២. មហាវគ្គោ
១. វេរញ្ជសុត្តវណ្ណនា
១១. ទុតិយស្ស បឋមេ អភិវាទេតីតិ ឯវមាទីនិ ន សមណោ គោតមោតិ ឯត្ថ វុត្តនការេន យោជេត្វា ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ តយិទំ, ភោ គោតម, តថេវាតិ។ យំ តំ មយា សុតំ, តំ តថេវ, តំ សវនញ្ច មេ ទស្សនញ្ច សំសន្ទតិ សមេតិ, អត្ថតោ ឯកីភាវំ គច្ឆតិ។ ន ហិ ភវំ គោតមោ…បេ.… អាសនេន វា និមន្តេតីតិ។ ឯវំ អត្តនា សុតំ ទិដ្ឋេន និគមេត្វា និន្ទន្តោ អាហ – តយិទំ, ភោ គោតម, ន សម្បន្នមេវាតិ តំ អភិវាទនាទីនំ អករណំ អយុត្តមេវាតិ។
អថស្ស ភគវា អត្តុក្កំសនបរវម្ភនទោសំ អនុបគម្ម ករុណាសីតលេន ហទយេន តំ អញ្ញាណំ វិធមិត្វា យុត្តភាវំ ទស្សេតុកាមោ នាហំ តំ ព្រាហ្មណាតិអាទិមាហ។ តត្រាយំ សង្ខេបត្ថោ – អហំ, ព្រាហ្មណ, អប្បដិហតេន សព្ពញ្ញុតញ្ញាណចក្ខុនា ឱលោកេន្តោបិ តំ បុគ្គលំ ឯតស្មិំ សទេវកាទិភេទេ លោកេ ន បស្សាមិ, យមហំ អភិវាទេយ្យំ វា បច្ចុដ្ឋេយ្យំ វា អាសនេន វា និមន្តេយ្យំ។ អនច្ឆរិយំ វា ឯតំ, ស្វាហំ អជ្ជ សព្ពញ្ញុតំ បត្តោ ឯវរូបំ និបច្ចាការារហំ បុគ្គលំ ន បស្សាមិ។ អបិច ខោ យទាបាហំ សម្បតិជាតោវ ឧត្តរេន មុខោ សត្តបទវីតិហារេន គន្ត្វា
ឯវំ អរសរូបោ ភវំ គោតមោតិ។ អយំ កិរស្ស អធិប្បាយោ – យំ លោកេ អភិវាទនបច្ចុដ្ឋានអញ្ជលិកម្មសាមីចិកម្មំ ‘‘សាមគ្គិរសោ’’តិ វុច្ចតិ, តំ ភោតោ គោតមស្ស នត្ថិ។ តស្មា អរសរូបោ ភវំ គោតមោ, អរសជាតិកោ អរសសភាវោតិ។ អថស្ស ភគវា ចិត្តមុទុភាវជននត្ថំ ឧជុវិបច្ចនីកភាវំ បរិហរន្តោ អញ្ញថា តស្ស វចនស្ស អត្ថំ អត្ថិ ខ្វេស, ព្រាហ្មណ, បរិយាយោតិអាទិមាហ។
តត្ថ អត្ថិ ខ្វេសាតិ អត្ថិ ខោ ឯស។ បរិយាយោតិ ការណំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – អត្ថិ ខោ, ព្រាហ្មណ, ឯតំ ការណំ, យេន ការណេន មំ ‘‘អរសរូបោ ភវំ គោតមោ’’តិ វទមានោ បុគ្គលោ សម្មា វទេយ្យ, អវិតថវាទីតិ សង្ខំ គច្ឆេយ្យ។ កតមោ បន សោតិ? យេ តេ, ព្រាហ្មណ, រូបរសា…បេ.… ផោដ្ឋព្ពរសា, តេ តថាគតស្ស បហីនាតិ។ កិំ វុត្តំ ហោតិ? យេ តេ ជាតិវសេន វា ឧបបត្តិវសេន វា សេដ្ឋសម្មតានម្បិ បុថុជ្ជនានំ រូបារម្មណាទីនិ អស្សាទេន្តានំ អភិនន្ទន្តានំ រជ្ជន្តានំ ឧប្បជ្ជន្តិ កាមសុខស្សាទសង្ខាតា រូបរសា, សទ្ទរសា, គន្ធរសា, រសរសា, ផោដ្ឋព្ពរសា, យេ ឥមំ លោកំ គីវាយ ពន្ធិត្វា វិយ អាវិញ្ឆន្តិ, វត្ថារម្មណាទិសាមគ្គិយញ្ច ឧប្បន្នត្តា សាមគ្គិរសាតិ វុច្ចន្តិ។ តេ សព្ពេបិ តថាគតស្ស បហីនា។ ‘‘មយ្ហំ បហីនា’’តិ
តត្ថ បហីនាតិ ចិត្តសន្តានតោ វិគតា, បជហិតា វា។ ឯតស្មិំ បនត្ថេ ករណេ សាមិវចនំ ទដ្ឋព្ពំ។ អរិយមគ្គសត្ថេន ឧច្ឆិន្នំ តណ្ហាវិជ្ជាមយំ មូលំ ឯតេសន្តិ ឧច្ឆិន្នមូលា។ តាលវត្ថុ វិយ នេសំ វត្ថុ កតន្តិ តាលាវត្ថុកតា។ យថា ហិ តាលរុក្ខំ សមូលំ ឧទ្ធរិត្វា តស្ស វត្ថុមត្តេ តស្មិំ បទេសេ កតេ ន បុន តស្ស តាលស្ស ឧប្បត្តិ បញ្ញាយតិ, ឯវំ អរិយមគ្គសត្ថេន អនភាវំកតាតិ។ អាយតិំ អនុប្បាទធម្មាតិ អនាគតេ អនុប្បជ្ជនកសភាវា។
នោ ច ខោ យំ ត្វំ សន្ធាយ វទេសីតិ យញ្ច ខោ ត្វំ សន្ធាយ វទេសិ, សោ បរិយាយោ ន ហោតិ។ ននុ ច ឯវំ វុត្តេ យោ ព្រាហ្មណេន វុត្តោ សាមគ្គិរសោ, តស្ស អត្តនិ វិជ្ជមានតា អនុញ្ញាតា ហោតីតិ? ន ហោតិ។ យោ ហិ នំ សាមគ្គិរសំ កាតុំ ភព្ពោ ហុត្វា ន ករោតិ, សោ តទភាវេន អរសរូបោតិ វត្តព្ពតំ អរហតិ។ ភគវា បន អភព្ពោវ ឯតំ កាតុំ, តេនស្ស ការណេ អភព្ពតំ បកាសេន្តោ អាហ – ‘‘នោ ច ខោ យំ ត្វំ សន្ធាយ វទេសី’’តិ។ យំ បរិយាយំ សន្ធាយ ត្វំ មំ ‘‘អរសរូបោ’’តិ វទេសិ, សោ អម្ហេសុ នេវ វត្តព្ពោតិ។
ឯវំ ព្រាហ្មណោ អត្តនា អធិប្បេតំ អរសរូបតំ អារោបេតុំ អសក្កោន្តោ អថាបរំ និព្ភោគោ ភវន្តិអាទិមាហ។ សព្ពបរិយាយេសុ ចេត្ថ វុត្តនយេនេវ យោជនាក្កមំ វិទិត្វា សន្ធាយភាសិតមត្ថំ ឯវំ វេទិតព្ពំ – ព្រាហ្មណោ តទេវ វយោវុទ្ធានំ អភិវាទនាទិកម្មំ លោកេ
បុន ព្រាហ្មណោ យំ លោកេ វយោវុទ្ធានំ អភិវាទនាទិកុលសមុទាចារកម្មំ លោកិយា ករោន្តិ, តស្ស អកិរិយំ សម្បស្សមានោ ភគវន្តំ អកិរិយវាទោតិ អាហ។ ភគវា បន យស្មា កាយទុច្ចរិតាទីនំ អនេកវិហិតា បាបកា អកុសលា ធម្មាតិ វេទិតព្ពា។
បុន ព្រាហ្មណោ តទេវ អភិវាទនាទិកម្មំ ភគវតិ អបស្សន្តោ ‘‘ឥមំ អាគម្ម អយំ លោកតន្តិ លោកបវេណី ឧច្ឆិជ្ជតី’’តិ មញ្ញមានោ ភគវន្តំ ឧច្ឆេទវាទោតិ អាហ។ ភគវា បន យស្មា បញ្ចកាមគុណិករាគស្ស ចេវ អកុសលចិត្តទ្វយសម្បយុត្តស្ស ច ទោសស្ស អនាគាមិមគ្គេន ឧច្ឆេទំ វទតិ, សព្ពាកុសលសម្ភវស្ស បន មោហស្ស អរហត្តមគ្គេន ឧច្ឆេទំ
បុន ព្រាហ្មណោ ‘‘ជិគុច្ឆតិ មញ្ញេ សមណោ គោតមោ ឥទំ វយោវុទ្ធានំ អភិវាទនាទិកុលសមុទាចារកម្មំ, តេន តំ ន ករោតី’’តិ មញ្ញមានោ ភគវន្តំ ជេគុច្ឆីតិ អាហ។ ភគវា បន យស្មា ជិគុច្ឆតិ កាយទុច្ចរិតាទីហិ, យានិ កាយវចីមនោទុច្ចរិតានិ ចេវ យាវ ច អកុសលានំ កាយទុច្ចរិតេនាតិអាទិ ករណវចនំ ឧបយោគត្ថេ ទដ្ឋព្ពំ។
