៩. បាបវគ្គោ
១. ចូឡេកសាដកព្រាហ្មណវត្ថុ
អភិត្ថរេថ កល្យាណេតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ចូឡេកសាដកព្រាហ្មណំ អារព្ភ កថេសិ។
វិបស្សិទសពលស្ស កាលស្មិញ្ហិ មហាឯកសាដកព្រាហ្មណោ នាម អហោសិ, អយំ បន ឯតរហិ សាវត្ថិយំ ចូឡេកសាដកោ នាម។ តស្ស ហិ ឯកោ និវាសនសាដកោ អហោសិ, ព្រាហ្មណិយាបិ ឯកោ។ ឧភិន្នម្បិ ឯកមេវ បារុបនំ, ពហិ គមនកាលេ ព្រាហ្មណោ វា ព្រាហ្មណី វា តំ បារុបតិ។ អថេកទិវសំ វិហារេ ធម្មស្សវនេ ឃោសិតេ ព្រាហ្មណោ អាហ – ‘‘ភោតិ ធម្មស្សវនំ ឃោសិតំ, កិំ ទិវា ធម្មស្សវនំ គមិស្សសិ, ឧទាហុ រត្តិំ។ បារុបនស្ស ហិ អភាវេន ន សក្កា អម្ហេហិ ឯកតោ គន្តុ’’ន្តិ។ ព្រាហ្មណី, ‘‘សាមិ, អហំ ទិវា គមិស្សាមី’’តិ សាដកំ បារុបិត្វា អគមាសិ។ ព្រាហ្មណោ ទិវសភាគំ គេហេ វីតិនាមេត្វា រត្តិំ គន្ត្វា សត្ថុ បុរតោ និសិន្នោវ ធម្មំ អស្សោសិ។ អថស្ស សរីរំ ផរមានា បញ្ចវណ្ណា បីតិ ឧប្បជ្ជិ។ សោ សត្ថារំ បូជិតុកាមោ ហុត្វា ‘‘សចេ ឥមំ សាដកំ ទស្សាមិ, នេវ ព្រាហ្មណិយា, ន មយ្ហំ បារុបនំ ភវិស្សតី’’តិ ចិន្តេសិ។ អថស្ស មច្ឆេរចិត្តានំ សហស្សំ ឧប្បជ្ជិ, បុនេកំ សទ្ធាចិត្តំ ឧប្បជ្ជិ។ តំ អភិភវិត្វា បុន មច្ឆេរសហស្សំ ឧប្បជ្ជិ។ ឥតិស្ស ពលវមច្ឆេរំ ពន្ធិត្វា គណ្ហន្តំ វិយ សទ្ធាចិត្តំ បដិពាហតិយេវ។ តស្ស ‘‘ទស្សាមិ, ន ទស្សាមី’’តិ ចិន្តេន្តស្សេវ បឋមយាមោ អបគតោ, មជ្ឈិមយាមោ សម្បត្តោ។ តស្មិម្បិ ទាតុំ នាសក្ខិ។ បច្ឆិមយាមេ សម្បត្តេ សោ ចិន្តេសិ – ‘‘មម សទ្ធាចិត្តេន មច្ឆេរចិត្តេន ច សទ្ធិំ យុជ្ឈន្តស្សេវ ទ្វេ យាមា វីតិវត្តា, ឥទំ មម ឯត្តកំ មច្ឆេរចិត្តំ វឌ្ឍមានំ ចតូហិ អបាយេហិ សីសំ ឧក្ខិបិតុំ ន ទស្សតិ, ទស្សាមិ ន’’ន្តិ។ សោ មច្ឆេរសហស្សំ អភិភវិត្វា សទ្ធាចិត្តំ បុរេចារិកំ កត្វា សាដកំ អាទាយ សត្ថុ បាទមូលេ ឋបេត្វា ‘‘ជិតំ មេ, ជិតំ មេ’’តិ តិក្ខត្តុំ មហាសទ្ទមកាសិ។
រាជា បសេនទិ កោសលោ ធម្មំ សុណន្តោ តំ សទ្ទំ សុត្វា ‘‘បុច្ឆថ នំ, កិំ កិរ តេន ជិត’’ន្តិ អាហ។ សោ រាជបុរិសេហិ បុច្ឆិតោ តមត្ថំ អារោចេសិ។ តំ សុត្វា រាជា ‘‘ទុក្ករំ កតំ ព្រាហ្មណេន, សង្គហមស្ស ករិស្សាមី’’តិ ឯកំ សាដកយុគំ ទាបេសិ។ សោ តម្បិ តថាគតស្សេវ អទាសិ។ បុន រាជា ទ្វេ ចត្តារិ អដ្ឋ សោឡសាតិ ទ្វិគុណំ កត្វា ទាបេសិ។ សោ តានិបិ តថាគតស្សេវ អទាសិ។ អថស្ស រាជា ទ្វត្តិំស យុគានិ ទាបេសិ។ ព្រាហ្មណោ ‘‘អត្តនោ អគ្គហេត្វា លទ្ធំ លទ្ធំ វិស្សជ្ជេសិយេវា’’តិ វាទមោចនត្ថំ តតោ ឯកំ យុគំ អត្តនោ, ឯកំ ព្រាហ្មណិយាតិ ទ្វេ យុគានិ គហេត្វា តិំស យុគានិ តថាគតស្សេវ អទាសិ។ រាជា បន តស្មិំ សត្តក្ខត្តុម្បិ ទទន្តេ បុន ទាតុកាមោយេវ អហោសិ។ បុព្ពេ មហាឯកសាដកោ ចតុសដ្ឋិយា សាដកយុគេសុ ទ្វេ អគ្គហេសិ, អយំ បន ទ្វត្តិំសាយ លទ្ធកាលេ ទ្វេ អគ្គហេសិ។ រាជា បុរិសេ អាណាបេសិ – ‘‘ទុក្ករំ ភណេ ព្រាហ្មណេន កតំ, អន្តេបុរេ មម ទ្វេ កម្ពលានិ អាហរាបេយ្យាថា’’តិ។ តេ តថា ករិំសុ។ រាជា សតសហស្សគ្ឃនកេ ទ្វេ កម្ពលេ ទាបេសិ។ ព្រាហ្មណោ ‘‘ន ឥមេ មម សរីរេ ឧបយោគំ អរហន្តិ, ពុទ្ធសាសនស្សេវ ឯតេ អនុច្ឆវិកា’’តិ ឯកំ កម្ពលំ អន្តោគន្ធកុដិយំ សត្ថុ សយនស្ស ឧបរិ វិតានំ កត្វា ពន្ធិ, ឯកំ អត្តនោ ឃរេ និពទ្ធំ ភុញ្ជន្តស្ស ភិក្ខុនោ ភត្តកិច្ចដ្ឋានេ វិតានំ កត្វា ពន្ធិ។ រាជា សាយន្ហសមយេ សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា តំ កម្ពលំ សញ្ជានិត្វា, ‘‘ភន្តេ, កេន បូជា កតា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឯកសាដកេនា’’តិ វុត្តេ ‘‘ព្រាហ្មណោ មម បសាទដ្ឋានេយេវ បសីទតី’’តិ វត្វា ‘‘ចត្តារោ ហត្ថី ចត្តារោ អស្សេ ចត្តារិ កហាបណសហស្សានិ ចតស្សោ ឥត្ថិយោ ចតស្សោ ទាសិយោ ចត្តារោ បុរិសេ ចតុរោ គាមវរេ’’តិ ឯវំ យាវ សព្ពសតា ចត្តារិ ចត្តារិ កត្វា សព្ពចតុក្កំ នាម អស្ស ទាបេសិ។
ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ – ‘‘អហោ អច្ឆរិយំ ចូឡេកសាដកស្ស កម្មំ, តំមុហុត្តមេវ សព្ពចតុក្កំ លភិ, ឥទានិ កតេន កល្យាណកម្មេន អជ្ជមេវ វិបាកោ ទិន្នោ’’តិ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ, ‘‘ភិក្ខវេ, សចាយំ ឯកសាដកោ បឋមយាមេ មយ្ហំ ទាតុំ អសក្ខិស្ស, សព្ពសោឡសកំ អលភិស្ស។ សចេ មជ្ឈិមយាមេ អសក្ខិស្ស, សព្ពដ្ឋកំ អលភិស្ស ។ ពលវបច្ឆិមយាមេ ទិន្នត្តា បនេស សព្ពចតុក្កំ លភិ។ កល្យាណកម្មំ ករោន្តេន ហិ ឧប្បន្នំ ចិត្តំ អហាបេត្វា តង្ខណញ្ញេវ កាតព្ពំ។ ទន្ធំ កតំ កុសលញ្ហិ សម្បត្តិំ ទទមានំ ទន្ធមេវ ទទាតិ, តស្មា ចិត្តុប្បាទសមនន្តរមេវ កល្យាណកម្មំ កាតព្ព’’ន្តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១១៦.
‘‘អភិត្ថរេថ កល្យាណេ, បាបា ចិត្តំ និវារយេ;
ទន្ធញ្ហិ ករោតោ បុញ្ញំ, បាបស្មិំ រមតី មនោ’’តិ។
តត្ថ អភិត្ថរេថាតិ តុរិតតុរិតំ សីឃសីឃំ ករេយ្យាតិ អត្ថោ។ គិហិនា វា ហិ ‘‘សលាកភត្តទានាទីសុ កិញ្ចិទេវ កុសលំ ករិស្សាមី’’តិ ចិត្តេ ឧប្បន្នេ យថា អញ្ញេ ឱកាសំ ន លភន្តិ, ឯវំ ‘‘អហំ បុរេ, អហំ បុរេ’’តិ តុរិតតុរិតមេវ កាតព្ពំ។ បព្ពជិតេន វា ឧបជ្ឈាយវត្តាទីនិ ករោន្តេន អញ្ញស្ស ឱកាសំ អទត្វា ‘‘អហំ បុរេ, អហំ បុរេ’’តិ តុរិតតុរិតមេវ កាតព្ពំ។ បាបា ចិត្តន្តិ កាយទុច្ចរិតាទិបាបកម្មតោ វា អកុសលចិត្តុប្បាទតោ វា សព្ពថាមេន ចិត្តំ និវារយេ។ ទន្ធញ្ហិ ករោតោតិ យោ បន ‘‘ទស្សាមិ, ន ទស្សាមិ សម្បជ្ជិស្សតិ នុ ខោ មេ, នោ’’តិ ឯវំ ចិក្ខល្លមគ្គេន គច្ឆន្តោ វិយ ទន្ធំ បុញ្ញំ ករោតិ, តស្ស ឯកសាដកស្ស វិយ មច្ឆេរសហស្សំ បាបំ ឱកាសំ លភតិ។ អថស្ស បាបស្មិំ រមតី មនោ, កុសលកម្មករណកាលេយេវ ហិ ចិត្តំ កុសលេ រមតិ, តតោ មុច្ចិត្វា បាបនិន្នមេវ ហោតីតិ។
គាថាបរិយោសានេ ពហូ សោតាបត្តិផលាទីនិ បាបុណិំសូតិ។
ចូឡេកសាដកព្រាហ្មណវត្ថុ បឋមំ។
២. សេយ្យសកត្ថេរវត្ថុ
បាបញ្ច បុរិសោតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ សេយ្យសកត្ថេរំ អារព្ភ កថេសិ។
សោ ហិ លាឡុទាយិត្ថេរស្ស សទ្ធិវិហារិកោ, អត្តនោ អនភិរតិំ តស្ស អារោចេត្វា តេន បឋមសង្ឃាទិសេសកម្មេ សមាទបិតោ ឧប្បន្នុប្បន្នាយ អនភិរតិយា តំ កម្មមកាសិ (បារា. ២៣៤)។ សត្ថា តស្ស កិរិយំ សុត្វា តំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘ឯវំ កិរ ត្វំ ករោសី’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អាម, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ ‘‘កស្មា ភារិយំ កម្មំ អកាសិ, អននុច្ឆវិកំ មោឃបុរិសា’’តិ នានប្បការតោ គរហិត្វា សិក្ខាបទំ បញ្ញាបេត្វា ‘‘ឯវរូបញ្ហិ កម្មំ ទិដ្ឋធម្មេបិ សម្បរាយេបិ ទុក្ខសំវត្តនិកមេវ ហោតី’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១១៧.
