៦. ជច្ចន្ធវគ្គោ
១. អាយុសង្ខារោស្សជ្ជនសុត្តំ
៥១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ វេសាលិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ វេសាលិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘គណ្ហាហិ, អានន្ទ, និសីទនំ។ យេន ចាបាលំ បាវាលំ (ស្យា.) ចេតិយំ តេនុបសង្កមិស្សាម ទិវាវិហារាយា’’តិ។
‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ បដិស្សុត្វា និសីទនំ អាទាយ ភគវន្តំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធិ។ អថ ខោ ភគវា យេន ចាបាលំ ចេតិយំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ និសជ្ជ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ –
‘‘រមណីយា, អានន្ទ, វេសាលី; រមណីយំ ឧទេនំ ចេតិយំ; រមណីយំ គោតមកំ ចេតិយំ; រមណីយំ សត្តម្ពំ ចេតិយំ; រមណីយំ ពហុបុត្តំ ចេតិយំ; រមណីយំ សារន្ទទំ ចេតិយំ; រមណីយំ ចាបាលំ ចេតិយំ។ យស្ស កស្សចិ, អានន្ទ , ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ភាវិតា ពហុលីកតា យានីកតា វត្ថុកតា អនុដ្ឋិតា បរិចិតា សុសមារទ្ធា, សោ អាកង្ខមានោ ( ) (អានន្ទ) (ក.) កប្បំ វា តិដ្ឋេយ្យ កប្បាវសេសំ វា។ តថាគតស្ស ខោ, អានន្ទ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ភាវិតា ពហុលីកតា យានីកតា វត្ថុកតា អនុដ្ឋិតា បរិចិតា សុសមារទ្ធា។ អាកង្ខមានោ, អានន្ទ, តថាគតោ កប្បំ វា តិដ្ឋេយ្យ កប្បាវសេសំ វា’’តិ។
ឯវម្បិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតា ឱឡារិកេ និមិត្តេ កយិរមានេ, ឱឡារិកេ ឱភាសេ កយិរមានេ, នាសក្ខិ បដិវិជ្ឈិតុំ; ន ភគវន្តំ យាចិ – ‘‘តិដ្ឋតុ, ភន្តេ, ភគវា កប្បំ; តិដ្ឋតុ សុគតោ កប្បំ ពហុជនហិតាយ ពហុជនសុខាយ លោកានុកម្បាយ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សាន’’ន្តិ, យថា តំ មារេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តោ ។ ទុតិយម្បិ ខោ…បេ.… តតិយម្បិ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ –
‘‘រមណីយា, អានន្ទ, វេសាលី; រមណីយំ ឧទេនំ ចេតិយំ; រមណីយំ គោតមកំ ចេតិយំ; រមណីយំ សត្តម្ពំ ចេតិយំ; រមណីយំ ពហុបុត្តំ ចេតិយំ; រមណីយំ សារន្ទទំ ចេតិយំ; រមណីយំ ចាបាលំ ចេតិយំ។ យស្ស កស្សចិ, អានន្ទ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ភាវិតា ពហុលីកតា យានីកតា វត្ថុកតា អនុដ្ឋិតា បរិចិតា សុសមារទ្ធា, សោ អាកង្ខមានោ កប្បំ វា តិដ្ឋេយ្យ កប្បាវសេសំ វា។ តថាគតស្ស ខោ, អានន្ទ, ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ភាវិតា ពហុលីកតា យានីកតា វត្ថុកតា អនុដ្ឋិតា បរិចិតា សុសមារទ្ធា។ អាកង្ខមានោ, អានន្ទ, តថាគតោ កប្បំ វា តិដ្ឋេយ្យ កប្បាវសេសំ វា’’តិ។
ឯវម្បិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតា ឱឡារិកេ និមិត្តេ កយិរមានេ, ឱឡារិកេ ឱភាសេ កយិរមានេ, នាសក្ខិ បដិវិជ្ឈិតុំ; ន ភគវន្តំ យាចិ – ‘‘តិដ្ឋតុ, ភន្តេ, ភគវា កប្បំ; តិដ្ឋតុ សុគតោ កប្បំ ពហុជនហិតាយ ពហុជនសុខាយ លោកានុកម្បាយ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ ទេវមនុស្សាន’’ន្តិ, យថា តំ មារេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តោ។
អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘គច្ឆ ត្វំ, អានន្ទ, យស្សទានិ កាលំ មញ្ញសី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា អវិទូរេ អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ និសីទិ។
អថ ខោ មារោ បាបិមា, អចិរបក្កន្តេ អាយស្មន្តេ អានន្ទេ, យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ មារោ បាបិមា ភគវន្តំ ឯតទវោច –
