៥. រោហិតស្សវគ្គោ
១. សមាធិភាវនាសុត្តំ
៤១. ‘‘ចតស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា។ កតមា ចតស្សោ? អត្ថិ, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារាយ សំវត្តតិ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា ញាណទស្សនប្បដិលាភាយ សំវត្តតិ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា សតិសម្បជញ្ញាយ សំវត្តតិ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា អាសវានំ ខយាយ សំវត្តតិ។
‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារាយ សំវត្តតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ អយំ, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារាយ សំវត្តតិ។
‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា ញាណទស្សនប្បដិលាភាយ សំវត្តតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អាលោកសញ្ញំ មនសិ ករោតិ, ទិវាសញ្ញំ អធិដ្ឋាតិ – យថា ទិវា តថា រត្តិំ, យថា រត្តិំ តថា ទិវា។ ឥតិ វិវដេន ចេតសា អបរិយោនទ្ធេន សប្បភាសំ ចិត្តំ ភាវេតិ។ អយំ, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា ញាណទស្សនប្បដិលាភាយ សំវត្តតិ។
‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា សតិសម្បជញ្ញាយ សំវត្តតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ វិទិតា វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ; វិទិតា សញ្ញា…បេ.… វិទិតា វិតក្កា ឧប្បជ្ជន្តិ, វិទិតា ឧបដ្ឋហន្តិ, វិទិតា អព្ភត្ថំ គច្ឆន្តិ។ អយំ, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា សតិសម្បជញ្ញាយ សំវត្តតិ។
‘‘កតមា ច, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា អាសវានំ ខយាយ សំវត្តតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ ឧទយព្ពយានុបស្សី វិហរតិ – ‘ឥតិ រូបំ, ឥតិ រូបស្ស សមុទយោ, ឥតិ រូបស្ស អត្ថង្គមោ អត្ថគមោ (សី. បី.); ឥតិ វេទនា, ឥតិ វេទនាយ សមុទយោ, ឥតិ វេទនាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សញ្ញា, ឥតិ សញ្ញាយ សមុទយោ, ឥតិ សញ្ញាយ អត្ថង្គមោ; ឥតិ សង្ខារា, ឥតិ សង្ខារានំ សមុទយោ, ឥតិ សង្ខារានំ អត្ថង្គមោ; ឥតិ វិញ្ញាណំ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស សមុទយោ, ឥតិ វិញ្ញាណស្ស អត្ថង្គមោ’តិ។ អយំ, ភិក្ខវេ, សមាធិភាវនា ភាវិតា ពហុលីកតា អាសវានំ ខយាយ សំវត្តតិ។ ឥមា ខោ, ភិក្ខវេ, ចតស្សោ សមាធិភាវនា។ ឥទញ្ច បន មេតំ, ភិក្ខវេ, សន្ធាយ ភាសិតំ បារាយនេ បុណ្ណកបញ្ហេ –