‘‘បាបញ្ចេ បុរិសោ កយិរា, ន នំ កយិរា បុនប្បុនំ;
ន តម្ហិ ឆន្ទំ កយិរាថ, ទុក្ខោ បាបស្ស ឧច្ចយោ’’តិ។
តស្សត្ថោ – សចេ បុរិសោ សកិំ បាបកម្មំ ករេយ្យ, តង្ខណេយេវ បច្ចវេក្ខិត្វា ‘‘ឥទំ អប្បតិរូបំ ឱឡារិក’’ន្តិ ន នំ កយិរា បុនប្បុនំ។ យោបិ តម្ហិ ឆន្ទោ វា រុចិ វា ឧប្បជ្ជេយ្យ, តម្បិ វិនោទេត្វា ន កយិរាថេវ។ កិំ ការណា? ទុក្ខោ បាបស្ស ឧច្ចយោ។ បាបស្ស ហិ ឧច្ចយោ វុឌ្ឍិ ឥធលោកេបិ សម្បរាយេបិ ទុក្ខមេវ អាវហតីតិ។
ទេសនាវសានេ ពហូ សោតាបត្តិផលាទីនិ បាបុណិំសូតិ។
សេយ្យសកត្ថេរវត្ថុ ទុតិយំ។
៣. លាជទេវធីតាវត្ថុ
បុញ្ញញ្ចេតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ លាជទេវធីតរំ អារព្ភ កថេសិ។ វត្ថុ រាជគហេ សមុដ្ឋិតំ។
អាយស្មា ហិ មហាកស្សបោ បិប្បលិគុហាយំ វិហរន្តោ ឈានំ សមាបជ្ជិត្វា សត្តមេ ទិវសេ វុដ្ឋាយ ទិព្ពេន ចក្ខុនា ភិក្ខាចារដ្ឋានំ ឱលោកេន្តោ ឯកំ សាលិខេត្តបាលិកំ ឥត្ថិំ សាលិសីសានិ គហេត្វា លាជេ កុរុមានំ ទិស្វា ‘‘សទ្ធា នុ ខោ, អស្សទ្ធា’’តិ វីមំសិត្វា ‘‘សទ្ធា’’តិ ញត្វា ‘‘សក្ខិស្សតិ នុ ខោ មេ សង្គហំ កាតុំ, នោ’’តិ ឧបធារេន្តោ ‘‘វិសារទា កុលធីតា មម សង្គហំ ករិស្សតិ, កត្វា ច បន មហាសម្បត្តិំ លភិស្សតី’’តិ ញត្វា ចីវរំ បារុបិត្វា បត្តមាទាយ សាលិខេត្តសមីបេយេវ អដ្ឋាសិ។ កុលធីតា ថេរំ ទិស្វាវ បសន្នចិត្តា បញ្ចវណ្ណាយ បីតិយា ផុដ្ឋសរីរា ‘‘តិដ្ឋថ, ភន្តេ’’តិ វត្វា លាជេ អាទាយ វេគេន គន្ត្វា ថេរស្ស បត្តេ អាកិរិត្វា បញ្ចបតិដ្ឋិតេន វន្ទិត្វា, ‘‘ភន្តេ, តុម្ហេហិ ទិដ្ឋធម្មស្ស ភាគិនី អស្ស’’ន្តិ បត្ថនំ អកាសិ។ ថេរោ ‘‘ឯវំ ហោតូ’’តិ អនុមោទនមកាសិ។ សាបិ ថេរំ វន្ទិត្វា អត្តនា ទិន្នទានំ អាវជ្ជមានា និវត្តិ។ តាយ ច បន កេទារមរិយាទាយ គមនមគ្គេ ឯកស្មិំ ពិលេ ឃោរវិសោ សប្បោ និបជ្ជិ។ សោ ថេរស្ស កាសាយបដិច្ឆន្នំ ជង្ឃំ ឌំសិតុំ នាសក្ខិ។ ឥតរា ទានំ អាវជ្ជមានា និវត្តន្តី តំ បទេសំ បាបុណិ។ សប្បោ ពិលា និក្ខមិត្វា តំ ឌំសិត្វា តត្ថេវ បាតេសិ។ សា បសន្នចិត្តេន កាលំ កត្វា តាវតិំសភវនេ តិំសយោជនិកេ កនកវិមានេ សុត្តប្បពុទ្ធា វិយ សព្ពាលង្ការបដិមណ្ឌិតេន តិគាវុតេន អត្តភាវេន និព្ពត្តិ។ សា ទ្វាទសយោជនិកំ ឯកំ ទិព្ពវត្ថំ និវាសេត្វា ឯកំ បារុបិត្វា អច្ឆរាសហស្សបរិវុតា បុព្ពកម្មបកាសនត្ថាយ សុវណ្ណលាជភរិតេន ឱលម្ពកេន សុវណ្ណសរកេន បដិមណ្ឌិតេ វិមានទ្វារេ ឋិតា អត្តនោ សម្បត្តិំ ឱលោកេត្វា ‘‘កិំ នុ ខោ មេ កត្វា អយំ សម្បត្តិ លទ្ធា’’តិ ទិព្ពេន ចក្ខុនា ឧបធារេន្តី ‘‘អយ្យស្ស មេ មហាកស្សបត្ថេរស្ស ទិន្នលាជនិស្សន្ទេន សា លទ្ធា’’តិ អញ្ញាសិ។
សា ឯវំ បរិត្តកេន កម្មេន ឯវរូបំ សម្បត្តិំ លភិត្វា ‘‘ន ទានិ មយា បមជ្ជិតុំ វដ្ដតិ, អយ្យស្ស វត្តបដិវត្តំ កត្វា ឥមំ សម្បត្តិំ ថាវរំ ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា បាតោវ កនកមយំ សម្មជ្ជនិញ្ចេវ កចវរឆឌ្ឌនកញ្ច បច្ឆិំ អាទាយ គន្ត្វា ថេរស្ស បរិវេណំ សម្មជ្ជិត្វា បានីយបរិភោជនីយំ ឧបដ្ឋាបេសិ។ ថេរោ តំ ទិស្វា ‘‘កេនចិ ទហរេន វា សាមណេរេន វា វត្តំ កតំ ភវិស្សតី’’តិ សល្លក្ខេសិ។ សា ទុតិយទិវសេបិ តថេវ អកាសិ, ថេរោបិ តថេវ សល្លក្ខេសិ។ តតិយទិវសេ បន ថេរោ តស្សា សម្មជ្ជនិសទ្ទំ សុត្វា តាលច្ឆិទ្ទាទីហិ ច បវិដ្ឋំ សរីរោភាសំ ទិស្វា ទ្វារំ វិវរិត្វា ‘‘កោ ឯស សម្មជ្ជតី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘អហំ, ភន្តេ, តុម្ហាកំ ឧបដ្ឋាយិកា លាជទេវធីតា’’តិ។ ‘‘ននុ មយ្ហំ ឯវំនាមិកា ឧបដ្ឋាយិកា នាម នត្ថី’’តិ។ ‘‘អហំ, ភន្តេ, សាលិខេត្តំ រក្ខមានា លាជេ ទត្វា បសន្នចិត្តា និវត្តន្តី សប្បេន ទដ្ឋា កាលំ កត្វា តាវតិំសទេវលោកេ ឧប្បន្នា, មយា អយ្យំ និស្សាយ អយំ សម្បត្តិ លទ្ធា, ឥទានិបិ តុម្ហាកំ វត្តបដិវត្តំ កត្វា ‘សម្បត្តិំ ថាវរំ ករិស្សាមី’តិ អាគតាម្ហិ, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘ហិយ្យោបិ បរេបិ តយាវេតំ ឋានំ សម្មជ្ជិតំ, តយាវ បានីយភោជនីយំ ឧបដ្ឋាបិត’’ន្តិ។ ‘‘អាម, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘អបេហិ ទេវធីតេ, តយា កតំ វត្តំ កតំវ ហោតុ, ឥតោ បដ្ឋាយ ឥមំ ឋានំ មា អាគមី’’តិ។ ‘‘ភន្តេ, មា មំ នាសេថ, តុម្ហាកំ វត្តំ កត្វា សម្បត្តិំ មេ ថិរំ កាតុំ ទេថា’’តិ។ ‘‘អបេហិ ទេវធីតេ, មា មំ អនាគតេ ចិត្តពីជនិំ គហេត្វា និសិន្នេហិ ធម្មកថិកេហិ ‘មហាកស្សបត្ថេរស្ស កិរ ឯកា ទេវធីតា អាគន្ត្វា វត្តបដិវត្តំ កត្វា បានីយបរិភោជនីយំ ឧបដ្ឋាបេសី’តិ វត្តព្ពតំ ករិ, ឥតោ បដ្ឋាយ ឥធ មា អាគមិ, បដិក្កមា’’តិ។ សា ‘‘មា មំ, ភន្តេ, នាសេថា’’តិ បុនប្បុនំ យាចិយេវ។ ថេរោ ‘‘នាយំ មម វចនំ សុណាតី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘តុវំ បមាណំ ន ជានាសី’’តិ អច្ឆរំ បហរិ។ សា តត្ថ សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តី អាកាសេ ឧប្បតិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ, ‘‘ភន្តេ, មយា លទ្ធសម្បត្តិំ មា នាសេថ, ថាវរំ កាតុំ ទេថា’’តិ រោទន្តី អាកាសេ អដ្ឋាសិ។
សត្ថា ជេតវនេ គន្ធកុដិយំ និសិន្នោវ តស្សា រោទិតសទ្ទំ សុត្វា ឱភាសំ ផរិត្វា ទេវធីតាយ សម្មុខេ និសីទិត្វា កថេន្តោ វិយ ‘‘ទេវធីតេ មម បុត្តស្ស កស្សបស្ស សំវរករណមេវ ភារោ, បុញ្ញត្ថិកានំ បន ‘អយំ នោ អត្ថោ’តិ សល្លក្ខេត្វា បុញ្ញករណមេវ ភារោ។ បុញ្ញករណញ្ហិ ឥធ ចេវ សម្បរាយេ ច សុខមេវា’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១១៨.
‘‘បុញ្ញញ្ចេ បុរិសោ កយិរា, កយិរា នំ បុនប្បុនំ;
តម្ហិ ឆន្ទំ កយិរាថ, សុខោ បុញ្ញស្ស ឧច្ចយោ’’តិ។
តស្សត្ថោ – សចេ បុរិសោ បុញ្ញំ ករេយ្យ, ‘‘ឯកវារំ មេ បុញ្ញំ កតំ, អលំ ឯត្តាវតា’’តិ អនោរមិត្វា បុនប្បុនំ ករោថេវ។ តស្ស អករណក្ខណេបិ តម្ហិ បុញ្ញេ ឆន្ទំ រុចិំ ឧស្សាហំ ករោថេវ។ កិំ ការណា? សុខោ បុញ្ញស្ស ឧច្ចយោ។ បុញ្ញស្ស ហិ ឧច្ចយោ វុឌ្ឍិ ឥធលោកបរលោកសុខាវហនតោ សុខោតិ។
ទេសនាវសានេ ទេវធីតា បញ្ចចត្តាលីសយោជនមត្ថកេ ឋិតាវ សោតាបត្តិផលំ បាបុណីតិ។
លាជទេវធីតាវត្ថុ តតិយំ។
៤. អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋិវត្ថុ
បាបោបិ បស្សតី ភទ្រន្តិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ អនាថបិណ្ឌិកំ អារព្ភ កថេសិ។
អនាថបិណ្ឌិកោ ហិ វិហារមេវ ឧទ្ទិស្ស ចតុបណ្ណាសកោដិធនំ ពុទ្ធសាសនេ វិកិរិត្វា សត្ថរិ ជេតវនេ វិហរន្តេ ទេវសិកំ តីណិ មហាឧបដ្ឋានានិ គច្ឆតិ, គច្ឆន្តោ ច ‘‘កិំ នុ ខោ អាទាយ អាគតោតិ សាមណេរា វា ទហរា វា ហត្ថម្បិ មេ ឱលោកេយ្យុ’’ន្តិ តុច្ឆហត្ថោ នាម ន គតបុព្ពោ។ បាតោវ គច្ឆន្តោ យាគុំ គាហាបេត្វាវ គច្ឆតិ, កតបាតរាសោ សប្បិនវនីតាទីនិ ភេសជ្ជានិ។ សាយន្ហសមយេ មាលាគន្ធវិលេបនវត្ថាទីនិ គាហាបេត្វា គច្ឆតិ។ ឯវំ និច្ចកាលមេវ ទិវសេ ទិវសេ ទានំ ទត្វា សីលំ រក្ខតិ។ អបរភាគេ ធនំ បរិក្ខយំ គច្ឆតិ។ វោហារូបជីវិនោបិស្ស ហត្ថតោ អដ្ឋារសកោដិធនំ ឥណំ គណ្ហិំសុ, កុលសន្តកាបិស្ស អដ្ឋារសហិរញ្ញកោដិយោ, នទីតីរេ និទហិត្វា ឋបិតា ឧទកេន កូលេ ភិន្នេ មហាសមុទ្ទំ បវិសិំសុ។ ឯវមស្ស អនុបុព្ពេន ធនំ បរិក្ខយំ អគមាសិ។ សោ ឯវំភូតោបិ សង្ឃស្ស ទានំ ទេតិយេវ, បណីតំ បន កត្វា ទាតុំ ន សក្កោតិ។