‘‘បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា; បរិនិព្ពាតុ សុគតោ; បរិនិព្ពានកាលោ ទានិ, ភន្តេ, ភគវតោ។ ភាសិតា ខោ បនេសា, ភន្តេ, ភគវតា វាចា – ‘ន តាវាហំ, បាបិម, បរិនិព្ពាយិស្សាមិ យាវ មេ ភិក្ខូ ន សាវកា ភវិស្សន្តិ វិយត្តា វិនីតា វិសារទា វិសារទា បត្តយោគខេមា (អ. និ. ៨.៧០), វិសារទប្បត្តា យោគខេមា (សី. បី. ក.), វិសារទប្បត្តា យោគខេមកាមា (ស្យា.) ពហុស្សុតា ធម្មធរា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នា សាមីចិប្បដិបន្នា អនុធម្មចារិនោ, សកំ អាចរិយកំ ឧគ្គហេត្វា អាចិក្ខិស្សន្តិ ទេសេស្សន្តិ បញ្ញបេស្សន្តិ បដ្ឋបេស្សន្តិ វិវរិស្សន្តិ វិភជិស្សន្តិ ឧត្តានីករិស្សន្តិ ឧប្បន្នំ បរប្បវាទំ សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា សប្បាដិហារិយំ ធម្មំ ទេសេស្សន្តី’តិ។ ឯតរហិ ខោ បន, ភន្តេ សន្តិ ខោ បន ភន្តេ ឯតរហិ (សី. បី. សំ. និ. ៥.៨២២) ភិក្ខូ ភគវតោ សាវកា វិយត្តា វិនីតា វិសារទា ពហុស្សុតា ធម្មធរា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នា សាមីចិប្បដិបន្នា អនុធម្មចារិនោ សកំ អាចរិយកំ ឧគ្គហេត្វា អាចិក្ខន្តិ ទេសេន្តិ បញ្ញបេន្តិ បដ្ឋបេន្តិ វិវរន្តិ វិភជន្តិ ឧត្តានីករោន្តិ ឧប្បន្នំ បរប្បវាទំ សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា សប្បាដិហារិយំ ធម្មំ ទេសេន្តិ។ បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា; បរិនិព្ពាតុ សុគតោ; បរិនិព្ពានកាលោ ទានិ, ភន្តេ, ភគវតោ។
‘‘ភាសិតា ខោ បនេសា, ភន្តេ, ភគវតា វាចា – ‘ន តាវាហំ, បាបិម, បរិនិព្ពាយិស្សាមិ យាវ មេ ភិក្ខុនិយោ ន សាវិកា ភវិស្សន្តិ វិយត្តា វិនីតា វិសារទា ពហុស្សុតា ធម្មធរា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នា សាមីចិប្បដិបន្នា អនុធម្មចារិនិយោ សកំ អាចរិយកំ ឧគ្គហេត្វា អាចិក្ខិស្សន្តិ ទេសេស្សន្តិ បញ្ញបេស្សន្តិ បដ្ឋបេស្សន្តិ វិវរិស្សន្តិ វិភជិស្សន្តិ ឧត្តានីករិស្សន្តិ ឧប្បន្នំ បរប្បវាទំ សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា សប្បាដិហារិយំ ធម្មំ ទេសេស្សន្តី’តិ។ ឯតរហិ ខោ បន, ភន្តេ , ភិក្ខុនិយោ ភគវតោ សាវិកា វិយត្តា វិនីតា វិសារទា ពហុស្សុតា ធម្មធរា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នា សាមីចិប្បដិបន្នា អនុធម្មចារិនិយោ សកំ អាចរិយកំ ឧគ្គហេត្វា អាចិក្ខន្តិ ទេសេន្តិ បញ្ញបេន្តិ បដ្ឋបេន្តិ វិវរន្តិ វិភជន្តិ ឧត្តានីករោន្តិ ឧប្បន្នំ បរប្បវាទំ សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា សប្បាដិហារិយំ ធម្មំ ទេសេន្តិ។ បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា; បរិនិព្ពាតុ សុគតោ; បរិនិព្ពានកាលោ ទានិ, ភន្តេ, ភគវតោ។
‘‘ភាសិតា ខោ បនេសា, ភន្តេ, ភគវតា វាចា – ‘ន តាវាហំ, បាបិម, បរិនិព្ពាយិស្សាមិ យាវ មេ ឧបាសកា ន សាវកា ភវិស្សន្តិ វិយត្តា វិនីតា វិសារទា ពហុស្សុតា ធម្មធរា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នា សាមីចិប្បដិបន្នា អនុធម្មចារិនោ សកំ អាចរិយកំ ឧគ្គហេត្វា អាចិក្ខិស្សន្តិ ទេសេស្សន្តិ បញ្ញបេស្សន្តិ បដ្ឋបេស្សន្តិ វិវរិស្សន្តិ វិភជិស្សន្តិ ឧត្តានីករិស្សន្តិ ឧប្បន្នំ បរប្បវាទំ សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា សប្បាដិហារិយំ ធម្មំ ទេសេស្សន្តី’តិ។ ឯតរហិ ខោ បន, ភន្តេ, ឧបាសកា ភគវតោ សាវកា វិយត្តា វិនីតា វិសារទា ពហុស្សុតា ធម្មធរា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នា សាមីចិប្បដិបន្នា អនុធម្មចារិនោ សកំ អាចរិយកំ ឧគ្គហេត្វា អាចិក្ខន្តិ ទេសេន្តិ បញ្ញបេន្តិ បដ្ឋបេន្តិ វិវរន្តិ វិភជន្តិ ឧត្តានីករោន្តិ ឧប្បន្នំ បរប្បវាទំ សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា សប្បាដិហារិយំ ធម្មំ ទេសេន្តិ។ បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា; បរិនិព្ពាតុ សុគតោ; បរិនិព្ពានកាលោ ទានិ, ភន្តេ, ភគវតោ។
