(១១) ១. សមណសញ្ញាវគ្គោ
១. សមណសញ្ញាសុត្តំ
១០១. ‘‘តិស្សោ ឥមា, ភិក្ខវេ, សមណសញ្ញា ភាវិតា ពហុលីកតា សត្ត ធម្មេ បរិបូរេន្តិ។ កតមា តិស្សោ? វេវណ្ណិយម្ហិ អជ្ឈុបគតោ, បរបដិពទ្ធា មេ ជីវិកា, អញ្ញោ មេ អាកប្បោ ករណីយោតិ – ឥមា ខោ, ភិក្ខវេ, តិស្សោ សមណសញ្ញា ភាវិតា ពហុលីកតា សត្ត ធម្មេ បរិបូរេន្តិ។
‘‘កតមេ សត្ត? សន្តតការី សតតការី (ស្យា. បី. ក.) ហោតិ សន្តតវុត្តិ សតតវុត្តិ (ស្យា. បី.) សីលេសុ, អនភិជ្ឈាលុ ហោតិ, អព្យាបជ្ជោ ហោតិ, អនតិមានី ហោតិ, សិក្ខាកាមោ ហោតិ , ឥទមត្ថំតិស្ស ហោតិ ជីវិតបរិក្ខារេសុ, អារទ្ធវីរិយោ ច អារទ្ធវិរិយោ ច (សី. បី.), អារទ្ធវិរិយោ (ស្យា.) វិហរតិ។ ឥមា ខោ, ភិក្ខវេ, តិស្សោ សមណសញ្ញា ភាវិតា ពហុលីកតា ឥមេ សត្ត ធម្មេ បរិបូរេន្តី’’តិ។ បឋមំ។
២. ពោជ្ឈង្គសុត្តំ
១០២. ‘‘សត្តិមេ, ភិក្ខវេ, ពោជ្ឈង្គា ភាវិតា ពហុលីកតា តិស្សោ វិជ្ជា បរិបូរេន្តិ។ កតមេ សត្ត? សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ, ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ, វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ, បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ, បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ, សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ, ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ – ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, សត្ត ពោជ្ឈង្គា ភាវិតា ពហុលីកតា តិស្សោ វិជ្ជា បរិបូរេន្តិ។ កតមា តិស្សោ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, សេយ្យថិទំ – ឯកម្បិ ជាតិំ ទ្វេបិ ជាតិយោ តិស្សោបិ ជាតិយោ…បេ.… ឥតិ សាការំ សឧទ្ទេសំ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ។ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន…បេ.… យថាកម្មូបគេ សត្តេ បជានាតិ ។ អាសវានំ ខយា…បេ.… សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, សត្ត ពោជ្ឈង្គា ភាវិតា ពហុលីកតា ឥមា តិស្សោ វិជ្ជា បរិបូរេន្តី’’តិ។ ទុតិយំ។
៣. មិច្ឆត្តសុត្តំ
១០៣. ‘‘មិច្ឆត្តំ , ភិក្ខវេ, អាគម្ម វិរាធនា ហោតិ, នោ អារាធនា។ កថញ្ច, ភិក្ខវេ, មិច្ឆត្តំ អាគម្ម វិរាធនា ហោតិ, នោ អារាធនា? មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសង្កប្បោ បហោតិ, មិច្ឆាសង្កប្បស្ស មិច្ឆាវាចា បហោតិ, មិច្ឆាវាចស្ស មិច្ឆាកម្មន្តោ បហោតិ, មិច្ឆាកម្មន្តស្ស មិច្ឆាអាជីវោ បហោតិ, មិច្ឆាអាជីវស្ស មិច្ឆាវាយាមោ បហោតិ, មិច្ឆាវាយាមស្ស មិច្ឆាសតិ បហោតិ, មិច្ឆាសតិស្ស មិច្ឆាសមាធិ បហោតិ, មិច្ឆាសមាធិស្ស មិច្ឆាញាណំ បហោតិ, មិច្ឆាញាណិស្ស មិច្ឆាញាណស្ស (បី. ក.) មិច្ឆាវិមុត្តិ បហោតិ។ ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, មិច្ឆត្តំ អាគម្ម វិរាធនា ហោតិ, នោ អារាធនា។
‘‘សម្មត្តំ, ភិក្ខវេ, អាគម្ម អារាធនា ហោតិ, នោ វិរាធនា។ កថញ្ច, ភិក្ខវេ, សម្មត្តំ អាគម្ម អារាធនា ហោតិ, នោ វិរាធនា? សម្មាទិដ្ឋិកស្ស, ភិក្ខវេ, សម្មាសង្កប្បោ បហោតិ, សម្មាសង្កប្បស្ស សម្មាវាចា បហោតិ, សម្មាវាចស្ស សម្មាកម្មន្តោ បហោតិ, សម្មាកម្មន្តស្ស សម្មាអាជីវោ បហោតិ, សម្មាអាជីវស្ស សម្មាវាយាមោ បហោតិ, សម្មាវាយាមស្ស សម្មាសតិ បហោតិ, សម្មាសតិស្ស សម្មាសមាធិ បហោតិ, សម្មាសមាធិស្ស សម្មាញាណំ បហោតិ, សម្មាញាណិស្ស សម្មាញាណស្ស (បី. ក.) សម្មាវិមុត្តិ បហោតិ។ ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, សម្មត្តំ អាគម្ម អារាធនា ហោតិ, នោ វិរាធនា’’តិ។ តតិយំ។
