៤. មហាវគ្គោ
១. អម្ពសក្ករបេតវត្ថុវណ្ណនា
វេសាលី នាម នគរត្ថិ វជ្ជីនន្តិ ឥទំ អម្ពសក្ករបេតវត្ថុ។ តស្ស កា ឧប្បត្តិ? ភគវតិ ជេតវនេ វិហរន្តេ អម្ពសក្ករោ នាម លិច្ឆវិរាជា មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ នត្ថិកវាទោ វេសាលិយំ រជ្ជំ ការេសិ។ តេន ច សមយេន វេសាលិនគរេ អញ្ញតរស្ស វាណិជស្ស អាបណសមីបេ ចិក្ខល្លំ ហោតិ, តត្ថ ពហូ ជនា ឧប្បតិត្វា អតិក្កមន្តា កិលមន្តិ, កេចិ កទ្ទមេន លិម្បន្តិ។ តំ ទិស្វា សោ វាណិជោ ‘‘មា ឥមេ មនុស្សា កលលំ អក្កមិំសូ’’តិ អបគតទុគ្គន្ធំ សង្ខវណ្ណបដិភាគំ គោសីសដ្ឋិំ អាហរាបេត្វា និក្ខិបាបេសិ។ បកតិយា ច សីលវា អហោសិ អក្កោធនោ សណ្ហវាចោ, បរេសញ្ច យថាភូតំ គុណំ កិត្តេតិ។
សោ ឯកស្មិំ ទិវសេ អត្តនោ សហាយស្ស ន្ហាយន្តស្ស បមាទេន អនោលោកេន្តស្ស និវាសនវត្ថំ កីឡាធិប្បាយេន អបនិធាយ តំ ទុក្ខាបេត្វា អទាសិ។ ភាគិនេយ្យោ បនស្ស ចោរិកាយ បរគេហតោ ភណ្ឌំ អាហរិត្វា តស្សេវ អាបណេ និក្ខិបិ។ ភណ្ឌសាមិកា វីមំសន្តា ភណ្ឌេន សទ្ធិំ តស្ស ភាគិនេយ្យំ តញ្ច រញ្ញោ ទស្សេសុំ។ រាជា ‘‘ឥមស្ស សីសំ ឆិន្ទថ, ភាគិនេយ្យំ បនស្ស សូលេ អារោបេថា’’តិ អាណាបេសិ។ រាជបុរិសា តថា អកំសុ។ សោ កាលំ កត្វា ភុម្មទេវេសុ ឧប្បជ្ជិ។ សោ គោសីសេន សេតុនោ កតត្តា សេតវណ្ណំ
តេន ច សមយេន អម្ពសក្ករោ រាជា ហត្ថិក្ខន្ធវរគតោ នគរំ បទក្ខិណំ ករោន្តោ អញ្ញតរស្មិំ គេហេ វាតបានំ វិវរិត្វា រាជវិភូតិំ បស្សន្តិំ
សា ច បោក្ខរណី វេសាលិយា តិយោជនមត្ថកេ ហោតិ, តថាបិ សោ បុរិសោ មរណភយតជ្ជិតោ វាតវេគេន បុព្ពណ្ហេយេវ តំ បោក្ខរណិំ សម្បាបុណិ។ ‘‘សា ច បោក្ខរណី អមនុស្សបរិគ្គហិតា’’តិ បគេវ សុតត្តា ភយេន សោ ‘‘អត្ថិ នុ ខោ ឯត្ថ កោចិ បរិស្សយោ’’តិ សមន្តតោ
សោ តត្ថ អរុណវណ្ណមត្តិកំ រត្តុប្បលានិ ច គហេត្វា អនត្ថង្គតេយេវ សូរិយេ នគរទ្វារំ សម្បាបុណិ។ តំ ទិស្វា ទ្វារបាលោ តស្ស វិរវន្តស្សេវ ទ្វារំ ថកេសិ។ សោ ថកិតេ ទ្វារេ បវេសនំ អលភន្តោ ទ្វារសមីបេ សូលេ អារោបិតំ បុរិសំ ទិស្វា ‘‘ឯតេ មយិ អនត្ថង្គតេ ឯវ សូរិយេ អាគតេ វិរវន្តេ ឯវំ ទ្វារំ ថកេសុំ។ ‘អហំ កាលេយេវ អាគតោ, មម ទាសោ នត្ថី’តិ តយាបិ ញាតំ ហោតូ’’តិ ‘‘សេយ្យា និសជ្ជា នយិមស្ស អត្ថី’’តិអាទិនា បញ្ចហិ គាថាហិ បដិបុច្ឆិ។ ឥទានិ អាទិតោ បន ‘‘វេសាលិ នាម នគរត្ថិ វជ្ជីន’’ន្តិ គាថា តាសំ សម្ពន្ធទស្សនត្ថំ សង្គីតិការេហិ ឋបិតា –
៥១៧.
‘‘វេសាលី
ទិស្វាន បេតំ នគរស្ស ពាហិរំ, តត្ថេវ បុច្ឆិត្ថ តំ ការណត្ថិកោ។
៥១៨.
‘‘សេយ្យា និសជ្ជា នយិមស្ស អត្ថិ, អភិក្កមោ នត្ថិ បដិក្កមោ ច;
អសិតបីតខាយិតវត្ថភោគា, បរិចារណា សាបិ ឥមស្ស នត្ថិ។
៥១៩.
‘‘យេ ញាតកា ទិដ្ឋសុតា សុហជ្ជា, អនុកម្បកា យស្ស អហេសុំ បុព្ពេ;
ទដ្ឋុម្បិ តេ ទានិ ន តំ លភន្តិ, វិរាជិតតោ ហិ ជនេន តេន។
៥២០.
‘‘ន
អត្ថញ្ច ទិស្វា បរិវារយន្តិ, ពហូ មិត្តា ឧគ្គតត្តស្ស ហោន្តិ។
៥២១.
‘‘និហីនត្តោ សព្ពភោគេហិ កិច្ឆោ, សម្មក្ខិតោ សម្បរិភិន្នគត្តោ;
ឧស្សាវពិន្ទូវ បលិម្បមានា, អជ្ជ សុវេ ជីវិតស្សូបរោធោ។
៥២២.
‘‘ឯតាទិសំ ឧត្តមកិច្ឆប្បត្តំ,
ឧត្តាសិតំ បុចិមន្ទស្ស សូលេ;
អថ ត្វំ កេន វណ្ណេន វទេសិ យក្ខ,
‘ជីវ ភោ ជីវិតមេវ សេយ្យោ’’’តិ។
៥១៧. តត្ថ តត្ថាតិ តស្សំ វេសាលិយំ។ នគរស្ស ពាហិរន្តិ នគរស្ស ពហិ ភវំ, វេសាលិនគរស្ស ពហិ ឯវ តត្ថេវាតិ យត្ថ តំ បស្សិ, តត្ថេវ ឋានេ។ តន្តិ ការណត្ថិកោតិ ‘‘ជីវ, ភោ, ជីវិតមេវ សេយ្យោ’’តិ វុត្តអត្ថស្ស ការណេន អត្ថិកោ ហុត្វា។
៥១៨. សេយ្យា និសជ្ជា នយិមស្ស អត្ថីតិ បិដ្ឋិបសារណលក្ខណា សេយ្យា, បល្លង្កាភុជនលក្ខណា និសជ្ជា ច ឥមស្ស សូលេ អារោបិតបុគ្គលស្ស នត្ថិ។ អភិក្កមោ នត្ថិ បដិក្កមោ ចាតិ អភិក្កមាទិលក្ខណំ អប្បមត្តកម្បិ គមនំ ឥមស្ស នត្ថិ។ បរិចារិកា សាបីតិ យា អសិតបីតខាយិតវត្ថបរិភោគាទិលក្ខណា ឥន្ទ្រិយានំ បរិចារណា, សាបិ ឥមស្ស នត្ថិ។ ‘‘បរិហរណា សាបី’’តិ វា បាឋោ, អសិតាទិបរិភោគវសេន ឥន្ទ្រិយានំ បរិហរណា, សាបិ ឥមស្ស នត្ថិ វិគតជីវិតត្តាតិ អត្ថោ។ ‘‘បរិចារណា សាបី’’តិ កេចិ បឋន្តិ។
៥១៩. ទិដ្ឋសុតា សុហជ្ជា, អនុកម្បកា យស្ស អហេសុំ បុព្ពេតិ សន្ទិដ្ឋសហាយា ចេវ អទិដ្ឋសហាយា ច យស្ស មិត្តា អនុទ្ទយាវន្តោ យេ ទដ្ឋុម្បីតិ បស្សិតុម្បិ ន លភន្តិ, កុតោ សហ វសិតុន្តិ អត្ថោ។ វិរាជិតត្តោតិ បរិច្ចត្តសភាវោ។ ជនេន តេនាតិ តេន ញាតិអាទិជនេន។
៥២០. ន ឱគ្គតត្តស្ស ភវន្តិ មិត្តាតិ អបគតវិញ្ញាណស្ស មតស្ស មិត្តា នាម ន ហោន្តិ តស្ស មិត្តេហិ កាតព្ពកិច្ចស្ស អតិក្កន្តត្តា។ ជហន្តិ មិត្តា វិកលំ វិទិត្វាតិ មតោ តាវ តិដ្ឋតុ, ជីវន្តម្បិ ភោគវិកលំ បុរិសំ វិទិត្វា ‘‘ន ឥតោ កិញ្ចិ គយ្ហូបគ’’ន្តិ មិត្តា បជហន្តិ។ អត្ថញ្ច ទិស្វា បរិវារយន្តីតិ តស្ស បន សន្តកំ អត្ថំ ធនំ ទិស្វា បិយវាទិនោ មុខុល្លោកិកា ហុត្វា តំ បរិវារេន្តិ។ ពហូ មិត្តា ឧគ្គតត្តស្ស ហោន្តីតិ វិភវសម្បត្តិយា
៥២១. និហីនត្តោ សព្ពភោគេហីតិ សព្ពេហិ ឧបភោគបរិភោគវត្ថូហិ បរិហីនត្តោ។ កិច្ឆោតិ ទុក្ខិតោ។ សម្មក្ខិតោតិ រុហិរេហិ សម្មក្ខិតសរីរោ។ សម្បរិភិន្នគត្តោតិ សូលេន អព្ភន្តរេ វិទាលិតគត្តោ។ ឧស្សាវពិន្ទូវ បលិម្បមានោតិ តិណគ្គេ លិម្បមានឧស្សាវពិន្ទុសទិសោ។ អជ្ជ សុវេតិ អជ្ជ វា សុវេ វា ឥមស្ស នាម បុរិសស្ស ជីវិតស្ស ឧបរោធោ និរោធោ, តតោ ឧទ្ធំ នប្បវត្តតីតិ អត្ថោ។
៥២២. ឧត្តាសិតន្តិ អាវុតំ អារោបិតំ។ បុចិមន្ទស្ស សូលេតិ និម្ពរុក្ខស្ស ទណ្ឌេន កតសូលេ កេន វណ្ណេនាតិ កេន ការណេន។ ជីវ, ភោ, ជីវិតមេវ សេយ្យោតិ, ភោ បុរិស, ជីវ។ កស្មា? សូលំ អារោបិតស្សាបិ ហិ តេ ឥធ ជីវិតមេវ ឥតោ ចុតស្ស ជីវិតតោ សតភាគេន សហស្សភាគេន សេយ្យោ សុន្ទរតរោតិ។
ឯវំ តេន រញ្ញា បុច្ឆិតោ សោ បេតោ អត្តនោ អធិប្បាយំ បកាសេន្តោ –
៥២៣.
‘‘សាលោហិតោ ឯស អហោសិ មយ្ហំ, អហំ សរាមិ បុរិមាយ ជាតិយា;
ទិស្វា ច មេ ការុញ្ញមហោសិ រាជ, មា បាបធម្មោ និរយំ បតាយំ។
៥២៤.
‘‘ឥតោ
ឧបបជ្ជតិ ទុក្កដកម្មការី, មហាភិតាបំ កដុកំ ភយានកំ។
៥២៥.
‘‘អនេកភាគេន គុណេន សេយ្យោ, អយមេវ សូលោ និរយេន តេន;
ឯកន្តទុក្ខំ កដុកំ ភយានកំ, ឯកន្តតិព្ពំ និរយំ បតាយំ។
៥២៦.
‘‘ឥទញ្ច
តស្មា អហំ សន្តិកេ ន ភណាមិ, មា មេកតោ ជីវិតស្សូបរោធោ’’តិ។ –
ចតស្សោ គាថា អភាសិ។
៥២៣. តត្ថ សាលោហិតោ សមានលោហិតោ យោនិសម្ពន្ធេន សម្ពន្ធោ, ញាតកោតិ អត្ថោ។ បុរិមាយ ជាតិយាតិ បុរិមត្តភាវេ។ មា បាបធម្មោ និរយំ បតាយន្តិ អយំ បាបធម្មោ បុរិសោ និរយំ មា បតិ, មា និរយំ ឧបបជ្ជីតិ ឥមំ ទិស្វា មេ ការុញ្ញំ អហោសីតិ យោជនា។
៥២៤. សត្តុស្សទន្តិ បាបការីហិ សត្តេហិ ឧស្សន្នំ, អថ វា បញ្ចវិធពន្ធនំ, មុខេ តត្តលោហសេចនំ, អង្គារបព្ពតារោបនំ, លោហកុម្ភិបក្ខេបនំ, អសិបត្តវនប្បវេសនំ, វេត្តរណិយំ សមោតរណំ, មហានិរយេ បក្ខេបោតិ។ ឥមេហិ សត្តហិ បញ្ចវិធពន្ធនាទីហិ ទារុណការណេហិ ឧស្សន្នំ, ឧបរូបរិ និចិតន្តិ អត្ថោ។ មហាភិតាបន្តិ មហាទុក្ខំ, មហាអគ្គិសន្តាបំ វា។ កដុកន្តិ អនិដ្ឋំ។ ភយានកន្តិ ភយជនកំ។
៥២៥. អនេកភាគេន គុណេនាតិ អនេកកោដ្ឋាសេន អានិសំសេន។ អយមេវ សូលោ និរយេន តេនាតិ តតោ ឥមស្ស ឧប្បត្តិដ្ឋានភូតតោ និរយតោ អយមេវ សូលោ សេយ្យោតិ។ និស្សក្កេ ហិ ឯកន្ត តិព្ពន្តិ ឯកន្តេនេវ តិខិណទុក្ខំ, និយតមហាទុក្ខន្តិ អត្ថោ។
៥២៦. ឥទញ្ច សុត្វា វចនំ មមេសោតិ ‘‘ឥតោ ចុតោ’’តិអាទិនា វុត្តំ មម វចនំ សុត្វា ឯសោ បុរិសោ ទុក្ខូបនីតោ មម វចនេន និរយទុក្ខំ ឧបនីតោ វិយ ហុត្វា។ វិជហេយ្យ បាណន្តិ អត្តនោ ជីវិតំ បរិច្ចជេយ្យ។ តស្មាតិ តេន ការណេន។ មា មេកតោតិ ‘‘មយា ឯកតោ ឥមស្ស បុរិសស្ស ជីវិតស្ស ឧបរោធោ មា ហោតូ’’តិ ឥមស្ស សន្តិកេ ឥទំ វចនំ អហំ ន ភណាមិ, អថ ខោ
ឯវំ បេតេន អត្តនោ អធិប្បាយេ បកាសិតេ បុន រាជា បេតស្ស បវត្តិំ បុច្ឆិតុំ ឱកាសំ ករោន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
៥២៧.
‘‘អញ្ញាតោ ឯសោ បុរិសស្ស អត្ថោ, អញ្ញម្បិ ឥច្ឆាមសេ បុច្ឆិតុំ តុវំ;
ឱកាសកម្មំ សចេ នោ ករោសិ, បុច្ឆាម តំ នោ ន ច កុជ្ឈិតព្ព’’ន្តិ។
៥២៨.
‘‘អទ្ធា បដិញ្ញា មេ តទា អហុ, នាចិក្ខណា អប្បសន្នស្ស ហោតិ;
អកាមា សទ្ធេយ្យវចោតិ កត្វា, បុច្ឆស្សុ មំ កាមំ យថា វិសយ្ហ’’ន្តិ។ –
ឥមា រញ្ញោ បេតស្ស ច វចនបដិវចនគាថា។
៥២៧. តត្ថ អញ្ញាតោតិ អវគតោ។ ឥច្ឆាមសេតិ ឥច្ឆាម។ នោតិ អម្ហាកំ។ ន ច កុជ្ឈិតព្ពន្តិ ‘‘ឥមេ មនុស្សា យំកិញ្ចិ បុច្ឆន្តី’’តិ កោធោ ន កាតព្ពោ។
៥២៨. អទ្ធាតិ ឯកំសេន។ បដិញ្ញា មេតិ ញាណវសេន មយ្ហំ ‘‘បុច្ឆស្សូ’’តិ បដិញ្ញា, ឱកាសទានន្តិ អត្ថោ។ តទា អហូតិ តស្មិំ កាលេ នាចិក្ខណា អប្បសន្នស្ស ហោតីតិ អកថនា អប្បសន្នស្ស ហោតិ។ បសន្នោ ឯវ ហិ បសន្នស្ស កិញ្ចិ កថេតិ។ ត្វំ បន តទា មយិ អប្បសន្នោ, អហញ្ច តយិ, តេន បដិជានិត្វា កថេតុកាមោ នាហោសិ។ ឥទានិ បនាហំ តុយ្ហំ អកាមា សទ្ធេយ្យវចោ អកាមោ ឯវ សទ្ធាតព្ពវចនោ ឥតិ កត្វា ឥមិនា ការណេន បុច្ឆស្សុ មំ កាមំ យថា វិសយ្ហន្តិ ត្វំ យថា ឥច្ឆសិ, តមត្ថំ មំ បុច្ឆស្សុ។ អហំ បន យថា វិសយ្ហំ យថា មយ្ហំ សហិតុំ សក្កា, តថា អត្តនោ ញាណពលានុរូបំ កថេស្សាមីតិ អធិប្បាយោ។
ឯវំ បេតេន បុច្ឆនាយ ឱកាសេ កតេ រាជា –
៥២៩.
‘‘យំ កិញ្ចហំ ចក្ខុនា បស្សិសាមិ,
សព្ពម្បិ តាហំ អភិសទ្ទហេយ្យំ;
ទិស្វាវ តំ នោបិ ចេ សទ្ទហេយ្យំ,
ករេយ្យាសិ មេ យក្ខ និយស្សកម្ម’’ន្តិ។ –
គាថមាហ។ តស្សត្ថោ – អហំ យំ កិញ្ចិទេវ ចក្ខុនា បស្សិស្សាមិ, តំ សព្ពម្បិ តថេវ អហំ អភិសទ្ទហេយ្យំ, តំ បន ទិស្វាវ តំ វចនំ នោបិ ចេ សទ្ទហេយ្យំ។ យក្ខ, មយ្ហំ និយស្សកម្មំ និគ្គហកម្មំ ករេយ្យាសីតិ។ អថ វា យំ កិញ្ចហំ ចក្ខុនា បស្សិស្សាមីតិ អហំ យំ កិញ្ចិទេវ ចក្ខុនា បស្សិស្សាមិ អចក្ខុគោចរស្ស អទស្សនតោ។ សព្ពម្បិ តាហំ អភិសទ្ទហេយ្យន្តិ សព្ពម្បិ តេ អហំ ទិដ្ឋំ សុតំ អញ្ញំ វា អភិសទ្ទហេយ្យំ។ តាទិសោ ហិ មយ្ហំ តយិ អភិប្បសាទោតិ អធិប្បាយោ។ បច្ឆិមបទស្ស បន យថាវុត្តោវ អត្ថោ។
តំ សុត្វា បេតោ –
៥៣០.
‘‘សច្ចប្បដិញ្ញា តវ មេសា ហោតុ, សុត្វាន ធម្មំ លភ សុប្បសាទំ;
អញ្ញត្ថិកោ នោ ច បទុដ្ឋចិត្តោ, យំ តេ សុតំ អសុតញ្ចាបិ ធម្មំ;
សព្ពម្បិ អក្ខិស្សំ យថា បជាន’’ន្តិ។ – គាថមាហ
៥៣១.
‘‘សេតេន
យានំ ឥទំ អព្ភុតំ ទស្សនេយ្យំ, កិស្សេតំ កម្មស្ស អយំ វិបាកោតិ។
៥៣២.
‘‘វេសាលិយា នគរស្ស មជ្ឈេ, ចិក្ខល្លមគ្គេ នរកំ អហោសិ;
គោសីសមេកាហំ បសន្នចិត្តោ, សេតំ គហេត្វា នរកស្មិំ និក្ខិបិំ។
៥៣៣.
‘‘ឯតស្មិំ
យានំ ឥទំ អព្ភុតំ ទស្សនេយ្យំ, តស្សេវ កម្មស្ស អយំ វិបាកោតិ។
៥៣៤.
‘‘វណ្ណោ ច តេ សព្ពទិសា បភាសតិ, គន្ធោ ច តេ សព្ពទិសា បវាយតិ;
យក្ខិទ្ធិបត្តោសិ មហានុភាវោ, នគ្គោ ចាសិ កិស្ស អយំ វិបាកោតិ។
៥៣៥.
‘‘អក្កោធនោ និច្ចបសន្នចិត្តោ, សណ្ហាហិ វាចាហិ ជនំ ឧបេមិ;
តស្សេវ កម្មស្ស អយំ វិបាកោ, ទិព្ពោ មេ វណ្ណោ សតតំ បភាសតិ។
៥៣៦.
‘‘យសញ្ច កិត្តិញ្ច ធម្មេ ឋិតានំ, ទិស្វាន មន្តេមិ បសន្នចិត្តោ;
តស្សេវ កម្មស្ស អយំ វិបាកោ, ទិព្ពោ មេ គន្ធោ សតតំ បវាយតិ។
៥៣៧.
‘‘សហាយានំ
ខិឌ្ឌត្ថិកោ នោ ច បទុដ្ឋចិត្តោ, តេនម្ហិ នគ្គោ កសិរា ច វុត្តីតិ។
៥៣៨.
‘‘យោ
អកីឡមានោ បន យោ ករោតិ, កិំ តស្ស កម្មស្ស វិបាកមាហូតិ។
៥៣៩.
‘‘យេ ទុដ្ឋសង្កប្បមនា មនុស្សា, កាយេន វាចាយ ច សំកិលិដ្ឋា;
កាយស្ស ភេទា អភិសម្បរាយំ, អសំសយំ តេ និរយំ ឧបេន្តិ។
៥៤០.
‘‘អបរេ បន សុគតិមាសមានា, ទានេ រតា សង្គហិតត្តភាវា;
កាយស្ស ភេទា អភិសម្បរាយំ, អសំសយំ តេ សុគតិំ ឧបេន្តី’’តិ។ –
តេសំ ឧភិន្នំ វចនបដិវចនគាថា ហោន្តិ។
៥៣០. តត្ថ សច្ចប្បដិញ្ញា តវ មេសា ហោតូតិ ‘‘សព្ពម្បិ តាហំ អភិសទ្ទហេយ្យ’’ន្តិ តវ ឯសា បដិញ្ញា មយ្ហំ សច្ចំ ហោតុ។ សុត្វាន ធម្មំ លភ សុប្បសាទន្តិ មយា វុច្ចមានំ ធម្មំ សុត្វា សុន្ទរំ បសាទំ លភស្សុ។ អញ្ញត្ថិកោតិ អាជាននត្ថិកោ។ យថា បជានន្តិ យថា អញ្ញោបិ
៥៣១. កិស្សេតំ កម្មស្ស អយំ វិបាកោតិ កិស្សេតំ កិស្ស នាម ឯតំ, កិស្ស កម្មស្ស អយំ វិបាកោ។ ឯតន្តិ វា និបាតមត្តំ, កិស្ស កម្មស្សាតិ យោជនា។ ‘‘កិស្ស តេ’’តិ ច កេចិ បឋន្តិ។
៥៣២-៣៣. ចិក្ខល្លមគ្គេតិ នរកន្តិ អាវាដំ។ ឯកាហន្តិ ឯកំ អហំ។ នរកស្មិំ និក្ខិបិន្តិ យថា កទ្ទមោ ន អក្កមីយតិ, ឯវំ តស្មិំ ចិក្ខល្លាវាដេ ឋបេសិំ។ តស្សាតិ តស្ស គោសីសេន សេតុករណស្ស។
៥៣៦-៧. ធម្មេ ឋិតានន្តិ ធម្មចារីនំ សមចារីនំ។ មន្តេមីតិ កថេមិ កិត្តយាមិ។ ខិឌ្ឌត្ថិកោតិ នោ ច បទុដ្ឋចិត្តោតិ ទុស្សសាមិកេ ន ទូសិតចិត្តោ, ន អវហរណាធិប្បាយោ នាបិ វិនាសាធិប្បាយោតិ អត្ថោ។
៥៣៨. អកីឡមានោតិ អខិឌ្ឌាធិប្បាយោ, លោភាទីហិ ទូសិតចិត្តោ។ កិំ តស្ស កម្មស្ស វិបាកមាហូតិ តស្ស តថា កតស្ស បាបកម្មស្ស កីវ កដុកំ ទុក្ខវិបាកំ បណ្ឌិតា អាហុ។
៥៣៩-៤០. ទុដ្ឋសង្កប្បមនាតិ កាមសង្កប្បាទិវសេន ទូសិតមនោវិតក្កា, ឯតេន មនោទុច្ចរិតមាហ។ កាយេន វាចាយ ច សំកិលិដ្ឋាតិ បាណាតិបាតាទិវសេន កាយវាចាហិ មលិនា។ អាសមានាតិ អាសីសមានា បត្ថយមានា។
ឯវំ បេតេន សង្ខេបេនេវ កម្មផលេសុ វិភជិត្វា ទស្សិតេសុ តំ អសទ្ទហន្តោ រាជា –
៥៤១.
‘‘តំ កិន្តិ ជានេយ្យមហំ អវេច្ច, កល្យាណបាបស្ស អយំ វិបាកោ;
កិំ វាហំ ទិស្វា អភិសទ្ទហេយ្យំ, កោ វាបិ មំ សទ្ទហាបេយ្យ ឯត’’ន្តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ តំ កិន្តិ ជានេយ្យមហំ អវេច្ចាតិ យោយំ តយា ‘‘យេ ទុដ្ឋសង្កប្បមនា មនុស្សា, កាយេន វាចាយ ច សំកិលិដ្ឋា’’តិអាទិនា។ ‘‘អបរេ បន សុគតិមាសមានា’’តិអាទិនា ច កល្យាណស្ស បាបស្ស ច កម្មស្ស វិបាកោ វិភជិត្វា វុត្តោ, តំ កិន្តិ កេន ការណេន អហំ អវេច្ច កិំ វាហំ ទិស្វា អភិសទ្ទហេយ្យន្តិ កីទិសំ វា បនាហំ បច្ចក្ខភូតំ និទស្សនំ ទិស្វា បដិសទ្ទហេយ្យំ។ កោ វាបិ មំ សទ្ទហាបេយ្យ ឯតន្តិ កោ វា វិញ្ញូ បុរិសោ បណ្ឌិតោ ឯតមត្ថំ មំ សទ្ទហាបេយ្យ, តំ កថេហីតិ
តំ សុត្វា បេតោ ការណេន តមត្ថំ តស្ស បកាសេន្តោ –
៥៤២.
‘‘ទិស្វា ច សុត្វា អភិសទ្ទហស្សុ, កល្យាណបាបស្ស អយំ វិបាកោ;
កល្យាណបាបេ ឧភយេ អសន្តេ, សិយា នុ សត្តា សុគតា ទុគ្គតា វា។
៥៤៣.
‘‘នោ ចេត្ថ កម្មានិ ករេយ្យុំ មច្ចា, កល្យាណបាបានិ មនុស្សលោកេ;
នាហេសុំ សត្តា សុគតា ទុគ្គតា វា, ហីនា បណីតា ច មនុស្សលោកេ។
៥៤៤.
‘‘យស្មា ច កម្មានិ ករោន្តិ មច្ចា, កល្យាណបាបានិ មនុស្សលោកេ;
តស្មា ហិ សត្តា សុគតា ទុគ្គតា វា, ហីនា បណីតា ច មនុស្សលោកេ។
៥៤៥.
‘‘ទ្វយជ្ជ កម្មានំ វិបាកមាហុ, សុខស្ស ទុក្ខស្ស ច វេទនីយំ;
តា ទេវតាយោ បរិចារយន្តិ, បច្ចេន្តិ ពាលា ទ្វយតំ អបស្សិនោ’’តិ។ –
គាថា អភាសិ។
៥៤២. តត្ថ ទិស្វា ចាតិ បច្ចក្ខតោ ទិស្វាបិ។ សុត្វាតិ ធម្មំ សុត្វា តទនុសារេន នយំ នេន្តោ អនុមិនន្តោ។ កល្យាណបាបស្សាតិ កុសលស្ស អកុសលស្ស ច កម្មស្ស អយំ សុខោ អយំ ទុក្ខោ ច វិបាកោតិ អភិសទ្ទហស្សុ។ ឧភយេ អសន្តេតិ កល្យាណេ បាបេ ចាតិ ទុវិធេ កម្មេ អវិជ្ជមានេ។ សិយា នុ សត្តា សុគតា ទុគ្គតា វាតិ ‘‘ឥមេ សត្តា
៥៤៣-៤. ឥទានិ យថាវុត្តមត្ថំ ‘‘នោ ចេត្ថ កម្មានី’’តិ ច ‘‘យស្មា ច កម្មានី’’តិ ច គាថាទ្វយេន ព្យតិរេកតោ អន្វយតោ ច វិភាវេតិ។ តត្ថ ហីនា បណីតាតិ កុលរូបារោគ្យបរិវារាទីហិ
៥៤៥. ទ្វយជ្ជ កម្មានំ វិបាកមាហូតិ ទ្វយំ ទុវិធំ អជ្ជ ឥទានិ កម្មានំ សុចរិតទុច្ចរិតានំ វិបាកំ វទន្តិ កថេន្តិ។ កិំ តន្តិ អាហ ‘‘សុខស្ស ទុក្ខស្ស ច វេទនីយ’’ន្តិ, ឥដ្ឋស្ស ច អនិដ្ឋស្ស ច អនុភវនយោគ្គំ។ តា ទេវតាយោ បរិចារយន្តីតិ យេ ឧក្កំសវសេន សុខវេទនីយំ វិបាកំ បដិលភន្តិ, តេ ទេវលោកេ តា ទេវតា ហុត្វា ទិព្ពសុខសមប្បិតា ឥន្ទ្រិយានិ បរិចារេន្តិ។ បច្ចេន្តិ ពាលា ទ្វយតំ អបស្សិនោតិ យេ ពាលា កម្មញ្ច កម្មផលញ្ចាតិ ទ្វយំ អបស្សន្តា អសទ្ទហន្តា, តេ បាបប្បសុតា ទុក្ខវេទនីយំ វិបាកំ អនុភវន្តា និរយាទីសុ កម្មុនា បច្ចេន្តិ ទុក្ខំ បាបុណន្តិ។
ឯវំ កម្មផលំ សទ្ទហន្តោ បន ត្វំ កស្មា ឯវរូបំ ទុក្ខំ បច្ចនុភវសីតិ អនុយោគំ សន្ធាយ –
៥៤៦.
‘‘ន មត្ថិ កម្មានិ សយំកតានិ, ទត្វាបិ មេ នត្ថិ យោ អាទិសេយ្យ;
អច្ឆាទនំ សយនមថន្នបានំ, តេនម្ហិ នគ្គោ កសិរា ច វុត្តី’’តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ ន មត្ថិ កម្មានិ សយំកតានីតិ យស្មា សយំ អត្តនា បុព្ពេ កតានិ បុញ្ញកម្មានិ មម នត្ថិ ន វិជ្ជន្តិ, យេហិ ឥទានិ អច្ឆាទនាទីនិ លភេយ្យំ។ ទត្វាបិ មេ នត្ថិ យោ អាទិសេយ្យាតិ យោ សមណព្រាហ្មណានំ ទានំ ទត្វា ‘‘អសុកស្ស បេតស្ស ហោតូ’’តិ មេ អាទិសេយ្យ ឧទ្ទិសេយ្យ, សោ នត្ថិ។ តេនម្ហិ នគ្គោ កសិរា ច វុត្តីតិ តេន ទុវិធេនាបិ ការណេន ឥទានិ នគ្គោ
តំ
៥៤៧.
‘‘សិយា នុ ខោ ការណំ កិញ្ចិ យក្ខ, អច្ឆាទនំ យេន តុវំ លភេថ;
អាចិក្ខ មេ ត្វំ យទត្ថិ ហេតុ, សទ្ធាយិកំ ហេតុវចោ សុណោមា’’តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ យេនាតិ យេន ការណេន ត្វំ អច្ឆាទនំ លភេថ លភេយ្យាសិ, កិញ្ចិ តំ ការណំ សិយា នុ ខោ ភវេយ្យ នុ ខោតិ អត្ថោ។ យទត្ថីតិ យទិ អត្ថិ។
អថស្ស
៥៤៨.