សោ ឯកទិវសំ សត្ថារា ‘‘ទីយតិ បន តេ, គហបតិ, កុលេ ទាន’’ន្តិ វុត្តេ ‘‘ទីយតិ, ភន្តេ, តញ្ច ខោ កណាជកំ ពិលង្គទុតិយ’’ន្តិ អាហ។ អថ នំ សត្ថា, ‘‘គហបតិ, ‘លូខំ ទានំ ទេមី’តិ មា ចិន្តយិ។ ចិត្តស្មិញ្ហិ បណីតេ ពុទ្ធាទីនំ ទិន្នទានំ លូខំ នាម នត្ថិ, អបិច ត្វំ អដ្ឋន្នំ អរិយបុគ្គលានំ ទានំ ទេសិ, អហំ បន វេលាមកាលេ សកលជម្ពុទីបំ ឧន្នង្គលំ កត្វា មហាទានំ បវត្តយមានោបិ តិសរណគតម្បិ កញ្ចិ នាលត្ថំ, ទក្ខិណេយ្យា នាម ឯវំ ទុល្លភា។ តស្មា ‘លូខំ មេ ទាន’ន្តិ មា ចិន្តយី’’តិ វត្វា វេលាមសុត្តមស្ស (អ. និ. ៩.២០) កថេសិ។ អថស្ស ទ្វារកោដ្ឋកេ អធិវត្ថា ទេវតា សត្ថរិ ចេវ សត្ថុសាវកេសុ ច គេហំ បវិសន្តេសុ តេសំ តេជេន សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តី, ‘‘យថា ឥមេ ឥមំ គេហំ ន បវិសន្តិ, តថា គហបតិំ បរិភិន្ទិស្សាមី’’តិ តំ វត្តុកាមាបិ ឥស្សរកាលេ កិញ្ចិ វត្តុំ នាសក្ខិ, ឥទានិ ‘‘បនាយំ ទុគ្គតោ គណ្ហិស្សតិ មេ វចន’’ន្តិ រត្តិភាគេ សេដ្ឋិស្ស សិរិគព្ភំ បវិសិត្វា អាកាសេ អដ្ឋាសិ។ អថ សេដ្ឋិ នំ ទិស្វា ‘‘កោ ឯសោ’’តិ អាហ។ អហំ តេ មហាសេដ្ឋិ ចតុត្ថទ្វារកោដ្ឋកេ អធិវត្ថា ទេវតា, តុយ្ហំ ឱវាទទានត្ថាយ អាគតាតិ។ តេន ហិ ឱវទេហីតិ។ មហាសេដ្ឋិ តយា បច្ឆិមកាលំ អនោលោកេត្វាវ សមណស្ស គោតមស្ស សាសនេ ពហុំ ធនំ វិប្បកិណ្ណំ, ឥទានិ ទុគ្គតោ ហុត្វាបិ តំ ន មុញ្ចសិយេវ, ឯវំ វត្តមានោ កតិបាហេនេវ ឃាសច្ឆាទនមត្តម្បិ ន លភិស្សសិ , កិំ តេ សមណេន គោតមេន, អតិបរិច្ចាគតោ ឱរមិត្វា កម្មន្តេ បយោជេន្តោ កុដុម្ពំ សណ្ឋាបេហីតិ។ អយំ មេ តយា ទិន្នឱវាទោតិ។ អាម, សេដ្ឋីតិ។ គច្ឆ, នាហំ តាទិសីនំ សតេនបិ សហស្សេនបិ សតសហស្សេនបិ សក្កា កម្បេតុំ, អយុត្តំ តេ វុត្តំ, កំ តយា មម គេហេ វសមានាយ, សីឃំ សីឃំ មេ ឃរា និក្ខមាហីតិ។ សា សោតាបន្នស្ស អរិយសាវកស្ស វចនំ សុត្វា ឋាតុំ អសក្កោន្តី ទារកេ អាទាយ និក្ខមិ, និក្ខមិត្វា ច បន អញ្ញត្ថ វសនដ្ឋានំ អលភមានា ‘‘សេដ្ឋិំ ខមាបេត្វា តត្ថេវ វសិស្សាមី’’តិ នគរបរិគ្គាហកំ ទេវបុត្តំ ឧបសង្កមិត្វា អត្តនា កតាបរាធំ អាចិក្ខិត្វា ‘‘ឯហិ, មំ សេដ្ឋិស្ស សន្តិកំ នេត្វា ខមាបេត្វា វសនដ្ឋានំ ទាបេហី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘អយុត្តំ តយា វុត្តំ, នាហំ តស្ស សន្តិកំ គន្តុំ ឧស្សហាមី’’តិ តំ បដិក្ខិបិ។ សា ចតុន្នំ មហារាជានំ សន្តិកំ គន្ត្វា តេហិបិ បដិក្ខិត្តា សក្កំ ទេវរាជានំ ឧបសង្កមិត្វា តំ បវត្តិំ អាចិក្ខិត្វា, ‘‘អហំ, ទេវ, វសនដ្ឋានំ អលភមានា ទារកេ ហត្ថេន គហេត្វា អនាថា វិចរាមិ, វសនដ្ឋានំ មេ ទាបេហី’’តិ សុដ្ឋុតរំ យាចិ។
អថ នំ សោ ‘‘អហម្បិ តវ ការណា សេដ្ឋិំ វត្តុំ ន សក្ខិស្សាមិ, ឯកំ បន តេ ឧបាយំ កថេស្សាមី’’តិ អាហ។ សាធុ, ទេវ, កថេហីតិ។ គច្ឆ, សេដ្ឋិនោ អាយុត្តកវេសំ គហេត្វា សេដ្ឋិស្ស ហត្ថតោ បណ្ណំ អារោបេត្វា វោហារូបជីវីហិ គហិតំ អដ្ឋារសកោដិធនំ អត្តនោ អានុភាវេន សោធេត្វា តុច្ឆគព្ភេ បូរេត្វា មហាសមុទ្ទំ បវិដ្ឋំ អដ្ឋារសកោដិធនំ អត្ថិ, អញ្ញម្បិ អសុកដ្ឋានេ នាម អស្សាមិកំ អដ្ឋារសកោដិធនំ អត្ថិ, តំ សព្ពំ សំហរិត្វា តស្ស តុច្ឆគព្ភេ បូរេត្វា ទណ្ឌកម្មំ កត្វា ខមាបេហីតិ។ សា ‘‘សាធុ, ទេវា’’តិ វុត្តនយេនេវ តំ សព្ពំ កត្វា បុន តស្ស សិរិគព្ភំ ឱភាសយមានា អាកាសេ ឋត្វា ‘‘កោ ឯសោ’’តិ វុត្តេ អហំ តេ ចតុត្ថទ្វារកោដ្ឋកេ អធិវត្ថា អន្ធពាលទេវតា, មយា អន្ធពាលតាយ យំ តុម្ហាកំ សន្តិកេ កថិតំ, តំ មេ ខមថ។ សក្កស្ស ហិ មេ វចនេន ចតុបណ្ណាសកោដិធនំ សំហរិត្វា តុច្ឆគព្ភបូរណំ ទណ្ឌកម្មំ កតំ, វសនដ្ឋានំ អលភមានា កិលមាមីតិ។ អនាថបិណ្ឌិកោ ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ ទេវតា ‘ទណ្ឌកម្មញ្ច មេ កត’ន្តិ វទតិ, អត្តនោ ច ទោសំ បដិជានាតិ, សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស នំ ទស្សេស្សាមី’’តិ។ សោ តំ សត្ថុ សន្តិកំ នេត្វា តាយ កតកម្មំ សព្ពំ អារោចេសិ។ ទេវតា សត្ថុ បាទេសុ សិរសា និបតិត្វា, ‘‘ភន្តេ, យំ មយា អន្ធពាលតាយ តុម្ហាកំ គុណេ អជានិត្វា បាបកំ វចនំ វុត្តំ, តំ មេ ខមថា’’តិ សត្ថារំ ខមាបេត្វា មហាសេដ្ឋិំ ខមាបេសិ។ សត្ថា កល្យាណបាបកានំ កម្មានំ វិបាកវសេន សេដ្ឋិញ្ចេវ ទេវតញ្ច ឱវទន្តោ ‘‘ឥធ, គហបតិ, បាបបុគ្គលោបិ យាវ បាបំ ន បច្ចតិ, តាវ ភទ្រម្បិ បស្សតិ។ យទា បនស្ស បាបំ បច្ចតិ, តទា បាបមេវ បស្សតិ។ ភទ្របុគ្គលោបិ យាវ ភទ្រំ ន បច្ចតិ, តាវ បាបានិ បស្សតិ។ យទា បនស្ស ភទ្រំ បច្ចតិ, តទា ភទ្រមេវ បស្សតី’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមា គាថា អភាសិ –
១១៩.
‘‘បាបោបិ បស្សតី ភទ្រំ, យាវ បាបំ ន បច្ចតិ;
យទា ច បច្ចតី បាបំ, អថ បាបោ បាបានិ បស្សតិ។
១២០.
‘‘ភទ្រោបិ បស្សតី បាបំ, យាវ ភទ្រំ ន បច្ចតិ;
យទា ច បច្ចតី ភទ្រំ, អថ ភទ្រោ ភទ្រានិ បស្សតី’’តិ។
តត្ថ បាបោតិ កាយទុច្ចរិតាទិនា បាបកម្មេន យុត្តបុគ្គលោ។ សោបិ ហិ បុរិមសុចរិតានុភាវេន និព្ពត្តំ សុខំ អនុភវមានោ ភទ្រម្បិ បស្សតិ។ យាវ បាបំ ន បច្ចតីតិ យាវស្ស តំ បាបកម្មំ ទិដ្ឋធម្មេ វា សម្បរាយេ វា វិបាកំ ន ទេតិ។ យទា បនស្ស តំ ទិដ្ឋធម្មេ វា សម្បរាយេ វា វិបាកំ ទេតិ, អថ ទិដ្ឋធម្មេ វិវិធា កម្មការណា, សម្បរាយេ ច អបាយទុក្ខំ អនុភោន្តោ សោ បាបោ បាបានិយេវ បស្សតិ។ ទុតិយគាថាយបិ កាយសុចរិតាទិនា ភទ្រកម្មេន យុត្តោ ភទ្រោ។ សោបិ ហិ បុរិមទុច្ចរិតានុភាវេន និព្ពត្តំ ទុក្ខំ អនុភវមានោ បាបំ បស្សតិ។ យាវ ភទ្រំ ន បច្ចតីតិ យាវស្ស តំ ភទ្រំ កម្មំ ទិដ្ឋធម្មេ វា សម្បរាយេ វា វិបាកំ ន ទេតិ។ យទា បន តំ វិបាកំ ទេតិ, អថ ទិដ្ឋធម្មេ លាភសក្ការាទិសុខំ, សម្បរាយេ ច ទិព្ពសម្បត្តិសុខំ អនុភវមានោ សោ ភទ្រោ ភទ្រានិយេវ បស្សតីតិ។
ទេសនាវសានេ សា ទេវតា សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ, សម្បត្តបរិសាយបិ សាត្ថិកា ធម្មទេសនា អហោសីតិ។
អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋិវត្ថុ ចតុត្ថំ។
៥. អសញ្ញតបរិក្ខារភិក្ខុវត្ថុ
មាវមញ្ញេថ បាបស្សាតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឯកំ អសញ្ញតបរិក្ខារំ ភិក្ខុំ អារព្ភ កថេសិ។
សោ កិរ យំ កិញ្ចិ មញ្ចបីឋាទិភេទំ បរិក្ខារំ ពហិ បរិភុញ្ជិត្វា តត្ថេវ ឆឌ្ឌេតិ។ បរិក្ខារោ វស្សេនបិ អាតបេនបិ ឧបចិកាទីហិបិ វិនស្សតិ។ សោ ភិក្ខូហិ ‘‘ននុ, អាវុសោ, បរិក្ខារោ នាម បដិសាមិតព្ពោ’’តិ វុត្តេ ‘‘អប្បកំ មយា កតំ, អាវុសោ, ឯតំ, ន ឯតស្ស ចិត្តំ អត្ថិ, ន បិត្ត’’ន្តិ វត្វា តថេវ ករោតិ។ ភិក្ខូ តស្ស កិរិយំ សត្ថុ អារោចេសុំ។ សត្ថា តំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ ភិក្ខុ ឯវំ ករោសី’’តិ បុច្ឆិ។ សោ សត្ថារា បុច្ឆិតោបិ ‘‘កិំ ឯតំ ភគវា អប្បកំ មយា កតំ, ន តស្ស ចិត្តំ អត្ថិ, នាស្ស បិត្ត’’ន្តិ តថេវ អវមញ្ញន្តោ អាហ។ អថ នំ សត្ថា ‘‘ភិក្ខូហិ ឯវំ កាតុំ ន វដ្ដតិ, បាបកម្មំ នាម ‘អប្បក’ន្តិ ន អវមញ្ញិតព្ពំ។ អជ្ឈោកាសេ ឋបិតញ្ហិ វិវដមុខំ ភាជនំ ទេវេ វស្សន្តេ កិញ្ចាបិ ឯកពិន្ទុនា ន បូរតិ, បុនប្បុនំ វស្សន្តេ បន បូរតេវ, ឯវមេវំ បាបំ ករោន្តោ បុគ្គលោ អនុបុព្ពេន មហន្តំ បាបរាសិំ ករោតី’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១២១.
‘‘មាវមញ្ញេថ បាបស្ស, ន មន្ទំ អាគមិស្សតិ;
ឧទពិន្ទុនិបាតេន, ឧទកុម្ភោបិ បូរតិ;
ពាលោ បូរតិ បាបស្ស, ថោកំ ថោកម្បិ អាចិន’’ន្តិ។
តត្ថ មាវមញ្ញេថាតិ ន អវជានេយ្យ។ បាបស្សាតិ បាបំ។ ន មន្ទំ អាគមិស្សតីតិ ‘‘អប្បមត្តកំ មេ បាបកំ កតំ, កទា ឯតំ វិបច្ចិស្សតី’’តិ ឯវំ បាបំ នាវជានេយ្យាតិ អត្ថោ។ ឧទកុម្ភោបីតិ ទេវេ វស្សន្តេ មុខំ វិវរិត្វា ឋបិតំ យំ កិញ្ចិ កុលាលភាជនំ យថា តំ ឯកេកស្សាបិ ឧទកពិន្ទុនោ និបាតេន អនុបុព្ពេន បូរតិ, ឯវំ ពាលបុគ្គលោ ថោកំ ថោកម្បិ បាបំ អាចិនន្តោ ករោន្តោ វឌ្ឍេន្តោ បាបស្ស បូរតិយេវាតិ អត្ថោ។
ទេសនាវសានេ ពហូ សោតាបត្តិផលាទីនិ បាបុណិំសុ។ សត្ថាបិ ‘‘អជ្ឈោកាសេ សេយ្យំ សន្ថរិត្វា បដិបាកតិកំ អករោន្តោ ឥមំ នាម អាបត្តិមាបជ្ជតី’’តិ (បាចិ. ១០៨-១១០) សិក្ខាបទំ បញ្ញាបេសីតិ។
អសញ្ញតបរិក្ខារភិក្ខុវត្ថុ បញ្ចមំ។
៦. ពិឡាលបាទកសេដ្ឋិវត្ថុ
មាវមញ្ញេថ បុញ្ញស្សាតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ពិឡាលបាទកសេដ្ឋិំ អារព្ភ កថេសិ។
ឯកស្មិញ្ហិ សមយេ សាវត្ថិវាសិនោ វគ្គពន្ធនេន ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទានំ ទេន្តិ។ អថេកទិវសំ សត្ថា អនុមោទនំ ករោន្តោ ឯវមាហ –
‘‘ឧបាសកា ឥធេកច្ចោ អត្តនាវ ទានំ ទេតិ, បរំ ន សមាទបេតិ។ សោ និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ ភោគសម្បទំ លភតិ, នោ បរិវារសម្បទំ។ ឯកច្ចោ អត្តនា ទានំ ន ទេតិ, បរំ សមាទបេតិ។ សោ និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ បរិវារសម្បទំ លភតិ, នោ ភោគសម្បទំ។ ឯកច្ចោ អត្តនា ច ន ទេតិ, បរញ្ច ន សមាទបេតិ។ សោ និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ នេវ ភោគសម្បទំ លភតិ, ន បរិវារសម្បទំ, វិឃាសាទោ ហុត្វា វិចរតិ។ ឯកច្ចោ អត្តនា ច ទេតិ, បរញ្ច សមាទបេតិ។ សោ និព្ពត្តនិព្ពត្តដ្ឋានេ ភោគសម្បទញ្ចេវ លភតិ, បរិវារសម្បទញ្ចា’’តិ។