បុន ព្រាហ្មណោ តទេវ អភិវាទនាទិកម្មំ ភគវតិ អបស្សន្តោ ‘‘អយំ ឥទំ លោកជេដ្ឋកកម្មំ វិនេតិ វិនាសេតិ, អថ វា យស្មា ឯតំ សាមីចិកម្មំ ន ករោតិ, តស្មា អយំ វិនេតព្ពោ និគ្គណ្ហិតព្ពោ’’តិ មញ្ញមានោ ភគវន្តំ វេនយិកោតិ អាហ។ តត្រាយំ បទត្ថោ – វិនយតីតិ វិនយោ, វិនាសេតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ វិនយោ ឯវ វេនយិកោ។ វិនយំ វា អរហតីតិ វេនយិកោ, និគ្គហំ អរហតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ភគវា បន យស្មា រាគាទីនំ វិនយាយ វូបសមាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តស្មា វេនយិកោ ហោតិ។ អយមេវ ចេត្ថ បទត្ថោ – វិនយាយ ធម្មំ ទេសេតីតិ វេនយិកោ។ វិចិត្រា ហិ តទ្ធិតវុត្តិ។ ស្វាយំ តំ វេនយិកភាវំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ អបរំ បរិយាយមនុជានិ។
បុន ព្រាហ្មណោ យស្មា អភិវាទនាទីនិ សាមីចិកម្មានិ ករោន្តា វយោវុទ្ធេ តោសេន្តិ ហាសេន្តិ តបស្សីតិ អាហ។ តត្រាយំ បទត្ថោ – តបតីតិ តបោ, រោសេតិ វិហេសេតីតិ អត្ថោ។ សាមីចិកម្មាករណស្សេតំ អធិវចនំ។ តបោ អស្ស អត្ថីតិ តបស្សី។ ទុតិយេ អត្ថវិកប្បេ ព្យញ្ជនានិ អវិចារេត្វា លោកេ កបណបុរិសោ
បុន ព្រាហ្មណោ តំ អភិវាទនាទិកម្មំ ទេវលោកគព្ភសម្បត្តិយា ទេវលោកបដិសន្ធិបដិលាភាយ សំវត្តតីតិ មញ្ញមានោ ភគវតិ ចស្ស អភាវំ ទិស្វា ភគវន្តំ អបគព្ភោតិ អាហ។ កោធវសេន វា ភគវតោ មាតុកុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិគ្គហណេ ទោសំ ទស្សេន្តោបិ ឯវមាហ។ តត្រាយំ វចនត្ថោ – គព្ភតោ អបគតោតិ អបគព្ភោ, អភព្ពោ ទេវលោកូបបត្តិំ បាបុណិតុន្តិ អធិប្បាយោ។ ហីនោ វា គព្ភោ អស្សាតិ អបគព្ភោ។ ទេវលោកគព្ភបរិពាហិរត្តា អាយតិំ ហីនគព្ភបដិលាភភាគីតិ។ ហីនោ វាស្ស មាតុកុច្ឆិស្មិំ គព្ភវាសោ អហោសីតិ អធិប្បាយោ។ ភគវតោ បន យស្មា អាយតិំ គព្ភសេយ្យា អបគតា, តស្មា សោ តំ អបគព្ភតំ អត្តនិ សម្បស្សមានោ អបរំ បរិយាយមនុជានិ។ តត្រ ច យស្ស ខោ, ព្រាហ្មណ, អាយតិំ គព្ភសេយ្យា បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិ បហីនាតិ ឯតេសំ បទានំ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ – ‘‘ព្រាហ្មណ, យស្ស បុគ្គលស្ស អនាគតេ គព្ភសេយ្យា បុនព្ភវេ ច អភិនិព្ពត្តិ អនុត្តរេន មគ្គេន វិហតការណត្តា បហីនា។ គព្ភសេយ្យាគហណេន ចេត្ថ ជលាពុជយោនិ គហិតា, បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិគ្គហណេន ឥតរា តិស្សោ’’បិ។
អបិច គព្ភស្ស សេយ្យា គព្ភសេយ្យា។ បុនព្ភវោ បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ យថា ច វិញ្ញាណដ្ឋិតីតិ វុត្តេបិ ន វិញ្ញាណតោ អញ្ញា ឋិតិ អត្ថិ, ឯវមិធាបិ ន គព្ភតោ អញ្ញា សេយ្យា វេទិតព្ពា។ អភិនិព្ពត្តិ ច នាម យស្មា បុនព្ភវភូតាបិ អបុនព្ភវភូតាបិ អត្ថិ, ឥធ ច បុនព្ភវភូតា អធិប្បេតា, តស្មា វុត្តំ – ‘‘បុនព្ភវោ ឯវ អភិនិព្ពត្តិ បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តី’’តិ។
ឯវំ សេយ្យថាបិ, ព្រាហ្មណាតិអាទិនា នយេន ព្រាហ្មណស្ស ធម្មទេសនំ វឌ្ឍេសិ។
តត្ថ សេយ្យថាបីតិអាទីនំ ហេដ្ឋា វុតនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អយំ បន វិសេសោ – ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ ហិ តេ កុក្កុដបោតកា បក្ខេ វិធុនន្តា តំខណានុរូបំ វិរវន្តា និក្ខមន្តិ។ ឯវំ និក្ខមន្តានញ្ច តេសំ យោ បឋមតរំ និក្ខមតិ, សោ ជេដ្ឋោតិ វុច្ចតិ។ តស្មា ភគវា តាយ ឧបមាយ អត្តនោ ជេដ្ឋភាវំ សាធេតុកាមោ ព្រាហ្មណំ បុច្ឆតិ – យោ នុ ខោ តេសំ កុក្កុដច្ឆាបោតកានំ…បេ.… កិន្តិ ស្វាស្ស វចនីយោតិ។ តត្ថ កុក្កុដច្ឆាបកានន្តិ កុក្កុដបោតកានំ។ កិន្តិ ស្វាស្ស វចនីយោតិ សោ កិន្តិ វចនីយោ អស្ស, កិំ វត្តព្ពោ ភវេយ្យ ជេដ្ឋោ វា កនិដ្ឋោ វាតិ។
‘‘ជេដ្ឋោ’’តិស្ស, ភោ គោតម, វចនីយោតិ, ភោ គោតម, សោ ជេដ្ឋោ ឥតិ អស្ស វចនីយោ។ កស្មាតិ ចេ? សោ ហិ នេសំ ជេដ្ឋោតិ, យស្មា សោ នេសំ វុទ្ធតរោតិ អត្ថោ។ អថស្ស ភគវា ឱបម្មំ សម្បដិបាទេន្តោ ឯវមេវ ខោតិ អាហ, យថា សោ កុក្កុដបោតកោ, ឯវំ អហម្បិ។ អវិជ្ជាគតាយ បជាយាតិ អវិជ្ជា វុច្ចតិ អញ្ញាណំ, តត្ថ គតាយ។ បជាយាតិ សត្តធិវចនមេតំ, អវិជ្ជាកោសស្ស អន្តោ បវិដ្ឋេសុ សត្តេសូបិ វុត្តំ ហោតិ។ អណ្ឌភូតាយាតិ អណ្ឌេ ភូតាយ បជាតាយ សញ្ជាតាយ។ យថា ហិ អណ្ឌេ និព្ពត្តា ឯកច្ចេ សត្តា អណ្ឌភូតាតិ វុច្ចន្តិ, ឯវមយំ បរិយោនទ្ធាយាតិ អវិជ្ជណ្ឌកោសំ បទាលេត្វាតិ តំ អវិជ្ជាមយំ អណ្ឌកោសំ ភិន្ទិត្វា។ ឯកោវ លោកេតិ សកលេបិ លោកសន្និវាសេ អហមេវ ឯកោ អទុតិយោ។ អនុត្តរំ សម្មាសម្ពោធិំ អភិសម្ពុទ្ធោតិ ឧត្តររហិតំ សព្ពសេដ្ឋំ សម្មា សាមញ្ច ពោធិំ, អថ វា បសត្ថំ សុន្ទរញ្ច ពោធិំ។ អរហត្តមគ្គញាណស្សេតំ នាមំ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណស្សាបិ នាមមេវ។ ឧភយម្បិ វដ្ដតិ។ អញ្ញេសំ អរហត្តមគ្គោ អនុត្តរា ពោធិ ហោតិ, ន ហោតីតិ? ន ហោតិ។ កស្មា? អសព្ពគុណទាយកត្តា។ តេសញ្ហិ កស្សចិ អរហត្តមគ្គោ អរហត្តផលមេវ ទេតិ, កស្សចិ តិស្សោ វិជ្ជា, កស្សចិ ឆ អភិញ្ញា, កស្សចិ ចតស្សោ បដិសម្ភិទា, កស្សចិ សាវកបារមិញាណំ។ បច្ចេកពុទ្ធានម្បិ បច្ចេកពោធិញាណមេវ ទេតិ, ពុទ្ធានំ បន សព្ពគុណសម្បត្តិំ អភិសម្ពុទ្ធោតិ អព្ភញ្ញាសិំ បដិវិជ្ឈិំ, បត្តោម្ហិ អធិគតោម្ហីតិ វុត្តំ ហោតិ។