៤. ពីជសុត្តំ
១០៤. អ. និ. ១.៣០៦; កថា. ៧០៨ ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស, ភិក្ខវេ, បុរិសបុគ្គលស្ស មិច្ឆាសង្កប្បស្ស មិច្ឆាវាចស្ស មិច្ឆាកម្មន្តស្ស មិច្ឆាអាជីវស្ស មិច្ឆាវាយាមស្ស មិច្ឆាសតិស្ស មិច្ឆាសមាធិស្ស មិច្ឆាញាណិស្ស មិច្ឆាវិមុត្តិស្ស យញ្ច កាយកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ សមាទិណ្ណំ (បី. ក.) យញ្ច វចីកម្មំ… យញ្ច មនោកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ យា ច ចេតនា យា ច បត្ថនា យោ ច បណិធិ យេ ច សង្ខារា, សព្ពេ តេ ធម្មា អនិដ្ឋាយ អកន្តាយ អមនាបាយ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស ទិដ្ឋិ ហិ (សី. ស្យា. បី.), ភិក្ខវេ, បាបិកា។
‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, និម្ពពីជំ វា កោសាតកិពីជំ វា តិត្តកាលាពុពីជំ វា អល្លាយ បថវិយា និក្ខិត្តំ យញ្ចេវ បថវិរសំ ឧបាទិយតិ យញ្ច អាបោរសំ ឧបាទិយតិ , សព្ពំ តំ តិត្តកត្តាយ កដុកត្តាយ អសាតត្តាយ សំវត្តតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ពីជញ្ហិ, ភិក្ខវេ, បាបកំ។ ឯវមេវំ ខោ, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស បុរិសបុគ្គលស្ស មិច្ឆាសង្កប្បស្ស មិច្ឆាវាចស្ស មិច្ឆាកម្មន្តស្ស មិច្ឆាអាជីវស្ស មិច្ឆាវាយាមស្ស មិច្ឆាសតិស្ស មិច្ឆាសមាធិស្ស មិច្ឆាញាណិស្ស មិច្ឆាវិមុត្តិស្ស យញ្ចេវ កាយកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ យញ្ច វចីកម្មំ… យញ្ច មនោកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ យា ច ចេតនា យា ច បត្ថនា យោ ច បណិធិ យេ ច សង្ខារា, សព្ពេ តេ ធម្មា អនិដ្ឋាយ អកន្តាយ អមនាបាយ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស, ភិក្ខវេ , បាបិកា។
‘‘សម្មាទិដ្ឋិកស្ស, ភិក្ខវេ, បុរិសបុគ្គលស្ស សម្មាសង្កប្បស្ស សម្មាវាចស្ស សម្មាកម្មន្តស្ស សម្មាអាជីវស្ស សម្មាវាយាមស្ស សម្មាសតិស្ស សម្មាសមាធិស្ស សម្មាញាណិស្ស សម្មាវិមុត្តិស្ស យញ្ចេវ កាយកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ យញ្ច វចីកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ យញ្ច មនោកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ យា ច ចេតនា យា ច បត្ថនា យោ ច បណិធិ យេ ច សង្ខារា, សព្ពេ តេ ធម្មា ឥដ្ឋាយ កន្តាយ មនាបាយ ហិតាយ សុខាយ សំវត្តន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស, ភិក្ខវេ, ភទ្ទិកា។
‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ឧច្ឆុពីជំ វា សាលិពីជំ វា មុទ្ទិកាពីជំ វា អល្លាយ បថវិយា និក្ខិត្តំ យញ្ច បថវិរសំ ឧបាទិយតិ យញ្ច អាបោរសំ ឧបាទិយតិ សព្ពំ តំ សាតត្តាយ មធុរត្តាយ អសេចនកត្តាយ សំវត្តតិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ពីជញ្ហិ ភិក្ខវេ, ភទ្ទកំ។ ឯវមេវំ ខោ, ភិក្ខវេ, សម្មាទិដ្ឋិកស្ស…បេ. … សម្មាវិមុត្តិស្ស យញ្ចេវ កាយកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ យញ្ច វចីកម្មំ… យញ្ច មនោកម្មំ យថាទិដ្ឋិ សមត្តំ សមាទិន្នំ យា ច ចេតនា យា ច បត្ថនា យោ ច បណិធិ យេ ច សង្ខារា, សព្ពេ តេ ធម្មា ឥដ្ឋាយ កន្តាយ មនាបាយ ហិតាយ សុខាយ សំវត្តន្តិ។ តំ កិស្ស ហេតុ? ទិដ្ឋិ ហិស្ស, ភិក្ខវេ, ភទ្ទិកា’’តិ។ ចតុត្ថំ។