អថេកោ បណ្ឌិតបុរិសោ តំ ធម្មទេសនំ សុត្វា ‘‘អហោ អច្ឆរិយមិទំ ការណំ, អហំ ទានិ ឧភយសម្បត្តិសំវត្តនិកំ កម្មំ ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា សត្ថារំ ឧដ្ឋាយ គមនកាលេ អាហ – ‘‘ភន្តេ, ស្វេ អម្ហាកំ ភិក្ខំ គណ្ហថា’’តិ។ កិត្តកេហិ បន តេ ភិក្ខូហិ អត្ថោតិ? សព្ពភិក្ខូហិ, ភន្តេតិ។ សត្ថា អធិវាសេសិ ។ សោបិ គាមំ បវិសិត្វា, ‘‘អម្មតាតា, មយា ស្វាតនាយ ពុទ្ធប្បមុខោ ភិក្ខុសង្ឃោ និមន្តិតោ, យោ យត្តកានំ ភិក្ខូនំ សក្កោតិ, សោ តត្តកានំ យាគុអាទីនំ អត្ថាយ តណ្ឌុលាទីនិ ទេតុ, ឯកស្មិំ ឋានេ បចាបេត្វា ទានំ ទស្សាមា’’តិ ឧគ្ឃោសេន្តោ វិចរិ។
អថ នំ ឯកោ សេដ្ឋិ អត្តនោ អាបណទ្វារំ សម្បត្តំ ទិស្វា ‘‘អយំ អត្តនោ បហោនកេ ភិក្ខូ អនិមន្តេត្វា បន សកលគាមំ សមាទបេន្តោ វិចរតី’’តិ កុជ្ឈិត្វា ‘‘តយា គហិតភាជនំ អាហរា’’តិ តីហិ អង្គុលីហិ គហេត្វា ថោកេ តណ្ឌុលេ អទាសិ, តថា មុគ្គេ, តថា មាសេតិ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ ពិឡាលបាទកសេដ្ឋិ នាម ជាតោ, សប្បិផាណិតាទីនិ ទេន្តោបិ ករណ្ឌំ កុដេ បក្ខិបិត្វា ឯកតោ កោណំ កត្វា ពិន្ទុំ ពិន្ទុំ បគ្ឃរាយន្តោ ថោកថោកមេវ អទាសិ។ ឧបាសកោ អវសេសេហិ ទិន្នំ ឯកតោ កត្វា ឥមិនា ទិន្នំ វិសុំយេវ អគ្គហេសិ។ សោ សេដ្ឋិ តស្ស កិរិយំ ទិស្វា ‘‘កិំ នុ ខោ ឯស មយា ទិន្នំ វិសុំ គណ្ហាតី’’តិ ចិន្តេត្វា តស្ស បច្ឆតោ បច្ឆតោ ឯកំ ចូឡុបដ្ឋាកំ បហិណិ ‘‘គច្ឆ, យំ ឯស ករោតិ, តំ ជានាហី’’តិ។ សោ គន្ត្វា ‘‘សេដ្ឋិស្ស មហប្ផលំ ហោតូ’’តិ យាគុភត្តបូវានំ អត្ថាយ ឯកំ ទ្វេ តណ្ឌុលេ បក្ខិបិត្វា មុគ្គមាសេបិ តេលផាណិតាទិពិន្ទូនិបិ សព្ពភាជនេសុ បក្ខិបិ។ ចូឡុបដ្ឋាកោ គន្ត្វា សេដ្ឋិស្ស អារោចេសិ ។ តំ សុត្វា សេដ្ឋិ ចិន្តេសិ – ‘‘សចេ មេ សោ បរិសមជ្ឈេ អវណ្ណំ ភាសិស្សតិ, មម នាមេ គហិតមត្តេយេវ នំ បហរិត្វា មារេស្សាមី’’តិ និវាសនន្តរេ ឆុរិកំ ពន្ធិត្វា បុនទិវសេ គន្ត្វា ភត្តគ្គេ អដ្ឋាសិ។ សោ បុរិសោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បរិវិសិត្វា ភគវន្តំ អាហ – ‘‘ភន្តេ, មយា មហាជនំ សមាទបេត្វា ឥមំ ទានំ ទិន្នំ, តត្ថ សមាទបិតមនុស្សា អត្តនោ អត្តនោ ពលេន ពហូនិបិ ថោកានិបិ តណ្ឌុលាទីនិ អទំសុ, តេសំ សព្ពេសំ មហប្ផលំ ហោតូ’’តិ។ តំ សុត្វា សោ សេដ្ឋិ ចិន្តេសិ – ‘‘អហំ ‘អសុកេន នាម អច្ឆរាយ គណ្ហិត្វា តណ្ឌុលាទីនិ ទិន្នានីតិ មម នាមេ គហិតមត្តេ ឥមំ មារេស្សាមី’តិ អាគតោ, អយំ បន សព្ពសង្គាហិកំ កត្វា ‘យេហិបិ នាឡិអាទីហិ មិនិត្វា ទិន្នំ, យេហិបិ អច្ឆរាយ គហេត្វា ទិន្នំ, សព្ពេសំ មហប្ផលំ ហោតូ’តិ វទតិ។ សចាហំ ឯវរូបំ ន ខមាបេស្សាមិ, ទេវទណ្ឌោ មម មត្ថកេ បតិស្សតី’’តិ។ សោ តស្ស បាទមូលេ និបជ្ជិត្វា ‘‘ខមាហិ មេ, សាមី’’តិ អាហ។ ‘‘កិំ ឥទ’’ន្តិ ច តេន វុត្តេ សព្ពំ តំ បវត្តិំ អារោចេសិ។ តំ កិរិយំ ទិស្វា សត្ថា ‘‘កិំ ឥទ’’ន្តិ ទានវេយ្យាវដិកំ បុច្ឆិ។ សោ អតីតទិវសតោ បដ្ឋាយ សព្ពំ តំ បវត្តិំ អារោចេសិ។ អថ នំ សត្ថា ‘‘ឯវំ កិរ សេដ្ឋី’’តិ បុច្ឆិត្វា, ‘‘អាម, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ, ‘‘ឧបាសក, បុញ្ញំ នាម ‘អប្បក’ន្តិ ន អវមញ្ញិតព្ពំ, មាទិសស្ស ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទានំ ទត្វា ‘អប្បក’ន្តិ ន អវមញ្ញិតព្ពំ។ បណ្ឌិតមនុស្សា ហិ បុញ្ញំ ករោន្តា វិវដភាជនំ វិយ ឧទកេន អនុក្កមេន បុញ្ញេន បូរន្តិយេវា’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១២២.
‘‘មាវមញ្ញេថ បុញ្ញស្ស, ន មន្ទំ អាគមិស្សតិ;
ឧទពិន្ទុនិបាតេន, ឧទកុម្ភោបិ បូរតិ;
ធីរោ បូរតិ បុញ្ញស្ស, ថោកំ ថោកម្បិ អាចិន’’ន្តិ។
តស្សត្ថោ – បណ្ឌិតមនុស្សោ បុញ្ញំ កត្វា ‘‘អប្បកមត្តំ មយា កតំ, ន មន្ទំ វិបាកវសេន អាគមិស្សតិ, ឯវំ បរិត្តកំ កម្មំ កហំ មំ ទក្ខិស្សតិ, អហំ វា តំ កហំ ទក្ខិស្សាមិ, កទា ឯតំ វិបច្ចិស្សតី’’តិ ឯវំ បុញ្ញំ មាវមញ្ញេថ ន អវជានេយ្យ។ យថា ហិ និរន្តរំ ឧទពិន្ទុនិបាតេន វិវរិត្វា ឋបិតំ កុលាលភាជនំ បូរតិ, ឯវំ ធីរោ បណ្ឌិតបុរិសោ ថោកំ ថោកម្បិ បុញ្ញំ អាចិនន្តោ បុញ្ញស្ស បូរតីតិ។
ទេសនាវសានេ សោ សេដ្ឋិ សោតាបត្តិផលំ បាបុណិ, សម្បត្តបរិសាយបិ សាត្ថិកា ធម្មទេសនា អហោសីតិ។
ពិឡាលបាទកសេដ្ឋិវត្ថុ ឆដ្ឋំ។
៧. មហាធនវាណិជវត្ថុ
វាណិជោវាតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ មហាធនវាណិជំ អារព្ភ កថេសិ។
តស្ស កិរ វាណិជស្ស គេហេ បញ្ចសតា ចោរា ឱតារំ គវេសមានា ឱតារំ ន លភិំសុ។ អបរេន សមយេន វាណិជោ បញ្ច សកដសតានិ ភណ្ឌស្ស បូរេត្វា ភិក្ខូនំ អារោចាបេសិ – ‘‘អហំ អសុកដ្ឋានំ នាម វាណិជ្ជត្ថាយ គច្ឆាមិ, យេ, អយ្យា, តំ ឋានំ គន្តុកាមា, តេ និក្ខមន្តុ, មគ្គេ ភិក្ខាយ ន កិលមិស្សន្តី’’តិ។ តំ សុត្វា បញ្ចសតា ភិក្ខូ តេន សទ្ធិំ មគ្គំ បដិបជ្ជិំសុ។ តេបិ ចោរា ‘‘សោ កិរ វាណិជោ និក្ខន្តោ’’តិ គន្ត្វា អដវិយំ អដ្ឋំសុ។ វាណិជោបិ គន្ត្វា អដវិមុខេ ឯកស្មិំ គាមេ វាសំ កត្វា ទ្វេ តយោបិ ទិវសេ គោណសកដាទីនិ សំវិទហិ, តេសំ បន ភិក្ខូនំ និពទ្ធំ ភិក្ខំ ទេតិយេវ។ ចោរា តស្មិំ អតិចិរាយន្តេ ‘‘គច្ឆ, តស្ស និក្ខមនទិវសំ ញត្វា ឯហី’’តិ ឯកំ បុរិសំ បហិណិំសុ។ សោ តំ គាមំ គន្ត្វា ឯកំ សហាយកំ បុច្ឆិ – ‘‘កទា វាណិជោ និក្ខមិស្សតី’’តិ។ សោ ‘‘ទ្វីហតីហច្ចយេនា’’តិ វត្វា ‘‘កិមត្ថំ បន បុច្ឆសី’’តិ អាហ។ អថស្ស សោ ‘‘មយំ បញ្ចសតា ចោរា ឯតស្សត្ថាយ អដវិយំ ឋិតា’’តិ អាចិក្ខិ។ ឥតរោ ‘‘តេន ហិ គច្ឆ, សីឃំ និក្ខមិស្សតី’’តិ តំ ឧយ្យោជេត្វា, ‘‘កិំ នុ ខោ ចោរេ វារេមិ, ឧទាហុ វាណិជ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា, ‘‘កិំ មេ ចោរេហិ, វាណិជំ និស្សាយ បញ្ចសតា ភិក្ខូ ជីវន្តិ, វាណិជស្ស សញ្ញំ ទស្សាមី’’តិ សោ តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘កទា គមិស្សថា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘តតិយទិវសេ’’តិ វុត្តេ មយ្ហំ វចនំ ករោថ, អដវិយំ កិរ តុម្ហាកំ អត្ថាយ បញ្ចសតា ចោរា ឋិតា, មា តាវ គមិត្ថាតិ។ ត្វំ កថំ ជានាសីតិ? តេសំ អន្តរេ មម សហាយោ អត្ថិ, តស្ស មេ កថាយ ញាតន្តិ។ ‘‘តេន ហិ ‘កិំ មេ ឯត្តោ គតេនា’តិ និវត្តិត្វា គេហមេវ គមិស្សាមី’’តិ អាហ។ តស្មិំ ចិរាយន្តេ បុន តេហិ ចោរេហិ បេសិតោ បុរិសោ អាគន្ត្វា តំ សហាយកំ បុច្ឆិត្វា តំ បវត្តិំ សុត្វា ‘‘និវត្តិត្វា គេហមេវ កិរ គមិស្សតី’’តិ គន្ត្វា ចោរានំ អារោចេសិ។ តំ សុត្វា ចោរា តតោ និក្ខមិត្វា ឥតរស្មិំ មគ្គេ អដ្ឋំសុ, តស្មិំ ចិរយន្តេ បុនបិ តេ ចោរា តស្ស សន្តិកំ បុរិសំ បេសេសុំ។ សោ តេសំ តត្ថ ឋិតភាវំ ញត្វា បុន វាណិជស្ស អារោចេសិ។ វាណិជោ ‘‘ឥធាបិ មេ វេកល្លំ នត្ថិ, ឯវំ សន្តេ នេវ ឯត្តោ គមិស្សាមិ, ន ឥតោ, ឥធេវ ភវិស្សាមី’’តិ ភិក្ខូនំ សន្តិកំ គន្ត្វា អាហ – ‘‘ភន្តេ, ចោរា កិរ មំ វិលុម្បិតុកាមា មគ្គេ ឋិតា, ‘បុន និវត្តិស្សតី’តិ សុត្វា ឥតរស្មិំ មគ្គេ ឋិតា, អហំ ឯត្តោ វា ឥតោ វា អគន្ត្វា ថោកំ ឥធេវ ភវិស្សាមិ, ភទន្តា ឥធេវ វសិតុកាមា វសន្តុ, គន្តុកាមា អត្តនោ រុចិំ ករោន្តូ’’តិ។ ភិក្ខូ ‘‘ឯវំ សន្តេ មយំ និវត្តិស្សាមា’’តិ វាណិជំ អាបុច្ឆិត្វា បុនទេវ សាវត្ថិំ គន្ត្វា សត្ថារំ វន្ទិត្វា និសីទិំសុ។ សត្ថា ‘‘កិំ, ភិក្ខវេ, មហាធនវាណិជេន សទ្ធិំ ន គមិត្ថា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អាម, ភន្តេ, មហាធនវាណិជស្ស វិលុម្បនត្ថាយ ទ្វីសុបិ មគ្គេសុ ចោរា បរិយុដ្ឋិំសុ, តេន សោ តត្ថេវ ឋិតោ, មយំ បន តំ អាបុច្ឆិត្វា អាគតា’’តិ វុត្តេ, ‘‘ភិក្ខវេ, មហាធនវាណិជោ ចោរានំ អត្ថិតាយ មគ្គំ បរិវជ្ជតិ, ជីវិតុកាមោ វិយ បុរិសោ ហលាហលំ វិសំ បរិវជ្ជេតិ, ភិក្ខុនាបិ ‘តយោ ភវា ចោរេហិ បរិយុដ្ឋិតមគ្គសទិសា’តិ ញត្វា បាបំ បរិវជ្ជេតុំ វដ្ដតី’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១២៣.