ឥទានិ យទេតំ ភគវតា ‘‘ឯវមេវ ខោ’’តិអាទិនា នយេន វុត្តំ ឱបម្មសម្បដិបាទនំ, តំ ឯវំ អត្ថេន សំសន្ទិត្វា វេទិតព្ពំ – យថា ហិ តស្សា កុក្កុដិយា អត្តនោ អណ្ឌេសុ អធិសយនាទិតិវិធកិរិយាករណំ, ឯវំ ពោធិបល្លង្កេ និសិន្នស្ស ពោធិសត្តភូតស្ស ភគវតោ អត្តនោ សន្តានេ អនិច្ចំ, ទុក្ខំ, អនត្តាតិ តិវិធានុបស្សនាករណំ។ កុក្កុដិយា តិវិធកិរិយាសម្បាទនេន អណ្ឌានំ អបូតិភាវោ វិយ ពោធិសត្តភូតស្ស ភគវតោ តិវិធានុបស្សនាសម្បាទនេន វិបស្សនាញាណស្ស អបរិហានិ។ កុក្កុដិយា តិវិធកិរិយាករណេន អណ្ឌានំ អល្លសិនេហបរិយាទានំ វិយ ពោធិសត្តភូតស្ស ភគវតោ តិវិធានុបស្សនាសម្បាទនេន ភវត្តយានុគតនិកន្តិសិនេហបរិយាទានំ។ កុក្កុដិយា តិវិធកិរិយាករណេន អណ្ឌកបាលានំ តនុភាវោ វិយ ពោធិសត្តភូតស្ស ភគវតោ តិវិធានុបស្សនាសម្បាទនេន អវិជ្ជណ្ឌកោសស្ស តនុភាវោ, កុក្កុដិយា តិវិធកិរិយាករណេន កុក្កុដបោតកស្ស បាទនខតុណ្ឌកានំ ថទ្ធខរភាវោ វិយ ពោធិសត្តភូតស្ស ភគវតោ តិវិធានុបស្សនាសម្បាទនេន វិបស្សនាញាណស្ស តិក្ខខរវិប្បសន្នសូរភាវោ។ កុក្កុដិយា តិវិធកិរិយាករណេន កុក្កុដបោតកស្ស បរិណាមកាលោ វិយ ពោធិសត្តភូតស្ស
អហញ្ហិ, ព្រាហ្មណ, ជេដ្ឋោ សេដ្ឋោ លោកស្សាតិ, ព្រាហ្មណ, យថា តេសំ កុក្កុដបោតកានំ បឋមតរំ អណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា អភិនិព្ពត្តោ កុក្កុដបោតកោ ជេដ្ឋោ ហោតិ, ឯវំ អវិជ្ជាគតាយ បជាយ តំ អវិជ្ជណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា បឋមតរំ អរិយាយ ជាតិយា ជាតត្តា អហញ្ហិ ជេដ្ឋោ វុទ្ធតមោតិ សង្ខំ គតោ, សព្ពគុណេហិ បន អប្បដិសមត្តា សេដ្ឋោតិ។
ឯវំ ភគវា អត្តនោ អនុត្តរំ ជេដ្ឋសេដ្ឋភាវំ ព្រាហ្មណស្ស បកាសេត្វា ឥទានិ យាយ បដិបទាយ តំ អធិគតោ, តំ បដិបទំ បុព្ពភាគតោ បភុតិ ទស្សេតុំ អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ព្រាហ្មណាតិអាទិមាហ។ តត្ថ អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ព្រាហ្មណ, វីរិយំ អហោសីតិ, ព្រាហ្មណ, ន មយា អយំ អនុត្តរោ ជេដ្ឋសេដ្ឋភាវោ កុសីតេន មុដ្ឋស្សតិនា សារទ្ធកាយេន វិក្ខិត្តចិតេន អធិគតោ, អបិច ខោ តទធិគមាយ អារទ្ធំ ខោ បន មេ វីរិយំ អហោសិ។ ពោធិមណ្ឌេ និសិន្នេន មយា ចតុសម្មប្បធានភេទំ វីរិយំ អារទ្ធំ អហោសិ, បគ្គហិតំ អសិថិលប្បវត្តិតំ។ អារទ្ធត្តាយេវ ច មេ តំ អសល្លីនំ អហោសិ ឧបដ្ឋិតា អហោសិ, ឧបដ្ឋិតត្តាយេវ ច អសម្មុដ្ឋា។ បស្សទ្ធោ កាយោ អសារទ្ធោតិ កាយចិត្តប្បស្សទ្ធិវសេន កាយោបិ មេ បស្សទ្ធោ អហោសិ។ តត្ថ យស្មា នាមកាយេ បស្សទ្ធេ រូបកាយោបិ បស្សទ្ធោយេវ ហោតិ, តស្មា ‘‘នាមកាយោ រូបកាយោ’’តិ អវិសេសេត្វាវ ‘‘បស្សទ្ធោ កាយោ’’តិ វុត្តំ។ អសារទ្ធោតិ សោ ច ខោ បស្សទ្ធត្តាយេវ អសារទ្ធោ, វិគតទរថោតិ វុត្តំ ហោតិ សមាហិតំ ចិត្តំ ឯកគ្គន្តិ ចិត្តម្បិ មេ សម្មា អាហិតំ សុដ្ឋុ ឋបិតំ អប្បិតំ វិយ អហោសិ, សមាហិតត្តា ឯវ ច ឯកគ្គំ អចលំ និប្ផន្ទនន្តិ។ ឯត្តាវតា ឈានស្ស បុព្ពភាគបដិបទា កថិតា ហោតិ។
ឥទានិ ឥមាយ បដិបទាយ អធិគតំ បឋមជ្ឈានំ អាទិំ កត្វា វិជ្ជាត្តយបរិយោសានំ វិសេសំ ទស្សេន្តោ សោ ខោ អហន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ យំ យាវ វិនិច្ឆយនយេន វត្តព្ពំ សិយា, តំ វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.៦៩) វុត្តមេវ។
អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណាតិអាទីសុ បន វិជ្ជាតិ វិទិតករណដ្ឋេន វិជ្ជា។ កិំ វិទិតំ ករោតិ អវិជ្ជាតិ តស្សេវ បុព្ពេនិវាសស្ស អវិទិតករណដ្ឋេន តប្បដិច្ឆាទកមោហោ។ តមោតិ ស្វេវ មោហោ តប្បដិច្ឆាទកដ្ឋេន តមោ នាម។ អាលោកោតិ យថា តន្តិ ឯត្ថ តន្តិ និបាតមត្តំ។ សតិយា អវិប្បវាសេន អប្បមត្តស្ស វីរិយាតាបេន អាតាបិនោ កាយេ ច ជីវិតេ ច អនបេក្ខាតាយ បហិតត្តស្ស បេសិតត្តស្សាតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោ អវិជ្ជា វិហញ្ញេយ្យ, វិជ្ជា ឧប្បជ្ជេយ្យ តមោ វិហញ្ញេយ្យ, អាលោកោ ឧប្បជ្ជេយ្យ, ឯវមេវ មម អវិជ្ជា វិហតា, វិជ្ជា ឧប្បន្នា, តមោ វិហតោ, អាលោកោ ឧប្បន្នោ។ ឯតស្ស មេ បធានានុយោគស្ស អនុរូបមេវ ផលំ លទ្ធន្តិ។
អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, បឋមា អភិនិព្ភិទា អហោសិ កុក្កុដច្ឆាបកស្សេវ អណ្ឌកោសម្ហាតិ អយំ ខោ មម, ព្រាហ្មណ, បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណមុខតុណ្ឌកេន បុព្ពេ និវុត្ថខន្ធប្បដិច្ឆាទកំ អវិជ្ជណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា បឋមា អភិនិព្ភិទា បឋមា និក្ខន្តិ បឋមា អរិយាជាតិ អហោសិ កុក្កុដច្ឆាបកស្សេវ មុខតុណ្ឌកេន វា បាទនខសិខាយ វា អណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា តម្ហា អណ្ឌកោសម្ហា អភិនិព្ភិទា និក្ខន្តិ កុក្កុដនិកាយេ បច្ចាជាតីតិ។ អយំ តាវ បុព្ពេនិវាសកថាយំ នយោ។