‘‘កប្បិតកោ នាម ឥធត្ថិ ភិក្ខុ, ឈាយី សុសីលោ អរហា វិមុត្តោ;
គុត្តិន្ទ្រិយោ សំវុតបាតិមោក្ខោ, សីតិភូតោ ឧត្តមទិដ្ឋិបត្តោ។
៥៤៩.
‘‘សខិលោ វទញ្ញូ សុវចោ សុមុខោ, ស្វាគមោ សុប្បដិមុត្តកោ ច;
បុញ្ញស្ស ខេត្តំ អរណវិហារី, ទេវមនុស្សានញ្ច ទក្ខិណេយ្យោ។
៥៥០.
‘‘សន្តោ វិធូមោ អនីឃោ និរាសោ, មុត្តោ វិសល្លោ អមមោ អវង្កោ;
និរូបធី សព្ពបបញ្ចខីណោ, តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តោ ជុតិមា។
៥៥១.
‘‘អប្បញ្ញាតោ ទិស្វាបិ ន ច សុជានោ, មុនីតិ នំ វជ្ជិសុ វោហរន្តិ;
ជានន្តិ តំ យក្ខភូតា អនេជំ, កល្យាណធម្មំ វិចរន្តំ លោកេ។
៥៥២.
‘‘តស្ស
បដិគ្គហីតានិ ច តានិ អស្សុ, មមញ្ច បស្សេថ សន្នទ្ធទុស្ស’’ន្តិ។ –
គាថា អភាសិ។
៥៤៨. តត្ថ កប្បិតតោ នាមាតិ ជដិលសហស្សស្ស អព្ភន្តរេ អាយស្មតោ ឧបាលិត្ថេរស្ស ឧបជ្ឈាយំ សន្ធាយ វទតិ។ ឥធាតិ ឥមិស្សា វេសាលិយា សមីបេ។ ឈាយីតិ អគ្គផលឈានេន ឈាយី។ សីតិភូតោតិ សព្ពកិលេសទរថបរិឡាហវូបសមេន សីតិភាវប្បត្តោ។ ឧត្តមទិដ្ឋិបត្តោតិ ឧត្តមំ អគ្គផលំ សម្មាទិដ្ឋិំ បត្តោ។
៥៤៩. សខិលោតិ មុទុ។ សុវចោតិ សុព្ពចោ។ ស្វាគមោតិ សុដ្ឋុ អាគតាគមោ។ សុប្បដិមុត្តកោតិ សុដ្ឋុ បដិមុត្តកវាចោ, មុត្តភាណីតិ អត្ថោ។ អរណវិហារីតិ មេត្តាវិហារី។
៥៥០. សន្តោតិ ឧបសន្តកិលេសោ។ វិធូមោតិ វិគតមិច្ឆាវិតក្កធូមោ។ អនីឃោតិ និទ្ទុក្ខោ។ និរាសោតិ និត្តណ្ហោ។ មុត្តោតិ សព្ពភវេហិ វិមុត្តោ។ វិសល្លោតិ វីតរាគាទិសល្លោ។ អមមោតិ អវង្កោតិ កាយវង្កាទិវង្កវិរហិតោ។ និរូបធីតិ កិលេសាភិសង្ខារាទិឧបធិប្បហាយី។ សព្ពបបញ្ចខីណោតិ បរិក្ខីណតណ្ហាទិបបញ្ចោ។ ជុតិមាតិ អនុត្តរាយ ញាណជុតិយា ជុតិមា។ អប្បញ្ញាតោតិ បរមប្បិច្ឆតាយ បដិច្ឆន្នគុណតាយ ច ន បាកដោ។
៥៥១. ទិស្វាបិ ន ច សុជានោតិ គម្ភីរភាវេន ទិស្វាបិ ‘‘ឯវំសីលោ, ឯវំធម្មោ, ឯវំបញ្ញោ’’តិ ន សុវិញ្ញេយ្យោ។ ជានន្តិ តំ យក្ខភូតា អនេជន្តិ យក្ខភូតា ច អនេជំ និត្តណ្ហំ ‘‘អរហា’’តិ តំ ជានន្តិ។ កល្យាណធម្មន្តិ សុន្ទរសីលាទិគុណំ។
៥៥២. តស្សាតិ តស្ស កប្បិតកមហាថេរស្ស។ ឯកយុគន្តិ ឯកំ វត្ថយុគំ។ ទុវេ វាតិ ទ្វេ វា វត្ថយុគានិ។ មមុទ្ទិសិត្វានាតិ មមំ ឧទ្ទិសិត្វា។ បដិគ្គហីតានិ ច តានិ អស្សូតិ តានិ វត្ថយុគានិ តេន បដិគ្គហិតានិ ច អស្សុ សន្នទ្ធទុស្សន្តិ ទុស្សេន កតសន្នាហំ, លទ្ធវត្ថំ និវត្ថបារុតទុស្សន្តិ អត្ថោ។
តតោ រាជា –
៥៥៣.
‘‘កស្មិំ បទេសេ សមណំ វសន្តំ, គន្ត្វាន បស្សេមុ មយំ ឥទានិ;
យោ មជ្ជ កង្ខំ វិចិកិច្ឆិតញ្ច, ទិដ្ឋីវិសូកានិ វិនោទយេយ្យា’’តិ។ –
ថេរស្ស វសនដ្ឋានំ បុច្ឆិ។ តត្ថ កស្មិំ បទេសេតិ កតរស្មិំ បទេសេ។ យោ មជ្ជាតិ យោ អជ្ជ, ម-ការោ បទសន្ធិករោ។
តតោ បេតោ –
៥៥៤.
‘‘ឯសោ និសិន្នោ កបិនច្ចនាយំ, បរិវារិតោ ទេវតាហិ ពហូហិ;
ធម្មិំ កថំ ភាសតិ សច្ចនាមោ, សកស្មិមាចេរកេ អប្បមត្តោ’’តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ កបិនច្ចនាយន្តិ កបីនំ វានរានំ នច្ចនេន ‘‘កបិនច្ចនា’’តិ លទ្ធវោហារេ បទេសេ។ សច្ចនាមោតិ ឈាយី សុសីលោ អរហា វិមុត្តោតិអាទីហិ គុណនាមេហិ យាថាវនាមោ អវិបរីតនាមោ
ឯវំ បេតេន វុត្តេ រាជា តាវទេវ ថេរស្ស សន្តិកំ គន្តុកាមោ –
៥៥៥.
‘‘តថាហំ កស្សាមិ គន្ត្វា ឥទានិ, អច្ឆាទយិស្សំ សមណំ យុគេន;
បដិគ្គហីតានិ ច តានិ អស្សុ, តុវញ្ច បស្សេមុ សន្នទ្ធទុស្ស’’ន្តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ កស្សាមីតិ ករិស្សាមិ។
អថ បេតោ ‘‘ទេវតានំ ថេរោ ធម្មំ ទេសេតិ, តស្មា នាយំ ឧបសង្កមនកាលោ’’តិ ទស្សេន្តោ –
៥៥៦.
‘‘មា
តតោ ច កាលេ ឧបសង្កមិត្វា, តត្ថេវ បស្សាហិ រហោ និសិន្ន’’ន្តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ សាធូតិ អាយាចនេ និបាតោ។ វោ លិច្ឆវិ នេស ធម្មោតិ, លិច្ឆវិរាជ, តុម្ហាកំ រាជូនំ ឯស ធម្មោ ន ហោតិ, យំ អកាលេ ឧបសង្កមនំ។ តត្ថេវាតិ តស្មិំយេវ ឋានេ។
ឯវំ បេតេន វុត្តេ រាជា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា អត្តនោ និវេសនមេវ គន្ត្វា បុន យុត្តបត្តកាលេ អដ្ឋ វត្ថុយុគានិ គាហាបេត្វា ថេរំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ និសិន្នោ បដិសន្ថារំ កត្វា ‘‘ឥមានិ, ភន្តេ, អដ្ឋ វត្ថយុគានិ បដិគ្គណ្ហា’’តិ អាហ។ តំ សុត្វា ថេរោ កថាសមុដ្ឋាបនត្ថំ ‘‘មហារាជ, បុព្ពេ ត្វំ អទានសីលោ សមណព្រាហ្មណានំ វិហេឋនជាតិកោវ កថំ បណីតានិ វត្ថានិ ទាតុកាមោ ជាតោ’’តិ អាហ។ តំ សុត្វា រាជា តស្ស ការណំ អាចិក្ខន្តោ បេតេន សមាគមំ, តេន ច អត្តនា ច កថិតំ សព្ពំ ថេរស្ស អារោចេត្វា វត្ថានិ ទត្វា បេតស្ស ឧទ្ទិសិ។ តេន បេតោ ទិព្ពវត្ថធរោ អលង្កតបដិយត្តោ អស្សារុឡ្ហោ ថេរស្ស ច រញ្ញោ ច បុរតោ បាតុភវិ។ តំ ទិស្វា រាជា អត្តមនោ បមុទិតោ បីតិសោមនស្សជាតោ ‘‘បច្ចក្ខតោ វត មយា កម្មផលំ ទិដ្ឋំ, ន ទានាហំ បាបំ ករិស្សាមិ, បុញ្ញមេវ ករិស្សាមី’’តិ វត្វា តេន បេតេន សក្ខិំ អកាសិ។ សោ ច បេតោ ‘‘សចេ, ត្វំ លិច្ឆវិរាជ, ឥតោ បដ្ឋាយ អធម្មំ បហាយ ធម្មំ ចរសិ, ឯវាហំ តវ សក្ខិំ ករិស្សាមិ, សន្តិកញ្ច តេ អាគមិស្សាមិ, សូលាវុតញ្ច បុរិសំ សីឃំ សូលតោ មោចេហិ, ឯវំ សោ ជីវិតំ លភិត្វា ធម្មំ ចរន្តោ ទុក្ខតោ មុច្ចិស្សតិ, ថេរញ្ច កាលេន កាលំ ឧបសង្កមិត្វា ធម្មំ សុណន្តោ
អថ រាជា ថេរំ វន្ទិត្វា នគរំ បវិសិត្វា សីឃំ សីឃំ លិច្ឆវិបរិសំ សន្និបាតេត្វា តេ អនុជានាបេត្វា តំ បុរិសំ សូលតោ មោចេត្វា ‘‘ឥមំ អរោគំ ករោថា’’តិ តិកិច្ឆកេ អាណាបេសិ។ ថេរញ្ច ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆិ – ‘‘សិយា នុ ខោ, ភន្តេ, និរយគាមិកម្មំ កត្វា ឋិតស្ស និរយតោ មុត្តី’’តិ។ សិយា, មហារាជ, សចេ ឧឡារំ បុញ្ញំ ករោតិ, មុច្ចតីតិ
៥៥៧.
‘‘តថាតិ វត្វា អគមាសិ តត្ថ, បរិវារិតោ ទាសគណេន លិច្ឆវិ;
សោ តំ នគរំ ឧបសង្កមិត្វា, វាសូបគច្ឆិត្ថ សកេ និវេសនេ។
៥៥៨.
‘‘តតោ ច កាលេ គិហិកិច្ចានិ កត្វា,
ន្ហត្វា បិវិត្វា ច ខណំ លភិត្វា;
វិចេយ្យ បេឡាតោ ច យុគានិ អដ្ឋ,
គាហាបយី ទាសគណេន លិច្ឆវិ។
៥៥៩.
‘‘សោ តំ បទេសំ ឧបសង្កមិត្វា, តំ អទ្ទស សមណំ សន្តចិត្តំ;
បដិក្កន្តំ គោចរតោ និវត្តំ, សីតិភូតំ រុក្ខមូលេ និសិន្នំ។
៥៦០.
‘‘តមេនមវោច ឧបសង្កមិត្វា, អប្បាពាធំ ផាសុវិហារញ្ច បុច្ឆិ;
វេសាលិយំ លិច្ឆវិហំ ភទន្តេ, ជានន្តិ មំ លិច្ឆវិ អម្ពសក្ករោ។
៥៦១.
‘‘ឥមានិ
តេនេវ អត្ថេន ឥធាគតោស្មិ, យថា អហំ អត្តមនោ ភវេយ្យន្តិ។
៥៦២.
‘‘ទូរតោវ សមណា ព្រាហ្មណា ច, និវេសនំ តេ បរិវជ្ជយន្តិ;
បត្តានិ ភិជ្ជន្តិ ច តេ និវេសនេ, សង្ឃាដិយោ ចាបិ វិទាលយន្តិ។
៥៦៣.
‘‘អថាបរេ
ឯតាទិសំ បព្ពជិតា វិហេសំ, តយា កតំ សមណា បាបុណន្តិ។
៥៦៤.
‘‘តិណេន តេលម្បិ ន ត្វំ អទាសិ, មូឡ្ហស្ស មគ្គម្បិ ន បាវទាសិ;
អន្ធស្ស ទណ្ឌំ សយមាទិយាសិ, ឯតាទិសោ កទរិយោ អសំវុតោ តុវំ;
អថ ត្វំ កេន វណ្ណេន កិមេវ ទិស្វា, អម្ហេហិ សហ សំវិភាគំ ករោសីតិ។
៥៦៥.
‘‘បច្ចេមិ ភន្តេ យំ ត្វំ វទេសិ, វិហេសយិំ សមណេ ព្រាហ្មណេ ច;
ខិឌ្ឌត្ថិកោ នោ ច បទុដ្ឋចិត្តោ, ឯតម្បិ មេ ទុក្កដមេវ ភន្តេ។
៥៦៦.
ខិឌ្ឌាយ យក្ខោ បសវិត្វា បាបំ, វេទេតិ ទុក្ខំ អសមត្តភោគី;
ទហរោ
៥៦៧.
‘‘តំ ទិស្វា សំវេគមលត្ថំ ភន្តេ, តប្បច្ចយា វាបិ ទទាមិ ទានំ;
បដិគ្គណ្ហ ភន្តេ វត្ថយុគានិ អដ្ឋ, យក្ខស្សិមា គច្ឆន្តុ ទក្ខិណាយោតិ។
៥៦៨.
‘‘អទ្ធា ហិ ទានំ ពហុធា បសត្ថំ, ទទតោ ច តេ អក្ខយធម្មមត្ថុ;
បដិគណ្ហាមិ តេ វត្ថយុគានិ អដ្ឋ, យក្ខស្សិមា គច្ឆន្តុ ទក្ខិណាយោតិ។
៥៦៩.
‘‘តតោ
បដិគ្គហីតានិ ច តានិ អស្សុ, យក្ខញ្ច បស្សេថ សន្នទ្ធទុស្សំ។
៥៧០.
‘‘តមទ្ទសា ចន្ទនសារលិត្តំ, អាជញ្ញមារូឡ្ហមុឡារវណ្ណំ;
អលង្កតំ សាធុនិវត្ថទុស្សំ, បរិវារិតំ យក្ខមហិទ្ធិបត្តំ។
៥៧១.
‘‘សោ តំ ទិស្វា អត្តមនោ ឧទគ្គោ, បហដ្ឋចិត្តោ ច សុភគ្គរូបោ;
កម្មញ្ច ទិស្វាន មហាវិបាកំ, សន្ទិដ្ឋិកំ ចក្ខុនា សច្ឆិកត្វា។
៥៧២.
‘‘តមេនមវោច
ន ចាបិ មេ កិញ្ចិ អទេយ្យមត្ថិ, តុវញ្ច មេ យក្ខ ពហូបការោតិ។
៥៧៣.
‘‘តុវញ្ច មេ លិច្ឆវិ ឯកទេសំ, អទាសិ ទានានិ អមោឃមេតំ;
ស្វាហំ
៥៧៤.
‘‘គតី ច ពន្ធូ ច បរាយណញ្ច, មិត្តោ មមាសិ អថ ទេវតា មេ;
យាចាមិ តំ បញ្ជលិកោ ភវិត្វា, ឥច្ឆាមិ តំ យក្ខ បុនបិ ទដ្ឋុន្តិ។
៥៧៥.
‘‘សចេ តុវំ អស្សទ្ធោ ភវិស្សសិ, កទរិយរូបោ វិប្បដិបន្នចិត្តោ;
ត្វំ នេវ មំ លច្ឆសិ ទស្សនាយ, ទិស្វា ច តំ នោបិ ច អាលបិស្សំ។
៥៧៦.
‘‘សចេ
ឱបានភូតោ សមណព្រាហ្មណានំ, ឯវំ មមំ លច្ឆសិ ទស្សនាយ។
៥៧៧.