៥. វិជ្ជាសុត្តំ
១០៥. ‘‘អវិជ្ជា , ភិក្ខវេ, បុព្ពង្គមា អកុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយា, អន្វទេវ អហិរិកំ អនោត្តប្បំ។ អវិជ្ជាគតស្ស, ភិក្ខវេ, អវិទ្ទសុនោ មិច្ឆាទិដ្ឋិ បហោតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស មិច្ឆាសង្កប្បោ បហោតិ, មិច្ឆាសង្កប្បស្ស មិច្ឆាវាចា បហោតិ, មិច្ឆាវាចស្ស មិច្ឆាកម្មន្តោ បហោតិ, មិច្ឆាកម្មន្តស្ស មិច្ឆាអាជីវោ បហោតិ, មិច្ឆាអាជីវស្ស មិច្ឆាវាយាមោ បហោតិ, មិច្ឆាវាយាមស្ស មិច្ឆាសតិ បហោតិ, មិច្ឆាសតិស្ស មិច្ឆាសមាធិ បហោតិ, មិច្ឆាសមាធិស្ស មិច្ឆាញាណំ បហោតិ, មិច្ឆាញាណិស្ស មិច្ឆាវិមុត្តិ បហោតិ។
‘‘វិជ្ជា, ភិក្ខវេ, បុព្ពង្គមា កុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយា, អន្វទេវ ហិរោត្តប្បំ។ វិជ្ជាគតស្ស, ភិក្ខវេ, វិទ្ទសុនោ សម្មាទិដ្ឋិ បហោតិ, សម្មាទិដ្ឋិកស្ស សម្មាសង្កប្បោ បហោតិ, សម្មាសង្កប្បស្ស សម្មាវាចា បហោតិ, សម្មាវាចស្ស សម្មាកម្មន្តោ បហោតិ, សម្មាកម្មន្តស្ស សម្មាអាជីវោ បហោតិ, សម្មាអាជីវស្ស សម្មាវាយាមោ បហោតិ, សម្មាវាយាមស្ស សម្មាសតិ បហោតិ, សម្មាសតិស្ស សម្មាសមាធិ បហោតិ, សម្មាសមាធិស្ស សម្មាញាណំ បហោតិ, សម្មាញាណិស្ស សម្មាវិមុត្តិ បហោតី’’តិ។ បញ្ចមំ។
៦. និជ្ជរសុត្តំ
១០៦. ទី. និ. ៣.៣៦០ ‘‘ទសយិមានិ , ភិក្ខវេ, និជ្ជរវត្ថូនិ។ កតមានិ ទស? សម្មាទិដ្ឋិកស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ និជ្ជិណ្ណា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាសង្កប្បស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសង្កប្បោ និជ្ជិណ្ណោ ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាសង្កប្បបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាសង្កប្បបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាវាចស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាចា និជ្ជិណ្ណា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាវាចាបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាវាចាបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាកម្មន្តស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាកម្មន្តោ និជ្ជិណ្ណោ ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាកម្មន្តបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាកម្មន្តបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាអាជីវស្ស , ភិក្ខវេ, មិច្ឆាអាជីវោ និជ្ជិណ្ណោ ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាអាជីវបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាអាជីវបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាវាយាមស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាយាមោ និជ្ជិណ្ណោ ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាវាយាមបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាវាយាមបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាសតិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសតិ និជ្ជិណ្ណា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាសតិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាសតិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាសមាធិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសមាធិ និជ្ជិណ្ណោ ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាសមាធិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាសមាធិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាញាណិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាញាណំ និជ្ជិណ្ណំ ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាញាណបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាញាណបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាវិមុត្តិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវិមុត្តិ និជ្ជិណ្ណា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាវិមុត្តិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និជ្ជិណ្ណា ហោន្តិ; សម្មាវិមុត្តិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។ ឥមានិ ខោ, ភិក្ខវេ, ទស និជ្ជរវត្ថូនី’’តិ។ ឆដ្ឋំ។
៧. ធោវនសុត្តំ
១០៧. ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, ទក្ខិណេសុ ជនបទេសុ ធោវនំ នាម។ តត្ថ ហោតិ អន្នម្បិ បានម្បិ ខជ្ជម្បិ ភោជ្ជម្បិ លេយ្យម្បិ បេយ្យម្បិ នច្ចម្បិ គីតម្បិ វាទិតម្បិ។ អត្ថេតំ, ភិក្ខវេ, ធោវនំ; ‘នេតំ នត្ថី’តិ វទាមិ។ តញ្ច ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, ធោវនំ ហីនំ គម្មំ បោថុជ្ជនិកំ អនរិយំ អនត្ថសំហិតំ ន និព្ពិទាយ ន វិរាគាយ ន និរោធាយ ន ឧបសមាយ ន អភិញ្ញាយ ន សម្ពោធាយ ន និព្ពានាយ សំវត្តតិ។
‘‘អហញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយំ ធោវនំ ទេសេស្សាមិ, យំ ធោវនំ ឯកន្តនិព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ, យំ ធោវនំ អាគម្ម ជាតិធម្មា សត្តា ជាតិយា បរិមុច្ចន្តិ, ជរាធម្មា សត្តា ជរាយ បរិមុច្ចន្តិ, មរណធម្មា សត្តា មរណេន បរិមុច្ចន្តិ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា សត្តា សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសេហិ បរិមុច្ចន្តិ។ តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘កតមញ្ច តំ, ភិក្ខវេ, អរិយំ ធោវនំ, (យំ ធោវនំ) ( ) នត្ថិ ស្យាមបោត្ថកេ ឯកន្តនិព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ, យំ ធោវនំ អាគម្ម ជាតិធម្មា សត្តា ជាតិយា បរិមុច្ចន្តិ, ជរាធម្មា សត្តា ជរាយ បរិមុច្ចន្តិ, មរណធម្មា សត្តា មរណេន បរិមុច្ចន្តិ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា សត្តា សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសេហិ បរិមុច្ចន្តិ?