ចុតុបបាតកថាយ វិជ្ជាតិ ទិព្ពចក្ខុញាណវិជ្ជា។ អវិជ្ជាតិ ចុតុបបាតប្បដិច្ឆាទិកា
យំ បនេតំ បច្ចវេក្ខណញាណបរិគ្គហិតំ អាសវានំ ខយញាណាធិគមំ ព្រាហ្មណស្ស ទស្សេន្តោ អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, តតិយា វិជ្ជាតិអាទិមាហ, តត្ថ វិជ្ជាតិ អរហត្តមគ្គវិជ្ជា។ អវិជ្ជាតិ ចតុសច្ចប្បដិច្ឆាទិកា អវិជ្ជា។ អយំ ខោ មេ, ព្រាហ្មណ, តតិយា អភិនិព្ភិទា អហោសីតិ
ឯត្តាវតា កិំ ទស្សេសីតិ? សោ ហិ, ព្រាហ្មណ, កុក្កុដច្ឆាបកោ អណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា តតោ និក្ខមន្តោ សកិមេវ ជាយតិ, អហំ បន បុព្ពេនិវុត្ថក្ខន្ធប្បដិច្ឆាទកំ អវិជ្ជណ្ឌកោសំ ភិន្ទិត្វា បឋមំ តាវ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណវិជ្ជាយ ជាតោ។ តតោ សត្តានំ ចុតិបដិសន្ធិប្បដិច្ឆាទកំ អវិជ្ជណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា ទុតិយំ ទិព្ពចក្ខុញាណវិជ្ជាយ ជាតោ, បុន ចតុសច្ចប្បដិច្ឆាទកំ អវិជ្ជណ្ឌកោសំ បទាលេត្វា តតិយំ អាសវានំ ខយញាណវិជ្ជាយ ជាតោ។ ឯវំ តីហិ វិជ្ជាហិ តិក្ខត្តុំ ជាតោម្ហិ។ សា ច មេ ជាតិ អរិយា សុបរិសុទ្ធាតិ ឥទំ ទស្សេតិ។ ឯវំទស្សេន្តោ ច បុព្ពេនិវាសញាណេន អតីតំសញាណំ, ទិព្ពចក្ខុនា បច្ចុប្បន្នានាគតំសញាណំ, អាសវក្ខយេន សកលលោកិយលោកុត្តរគុណន្តិ
ឯវំ វុត្តេ វេរញ្ជោ ព្រាហ្មណោតិ ឯវំ ភគវតា លោកានុកម្បកេន ព្រាហ្មណំ អនុកម្បមានេន និគុហិតព្ពេបិ អត្តនោ អរិយាយ ជាតិយា ជេដ្ឋសេដ្ឋភាវេ វិជ្ជាត្តយបកាសិកាយ ធម្មទេសនាយ វុត្តេ បីតិវិប្ផារបរិបុណ្ណគត្តចិត្តោ វេរញ្ជោ ព្រាហ្មណោ តំ ភគវតោ អរិយាយ ជាតិយា ជេដ្ឋសេដ្ឋភាវំ វិទិត្វា ‘‘ឦទិសំ នាមាហំ សព្ពលោកជេដ្ឋំ ជេដ្ឋោ ភវំ គោតមោ សេដ្ឋោ ភវំ គោតមោតិ។ ឯវញ្ច បន វត្វា បុន តំ ភគវតោ ធម្មទេសនំ អព្ភនុមោទមានោ អភិក្កន្តំ ភោ គោតមាតិអាទិមាហ។ តំ វុត្តត្ថមេវាតិ។
២. សីហសុត្តវណ្ណនា
១២. ទុតិយេ អភិញ្ញាតាតិ ញាតា បញ្ញាតា បាកដា។ សន្ថាគារេតិ មហាជនស្ស វិស្សមនត្ថាយ សន្និសិន្នាតិ តេសំ និសីទនត្ថញ្ញេវ បញ្ញត្តេសុ មហារហវរបច្ចត្ថរណេសុ សមុស្សិតសេតច្ឆត្តេសុ អាសនេសុ សន្និសិន្នា។ អនេកបរិយាយេន ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសន្តីតិ រាជកុលេ កិច្ចញ្ចេវ លោកត្ថចរិយញ្ច វិចារេត្វា អនេកេហិ ការណេហិ ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ កថេន្តិ ទីបេន្តិ។ បណ្ឌិតា ហិ តេ រាជានោ សទ្ធា បសន្នា សោតាបន្នាបិ សកទាគាមិនោបិ អនាគាមិនោបិ អរិយសាវកា, តេ សព្ពេបិ លោកិយជដំ ឆិន្ទិត្វា ពុទ្ធាទីនំ តិណ្ណំ រតនានំ វណ្ណំ ភាសន្តិ។ តត្ថ តិវិធោ ពុទ្ធវណ្ណោ នាម ចរិយវណ្ណោ, សរីរវណ្ណោ, គុណវណ្ណោតិ។ តត្រិមេ រាជានោ ចរិយាយ វណ្ណំ អារភិំសុ – ‘‘ទុក្ករំ វត កតំ សម្មាសម្ពុទ្ធេន កប្បសតសហស្សាធិកានិ ចត្តារិ អសង្ខេយ្យានិ ទស បារមិយោ, ទស ឧបបារមិយោ, ទស បរមត្ថបារមិយោតិ សមត្តិំស បារមិយោ បូរេន្តេន, ញាតត្ថចរិយំ, លោកត្ថចរិយំ, ពុទ្ធចរិយំ មត្ថកំ បាបេត្វា បញ្ច មហាបរិច្ចាគេ បរិច្ចជន្តេនា’’តិ អឌ្ឍច្ឆក្កេហិ ជាតកសតេហិ ពុទ្ធវណ្ណំ កថេន្តា តុសិតភវនំ បាបេត្វា ឋបយិំសុ។
ធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសន្តា បន ‘‘តេន ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោ, និកាយតោ បញ្ច និកាយា, បិដកតោ តីណិ បិដកានិ, អង្គតោ នវ អង្គានិ, ខន្ធតោ ចតុរាសីតិធម្មក្ខន្ធសហស្សានី’’តិ កោដ្ឋាសវសេន ធម្មគុណំ កថយិំសុ។
សង្ឃស្ស វណ្ណំ ភាសន្តា សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា ‘‘បដិលទ្ធសទ្ធា កុលបុត្តា ភោគក្ខន្ធញ្ចេវ ញាតិបរិវដ្ដញ្ច
សីហោ សេនាបតីតិ ឯវំនាមកោ សេនាយ អធិបតិ។ វេសាលិយញ្ហិ សត្ត សហស្សានិ សត្ត សតានិ សត្ត ច រាជានោ។ តេ សព្ពេបិ សន្និបតិត្វា សព្ពេសំ មនំ គហេត្វា ‘‘រដ្ឋំ វិចារេតុំ សមត្ថំ ឯកំ វិចិនថា’’តិ វិចិនន្តា សីហំ រាជកុមារំ ទិស្វា ‘‘អយំ សក្ខិស្សតី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា តស្ស រត្តមណិវណ្ណំ កម្ពលបរិយោនទ្ធំ សេនាបតិច្ឆត្តំ អទំសុ។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘សីហោ សេនាបតី’’តិ។ និគណ្ឋសាវកោតិ និគណ្ឋស្ស នាដបុត្តស្ស បច្ចយទាយកោ ឧបដ្ឋាកោ។ ជម្ពុទីបតលស្មិញ្ហិ តយោ ជនា និគណ្ឋានំ អគ្គុបដ្ឋាកា – នាឡន្ទាយំ, ឧបាលិ គហបតិ, កបិលបុរេ វប្បោ សក្កោ, វេសាលិយំ អយំ សីហោ សេនាបតីតិ។ និសិន្នោ ហោតីតិ សេសរាជូនំ បរិសាយ អន្តរន្តរេ អាសនានិ បញ្ញាបយិំសុ, សីហស្ស បន មជ្ឈេ ឋានេតិ តស្មិំ បញ្ញត្តេ មហារហេ រាជាសនេ និសិន្នោ ហោតិ។ និស្សំសយន្តិ និព្ពិចិកិច្ឆំ អទ្ធា ឯកំសេន, ន ហេតេ យស្ស វា តស្ស វា អប្បេសក្ខស្ស ឯវំ អនេកសតេហិ ការណេហិ វណ្ណំ ភាសន្តិ។
យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កមីតិ និគណ្ឋោ កិរ នាដបុត្តោ ‘‘សចាយំ សីហោ កស្សចិទេវ សមណស្ស គោតមស្ស វណ្ណំ កថេន្តស្ស សុត្វា សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សតិ, មយ្ហំ បរិហានិ ភវិស្សតី’’តិ