‘‘ភាសិតា ខោ បនេសា, ភន្តេ, ភគវតា វាចា – ‘ន តាវាហំ, បាបិម, បរិនិព្ពាយិស្សាមិ យាវ មេ ឧបាសិកា ន សាវិកា ភវិស្សន្តិ វិយត្តា វិនីតា វិសារទា ពហុស្សុតា ធម្មធរា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នា សាមីចិប្បដិបន្នា អនុធម្មចារិនិយោ សកំ អាចរិយកំ ឧគ្គហេត្វា អាចិក្ខិស្សន្តិ ទេសេស្សន្តិ បញ្ញបេស្សន្តិ បដ្ឋបេស្សន្តិ វិវរិស្សន្តិ វិភជិស្សន្តិ ឧត្តានីករិស្សន្តិ ឧប្បន្នំ បរប្បវាទំ សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា សប្បាដិហារិយំ ធម្មំ ទេសេស្សន្តី’តិ។ ឯតរហិ ខោ បន, ភន្តេ, ឧបាសិកា ភគវតោ សាវិកា វិយត្តា វិនីតា វិសារទា ពហុស្សុតា ធម្មធរា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នា សាមីចិប្បដិបន្នា អនុធម្មចារិនិយោ សកំ អាចរិយកំ ឧគ្គហេត្វា អាចិក្ខន្តិ ទេសេន្តិ បញ្ញបេន្តិ បដ្ឋបេន្តិ វិវរន្តិ វិភជន្តិ ឧត្តានីករោន្តិ ឧប្បន្នំ បរប្បវាទំ សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គហេត្វា សប្បាដិហារិយំ ធម្មំ ទេសេន្តិ។ បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា; បរិនិព្ពាតុ សុគតោ; បរិនិព្ពានកាលោ ទានិ, ភន្តេ, ភគវតោ។
‘‘ភាសិតា ខោ បនេសា, ភន្តេ, ភគវតា វាចា – ‘ន តាវាហំ, បាបិម, បរិនិព្ពាយិស្សាមិ យាវ មេ ឥទំ ព្រហ្មចរិយំ ន ឥទ្ធញ្ចេវ ភវិស្សតិ ផីតញ្ច វិត្ថារិកំ ពាហុជញ្ញំ បុថុភូតំ យាវ ទេវមនុស្សេហិ សុប្បកាសិត’ន្តិ។ ឯតរហិ ខោ បន, ភន្តេ តយិទំ ភន្តេ (សំ. និ. ៥.៨២២), ភគវតោ ព្រហ្មចរិយំ ឥទ្ធញ្ចេវ ផីតញ្ច វិត្ថារិកំ ពាហុជញ្ញំ បុថុភូតំ យាវ ទេវមនុស្សេហិ សុប្បកាសិតំ។ បរិនិព្ពាតុ ទានិ, ភន្តេ, ភគវា; បរិនិព្ពាតុ សុគតោ; បរិនិព្ពានកាលោ ទានិ, ភន្តេ, ភគវតោ’’តិ។
ឯវំ វុត្តេ, ភគវា មារំ បាបិមន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អប្បោស្សុក្កោ ត្វំ, បាបិម, ហោហិ។ ន ចិរំ តថាគតស្ស បរិនិព្ពានំ ភវិស្សតិ។ ឥតោ តិណ្ណំ មាសានំ អច្ចយេន តថាគតោ បរិនិព្ពាយិស្សតី’’តិ។
អថ ខោ ភគវា ចាបាលេ ចេតិយេ សតោ សម្បជានោ អាយុសង្ខារំ ឱស្សជ្ជិ។ ឱស្សដ្ឋេ ច ភគវតា អាយុសង្ខារេ មហាភូមិចាលោ អហោសិ ភិំសនកោ លោមហំសោ, ទេវទុន្ទុភិយោ ទេវទុទ្រភិយោ (ក.) ច ផលិំសុ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘តុលមតុលញ្ច សម្ភវំ,
ភវសង្ខារមវស្សជិ មុនិ;
អជ្ឈត្តរតោ សមាហិតោ,
អភិន្ទិ កវចមិវត្តសម្ភវ’’ន្តិ។ បឋមំ;
២. សត្តជដិលសុត្តំ
៥២. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ បុព្ពារាមេ មិគារមាតុបាសាទេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ ពហិទ្វារកោដ្ឋកេ និសិន្នោ ហោតិ។ អថ ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។
តេន ខោ បន សមយេន សត្ត ច ជដិលា, សត្ត ច និគណ្ឋា, សត្ត ច អចេលកា, សត្ត ច ឯកសាដកា, សត្ត ច បរិព្ពាជកា, បរូឡ្ហកច្ឆនខលោមា ខារិវិវិធមាទាយ ខារីវិធមាទាយ (ក. សំ. និ. ១.១២២; ទី. និ. ១.២៨០) ភគវតោ អវិទូរេ អតិក្កមន្តិ។
អទ្ទសា ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ តេ សត្ត ច ជដិលេ, សត្ត ច និគណ្ឋេ, សត្ត ច អចេលកេ, សត្ត ច ឯកសាដកេ, សត្ត ច បរិព្ពាជកេ , បរូឡ្ហកច្ឆនខលោមេ ខារិវិវិធមាទាយ ភគវតោ អវិទូរេ អតិក្កមន្តេ។ ទិស្វាន ឧដ្ឋាយាសនា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា ទក្ខិណជាណុមណ្ឌលំ បថវិយំ បឋវិយំ (សី. ស្យា. បី.) និហន្ត្វា យេន តេ សត្ត ច ជដិលា, សត្ត ច និគណ្ឋា, សត្ត ច អចេលកា, សត្ត ច ឯកសាដកា, សត្ត ច បរិព្ពាជកា, តេនញ្ជលិំ បណាមេត្វា តិក្ខត្តុំ នាមំ សាវេសិ – ‘‘រាជាហំ, ភន្តេ, បសេនទិ កោសលោ; រាជាហំ, ភន្តេ, បសេនទិ កោសលោ; រាជាហំ, ភន្តេ, បសេនទិ កោសលោ’’តិ។
អថ ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ អចិរបក្កន្តេសុ តេសុ សត្តសុ ច ជដិលេសុ, សត្តសុ ច និគណ្ឋេសុ, សត្តសុ ច អចេលកេសុ, សត្តសុ ច ឯកសាដកេសុ, សត្តសុ ច បរិព្ពាជកេសុ, យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ រាជា បសេនទិ កោសលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យេ ខោ យេ ច ខោ (សី.), យេ ច តេ (ស្យា.), យេ នុ កេចិ ខោ (បី.), យេ តេ (សំ. និ. ១.១២២), យេ នុ ខោ កេចិ (?) ភន្តេ, លោកេ អរហន្តោ វា អរហត្តមគ្គំ វា សមាបន្នា ឯតេ តេសំ អញ្ញតរេ’’តិ អញ្ញតរាតិ (សី. ក.), អញ្ញតរោតិ (ស្យា. បី.)។