‘‘វាណិជោវ ភយំ មគ្គំ, អប្បសត្ថោ មហទ្ធនោ;
វិសំ ជីវិតុកាមោវ, បាបានិ បរិវជ្ជយេ’’តិ។
តត្ថ ភយន្តិ ភាយិតព្ពំ, ចោរេហិ បរិយុដ្ឋិតត្តា សប្បដិភយន្តិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា មហាធនវាណិជោ អប្បសត្ថោ សប្បដិភយំ មគ្គំ, យថា ច ជីវិតុកាមោ ហលាហលំ វិសំ បរិវជ្ជេតិ, ឯវំ បណ្ឌិតោ ភិក្ខុ អប្បមត្តកានិបិ បាបានិ បរិវជ្ជេយ្យាតិ។
ទេសនាវសានេ តេ ភិក្ខូ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណិំសុ, សម្បត្តមហាជនស្សាបិ សាត្ថិកា ធម្មទេសនា អហោសីតិ។
មហាធនវាណិជវត្ថុ សត្តមំ។
៨. កុក្កុដមិត្តនេសាទវត្ថុ
បាណិម្ហិ ចេតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា វេឡុវនេ វិហរន្តោ កុក្កុដមិត្តំ នាម នេសាទំ អារព្ភ កថេសិ។
រាជគហេ កិរ ឯកា សេដ្ឋិធីតា វយប្បត្តា សត្តភូមិកបាសាទស្ស ឧបរិ សិរិគព្ភេ អារក្ខណត្ថាយ ឯកំ បរិចារិកំ ទត្វា មាតាបិតូហិ វាសិយមានា ឯកទិវសំ សាយន្ហសមយេ វាតបានេន អន្តរវីថិំ ឱលោកេន្តី បញ្ច បាសសតានិ បញ្ច សូលសតានិ អាទាយ មិគេ វធិត្វា ជីវមានំ ឯកំ កុក្កុដមិត្តំ នាម នេសាទំ បញ្ច មិគសតានិ វធិត្វា តេសំ មំសេន មហាសកដំ បូរេត្វា សកដធុរេ និសីទិត្វា មំសវិក្កិណនត្ថាយ នគរំ បវិសន្តំ ទិស្វា តស្មិំ បដិពទ្ធចិត្តា បរិចារិកាយ ហត្ថេ បណ្ណាការំ ទត្វា ‘‘គច្ឆ, ឯតស្ស បណ្ណាការំ ទត្វា គមនកាលំ ញត្វា ឯហី’’តិ បេសេសិ។ សា គន្ត្វា តស្ស បណ្ណាការំ ទត្វា បុច្ឆិ – ‘‘កទា គមិស្សសី’’តិ? សោ ‘‘អជ្ជ មំសំ វិក្កិណិត្វា បាតោវ អសុកទ្វារេន នាម និក្ខមិត្វា គមិស្សាមី’’តិ អាហ។ សា តេន កថិតកថំ សុត្វា អាគន្ត្វា តស្សា អារោចេសិ។ សេដ្ឋិធីតា អត្តនា គហេតព្ពយុត្តកំ វត្ថាភរណជាតំ សំវិទហិត្វា បាតោវ មលិនវត្ថំ និវាសេត្វា កុដំ អាទាយ ទាសីហិ សទ្ធិំ ឧទកតិត្ថំ គច្ឆន្តី វិយ និក្ខមិត្វា តំ ឋានំ គន្ត្វា តស្សាគមនំ ឱលោកេន្តី អដ្ឋាសិ។ សោបិ បាតោវ សកដំ បាជេន្តោ និក្ខមិ។ សា តស្ស បច្ឆតោ បច្ឆតោ បាយាសិ។ សោ តំ ទិស្វា ‘‘អហំ តំ ‘អសុកស្ស នាម ធីតា’តិ ន ជានាមិ, មា មំ អនុពន្ធិ, អម្មា’’តិ អាហ។ ន មំ ត្វំ បក្កោសសិ, អហំ អត្តនោ ធម្មតាយ អាគច្ឆាមិ, ត្វំ តុណ្ហី ហុត្វា អត្តនោ សកដំ បាជេហីតិ។ សោ បុនប្បុនំ តំ និវារេតិយេវ។ អថ នំ សា អាហ – ‘‘សាមិ, សិរី នាម អត្តនោ សន្តិកំ អាគច្ឆន្តី និវារេតុំ ន វដ្ដតី’’តិ។ សោ តស្សា និស្សំសយេន អាគមនការណំ ញត្វា តំ សកដំ អារោបេត្វា អគមាសិ។ តស្សា មាតាបិតរោ ឥតោ ចិតោ ច បរិយេសាបេត្វា អបស្សន្តា ‘‘មតា ភវិស្សតី’’តិ មតកភត្តំ ករិំសុ។ សាបិ តេន សទ្ធិំ សំវាសមន្វាយ បដិបាដិយា សត្ត បុត្តេ វិជាយិត្វា តេ វយប្បត្តេ ឃរពន្ធនេន ពន្ធិ។
អថេកទិវសំ សត្ថា បច្ចូសសមយេ លោកំ វោលោកេន្តោ កុក្កុដមិត្តំ សបុត្តំ សសុណិសំ អត្តនោ ញាណជាលស្ស អន្តោ បវិដ្ឋំ ទិស្វា, ‘‘កិំ នុ ខោ ឯត’’ន្តិ ឧបធារេន្តោ តេសំ បន្នរសន្នម្បិ សោតាបត្តិមគ្គស្ស ឧបនិស្សយំ ទិស្វា បាតោវ បត្តចីវរំ អាទាយ តស្ស បាសដ្ឋានំ អគមាសិ ។ តំ ទិវសំ បាសេ ពទ្ធោ ឯកមិគោបិ នាហោសិ។ សត្ថា តស្ស បាសមូលេ បទវលញ្ជំ ទស្សេត្វា បុរតោ ឯកស្ស គុម្ពស្ស ហេដ្ឋា ឆាយាយំ និសីទិ។ កុក្កុដមិត្តោ បាតោវ ធនុំ អាទាយ បាសដ្ឋានំ គន្ត្វា អាទិតោ បដ្ឋាយ បាសេ ឱលោកយមានោ បាសេ ពទ្ធំ ឯកម្បិ មិគំ អទិស្វា សត្ថុ បទវលញ្ជំ អទ្ទស។ អថស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘កោ មយ្ហំ ពទ្ធមិគេ មោចេន្តោ វិចរតី’’តិ។ សោ សត្ថរិ អាឃាតំ ពន្ធិត្វា គច្ឆន្តោ គុម្ពមូលេ និសិន្នំ សត្ថារំ ទិស្វា, ‘‘ឥមិនា មម មិគា មោចិតា ភវិស្សន្តិ, មារេស្សាមិ ន’’ន្តិ ធនុំ អាកឌ្ឍិ។ សត្ថា ធនុំ អាកឌ្ឍិតុំ ទត្វា វិស្សជ្ជេតុំ នាទាសិ។ សោ សរំ វិស្សជ្ជេតុម្បិ ឱរោបេតុម្បិ អសក្កោន្តោ ផាសុកាហិ ភិជ្ជន្តីហិ វិយ មុខតោ ខេឡេន បគ្ឃរន្តេន កិលន្តរូបោ អដ្ឋាសិ។ អថស្ស បុត្តា គេហំ គន្ត្វា ‘‘បិតា នោ ចិរាយតិ, កិំ នុ ខោ ឯត’’ន្តិ វត្វា ‘‘គច្ឆថ, តាតា, បិតុ សន្តិក’’ន្តិ មាតរា បេសិតា ធនូនិ អាទាយ គន្ត្វា បិតរំ តថាឋិតំ ទិស្វា ‘‘អយំ នោ បិតុ បច្ចាមិត្តោ ភវិស្សតី’’តិ សត្តបិ ជនា ធនូនិ អាកឌ្ឍិត្វា ពុទ្ធានុភាវេន យថា នេសំ បិតា ឋិតោ, តថេវ អដ្ឋំសុ។ អថ នេសំ មាតា ‘‘កិំ នុ ខោ មេ បុត្តាបិ ចិរាយន្តី’’តិ វត្វា សត្តហិ សុណិសាហិ សទ្ធិំ គន្ត្វា តេ តថាឋិតេ ទិស្វា ‘‘កស្ស នុ ខោ ឥមេ ធនូនិ អាកឌ្ឍិត្វា ឋិតា’’តិ ឱលោកេន្តី សត្ថារំ ទិស្វា ពាហា បគ្គយ្ហ – ‘‘មា មេ បិតរំ នាសេថ, មា មេ បិតរំ នាសេថា’’តិ មហាសទ្ទមកាសិ។ កុក្កុដមិត្តោ តំ សទ្ទំ សុត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘នដ្ឋោ វតម្ហិ, សសុរោ កិរ មេ ឯស, អហោ មយា ភារិយំ កម្មំ កត’’ន្តិ។ បុត្តាវិស្ស ‘‘អយ្យកោ កិរ នោ ឯស, អហោ ភារិយំ កម្មំ កត’’ន្តិ ចិន្តយិំសុ។ កុក្កុដមិត្តោ ‘‘អយំ សសុរោ មេ’’តិ មេត្តចិត្តំ ឧបដ្ឋបេសិ, បុត្តាបិស្ស ‘‘អយ្យកោ នោ’’តិ មេត្តចិត្តំ ឧបដ្ឋបេសុំ។ អថ តេ នេសំ មាតា សេដ្ឋិធីតា ‘‘ខិប្បំ ធនូនិ ឆឌ្ឌេត្វា បិតរំ មេ ខមាបេថា’’តិ អាហ។
សត្ថា តេសំ មុទុចិត្តតំ ញត្វា ធនុំ ឱតារេតុំ អទាសិ។ តេ សព្ពេ សត្ថារំ វន្ទិត្វា ‘‘ខមថ នោ, ភន្តេ’’តិ ខមាបេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អថ នេសំ សត្ថា អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ។ ទេសនាវសានេ កុក្កុដមិត្តោ សទ្ធិំ បុត្តេហិ ចេវ សុណិសាហិ ច អត្តបញ្ចទសមោ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។ សត្ថា បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ វិហារំ អគមាសិ។ អថ នំ អានន្ទត្ថេរោ បុច្ឆិ – ‘‘ភន្តេ, កហំ គមិត្ថា’’តិ។ កុក្កុដមិត្តស្ស សន្តិកំ , អានន្ទាតិ។ បាណាតិបាតកម្មស្ស វោ, ភន្តេ, អការកោ កតោតិ។ អាមានន្ទ, សោ អត្តបញ្ចទសមោ អចលសទ្ធាយ បតិដ្ឋាយ តីសុ រតនេសុ និក្កង្ខោ ហុត្វា បាណាតិបាតកម្មស្ស អការកោ ជាតោតិ។ ភិក្ខូ អាហំសុ – ‘‘ននុ, ភន្តេ, ភរិយាបិស្ស អត្ថី’’តិ។ អាម, ភិក្ខវេ, សា កុលគេហេ កុមារិកា ហុត្វា សោតាបត្តិផលំ បត្តាតិ។ ភិក្ខូ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ ‘‘កុក្កុដមិត្តស្ស កិរ ភរិយា កុមារិកកាលេ ឯវ សោតាបត្តិផលំ បត្វា តស្ស គេហំ គន្ត្វា សត្ត បុត្តេ លភិ, សា ឯត្តកំ កាលំ សាមិកេន ‘ធនុំ អាហរ, សរេ អាហរ, សត្តិំ អាហរ, សូលំ អាហរ, ជាលំ អាហរា’តិ វុច្ចមានា តានិ អទាសិ។ សោបិ តាយ ទិន្នានិ អាទាយ គន្ត្វា បាណាតិបាតំ ករោតិ, កិំ នុ ខោ សោតាបន្នាបិ បាណាតិបាតំ ករោន្តី’’តិ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ, ‘‘ន, ភិក្ខវេ, សោតាបន្នា បាណាតិបាតំ ករោន្តិ, សា បន ‘សាមិកស្ស វចនំ ករោមី’តិ តថា អកាសិ។ ‘ឥទំ គហេត្វា ឯស គន្ត្វា បាណាតិបាតំ ករោតូ’តិ តស្សា ចិត្តំ នត្ថិ។ បាណិតលស្មិញ្ហិ វណេ អសតិ វិសំ គណ្ហន្តស្ស តំ វិសំ អនុឌហិតុំ ន សក្កោតិ, ឯវមេវំ អកុសលចេតនាយ អភាវេន បាបំ អករោន្តស្ស ធនុអាទីនិ នីហរិត្វា ទទតោបិ បាបំ នាម ន ហោតី’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១២៤.