‘‘សម្មាទិដ្ឋិកស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ និទ្ធោតា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និទ្ធោតា ហោន្តិ; សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាសង្កប្បស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសង្កប្បោ និទ្ធោតោ ហោតិ…បេ.… សម្មាវាចស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាចា និទ្ធោតា ហោតិ… សម្មាកម្មន្តស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាកម្មន្តោ និទ្ធោតោ ហោតិ… សម្មាអាជីវស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាអាជីវោ និទ្ធោតោ ហោតិ… សម្មាវាយាមស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាយាមោ និទ្ធោតោ ហោតិ… សម្មាសតិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសតិ និទ្ធោតា ហោតិ… សម្មាសមាធិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសមាធិ និទ្ធោតោ ហោតិ… សម្មាញាណិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាញាណំ និទ្ធោតំ ហោតិ…បេ.…។
‘‘សម្មាវិមុត្តិស្ស , ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវិមុត្តិ និទ្ធោតា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាវិមុត្តិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និទ្ធោតា ហោន្តិ; សម្មាវិមុត្តិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។ ឥទំ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, អរិយំ ធោវនំ ឯកន្តនិព្ពិទាយ វិរាគាយ និរោធាយ ឧបសមាយ អភិញ្ញាយ សម្ពោធាយ និព្ពានាយ សំវត្តតិ, យំ ធោវនំ អាគម្ម ជាតិធម្មា សត្តា ជាតិយា បរិមុច្ចន្តិ, ជរាធម្មា សត្តា ជរាយ បរិមុច្ចន្តិ, មរណធម្មា សត្តា មរណេន បរិមុច្ចន្តិ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា សត្តា សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសេហិ បរិមុច្ចន្តី’’តិ។ សត្តមំ។
៨. តិកិច្ឆកសុត្តំ
១០៨. ‘‘តិកិច្ឆកា , ភិក្ខវេ, វិរេចនំ ទេន្តិ បិត្តសមុដ្ឋានានម្បិ អាពាធានំ បដិឃាតាយ, សេម្ហសមុដ្ឋានានម្បិ អាពាធានំ បដិឃាតាយ, វាតសមុដ្ឋានានម្បិ អាពាធានំ បដិឃាតាយ។ អត្ថេតំ, ភិក្ខវេ, វិរេចនំ; ‘នេតំ នត្ថី’តិ វទាមិ។ តញ្ច ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, វិរេចនំ សម្បជ្ជតិបិ វិបជ្ជតិបិ។
‘‘អហញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយំ វិរេចនំ ទេសេស្សាមិ, យំ វិរេចនំ សម្បជ្ជតិយេវ នោ វិបជ្ជតិ, យំ វិរេចនំ អាគម្ម ជាតិធម្មា សត្តា ជាតិយា បរិមុច្ចន្តិ, ជរាធម្មា សត្តា ជរាយ បរិមុច្ចន្តិ, មរណធម្មា សត្តា មរណេន បរិមុច្ចន្តិ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា សត្តា សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសេហិ បរិមុច្ចន្តិ។ តំ សុណាថ, សាធុកំ មនសិ ករោថ; ភាសិស្សាមី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុំ។ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘កតមញ្ច តំ, ភិក្ខវេ, អរិយំ វិរេចនំ, យំ វិរេចនំ សម្បជ្ជតិយេវ នោ វិបជ្ជតិ, យំ វិរេចនំ អាគម្ម ជាតិធម្មា សត្តា ជាតិយា បរិមុច្ចន្តិ, ជរាធម្មា សត្តា ជរាយ បរិមុច្ចន្តិ, មរណធម្មា សត្តា មរណេន បរិមុច្ចន្តិ , សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា សត្តា សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសេហិ បរិមុច្ចន្តិ?