‘‘សង្ខាយ លោកស្មិំ បរោបរានិ,
យស្សិញ្ជិតំ នត្ថិ កុហិញ្ចិ លោកេ;
សន្តោ វិធូមោ អនីឃោ និរាសោ,
អតារិ សោ ជាតិជរន្តិ ព្រូមី’’តិ សុ. និ. ១០៥៤; ចូឡនិ. បុណ្ណកមាណវបុច្ឆា ៧៣។ បឋមំ;
២. បញ្ហព្យាករណសុត្តំ
៤២. ‘‘ចត្តារិមានិ , ភិក្ខវេ, បញ្ហព្យាករណានិ បញ្ហាព្យាករណានិ (ក.)។ កតមានិ ចត្តារិ? អត្ថិ, ភិក្ខវេ, បញ្ហោ ឯកំសព្យាករណីយោ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, បញ្ហោ វិភជ្ជព្យាករណីយោ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, បញ្ហោ បដិបុច្ឆាព្យាករណីយោ; អត្ថិ, ភិក្ខវេ, បញ្ហោ ឋបនីយោ។ ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារិ បញ្ហព្យាករណានី’’តិ។
‘‘ឯកំសវចនំ ឯកំ, វិភជ្ជវចនាបរំ;
តតិយំ បដិបុច្ឆេយ្យ, ចតុត្ថំ បន ឋាបយេ។
‘‘យោ ច តេសំ នេសំ (សី. ស្យា. កំ.) តត្ថ តត្ថ, ជានាតិ អនុធម្មតំ;
ចតុបញ្ហស្ស កុសលោ, អាហុ ភិក្ខុំ តថាវិធំ។
‘‘ទុរាសទោ ទុប្បសហោ, គម្ភីរោ ទុប្បធំសិយោ;
អថោ អត្ថេ អនត្ថេ ច, ឧភយស្ស ហោតិ កោវិទោ ឧភយត្ថស្ស កោវិទោ (ស្យា. កំ.)។
‘‘អនត្ថំ បរិវជ្ជេតិ, អត្ថំ គណ្ហាតិ បណ្ឌិតោ;
អត្ថាភិសមយា ធីរោ, បណ្ឌិតោតិ បវុច្ចតី’’តិ។ ទុតិយំ;
៣. បឋមកោធគរុសុត្តំ
៤៣. ‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ។ កតមេ ចត្តារោ? កោធគរុ ន សទ្ធម្មគរុ, មក្ខគរុ ន សទ្ធម្មគរុ, លាភគរុ ន សទ្ធម្មគរុ, សក្ការគរុ ន សទ្ធម្មគរុ។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ។
‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិំ។ កតមេ ចត្តារោ? សទ្ធម្មគរុ ន កោធគរុ, សទ្ធម្មគរុ ន មក្ខគរុ, សទ្ធម្មគរុ ន លាភគរុ , សទ្ធម្មគរុ ន សក្ការគរុ។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ បុគ្គលា សន្តោ សំវិជ្ជមានា លោកស្មិ’’ន្តិ។
‘‘កោធមក្ខគរូ ភិក្ខូ, លាភសក្ការគារវា;
ន តេ ធម្មេ វិរូហន្តិ, សម្មាសម្ពុទ្ធទេសិតេ។
‘‘យេ ច សទ្ធម្មគរុនោ, វិហំសុ វិហរន្តិ ច;
តេ វេ ធម្មេ វិរូហន្តិ, សម្មាសម្ពុទ្ធទេសិតេ’’តិ។ តតិយំ;
៤. ទុតិយកោធគរុសុត្តំ
៤៤. ‘‘ចត្តារោមេ , ភិក្ខវេ, អសទ្ធម្មា។ កតមេ ចត្តារោ? កោធគរុតា ន សទ្ធម្មគរុតា, មក្ខគរុតា ន សទ្ធម្មគរុតា, លាភគរុតា ន សទ្ធម្មគរុតា, សក្ការគរុតា ន សទ្ធម្មគរុតា។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ អសទ្ធម្មា។
‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, សទ្ធម្មា។ កតមេ ចត្តារោ? សទ្ធម្មគរុតា ន កោធគរុតា, សទ្ធម្មគរុតា ន មក្ខគរុតា, សទ្ធម្មគរុតា ន លាភគរុតា, សទ្ធម្មគរុតា ន សក្ការគរុតា។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ សទ្ធម្មា’’តិ។
