន្តរាយិកា។ តេ អត្ថតោ សញ្ចិច្ច វីតិក្កន្តា សត្ត អាបត្តិក្ខន្ធា។ សញ្ចិច្ច វីតិក្កន្តំ ហិ អន្តមសោ ទុក្កដទុព្ភាសិតម្បិ មគ្គផលានំ អន្តរាយំ ករោតិ។ ឥធ បន មេថុនធម្មោ អធិប្បេតោ។ មេថុនំ សេវតោ ហិ យស្ស កស្សចិ និស្សំសយមេវ មគ្គផលានំ អន្តរាយោ ហោតិ។
យស្ស ខោ បន តេ អត្ថាយាតិ រាគក្ខយាទីសុ យស្ស អត្ថាយ។ ធម្មោ ទេសិតោតិ អសុភភាវនាទិធម្មោ កថិតោ។ តត្រ វត មន្តិ តស្មិំ អនិយ្យានិកធម្មេ មំ។ សេសំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។
វាទបថាតិ បុថូតិ ពហូ។ សិតាតិ បុថុស្សិតាតិ បុថុភាវំ សិតា ឧបគតា, បុថូហិ វា សិតាតិបិ បុថុស្សិតា។ យំ និស្សិតាតិ ឯតរហិបិ យំ វាទបថំ និស្សិតា។ ន តេ ភវន្តីតិ តេ វាទបថា ន ភវន្តិ ភិជ្ជន្តិ វិនស្សន្តិ។ ធម្មចក្កន្តិ ទេសនាញាណស្សបិ បដិវេធញាណស្សបិ ឯតំ នាមំ។ តេសុ ទេសនាញាណំ លោកិយំ, បដិវេធញាណំ លោកុត្តរំ។ កេវលីតិ សកលគុណសមន្នាគតោ។ តាទិសន្តិ តថាវិធំ។
៩. តណ្ហុប្បាទសុត្តវណ្ណនា
៩. នវមេ ឧប្បាទា។ កា ឧប្បជ្ជតិ? តណ្ហា។ តណ្ហាយ ឧប្បាទា តណ្ហុប្បាទា, តណ្ហាវត្ថូនិ តណ្ហាការណានីតិ អត្ថោ។ ចីវរហេតូតិ ‘‘កត្ថ មនាបំ ចីវរំ លភិស្សាមី’’តិ ចីវរការណា ឧប្បជ្ជតិ។ ឥតិភវាភវហេតូតិ ឯត្ថ ឥតីតិ និទស្សនត្ថេ និបាតោ។ យថា ចីវរាទិហេតុ, ឯវំ ភវាភវហេតុបីតិ អត្ថោ។ ភវាភវោតិ ចេត្ថ បណីតតរានិ សប្បិនវនីតាទីនិ អធិប្បេតានិ។ សម្បត្តិភវេសុ បណីតតរបណីតតមភវោតិបិ វទន្តិយេវ។
តណ្ហាទុតិយោតិ អយញ្ហិ សត្តោ អនមតគ្គេ សំសារវដ្ដេ សំសរន្តោ ន ឯកកោវ សំសរតិ, តណ្ហំ បន ទុតិយិកំ លភន្តោវ សំសរតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘តណ្ហាទុតិយោ’’តិ។ ឥត្ថភាវញ្ញថាភាវន្តិ សំសារន្តិ ខន្ធធាតុអាយតនានំ បដិបាដិំ។ នាតិវត្តតីតិ នាតិក្កមតិ។ ឯវមាទីនវំ ញត្វាតិ ឯវំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នេសុ ខន្ធេសុ អាទីនវំ ជានិត្វា។ តណ្ហំ ទុក្ខស្ស សម្ភវន្តិ តណ្ហំ ច ‘‘អយំ វដ្ដទុក្ខសម្ភូតោ សភាវោ ការណ’’ន្តិ ឯវំ ជានិត្វា។ ឯត្តាវតា ឥមស្ស ភិក្ខុនោ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បត្តភាវោ ទស្សិតោ។ ឥទានិ តំ ខីណាសវំ ថោមេន្តោ វីតតណ្ហោតិអាទិមាហ។ តត្ថ អនាទានោតិ និគ្គហណោ។ សតោ ភិក្ខុ បរិព្ពជេតិ សតិសម្បជញ្ញេ វេបុល្លប្បត្តោ ខីណាសវោ ភិក្ខុ សតោ សម្បជានោ ចរេយ្យ វិហរេយ្យាតិ អត្ថោ។ ឥតិ សុត្តន្តេ វដ្ដំ កថេត្វា គាថាសុ វដ្ដវិវដ្ដំ កថិតន្តិ។
១០. យោគសុត្តវណ្ណនា
១០. ទសមេ យោគា។ កាមយោគោតិអាទីសុ បញ្ចកាមគុណិកោ រាគោ កាមយោគោ។ រូបារូបភវេសុ ឆន្ទរាគោ ភវយោគោ, តថា ឈាននិកន្តិ។ សស្សតទិដ្ឋិសហគតោ ច រាគោ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិយោ ច ទិដ្ឋិយោគោ។ ចតូសុ សច្ចេសុ អញ្ញាណំ អវិជ្ជាយោគោ។ កាមេសុ វា យោជេតីតិ កាមយោគោ។ ភវេសុ យោជេតីតិ