‘‘បាណិម្ហិ ចេ វណោ នាស្ស, ហរេយ្យ បាណិនា វិសំ;
នាព្ពណំ វិសមន្វេតិ, នត្ថិ បាបំ អកុព្ពតោ’’តិ។
តត្ថ នាស្សាតិ ន ភវេយ្យ។ ហរេយ្យាតិ ហរិតុំ សក្កុណេយ្យ។ កិំ ការណា? យស្មា នាព្ពណំ វិសមន្វេតិ អវណញ្ហិ បាណិំ វិសំ អន្វេតុំ ន សក្កោតិ, ឯវមេវ ធនុអាទីនិ នីហរិត្វា ទេន្តស្សាបិ អកុសលចេតនាយ អភាវេន បាបំ អកុព្ពតោ បាបំ នាម នត្ថិ, អវណំ បាណិំ វិសំ វិយ នាស្ស ចិត្តំ បាបំ អនុគច្ឆតីតិ។
ទេសនាវសានេ ពហូ សោតាបត្តិផលាទីនិ បាបុណិំសូតិ។
អបរេន សមយេន ភិក្ខូ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ – ‘‘កោ នុ ខោ កុក្កុដមិត្តស្ស សបុត្តស្ស សសុណិសស្ស សោតាបត្តិមគ្គស្សូបនិស្សយោ, កេន ការណេន នេសាទកុលេ និព្ពត្តោ’’តិ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ , ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ, ភិក្ខវេ, អតីតេ កស្សបទសពលស្ស ធាតុចេតិយំ សំវិទហន្តា ឯវមាហំសុ – ‘‘កិំ នុ ខោ ឥមស្ស ចេតិយស្ស មត្តិកា ភវិស្សតិ, កិំ ឧទក’’ន្តិ។ អថ នេសំ ឯតទហោសិ – ‘‘ហរិតាលមនោសិលា មត្តិកា ភវិស្សតិ, តិលតេលំ ឧទក’’ន្តិ។ តេ ហរិតាលមនោសិលា កោដ្ដេត្វា តិលតេលេន សំសន្ទិត្វា ឥដ្ឋកាយ ឃដេត្វា សុវណ្ណេន ខចិត្វា អន្តោ ចិនិំសុ, ពហិមុខេ បន ឯកគ្ឃនសុវណ្ណឥដ្ឋកាវ អហេសុំ។ ឯកេកា សតសហស្សគ្ឃនិកា អហោសិ។ តេ យាវ ធាតុនិធានា ចេតិយេ និដ្ឋិតេ ចិន្តយិំសុ – ‘‘ធាតុនិធានកាលេ ពហុនា ធនេន អត្ថោ, កំ នុ ខោ ជេដ្ឋកំ ករោមា’’តិ។
អថេកោ គាមវាសិកោ សេដ្ឋិ ‘‘អហំ ជេដ្ឋកោ ភវិស្សាមី’’តិ ធាតុនិធានេ ឯកំ ហិរញ្ញកោដិំ បក្ខិបិ។ តំ ទិស្វា រដ្ឋវាសិនោ ‘‘អយំ នគរសេដ្ឋិ ធនមេវ សំហរតិ, ឯវរូបេ ចេតិយេ ជេដ្ឋកោ ភវិតុំ ន សក្កោតិ, គាមវាសី បន កោដិធនំ បក្ខិបិត្វា ជេដ្ឋកោ ជាតោ’’តិ ឧជ្ឈាយិំសុ។ សោ តេសំ កថំ សុត្វា ‘‘អហំ ទ្វេ កោដិយោ ទត្វា ជេដ្ឋកោ ភវិស្សាមី’’តិ ទ្វេ កោដិយោ អទាសិ។ ឥតរោ ‘‘អហមេវ ជេដ្ឋកោ ភវិស្សាមី’’តិ តិស្សោ កោដិយោ អទាសិ។ ឯវំ វឌ្ឍេត្វា វឌ្ឍេត្វា នគរវាសី អដ្ឋ កោដិយោ អទាសិ។ គាមវាសិនោ បន គេហេ នវកោដិធនមេវ អត្ថិ, នគរវាសិនោ ចត្តាលីសកោដិធនំ។ តស្មា គាមវាសី ចិន្តេសិ – ‘‘សចាហំ នវ កោដិយោ ទស្សាមិ, អយំ ‘ទស កោដិយោ ទស្សាមី’តិ វក្ខតិ, អថ មេ និទ្ធនភាវោ បញ្ញាយិស្សតី’’តិ។ សោ ឯវមាហ – ‘‘អហំ ឯត្តកញ្ច ធនំ ទស្សាមិ, សបុត្តទារោ ច ចេតិយស្ស ទាសោ ភវិស្សាមី’’តិ សត្ត បុត្តេ សត្ត សុណិសាយោ ភរិយញ្ច គហេត្វា អត្តនា សទ្ធិំ ចេតិយស្ស និយ្យាទេសិ។ រដ្ឋវាសិនោ ‘‘ធនំ នាម សក្កា ឧប្បាទេតុំ, អយំ បន សបុត្តទារោ អត្តានំ និយ្យាទេសិ, អយមេវ ជេដ្ឋកោ ហោតូ’’តិ តំ ជេដ្ឋកំ ករិំសុ។ ឥតិ តេ សោឡសបិ ជនា ចេតិយស្ស ទាសា អហេសុំ។ រដ្ឋវាសិនោ បន តេ ភុជិស្សេ អកំសុ។ ឯវំ សន្តេបិ ចេតិយមេវ បដិជគ្គិត្វា យាវតាយុកំ ឋត្វា តតោ ចុតា ទេវលោកេ និព្ពត្តិំសុ។ តេសុ ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ ទេវលោកេ វសន្តេសុ ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ ភរិយា តតោ ចវិត្វា រាជគហេ សេដ្ឋិនោ ធីតា ហុត្វា និព្ពត្តិ។ សា កុមារិកាវ ហុត្វា សោតាបត្តិផលំ បាបុណិ។ អទិដ្ឋសច្ចស្ស បន បដិសន្ធិ នាម ភារិយាតិ តស្សា សាមិកោ សម្បរិវត្តមានោ គន្ត្វា នេសាទកុលេ និព្ពត្តិ។ តស្ស សហ ទស្សនេនេវ សេដ្ឋិធីតរំ បុព្ពសិនេហោ អជ្ឈោត្ថរិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –
‘‘បុព្ពេវ សន្និវាសេន, បច្ចុប្បន្នហិតេន វា;
ឯវំ តំ ជាយតេ បេមំ, ឧប្បលំវ យថោទកេ’’តិ។ (ជា. ១.២.១៧៤);
សា បុព្ពសិនេហេនេវ នេសាទកុលំ អគមាសិ។ បុត្តាបិស្សា ទេវលោកា ចវិត្វា តស្សា ឯវ កុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ គណ្ហិំសុ, សុណិសាយោបិស្សា តត្ថ តត្ថ និព្ពត្តិត្វា វយប្បត្តា តេសំយេវ គេហំ អគមំសុ។ ឯវំ តេ សព្ពេបិ តទា ចេតិយំ បដិជគ្គិត្វា តស្ស កម្មស្សានុភាវេន សោតាបត្តិផលំ បត្តាតិ។
កុក្កុដមិត្តនេសាទវត្ថុ អដ្ឋមំ។
៩. កោកសុនខលុទ្ទកវត្ថុ
យោ អប្បទុដ្ឋស្សាតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ កោកំ នាម សុនខលុទ្ទកំ អារព្ភ កថេសិ។
សោ កិរ ឯកទិវសំ បុព្ពណ្ហសមយេ ធនុំ អាទាយ សុនខបរិវុតោ អរញ្ញំ គច្ឆន្តោ អន្តរាមគ្គេ ឯកំ បិណ្ឌាយ បវិសន្តំ ភិក្ខុំ ទិស្វា កុជ្ឈិត្វា ‘‘កាឡកណ្ណិ មេ ទិដ្ឋោ, អជ្ជ កិញ្ចិ ន លភិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា បក្កាមិ។ ថេរោបិ គាមេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា កតភត្តកិច្ចោ បុន វិហារំ បាយាសិ។ ឥតរោបិ អរញ្ញេ វិចរិត្វា កិញ្ចិ អលភិត្វា បច្ចាគច្ឆន្តោ បុន ថេរំ ទិស្វា ‘‘អជ្ជាហំ ឥមំ កាឡកណ្ណិំ ទិស្វា អរញ្ញំ គតោ កិញ្ចិ ន លភិំ, ឥទានិ មេ បុនបិ អភិមុខោ ជាតោ, សុនខេហិ នំ ខាទាបេស្សាមី’’តិ សញ្ញំ ទត្វា សុនខេ វិស្សជ្ជេសិ។ ថេរោបិ ‘‘មា ឯវំ ករិ ឧបាសកា’’តិ យាចិ។ សោ ‘‘អជ្ជាហំ តវ សម្មុខីភូតត្តា កិញ្ចិ នាលត្ថំ, បុនបិ មេ សម្មុខីភាវមាគតោសិ, ខាទាបេស្សាមេវ ត’’ន្តិ វត្វា សុនខេ ឧយ្យោជេសិ។ ថេរោ វេគេន ឯកំ រុក្ខំ អភិរុហិត្វា បុរិសប្បមាណេ ឋានេ និសីទិ។ សុនខា រុក្ខំ បរិវារេសុំ។ លុទ្ទកោ គន្ត្វា ‘‘រុក្ខំ អភិរុហតោបិ តេ មោក្ខោ នត្ថី’’តិ តំ សរតុណ្ឌេន បាទតលេ វិជ្ឈិ។ ថេរោ ‘‘មា ឯវំ ករោហី’’តិ តំ យាចិយេវ។ ឥតរោ តស្ស យាចនំ អនាទិយិត្វា បុនប្បុនំ វិជ្ឈិយេវ។ ថេរោ ឯកស្មិំ បាទតលេ វិជ្ឈិយមានេ តំ ឧក្ខិបិត្វា ទុតិយំ បាទំ ឱលម្ពិត្វា តស្មិំ វិជ្ឈិយមានេ តម្បិ ឧក្ខិបតិ, ឯវមស្ស សោ យាចនំ អនាទិយិត្វាវ ទ្វេបិ បាទតលានិ វិជ្ឈិយេវ។ ថេរស្ស សរីរំ ឧក្កាហិ អាទិត្តំ វិយ អហោសិ។ សោ វេទនានុវត្តិកោ ហុត្វា សតិំ បច្ចុបដ្ឋាបេតុំ នាសក្ខិ, បារុតចីវរំ ភស្សន្តម្បិ ន សល្លក្ខេសិ។ តំ បតមានំ កោកំ សីសតោ បដ្ឋាយ បរិក្ខិបន្តមេវ បតិ។ សុនខា ‘‘ថេរោ បតិតោ’’តិ សញ្ញាយ ចីវរន្តរំ បវិសិត្វា អត្តនោ សាមិកំ លុញ្ជិត្វា ខាទន្តា អដ្ឋិមត្តាវសេសំ ករិំសុ។ សុនខា ចីវរន្តរតោ និក្ខមិត្វា ពហិ អដ្ឋំសុ។
អថ នេសំ ថេរោ ឯកំ សុក្ខទណ្ឌកំ ភញ្ជិត្វា ខិបិ។ សុនខា ថេរំ ទិស្វា ‘‘សាមិកោវ អម្ហេហិ ខាទិតោ’’តិ ញត្វា អរញ្ញំ បវិសិំសុ។ ថេរោ កុក្កុច្ចំ ឧប្បាទេសិ ‘‘មម ចីវរន្តរំ បវិសិត្វា ឯស នដ្ឋោ, អរោគំ នុ ខោ មេ សីល’’ន្តិ។ សោ រុក្ខា ឱតរិត្វា សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា អាទិតោ បដ្ឋាយ សព្ពំ តំ បវត្តិំ អារោចេត្វា – ‘‘ភន្តេ, មម ចីវរំ និស្សាយ សោ ឧបាសកោ នដ្ឋោ, កច្ចិ មេ អរោគំ សីលំ, អត្ថិ មេ សមណភាវោ’’តិ បុច្ឆិ។ សត្ថា តស្ស វចនំ សុត្វា ‘‘ភិក្ខុ អរោគំ តេ សីលំ, អត្ថិ តេ សមណភាវោ, សោ អប្បទុដ្ឋស្ស បទុស្សិត្វា វិនាសំ បត្តោ, ន កេវលញ្ច ឥទានេវ, អតីតេបិ អប្បទុដ្ឋានំ បទុស្សិត្វា វិនាសំ បត្តោយេវា’’តិ វត្វា តមត្ថំ បកាសេន្តោ អតីតំ អាហរិ –
អតីតេ កិរេកោ វេជ្ជោ វេជ្ជកម្មត្ថាយ គាមំ វិចរិត្វា កិញ្ចិ កម្មំ អលភិត្វា ឆាតជ្ឈត្តោ និក្ខមិត្វា គាមទ្វារេ សម្ពហុលេ កុមារកេ កីឡន្តេ ទិស្វា ‘‘ឥមេ សប្បេន ឌំសាបេត្វា តិកិច្ឆិត្វា អាហារំ លភិស្សាមី’’តិ ឯកស្មិំ រុក្ខពិលេ សីសំ និហរិត្វា និបន្នំ សប្បំ ទស្សេត្វា, ‘‘អម្ភោ, កុមារកា ឯសោ សាឡិកបោតកោ, គណ្ហថ ន’’ន្តិ អាហ។ អថេកោ កុមារកោ សប្បំ គីវាយំ ទឡ្ហំ គហេត្វា នីហរិត្វា តស្ស សប្បភាវំ ញត្វា វិរវន្តោ អវិទូរេ ឋិតស្ស វេជ្ជស្ស មត្ថកេ ខិបិ។ សប្បោ វេជ្ជស្ស ខន្ធដ្ឋិកំ បរិក្ខិបិត្វា ទឡ្ហំ ឌំសិត្វា តត្ថេវ ជីវិតក្ខយំ បាបេសិ, ឯវមេស កោកោ សុនខលុទ្ទកោ បុព្ពេបិ អប្បទុដ្ឋស្ស បទុស្សិត្វា វិនាសំ បត្តោយេវាតិ។
សត្ថា ឥមំ អតីតំ អាហរិត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១២៥.