‘‘ទុជ្ជានំ ខោ ឯតំ, មហារាជ, តយា គិហិនា កាមភោគិនា បុត្តសម្ពាធសយនំ អជ្ឈាវសន្តេន កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តេន មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារយន្តេន ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តេន – ឥមេ វា អរហន្តោ, ឥមេ វា អរហត្តមគ្គំ សមាបន្នាតិ។
‘‘សំវាសេន ខោ, មហារាជ, សីលំ វេទិតព្ពំ។ តញ្ច ខោ ទីឃេន អទ្ធុនា ន ឥត្តរំ ន ឥត្តរេន (ស្យា. សី. ស្យា. អដ្ឋ.), មនសិករោតា នោ អមនសិករោតា, បញ្ញវតា នោ ទុប្បញ្ញេន។ សំវោហារេន ខោ, មហារាជ, សោចេយ្យំ វេទិតព្ពំ។ តញ្ច ខោ ទីឃេន អទ្ធុនា ន ឥត្តរំ, មនសិករោតា នោ អមនសិករោតា, បញ្ញវតា នោ ទុប្បញ្ញេន។ អាបទាសុ ខោ, មហារាជ, ថាមោ វេទិតព្ពោ។ សោ ច ខោ ទីឃេន អទ្ធុនា ន ឥត្តរំ, មនសិករោតា នោ អមនសិករោតា, បញ្ញវតា នោ ទុប្បញ្ញេន។ សាកច្ឆាយ ខោ, មហារាជ, បញ្ញា វេទិតព្ពា។ សា ច ខោ ទីឃេន អទ្ធុនា ន ឥត្តរំ, មនសិករោតា នោ អមនសិករោតា, បញ្ញវតា នោ ទុប្បញ្ញេនា’’តិ ។
‘‘អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ! យាវ សុភាសិតំ ចិទំ សុភាសិតមិទំ (សំ. និ. ១.១២២), ភន្តេ, ភគវតា – ‘ទុជ្ជានំ ខោ ឯតំ, មហារាជ, តយា គិហិនា បុត្តសម្ពាធសយនំ អជ្ឈាវសន្តេន កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោន្តេន មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារយន្តេន ជាតរូបរជតំ សាទិយន្តេន – ឥមេ វា អរហន្តោ, ឥមេ វា អរហត្តមគ្គំ សមាបន្នាតិ។ សំវាសេន ខោ, មហារាជ, សីលំ វេទិតព្ពំ…បេ.… សាកច្ឆាយ ខោ, មហារាជ, បញ្ញា វេទិតព្ពា។ សា ច ខោ ទីឃេន អទ្ធុនា ន ឥត្តរំ, មនសិករោតា នោ អមនសិករោតា, បញ្ញវតា នោ ទុប្បញ្ញេនា’’’តិ។
‘‘ឯតេ, ភន្តេ, មម បុរិសា ចោរា ចរា (សំ. និ. ១.១២២) ឱចរកា ជនបទំ ឱចរិត្វា គច្ឆន្តិ។ តេហិ បឋមំ ឱចិណ្ណំ អហំ បច្ឆា ឱសារិស្សាមិ ឱតរិស្សាមិ (សី. ស្យា. បី.), ឱយាយិស្សាមិ (សី. ស្យា. អដ្ឋ.), ឱសាបយិស្សាមិ (សំ. និ. ១.១២២)។ ឥទានិ តេ, ភន្តេ, តំ រជោជល្លំ បវាហេត្វា សុន្ហាតា សុវិលិត្តា កប្បិតកេសមស្សូ ឱទាតវត្ថវសនា បញ្ចហិ កាមគុណេហិ សមប្បិតា សមង្គិភូតា បរិចារេស្សន្តី’’ ចារិយន្តិ (ស្យា.) តិ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘ន វាយមេយ្យ សព្ពត្ថ, នាញ្ញស្ស បុរិសោ សិយា;
នាញ្ញំ និស្សាយ ជីវេយ្យ, ធម្មេន ន វណិំ វាណិំ (សី.), វណី (ស្យា. បី.), វាណិជំ (ក.) ចរេ’’តិ។ ទុតិយំ;
៣. បច្ចវេក្ខណសុត្តំ
៥៣. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា អត្តនោ អនេកេ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ បហីនេ បច្ចវេក្ខមានោ និសិន្នោ ហោតិ, អនេកេ ច កុសលេ ធម្មេ ភាវនាបារិបូរិំ គតេ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា (សី. ក.) អត្តនោ អនេកេ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ បហីនេ វិទិត្វា អនេកេ ច កុសលេ ធម្មេ ភាវនាបារិបូរិំ គតេ ឯតមត្ថំ វិទិត្វា (សី. ក.) តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘អហុ បុព្ពេ តទា នាហុ, នាហុ បុព្ពេ តទា អហុ;
ន ចាហុ ន ច ភវិស្សតិ, ន ចេតរហិ វិជ្ជតី’’តិ។ តតិយំ;
៤. បឋមនានាតិត្ថិយសុត្តំ
៥៤. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា នានាតិត្ថិយសមណព្រាហ្មណបរិព្ពាជកា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ នានាទិដ្ឋិកា នានាខន្តិកា នានារុចិកា នានាទិដ្ឋិនិស្សយនិស្សិតា។
សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អសស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អនន្តវា លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរំ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា , ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។
តេ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’តិ។
អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំសុ។ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ –
‘‘ឥធ, ភន្តេ, សម្ពហុលា នានាតិត្ថិយសមណព្រាហ្មណបរិព្ពាជកា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ នានាទិដ្ឋិកា នានាខន្តិកា នានារុចិកា នានាទិដ្ឋិនិស្សយនិស្សិតា។
‘‘សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ…បេ.… តេ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’’ តិ។
‘‘អញ្ញតិត្ថិយា, ភិក្ខវេ, បរិព្ពាជកា អន្ធា អចក្ខុកា; អត្ថំ ន ជានន្តិ, អនត្ថំ ន ជានន្តិ, ធម្មំ ន ជានន្តិ, អធម្មំ ន ជានន្តិ។ តេ អត្ថំ អជានន្តា អនត្ថំ អជានន្តា ធម្មំ អជានន្តា អធម្មំ អជានន្តា ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’’តិ។
‘‘ភូតបុព្ពំ, ភិក្ខវេ, ឥមិស្សាយេវ សាវត្ថិយា អញ្ញតរោ រាជា អហោសិ។ អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ រាជា អញ្ញតរំ បុរិសំ អាមន្តេសិ – ‘ឯហិ ត្វំ, អម្ភោ បុរិស, យាវតកា សាវត្ថិយា ជច្ចន្ធា តេ សព្ពេ ឯកជ្ឈំ សន្និបាតេហី’តិ។ ‘ឯវំ, ទេវា’តិ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ បុរិសោ តស្ស រញ្ញោ បដិស្សុត្វា យាវតកា សាវត្ថិយា ជច្ចន្ធា តេ សព្ពេ គហេត្វា យេន សោ រាជា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ រាជានំ ឯតទវោច – ‘សន្និបាតិតា ខោ តេ, ទេវ, យាវតកា សាវត្ថិយា ជច្ចន្ធា’តិ ។ ‘តេន ហិ, ភណេ, ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិំ ទស្សេហី’តិ។ ‘ឯវំ, ទេវា’តិ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ បុរិសោ តស្ស រញ្ញោ បដិស្សុត្វា ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិំ ទស្សេសិ។
‘‘ឯកច្ចានំ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិស្ស សីសំ ទស្សេសិ – ‘ឯទិសោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’តិ។ ឯកច្ចានំ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិស្ស កណ្ណំ ទស្សេសិ – ‘ឯទិសោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’តិ។ ឯកច្ចានំ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិស្ស ទន្តំ ទស្សេសិ – ‘ឯទិសោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’តិ។ ឯកច្ចានំ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិស្ស សោណ្ឌំ ទស្សេសិ – ‘ឯទិសោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’តិ។ ឯកច្ចានំ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិស្ស កាយំ ទស្សេសិ – ‘ឯទិសោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’តិ។ ឯកច្ចានំ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិស្ស បាទំ ទស្សេសិ – ‘ឯទិសោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’តិ។ ឯកច្ចានំ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិស្ស សត្ថិំ បិដ្ឋិំ (ស្យា.) ទស្សេសិ – ‘ឯទិសោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’តិ។ ឯកច្ចានំ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិស្ស នង្គុដ្ឋំ ទស្សេសិ – ‘ឯទិសោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’តិ។ ឯកច្ចានំ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិស្ស វាលធិំ ទស្សេសិ – ‘ឯទិសោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’’’តិ។
‘‘អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ បុរិសោ ជច្ចន្ធានំ ហត្ថិំ ទស្សេត្វា យេន សោ រាជា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ រាជានំ ឯតទវោច – ‘ទិដ្ឋោ ខោ តេហិ, ទេវ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថី; យស្ស ទានិ កាលំ មញ្ញសី’តិ។
‘‘អថ ខោ, ភិក្ខវេ, សោ រាជា យេន តេ ជច្ចន្ធា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តេ ជច្ចន្ធេ ឯតទវោច – ‘ទិដ្ឋោ វោ, ជច្ចន្ធា, ហត្ថី’តិ ? ‘ឯវំ, ទេវ, ទិដ្ឋោ នោ ហត្ថី’តិ។ ‘វទេថ, ជច្ចន្ធា, កីទិសោ ហត្ថី’តិ?