‘‘ទិស្វា ច តំ អាលបិស្សំ ភទន្តេ, ឥមញ្ច សូលតោ លហុំ បមុញ្ច;
យតោនិទានំ អករិម្ហ សក្ខិំ, មញ្ញាមិ សូលាវុតកស្ស ការណា។
៥៧៨.
‘‘តេ អញ្ញមញ្ញំ អករិម្ហ សក្ខិំ, អយញ្ច សូលតោ លហុំ បមុត្តោ;
សក្កច្ច ធម្មានិ សមាចរន្តោ, មុច្ចេយ្យ សោ និរយា ច តម្ហា;
កម្មំ សិយា អញ្ញត្រ វេទនីយំ។
៥៧៩.
‘‘កប្បិតកញ្ច
សយំ មុខេនូបនិសជ្ជ បុច្ឆ, សោ តេ អក្ខិស្សតិ ឯតមត្ថំ។
៥៨០.
‘‘តមេវ ភិក្ខុំ ឧបសង្កមិត្វា, បុច្ឆស្សុ អញ្ញត្ថិកោ នោ ច បទុដ្ឋចិត្តោ;
សោ តេ សុតំ អសុតញ្ចាបិ ធម្មំ, សព្ពម្បិ អក្ខិស្សតិ យថា បជានន្តិ។
៥៨១.
‘‘សោ
បក្កាមិ សោ លិច្ឆវិនំ សកាសំ, អថ ព្រវិ បរិសំ សន្និសិន្នំ។
៥៨២.
‘‘‘សុណន្តុ
សូលាវុតោ បុរិសោ លុទ្ទកម្មោ, បណិហិតទណ្ឌោ អនុសត្តរូបោ។
៥៨៣.
‘‘‘ឯត្តាវតា វីសតិរត្តិមត្តា, យតោ អាវុតោ នេវ ជីវតិ ន មតោ;
តាហំ មោចយិស្សាមិ ទានិ, យថាមតិំ អនុជានាតុ សង្ឃោ’តិ។
៥៨៤.
‘‘‘ឯតញ្ច អញ្ញញ្ច លហុំ បមុញ្ច, កោ តំ វទេថ តថា ករោន្តំ;
យថា បជានាសិ តថា ករោហិ, យថាមតិំ អនុជានាតិ សង្ឃោ’តិ។
៥៨៥.
‘‘សោ
មា ភាយិ សម្មាតិ ច តំ អវោច, តិកិច្ឆកានញ្ច ឧបដ្ឋបេសិ។
៥៨៦.
‘‘កប្បិតកញ្ច ឧបសង្កមិត្វា, តេនេវ សហ សំវិភជិត្វា កាលេ;
សយំ មុខេនូបនិសជ្ជ លិច្ឆវិ, តថេវ បុច្ឆិត្ថ នំ ការណត្ថិកោ។
៥៨៧.
‘‘សូលាវុតោ បុរិសោ លុទ្ទកម្មោ, បណីតទណ្ឌោ អនុសត្តរូបោ;
ឯត្តាវតា វីសតិរត្តិមត្តា, យតោ អាវុតោ នេវ ជីវតិ ន មតោ។
៥៨៨.
‘‘សោ មោចិតោ គន្ត្វា មយា ឥទានិ, ឯតស្ស យក្ខស្ស វចោ ហិ ភន្តេ;
សិយា នុ ខោ ការណំ កិញ្ចិទេវ, យេន សោ និរយំ នោ វជេយ្យ។
៥៨៩.
‘‘អាចិក្ខ
ន តេសំ កម្មានំ វិនាសមត្ថិ, អវេទយិត្វា ឥធ ព្យន្តិភាវោតិ។
៥៩០.
‘‘សចេ ស ធម្មានិ សមាចរេយ្យ, សក្កច្ច រត្តិន្ទិវមប្បមត្តោ;
មុច្ចេយ្យ សោ និរយា ច តម្ហា, កម្មំ សិយា អញ្ញត្រ វេទនីយន្តិ។
៥៩១.
‘‘អញ្ញាតោ
អនុសាស មំ ឱវទ ភូរិបញ្ញ, យថា អហំ នោ និរយំ វជេយ្យន្តិ។
៥៩២.
‘‘អជ្ជេវ ពុទ្ធំ សរណំ ឧបេហិ, ធម្មញ្ច
តថេវ សិក្ខាយ បទានិ បញ្ច, អខណ្ឌផុល្លានិ សមាទិយស្សុ។
៥៩៣.
‘‘បាណាតិបាតា វិរមស្សុ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយស្សុ;
អមជ្ជបោ មា ច មុសា អភាណី, សកេន ទារេន ច ហោតិ តុដ្ឋោ;
ឥមញ្ច អរិយំ អដ្ឋង្គវរេនុបេតំ, សមាទិយាហិ កុសលំ សុខុទ្រយំ។
៥៩៤.
‘‘ចីវរំ
អន្នំ បានំ ខាទនីយំ, វត្ថសេនាសនានិ ច;
ទទាហិ ឧជុភូតេសុ, វិប្បសន្នេន ចេតសា។
៥៩៥.
‘‘ភិក្ខូបិ សីលសម្បន្នេ, វីតរាគេ ពហុស្សុតេ;
តប្បេហិ អន្នបានេន, សទា បុញ្ញំ បវឌ្ឍតិ។
៥៩៦.
‘‘ឯវញ្ច
មុញ្ច តុវំ និរយា ច តម្ហា, កម្មំ សិយា អញ្ញត្រ វេទនីយន្តិ។
៥៩៧.
‘‘អជ្ជេវ ពុទ្ធំ សរណំ ឧបេមិ, ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច បសន្នចិត្តោ;
តថេវ សិក្ខាយ បទានិ បញ្ច, អខណ្ឌផុល្លានិ សមាទិយាមិ។
៥៩៨.
‘‘បាណាតិបាតា វិរមាមិ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយាមិ;
អមជ្ជបោ នោ ច មុសា ភណាមិ, សកេន ទារេន ច ហោមិ តុដ្ឋោ;
ឥមញ្ច អរិយំ អដ្ឋង្គវរេនុបេតំ, សមាទិយាមិ កុសលំ សុខុទ្រយំ។
៥៩៩.
‘‘ចីវរំ បិណ្ឌបាតញ្ច, បច្ចយំ សយនាសនំ;
អន្នំ បានំ ខាទនីយំ, វត្ថសេនាសនានិ ច។
៦០០.
‘‘ភិក្ខូ
ទទាមិ ន វិកម្បាមិ, ពុទ្ធានំ សាសនេ រតោតិ។
៦០១.
‘‘ឯតាទិសោ លិច្ឆវិ អម្ពសក្ករោ, វេសាលិយំ អញ្ញតរោ ឧបាសកោ;
សទ្ធោ មុទូ ការករោ ច ភិក្ខុ, សង្ឃញ្ច សក្កច្ច តទា ឧបដ្ឋហិ។
៦០២.
‘‘សូលាវុតោ ច អរោគោ ហុត្វា, សេរី សុខី បព្ពជ្ជំ ឧបាគមិ;
ភិក្ខុញ្ច អាគម្ម កប្បិតកុត្តមំ, ឧភោបិ សាមញ្ញផលានិ អជ្ឈគុំ។
៦០៣.
‘‘ឯតាទិសា
សូលាវុតោ អគ្គផលំ អផស្សយិ, ផលំ កនិដ្ឋំ បន អម្ពសក្ករោ’’តិ។ –
គាថាយោ អវោចុំ។
៥៥៧-៥៦០. តត្ថ វាសូបគច្ឆិត្ថាតិ វាសំ ឧបគច្ឆិ។ គិហិកិច្ចានីតិ គេហំ អាវសន្តេន កាតព្ពកុដុម្ពកិច្ចានិ។ វិចេយ្យាតិ សុន្ទរវត្ថគហណត្ថំ វិចិនិត្វា។ បដិក្កន្តន្តិ បិណ្ឌបាតតោ បដិក្កន្តំ។ តេនាហ ‘‘គោចរតោ និវត្ត’’ន្តិ។ អវោចាតិ ‘‘វេសាលិយំ លិច្ឆវិហំ, ភទន្តេ’’តិអាទិកំ អវោច។
៥៦២-៣. វិទាលយន្តីតិ វិផាលយន្តិ។ បាទកុឋារិកាហីតិ បាទសង្ខាតាហិ កុឋារីហិ។ បាតយន្តីតិ បរិបាតយន្តិ។
៥៦៤. តិណេនាតិ មូឡ្ហស្ស មគ្គម្បិ ន បាវទាសីតិ មគ្គមូឡ្ហស្ស មគ្គម្បិ ត្វំ ន កថយសិ ‘‘ឯវាយំ បុរិសា ឥតោ ចិតោ ច បរិព្ភមតូ’’តិ។ កេឡីសីលោ ហិ អយំ រាជា។ សយមាទិយាសីតិ អន្ធស្ស ហត្ថតោ យដ្ឋិំ សយមេវ អច្ឆិន្ទិត្វា គណ្ហសិ។ សំវិភាគំ ករោសីតិ អត្តនា បរិភុញ្ជិតព្ពវត្ថុតោ ឯកច្ចានិ ទត្វា សំវិភជសិ។
៥៦៥. បច្ចេមិ, ភន្តេ, យំ ត្វំ វទេសីតិ ‘‘ភន្តេ, ត្វំ បត្តានិ ភិជ្ជន្តី’’តិអាទិនា យំ វទេសិ, តំ បដិជានាមិ, សព្ពមេវេតំ មយា កតំ ការាបិតញ្ចាតិ ទស្សេតិ។ ឯតម្បីតិ ឯតំ ខិឌ្ឌាធិប្បាយេន
៥៦៦-៧. ខិឌ្ឌាតិ ខិឌ្ឌាយ។ បសវិត្វាតិ ឧបចិនិត្វា។ វេទេតីតិ អនុភវតិ។ អសមត្តភោគីតិ អបរិបុណ្ណភោគោ។ តមេវ អបរិបុណ្ណភោគតំ ទស្សេតុំ ‘‘ទហរោ យុវា’’តិអាទិ វុត្តំ។ នគ្គនិយស្សាតិ នគ្គភាវស្ស។ កិំ សុ តតោ ទុក្ខតរស្ស ហោតីតិ កិំ សុ នាម តតោ នគ្គភាវតោ ទុក្ខតរំ អស្ស បេតស្ស ហោតិ។ យក្ខស្សិមា គច្ឆន្តុ ទក្ខិណាយោតិ ឥមា មយា ទិយ្យមានវត្ថទក្ខិណាយោ បេតស្ស ឧបកប្បន្តុ។
៥៦៨-៧២. ពហុធា បសត្ថន្តិ ពហូហិ បការេហិ ពុទ្ធាទីហិ វណ្ណិតំ។ អក្ខយធម្មមត្ថូតិ អបរិក្ខយធម្មំ ហោតុ។ អាចមយិត្វាតិ ហត្ថបាទធោវនបុព្ពកំ មុខំ វិក្ខាលេត្វា។ ចន្ទនសារលិត្តន្តិ សារភូតចន្ទនលិត្តំ។ ឧឡារវណ្ណន្តិ សេដ្ឋរូបំ។ បរិវារិតន្តិ អនុកុលវុត្តិនា បរិជនេន បរិវារិតំ។ យក្ខមហិទ្ធិបត្តន្តិ មហតិំ យក្ខិទ្ធិំ, ទេវិទ្ធិំ បត្វា ឋិតំ។ តមេនមវោចាតិ តមេនំ អវោច។
៥៧៣. ឯកទេសំ អទាសីតិ ចតូសុ បច្ចយេសុ ឯកទេសភូតំ វត្ថទានំ សន្ធាយ វទតិ។ សក្ខិន្តិ សក្ខិភាវំ។
៥៧៤. មមាសីតិ ទេវតា មេតិ មយ្ហំ ទេវតា អាសីតិ យោជនា។
៥៧៥-៧. វិប្បដិបន្នចិត្តោតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិំ បដិបន្នមានសោ, ធម្មិយំ បដិបទំ បហាយ អធម្មិយំ បដិបទំ បដិបន្នោតិ អត្ថោ។ យតោនិទានន្តិ យន្និមិត្តំ យស្ស សន្តិកំ អាគមនហេតុ។
៥៧៩. សំវិភជិត្វាតិ ទានសំវិភាគំ កត្វា។ សយំ មុខេនូបនិសជ្ជ បុច្ឆាតិ អញ្ញេ បុរិសេ អបេសេត្វា ឧបិនិសីទិត្វា សម្មុខេនេវ បុច្ឆ។
៥៨១-៣. សន្និសិន្នន្តិ សន្និបតិតវសេន និសិន្នំ។ លភិស្សាមិ អត្ថន្តិ មយា ឥច្ឆិតម្បិ អត្ថំ លភិស្សាមិ។ បណិហិតទណ្ឌោតិ ឋបិតសរីរទណ្ឌោ។ អនុសត្តរូបោតិ រាជិនិ អនុសត្តសភាវោ។ វីសតិរត្តិមត្តាតិ វីសតិមត្តា រត្តិយោ អតិវត្តាតិ អត្ថោ។ តាហន្តិ តំ អហំ។ យថាមតិន្តិ មយ្ហំ យថារុចិ។
៥៨៤. ឯតញ្ច អញ្ញញ្ចាតិ ឯតំ សូលេ អាវុតំ បុរិសំ អញ្ញញ្ច យស្ស រាជាណា បណិហិតា, តញ្ច។ លហុំ បមុញ្ចាតិ សីឃំ មោចេហិ។ កោ តំ វទេថ តថា ករោន្តន្តិ តថា ធម្មិយកម្មំ ករោន្តំ តំ ឥមស្មិំ វជ្ជិរដ្ឋេ កោ នាម ‘‘ន បមោចេហី’’តិ វទេយ្យ, ឯវំ វត្តុំ កោចិបិ ន លភតីតិ អត្ថោ។
៥៨៥. តិកិច្ឆកានញ្ចាតិ
៥៨៨. យក្ខស្ស វចោតិ បេតស្ស វចនំ, តស្ស, ភន្តេ, បេតស្ស វចនេន ឯវមកាសិន្តិ ទស្សេតិ។
៥៩០. ធម្មានីតិ បុព្ពេ កតំ បាបកម្មំ អភិភវិតុំ សមត្ថេ បុញ្ញធម្មេ។ កម្មំ សិយា អញ្ញត្រ វេទនីយន្តិ យំ តស្មិំ បាបកម្មេ ឧបបជ្ជវេទនីយំ, តំ អហោសិកម្មំ នាម ហោតិ។ យំ បន អបរបរិយាយវេទនីយំ, តំ អញ្ញត្រ អបរបរិយាយេ វេទយិតព្ពផលំ ហោតិ សតិ សំសារប្បវត្តិយន្តិ អត្ថោ។
៥៩៣. ឥមញ្ចាតិ អរិយំ អដ្ឋង្គវរេនុបេតន្តិ បរិសុទ្ធដ្ឋេន អរិយំ, បាណាតិបាតាវេរមណិអាទីហិ អដ្ឋហិ អង្គេហិ ឧបេតំ យុត្តំ ឧត្តមំ ឧបោសថសីលំ។ កុសលន្តិ អនវជ្ជំ។ សុខុទ្រយន្តិ សុខវិបាកំ។
៥៩៥. សទា បុញ្ញំ បវឌ្ឍតីតិ សកិទេវ បុញ្ញំ កត្វា ‘‘អលមេត្តាវតា’’តិ អបរិតុដ្ឋោ ហុត្វា អបរាបរំ សុចរិតំ បូរេន្តស្ស សព្ពកាលំ បុញ្ញំ អភិវឌ្ឍតិ, អបរាបរំ វា សុចរិតំ បូរេន្តស្ស បុញ្ញសង្ខាតំ បុញ្ញផលំ ឧបរូបរិ វឌ្ឍតិ បរិបូរេតីតិ អត្ថោ។
៥៩៧. ឯវំ ថេរេន វុត្តេ រាជា អបាយទុក្ខតោ ឧត្រស្តចិត្តោ រតនត្តយេ បុញ្ញធម្មេ ច អភិវឌ្ឍមានបសាទោ តតោ បដ្ឋាយ សរណានិ សីលានិ ច សមាទិយន្តោ ‘‘អជ្ជេវ ពុទ្ធំ សរណំ ឧបេមី’’តិអាទិមាហ។
៦០១. តត្ថ ឯតាទិសោតិ ឯទិសោ យថាវុត្តរូបោ។ វេសាលិយំ អញ្ញតរោ ឧបាសកោតិ វេសាលិយំ អនេកសហស្សេសុ ឧបាសកេសុ អញ្ញតរោ ឧបាសកោ ហុត្វា។ សទ្ធោតិអាទិ កល្យាណមិត្តសន្និស្សយេន ការករោតិ ឧបការការី។