‘‘យោ អប្បទុដ្ឋស្ស នរស្ស ទុស្សតិ, សុទ្ធស្ស បោសស្ស អនង្គណស្ស;
តមេវ ពាលំ បច្ចេតិ បាបំ, សុខុមោ រជោ បដិវាតំវ ខិត្តោ’’តិ។
តត្ថ អប្បទុដ្ឋស្សាតិ អត្តនោ វា សព្ពសត្តានំ វា អទុដ្ឋស្ស។ នរស្សាតិ សត្តស្ស។ ទុស្សតីតិ អបរជ្ឈតិ។ សុទ្ធស្សាតិ និរបរាធស្សេវ។ បោសស្សាតិ ឥទម្បិ អបរេនាការេន សត្តាធិវចនមេវ។ អនង្គណស្សាតិ និក្កិលេសស្ស។ បច្ចេតីតិ បតិឯតិ។ បដិវាតន្តិ យថា ឯកេន បុរិសេន បដិវាតេ ឋិតំ បហរិតុកាមតាយ ខិត្តោ សុខុមោ រជោតិ តមេវ បុរិសំ បច្ចេតិ, តស្សេវ ឧបរិ បតតិ, ឯវមេវ យោ បុគ្គលោ អបទុដ្ឋស្ស បុរិសស្ស បាណិប្បហរាទីនិ ទទន្តោ បទុស្សតិ, តមេវ ពាលំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ, សម្បរាយេ វា និរយាទីសុ វិបច្ចមានំ តំ បាបំ វិបាកទុក្ខវសេន បច្ចេតីតិ អត្ថោ។
ទេសនាវសានេ សោ ភិក្ខុ អរហត្តេ បតិដ្ឋហិ, សម្បត្តបរិសាយបិ សាត្ថិកា ធម្មទេសនា អហោសីតិ។
កោកសុនខលុទ្ទកវត្ថុ នវមំ។
១០. មណិការកុលូបកតិស្សត្ថេរវត្ថុ
គព្ភមេកេតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ មណិការកុលូបកំ តិស្សត្ថេរំ អារព្ភ កថេសិ។
សោ កិរ ថេរោ ឯកស្ស មណិការស្ស កុលេ ទ្វាទស វស្សានិ ភុញ្ជិ។ តស្មិំ កុលេ ជយម្បតិកា មាតាបិតុដ្ឋានេ ឋត្វា ថេរំ បដិជគ្គិំសុ។ អថេកទិវសំ សោ មណិការោ ថេរស្ស បុរតោ មំសំ ឆិន្ទន្តោ និសិន្នោ ហោតិ។ តស្មិំ ខណេ រាជា បសេនទិ កោសលោ ឯកំ មណិរតនំ ‘‘ឥមំ ធោវិត្វា វិជ្ឈិត្វា បហិណតូ’’តិ បេសេសិ។ មណិការោ សលោហិតេនេវ ហត្ថេន តំ បដិគ្គហេត្វា បេឡាយ ឧបរិ ឋបេត្វា ហត្ថធោវនត្ថំ អន្តោ បាវិសិ។ តស្មិំ បន គេហេ បោសាវនិយកោញ្ចសកុណោ អត្ថិ។ សោ លោហិតគន្ធេន មំសសញ្ញាយ តំ មណិំ ថេរស្ស បស្សន្តស្សេវ គិលិ។ មណិការោ អាគន្ត្វា មណិំ អបស្សន្តោ ‘‘មណិ កេន គហិតោ’’តិ ភរិយញ្ច បុត្តកេ ច បដិបាដិយា បុច្ឆិត្វា តេហិ ‘‘ន គណ្ហាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘ថេរេន គហិតោ ភវិស្សតី’’តិ។ ចិន្តេត្វា ភរិយាយ សទ្ធិំ មន្តេសិ – ‘‘ថេរេន មណិ គហិតោ ភវិស្សតី’’តិ។ សា, សាមិ, មា ឯវំ អវច, ឯត្តកំ កាលំ មយា ថេរស្ស ន កិញ្ចិ វជ្ជំ ទិដ្ឋបុព្ពំ, ន សោ មណិំ គណ្ហាតីតិ។ មណិការោ ថេរំ បុច្ឆិ – ‘‘ភន្តេ, ឥមស្មិំ ឋានេ មណិរតនំ តុម្ហេហិ គហិត’’ន្តិ។ ន គណ្ហាមិ, ឧបាសកាតិ។ ភន្តេ, ន ឥធ អញ្ញោ អត្ថិ, តុម្ហេហិយេវ គហិតោ ភវិស្សតិ, ទេថ មេ មណិរតនន្តិ។ សោ តស្មិំ អសម្បដិច្ឆន្តេ បុន ភរិយំ អាហ – ‘‘ថេរេនេវ មណិ គហិតោ, បីឡេត្វា នំ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ។ សា, សាមិ, មា នោ នាសយិ, វរំ អម្ហេហិ ទាសព្យំ ឧបគន្តុំ, ន ច ថេរំ ឯវរូបំ វត្តុន្តិ។ សោ ‘‘សព្ពេវ មយំ ទាសត្តំ ឧបគច្ឆន្តា មណិមូលំ ន អគ្ឃាមា’’តិ រជ្ជុំ គហេត្វា ថេរស្ស សីសំ វេឋេត្វា ទណ្ឌេន ឃដ្ដេសិ។ ថេរស្ស សីសតោ ច កណ្ណនាសាហិ ច លោហិតំ បគ្ឃរិ, អក្ខីនិ និក្ខមនាការប្បត្តានិ អហេសុំ, សោ វេទនាបមត្តោ ភូមិយំ បតិ។ កោញ្ចោ លោហិតគន្ធេនា គន្ត្វា លោហិតំ បិវិ។ អថ នំ មណិការោ ថេរេ ឧប្បន្នកោធវេគេន ‘‘ត្វំ កិំ ករោសី’’តិ បាទេន បហរិត្វា ខិបិ។ សោ ឯកប្បហារេនេវ មរិត្វា ឧត្តានោ អហោសិ។
ថេរោ តំ ទិស្វា, ឧបាសក, សីសេ វេឋនំ តាវ មេ សិថិលំ កត្វា ឥមំ កោញ្ចំ ឱលោកេហិ ‘‘មតោ វា, នោ វា’’តិ។ អថ នំ សោ អាហ – ‘‘ឯសោ វិយ ត្វម្បិ មរិស្សសី’’តិ។ ឧបាសក, ឥមិនា សោ មណិ គិលិតោ, សចេ អយំ ន អមរិស្សា, ន តេ អហំ មរន្តោបិ មណិំ អាចិក្ខិស្សន្តិ។ សោ តស្ស ឧទរំ ផាលេត្វា មណិំ ទិស្វា បវេធេន្តោ សំវិគ្គមានសោ ថេរស្ស បាទមូលេ និបជ្ជិត្វា ‘‘ខមថ, មេ, ភន្តេ, អជានន្តេន មយា កត’’ន្តិ អាហ។ ឧបាសក, នេវ តុយ្ហំ ទោសោ អត្ថិ, ន មយ្ហំ, វដ្ដស្សេវេស ទោសោ, ខមាមិ តេតិ។ ភន្តេ, សចេ មេ ខមថ, បកតិនិយាមេនេវ មេ គេហេ និសីទិត្វា ភិក្ខំ គណ្ហថាតិ។ ‘‘ឧបាសក, ន ទានាហំ ឥតោ បដ្ឋាយ បរេសំ គេហស្ស អន្តោឆទនំ បវិសិស្សាមិ, អន្តោគេហបវេសនស្សេវ ហិ អយំ ទោសោ, ឥតោ បដ្ឋាយ បាទេសុ អាវហន្តេសុ គេហទ្វារេ ឋិតោវ ភិក្ខំ គណ្ហិស្សាមី’’តិ វត្វា ធុតង្គំ សមាទាយ ឥមំ គាថមាហ –
‘‘បច្ចតិ មុនិនោ ភត្តំ, ថោកំ ថោកំ កុលេ កុលេ;
បិណ្ឌិកាយ ចរិស្សាមិ, អត្ថិ ជង្ឃពលំ មមា’’តិ។ (ថេរគា. ២៤៨) –
ឥទញ្ច បន វត្វា ថេរោ តេនេវ ព្យាធិនា ន ចិរស្សេវ បរិនិព្ពាយិ។ កោញ្ចោ មណិការស្ស ភរិយាយ កុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ។ មណិការោ កាលំ កត្វា និរយេ និព្ពត្តិ។ មណិការស្ស ភរិយា ថេរេ មុទុចិត្តតាយ កាលំ កត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តិ។ ភិក្ខូ សត្ថារំ តេសំ អភិសម្បរាយំ បុច្ឆិំសុ។ សត្ថា, ‘‘ភិក្ខវេ, ឥធេកច្ចេ គព្ភេ និព្ពត្តន្តិ, ឯកច្ចេ បាបការិនោ និរយេ និព្ពត្តន្តិ, ឯកច្ចេ កតកល្យាណា ទេវលោកេ និព្ពត្តន្តិ, អនាសវា បន បរិនិព្ពាយន្តី’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១២៦.
‘‘គព្ភមេកេ ឧប្បជ្ជន្តិ, និរយំ បាបកម្មិនោ;
សគ្គំ សុគតិនោ យន្តិ, បរិនិព្ពន្តិ អនាសវា’’តិ។
តត្ថ គព្ភន្តិ ឥធ មនុស្សគព្ភោវ អធិប្បេតោ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានត្ថមេវ។
ទេសនាវសានេ ពហូ សោតាបត្តិផលាទីនិ បាបុណិំសូតិ។
មណិការកុលូបកតិស្សត្ថេរវត្ថុ ទសមំ។
១១. តយោជនវត្ថុ
ន អន្តលិក្ខេតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ តយោ ជនេ អារព្ភ កថេសិ។
សត្ថរិ កិរ ជេតវនេ វិហរន្តេ សម្ពហុលា ភិក្ខូ សត្ថុ ទស្សនត្ថាយ អាគច្ឆន្តា ឯកំ គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសិំសុ។ គាមវាសិនោ តេ សម្បត្តេ អាទាយ អាសនសាលាយ និសីទាបេត្វា យាគុខជ្ជកំ ទត្វា បិណ្ឌបាតវេលំ អាគមយមានា ធម្មំ សុណន្តា និសីទិំសុ។ តស្មិំ ខណេ ភត្តំ បចិត្វា សូបព្យញ្ជនំ ធូបយមានាយ ឯកិស្សា ឥត្ថិយា ភាជនតោ អគ្គិជាលា ឧដ្ឋហិត្វា ឆទនំ គណ្ហិ។ តតោ ឯកំ តិណករឡំ ឧដ្ឋហិត្វា ជលមានំ អាកាសំ បក្ខន្ទិ។ តស្មិំ ខណេ ឯកោ កាកោ អាកាសេន គច្ឆន្តោ តត្ថ គីវំ បវេសេត្វា តិណវល្លិវេឋិតោ ឈាយិត្វា គាមមជ្ឈេ បតិ ។ ភិក្ខូ តំ ទិស្វា ‘‘អហោ ភារិយំ កម្មំ, បស្សថាវុសោ, កាកេន បត្តំ វិប្បការំ, ឥមិនា កតកម្មំ អញ្ញត្រ សត្ថារា កោ ជានិស្សតិ, សត្ថារមស្ស កម្មំ បុច្ឆិស្សាមា’’តិ ចិន្តេត្វា បក្កមិំសុ។
អបរេសម្បិ ភិក្ខូនំ សត្ថុ ទស្សនត្ថាយ នាវំ អភិរុយ្ហ គច្ឆន្តានំ នាវា សមុទ្ទេ និច្ចលា អដ្ឋាសិ។ មនុស្សា ‘‘កាឡកណ្ណិនា ឯត្ថ ភវិតព្ព’’ន្តិ សលាកំ វិចារេសុំ។ នាវិកស្ស ច ភរិយា បឋមវយេ ឋិតា ទស្សនីយា បាសាទិកា, សលាកា តស្សា បាបុណិ។ ‘‘សលាកំ បុន វិចារេថា’’តិ វត្វា យាវតតិយំ វិចារេសុំ, តិក្ខត្តុម្បិ តស្សា ឯវ បាបុណិ។ មនុស្សា ‘‘កិំ, សាមី’’តិ នាវិកស្ស មុខំ ឱលោកេសុំ។ នាវិកោ ‘‘ន សក្កា ឯកិស្សា អត្ថាយ មហាជនំ នាសេតុំ, ឧទកេ នំ ខិបថា’’តិ អាហ។ សា គហេត្វា ឧទកេ ខិបិយមានា មរណភយតជ្ជិតា វិរវំ អកាសិ។ តំ សុត្វា នាវិកោ កោ អត្ថោ ឥមិស្សា អាភរណេហិ នដ្ឋេហិ, សព្ពាភរណានិ ឱមុញ្ចិត្វា ឯកំ បិលោតិកំ និវាសាបេត្វា ឆឌ្ឌេថ នំ, អហំ បនេតំ ឧទកបិដ្ឋេ ប្លវមានំ ទដ្ឋុំ ន សក្ខិស្សាមី តស្មា យថា នំ អហំ ន បស្សាមិ, តថា ឯកំ វាលុកកុដំ គីវាយ ពន្ធិត្វា សមុទ្ទេ ខិបថាតិ។ តេ តថា ករិំសុ។ តម្បិ បតិតដ្ឋានេយេវ មច្ឆកច្ឆបា វិលុម្បិំសុ។ ភិក្ខូ តំ បវត្តិំ ញត្វា ‘‘ឋបេត្វា សត្ថារំ កោ អញ្ញោ ឯតិស្សា ឥត្ថិយា កតកម្មំ ជានិស្សតិ, សត្ថារំ តស្សា កម្មំ បុច្ឆិស្សាមា’’តិ ឥច្ឆិតដ្ឋានំ បត្វា នាវាតោ ឱរុយ្ហ បក្កមិំសុ។
អបរេបិ សត្ត ភិក្ខូ សត្ថុ ទស្សនត្ថាយ គច្ឆន្តា សាយំ ឯកំ វិហារំ បវិសិត្វា វសនដ្ឋានំ បុច្ឆិំសុ។ ឯកស្មិញ្ច លេណេ សត្ត មញ្ចា ហោន្តិ។ តេសំ តទេវ លភិត្វា តត្ថ និបន្នានំ រត្តិភាគេ កូដាគារមត្តោ បាសាណោ បវដ្ដមានោ អាគន្ត្វា លេណទ្វារំ បិទហិ។ នេវាសិកា ភិក្ខូ ‘‘មយំ ឥមំ លេណំ អាគន្តុកភិក្ខូនំ បាបយិម្ហា, អយញ្ច មហាបាសាណោ លេណទ្វារំ បិទហន្តោ អដ្ឋាសិ, អបនេស្សាម ន’’ន្តិ សមន្តា សត្តហិ គាមេហិ មនុស្សេ សន្និបាតេត្វា វាយមន្តាបិ ឋានា ចាលេតុំ នាសក្ខិំសុ។ អន្តោ បវិដ្ឋភិក្ខូបិ វាយមិំសុយេវ។ ឯវំ សន្តេបិ សត្តាហំ បាសាណំ ចាលេតុំ នាសក្ខិំសុ។ អាគន្តុកា សត្តាហំ ឆាតជ្ឈត្តា មហាទុក្ខំ អនុភវិំសុ។ សត្តមេ ទិវសេ បាសាណោ សយមេវ បវដ្ដិត្វា អបគតោ។ ភិក្ខូ និក្ខមិត្វា ‘‘អម្ហាកំ ឥមំ បាបំ អញ្ញត្រ សត្ថារា កោ ជានិស្សតិ, សត្ថារំ បុច្ឆិស្សាមា’’តិ ចិន្តេត្វា បក្កមិំសុ។ តេ បុរិមេហិ សទ្ធិំ អន្តរាមគ្គេ សមាគន្ត្វា សព្ពេ ឯកតោវ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសិន្នា សត្ថារា កតបដិសន្ថារា អត្តនា អត្តនា ទិដ្ឋានុភូតានិ ការណានិ បដិបាដិយា បុច្ឆិំសុ។