អថស្ស វចនំ សុត្វា និគណ្ឋោ មហាបព្ពតេន វិយ ពលវសោកេន ឱត្ថដោ ‘‘យត្ថ ទានិស្សាហំ គមនំ ន ឥច្ឆាមិ, តត្ថេវ គន្តុកាមោ ជាតោ, ហតោហមស្មី’’តិ អនត្តមនោ ហុត្វា ‘‘បដិពាហនុបាយមស្ស ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា កិំ បន ត្វន្តិអាទិមាហ។ ឯវំ វទន្តោ វិចរន្តំ គោណំ ទណ្ឌេន បហរន្តោ វិយ ជលមានំ បទីបំ និព្ពាបេន្តោ វិយ ភត្តភរិតំ បត្តំ និក្កុជ្ជន្តោ វិយ ច សីហស្ស ឧប្បន្នបីតិំ វិនាសេសិ។ គមិយាភិសង្ខារោតិ ហត្ថិយានាទីនំ យោជាបនគន្ធមាលាទិគ្គហណវសេន បវត្តោ បយោគោ។ សោ បដិប្បស្សម្ភីតិ
ទុតិយម្បិ ខោតិ ទុតិយវារម្បិ។ ឥមស្មិញ្ច វារេ ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសន្តា តុសិតភវនតោ បដ្ឋាយ យាវ មហាពោធិបល្លង្កា ទសពលស្ស ហេដ្ឋា បាទតលេហិ ឧបរិ កេសគ្គេហិ បរិច្ឆិន្ទិត្វា
តតិយវារេ បន ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសមានា ‘‘ឥតិបិ សោ ភគវា’’តិ សុត្តន្តបរិយាយេនេវ ពុទ្ធគុណេ កថយិំសុ, ‘‘ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោ’’តិអាទិនា សុត្តន្តបរិយាយេនេវ ធម្មគុណេ, ‘‘សុប្បដិបន្នោ ភគវតោ កិំ ហិ មេ ករិស្សន្តីតិ កិំ នាម មយ្ហំ និគណ្ឋា ករិស្សន្តិ។ អបលោកិតា វា អនបលោកិតា វាតិ អាបុច្ឆិតា វា អនាបុច្ឆិតា វា។ ន ហិ មេ តេ អាបុច្ឆិតា យានវាហនសម្បត្តិំ, ន ច ឥស្សរិយវិសេសំ ទស្សន្តិ, នាបិ អនាបុច្ឆិតា ហរិស្សន្តិ, អផលំ ឯតេសំ អាបុច្ឆនន្តិ អធិប្បាយោ។
វេសាលិយា និយ្យាសីតិ យថា ហិ គិម្ហកាលេ ទេវេ វុដ្ឋេ ឧទកំ សន្ទមានំ នទិំ ឱតរិត្វា ថោកមេវ គន្ត្វា តិដ្ឋតិ នប្បវត្តតិ, ឯវំ សីហស្ស បឋមទិវសេ ‘‘ទសពលំ បស្សិស្សាមី’’តិ ឧប្បន្នាយ បីតិយា និគណ្ឋេន បដិពាហិតកាលោ។ យថាបិ ទុតិយទិវសេ ទេវេ វុដ្ឋេ ឧទកំ សន្ទមានំ នទិំ ឱតរិត្វា ថោកំ គន្ត្វា វាលិកាបុញ្ជំ បហរិត្វា អប្បវត្តំ ហោតិ, ឯវំ សីហស្ស ទុតិយទិវសេ ‘‘ទសពលំ បស្សិស្សាមី’’តិ ឧប្បន្នាយ បីតិយា និគណ្ឋេន បដិពាហិតកាលោ។ យថា តតិយទិវសេ ទេវេ វុដ្ឋេ ឧទកំ សន្ទមានំ នទិំ ឱតរិត្វា បុរាណបណ្ណសុក្ខទណ្ឌកដ្ឋកចវរាទីនិ បរិកឌ្ឍន្តំ វាលិកាបុញ្ជំ ភិន្ទិត្វា សមុទ្ទនិន្នមេវ ហោតិ, ឯវំ សីហោ តតិយទិវសេ តិណ្ណំ វត្ថូនំ គុណកថំ សុត្វា ឧប្បន្នេ បីតិបាមោជ្ជេ ‘‘អផលា និគណ្ឋា និប្ផលា និគណ្ឋា, កិំ មេ ឥមេ ករិស្សន្តិ, គមិស្សាមហំ សត្ថុសន្តិក’’ន្តិ មនំ អភិនីហរិត្វា វេសាលិយា និយ្យាសិ។ និយ្យន្តោ ច ‘‘ចិរស្សាហំ ទសពលស្ស សន្តិកំ គន្តុកាមោ ទិវា ទិវស្សាតិ ទិវសស្ស ច ទិវា, មជ្ឈន្ហិកេ អតិក្កន្តមត្តេ។
យេន ភគវា តេនុបសង្កមីតិ អារាមំ បវិសន្តោ ទូរតោវ អសីតិ-អនុព្យញ្ជន-ព្យាមប្បភា-ទ្វត្តិំស-មហាបុរិសលក្ខណានិ ឆព្ពណ្ណឃនពុទ្ធរស្មិយោ ច ទិស្វា ‘‘ឯវរូបំ នាម បុរិសំ ឯវំ អាសន្នេ វសន្តំ ឯត្តកំ កាលំ នាទ្ទសំ, វញ្ចិតោ ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករោន្តីតិ ភោតា គោតមេន វុត្តការណស្ស អនុការណំ កថេន្តិ។ ការណវចនោ ហេត្ថ ធម្មសទ្ទោ ‘‘ហេតុម្ហិ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា’’តិអាទីសុ (វិភ. ៧២០) វិយ។ ការណន្តិ ចេត្ថ តថាបវត្តស្ស សទ្ទស្ស អត្ថោ អធិប្បេតោ តស្ស បវត្តិហេតុភាវតោ។ អត្ថប្បយុត្តោ ហិ សទ្ទប្បយោគោ។ អនុការណន្តិ ឯសោ ឯវ បរេហិ តថា វុច្ចមានោ។ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោតិ។ បរេហិ វុត្តការណេហិ សការណោ ហុត្វា តុម្ហាកំ វាទោ វា តតោ បរំ តស្ស អនុវាទោ វា កោចិ អប្បមត្តកោបិ វិញ្ញូហិ គរហិតព្ពំ ឋានំ ការណំ ន អាគច្ឆតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – កិំ សព្ពាការេនបិ តវ វាទេ គារយ្ហំ ការណំ នត្ថីតិ។ អនព្ភក្ខាតុកាមាតិ ន អភូតេន វត្តុកាមា។ អត្ថិ សីហបរិយាយោតិអាទីនំ អត្ថោ វេរញ្ជកណ្ឌេ អាគតនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ បរមេន អស្សាសេនាតិ ចតុមគ្គចតុផលសង្ខាតេន ឧត្តមេន។ អស្សាសាយ ធម្មំ ទេសេមីតិ អស្សាសនត្ថាយ សន្ថម្ភនត្ថាយ ធម្មំ ទេសេមិ។ ឥតិ ភគវា អដ្ឋហង្គេហិ សីហស្ស សេនាបតិស្ស ធម្មំ ទេសេសិ។
អនុវិច្ចការន្តិ អនុវិទិត្វា ចិន្តេត្វា តុលយិត្វា កត្តព្ពំ ករោហីតិ វុត្តំ ហោតិ។ សាធុ ហោតីតិ សុន្ទរោ ហោតិ។ តុម្ហាទិសស្មិញ្ហិ មំ ទិស្វា មំ សរណំ គច្ឆន្តេ និគណ្ឋំ ទិស្វា និគណ្ឋំ សរណំ គច្ឆន្តេ ‘‘កិំ អយំ សីហោ ទិដ្ឋទិដ្ឋមេវ សរណំ គច្ឆតី’’តិ គរហា ឧប្បជ្ជតិ, តស្មា អនុវិច្ចការោ តុម្ហាទិសានំ សាធូតិ ទស្សេតិ។ បដាកំ បរិហរេយ្យុន្តិ តេ កិរ ឯវរូបំ សាវកំ លភិត្វា ‘‘អសុកោ នាម រាជា វា រាជមហាមត្តោ វា សេដ្ឋិ វា អម្ហាកំ សរណំ គតោ សាវកោ ជាតោ’’តិ បដាកំ ឧក្ខិបិត្វា នគរេ ឃោសេន្តា អាហិណ្ឌន្តិ។ កស្មា? ឯវំ នោ មហន្តភាវោ ឱបានភូតន្តិ បដិយត្តឧទបានោ វិយ ឋិតំ។ កុលន្តិ តវ និវេសនំ។ ទាតព្ពំ មញ្ញេយ្យាសីតិ បុព្ពេ ទសបិ វីសតិបិ សដ្ឋិបិ ជនេ អាគតេ ទិស្វា សុតំ មេតំ, ភន្តេតិ កុតោ សុតន្តិ? និគណ្ឋានំ សន្តិកា។ តេ កិរ កុលឃរេសុ ឯវំ បកាសេន្តិ ‘‘មយំ យស្ស កស្សចិ សម្បត្តស្ស ទាតព្ពន្តិ វទាម, សមណោ បន គោតមោ ‘មយ្ហមេវ ទានំ ទាតព្ពំ នាញ្ញេសំ, មយ្ហមេវ សាវកានំ ទានំ ទាតព្ពំ, នាញ្ញេសំ សាវកានំ, មយ្ហមេវ ទិន្នំ ទានំ មហប្ផលំ, នាញ្ញេសំ, មយ្ហមេវ សាវកានំ ទិន្នំ មហប្ផលំ, នាញ្ញេស’ន្តិ ឯវំ វទតី’’តិ។ តំ សន្ធាយ អយំ ‘‘សុតំ មេត’’ន្តិ អាហ។