‘‘កោធមក្ខគរុ ភិក្ខុ, លាភសក្ការគារវោ;
សុខេត្តេ បូតិពីជំវ, សទ្ធម្មេ ន វិរូហតិ។
‘‘យេ ច សទ្ធម្មគរុនោ, វិហំសុ វិហរន្តិ ច;
តេ វេ ធម្មេ វិរូហន្តិ, ស្នេហាន្វយមិវោសធា’’តិ ស្នេហមន្វាយមិវោសធាតិ (សី. ស្យា. កំ. បី.)។ ចតុត្ថំ;
៥. រោហិតស្សសុត្តំ
៤៥. ឯកំ សមយំ ភគវា សំ. និ. ១.១០៧ សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ រោហិតស្សោ ទេវបុត្តោ អភិក្កន្តាយ រត្តិយា អភិក្កន្តវណ្ណោ កេវលកប្បំ ជេតវនំ ឱភាសេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ រោហិតស្សោ ទេវបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច –
‘‘យត្ថ នុ ខោ, ភន្តេ, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, សក្កា នុ ខោ សោ, ភន្តេ, គមនេន លោកស្ស អន្តោ ញាតុំ វា ទដ្ឋុំ វា បាបុណិតុំ វា’’តិ? ‘‘យត្ថ ខោ, អាវុសោ, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, នាហំ តំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ ទដ្ឋេយ្យំ បត្តេយ្យន្តិ វទាមី’’តិ។
‘‘អច្ឆរិយំ , ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! យាវ សុភាសិតមិទំ, ភន្តេ, ភគវតា – ‘យត្ថ ខោ, អាវុសោ, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, នាហំ តំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ ទដ្ឋេយ្យំ បត្តេយ្យន្តិ វទាមី’’’តិ។
‘‘ភូតបុព្ពាហំ, ភន្តេ, រោហិតស្សោ នាម ឥសិ អហោសិំ ភោជបុត្តោ ឥទ្ធិមា វេហាសង្គមោ។ តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, ឯវរូបោ ជវោ អហោសិ, សេយ្យថាបិ នាម ទឡ្ហធម្មា ទឡ្ហធម្មោ, អ. និ. ៩.៣៨; ម. និ. ១.១៦១ (សព្ពត្ថ) ដីកា ច មោគ្គល្លានព្យាករណំ ច ឱលោកេតព្ពំ ធនុគ្គហោ សិក្ខិតោ កតហត្ថោ កតូបាសនោ លហុកេន អសនេន អប្បកសិរេន តិរិយំ តាលច្ឆាយំ អតិបាតេយ្យ។ តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, ឯវរូបោ បទវីតិហារោ អហោសិ, សេយ្យថាបិ នាម បុរត្ថិមា សមុទ្ទា បច្ឆិមោ សមុទ្ទោ។ តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, ឯវរូបេន ជវេន សមន្នាគតស្ស ឯវរូបេន ច បទវីតិហារេន ឯវរូបំ ឥច្ឆាគតំ ឧប្បជ្ជិ – ‘អហំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ បាបុណិស្សាមី’តិ។ សោ ខោ អហំ, ភន្តេ, អញ្ញត្រេវ អសិតបីតខាយិតសាយិតា អញ្ញត្រ ឧច្ចារបស្សាវកម្មា អញ្ញត្រ និទ្ទាកិលមថបដិវិនោទនា វស្សសតាយុកោ វស្សសតជីវី វស្សសតំ គន្ត្វា អប្បត្វាវ លោកស្ស អន្តំ អន្តរាយេវ កាលង្កតោ។