សត្ថាបិ តេសំ បដិបាដិយា ឯវំ ព្យាកាសិ – ‘‘ភិក្ខវេ, សោ តាវ កាកោ អត្តនា កតកម្មមេវ អនុភោសិ។ អតីតកាលេ ហិ ពារាណសិយំ ឯកោ កស្សកោ អត្តនោ គោណំ ទមេន្តោ ទមេតុំ នាសក្ខិ។ សោ ហិស្ស គោណោ ថោកំ គន្ត្វា និបជ្ជិ, បោថេត្វា ឧដ្ឋាបិតោបិ ថោកំ គន្ត្វា បុនបិ តថេវ និបជ្ជិ។ សោ វាយមិត្វា តំ ទមេតុំ អសក្កោន្តោ កោធាភិភូតោ ហុត្វា ‘ឥតោ ទានិ បដ្ឋាយ សុខំ និបជ្ជិស្សសី’តិ បលាលបិណ្ឌំ វិយ ករោន្តោ បលាលេន តស្ស គីវំ បលិវេឋេត្វា អគ្គិមទាសិ, គោណោ តត្ថេវ ឈាយិត្វា មតោ។ តទា, ភិក្ខវេ, តេន កាកេន តំ បាបកម្មំ កតំ។ សោ តស្ស វិបាកេន ទីឃរត្តំ និរយេ បច្ចិត្វា វិបាកាវសេសេន សត្តក្ខត្តុំ កាកយោនិយំ និព្ពត្តិត្វា ឯវមេវ អាកាសេ ឈាយិត្វាវ មតោ’’តិ។
សាបិ, ភិក្ខវេ, ឥត្ថី អត្តនា កតកម្មមេវ អនុភោសិ។ សា ហិ អតីតេ ពារាណសិយំ ឯកស្ស គហបតិកស្ស ភរិយា ឧទកហរណកោដ្ដនបចនាទីនិ សព្ពកិច្ចានិ សហត្ថេនេវ អកាសិ។ តស្សា ឯកោ សុនខោ តំ គេហេ សព្ពកិច្ចានិ កុរុមានំ ឱលោកេន្តោវ និសីទតិ។ ខេត្តេ ភត្តំ ហរន្តិយា ទារុបណ្ណាទីនំ វា អត្ថាយ អរញ្ញំ គច្ឆន្តិយា តាយ សទ្ធិំយេវ គច្ឆតិ។ តំ ទិស្វា ទហរមនុស្សា ‘‘អម្ភោ និក្ខន្តោ សុនខលុទ្ទកោ, អជ្ជ មយំ មំសេន ភុញ្ជិស្សាមា’’តិ ឧប្បណ្ឌេន្តិ។ សា តេសំ កថាយ មង្កុ ហុត្វា សុនខំ លេឌ្ឌុទណ្ឌាទីហិ បហរិត្វា បលាបេតិ, សុនខោ និវត្តិត្វា បុន អនុពន្ធតិ។ សោ កិរស្សា តតិយេ អត្តភាវេ ភត្តា អហោសិ, តស្មា សិនេហំ ឆិន្ទិតុំ ន សក្កោតិ។ កិញ្ចាបិ ហិ អនមតគ្គេ សំសារេ ជាយា វា បតិ វា អភូតបុព្ពា នាម នត្ថិ, អវិទូរេ បន អត្តភាវេ ញាតកេសុ អធិមត្តោ សិនេហោ ហោតិ, តស្មា សោ សុនខោ តំ វិជហិតុំ ន សក្កោតិ។ សា តស្ស កុជ្ឈិត្វា ខេត្តំ សាមិកស្ស យាគុំ ហរមានា រជ្ជុំ ឧច្ឆង្គេ ឋបេត្វា អគមាសិ, សុនខោ តាយេវ សទ្ធិំ គតោ។ សា សាមិកស្ស យាគុំ ទត្វា តុច្ឆកុដំ អាទាយ ឯកំ ឧទកដ្ឋានំ គន្ត្វា កុដំ វាលុកាយ បូរេត្វា សមីបេ ឱលោកេត្វា ឋិតស្ស សុនខស្ស សទ្ទមកាសិ។ សុនខោ ‘‘ចិរស្សំ វត មេ អជ្ជ មធុរកថា លទ្ធា’’តិ នង្គុដ្ឋំ ចាលេន្តោ តំ ឧបសង្កមិ។ សា តំ គីវាយំ ទឡ្ហំ គហេត្វា ឯកាយ រជ្ជុកោដិយា កុដំ ពន្ធិត្វា ឯកំ រជ្ជុកោដិំ សុនខស្ស គីវាយំ ពន្ធិត្វា កុដំ ឧទកាភិមុខំ បវដ្ដេសិ។ សុនខោ កុដំ អនុពន្ធន្តោ ឧទកេ បតិត្វា តត្ថេវ កាលមកាសិ។ សា តស្ស កម្មស្ស វិបាកេន ទីឃរត្តំ និរយេ បច្ចិត្វា វិបាកាវសេសេន អត្តភាវសតេ វាលុកកុដំ គីវាយំ ពន្ធិត្វា ឧទកេ បក្ខិត្តា កាលមកាសីតិ។
តុម្ហេហិបិ, ភិក្ខវេ, អត្តនា កតកម្មមេវ អនុភូតំ។ អតីតស្មិញ្ហិ ពារាណសិវាសិនោ សត្ត គោបាលកទារកា ឯកស្មិំ អដវិបទេសេ សត្តាហវារេន គាវិយោ វិចរន្តា ឯកទិវសំ គាវិយោ វិចារេត្វា អាគច្ឆន្តា ឯកំ មហាគោធំ ទិស្វា អនុពន្ធិំសុ។ គោធា បលាយិត្វា ឯកំ វម្មិកំ បាវិសិ។ តស្ស បន វម្មិកស្ស សត្ត ឆិទ្ទានិ, ទារកា ‘‘មយំ ទានិ គហេតុំ ន សក្ខិស្សាម, ស្វេ អាគន្ត្វា គណ្ហិស្សាមា’’តិ ឯកេកោ ឯកេកំ សាខភង្គមុដ្ឋិំ អាទាយ សត្តបិ ជនា សត្ត ឆិទ្ទានិ បិទហិត្វា បក្កមិំសុ ។ តេ បុនទិវសេ តំ គោធំ អមនសិកត្វា អញ្ញស្មិំ បទេសេ គាវិយោ វិចារេត្វា សត្តមេ ទិវសេ គាវិយោ អាទាយ គច្ឆន្តា តំ វម្មិកំ ទិស្វា សតិំ បដិលភិត្វា ‘‘កា នុ ខោ តស្សា គោធាយ បវត្តី’’តិ អត្តនា អត្តនា បិទហិតានិ ឆិទ្ទានិ វិវរិំសុ។ គោធា ជីវិតេ និរាលយា ហុត្វា អដ្ឋិចម្មាវសេសា បវេធមានា និក្ខមិ។ តេ តំ ទិស្វា អនុកម្បំ កត្វា ‘‘មា នំ មារេថ, សត្តាហំ ឆិន្នភត្តា ជាតា’’តិ តស្សា បិដ្ឋិំ បរិមជ្ជិត្វា ‘‘សុខេន គច្ឆាហី’’តិ វិស្សជ្ជេសុំ។ តេ គោធាយ អមារិតត្តា និរយេ តាវ ន បច្ចិំសុ។ តេ បន សត្ត ជនា ឯកតោ ហុត្វា ចុទ្ទសសុ អត្តភាវេសុ សត្ត សត្ត ទិវសានិ ឆិន្នភត្តា អហេសុំ។ តទា, ភិក្ខវេ, តុម្ហេហិ សត្តហិ គោបាលកេហិ ហុត្វា តំ កម្មំ កតន្តិ។ ឯវំ សត្ថា តេហិ បុដ្ឋបុដ្ឋំ បញ្ហំ ព្យាកាសិ។
អថេកោ ភិក្ខុ សត្ថារំ អាហ – ‘‘កិំ បន, ភន្តេ, បាបកម្មំ កត្វា អាកាសេ ឧប្បតិតស្សបិ សមុទ្ទំ បក្ខន្ទស្សាបិ បព្ពតន្តរំ បវិដ្ឋស្សាបិ មោក្ខោ នត្ថី’’តិ។ សត្ថា ‘‘ឯវមេតំ, ភិក្ខវេ, អាកាសាទីសុបិ ឯកបទេសោបិ នត្ថិ, យត្ថ ឋិតោ បាបកម្មតោ មុច្ចេយ្យា’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១២៧.
‘‘ន អន្តលិក្ខេ ន សមុទ្ទមជ្ឈេ, ន បព្ពតានំ វិវរំ បវិស្ស;
ន វិជ្ជតី សោ ជគតិប្បទេសោ, យត្ថដ្ឋិតោ មុច្ចេយ្យ បាបកម្មា’’តិ។
តស្សត្ថោ – សចេ ហិ កោចិ ‘‘ឥមិនា ឧបាយេន បាបកម្មតោ មុច្ចិស្សាមី’’តិ អន្តលិក្ខេ វា និសីទេយ្យ, ចតុរាសីតិយោជនសហស្សគម្ភីរំ មហាសមុទ្ទំ វា បវិសេយ្យ, បព្ពតន្តរេ វា និសីទេយ្យ, នេវ បាបកម្មតោ មុច្ចេយ្យ។ បុរត្ថិមាទីសុ ជគតិបទេសេសុ បថវីភាគេសុ ន សោ វាលគ្គមត្តោបិ ឱកាសោ អត្ថិ, យត្ថ ឋិតោ បាបកម្មតោ មុច្ចិតុំ សក្កុណេយ្យាតិ។
ទេសនាវសានេ តេ ភិក្ខូ សោតាបត្តិផលាទីនិ បាបុណិំសុ, សម្បត្តមហាជនស្សាបិ សាត្ថិកា ធម្មទេសនា អហោសីតិ។
តយោជនវត្ថុ ឯកាទសមំ។
១២. សុប្បពុទ្ធសក្យវត្ថុ
ន អន្តលិក្ខេតិ ឥមំ ធម្មទេសនំ សត្ថា និគ្រោធារាមេ វិហរន្តោ សុប្បពុទ្ធំ សក្កំ អារព្ភ កថេសិ។
សោ កិរ ‘‘អយំ មម ធីតរំ ឆឌ្ឌេត្វា និក្ខន្តោ ច, មម បុត្តំ បព្ពាជេត្វា តស្ស វេរិដ្ឋានេ ឋិតោ ចា’’តិ ឥមេហិ ទ្វីហិ ការណេហិ សត្ថរិ អាឃាតំ ពន្ធិត្វា ឯកទិវសំ ‘‘ន ទានិស្ស និមន្តនដ្ឋានំ គន្ត្វា ភុញ្ជិតុំ ទស្សាមី’’តិ គមនមគ្គំ បិទហិត្វា អន្តរវីថិយំ សុរំ បិវន្តោ និសីទិ។ អថស្ស សត្ថរិ ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតេ តំ ឋានំ អាគតេ ‘‘សត្ថា អាគតោ’’តិ អារោចេសុំ ។ សោ អាហ – ‘‘បុរតោ គច្ឆាតិ តស្ស វទេថ, នាយំ មយា មហល្លកតរោ, នាស្ស មគ្គំ ទស្សាមី’’តិ បុនប្បុនំ វុច្ចមានោបិ តថេវ វត្វា និសីទិ។ សត្ថា មាតុលស្ស សន្តិកា មគ្គំ អលភិត្វា តតោ និវត្តិ។ សោបិ ឯកំ ចរបុរិសំ បេសេសិ ‘‘គច្ឆ, តស្ស កថំ សុត្វា ឯហី’’តិ។ សត្ថាបិ និវត្តន្តោ សិតំ កត្វា អានន្ទត្ថេរេន ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, សិតស្ស បាតុកម្មស្ស បច្ចយោ’’តិ បុដ្ឋោ អាហ – ‘‘បស្សសិ, អានន្ទ, សុប្បពុទ្ធ’’ន្តិ។ បស្សាមិ, ភន្តេតិ។ ភារិយំ តេន កម្មំ កតំ មាទិសស្ស ពុទ្ធស្ស មគ្គំ អទេន្តេន, ឥតោ សត្តមេ ទិវសេ ហេដ្ឋាបាសាទេ សោបានបាទមូលេ បថវិំ បវិសិស្សតីតិ។ ចរបុរិសោ តំ កថំ សុត្វា សុប្បពុទ្ធស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘កិំ មម ភាគិនេយ្យេន និវត្តន្តេន វុត្ត’’ន្តិ បុដ្ឋោ យថាសុតំ អារោចេសិ។ សោ តស្ស វចនំ សុត្វា ‘‘ន ទានិ មម ភាគិនេយ្យស្ស កថាយ ទោសោ អត្ថិ, អទ្ធា យំ សោ វទតិ, តំ តថេវ ហោតិ។ ឯវំ សន្តេបិ នំ ឥទានិ មុសាវាទេន និគ្គណ្ហិស្សាមិ។ សោ ហិ មំ ‘សត្តមេ ទិវសេ បថវិំ បវិសិស្សតី’តិ អនិយមេន អវត្វា ‘ហេដ្ឋាបាសាទេ សោបានបាទមូលេ បថវិំ បវិសិស្សតី’’’តិ អាហ។ ‘‘ឥតោ ទានិ បដ្ឋាយាហំ តំ ឋានំ ន គមិស្សាមិ, អថ នំ តស្មិំ ឋានេ បថវិំ អបវិសិត្វា មុសាវាទេន និគ្គណ្ហិស្សាមី’’តិ អត្តនោ ឧបភោគជាតំ សព្ពំ សត្តភូមិកបាសាទស្ស ឧបរិ អារោបេត្វា សោបានំ ហរាបេត្វា ទ្វារំ បិទហាបេត្វា ឯកេកស្មិំ ទ្វារេ ទ្វេ ទ្វេ មល្លេ ឋបេត្វា ‘‘សចាហំ បមាទេន ហេដ្ឋា ឱរោហិតុកាមោ ហោមិ, និវារេយ្យាថ ម’’ន្តិ វត្វា សត្តមេ បាសាទតលេ សិរិគព្ភេ និសីទិ។ សត្ថា តំ បវត្តិំ សុត្វា, ‘‘ភិក្ខវេ, សុប្បពុទ្ធោ ន កេវលំ បាសាទតលេ វេហាសំ ឧប្បតិត្វា អាកាសេ វា និសីទតុ, នាវាយ វា សមុទ្ទំ បក្ខន្ទតុ, បព្ពតន្តរំ វា បវិសតុ, ពុទ្ធានំ កថាយ ទ្វិធាភាវោ នាម នត្ថិ, មយា វុត្តដ្ឋានេយេវ សោ បថវិំ បវិសិស្សតី’’តិ វត្វា អនុសន្ធិំ ឃដេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១២៨.
‘‘ន អន្តលិក្ខេ ន សមុទ្ទមជ្ឈេ, ន បព្ពតានំ វិវរំ បវិស្ស;
ន វិជ្ជតី សោ ជគតិប្បទេសោ, យត្ថដ្ឋិតំ នប្បសហេយ្យ មច្ចូ’’តិ។
តត្ថ យត្ថ ឋិតំ នប្បសហេយ្យ, មច្ចូតិ យស្មិំ បទេសេ ឋិតំ មរណំ នប្បសហេយ្យ នាភិភវេយ្យ, កេសគ្គមត្តោបិ បថវិប្បទេសោ នត្ថិ។ សេសំ បុរិមសទិសមេវាតិ។
ទេសនាវសានេ ពហូ សោតាបត្តិផលាទីនិ បាបុណិំសូតិ។
សត្តមេ ទិវសេ សត្ថុ ភិក្ខាចារមគ្គស្ស និរុទ្ធវេលាយ ហេដ្ឋាបាសាទេ សុប្បពុទ្ធស្ស មង្គលស្សោ ឧទ្ទាមោ ហុត្វា តំ តំ ភិត្តិំ បហរិ។ សោ ឧបរិ និសិន្នោវស្ស សទ្ទំ សុត្វា ‘‘កិមេត’’ន្តិ បុច្ឆិ។ ‘‘មង្គលស្សោ ឧទ្ទាមោ’’តិ។ សោ បនស្សោ សុប្បពុទ្ធំ ទិស្វាវ សន្និសីទតិ។ អថ នំ សោ គណ្ហិតុកាមោ ហុត្វា និសិន្នដ្ឋានា ឧដ្ឋាយ ទ្វារាភិមុខោ អហោសិ, ទ្វារានិ សយមេវ វិវដានិ, សោបានំ សកដ្ឋានេយេវ ឋិតំ។ ទ្វារេ ឋិតា មល្លា តំ គីវាយំ គហេត្វា ហេដ្ឋាភិមុខំ ខិបិំសុ។ ឯតេនុបាយេន សត្តសុបិ តលេសុ ទ្វារានិ សយមេវ វិវដានិ, សោបានានិ យថាឋានេ ឋិតានិ។ តត្ថ តត្ថ មល្លា តំ គីវាយមេវ គហេត្វា ហេដ្ឋាភិមុខំ ខិបិំសុ។ អថ នំ ហេដ្ឋាបាសាទេ សោបានបាទមូលំ សម្បត្តមេវ មហាបថវី វិវរមានា ភិជ្ជិត្វា សម្បដិច្ឆិ, សោ គន្ត្វា អវីចិម្ហិ និព្ពត្តីតិ។
សុប្បពុទ្ធសក្យវត្ថុ ទ្វាទសមំ។
បាបវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
នវមោ វគ្គោ។