‘‘យេហិ, ភិក្ខវេ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថិស្ស សីសំ ទិដ្ឋំ អហោសិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឯទិសោ, ទេវ, ហត្ថី សេយ្យថាបិ កុម្ភោ’តិ។
‘‘យេហិ, ភិក្ខវេ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថិស្ស កណ្ណោ ទិដ្ឋោ អហោសិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឯទិសោ, ទេវ, ហត្ថី សេយ្យថាបិ សុប្បោ’តិ។
‘‘យេហិ, ភិក្ខវេ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថិស្ស ទន្តោ ទិដ្ឋោ អហោសិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឯទិសោ, ទេវ, ហត្ថី សេយ្យថាបិ ខីលោ’តិ។
‘‘យេហិ , ភិក្ខវេ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថិស្ស សោណ្ឌោ ទិដ្ឋោ អហោសិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឯទិសោ, ទេវ, ហត្ថី សេយ្យថាបិ នង្គលីសា’តិ។
‘‘យេហិ, ភិក្ខវេ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថិស្ស កាយោ ទិដ្ឋោ អហោសិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឯទិសោ, ទេវ, ហត្ថី សេយ្យថាបិ កោដ្ឋោ’តិ។
‘‘យេហិ , ភិក្ខវេ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថិស្ស បាទោ ទិដ្ឋោ អហោសិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឯទិសោ, ទេវ, ហត្ថី សេយ្យថាបិ ថូណោ’តិ។
‘‘យេហិ, ភិក្ខវេ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថិស្ស សត្ថិ ទិដ្ឋោ បិដ្ឋិ ទិដ្ដា (ក. សី. ស្យា. បី.), សត្ថិ ទិដ្ឋា (ក. សី.) ហោសិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឯទិសោ, ទេវ, ហត្ថី សេយ្យថាបិ ឧទុក្ខលោ’តិ។
‘‘យេហិ, ភិក្ខវេ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថិស្ស នង្គុដ្ឋំ ទិដ្ឋំ អហោសិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឯទិសោ, ទេវ, ហត្ថី សេយ្យថាបិ មុសលោ’តិ។
‘‘យេហិ, ភិក្ខវេ, ជច្ចន្ធេហិ ហត្ថិស្ស វាលធិ ទិដ្ឋោ អហោសិ, តេ ឯវមាហំសុ – ‘ឯទិសោ, ទេវ, ហត្ថី សេយ្យថាបិ សម្មជ្ជនី’តិ។
‘‘តេ ‘ឯទិសោ ហត្ថី, នេទិសោ ហត្ថី; នេទិសោ ហត្ថី, ឯទិសោ ហត្ថី’’’តិ អញ្ញមញ្ញំ មុដ្ឋីហិ សំសុម្ភិំសុ សំយុជ្ឈិំសុ (ក. សី., ស្យា. បី.)។ តេន ច បន, ភិក្ខវេ, សោ រាជា អត្តមនោ អហោសិ។
‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា អន្ធា អចក្ខុកា។ តេ អត្ថំ ន ជានន្តិ អនត្ថំ ន ជានន្តិ, ធម្មំ ន ជានន្តិ អធម្មំ ន ជានន្តិ។ តេ អត្ថំ អជានន្តា អនត្ថំ អជានន្តា, ធម្មំ អជានន្តា អធម្មំ អជានន្តា ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’’តិ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘ឥមេសុ កិរ សជ្ជន្តិ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា;
វិគ្គយ្ហ នំ វិវទន្តិ, ជនា ឯកង្គទស្សិនោ’’តិ។ ចតុត្ថំ;
៥. ទុតិយនានាតិត្ថិយសុត្តំ
៥៥. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា នានាតិត្ថិយសមណព្រាហ្មណបរិព្ពាជកា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ នានាទិដ្ឋិកា នានាខន្តិកា នានារុចិកា នានាទិដ្ឋិនិស្សយនិស្សិតា។
សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សស្សតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អសស្សតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សស្សតោ ច អសស្សតោ ច សស្សតោ អសស្សតោ (សី.) អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘នេវ សស្សតោ នាសស្សតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សយំកតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘បរំកតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សយំកតោ ច បរំកតោ ច សយំកតោ បរំកតោ (សី.) អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អសយំការោ អបរំការោ អសយំការោ ច អបរំការោ ច (ស្យា. បី.) អធិច្ចសមុប្បន្នោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សស្សតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អសស្សតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សស្សតញ្ច អសស្សតញ្ច សស្សតំ អសស្សតំ (សី.) សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘នេវ សស្សតំ នាសស្សតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សយំកតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវទិដ្ឋិនោ – ‘‘បរំកតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សយំកតញ្ច បរំកតញ្ច សយំកថំ បរំកតំ (សី.) សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អសយំការំ អបរំការំ អធិច្ចសមុប្បន្នំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។
តេ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’តិ។
អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំសុ។ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ –
‘‘ឥធ, ភន្តេ, សម្ពហុលា នានាតិត្ថិយសមណព្រាហ្មណបរិព្ពាជកា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ នានាទិដ្ឋិកា នានាខន្តិកា នានារុចិកា នានាទិដ្ឋិនិស្សយនិស្សិតា។
‘‘សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សស្សតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ…បេ.… តេ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’’តិ។
‘‘អញ្ញតិត្ថិយា, ភិក្ខវេ, បរិព្ពាជកា អន្ធា អចក្ខុកា; អត្ថំ ន ជានន្តិ អនត្ថំ ន ជានន្តិ, ធម្មំ ន ជានន្តិ អធម្មំ ន ជានន្តិ។ តេ អត្ថំ អជានន្តា អនត្ថំ អជានន្តា, ធម្មំ អជានន្តា អធម្មំ អជានន្តា ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’’តិ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘ឥមេសុ កិរ សជ្ជន្តិ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា;
អន្តរាវ វិសីទន្តិ, អប្បត្វាវ តមោគធ’’ន្តិ។ បញ្ចមំ;
៦. តតិយនានាតិត្ថិយសុត្តំ
៥៦. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា នានាតិត្ថិយសមណព្រាហ្មណបរិព្ពាជកា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ នានាទិដ្ឋិកា នានាខន្តិកា នានារុចិកា នានាទិដ្ឋិនិស្សយនិស្សិតា។
សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សស្សតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អសស្សតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សស្សតោ ច អសស្សតោ ច អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘នេវ សស្សតោ នាសស្សតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សយំកតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘បរំកតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សយំកតោ ច បរំកតោ ច អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អសយំការោ អបរំការោ អធិច្ចសមុប្បន្នោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សស្សតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អសស្សតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សស្សតញ្ច អសស្សតញ្ច សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘នេវ សស្សតំ នាសស្សតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សយំកតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘បរំកតំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘សយំកតញ្ច បរំកតញ្ច សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។ សន្តិ បនេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘‘អសយំការំ អបរំការំ អធិច្ចសមុប្បន្នំ សុខទុក្ខំ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ។
តេ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’តិ។
អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំសុ។ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ –
‘‘ឥធ, ភន្តេ, សម្ពហុលា នានាតិត្ថិយសមណព្រាហ្មណបរិព្ពាជកា សាវត្ថិយំ បដិវសន្តិ នានាទិដ្ឋិកា នានាខន្តិកា នានារុចិកា នានាទិដ្ឋិនិស្សយនិស្សិតា។
‘‘សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឯវំវាទិនោ ឯវំទិដ្ឋិនោ – ‘សស្សតោ អត្តា ច លោកោ ច, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’ន្តិ …បេ.… តេ ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’’តិ។
‘‘អញ្ញតិត្ថិយា, ភិក្ខវេ, បរិព្ពាជកា អន្ធា អចក្ខុកា។ តេ អត្ថំ ន ជានន្តិ អនត្ថំ ន ជានន្តិ, ធម្មំ ន ជានន្តិ អធម្មំ ន ជានន្តិ។ តេ អត្ថំ អជានន្តា អនត្ថំ អជានន្តា, ធម្មំ អជានន្តា អធម្មំ អជានន្តា ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ មុខសត្តីហិ វិតុទន្តា វិហរន្តិ – ‘ឯទិសោ ធម្មោ, នេទិសោ ធម្មោ; នេទិសោ ធម្មោ, ឯទិសោ ធម្មោ’’’តិ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘អហង្ការបសុតាយំ បជា, បរំការូបសំហិតា;
ឯតទេកេ នាព្ភញ្ញំសុ, ន នំ សល្លន្តិ អទ្ទសុំ។
‘‘ឯតញ្ច សល្លំ បដិកច្ច បដិគច្ច (សី. ស្យា. កំ. បី.) បស្សតោ;
អហំ ករោមីតិ ន តស្ស ហោតិ;
បរោ ករោតីតិ ន តស្ស ហោតិ។
‘‘មានុបេតា អយំ បជា, មានគន្ថា មានវិនិពទ្ធា មានវិនិពន្ធា (សី.);
ទិដ្ឋីសុ សារម្ភកថា, សំសារំ នាតិវត្តតី’’តិ។ ឆដ្ឋំ;
៧. សុភូតិសុត្តំ
៥៧. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា សុភូតិ ភគវតោ អវិទូរេ និសិន្នោ ហោតិ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ឧជុំ កាយំ បណិធាយ អវិតក្កំ សមាធិំ សមាបជ្ជិត្វា។
អទ្ទសា ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ សុភូតិំ អវិទូរេ និសិន្នំ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ឧជុំ កាយំ បណិធាយ អវិតក្កំ សមាធិំ សមាបន្នំ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘យស្ស វិតក្កា វិធូបិតា,
អជ្ឈត្តំ សុវិកប្បិតា អសេសា;
តំ សង្គមតិច្ច អរូបសញ្ញី,