‘‘សម្មាទិដ្ឋិកស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ វិរិត្តា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស វិរិត្តា ហោន្តិ; សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាសង្កប្បស្ស , ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសង្កប្បោ វិរិត្តោ ហោតិ…បេ.… សម្មាវាចស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាចា វិរិត្តា ហោតិ… សម្មាកម្មន្តស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាកម្មន្តោ វិរិត្តោ ហោតិ… សម្មាអាជីវស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាអាជីវោ វិរិត្តោ ហោតិ… សម្មាវាយាមស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាយាមោ វិរិត្តោ ហោតិ… សម្មាសតិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសតិ វិរិត្តា ហោតិ… សម្មាសមាធិស្ស , ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសមាធិ វិរិត្តោ ហោតិ… សម្មាញាណិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាញាណំ វិរិត្តំ ហោតិ…បេ.…។
‘‘សម្មាវិមុត្តិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវិមុត្តិ វិរិត្តា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាវិមុត្តិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស វិរិត្តា ហោន្តិ; សម្មាវិមុត្តិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។ ឥទំ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, អរិយំ វិរេចនំ យំ វិរេចនំ សម្បជ្ជតិយេវ នោ វិបជ្ជតិ, យំ វិរេចនំ អាគម្ម ជាតិធម្មា សត្តា ជាតិយា បរិមុច្ចន្តិ…បេ.… សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសេហិ បរិមុច្ចន្តី’’តិ។ អដ្ឋមំ។
៩. វមនសុត្តំ
១០៩. ‘‘តិកិច្ឆកា , ភិក្ខវេ, វមនំ ទេន្តិ បិត្តសមុដ្ឋានានម្បិ អាពាធានំ បដិឃាតាយ, សេម្ហសមុដ្ឋានានម្បិ អាពាធានំ បដិឃាតាយ, វាតសមុដ្ឋានានម្បិ អាពាធានំ បដិឃាតាយ។ អត្ថេតំ, ភិក្ខវេ, វមនំ; ‘នេតំ នត្ថី’តិ វទាមិ។ តញ្ច ខោ ឯតំ, ភិក្ខវេ, វមនំ សម្បជ្ជតិបិ វិបជ្ជតិបិ។
‘‘អហញ្ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយំ វមនំ ទេសេស្សាមិ, យំ វមនំ សម្បជ្ជតិយេវ នោ វិបជ្ជតិ, យំ វមនំ អាគម្ម ជាតិធម្មា សត្តា ជាតិយា បរិមុច្ចន្តិ, ជរាធម្មា សត្តា ជរាយ បរិមុច្ចន្តិ, មរណធម្មា សត្តា មរណេន បរិមុច្ចន្តិ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា សត្តា សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសេហិ បរិមុច្ចន្តិ។ តំ សុណាថ…បេ.…។
‘‘កតមញ្ច តំ, ភិក្ខវេ, អរិយំ វមនំ, យំ វមនំ សម្បជ្ជតិយេវ នោ វិបជ្ជតិ, យំ វមនំ អាគម្ម ជាតិធម្មា សត្តា ជាតិយា បរិមុច្ចន្តិ…បេ.… សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសធម្មា សត្តា សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសេហិ បរិមុច្ចន្តិ?