៦០២. ឧភោបីតិ សាមញ្ញផលានិ អជ្ឈគុន្តិ យថារហំ សាមញ្ញផលានិ អធិគច្ឆិំសុ។ តយិទំ យថារហំ ទស្សេតុំ ‘‘សូលាវុតោ អគ្គផលំ អផស្សយិ, ផលំ កនិដ្ឋំ បន អម្ពសក្ករោ’’តិ វុត្តំ។ តត្ថ ផលំ កនិដ្ឋន្តិ សោតាបត្តិផលំ សន្ធាយាហ។ យំ បនេត្ថ អត្ថតោ អវិភត្តំ, តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
ឯវំ រញ្ញា បេតេន អត្តនា ច វុត្តមត្ថំ អាយស្មា កប្បិតកោ សត្ថារំ វន្ទិតុំ សាវត្ថិំ គតោ ភគវតោ អារោចេសិ
អម្ពសក្ករបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
២. សេរីសកបេតវត្ថុវណ្ណនា
៦០៤-៥៧. សុណោថ យក្ខស្ស វាណិជានញ្ចាតិ ឥទំ សេរីសកបេតវត្ថុ។ តំ យស្មា សេរីសកវិមានវត្ថុនា និព្ពិសេសំ, តស្មា តត្ថ អដ្ឋុប្បត្តិយំ គាថាសុ ច យំ វត្តព្ពំ, តំ បរមត្ថទីបនិយំ វិមានវត្ថុវណ្ណនាយំ (វិ. វ. អដ្ឋ. ១២២៧ សេរីសកវិមានវណ្ណនា) វុត្តមេវ, តស្មា តត្ថ វុត្តនយេន វេទិតព្ពន្តិ។
សេរីសកបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
៣. នន្ទកបេតវត្ថុវណ្ណនា
រាជា បិង្គលកោ នាមាតិ ឥទំ នន្ទកបេតវត្ថុ។ តស្ស កា ឧប្បត្តិ? សត្ថុ បរិនិព្ពានតោ វស្សសតទ្វយស្ស អច្ចយេន សុរដ្ឋវិសយេ បិង្គលោ នាម រាជា អហោសិ។ តស្ស សេនាបតិ នន្ទកោ នាម មិច្ឆាទិដ្ឋី វិបរីតទស្សនោ ‘‘នត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិអាទិនា មិច្ឆាគាហំ បគ្គយ្ហ វិចរិ។ តស្ស ធីតា ឧត្តរា នាម ឧបាសិកា បតិរូបេ កុលេ ទិន្នា អហោសិ។ នន្ទកោ បន កាលំ កត្វា វិញ្ឈាដវិយំ មហតិ និគ្រោធរុក្ខេ វេមានិកបេតោ ហុត្វា និព្ពត្តិ។ តស្មិំ កាលកតេ ឧត្តរា សុចិសីតលគន្ធោទកបូរិតំ
អថ សោ បេតោ អត្តនោ វសនដ្ឋានាភិមុខំ តំ មគ្គំ និម្មិនិ។ រាជា ឋិតមជ្ឈន្ហិកេ សមយេ តេន មគ្គេន គច្ឆតិ។ តស្ស គឆន្តស្ស បុរតោ មគ្គោ ទិស្សតិ, បិដ្ឋិតោ បនស្ស អន្តរធាយតិ។ សព្ពបច្ឆតោ គច្ឆន្តោ បុរិសោ មគ្គំ អន្តរហិតំ ទិស្វា ភីតោ វិស្សរំ វិរវន្តោ ធាវិត្វា រញ្ញោ អារោចេសិ, តំ សុត្វា រាជា ភីតោ សំវិគ្គមានសោ ហត្ថិក្ខន្ធេ ឋត្វា ចតស្សោ ទិសា ឱលោកេន្តោ បេតស្ស វសននិគ្រោធរុក្ខំ ទិស្វា តទភិមុខោ អគមាសិ សទ្ធិំ ចតុរង្គិនិយា សេនាយ។ អថានុក្កមេន រញ្ញេ តំ ឋានំ បត្តេ បេតោ សព្ពាភរណវិភូសិតោ រាជានំ ឧបសង្កមិត្វា បដិសន្ថារំ កត្វា បូវេ ច បានីយញ្ច ទាបេសិ។ រាជា សបរិជនោ ន្ហត្វា បូវេ ខាទិត្វា បានីយំ បិវិត្វា បដិប្បស្សទ្ធមគ្គកិលមថោ ‘‘ទេវតា នុសិ គន្ធព្ពោ’’តិអាទិនា បេតំ បុច្ឆិ។ បេតោ អាទិតោ បដ្ឋាយ អត្តនោ បវត្តិំ អាចិក្ខិត្វា រាជានំ មិច្ឆាទស្សនតោ វិមោចេត្វា សរណេសុ សីលេសុ ច បតិដ្ឋាបេសិ។ តមត្ថំ ទស្សេតុំ សង្គីតិការា –
៦៥៨.
‘‘រាជា បិង្គលកោ នាម, សុរដ្ឋានំ អធិបតិ អហុ;
មោរិយានំ ឧបដ្ឋានំ គន្ត្វា, សុរដ្ឋំ បុនរាគមា។
៦៥៩.
‘‘ឧណ្ហេ មជ្ឈន្ហិកេ កាលេ, រាជា បង្កំ ឧបាគមិ;
អទ្ទស មគ្គំ រមណីយំ, បេតានំ តំ វណ្ណុបថំ។
៦៦០. សារថិំ
‘‘‘អយំ មគ្គោ រមណីយោ, ខេមោ សោវត្ថិកោ សិវោ;
ឥមិនា សារថិ យាម, សុរដ្ឋានំ សន្តិកេ ឥតោ’។
៦៦១.
‘‘តេន
ឧព្ពិគ្គរូបោ បុរិសោ, សោរដ្ឋំ ឯតទព្រវិ។
៦៦២.
‘‘‘កុម្មគ្គំ
បុរតោ ទិស្សតិ មគ្គោ, បច្ឆតោ ច ន ទិស្សតិ។
៦៦៣.
‘‘‘កុម្មគ្គំ បដិបន្នម្ហា, យមបុរិសាន សន្តិកេ;
អមានុសោ វាយតិ គន្ធោ, ឃោសោ សុយ្យតិ ទារុណោ’។
៦៦៤.
‘‘សំវិគ្គោ រាជា សោរដ្ឋោ, សារថិំ ឯតទព្រវិ;
‘កុម្មគ្គំ បដិបន្នម្ហា, ភិំសនំ លោមហំសនំ;
បុរតោ ទិស្សតិ មគ្គោ, បច្ឆតោ ច ន ទិស្សតិ។
៦៦៥.
‘‘‘កុម្មគ្គំ បដិបន្នម្ហា, យមបុរិសាន សន្តិកេ;
អមានុសោ វាយតិ គន្ធោ, ឃោសោ សុយ្យតិ ទារុណោ’។
៦៦៦.
‘‘ហត្ថិក្ខន្ធំ សមារុយ្ហ, ឱលោកេន្តោ ចតុទ្ទិសា;
អទ្ទស និគ្រោធំ រមណីយំ, បាទបំ ឆាយាសម្បន្នំ;
នីលព្ភវណ្ណសទិសំ, មេឃវណ្ណសិរីនិភំ។
៦៦៧.
‘‘សារថិំ អាមន្តយី រាជា, ‘កិំ ឯសោ ទិស្សតិ ព្រហា;
នីលព្ភវណ្ណសទិសោ, មេឃវណ្ណសិរីនិភោ’។
៦៦៨.
‘‘និគ្រោធោ សោ មហារាជ, បាទបោ ឆាយាសម្បន្នោ;
នីលព្ភវណ្ណសទិសោ, មេឃវណ្ណសិរីនិភោ។
៦៦៩.
‘‘តេន បាយាសិ សោរដ្ឋោ, យេន សោ ទិស្សតេ ព្រហា;
នីលព្ភវណ្ណសទិសោ, មេឃវណ្ណសិរីនិភោ។
៦៧០.
‘‘ហត្ថិក្ខន្ធតោ
និសីទិ រុក្ខមូលស្មិំ, សាមច្ចោ សបរិជ្ជនោ;
បូរំ បានីយសរកំ, បូវេ វិត្តេ ច អទ្ទស។
៦៧១.
‘‘បុរិសោ ច ទេវវណ្ណី, សព្ពាភរណភូសិតោ;
ឧបសង្កមិត្វា រាជានំ, សោរដ្ឋំ ឯតទព្រវិ។
៦៧២.
‘‘‘ស្វាគតំ តេ មហារាជ, អថោ តេ អទុរាគតំ;
បិវតុ ទេវោ បានីយំ, បូវេ ខាទ អរិន្ទម’។
៦៧៣.
‘‘បិវិត្វា រាជា បានីយំ, សាមច្ចោ សបរិជ្ជនោ;
បូវេ ខាទិត្វា បិត្វា ច, សោរដ្ឋោ ឯតទព្រវិ។
៦៧៤.
‘‘ទេវតា
អជានន្តា តំ បុច្ឆាម, កថំ ជានេមុ តំ មយន្តិ។
៦៧៥.
‘‘នាម្ហិ ទេវោ ន គន្ធព្ពោ, នាបិ សក្កោ បុរិន្ទទោ;
បេតោ អហំ មហារាជ, សុរដ្ឋា ឥធ មាគតោតិ។
៦៧៦.
‘‘កិំសីលោ កិំសមាចារោ, សុរដ្ឋស្មិំ បុរេ តុវំ;
កេន តេ ព្រហ្មចរិយេន, អានុភាវោ អយំ តវាតិ។
៦៧៧.
‘‘តំ សុណោហិ មហារាជ, អរិន្ទម រដ្ឋវឌ្ឍន;
អមច្ចា បារិសជ្ជា ច, ព្រាហ្មណោ ច បុរោហិតោ។
៦៧៨.
‘‘សុរដ្ឋស្មិំ អហំ ទេវ, បុរិសោ បាបចេតសោ;
មិច្ឆាទិដ្ឋិ ច ទុស្សីលោ, កទរិយោ បរិភាសកោ។
៦៧៩.
‘‘ទទន្តានំ
អញ្ញេសំ ទទមានានំ, អន្តរាយករោ អហំ។
៦៨០.
‘‘វិបាកោ នត្ថិ ទានស្ស, សំយមស្ស កុតោ ផលំ;
នត្ថិ អាចរិយោ នាម, អទន្តំ កោ ទមេស្សតិ។
៦៨១.
‘‘សមតុល្យានិ
នត្ថិ ពលំ វីរិយំ វា, កុតោ ឧដ្ឋានបោរិសំ។
៦៨២.
‘‘នត្ថិ ទានផលំ នាម, ន វិសោធេតិ វេរិនំ;
លទ្ធេយ្យំ លភតេ មច្ចោ, និយតិបរិណាមជំ។
៦៨៣.
‘‘នត្ថិ មាតា បិតា ភាតា, លោកោ នត្ថិ ឥតោ បរំ;
នត្ថិ ទិន្នំ នត្ថិ ហុតំ, សុនិហិតំ ន វិជ្ជតិ។
៦៨៤.
‘‘យោបិ ហនេយ្យ បុរិសំ, បរស្ស ឆិន្ទតេ សិរំ;
ន កោចិ កញ្ចិ ហនតិ, សត្តន្នំ វិវរមន្តរេ។
៦៨៥.
‘‘អច្ឆេជ្ជាភេជ្ជោ ហិ ជីវោ, អដ្ឋំសោ គុឡបរិមណ្ឌលោ;
យោជនានំ សតំ បញ្ច, កោ ជីវំ ឆេត្តុមរហតិ។
៦៨៦.
‘‘យថា
ឯវមេវ ច សោ ជីវោ, និព្ពេឋេន្តោ បលាយតិ។
៦៨៧.
‘‘យថា គាមតោ និក្ខម្ម, អញ្ញំ គាមំ បវិសតិ;
ឯវមេវ ច សោ ជីវោ, អញ្ញំ ពោន្ទិំ បវិសតិ។
៦៨៨.
‘‘យថា គេហតោ និក្ខម្ម, អញ្ញំ គេហំ បវិសតិ;
ឯវមេវ ច សោ ជីវោ, អញ្ញំ ពោន្ទិំ បវិសតិ។
៦៨៩.
‘‘ចុល្លាសីតិ
យេ ពាលា យេ ច បណ្ឌិតា, សំសារំ ខេបយិត្វាន;
ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សរេ។
៦៩០.
‘‘មិតានិ សុខទុក្ខានិ, ទោណេហិ បិដកេហិ ច;
ជិនោ សព្ពំ បជានាតិ, សម្មូឡ្ហា ឥតរា បជា។
៦៩១.
‘‘ឯវំទិដ្ឋិ បុរេ អាសិំ, សម្មូឡ្ហោ មោហបារុតោ;
មិច្ឆាទិដ្ឋិ ច ទុស្សីលោ, កទរិយោ បរិភាសកោ។
៦៩២.
‘‘ឱរំ
ឯកន្តកដុកំ ឃោរំ, និរយំ បបតិស្សហំ។
៦៩៣.
‘‘ចតុក្កណ្ណំ ចតុទ្វារំ, វិភត្តំ ភាគសោ មិតំ;
អយោបាការបរិយន្តំ, អយសា បដិកុជ្ជិតំ។
៦៩៤.
‘‘តស្ស អយោមយា ភូមិ, ជលិតា តេជសា យុតា;
សមន្តា យោជនសតំ, ផរិត្វា តិដ្ឋតិ សព្ពទា។
៦៩៥.
‘‘វស្សានិ សតសហស្សានិ, ឃោសោ សុយ្យតិ តាវទេ;
លក្ខោ ឯសោ មហារាជ, សតភាគវស្សកោដិយោ។
៦៩៦.
‘‘កោដិសតសហស្សានិ, និរយេ បច្ចរេ ជនា;
មិច្ឆាទិដ្ឋី ច ទុស្សីលា, យេ ច អរិយូបវាទិនោ។
៦៩៧.
‘‘តត្ថាហំ ទីឃមទ្ធានំ, ទុក្ខំ វេទិស្ស វេទនំ;
ផលំ បាបស្ស កម្មស្ស, តស្មា សោចាមហំ ភុសំ។
៦៩៨.
‘‘តំ
ធីតា មយ្ហំ មហារាជ, ឧត្តរា ភទ្ទមត្ថុ តេ។
៦៩៩.
‘‘ករោតិ ភទ្ទកំ កម្មំ, សីលេសុបោសថេ រតា;
សញ្ញតា សំវិភាគី ច, វទញ្ញូ វីតមច្ឆរា។
៧០០.
‘‘អខណ្ឌការី សិក្ខាយ, សុណ្ហា បរកុលេសុ ច;
ឧបាសិកា សក្យមុនិនោ, សម្ពុទ្ធស្ស សិរីមតោ។
៧០១.
‘‘ភិក្ខុ ច សីលសម្បន្នោ, គាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ;
ឱក្ខិត្តចក្ខុ សតិមា, គុត្តទ្វារោ សុសំវុតោ។
៧០២.
‘‘សបទានំ ចរមានោ, អគមា តំ និវេសនំ;
តមទ្ទស មហារាជ, ឧត្តរា ភទ្ទមត្ថុ តេ។
៧០៣.
‘‘បូរំ បានីយសរកំ, បូវេ វិត្តេ ច សា អទា;
បិតា មេ កាលកតោ ភន្តេ, តស្សេតំ ឧបកប្បតុ។
៧០៤.
‘‘សមនន្តរានុទ្ទិដ្ឋេ
ភុញ្ជាមិ កាមកាមីហំ, រាជា វេស្សវណោ យថា។
៧០៥.
‘‘តំ សុណោហិ មហារាជ, អរិន្ទម រដ្ឋវឌ្ឍន;
សទេវកស្ស លោកស្ស, ពុទ្ធោ អគ្គោ បវុច្ចតិ;
តំ ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆ, សបុត្តទារោ អរិន្ទម។
៧០៦.
‘‘អដ្ឋង្គិកេន មគ្គេន, ផុសន្តិ អមតំ បទំ;
តំ ធម្មំ សរណំ គច្ឆ, សបុត្តទារោ អរិន្ទម។
៧០៧.
‘‘ចត្តារោ
ឯស សង្ឃោ ឧជុភូតោ, បញ្ញាសីលសមាហិតោ;
តំ សង្ឃំ សរណំ គច្ឆ, សបុត្តទារោ អរិន្ទម។
៧០៨.
