។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
ខុទ្ទកនិកាយេ
ខុទ្ទកបាឋ-អដ្ឋកថា
គន្ថារម្ភកថា
ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆាមិ;
ធម្មំ សរណំ គច្ឆាមិ;
សង្ឃំ សរណំ គច្ឆាមីតិ។
អយំ សរណគមននិទ្ទេសោ ខុទ្ទកានំ អាទិ។
ឥមស្ស ទានិ អត្ថំ បរមត្ថជោតិកាយ ខុទ្ទកដ្ឋកថាយ វិវរិតុំ វិភជិតុំ ឧត្តានីកាតុំ ឥទំ វុច្ចតិ –
ឧត្តមំ
ខុទ្ទកានំ ករិស្សាមិ, កេសញ្ចិ អត្ថវណ្ណនំ។
ខុទ្ទកានំ គម្ភីរត្តា, កិញ្ចាបិ អតិទុក្ករា;
វណ្ណនា មាទិសេនេសា, អពោធន្តេន សាសនំ។
អជ្ជាបិ តុ អព្ពោច្ឆិន្នោ, បុព្ពាចរិយនិច្ឆយោ;
តថេវ ច ឋិតំ យស្មា, នវង្គំ សត្ថុសាសនំ។
តស្មាហំ កាតុមិច្ឆាមិ, អត្ថសំវណ្ណនំ ឥមំ;
សាសនញ្ចេវ និស្សាយ, បោរាណញ្ច វិនិច្ឆយំ។
សទ្ធម្មពហុមានេន, នាត្តុក្កំសនកម្យតា;
នាញ្ញេសំ វម្ភនត្ថាយ, តំ សុណាថ សមាហិតាតិ។
ខុទ្ទកវវត្ថានំ
តត្ថ ‘‘ខុទ្ទកានំ ករិស្សាមិ, កេសញ្ចិ អត្ថវណ្ណន’’ន្តិ វុត្តត្តា ខុទ្ទកានិ តាវ វវត្ថបេត្វា បច្ឆា អត្ថវណ្ណនំ ករិស្សាមិ។ ខុទ្ទកានិ នាម ខុទ្ទកនិកាយស្ស ឯកទេសោ, ខុទ្ទកនិកាយោ នាម បញ្ចន្នំ និកាយានំ ឯកទេសោ។ បញ្ច និកាយា នាម –
ទីឃមជ្ឈិមសំយុត្ត, អង្គុត្តរិកខុទ្ទកា;
និកាយា បញ្ច គម្ភីរា, ធម្មតោ អត្ថតោ ចិមេ។
តត្ថ ទីឃនិកាយោ។ មូលបរិយាយសុត្តាទីនិ ទិយឌ្ឍសតំ ទ្វេ ច សុត្តានិ មជ្ឈិមនិកាយោ។ ឱឃតរណសុត្តាទីនិ សត្ត សុត្តសហស្សានិ សត្ត ច សុត្តសតានិ ទ្វាសដ្ឋិ ច សុត្តានិ សំយុត្តនិកាយោ។ ចិត្តបរិយាទានសុត្តាទីនិ នវ សុត្តសហស្សានិ បញ្ច ច សុត្តសតានិ សត្តបញ្ញាសញ្ច សុត្តានិ អង្គុត្តរនិកាយោ។ ខុទ្ទកបាឋោ, ធម្មបទំ, ឧទានំ, ឥតិវុត្តកំ, សុត្តនិបាតោ, វិមានវត្ថុ, បេតវត្ថុ, ថេរគាថា, ថេរីគាថា, ជាតកំ, និទ្ទេសោ, បដិសម្ភិទា ខុទ្ទកនិកាយោ។
កស្មា បនេស ខុទ្ទកនិកាយោតិ វុច្ចតិ? ពហូនំ ខុទ្ទកានំ ធម្មក្ខន្ធានំ សមូហតោ និវាសតោ ច។ សមូហនិវាសា ហិ ‘‘និកាយោ’’តិ វុច្ចន្តិ។ ‘‘នាហំ, ភិក្ខវេ, អញ្ញំ ឯកនិកាយម្បិ សមនុបស្សាមិ ឯវំ ចិត្តំ, យថយិទំ, ភិក្ខវេ, តិរច្ឆានគតា បាណា (សំ. និ. ៣.១០០)។ បោណិកនិកាយោ, ចិក្ខល្លិកនិកាយោ’’តិ ឯវមាទីនិ ចេត្ថ សាធកានិ សាសនតោ លោកតោ ច។ អយមស្ស ខុទ្ទកនិកាយស្ស ឯកទេសោ។ ឥមានិ សុត្តន្តបិដកបរិយាបន្នានិ អត្ថតោ វិវរិតុំ វិភជិតុំ ឧត្តានីកាតុញ្ច អធិប្បេតានិ ខុទ្ទកានិ, តេសម្បិ ខុទ្ទកានំ សរណសិក្ខាបទទ្វត្តិំសាការកុមារបញ្ហមង្គលសុត្ត- រតនសុត្តតិរោកុដ្ដនិធិកណ្ឌមេត្តសុត្តានំ វសេន នវប្បភេទោ ខុទ្ទកបាឋោ អាទិ អាចរិយបរម្បរាយ វាចនាមគ្គំ អារោបិតវសេន ន ភគវតា វុត្តវសេន។ ភគវតា ហិ វុត្តវសេន –