‘‘អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! យាវ សុភាសិតមិទំ, ភន្តេ, ភគវតា – ‘យត្ថ ខោ, អាវុសោ, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, នាហំ តំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ ទដ្ឋេយ្យំ បត្តេយ្យន្តិ វទាមី’’’តិ។
‘‘‘យត្ថ ខោ, អាវុសោ, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, នាហំ តំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ ទដ្ឋេយ្យំ បត្តេយ្យ’ន្តិ វទាមិ។ ន ចាហំ, អាវុសោ, អប្បត្វាវ លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយំ វទាមិ។ អបិ ចាហំ, អាវុសោ, ឥមស្មិំយេវ ព្យាមមត្តេ កឡេវរេ កឡេពរេ (សី. បី.) សសញ្ញិម្ហិ សមនកេ លោកញ្ច បញ្ញាបេមិ លោកសមុទយញ្ច លោកនិរោធញ្ច លោកនិរោធគាមិនិញ្ច បដិបទ’’ន្តិ។
‘‘គមនេន ន បត្តព្ពោ, លោកស្សន្តោ កុទាចនំ;
ន ច អប្បត្វា លោកន្តំ, ទុក្ខា អត្ថិ បមោចនំ។
‘‘តស្មា ហវេ លោកវិទូ សុមេធោ,
លោកន្តគូ វុសិតព្រហ្មចរិយោ;
លោកស្ស អន្តំ សមិតាវិ ញត្វា,
នាសីសតី នាសិំសតី (សី.) លោកមិមំ បរញ្ចា’’តិ។ បញ្ចមំ;
៦. ទុតិយរោហិតស្សសុត្តំ
៤៦. អថ ខោ ភគវា តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឥមំ, ភិក្ខវេ, រត្តិំ រោហិតស្សោ ទេវបុត្តោ អភិក្កន្តាយ រត្តិយា អភិក្កន្តវណ្ណោ កេវលកប្បំ ជេតវនំ ឱភាសេត្វា យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ , ភិក្ខវេ, រោហិតស្សោ ទេវបុត្តោ មំ ឯតទវោច – ‘យត្ថ នុ ខោ, ភន្តេ សំ. និ. ១.១០៧, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, សក្កា នុ ខោ សោ, ភន្តេ, គមនេន លោកស្ស អន្តោ ញាតុំ វា ទដ្ឋុំ វា បាបុណិតុំ វា’តិ? ឯវំ វុត្តេ អហំ, ភិក្ខវេ, រោហិតស្សំ ទេវបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘យត្ថ ខោ, អាវុសោ, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, នាហំ តំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ ទដ្ឋេយ្យំ បត្តេយ្យន្តិ វទាមី’តិ។ ឯវំ វុត្តេ, ភិក្ខវេ, រោហិតស្សោ ទេវបុត្តោ មំ ឯតទវោច – ‘អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! យាវ សុភាសិតមិទំ, ភន្តេ, ភគវតា – យត្ថ ខោ, អាវុសោ, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, នាហំ តំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ ទដ្ឋេយ្យំ បត្តេយ្យន្តិ វទាមិ’’’។