‘‘បាណាតិបាតា វិរមស្សុ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយស្សុ;
អមជ្ជបោ
៧០៩.
‘‘អត្ថកាមោសិ មេ យក្ខ, ហិតកាមោសិ ទេវតេ;
ករោមិ តុយ្ហំ វចនំ, ត្វំសិ អាចរិយោ មម។
៧១០.
‘‘ឧបេមិ សរណំ ពុទ្ធំ, ធម្មញ្ចាបិ អនុត្តរំ;
សង្ឃញ្ច នរទេវស្ស, គច្ឆាមិ សរណំ អហំ។
៧១១.
‘‘បាណាតិបាតា វិរមាមិ ខិប្បំ, លោកេ អទិន្នំ បរិវជ្ជយាមិ;
អមជ្ជបោ នោ ច មុសា ភណាមិ, សកេន ទារេន ច ហោមិ តុដ្ឋោ។
៧១២.
‘‘ឱផុណាមិ មហាវាតេ, នទិយា សីឃគាមិយា;
វមាមិ បាបិកំ ទិដ្ឋិំ, ពុទ្ធានំ សាសនេ រតោ។
៧១៣.
‘‘ឥទំ
នមោ ភគវតោ កត្វា, បាមោក្ខោ រថមារុហី’’តិ។ – គាថាយោ អវោចុំ;
៦៥៨-៩. តត្ថ រាជា បិង្គលកោ នាម, សុរដ្ឋានំ អធិបតិ អហូតិ បិង្គលចក្ខុតាយ ‘‘បិង្គលោ’’តិ បាកដនាមោ សុរដ្ឋទេសស្ស ឥស្សរោ រាជា អហោសិ។ មោរិយានន្តិ មោរិយរាជូនំ, ធម្មាសោកំ សន្ធាយ វទតិ។ សុរដ្ឋំ បុនរាគមាតិ សុរដ្ឋស្ស វិសយំ ឧទ្ទិស្ស សុរដ្ឋគាមិមគ្គំ បច្ចាគញ្ឆិ។ បង្កន្តិ មុទុភូមិំ។ វណ្ណុបថន្តិ បេតេន និម្មិតំ មរូភូមិមគ្គំ។
៦៦០. ខេមោតិ និព្ភយោ។ សោវត្ថិកោតិ សោត្ថិភាវាវហោ។ សិវោតិ អនុបទ្ទវោ។ សុរដ្ឋានំ សន្តិកេ ឥតោតិ ឥមិនា មគ្គេន គច្ឆន្តា មយំ សុរដ្ឋវិសយស្ស សមីបេយេវ។
៦៦១-២. សោរដ្ឋោតិ ឧព្ពិគ្គរូបោតិ ឧត្រស្តសភាវោ។ ភិំសនន្តិ ភយជននំ លោមហំសនន្តិ ភិំសនកភាវេន លោមានំ ហំសាបនំ។
៦៦៣. យមបុរិសាន សន្តិកេតិ បេតានំ សមីបេ វត្តាម។ អមានុសោ វាយតិ គន្ធោតិ បេតានំ សរីរគន្ធោ វាយតិ។ ឃោសោ សុយ្យតិ ទារុណោតិ បច្ចេកនិរយេសុ ការណំ ការិយមានានំ សត្តានំ ឃោរតរោ សទ្ទោ សុយ្យតិ។
៦៦៦. បាទបន្តិ បាទសទិសេហិ មូលាវយវេហិ ឧទកស្ស បិវនតោ ‘‘បាទបោ’’តិ លទ្ធនាមំ តរុំ។ ឆាយាសម្បន្នន្តិ សម្បន្នច្ឆាយំ។ នីលព្ភវណ្ណសទិសន្តិ វណ្ណេន នីលមេឃសទិសំ។ មេឃវណ្ណសិរីនិភន្តិ មេឃវណ្ណសណ្ឋានំ ហុត្វា ខាយមានំ។
៦៧០. បូរំ បានីយសរកន្តិ បានីយេន បុណ្ណំ បានីយភាជនំ។ បូវេតិ ខជ្ជកេ។ វិត្តេតិ វិត្តិជននេ មធុរេ មនុញ្ញេ តហិំ តហិំ សរាវេ បូរេត្វា ឋបិតបូវេ អទ្ទស។
៦៧២. អថោ តេ អទុរាគតន្តិ ឯត្ថ អថោតិ និបាតមត្តំ, អវធារណត្ថេ វា, មហារាជ, តេ អាគតំ ទុរាគតំ ន ហោតិ, អថ ខោ ស្វាគតមេវាតិ មយំ សម្បដិច្ឆាមាតិ អត្ថោ។ អរិន្ទមាតិ អរីនំ ទមនសីល។
៦៧៧. អមច្ចា បារិសជ្ជាតិ អមច្ចា បារិសជ្ជា ច វចនំ សុណន្តុ, ព្រាហ្មណោ ច តុយ្ហំ បុរោហិតោ តំ សុណាតូតិ យោជនា។
៦៧៨. សុរដ្ឋស្មិំ អហន្តិ សុរដ្ឋទេសេ អហំ។ ទេវាតិ រាជានំ អាលបតិ។ មិច្ឆាទិដ្ឋីតិ នត្ថិកទិដ្ឋិយា វិបរីតទស្សនោ។ ទុស្សីលោតិ និស្សីលោ។ កទរិយោតិ ថទ្ធមច្ឆរី។ បរិភាសកោតិ សមណព្រាហ្មណានំ អក្កោសកោ។
៦៧៩. វារយិស្សន្តិ វារេសិំ។ អន្តរាយករោ អហន្តិ ទានំ ទទន្តានំ ឧបការំ ករោន្តានំ អន្តរាយករោ ហុត្វា អញ្ញេសញ្ច បរេសំ ទានំ ទទមានានំ ទានមយបុញ្ញតោ អហំ ពហុជនំ វារយិស្សំ វារេសិន្តិ យោជនា។
៦៨០. វិបាកោ នត្ថិ ទានស្សាតិអាទិ វារិតាការទស្សនំ។ តត្ថ វិបាកោ នត្ថិ ទានស្សាតិ ទានំ ទទតោ តស្ស វិបាកោ សំយមស្ស កុតោ ផលន្តិ សីលស្ស បន កុតោ នាម ផលំ, សព្ពេន សព្ពំ តំ នត្ថីតិ អធិប្បាយោ។ នត្ថិ អាចរិយោ នាមាតិ អាចារសមាចារសិក្ខាបកោ អាចរិយោ នាម កោចិ នត្ថិ។ សភាវតោ ឯវ ហិ សត្តា ទន្តា វា អទន្តា វា ហោន្តីតិ អធិប្បាយោ។ តេនាហ ‘‘អទន្តំ កោ ទមេស្សតី’’តិ។
៦៨១. សមតុល្យានិ ភូតានីតិ ឥមេ សត្តា សព្ពេបិ អញ្ញមញ្ញំ សមសមា, តស្មា ជេដ្ឋោ ឯវ នត្ថិ, កុតោ ជេដ្ឋាបចាយិកោ, ជេដ្ឋាបចាយនបុញ្ញំ នាម នត្ថីតិ អត្ថោ។ នត្ថិ ពលន្តិ យម្ហិ អត្តនោ ពលេ បតិដ្ឋិតា សត្តា វីរិយំ កត្វា មនុស្សសោភគ្យតំ អាទិំ កត្វា យាវអរហត្តំ សម្បត្តិយោ បាបុណន្តិ, តំ វីរិយពលំ បដិក្ខិបតិ។ វីរិយំ វា នត្ថិ កុតោ ឧដ្ឋានបោរិសន្តិ ឥទំ នោ បុរិសវីរិយេន បុរិសការេន បវត្តន្តិ ឯវំ បវត្តវាទបដិក្ខេបវសេន វុត្តំ។
៦៨២. នត្ថិ ទានផលំ នាមាតិ ទានស្ស ផលំ នាម កិញ្ចិ នត្ថិ, ទេយ្យធម្មបរិច្ចាគោ ភស្មនិហិតំ វិយ និប្ផលោ ឯវាតិ អត្ថោ។ ន វិសោធេតិ វេរិនន្តិ ឯត្ថ វេរិនន្តិ វេរវន្តំ វេរានំ វសេន បាណាតិបាតាទីនំ វសេន ច កតបាបំ បុគ្គលំ ទានសីលាទិវតតោ ន វិសោធេតិ, កទាចិបិ សុទ្ធំ ន ករោតិ។ បុព្ពេ ‘‘វិបាកោ នត្ថិ ទានស្សា’’តិអាទិ ទានាទិតោ អត្តនោ បរេសំ និវារិតាការទស្សនំ, ‘‘នត្ថិ ទានផលំ នាមា’’តិអាទិ បន អត្ថនោ មិច្ឆាភិនិវេសទស្សនន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ លទ្ធេយ្យន្តិ លទ្ធព្ពំ។ កថំ បន លទ្ធព្ពន្តិ អាហ ‘‘និយតិបរិណាមជ’’ន្តិ។ អយំ សត្តោ សុខំ វា ទុក្ខំ វា លភន្តោ និយតិវិបរិណាមវសេនេវ លភតិ, ន កម្មស្ស កតត្តា, ន ឥស្សរាទិនា ចាតិ អធិប្បាយោ។
៦៨៣. នត្ថិ មាតា បិតា ភាតាតិ មាតាទីសុ សម្មាបដិបត្តិមិច្ឆាបដិបត្តីនំ ផលាភាវំ សន្ធាយ វទតិ។ លោកោ នត្ថិ ឥតោ បរន្តិ ឥតោ ឥធលោកតោ បរលោកោ នាម កោចិ នត្ថិ, តត្ថ តត្ថេវ សត្តា ឧច្ឆិជ្ជន្តីតិ អធិប្បាយោ។ ទិន្នន្តិ មហាទានំ។ ហុតន្តិ បហេនកសក្ការោ, តទុភយម្បិ ផលាភាវំ សន្ធាយ ‘‘នត្ថី’’តិ បដិក្ខិបតិ។ សុនិហិតន្តិ សុដ្ឋុ និហិតំ។ ន វិជ្ជតីតិ យំ សមណព្រាហ្មណានំ ទានំ នាម ‘‘អនុគាមិកនិធី’’តិ វទន្តិ, តំ ន វិជ្ជតិ។ តេសំ តំ វាចាវត្ថុមត្តមេវាតិ អធិប្បាយោ។
៦៨៤. ន កោចិ កញ្ចិ ហនតីតិ យោ បុរិសោ បរំ បុរិសំ ហនេយ្យ, បរស្ស បុរិសស្ស សីសំ ‘‘សត្តន្នំ វិវរមន្តរេ’’តិ។ បថវីអាទីនំ សត្តន្នំ កាយានំ វិវរភូតេ អន្តរេ ឆិទ្ទេ សត្ថំ បវិសតិ, តេន សត្តា អសិអាទីហិ បហតា វិយ ហោន្តិ, ជីវោ វិយ បន សេសកាយាបិ និច្ចសភាវត្តា ន ឆិជ្ជន្តីតិ អធិប្បាយោ។
៦៨៥. អច្ឆេជ្ជាភេជ្ជោ ហិ ជីវោតិ អយំ សត្តានំ ជីវោ សត្ថាទីហិ ន ឆិន្ទិតព្ពោ ន ភិន្ទិតព្ពោ និច្ចសភាវត្តា។ អដ្ឋំសោ គុឡបរិមណ្ឌលោតិ សោ បន ជីវោ កទាចិ អដ្ឋំសោ ហោតិ កទាចិ គុឡបរិមណ្ឌលោ យោជនានំ សតំ បញ្ចាតិ កេវលីភាវំ បត្តោ បញ្ចយោជនសតុព្ពេធោ ហោតិ។ កោ ជីវំ ឆេត្តុមរហតីតិ និច្ចំ និព្ពិការំ ជីវំ កោ នាម សត្ថាទីហិ ឆិន្ទិតុំ អរហតិ, ន សោ កេនចិ វិកោបនេយ្យោតិ វទតិ។
៦៨៦. សុត្តគុឡេតិ វេឋេត្វា កតសុត្តគុឡេ។ ខិត្តេតិ និព្ពេឋនវសេន ខិត្តេ។ និព្ពេឋេន្តំ បលាយតីតិ បព្ពតេ វា រុក្ខគ្គេ វា ឋត្វា និព្ពេឋិយមានំ ខិត្តំ សុត្តគុឡំ ឯវមេវន្តិ យថា តំ សុត្តគុឡំ និព្ពេឋិយមានំ គច្ឆតិ, សុត្តេ ខីណេ ន គច្ឆតិ, ឯវមេវ សោ ជីវោ ‘‘ចុល្លាសីតិ មហាកប្បិនោ សតសហស្សានី’’តិ វុត្តកាលមេវ អត្តភាវគុឡំ និព្ពេឋេន្តោ បលាយតិ បវត្តតិ, តតោ ឧទ្ធំ ន បវត្តតិ។
៦៨៧. ឯវមេវ ច សោ ជីវោតិ យថា កោចិ បុរិសោ អត្តនោ និវាសគាមតោ និក្ខមិត្វា តតោ អញ្ញំ គាមំ បវិសតិ កេនចិទេវ ករណីយេន, ឯវមេវ សោ ជីវោ ឥតោ សរីរតោ និក្ខមិត្វា អញ្ញំ អបរំ សរីរំ និយតវសេន បវិសតីតិ អធិប្បាយោ។ ពោន្ទិន្តិ កាយំ។
៦៨៩. ចុល្លាសីតីតិ ចតុរាសីតិ។ មហាកប្បិនោតិ មហាកប្បានំ។ តត្ថ ‘‘ឯកម្ហា មហាសរា អនោតត្តាទិតោ វស្សសតេ វស្សសតេ កុសគ្គេន ឯកេកំ ឧទកពិន្ទុំ នីហរន្តេ ឥមិនា ឧបក្កមេន សត្តក្ខត្តុំ តម្ហិ សរេ និរុទកេ ជាតេ ឯកោ មហាកប្បោ នាម ហោតី’’តិ វត្វា ‘‘ឯវរូបានំ មហាកប្បានំ ចតុរាសីតិសតសហស្សានិ សំសារស្ស បរិមាណ’’ន្តិ វទន្តិ។ យេ ពាលា យេ ច បណ្ឌិតាតិ យេ អន្ធពាលា, យេ ច សប្បញ្ញា, សព្ពេបិ តេ។ សំសារំ ខេបយិត្វានាតិ យថាវុត្តកាលបរិច្ឆេទំ សំសារំ អបរាបរុប្បត្តិវសេន ខេបេត្វា។ ទុក្ខស្សន្តំ ករិស្សរេតិ វដ្ដទុក្ខស្ស បរិយន្តំ បរិយោសានំ ករិស្សន្តិ។ បណ្ឌិតាបិ អន្តរា សុជ្ឈិតុំ ន សក្កោន្តិ, ពាលាបិ តតោ ឧទ្ធំ នប្បវត្តន្តីតិ តស្ស លទ្ធិ។
៦៩០. មិតានិ សុខទុក្ខានិ, ទោណេហិ បិដកេហិ ចាតិ សត្តានំ សុខទុក្ខានិ នាម ទោណេហិ បិដកេហិ មានភាជនេហិ មិតានិ វិយ យថាវុត្តកាលបរិច្ឆេទេនេវ
៦៩១. ឯវំទិដ្ឋិ បុរេ អាសិន្តិ យថាវុត្តនត្ថិកទិដ្ឋិកោ បុព្ពេវ អហំ អហោសិំ។ សម្មូឡ្ហោ មោហបារុតោតិ យថាវុត្តាយ ទិដ្ឋិយា ហេតុភូតេន សម្មោហេន សម្មូឡ្ហោ, តំសហជាតេន បន មោហេន បារុតោ, បដិច្ឆាទិតកុសលពីជោតិ អធិប្បាយោ។
៦៩២. ឯវំ បុព្ពេ យា អត្តនោ ឧប្បន្នា បាបទិដ្ឋិ, តស្សា វសេន កតំ បាបកម្មំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អត្តនា អាយតិំ អនុភវិតព្ពំ តស្ស ផលំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឱរំ មេ ឆហិ មាសេហី’’តិអាទិមាហ។