‘‘អនេកជាតិសំសារំ, សន្ធាវិស្សំ អនិព្ពិសំ;
គហការំ គវេសន្តោ, ទុក្ខា ជាតិ បុនប្បុនំ។
‘‘គហការក
សព្ពា តេ ផាសុកា ភគ្គា, គហកូដំ វិសង្ខតំ;
វិសង្ខារគតំ ចិត្តំ, តណ្ហានំ ខយមជ្ឈគា’’តិ។ (ធ. ប. ១៥៣-១៥៤) –
ឥទំ គាថាទ្វយំ សព្ពស្សាបិ ពុទ្ធវចនស្ស អាទិ។ តញ្ច មនសាវ វុត្តវសេន, ន វចីភេទំ កត្វា វុត្តវសេន។ វចីភេទំ បន កត្វា វុត្តវសេន –
‘‘យទា ហវេ បាតុភវន្តិ ធម្មា,
អាតាបិនោ ឈាយតោ ព្រាហ្មណស្ស;
អថស្ស កង្ខា វបយន្តិ សព្ពា,
យតោ បជានាតិ សហេតុធម្ម’’ន្តិ។ (ឧទា. ១; មហាវ. ១) –
អយំ គាថា អាទិ។ តស្មា យ្វាយំ នវប្បភេទោ ខុទ្ទកបាឋោ ឥមេសំ ខុទ្ទកានំ អាទិ, តស្ស អាទិតោ បភុតិ អត្ថសំវណ្ណនំ អារភិស្សាមិ។
និទានសោធនំ
តស្ស ‘‘ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆាមិ, ធម្មំ សរណំ គច្ឆាមិ, សង្ឃំ សរណំ គច្ឆាមី’’តិ។ តស្សាយំ អត្ថវណ្ណនាយ មាតិកា –
‘‘កេន កត្ថ កទា កស្មា, ភាសិតំ សរណត្តយំ;
កស្មា ចិធាទិតោ វុត្ត, មវុត្តមបិ អាទិតោ។
‘‘និទានសោធនំ កត្វា, ឯវមេត្ថ តតោ បរំ;
ពុទ្ធំ សរណគមនំ, គមកញ្ច វិភាវយេ។
‘‘ភេទាភេទំ ផលញ្ចាបិ, គមនីយញ្ច ទីបយេ;
ធម្មំ សរណមិច្ចាទិ, ទ្វយេបេស នយោ មតោ។
‘‘អនុបុព្ពវវត្ថានេ, ការណញ្ច វិនិទ្ទិសេ;
សរណត្តយមេតញ្ច, ឧបមាហិ បកាសយេ’’តិ។
តត្ថ បឋមគាថាយ តាវ ឥទំ សរណត្តយំ កេន ភាសិតំ, កត្ថ ភាសិតំ, កទា ភាសិតំ, កស្មា ភាសិតំ
តេសំ កេន ភាសិតន្តិ ភគវតា ភាសិតំ, ន សាវកេហិ, ន ឥសីហិ, ន ទេវតាហិ។ កត្ថាតិ ពារាណសិយំ ឥសិបតនេ មិគទាយេ។ កទាតិ អាយស្មន្តេ យសេ សទ្ធិំ សហាយកេហិ អរហត្តំ បត្តេ ឯកសដ្ឋិយា អរហន្តេសុ ពហុជនហិតាយ លោកេ ធម្មទេសនំ ករោន្តេសុ។ កស្មាតិ បព្ពជ្ជត្ថញ្ច ឧបសម្បទត្ថញ្ច។ យថាហ –
‘‘ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, បព្ពាជេតព្ពោ ឧបសម្បាទេតព្ពោ។ បឋមំ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទាបេត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ការាបេត្វា ភិក្ខូនំ បាទេ វន្ទាបេត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទាបេត្វា អញ្ជលិំ បគ្គណ្ហាបេត្វា ‘ឯវំ វទេហី’តិ វត្តព្ពោ ‘ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆាមិ, ធម្មំ សរណំ គច្ឆាមិ, សង្ឃំ សរណំ គច្ឆាមី’’’តិ (មហាវ. ៣៤)។
កស្មា ចិធាទិតោ វុត្តន្តិ ឥទញ្ច នវង្គំ សត្ថុសាសនំ តីហិ បិដកេហិ សង្គណ្ហិត្វា វាចនាមគ្គំ អារោបេន្តេហិ បុព្ពាចរិយេហិ យស្មា ឥមិនា មគ្គេន ទេវមនុស្សា ឧបាសកភាវេន វា បព្ពជិតភាវេន វា សាសនំ ឱតរន្តិ, តស្មា សាសនោតារស្ស មគ្គភូតត្តា ឥធ ខុទ្ទកបាឋេ អាទិតោ វុត្តន្តិ ញាតព្ពំ។
កតំ និទានសោធនំ។