ឥទានិ កតមោ ច, ភិក្ខវេតិអាទិមាហ។ តត្ថ សមុទយន្តិ ឧប្បត្តិំ។ អត្ថង្គមន្តិ ភេទំ។ អស្សាទន្តិ មធុរភាវំ។ អាទីនវន្តិ អមធុរភាវំ ទោសំ។ និស្សរណន្តិ និស្សដភាវំ។ កាមេសូតិ វត្ថុកាមេសុ។ កាមរាគោតិ កាមេ អារព្ភ ឧប្បន្នរាគោ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អនុសេតីតិ និព្ពត្តតិ។ អយំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, កាមយោគោតិ, ភិក្ខវេ, ឥទំ កាមេសុ យោជនការណំ ពន្ធនការណំ វុច្ចតីតិ ឯវំ សព្ពត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
ផស្សាយតនានន្តិ ចក្ខាទីនំ ចក្ខុសម្ផស្សាទិការណានំ។ អវិជ្ជា អញ្ញាណន្តិ ញាណបដិបក្ខភាវេន អញ្ញាណសង្ខាតា អវិជ្ជា។ ឥតិ កាមយោគោតិ ឯត្ថ ឥតិ សទ្ទោ ចតូហិបិ យោគេហិ សទ្ធិំ យោជេតព្ពោ ‘‘ឯវំ កាមយោគោ, ឯវំ ភវយោគោ’’តិ។ សំយុត្តោតិ បរិវារិតោ។ បាបកេហីតិ លាមកេហិ។ អកុសលេហីតិ អកោសល្លសម្ភូតេហិ។ សំកិលេសិកេហីតិ សំកិលេសនកេហិ, បសន្នស្ស ចិត្តស្ស បសន្នភាវទូសកេហីតិ អត្ថោ។ បោនោព្ភវិកេហីតិ បុនព្ភវនិព្ពត្តកេហិ។ សទរេហីតិ សទរថេហិ។ ទុក្ខវិបាកេហីតិ វិបាកកាលេ ទុក្ខុប្បាទកេហិ។ អាយតិំ ជាតិជរាមរណិកេហីតិ អនាគតេ បុនប្បុនំ ជាតិជរាមរណនិព្ពត្តកេហិ។ តស្មា អយោគក្ខេមីតិ វុច្ចតីតិ យស្មា អប្បហីនយោគោ បុគ្គលោ ឯតេហិ ធម្មេហិ សម្បយុត្តោ ហោតិ, តស្មា ចតូហិ យោគេហិ ខេមំ និព្ពានំ អនធិគតត្តា ន យោគក្ខេមីតិ វុច្ចតិ។
វិសំយោគោតិ វិសំយោជនការណានិ។ កាមយោគវិសំយោគោតិ កាមយោគតោ វិសំយោជនការណំ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តត្ថ អសុភជ្ឈានំ កាមយោគវិសំយោគោ, តំ បាទកំ កត្វា អធិគតោ អនាគាមិមគ្គោ ឯកន្តេនេវ កាមយោគវិសំយោគោ នាម។ អរហត្តមគ្គោ ភវយោគវិសំយោគោ នាម, សោតាបត្តិមគ្គោ ទិដ្ឋិយោគវិសំយោគោ កតមោ ច, ភិក្ខវេតិអាទិមាហ។ តស្សត្ថោ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។
ភវយោគេន ចូភយន្តិ ភវយោគេន ច សំយុត្តា, កិញ្ចិ ភិយ្យោ ឧភយេនាបិ សម្បយុត្តា, យេន កេនចិ យោគេន សមន្នាគតាតិ អត្ថោ។ បុរក្ខតាតិ បុរតោ កតា, បរិវារិតា វា។ កាមេ បរិញ្ញាយាតិ ទុវិធេបិ កាមេ បរិជានិត្វា។ ភវយោគញ្ច សព្ពសោតិ ភវយោគញ្ច សព្ពមេវ បរិជានិត្វា។ សមូហច្ចាតិ សមូហនិត្វា។ វិរាជយន្តិ វិរាជេន្តោ, វិរាជេត្វា វា។ ‘‘វិរាជេន្តោ’’តិ ហិ វុត្តេ មគ្គោ កថិតោ ហោតិ, ‘‘វិរាជេត្វា’’តិ វុត្តេ ផលំ។ មុនីតិ ខីណាសវមុនិ។ ឥតិ ឥមស្មិំ សុត្តេបិ គាថាសុបិ វដ្ដវិវដ្ដមេវ កថិតន្តិ។
ភណ្ឌគាមវគ្គោ បឋមោ។