៦៩៥-៧. តត្ថ វស្សានិ សតសហស្សានីតិ វស្សានំ សតសហស្សានិ, អតិក្កមិត្វាតិ វចនសេសោ។ ភុម្មត្ថេ វា ឯតំ បច្ចត្តវចនំ, វស្សេសុ សតសហស្សេសុ វីតិវត្តេសូតិ អត្ថោ។ ឃោសោ សុយ្យតិ តាវទេតិ យទា ឯត្តកោ កាលោ អតិក្កន្តោ ហោតិ, តាវទេវ តស្មិំ កាលេ ‘‘ឥធ បច្ចន្តានំ វោ មារិសា វស្សសតសហស្សបរិមាណោ កាលោ អតីតោ’’តិ ឯវំ តស្មិំ និរយេ សទ្ទោ សុយ្យតិ។ លក្ខោ ឯសោ, មហារាជ, សតភាគវស្សកោដិយោតិ សតភាគា សតកោដ្ឋាសា វស្សកោដិយោ, មហារាជ, និរយេ បច្ចន្តានំ សត្តានំ អាយុនោ ឯសោ លក្ខោ ឯសោ បរិច្ឆេទោតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ទសទសកំ សតំ នាម, ទស សតានិ សហស្សំ នាម, ទសទសសហស្សានិ សតសហស្សំ នាម, សតសតសហស្សានិ កោដិ នាម, តាសំ កោដីនំ វសេន សតសហស្សវស្សកោដិយោ សតភាគា វស្សកោដិយោ។ សា ច ខោ នេរយិកានំយេវ វស្សគណនាវសេន វេទិតព្ពា, ន មនុស្សានំ, ទេវានំ វា។ ឦទិសានិ អនេកានិ វស្សកោដិសតសហស្សានិ នេរយិកានំ អាយុ។ តេនាហ ‘‘កោដិសតសហស្សានិ, និរយេ បច្ចរេ ជនា’’តិ។ យាទិសេន បន បាបេន សត្តា ឯវំ និរយេសុ បច្ចន្តិ ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋី ច ទុស្សីលា, យេ ច អរិយូបវាទិនោ’’តិ វុត្តំ។ វេទិស្សន្តិ អនុភវិស្សំ។
៦៩៨-៧០៦. ឯវំ អាយតិំ អត្តនា អនុភវិតព្ពំ បាបផលំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ‘‘កេន តេ ‘‘តំ សុណោហិ មហារាជា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ សីលេសុបោសថេ រតាតិ និច្ចសីលេសុ ច ឧបោសថសីលេសុ ច អភិរតា។ អទាតិ អទាសិ។ តំ ធម្មន្តិ តំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ អមតបទញ្ច។
៧០៩-១២. ឯវំ បេតេន សរណេសុ សីលេសុ ច សមាទបិតោ រាជា បសន្នមានសោ តេន អត្តនោ កតំ ឧបការំ តាវ កិត្តេត្វា សរណាទីសុ បតិដ្ឋហន្តោ ‘‘អត្ថកាមោ’’តិអាទិកា តិស្សោ គាថា វត្វា បុព្ពេ អត្តនា គហិតាយ បាបិកាយ ទិដ្ឋិយា បដិនិស្សដ្ឋភាវំ បកាសេន្តោ ‘‘ឱផុណាមី’’តិ គាថមាហ។
តត្ថ ឱផុណាមិ មហាវាតេតិ មហន្តេ វាតេ វាយន្តេ ភុសំ វិយ តំ បាបកំ ទិដ្ឋិំ, យក្ខ, តវ ធម្មទេសនាវាតេ ឱផុណាមិ និទ្ធុនាមិ។ នទិយា វា សីឃគាមិយាតិ សីឃសោតាយ មហានទិយា វា តិណកដ្ឋបណ្ណកសដំ វិយ បាបិកំ ទិដ្ឋិំ បវាហេមីតិ អធិប្បាយោ។ វមាមិ បាបិកំ ទិដ្ឋិន្តិ មម មនោមុខគតំ បាបិកំ ទិដ្ឋិំ ឧច្ឆឌ្ឌយាមិ។ តត្ថ ការណមាហ ‘‘ពុទ្ធានំ សាសនេ រតោ’’តិ។ យស្មា ឯកំសេន អមតាវហេ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សាសនេ រតោ អភិរតោ, តស្មា តំ ទិដ្ឋិសង្ខាតំ វិសំ វមាមីតិ យោជនា។
៧១៣. តិ ឱសានគាថា សង្គីតិការេហិ ឋបិតា។ តត្ថ បាមោក្ខោតិបាចីនទិសាភិមុខោ ហុត្វា។ រថមារុហីតិ រាជា គមនសជ្ជំ អត្តនោ រាជរថំ អភិរុហិ, អារុយ្ហ យក្ខានុភាវេន តំ ទិវសមេវ អត្តនោ នគរំ បត្វា រាជភវនំ បាវិសិ។ សោ អបរេន សមយេន ឥមំ បវត្តិំ ភិក្ខូនំ អារោចេសិ, ភិក្ខូ
នន្ទកបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
៤. រេវតីបេតវត្ថុវណ្ណនា
៧១៤-៣៦. ឧដ្ឋេហិ រេវតេ, សុបាបធម្មេតិ ឥទំ រេវតីបេតវត្ថុ។ តំ យស្មា រេវតីវិមានវត្ថុនា និព្ពិសេសំ, តស្មា យទេត្ថ អដ្ឋុប្បត្តិយំ គាថាសុ ច វត្តព្ពំ, តំ បរមត្ថទីបនិយំ វិមានវត្ថុវណ្ណនាយំ (វិ. វ. អដ្ឋ. ៨៦០ រេវតីវិមានវណ្ណនា) វុត្តនយេនេវ
រេវតីបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
៥. ឧច្ឆុបេតវត្ថុវណ្ណនា
ឥទំ មម ឧច្ឆុវនំ មហន្តន្តិ ឥទំ ឧច្ឆុបេតវត្ថុ។ តស្ស កា ឧប្បត្តិ? ភគវតិ វេឡុវនេ វិហរន្តេ អញ្ញតរោ បុរិសោ ឧច្ឆុកលាបំ ខន្ធេ កត្វា ឯកំ ឧច្ឆុំ ខាទន្តោ គច្ឆតិ។ អថ អញ្ញតរោ ឧបាសកោ សីលវា កល្យាណធម្មោ ពាលទារកេន សទ្ធិំ តស្ស បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ គច្ឆតិ។ ទារកោ ឧច្ឆុំ បស្សិត្វា ‘‘ទេហី’’តិ បរោទតិ។ ឧបាសកោ ទារកំ បរោទន្តំ ទិស្វា តំ បុរិសំ សង្គណ្ហន្តោ តេន សទ្ធិំ សល្លាបមកាសិ។ សោ បន បុរិសោ តេន សទ្ធិំ ន កិញ្ចិ អាលបិ, ទារកស្ស ឧច្ឆុខណ្ឌម្បិ នាទាសិ។ ឧបាសកោ តំ ទារកំ ទស្សេត្វា ‘‘អយំ ទារកោ អតិវិយ រោទតិ, ឥមស្ស ឯកំ ឧច្ឆុខណ្ឌំ ទេហី’’តិ អាហ។ តំ សុត្វា សោ បុរិសោ អសហន្តោ បដិហតចិត្តំ ឧបដ្ឋបេត្វា អនាទរវសេន ឯកំ ឧច្ឆុលដ្ឋិំ បិដ្ឋិតោ ខិបិ។
សោ អបរេន សមយេន កាលំ កត្វា ចិរំ បរិភាវិតស្ស លោភស្ស វសេន បេតេសុ និព្ពត្តិ, តស្ស ផលំ នាម
អថេកទិវសំ
៧៣៧.
‘‘ឥទំ មម ឧច្ឆុវនំ មហន្តំ, និព្ពត្តតិ បុញ្ញផលំ អនប្បកំ;
តំ ទានិ មេ ន បរិភោគមេតិ, អាចិក្ខ ភន្តេ កិស្ស អយំ វិបាកោ។
៧៣៨.
‘‘ហញ្ញាមិ
ស្វាហំ ឆិន្នថាមោ កបណោ លាលបាមិ, កិស្ស កម្មស្ស អយំ វិបាកោ។
៧៣៩.
‘‘វិឃាតោ ចាហំ បរិបតាមិ ឆមាយំ,
បរិវត្តាមិ វារិចរោវ ឃម្មេ;
រុទតោ ច មេ អស្សុកា និគ្គលន្តិ,
អាចិក្ខ ភន្តេ កិស្ស អយំ វិបាកោ។
៧៤០.
‘‘ឆាតោ កិលន្តោ ច បិបាសិតោ ច, សន្តស្សិតោ សាតសុខំ ន វិន្ទេ;
បុច្ឆាមិ តំ ឯតមត្ថំ ភទន្តេ, កថំ នុ ឧច្ឆុបរិភោគំ លភេយ្យ’’ន្តិ។
៧៤១.
‘‘បុរេ
អហញ្ច តំ ឯតមត្ថំ វទាមិ, សុត្វាន ត្វំ ឯតមត្ថំ វិជាន។
៧៤២.
‘‘ឧច្ឆុំ តុវំ ខាទមានោ បយាតោ, បុរិសោ ច តេ បិដ្ឋិតោ អន្វគច្ឆិ;
សោ ច តំ បច្ចាសន្តោ កថេសិ, តស្ស តុវំ ន កិញ្ចិ អាលបិត្ថ។
៧៤៣.
‘‘សោ
តស្ស តុវំ បិដ្ឋិតោ ឧច្ឆុំ អទាសិ, តស្សេតំ កម្មស្ស អយំ វិបាកោ។
៧៤៤.
‘‘ឥង្ឃ ត្វំ គន្ត្វាន បិដ្ឋិតោ គណ្ហេយ្យាសិ, គហេត្វាន តំ ខាទស្សុ យាវទត្ថំ;
តេនេវ ត្វំ អត្តមនោ ភវិស្សសិ, ហដ្ឋោ ចុទគ្គោ ច បមោទិតោ ចាតិ។
៧៤៥.
‘‘គន្ត្វាន សោ បិដ្ឋិតោ អគ្គហេសិ, គហេត្វាន តំ ខាទិ យាវទត្ថំ;
តេនេវ សោ អត្តមនោ អហោសិ, ហដ្ឋោ ចុទគ្គោ ច បមោទិតោ ចា’’តិ។ –
វចនបដិវចនគាថា បេតេន ថេរេន ច វុត្តា។
៧៣៧-៨. តត្ថ កិស្សាតិ កីទិសស្ស, កម្មស្សាតិ អធិប្បាយោ។ ហញ្ញាមីតិ វិហញ្ញាមិ វិហញ្ញាមីតិ វា វិពាធិយាមិ, វិសេសតោ បីឡិយាមីតិ អត្ថោ។ ខជ្ជាមីតិ ខាទិយាមិ, អសិបត្តសទិសេហិ និសិតេហិ ខាទន្តេហិ វិយ ឧច្ឆុបត្តេហិ កន្តិយាមីតិ អត្ថោ។ វាយមាមីតិ ឧច្ឆុំ ខាទិតុំ វាយាមំ ករោមិ។ បរិសក្កាមីតិ បយោគំ ករោមិ។ បរិភុញ្ជិតុន្តិ ឧច្ឆុរសំ បរិភុញ្ជិតុំ, ឧច្ឆុំ ខាទិតុន្តិ អត្ថោ។ ឆិន្នថាមោតិ ឆិន្នសហោ ឧបច្ឆិន្នថាមោ, បរិក្ខីណពលោតិ អត្ថោ។ កបណោតិ លាលបាមីតិ ទុក្ខេន អដ្ដិតោ អតិវិយ វិលបាមិ។
៧៣៩. វិឃាតោតិ វិឃាតវា, វិហតពលោ វា។ បរិបតាមិ ឆមាយន្តិ ឋាតុំ អសក្កោន្តោ ភូមិយំ បបតាមិ។ បរិវត្តាមីតិ បរិព្ភមាមិ។ វារិចរោវាតិ មច្ឆោ វិយ។ ឃម្មេតិ ឃម្មសន្តត្តេ ថលេ។
៧៤០-៤. សន្តស្សិតោតិ ឱដ្ឋកណ្ឋតាលូនំ សោសប្បត្តិយា សុដ្ឋុ តសិតោ។ សាតសុខន្តិ សាតភូតំ សុខំ។ ន វិន្ទេតិ ន លភាមិ។ តន្តិ វិជានាតិ វិជានាហិ។ បយាតោតិ គន្តុំ អារទ្ធោ។ អន្វគច្ឆីតិ អនុពន្ធិ។ បច្ចាសន្តោតិ បច្ចាសីសមានោ។ តស្សេតំ កម្មស្សាតិ ឯត្ថ ឯតន្តិ និបាតមត្តំ, តស្ស កម្មស្សាតិ អត្ថោ។ បិដ្ឋិតោ គណ្ហេយ្យាសីតិ អត្តនោ បិដ្ឋិបស្សេនេវ ឧច្ឆុំ គណ្ហេយ្យាសិ។ បមោទិតោតិ បមុទិតោ។
៧៤៥. គហេត្វាន តំ ខាទិ យាវទត្ថន្តិ ថេរេន អាណត្តិនិយាមេន ឧច្ឆុំ គហេត្វា យថារុចិ ខាទិត្វា មហន្តំ ឧច្ឆុកលាបំ គហេត្វា ថេរស្ស ឧបនេសិ, ថេរោ តំ អនុគ្គណ្ហន្តោ តេនេវ តំ ឧច្ឆុកលាបំ គាហាបេត្វា វេឡុវនំ គន្ត្វា ភគវតោ អទាសិ, ភគវា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ តំ បរិភុញ្ជិត្វា អនុមោទនំ អកាសិ, បេតោ បសន្នចិត្តោ វន្ទិត្វា គតោ, តតោ បដ្ឋាយ យថាសុខំ ឧច្ឆុំ បរិភុញ្ជិ។
សោ អបរេន សមយេន កាលំ កត្វា តាវតិំសេសុ ឧប្បជ្ជិ។ សា បនេសា បេតស្ស បវត្តិ មនុស្សលោកេ បាកដា អហោសិ។ អថ មនុស្សា សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា តំ បវត្តិំ បុច្ឆិំសុ។ សត្ថា តេសំ តមត្ថំ វិត្ថារតោ កថេត្វា ធម្មំ ទេសេសិ, តំ សុត្វា មនុស្សា មច្ឆេរមលតោ បដិវិរតា អហេសុន្តិ។
ឧច្ឆុបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
៦. កុមារបេតវត្ថុវណ្ណនា
សាវត្ថិ នាម នគរន្តិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ទ្វេ បេតេ អារព្ភ កថេសិ។ សាវត្ថិយំ កិរ កោសលរញ្ញោ ទ្វេ បុត្តា បាសាទិកា បឋមវយេ ឋិតា យោព្ពនមទមត្តា បរទារកម្មំ កត្វា កាលំ កត្វា បរិខាបិដ្ឋេ បេតា ហុត្វា និព្ពត្តិំសុ។ តេ រត្តិយំ ភេរវេន សទ្ទេន បរិទេវិំសុ។ មនុស្សា តំ សុត្វា ភីតតសិតា ‘‘ឯវំ កតេ ឥទំ អវមង្គលំ វូបសម្មតី’’តិ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ ទត្វា តំ បវត្តិំ ភគវតោ អារោចេសុំ។ ភគវា ‘‘ឧបាសកា តស្ស សទ្ទស្ស សវនេន តុម្ហាកំ ន កោចិ អន្តរាយោ’’តិ វត្វា តស្ស ការណំ អាចិក្ខិត្វា តេសំ ធម្មំ ទេសេតុំ –
៧៤៦.
‘‘សាវត្ថិ
តត្ថ អាសុំ ទ្វេ កុមារា, រាជបុត្តាតិ មេ សុតំ។
៧៤៧.
‘‘សម្មត្តា រជនីយេសុ, កាមស្សាទាភិនន្ទិនោ;
បច្ចុប្បន្នសុខេ គិទ្ធា, ន តេ បស្សិំសុនាគតំ។
៧៤៨.
‘‘តេ ចុតា ច មនុស្សត្តា, បរលោកំ ឥតោ គតា;
តេធ ឃោសេន្ត្យទិស្សន្តា, បុព្ពេ ទុក្កដមត្តនោ។
៧៤៩.
‘‘ពហូសុ វត សន្តេសុ, ទេយ្យធម្មេ ឧបដ្ឋិតេ;
នាសក្ខិម្ហា ច អត្តានំ, បរិត្តំ កាតុំ សុខាវហំ។
៧៥០.
‘‘កិំ តតោ បាបកំ អស្ស, យំ នោ រាជកុលា ចុតា;
ឧបបន្នា បេត្តិវិសយំ, ខុប្បិបាសសមប្បិតា។
៧៥១.
‘‘សាមិនោ ឥធ ហុត្វាន, ហោន្តិ អសាមិនោ តហិំ;
ភមន្តិ ខុប្បិបាសាយ, មនុស្សា ឧន្នតោនតា។
៧៥២.