អនុបុព្ពិំ កថន្តិ ទានានន្តរំ សីលំ, សីលានន្តរំ សគ្គំ, សគ្គានន្តរំ មគ្គន្តិ ឯវំ អនុបដិបាដិកថំ។ តត្ថ ទានកថន្តិ ឥទំ ទានំ នាម សុខានំ និទានំ, សម្បត្តីនំ មូលំ, ភោគានំ បតិដ្ឋា, វិសមគតស្ស តាណំ លេណំ គតិ បរាយណំ, ឥធលោកបរលោកេសុ ទានសទិសោ អវស្សយោ បតិដ្ឋា អារម្មណំ តាណំ លេណំ គតិ បរាយណំ នត្ថិ។ ឥទញ្ហិ អវស្សយដ្ឋេន រតនមយសីហាសនសទិសំ, បតិដ្ឋានដ្ឋេន មហាបថវីសទិសំ, អារម្មណដ្ឋេន អាលម្ពនរជ្ជុសទិសំ។ ឥទញ្ហិ ទុក្ខនិត្ថរណដ្ឋេន នាវា, សមស្សាសនដ្ឋេន សង្គាមសូរោ, ភយបរិត្តាណដ្ឋេន
យស្មា បន ទានំ ទេន្តោ សីលំ សមាទាតុំ សក្កោតិ, តស្មា តទនន្តរំ សីលកថំ កថេសិ។ សីលកថន្តិ
‘‘ឥទំ បន សីលំ និស្សាយ អយំ សគ្គោ លព្ភតី’’តិ ទស្សេតុំ សីលានន្តរំ សគ្គកថំ កថេសិ។ សគ្គកថន្តិ ‘‘អយំ សគ្គោ នាម ឥដ្ឋោ កន្តោ មនាបោ, និច្ចមេត្ថ កីឡា, និច្ចំ សម្បត្តិយោ លព្ភន្តិ, ចាតុមហារាជិកា ទេវា នវុតិវស្សសតសហស្សានិ ទិព្ពសុខំ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវន្តិ, តាវតិំសា តិស្សោ ច វស្សកោដិយោ សដ្ឋិ ច វស្សសតសហស្សានី’’តិ ឯវមាទិសគ្គគុណប្បដិសំយុត្តំ កថំ។ សគ្គសម្បត្តិំ កថយន្តានញ្ហិ ពុទ្ធានំ មុខំ នប្បហោតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘អនេកបរិយាយេន ខ្វាហំ, ភិក្ខវេ, សគ្គកថំ កថេយ្យ’’ន្តិអាទិ (ម. និ. ៣.២៥៥)។
ឯវំ សគ្គកថាយ បលោភេត្វា បន ហត្ថិំ អលង្ករិត្វា តស្ស សោណ្ឌំ ឆិន្ទន្តោ វិយ ‘‘អយម្បិ សគ្គោ អនិច្ចោ អទ្ធុវោ, ន ឯត្ថ ឆន្ទរាគោ កត្តព្ពោ’’តិ ទស្សនត្ថំ ‘‘អប្បស្សាទា កាមា ពហុទុក្ខា ពហុបាយាសា, អាទីនវោ ឯត្ថ ភិយ្យោ’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.២៣៥-២៣៦; ២.៤២) នយេន កាមានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ កថេសិ។ តត្ថ អាទីនវោតិ ទោសោ។ ឱការោតិ អវការោ លាមកភាវោ។ សំកិលេសោតិ តេហិ សត្តានំ សំសារេ សំកិលិស្សនំ។ យថាហ – ‘‘សំកិលិស្សន្តិ វត, ភោ, សត្តា’’តិ (ម. និ. ២.៣៥១)។
ឯវំ កាមាទីនវេន តជ្ជេត្វា នេក្ខម្មេ អានិសំសំ បកាសេសិ។ កល្លចិត្តន្តិ អរោគចិត្តំ។ សាមុក្កំសិកាតិ សាមំ ឧក្កំសិកា អត្តនាយេវ ឧទ្ធរិត្វា គហិតា, សយម្ភុញាណេន ទុក្ខំ សមុទយំ និរោធំ មគ្គន្តិ។ វិរជំ វីតមលន្តិ រាគរជាទីនំ អភាវា វិរជំ, រាគមលាទីនំ ធម្មចក្ខុន្តិ ឥធ សោតាបត្តិមគ្គោ អធិប្បេតោ។ តស្ស ឧប្បត្តិអាការទស្សនត្ថំ យំកិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្ពំ តំ និរោធធម្មន្តិ អាហ។ តញ្ហិ និរោធំ អារម្មណំ កត្វា កិច្ចវសេន ឯវំ សព្ពសង្ខតំ បដិវិជ្ឈន្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ ទិដ្ឋោ អរិយសច្ចធម្មោ ឯតេនាតិ ទិដ្ឋធម្មោ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ តិណ្ណា វិចិកិច្ឆា អនេនាតិ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ។ វិគតា កថំកថា អស្សាតិ វិគតកថំកថោ។ វិសារជ្ជំ បត្តោតិ វេសារជ្ជប្បត្តោ។ កត្ថ? សត្ថុសាសនេ។ នាស្ស បរោ បច្ចយោ, ន បរំ សទ្ធាយ ឯត្ថ វត្តតីតិ អបរប្បច្ចយោ។
បវត្តមំសន្តិ បកតិយា បវត្តំ កប្បិយមំសំ មូលំ គហេត្វា អន្តរាបណេ បរិយេសាហីតិ អធិប្បាយោ។ សម្ពហុលា និគណ្ឋាតិ បញ្ចសតមត្តា និគណ្ឋា។ ថូលំ បសុន្តិ ថូលំ មហាសរីរំ គោកណ្ណមហិំសសូករសង្ខាតំ បសុំ។ ឧទ្ទិស្សកតន្តិ អត្តានំ ឧទ្ទិសិត្វា កតំ, មារិតន្តិ អត្ថោ។ បដិច្ចកម្មន្តិ ស្វាយំ តំ មំសំ បដិច្ច តំ បាណវធកម្មំ ផុសតិ។ តញ្ហិ អកុសលំ ឧបឌ្ឍំ ទាយកស្ស, ឧបឌ្ឍំ បដិគ្គាហកស្ស ហោតីតិ នេសំ លទ្ធិ។ អបរោ បដិច្ចកម្មន្តិ អត្តានំ បដិច្ចកតំ។ អថ វា បដិច្ចកម្មន្តិ និមិត្តកម្មស្សេតំ អធិវចនំ, តំ បដិច្ចកម្មំ ឯត្ថ អត្ថីតិ មំសម្បិ បដិច្ចកម្មន្តិ វុត្តំ។ ឧបកណ្ណកេតិ កណ្ណមូលេ។ អលន្តិ បដិក្ខេបវចនំ, កិំ ឥមិនាតិ អត្ថោ។ ន ច បនេតេតិ ឯតេ អាយស្មន្តោ ទីឃរត្តំ អវណ្ណកាមា ហុត្វា អវណ្ណំ ភាសន្តាបិ អព្ភាចិក្ខន្តា ន ជិរិទន្តិ, អព្ភក្ខានស្ស អន្តំ ន គច្ឆន្តីតិ អត្ថោ។ អថ វា លជ្ជនត្ថេ ឥទំ ជិរិទន្តីតិ បទំ ទដ្ឋព្ពំ, ន លជ្ជន្តីតិ អត្ថោ។
៣. អស្សាជានីយសុត្តវណ្ណនា