‘‘សម្មាទិដ្ឋិកស្ស , ភិក្ខវេ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ វន្តា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស វន្តា ហោន្តិ; សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។
‘‘សម្មាសង្កប្បស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសង្កប្បោ វន្តោ ហោតិ…បេ.… សម្មាវាចស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាចា វន្តា ហោតិ… សម្មាកម្មន្តស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាកម្មន្តោ វន្តោ ហោតិ… សម្មាអាជីវស្ស ភិក្ខវេ, មិច្ឆាអាជីវោ វន្តោ ហោតិ… សម្មាវាយាមស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាយាមោ វន្តោ ហោតិ… សម្មាសតិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសតិ វន្តា ហោតិ… សម្មាសមាធិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសមាធិ វន្តោ ហោតិ… សម្មាញាណិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាញាណំ វន្តំ ហោតិ …បេ.…។
‘‘សម្មាវិមុត្តិស្ស , ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវិមុត្តិ វន្តា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាវិមុត្តិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស វន្តា ហោន្តិ; សម្មាវិមុត្តិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។ ឥទំ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, អរិយំ វមនំ យំ វមនំ សម្បជ្ជតិយេវ នោ វិបជ្ជតិ, យំ វមនំ អាគម្ម ជាតិធម្មា សត្តា ជាតិយា បរិមុច្ចន្តិ…បេ.… សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសេហិ បរិមុច្ចន្តី’’តិ។ នវមំ។
១០. និទ្ធមនីយសុត្តំ
១១០. ‘‘ទសយិមេ, ភិក្ខវេ, និទ្ធមនីយា ធម្មា។ កតមេ ទស? សម្មាទិដ្ឋិកស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ និទ្ធន្តា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាទិដ្ឋិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និទ្ធន្តា ហោន្តិ; សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ ។
‘‘សម្មាសង្កប្បស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសង្កប្បោ និទ្ធន្តោ ហោតិ…បេ.… សម្មាវាចស្ស ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាចា និទ្ធន្តា ហោតិ… សម្មាកម្មន្តស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាកម្មន្តោ និទ្ធន្តោ ហោតិ… សម្មាអាជីវស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាអាជីវោ និទ្ធន្តោ ហោតិ… សម្មាវាយាមស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវាយាមោ និទ្ធន្តោ ហោតិ… សម្មាសតិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសតិ និទ្ធន្តា ហោតិ… សម្មាសមាធិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាសមាធិ និទ្ធន្តោ ហោតិ… សម្មាញាណិស្ស, ភិក្ខវេ, មិច្ឆាញាណំ និទ្ធន្តំ ហោតិ…។
‘‘សម្មាវិមុត្តិស្ស , ភិក្ខវេ, មិច្ឆាវិមុត្តិ និទ្ធន្តា ហោតិ; យេ ច មិច្ឆាវិមុត្តិបច្ចយា អនេកេ បាបកា អកុសលា ធម្មា សម្ភវន្តិ តេ ចស្ស និទ្ធន្តា ហោន្តិ; សម្មាវិមុត្តិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។ ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ទស និទ្ធមនីយា ធម្មា’’តិ។ ទសមំ។
១១. បឋមអសេខសុត្តំ
១១១. អថ ខោ អញ្ញតរោ ភិក្ខុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច –
‘‘‘អសេខោ អសេខោ’តិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ។ កិត្តាវតា ភន្តេ, ភិក្ខុ អសេខោ ហោតី’’តិ? ‘‘ឥធ, ភិក្ខុ, ភិក្ខុ អសេខាយ សម្មាទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាសង្កប្បេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខាយ សម្មាវាចាយ សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាកម្មន្តេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាអាជីវេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាវាយាមេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខាយ សម្មាសតិយា សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាសមាធិនា សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខេន សម្មាញាណេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេខាយ សម្មាវិមុត្តិយា សមន្នាគតោ ហោតិ។ ឯវំ ខោ, ភិក្ខុ, ភិក្ខុ អសេខោ ហោតី’’តិ។ ឯកាទសមំ។
១២. ទុតិយអសេខសុត្តំ
១១២. ‘‘ទសយិមេ , ភិក្ខវេ, អសេខិយា ធម្មា។ កតមេ ទស? អសេខា សម្មាទិដ្ឋិ, អសេខោ សម្មាសង្កប្បោ, អសេខា សម្មាវាចា, អសេខោ សម្មាកម្មន្តោ, អសេខោ សម្មាអាជីវោ, អសេខោ សម្មាវាយាមោ, អសេខា សម្មាសតិ, អសេខោ សម្មាសមាធិ, អសេខំ សម្មាញាណំ, អសេខា សម្មាវិមុត្តិ – ឥមេ ខោ, ភិក្ខវេ, ទស អសេខិយា ធម្មា’’តិ។ ទ្វាទសមំ។
សមណសញ្ញាវគ្គោ បឋមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
សញ្ញា ពោជ្ឈង្គា មិច្ឆត្តំ, ពីជំ វិជ្ជាយ និជ្ជរំ;
ធោវនំ តិកិច្ឆា វមនំ និទ្ធមនំ ទ្វេ អសេខាតិ។