‘‘ភូតបុព្ពាហំ, ភន្តេ, រោហិតស្សោ នាម ឥសិ អហោសិំ ភោជបុត្តោ ឥទ្ធិមា វេហាសង្គមោ។ តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, ឯវរូបោ ជវោ អហោសិ, សេយ្យថាបិ នាម ទឡ្ហធម្មា ធនុគ្គហោ សិក្ខិតោ កតហត្ថោ កតូបាសនោ លហុកេន អសនេន អប្បកសិរេន តិរិយំ តាលច្ឆាយំ អតិបាតេយ្យ ។ តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, ឯវរូបោ បទវីតិហារោ អហោសិ, សេយ្យថាបិ នាម បុរត្ថិមា សមុទ្ទា បច្ឆិមោ សមុទ្ទោ។ តស្ស មយ្ហំ, ភន្តេ, ឯវរូបេន ជវេន សមន្នាគតស្ស ឯវរូបេន ច បទវីតិហារេន ឯវរូបំ ឥច្ឆាគតំ ឧប្បជ្ជិ – អហំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ បាបុណិស្សាមី’’តិ។ សោ ខោ អហំ, ភន្តេ, អញ្ញត្រេវ អសិតបីតខាយិតសាយិតា អញ្ញត្រ ឧច្ចារបស្សាវកម្មា អញ្ញត្រ និទ្ទាកិលមថបដិវិនោទនា វស្សសតាយុកោ វស្សសតជីវី វស្សសតំ គន្ត្វា អប្បត្វាវ លោកស្ស អន្តំ អន្តរាយេវ កាលង្កតោ។
‘‘អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! យាវ សុភាសិតមិទំ, ភន្តេ, ភគវតា – ‘យត្ថ ខោ, អាវុសោ, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, នាហំ តំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ ទដ្ឋេយ្យំ បត្តេយ្យន្តិ វទាមី’’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ អហំ, ភិក្ខវេ, រោហិតស្សំ ទេវបុត្តំ ឯតទវោចំ –
‘‘‘យត្ថ ខោ, អាវុសោ, ន ជាយតិ ន ជីយតិ ន មីយតិ ន ចវតិ ន ឧបបជ្ជតិ, នាហំ, តំ គមនេន លោកស្ស អន្តំ ញាតេយ្យំ ទដ្ឋេយ្យំ បត្តេយ្យន្តិ វទាមី’តិ។ ន ចាហំ, អាវុសោ, អប្បត្វាវ លោកស្ស អន្តំ ទុក្ខស្សន្តកិរិយំ វទាមិ។ អបិ ចាហំ, អាវុសោ, ឥមស្មិំយេវ ព្យាមមត្តេ កឡេវរេ សសញ្ញិម្ហិ សមនកេ លោកញ្ច បញ្ញាបេមិ លោកសមុទយញ្ច លោកនិរោធញ្ច លោកនិរោធគាមិនិញ្ច បដិបទ’’ន្តិ។
‘‘គមនេន ន បត្តព្ពោ, លោកស្សន្តោ កុទាចនំ;
ន ច អប្បត្វា លោកន្តំ, ទុក្ខា អត្ថិ បមោចនំ។
‘‘តស្មា ហវេ លោកវិទូ សុមេធោ,
លោកន្តគូ វុសិតព្រហ្មចរិយោ;
លោកស្ស អន្តំ សមិតាវិ ញត្វា,
នាសីសតី លោកមិមំ បរញ្ចា’’តិ។ ឆដ្ឋំ;
៧. សុវិទូរសុត្តំ
៤៧. ‘‘ចត្តារិមានិ, ភិក្ខវេ, សុវិទូរវិទូរានិ។ កតមានិ ចត្តារិ? នភញ្ច , ភិក្ខវេ, បថវី ច; ឥទំ បឋមំ សុវិទូរវិទូរេ។ ឱរិមញ្ច, ភិក្ខវេ, តីរំ សមុទ្ទស្ស បារិមញ្ច; ឥទំ ទុតិយំ សុវិទូរវិទូរេ។ យតោ ច, ភិក្ខវេ, វេរោចនោ អព្ភុទេតិ យត្ថ ច អត្ថមេតិ អត្ថង្គមេតិ (ស្យា.), វេតិ (ក.); ឥទំ តតិយំ សុវិទូរវិទូរេ។ សតញ្ច, ភិក្ខវេ, ធម្មោ អសតញ្ច ធម្មោ; ឥទំ ចតុត្ថំ សុវិទូរវិទូរេ។ ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារិ សុវិទូរវិទូរានី’’តិ។
ជា. ២.២១.៤១៤, ៤៤៨ ‘‘នភញ្ច ទូរេ បថវី ច ទូរេ,
បារំ សមុទ្ទស្ស តទាហុ ទូរេ;
យតោ ច វេរោចនោ អព្ភុទេតិ,
បភង្ករោ យត្ថ ច អត្ថមេតិ;