១៣. តតិយេ អង្គេហីតិ គុណង្គេហិ។ តស្សំ ទិសាយំ ជាតោ ហោតីតិ តស្សំ សិន្ធុនទីតីរទិសាយំ ជាតោ ហោតិ។ អញ្ញេបិ ភទ្រា អស្សាជានីយា តត្ថេវ ជាយន្តិ។ អល្លំ វា សុក្ខំ វាតិ អល្លតិណំ វា សុក្ខតិណំ វា។ នាញ្ញេ អស្សេ ឧព្ពេជេតាតិ អញ្ញេ អស្សេ ន ឧព្ពេជេតិ ន បហរតិ ន ឌំសតិ ន កលហំ ករោតិ។ សាឋេយ្យានីតិ សឋភាវោ។ កូដេយ្យានីតិ កូដភាវោ។ ជិម្ហេយ្យានីតិ ជិម្ហភាវោ។ វង្កេយ្យានីតិ វង្កភាវា។ ឥច្ចស្ស ចតូហិបិ បទេហិ អសិក្ខិតភាវោវ កថិតោ វាហីតិ វហនសភាវោ ទិន្នោវាទបដិករោ។ យាវ ជីវិតមរណបរិយាទានាតិ យាវ ជីវិតស្ស មរណេន បរិយោសានា។ សក្កច្ចំ បរិភុញ្ជតីតិ អមតំ បុរិសថាមេនាតិអាទីសុ ញាណថាមាទយោ កថិតា។ សណ្ឋានន្តិ ឱសក្កនំ បដិប្បស្សទ្ធិ។
៤. អស្សខឡុង្កសុត្តវណ្ណនា
១៤. ចតុត្ថេ ‘‘បេហី’’តិ វុត្តោតិ ‘‘គច្ឆា’’តិ វុត្តោ។ បិដ្ឋិតោ រថំ បវត្តេតីតិ ខន្ធដ្ឋិកេន យុគំ ឧប្បីឡិត្វា បច្ឆិមភាគេន រថំ បវដ្ដេន្តោ ឱសក្កតិ។ បច្ឆា លង្ឃតិ, កុព្ពរំ ហនតីតិ ទ្វេ បច្ឆិមបាទេ ឧក្ខិបិត្វា តេហិ បហរិត្វា រថកុព្ពរំ ភិន្ទតិ។ តិទណ្ឌំ ភញ្ជតីតិ រថស្ស បុរតោ តយោ ទណ្ឌកា ហោន្តិ, តេ ភញ្ជតិ។ រថីសាយ សត្ថិំ ឧស្សជ្ជិត្វាតិ សីសំ នាមេត្វា យុគំ ភូមិយំ បាតេត្វា សត្ថិនា រថីសំ បហរិត្វា។ អជ្ឈោមទ្ទតីតិ ទ្វីហិ បុរិមបាទេហិ ឦសំ មទ្ទន្តោ តិដ្ឋតិ។ ឧព្ពដុមំ រថំ ករោតីតិ ថលំ វា កណ្ឌកដ្ឋានំ វា រថំ អារោបេតិ។ អនាទិយិត្វាតិ អមនសិកត្វា អគណិត្វា។ មុខាធានន្តិ មុខឋបនត្ថាយ ទិន្នំ អយសង្ខលិកំ។ ខីលដ្ឋាយីតិ ចត្តារោ បាទេ ថម្ភេ វិយ និច្ចលំ ឋបេត្វា ខីលដ្ឋានសទិសេន ឋានេន តិដ្ឋតិ។ ឥមស្មិំ
៥. មលសុត្តវណ្ណនា
១៥. បញ្ចមេ អសជ្ឈាយមលាតិ ឧគ្គហិតមន្តានំ អសជ្ឈាយករណំ មលំ នាម ហោតិ។ អនុដ្ឋានមលា ឃរាតិ ឧដ្ឋានវីរិយាភាវោ ឃរានំ មលំ នាម។ វណ្ណស្សាតិ សរីរវណ្ណស្ស។ រក្ខតោតិ យំកិញ្ចិ អត្តនោ សន្តកំ រក្ខន្តស្ស។ អវិជ្ជា បរមំ មលន្តិ តតោ សេសាកុសលធម្មមលតោ អដ្ឋសុ ឋានេសុ អញ្ញាណភូតា វដ្ដមូលសង្ខាតា ពហលន្ធការអវិជ្ជា បរមំ មលំ។ តតោ ហិ មលតរំ នាម នត្ថិ។ ឥមស្មិម្បិ សុត្តេ វដ្ដមេវ កថិតំ។
៦. ទូតេយ្យសុត្តវណ្ណនា
១៦. ឆដ្ឋេ ទូតេយ្យន្តិ ទូតកម្មំ។ គន្តុមរហតីតិ តំ ទូតេយ្យសង្ខាតំ សាសនំ ធារេត្វា ហរិតុំ អរហតិ។ សោតាតិ យោ តំ អស្ស សាសនំ ទេតិ សាវេតាតិ តំ ឧគ្គណ្ហិត្វា ‘‘ឥទំ នាម តុម្ហេហិ វុត្ត’’ន្តិ បដិសាវេតា។ ឧគ្គហេតាតិ សុគ្គហិតំ កត្វា ឧគ្គហេតា។ ធារេតាតិ សុធារិតំ វិញ្ញាតិ អត្ថានត្ថស្ស អត្ថំ ជានិតា។ វិញ្ញាបេតាតិ បរំ វិជានាបេតា។ សហិតា សហិតស្សាតិ ឥទំ សហិតំ, ឥទំ អសហិតន្តិ ឯវំ សហិតាសហិតស្ស កុសលោ, ឧបគតានុបគតេសុ ឆេកោ សាសនំ អារោចេន្តោ សហិតំ សល្លក្ខេត្វា អារោចេតិ។ ន ព្យថតីតិ វេធតិ ន ឆម្ភតិ។ អសន្ទិទ្ធន្តិ បុច្ឆិតោតិ បញ្ហត្ថាយ បុច្ឆិតោ។
៧-៨. ពន្ធនសុត្តទ្វយវណ្ណនា
១៧-១៨. សត្តមេ រុណ្ណេនាតិ រុទិតេន។ អាកប្បេនាតិ និវាសនបារុបនាទិនា វិធានេន។ វនភង្គេនាតិ វនតោ ភញ្ជិត្វា អាហដេន បុប្ផផលាទិបណ្ណាការេន។ អដ្ឋមេបិ ឯសេវ នយោ។
៩. បហារាទសុត្តវណ្ណនា
១៩. នវមេ បហារាទោតិ ឯវំនាមកោ។ អសុរិន្ទោតិ អសុរជេដ្ឋកោ។ អសុរេសុ ហិ វេបចិត្តិ រាហុ បហារាទោតិ ឥមេ តយោ ជេដ្ឋកា។ យេន ភគវា តេនុបសង្កមីតិ ទសពលស្ស អភិសម្ពុទ្ធទិវសតោ បដ្ឋាយ ‘‘អជ្ជ គមិស្សាមិ ស្វេ គមិស្សាមី’’តិ ឯកាទស វស្សានិ អតិក្កមិត្វា ទ្វាទសមេ វស្សេ សត្ថុ វេរញ្ជាយំ វសនកាលេ ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស សន្តិកំ គមិស្សាមី’’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេត្វា ‘‘មម ‘អជ្ជ ស្វេ’តិ ទ្វាទស វស្សានិ ជាតានិ, ហន្ទាហំ ឥទានេវ គច្ឆាមី’’តិ តង្ខណំយេវ អសុរគណបរិវុតោ អសុរភវនា និក្ខមិត្វា ទិវា ទិវស្ស យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឯកមន្តំ អដ្ឋាសីតិ សោ កិរ ‘‘តថាគតំ បញ្ហំ បុច្ឆិត្វា ឯវ ធម្មំ សុណិស្សាមី’’តិ អាគតោ, តថាគតស្ស បន ទិដ្ឋកាលតោ បដ្ឋាយ ពុទ្ធគារវេន បុច្ឆិតុំ អសក្កោន្តោ អបិ សត្ថារំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ តតោ សត្ថា ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ បហារាទោ មយិ អកថេន្តេ បឋមតរំ កថេតុំ ន សក្ខិស្សតិ, ចិណ្ណវសិដ្ឋានេយេវ នំ កថាសមុដ្ឋាបនត្ថំ ឯកំ បញ្ហំ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ
អថ អបិ បន បហារាទាតិអាទិមាហ។ តត្ថ អភិរមន្តីតិ រតិំ វិន្ទន្តិ, អនុក្កណ្ឋមានា វសន្តីតិ អត្ថោ។ សោ ‘‘បរិចិណ្ណដ្ឋានេយេវ មំ ភគវា បុច្ឆតី’’តិ អត្តមនោ ហុត្វា អភិរមន្តិ, ភន្តេតិ អាហ។ អនុបុព្ពនិន្នោតិអាទីនិ សព្ពានិ អនុបដិបាដិយា និន្នភាវស្ស វេវចនានិ។ ន អាយតកេនេវ បបាតោតិ ន ឆិន្នតដមហាសោព្ភោ វិយ អាទិតោវ បបាតោ
ឋិតធម្មោតិ ឋិតសភាវោ។ កុណបេនាតិ យេន កេនចិ ហត្ថិអស្សាទីនំ កឡេវរេន។ ថលំ ឧស្សារេតីតិ ហត្ថេន គហេត្វា វិយ វីចិបហារេនេវ ថលំ ខិបតិ។
គង្គាយមុនាតិ ឥធ ឋត្វា ឥមាសំ នទីនំ ឧប្បត្តិកថំ កថេតុំ វដ្ដតិ។ អយំ តាវ ជម្ពុទីបោ ទសសហស្សយោជនបរិមាណោ, តត្ថ ចតុសហស្សយោជនបរិមាណោ បទេសោ ឧទកេន អជ្ឈោត្ថដោ មហាសមុទ្ទោតិ សង្ខំ គតោ, តិសហស្សយោជនប្បមាណេ មនុស្សា វសន្តិ, តិសហស្សយោជនប្បមាណេ ហិមវា បតិដ្ឋិតោ ឧព្ពេធេន បញ្ចយោជនសតិកោ ចតុរាសីតិកូដសហស្សបដិមណ្ឌិតោ សមន្តតោ សន្ទមានបញ្ចសតនទីវិចិត្តោ, យត្ថ អាយាមវិត្ថារេន ច គម្ភីរតោ ច បណ្ណាសបណ្ណាសយោជនា ទិយឌ្ឍយោជនសតបរិមណ្ឌលា អនោតត្តទហោ កណ្ណមុណ្ឌទហោ