ចតុយោគាតិគតោ ន ជាតុ មេតី’’តិ ន ជាតិមេតីតិ (ស្យា. បី. អដ្ឋ. បាឋន្តរំ)។ សត្តមំ;
៨. គណិកាសុត្តំ
៥៨. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន រាជគហេ ទ្វេ បូគា អញ្ញតរិស្សា គណិកាយ សារត្តា ហោន្តិ បដិពទ្ធចិត្តា; ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ បាណីហិបិ ឧបក្កមន្តិ , លេឌ្ឌូហិបិ ឧបក្កមន្តិ , ទណ្ឌេហិបិ ឧបក្កមន្តិ, សត្ថេហិបិ ឧបក្កមន្តិ។ តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ មរណមត្តម្បិ ទុក្ខំ។
អថ ខោ សម្ពហុលា ភិក្ខូ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ រាជគហំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំសុ។ រាជគហេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ –
‘‘ឥធ, ភន្តេ, រាជគហេ ទ្វេ បូគា អញ្ញតរិស្សា គណិកាយ សារត្តា បដិពទ្ធចិត្តា; ភណ្ឌនជាតា កលហជាតា វិវាទាបន្នា អញ្ញមញ្ញំ បាណីហិបិ ឧបក្កមន្តិ, លេឌ្ឌូហិបិ ឧបក្កមន្តិ, ទណ្ឌេហិបិ ឧបក្កមន្តិ, សត្ថេហិបិ ឧបក្កមន្តិ។ តេ តត្ថ មរណម្បិ និគច្ឆន្តិ មរណមត្តម្បិ ទុក្ខ’’ន្តិ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘យញ្ច បត្តំ យញ្ច បត្តព្ពំ, ឧភយមេតំ រជានុកិណ្ណំ, អាតុរស្សានុសិក្ខតោ។ យេ ច សិក្ខាសារា សីលព្ពតំ ជីវិតំ ព្រហ្មចរិយំ ឧបដ្ឋានសារា, អយមេកោ អន្តោ។ យេ ច ឯវំវាទិនោ – ‘នត្ថិ កាមេសុ ទោសោ’តិ, អយំ ទុតិយោ អន្តោ។ ឥច្ចេតេ ឧភោ អន្តា កដសិវឌ្ឍនា, កដសិយោ ទិដ្ឋិំ វឌ្ឍេន្តិ។ ឯតេតេ ឧភោ អន្តេ អនភិញ្ញាយ ឱលីយន្តិ ឯកេ, អតិធាវន្តិ ឯកេ។ យេ ច ខោ តេ អភិញ្ញាយ តត្រ ច នាហេសុំ, តេន ច នាមញ្ញិំសុ, វដ្ដំ តេសំ នត្ថិ បញ្ញាបនាយា’’តិ។ អដ្ឋមំ។
៩. ឧបាតិធាវន្តិសុត្តំ
៥៩. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវា រត្តន្ធការតិមិសាយំ អព្ភោកាសេ និសិន្នោ ហោតិ តេលប្បទីបេសុ ឈាយមានេសុ។
តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា អធិបាតកា តេសុ តេលប្បទីបេសុ អាបាតបរិបាតំ អនយំ អាបជ្ជន្តិ, ព្យសនំ អាបជ្ជន្តិ នត្ថិ សីហឡបោត្ថកេ, អនយព្យសនំ អាបជ្ជន្តិ នត្ថិ សីហឡបោត្ថកេ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា តេ សម្ពហុលេ អធិបាតកេ តេសុ តេលប្បទីបេសុ អាបាតបរិបាតំ អនយំ អាបជ្ជន្តេ, ព្យសនំ អាបជ្ជន្តេ, អនយព្យសនំ អាបជ្ជន្តេ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘ឧបាតិធាវន្តិ ន សារមេន្តិ,
នវំ នវំ ពន្ធនំ ព្រូហយន្តិ;
បតន្តិ បជ្ជោតមិវាធិបាតកា … ធិបាតា (សី. ស្យា.),
ទិដ្ឋេ សុតេ ឥតិហេកេ និវិដ្ឋា’’តិ។ នវមំ;
១០. ឧប្បជ្ជន្តិសុត្តំ
៦០. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច –
‘‘យាវកីវញ្ច, ភន្តេ, តថាគតា លោកេ នុប្បជ្ជន្តិ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា តាវ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា សក្កតា ហោន្តិ គរុកតា មានិតា បូជិតា អបចិតា លាភិនោ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ។ យតោ ច ខោ, ភន្តេ, តថាគតា លោកេ ឧប្បជ្ជន្តិ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា អថ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា អសក្កតា ហោន្តិ អគរុកតា អមានិតា អបូជិតា អនបចិតា ន លាភិនោ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ។ ភគវា យេវ ភគវា ចេវ (ស្យា.) ទានិ, ភន្តេ, សក្កតោ ហោតិ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ អបចិតោ លាភី ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ, ភិក្ខុសង្ឃោ ចា’’តិ។
‘‘ឯវមេតំ , អានន្ទ, យាវកីវញ្ច, អានន្ទ, តថាគតា លោកេ នុប្បជ្ជន្តិ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា តាវ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា សក្កតា ហោន្តិ គរុកតា មានិតា បូជិតា អបចិតា លាភិនោ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ។ យតោ ច ខោ, អានន្ទ, តថាគតា លោកេ ឧប្បជ្ជន្តិ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា អថ អញ្ញតិត្ថិយា បរិព្ពាជកា អសក្កតា ហោន្តិ អគរុកតា អមានិតា អបូជិតា អនបចិតា ន លាភិនោ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ។ តថាគតោវ តថាគតោ ចេវ (ស្យា.) ទានិ សក្កតោ ហោតិ គរុកតោ មានិតោ បូជិតោ អបចិតោ លាភី ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានំ, ភិក្ខុសង្ឃោ ចា’’តិ។
អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘ឱភាសតិ តាវ សោ កិមិ,
យាវ ន ឧន្នមតេ ឧគ្គមតិ (សី.), ឧន្នមតិ (ស្យា.) បភង្ករោ;
(ស) ( ) នត្ថិ សី. ស្យា. បោត្ថកេសុ វេរោចនម្ហិ ឧគ្គតេ,
ហតប្បភោ ហោតិ ន ចាបិ ភាសតិ។
‘‘ឯវំ ឱភាសិតមេវ តក្កិកានំ តិត្ថិយានំ (សី. ស្យា. បី.),
យាវ សម្មាសម្ពុទ្ធា លោកេ នុប្បជ្ជន្តិ;
ន តក្កិកា សុជ្ឈន្តិ ន ចាបិ សាវកា,
ទុទ្ទិដ្ឋី ន ទុក្ខា បមុច្ចរេ’’តិ។ ទសមំ;
តស្សុទ្ទានំ –
អាយុជដិលវេក្ខណា, តយោ តិត្ថិយា សុភូតិ;
គណិកា ឧបាតិ នវមោ, ឧប្បជ្ជន្តិ ច តេ ទសាតិ។
ជច្ចន្ធវគ្គោ ឆដ្ឋោ និដ្ឋិតោ។