តតោ ហវេ ទូរតរំ វទន្តិ,
សតញ្ច ធម្មំ អសតញ្ច ធម្មំ។
‘‘អព្យាយិកោ ហោតិ សតំ សមាគមោ,
យាវាបិ យាវម្បិ (សី. ស្យា. កំ. បី.) តិដ្ឋេយ្យ តថេវ ហោតិ;
ខិប្បញ្ហិ វេតិ អសតំ សមាគមោ,
តស្មា សតំ ធម្មោ អសព្ភិ អារកា’’តិ។ សត្តមំ;
៨. វិសាខសុត្តំ
៤៨. ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា វិសាខោ បញ្ចាលបុត្តោ បញ្ចាលិបុត្តោ (សី. ស្យា. កំ. បី.) ឧបដ្ឋានសាលាយំ ភិក្ខូ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមុត្តេជេតិ សម្បហំសេតិ, បោរិយា វាចាយ វិស្សដ្ឋាយ អនេលគលាយ អត្ថស្ស វិញ្ញាបនិយា បរិយាបន្នាយ អនិស្សិតាយ។ អថ ខោ ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេន ឧបដ្ឋានសាលា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ និសជ្ជ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ –
‘‘កោ នុ ខោ, ភិក្ខវេ, ឧបដ្ឋានសាលាយំ ភិក្ខូ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមុត្តេជេតិ សម្បហំសេតិ បោរិយា វាចាយ វិស្សដ្ឋាយ អនេលគលាយ អត្ថស្ស វិញ្ញាបនិយា បរិយាបន្នាយ អនិស្សិតាយា’’តិ ? ‘‘អាយស្មា, ភន្តេ, វិសាខោ បញ្ចាលបុត្តោ ឧបដ្ឋានសាលាយំ ភិក្ខូ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេតិ សមាទបេតិ សមុត្តេជេតិ សម្បហំសេតិ បោរិយា វាចាយ វិស្សដ្ឋាយ អនេលគលាយ អត្ថស្ស វិញ្ញាបនិយា បរិយាបន្នាយ អនិស្សិតាយា’’តិ។
អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ វិសាខំ បញ្ចាលបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ សាធុ, វិសាខ! សាធុ ខោ ត្វំ, វិសាខ, ភិក្ខូ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ បោរិយា វាចាយ វិស្សដ្ឋាយ អនេលគលាយ អត្ថស្ស វិញ្ញាបនិយា បរិយាបន្នាយ អនិស្សិតាយាតិ។
‘‘នាភាសមានំ ជានន្តិ, មិស្សំ ពាលេហិ បណ្ឌិតំ;
ភាសមានញ្ច ជានន្តិ, ទេសេន្តំ អមតំ បទំ។
‘‘ភាសយេ ជោតយេ ធម្មំ, បគ្គណ្ហេ ឥសិនំ ធជំ;
សុភាសិតធជា ឥសយោ, ធម្មោ ហិ ឥសិនំ ធជោ’’តិ។ អដ្ឋមំ;
៩. វិបល្លាសសុត្តំ
៤៩. ‘‘ចត្តារោមេ , ភិក្ខវេ, សញ្ញាវិបល្លាសា ចិត្តវិបល្លាសា ទិដ្ឋិវិបល្លាសា ។ កតមេ ចត្តារោ? អនិច្ចេ, ភិក្ខវេ, និច្ចន្តិ សញ្ញាវិបល្លាសោ ចិត្តវិបល្លាសោ ទិដ្ឋិវិបល្លាសោ; ទុក្ខេ, ភិក្ខវេ, សុខន្តិ សញ្ញាវិបល្លាសោ ចិត្តវិបល្លាសោ ទិដ្ឋិវិបល្លាសោ; អនត្តនិ, ភិក្ខវេ, អត្តាតិ សញ្ញាវិបល្លាសោ ចិត្តវិបល្លាសោ ទិដ្ឋិវិបល្លាសោ; អសុភេ, ភិក្ខវេ, សុភន្តិ សញ្ញាវិបល្លាសោ ចិត្តវិបល្លាសោ ទិដ្ឋិវិបល្លាសោ។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ សញ្ញាវិបល្លាសា ចិត្តវិបល្លាសា ទិដ្ឋិវិបល្លាសា។
‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, នសញ្ញាវិបល្លាសា នចិត្តវិបល្លាសា នទិដ្ឋិវិបល្លាសា។ កតមេ ចត្តារោ? អនិច្ចេ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចន្តិ នសញ្ញាវិបល្លាសោ នចិត្តវិបល្លាសោ នទិដ្ឋិវិបល្លាសោ; ទុក្ខេ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខន្តិ នសញ្ញាវិបល្លាសោ នចិត្តវិបល្លាសោ នទិដ្ឋិវិបល្លាសោ; អនត្តនិ, ភិក្ខវេ, អនត្តាតិ នសញ្ញាវិបល្លាសោ នចិត្តវិបល្លាសោ នទិដ្ឋិវិបល្លាសោ; អសុភេ, ភិក្ខវេ, អសុភន្តិ នសញ្ញាវិបល្លាសោ នចិត្តវិបល្លាសោ នទិដ្ឋិវិបល្លាសោ ។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ នសញ្ញាវិបល្លាសា នចិត្តវិបល្លាសា នទិដ្ឋិវិបល្លាសា’’តិ។
‘‘អនិច្ចេ និច្ចសញ្ញិនោ, ទុក្ខេ ច សុខសញ្ញិនោ;
អនត្តនិ ច អត្តាតិ, អសុភេ សុភសញ្ញិនោ;
មិច្ឆាទិដ្ឋិហតា សត្តា, ខិត្តចិត្តា វិសញ្ញិនោ។
‘‘តេ យោគយុត្តា មារស្ស, អយោគក្ខេមិនោ ជនា;
សត្តា គច្ឆន្តិ សំសារំ, ជាតិមរណគាមិនោ។
‘‘យទា ច ពុទ្ធា លោកស្មិំ, ឧប្បជ្ជន្តិ បភង្ករា;
តេ ឥមំ ធម្មំ តេមំ ធម្មំ (សី. ស្យា. កំ.) បកាសេន្តិ, ទុក្ខូបសមគាមិនំ។
‘‘តេសំ សុត្វាន សប្បញ្ញា, សចិត្តំ បច្ចលទ្ធា តេ;
អនិច្ចំ អនិច្ចតោ ទក្ខុំ, ទុក្ខមទ្ទក្ខុ ទុក្ខតោ។
‘‘អនត្តនិ អនត្តាតិ, អសុភំ អសុភតទ្ទសុំ;
សម្មាទិដ្ឋិសមាទានា, សព្ពំ ទុក្ខំ ឧបច្ចគុ’’ន្តិ បដិ. ម. ១.២៣៦។ នវមំ;
១០. ឧបក្កិលេសសុត្តំ
៥០. ‘‘ចត្តារោមេ , ភិក្ខវេ ចូឡវ. ៤៤៧, ចន្ទិមសូរិយានំ ឧបក្កិលេសា, យេហិ ឧបក្កិលេសេហិ ឧបក្កិលិដ្ឋា ចន្ទិមសូរិយា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។ កតមេ ចត្តារោ? អព្ភា, ភិក្ខវេ, ចន្ទិមសូរិយានំ ឧបក្កិលេសា, យេន ឧបក្កិលេសេន ឧបក្កិលិដ្ឋា ចន្ទិមសូរិយា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។
‘‘មហិកា, ភិក្ខវេ, ចន្ទិមសូរិយានំ ឧបក្កិលេសា, យេន ឧបក្កិលេសេន ឧបក្កិលិដ្ឋា ចន្ទិមសូរិយា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។
‘‘ធូមោ រជោ, ភិក្ខវេ, ចន្ទិមសូរិយានំ ឧបក្កិលេសោ, យេន ឧបក្កិលេសេន ឧបក្កិលិដ្ឋា ចន្ទិមសូរិយា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។
‘‘រាហុ , ភិក្ខវេ, អសុរិន្ទោ ចន្ទិមសូរិយានំ ឧបក្កិលេសោ, យេន ឧបក្កិលេសេន ឧបក្កិលិដ្ឋា ចន្ទិមសូរិយា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។ ឥមេ ខោ , ភិក្ខវេ, ចត្តារោ ចន្ទិមសូរិយានំ ឧបក្កិលេសា, យេហិ ឧបក្កិលេសេហិ ឧបក្កិលិដ្ឋា ចន្ទិមសូរិយា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។