តេសុ អនោតត្តោ សុទស្សនកូដំ ចិត្តកូដំ កាឡកូដំ គន្ធមាទនកូដំ កេលាសកូដន្តិ ឥមេហិ បញ្ចហិ បព្ពតេហិ បរិក្ខិត្តោ។ តត្ថ សុទស្សនកូដំ សោវណ្ណមយំ ទ្វិយោជនសតុព្ពេធំ អន្តោវង្កំ កាកមុខសណ្ឋានំ តមេវ សរំ បដិច្ឆាទេត្វា តិដ្ឋតិ, ចិត្តកូដំ សព្ពរតនមយំ, កាឡកូដំ អញ្ជនមយំ, គន្ធមាទនកូដំ សានុមយំ អព្ភន្តរេ មុគ្គវណ្ណំ, មូលគន្ធោ សារគន្ធោ ផេគ្គុគន្ធោ តចគន្ធោ បបដិកាគន្ធោ រសគន្ធោ បត្តគន្ធោ បុប្ផគន្ធោ ផលគន្ធោ
តត្ថ មនោហរសិលាតលានិ និម្មច្ឆកច្ឆបានិ ផលិកសទិសនិម្មលោទកានិ ន្ហានតិត្ថានិ សុបដិយត្តានិ
តស្ស ចតូសុ បស្សេសុ សីហមុខំ, ហត្ថិមុខំ, អស្សមុខំ, ឧសភមុខន្តិ ចត្តារិ មុខានិ ហោន្តិ, យេហិ ចតស្សោ នទិយោ សន្ទន្តិ។ សីហមុខេន និក្ខន្តនទីតីរេ សីហា ពហុតរា ហោន្តិ, ហត្ថិមុខាទីហិ ហត្ថិអស្សឧសភា។ បុរត្ថិមទិសតោ និក្ខន្តនទី អនោតត្តំ តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា ឥតរា តិស្សោ នទិយោ អនុបគម្ម បាចីនហិមវន្តេនេវ អមនុស្សបថំ គន្ត្វា មហាសមុទ្ទំ បវិសតិ។ បច្ឆិមទិសតោ ច ឧត្តរទិសតោ ច និក្ខន្តនទិយោបិ តថេវ បទក្ខិណំ កត្វា បច្ឆិមហិមវន្តេនេវ ឧត្តរហិមវន្តេនេវ ច អមនុស្សបថំ គន្ត្វា មហាសមុទ្ទំ បវិសន្តិ។ ទក្ខិណមុខតោ និក្ខន្តនទី បន តំ តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា ឧត្តរេន ឧជុកំ បាសាណបិដ្ឋេនេវ សដ្ឋិ យោជនានិ គន្ត្វា បព្ពតំ បហរិត្វា ឧដ្ឋាយ បរិក្ខេបេន តិគាវុតប្បមាណា ឧទកធារា ហុត្វា អាកាសេន សដ្ឋិ យោជនានិ គន្ត្វា តិយគ្គឡេ នាម បាសាណេ បតិតា, បាសាណោ ឧទកធារាវេគេន ភិន្នោ។ តត្ថ បញ្ញាសយោជនប្បមាណា តិយគ្គឡា នាម មហាបោក្ខរណី ជាតា, បោក្ខរណិយា កូលំ ភិន្ទិត្វា បាសាណំ បវិសិត្វា សដ្ឋិ យោជនានិ គតា។ តតោ ឃនបថវិំ ភិន្ទិត្វា ឧម្មង្គេន សដ្ឋិ យោជនានិ គន្ត្វា គិញ្ឈំ នាម តិរច្ឆានបព្ពតំ បហរិត្វា ហត្ថតលេ បញ្ចង្គុលិសទិសា បញ្ច ធារា ហុត្វា បវត្តតិ។ សា អាវត្តគង្គាតិ វុច្ចតិ កណ្ហគង្គា, អាកាសេន សដ្ឋិ យោជនានិ គតដ្ឋានេ អាកាសគង្គា, តិយគ្គឡបាសាណេ បញ្ញាសយោជនោកាសេ ឋិតា តិយគ្គឡបោក្ខរណី, កូលំ ភិន្ទិត្វា បាសាណំ បវិសិត្វា សដ្ឋិ យោជនានិ គតដ្ឋានេ ពហលគង្គាតិ, ឧមង្គេន សដ្ឋិ យោជនានិ គតដ្ឋានេ ឧមង្គគង្គាតិ វុច្ចតិ។ វិញ្ឈំ នាម តិរច្ឆានបព្ពតំ បហរិត្វា បញ្ច ធារា ហុត្វា បវត្តនដ្ឋានេ បន គង្គា, យមុនា, អចិរវតី, សរភូ, មហីតិ បញ្ច សង្ខំ គតា។ ឯវមេតា បញ្ច មហានទិយោ ហិមវន្តតោ បវត្តន្តីតិ វេទិតព្ពា។
សវន្តិយោតិ យា កាចិ សវមានា គច្ឆន្តី មហានទិយោ វា កុន្នទិយោ វា។ អប្បេន្តីតិ អល្លីយន្តិ ឱសរន្តិ។ ធារាតិ វុដ្ឋិធារា។ បូរត្តន្តិ បុណ្ណភាវោ។ មហាសមុទ្ទស្ស ហិ អយំ ធម្មតា – ‘‘ឥមស្មិំ កាលេ ទេវោ មន្ទោ ជាតោ, ជាលក្ខិបាទីនិ អាទាយ មច្ឆកច្ឆបេ គណ្ហិស្សាមា’’តិ វា ‘‘ឥមស្មិំ កាលេ មហន្តា វុដ្ឋិ, លភិស្សាម នុ ខោ បិដ្ឋិបសារណដ្ឋាន’’ន្តិ វា ឯករសោតិ អសម្ភិន្នរសោ។
មុត្តាតិ ខុទ្ទកមហន្តវដ្ដទីឃាទិភេទា អនេកវិធា មណីតិ រត្តនីលាទិភេទោ អនេកវិធោ។ វេឡុរិយោតិ វំសវណ្ណសិរីសបុប្ផវណ្ណាទិភេទោ អនេកវិធោ។ សង្ខោតិ ទក្ខិណាវដ្ដតម្ពកុច្ឆិកធមនសង្ខាទិភេទោ អនេកវិធោ។ សិលាតិ សេតកាឡមុគ្គវណ្ណាទិភេទោ អនេកវិធា។ បវាឡន្តិ ខុទ្ទកមហន្តរត្តឃនរត្តាទិភេទំ អនេកវិធំ។ មសារគល្លន្តិ កពរមណិ។ នាគាតិ ឩមិបិដ្ឋវាសិនោបិ វិមានដ្ឋកា នាគាបិ។
អដ្ឋ បហារាទាតិ សត្ថា អដ្ឋបិ ធម្មេ វត្តុំ សក្កោតិ, សោឡសបិ ពាត្តិំសបិ ចតុសដ្ឋិបិ សហស្សម្បិ, បហារាទេន បន អដ្ឋ កថិតា, អហម្បិ តេហេវ សរិក្ខកេ កត្វា កថេស្សាមីតិ ចិន្តេត្វា ឯវមាហ។ អនុបុព្ពសិក្ខាតិអាទីសុ អនុបុព្ពសិក្ខាយ តិស្សោ សិក្ខា គហិតា, អនុបុព្ពកិរិយាយ តេរស ធុតង្គានិ, អនុបុព្ពបដិបទាយ សត្ត អនុបស្សនា អដ្ឋារស មហាវិបស្សនា អដ្ឋតិំស អារម្មណវិភត្តិយោ សត្តតិំស ពោធបក្ខិយធម្មា ន អាយតកេនេវ អញ្ញាបដិវេធោតិ មណ្ឌូកស្ស ឧប្បតិត្វា គមនំ វិយ អាទិតោវ សីលបូរណាទិំ អកត្វា អរហត្តប្បដិវេធោ នាម នត្ថិ, បដិបាដិយា បន សីលសមាធិបញ្ញាយោ បូរេត្វាវ សក្កា អរហត្តំ បត្តុន្តិ អត្ថោ។
អារកាវាតិ ទូរេយេវ។ ន តេន និព្ពានធាតុយា ឩនត្តំ វា បូរត្តំ វាតិ អសង្ខ្យេយ្យេបិ កប្បេ ពុទ្ធេសុ អនុប្បន្នេសុ ឯកសត្តោបិ បរិនិព្ពាតុំ ន សក្កោតិ, តទាបិ ‘‘តុច្ឆា និព្ពានធាតូ’’តិ ន
១០. ឧបោសថសុត្តវណ្ណនា
២០. ទសមេ និសិន្នោ ហោតីតិ ឧបោសថករណត្ថាយ ឧបាសិកាយ រតនបាសាទេ និសិន្នោ។ និសជ្ជ បន ភិក្ខូនំ ចិត្តានិ ឱលោកេន្តោ ឯកំ ទុស្សីលបុគ្គលំ ទិស្វា ‘‘សចាហំ ឥមស្មិំ បុគ្គលេ អភិក្កន្តាតិ អតិក្កន្តា បរិក្ខីណា។ ឧទ្ធស្តេ អរុណេតិ ឧគ្គតេ អរុណសីសេ។ នន្ទិមុខិយាតិ តុដ្ឋមុខិយា។ អបរិសុទ្ធា, អានន្ទ, បរិសាតិ ‘‘អសុកបុគ្គលោ អបរិសុទ្ធោ’’តិ អវត្វា ‘‘អបរិសុទ្ធា, អានន្ទ, បរិសា’’តិ អាហ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ។
មហាវគ្គោ ទុតិយោ។