‘‘ឯវមេវំ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោមេ សមណព្រាហ្មណានំ ឧបក្កិលេសា, យេហិ ឧបក្កិលេសេហិ ឧបក្កិលិដ្ឋា ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។ កតមេ ចត្តារោ? សន្តិ, ភិក្ខវេ , ឯកេ សមណព្រាហ្មណា សុរំ បិវន្តិ មេរយំ, សុរាមេរយបានា អប្បដិវិរតា។ អយំ, ភិក្ខវេ, បឋមោ សមណព្រាហ្មណានំ ឧបក្កិលេសោ, យេន ឧបក្កិលេសេន ឧបក្កិលិដ្ឋា ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។
‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា មេថុនំ ធម្មំ បដិសេវន្តិ, មេថុនស្មា ធម្មា អប្បដិវិរតា។ អយំ, ភិក្ខវេ, ទុតិយោ សមណព្រាហ្មណានំ ឧបក្កិលេសោ, យេន ឧបក្កិលេសេន ឧបក្កិលិដ្ឋា ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។
‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តិ, ជាតរូបរជតបដិគ្គហណា អប្បដិវិរតា។ អយំ, ភិក្ខវេ, តតិយោ សមណព្រាហ្មណានំ ឧបក្កិលេសោ, យេន ឧបក្កិលេសេន ឧបក្កិលិដ្ឋា ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។
‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា មិច្ឆាជីវេន ជីវន្តិ, មិច្ឆាជីវា អប្បដិវិរតា។ អយំ, ភិក្ខវេ, ចតុត្ថោ សមណព្រាហ្មណានំ ឧបក្កិលេសោ, យេន ឧបក្កិលេសេន ឧបក្កិលិដ្ឋា ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តិ។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ សមណព្រាហ្មណានំ ឧបក្កិលេសា , យេហិ ឧបក្កិលេសេហិ ឧបក្កិលិដ្ឋា ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ ន វិរោចន្តី’’តិ។
‘‘រាគទោសបរិក្កិដ្ឋា, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា;
អវិជ្ជានិវុតា បោសា, បិយរូបាភិនន្ទិនោ។
‘‘សុរំ បិវន្តិ មេរយំ, បដិសេវន្តិ មេថុនំ;
រជតំ ជាតរូបញ្ច, សាទិយន្តិ អវិទ្ទសូ;
មិច្ឆាជីវេន ជីវន្តិ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា។
‘‘ឯតេ ឧបក្កិលេសា វុត្តា, ពុទ្ធេនាទិច្ចពន្ធុនា;
យេហិ ឧបក្កិលេសេហិ ឧបក្កិលិដ្ឋា (សី. បី.), ឯកេ សមណព្រាហ្មណា;
ន តបន្តិ ន ភាសន្តិ, អសុទ្ធា សរជា មគា។
‘‘អន្ធការេន ឱនទ្ធា, តណ្ហាទាសា សនេត្តិកា;
វឌ្ឍេន្តិ កដសិំ ឃោរំ, អាទិយន្តិ បុនព្ភវ’’ន្តិ។ ទសមំ;
រោហិតស្សវគ្គោ បញ្ចមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
សមាធិបញ្ហា ទ្វេ កោធា, រោហិតស្សាបរេ ទុវេ;
សុវិទូរវិសាខវិបល្លាសា, ឧបក្កិលេសេន តេ ទសាតិ។
បឋមបណ្ណាសកំ សមត្តំ។
២. ទុតិយបណ្ណាសកំ