‘‘ឯតមាទីនវំ
បហាយ
កាយស្ស ភេទា សប្បញ្ញោ, សគ្គំ សោ ឧបបជ្ជតី’’តិ – គាថា អភាសិ;
៧៤៦. តត្ថ ឥតិ មេ សុតន្តិ ន កេវលំ អត្តនោ ញាណេន ទិដ្ឋមេវ, អថ ខោ លោកេ បាកដភាវេន ឯវំ មយា សុតន្តិ អត្ថោ។
៧៤៧. កាមស្សាទាភិនន្ទិនោតិ កាមគុណេសុ អស្សាទវសេន អភិនន្ទនសីលា។ បច្ចុប្បន្នសុខេ គិទ្ធាតិ វត្តមានសុខមត្តេ គិទ្ធា គថិតា ហុត្វា។ ន តេ បស្សិំសុនាគតន្តិ ទុច្ចរិតំ បហាយ សុចរិតំ ចរិត្វា អនាគតំ អាយតិំ ទេវមនុស្សេសុ លទ្ធព្ពំ សុខំ តេ ន ចិន្តេសុំ។
៧៤៨. តេធ ឃោសេន្ត្យទិស្សន្តាតិ តេ បុព្ពេ រាជបុត្តភូតា បេតា ឥធ សាវត្ថិយា សមីបេ អទិស្សមានរូបា ឃោសេន្តិ កន្ទន្តិ។ កិំ កន្ទន្តីតិ អាហ ‘‘បុព្ពេ ទុក្កដមត្តនោ’’តិ។
៧៤៩. ឥទានិ ‘‘ពហូសុ វត សន្តេសូ’’តិអាទិ វុត្តំ។
តត្ថ ពហូសុ វត សន្តេសូតិ អនេកេសុ ទក្ខិណេយ្យេសុ វិជ្ជមានេសុ។ ទេយ្យធម្មេ ឧបដ្ឋិតេតិ អត្តនោ សន្តកេ ទាតព្ពទេយ្យធម្មេបិ សមីបេ ឋិតេ, លព្ភមានេតិ អត្ថោ។ បរិត្តំ សុខាវហន្តិ អប្បមត្តកម្បិ អាយតិំ សុខាវហំ បុញ្ញំ កត្វា អត្តានំ សោត្ថិំ និរុបទ្ទវំ កាតុំ នាសក្ខិម្ហា វតាតិ យោជនា។
៧៥០. កិំ តតោ បាបកំ អស្សាតិ តតោ បាបកំ លាមកំ នាម កិំ អញ្ញំ អស្ស សិយា។ យំ នោ រាជកុលា ចុតាតិ យេន បាបកម្មេន មយំ រាជកុលតោ ចុតា ឥធ បេត្តិវិសយំ ឧបបន្នា បេតេសុ និព្ពត្តា ខុប្បិបាសសមប្បិតា វិចរាមាតិ អត្ថោ។
៧៥១. សាមិនោ ឥធ ហុត្វានាតិ ឥធ ឥមស្មិំ លោកេ យស្មិំយេវ ឋានេ បុព្ពេ សាមិនោ ហុត្វា វិចរន្តិ, តហិំ តស្មិំយេវ ឋានេ ហោន្តិ អស្សាមិនោ។ មនុស្សា ឧន្នតោនតាតិ មនុស្សកាលេ សាមិនោ
៧៥២. ឯតមាទីនវំ ញត្វា, ឥស្សរមទសម្ភវន្តិ ឯតំ ឥស្សរិយមទវសេន សម្ភូតំ អបាយូបបត្តិសង្ខាតំ អាទីនវំ ទោសំ ញត្វា បហាយ ឥស្សរិយមទំ បុញ្ញប្បសុតោ ហុត្វា។ ភវេ សគ្គគតោ នរោតិ សគ្គំ ទេវលោកំ គតោយេវ ភវេយ្យ។
ឥតិ សត្ថា តេសំ បេតានំ បវត្តិំ កថេត្វា តេហិ មនុស្សេហិ កតំ ទានំ តេសំ បេតានំ ឧទ្ទិសាបេត្វា សម្បត្តបរិសាយ អជ្ឈាសយានុរូបំ ធម្មំ ទេសេសិ។ សា ទេសនា មហាជនស្ស សាត្ថិកា អហោសីតិ។
កុមារបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
៧. រាជបុត្តបេតវត្ថុវណ្ណនា
បុព្ពេ កតានំ កម្មានន្តិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ រាជបុត្តបេតំ អារព្ភ កថេសិ។ តត្ថ យោ សោ អតីតេ កិតវស្ស នាម រញ្ញោ បុត្តោ អតីតេ បច្ចេកពុទ្ធេ អបរជ្ឈិត្វា ពហូនិ វស្សសហស្សានិ និរយេ បច្ចិត្វា តស្សេវ កម្មស្ស វិបាកាវសេសេន បេតេសុ ឧប្បន្នោ។ សោ ឥធ ‘‘រាជបុត្តបេតោ’’តិ អធិប្បេតោ។ តស្ស វត្ថុ ហេដ្ឋា សាណវាសិបេតវត្ថុម្ហិ វិត្ថារតោ អាគតមេវ, តស្មា តត្ថ វុត្តនយេនេវ គហេតព្ពំ។ សត្ថា ហិ តទា ថេរេន អត្តនោ ញាតិបេតានំ បវត្តិយា កថិតាយ ‘‘ន កេវលំ តវ ញាតកាយេវ, អថ ខោ ត្វម្បិ ឥតោ អនន្តរាតីតេ អត្តភាវេ បេតោ ហុត្វា មហាទុក្ខំ អនុភវី’’តិ វត្វា តេន យាចិតោ –
៧៥៣.
‘‘បុព្ពេ កតានំ កម្មានំ, វិបាកោ មថយេ មនំ;
រូបេ សទ្ទេ រសេ គន្ធេ, ផោដ្ឋព្ពេ ច មនោរមេ។
៧៥៤.
‘‘ឥច្ចំ គីតំ រតិំ ខិឌ្ឌំ, អនុភុត្វា អនប្បកំ;
ឧយ្យានេ បរិចរិត្វា, បវិសន្តោ គិរិព្ពជំ។
៧៥៥.
‘‘ឥសិំ
អប្បិច្ឆំ ហិរិសម្បន្នំ, ឧញ្ឆេ បត្តគតេ រតំ។
៧៥៦.
‘‘ហត្ថិក្ខន្ធតោ ឱរុយ្ហ, លទ្ធា ភន្តេតិ ចាព្រវិ;
តស្ស បត្តំ គហេត្វាន, ឧច្ចំ បគ្គយ្ហ ខត្តិយោ។
៧៥៧.
‘‘ថណ្ឌិលេ បត្តំ ភិន្ទិត្វា, ហសមានោ អបក្កមិ;
រញ្ញោ កិតវស្សាហំ បុត្តោ, កិំ មំ ភិក្ខុ ករិស្សសិ។
៧៥៨.
‘‘តស្ស កម្មស្ស ផរុសស្ស, វិបាកោ កដុកោ អហុ;
យំ រាជបុត្តោ វេទេសិ, និរយម្ហិ សមប្បិតោ។
៧៥៩.
‘‘ឆឡេវ ចតុរាសីតិ, វស្សានិ នហុតានិ ច;
ភុសំ ទុក្ខំ និគច្ឆិត្ថោ, និរយេ កតកិព្ពិសោ។
៧៦០.
‘‘ឧត្តានោបិ
ឧទ្ធំបាទោ ឋិតោ ចេវ, ចិរំ ពាលោ អបច្ចថ។
៧៦១.
‘‘ពហូនិ វស្សសហស្សានិ, បូគានិ នហុតានិ ច;
ភុសំ ទុក្ខំ និគច្ឆិត្ថោ, និរយេ កតកិព្ពិសោ។
៧៦២.
‘‘ឯតាទិសំ ខោ កដុកំ, អប្បទុដ្ឋប្បទោសិនំ;
បច្ចន្តិ បាបកម្មន្តា, ឥសិមាសជ្ជ សុព្ពតំ។
៧៦៣.
‘‘សោ តត្ថ ពហុវស្សានិ, វេទយិត្វា ពហុំ ទុខំ;
ខុប្បិបាសហតោ នាម, បេតោ អាសិ តតោ ចុតោ។
៧៦៤.
‘‘ឯតមាទីនវំ ញត្វា, ឥស្សរមទសម្ភវំ;
បហាយ ឥស្សរមទំ, និវាតមនុវត្តយេ។
៧៦៥.
‘‘ទិដ្ឋេវ
កាយស្ស ភេទា សប្បញ្ញោ, សគ្គំ សោ ឧបបជ្ជតី’’តិ។ –
ឥទំ បេតវត្ថុំ កថេសិ។
៧៥៣. តត្ថ បុព្ពេ កតានំ កម្មានំ, វិបាកោ មថយេ មនន្តិ បុរិមាសុ ជាតីសុ កតានំ អកុសលកម្មានំ ផលំ ឧឡារំ ហុត្វា ឧប្បជ្ជមានំ អន្ធពាលានំ ចិត្តំ មថយេយ្យ អភិភវេយ្យ, បរេសំ អនត្ថករណមុខេន អត្តនោ អត្ថំ ឧប្បាទេយ្យាតិ អធិប្បាយោ។
ឥទានិ ‘‘រូបេ សទ្ទេ’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ រូបេតិ រូបហេតុ, យថិច្ឆិតស្ស មនាបិយស្ស រូបារម្មណស្ស បដិលាភនិមិត្តន្តិ អត្ថោ។ សទ្ទេតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
៧៥៤. ឯវំ សាធារណតោ វុត្តមត្ថំ អសាធារណតោ និយមេត្វា ទស្សេន្តោ ‘‘នច្ចំ គីត’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ រតិន្តិ កាមរតិំ។ ខិឌ្ឌន្តិ សហាយកាទីហិ កេឡិំ។ គិរិព្ពជន្តិ រាជគហំ។
៧៥៥. ឥសិន្តិ សុនេត្តន្តិ ឯវំនាមកំ បច្ចេកពុទ្ធំ។ អត្តទន្តន្តិ ឧត្តមេន ទមថេន ទមិតចិត្តំ។ សមាហិតន្តិ អរហត្តផលសមាធិនា សមាហិតំ។ ឧញ្ឆេ បត្តគតេ រតន្តិ ឧញ្ឆេន ភិក្ខាចារេន លទ្ធេ បត្តគតេ បត្តបរិយាបន្នេ អាហារេ រតំ សន្តុដ្ឋំ។
៧៥៦. លទ្ធា, ភន្តេតិ ចាព្រវីតិ ‘‘អបិ, ភន្តេ, ភិក្ខា លទ្ធា’’តិ វិស្សាសជននត្ថំ កថេសិ។ ឧច្ចំ បគ្គយ្ហាតិ ឧច្ចតរំ កត្វា បត្តំ ឧក្ខិបិត្វា។
៧៥៧. ថណ្ឌិលេ បត្តំ ភិន្ទិត្វាតិ ខរកឋិនេ ភូមិប្បទេសេ ខិបន្តោ បត្តំ ភិន្ទិត្វា។ អបក្កមីតិ ថោកំ អបសក្កិ។ អបសក្កន្តោ ច ‘‘អការណេនេវ អន្ធពាលោ មហន្តំ អនត្ថំ អត្តនោ អកាសី’’តិ ករុណាយនវសេន ឱលោកេន្តំ បច្ចេកពុទ្ធំ រាជបុត្តោ អាហ ‘‘រញ្ញោ កិតវស្សាហំ បុត្តោ, កិំ មំ ភិក្ខុ ករិស្សសី’’តិ។
៧៥៨. ផរុសស្សាតិ កដុកោតិ អនិដ្ឋោ។ យន្តិ យំ វិបាកំ។ សមប្បិតោតិ អល្លីនោ។
៧៥៩. ឆឡេវ ចតុរាសីតិ, វស្សានិ នហុតានិ ចាតិ ឧត្តានោ និបន្នោ ចតុរាសីតិវស្សសហស្សានិ, និកុជ្ជោ, វាមបស្សេន, ទក្ខិណបស្សេន, ឧទ្ធំបាទោ, ឱលម្ពិកោ, យថាឋិតោ ចាតិ ឯវំ ឆ ចតុរាសីតិសហស្សានិ វស្សានិ ហោន្តិ។ តេនាហ –
៧៦០.
‘‘ឧត្តានោបិ ច បច្ចិត្ថ, និកុជ្ជោ វាមទក្ខិណោ;
ឧទ្ធំបាទោ ឋិតោ ចេវ, ចិរំ ពាលោ អបច្ចថា’’តិ។
តានិ ‘‘នហុតានី’’តិ។ ភុសំ ទុក្ខំ និគច្ឆិត្ថោតិ អតិវិយ ទុក្ខំ បាបុណិ។
៧៦១. បូគានីតិ វស្សសមូហេ, ឥធ បុរិមគាថាយ ច អច្ចន្តសំយោគេ ឧបយោគវចនំ ទដ្ឋព្ពំ។
៧៦២. ឯតាទិសន្តិ ឯវរូបំ។ កដុកន្តិ អតិទុក្ខំ, ភាវនបំសកនិទ្ទេសោយំ ‘‘ឯកមន្តំ និសីទី’’តិអាទីសុ វិយ។ អប្បទុដ្ឋប្បទោសិនំ ឥសិំ សុព្ពតំ អាសជ្ជ អាសាទេត្វា បាបកម្មន្តា បុគ្គលា ឯវរូបំ កដុកំ អតិវិយ ទុក្ខំ បច្ចន្តីតិ យោជនា។
៧៦៣. សោតិ តត្ថាតិ និរយេ។ វេទយិត្វាតិ អនុភវិត្វា។ នាមាតិ ព្យត្តបាកដភាវេន។ តតោ ចុតោតិ និរយតោ ចុតោ។ សេសំ វុត្តនយមេវ។
ឯវំ ភគវា រាជបុត្តបេតកថាយ តត្ថ សន្និបតិតំ មហាជនំ សំវេជេត្វា ឧបរិ សច្ចានិ បកាសេសិ។ សច្ចបរិយោសានេ ពហូ សោតាបត្តិផលាទីនិ សម្បាបុណិំសូតិ។
រាជបុត្តបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
៨. គូថខាទកបេតវត្ថុវណ្ណនា
គូថកូបតោ ឧគ្គន្ត្វាតិ ឥទំ សត្ថរិ ជេតវនេ វិហរន្តេ ឯកំ គូថខាទកបេតំ អារម្ភ វុត្តំ។ សាវត្ថិយា កិរ អវិទូរេ អញ្ញតរស្មិំ គាមកេ ឯកោ កុដុម្ពិកោ អត្តនោ កុលូបកំ ភិក្ខុំ ឧទ្ទិស្ស វិហារំ ការេសិ។ តត្ថ នានាជនបទតោ ភិក្ខូ អាគន្ត្វា បដិវសិំសុ។ តេ ទិស្វា មនុស្សា បសន្នចិត្តា បណីតេន បច្ចយេន ឧបដ្ឋហិំសុ។ កុលូបកោ ភិក្ខុ តំ អសហមានោ ឥស្សាបកតោ ហុត្វា តេសំ ភិក្ខូនំ ទោសំ វទន្តោ កុដុម្ពិកំ ឧជ្ឈាបេសិ។ កុដុម្ពិកោ តេ ភិក្ខូ កុលូបកញ្ច បរិភវន្តោ បរិភាសិ។ អថ កុលូបកោ កាលំ កត្វា តស្មិំយេវ វិហារេ វច្ចកុដិយំ បេតោ ហុត្វា និព្ពត្តិ, កុដុម្ពិកោ បន កាលំ កត្វា តស្សេវ ឧបរិ បេតោ ហុត្វា និព្ពត្តិ។ អថាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ តំ ទិស្វា បុច្ឆន្តោ –
៧៦៦.
‘‘គូថកូបតោ ឧគ្គន្ត្វា, កោ ន ទីនោ បតិដ្ឋសិ;
និស្សំសយំ បាបកម្មន្តោ, កិំ នុ សទ្ទហសេ តុវ’’ន្តិ។ –
គាថមាហ។ តំ សុត្វា បេតោ –
៧៦៧.
‘‘អហំ ភទន្តេ បេតោម្ហិ, ទុគ្គតោ យមលោកិកោ;
បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតោ’’តិ។ –
គាថាយ
៧៦៨.
‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;
កិស្សកម្មវិបាកេន, ឥទំ ទុក្ខំ និគច្ឆសី’’តិ។ –
គាថាយ តេន កតកម្មំ បុច្ឆិ។ សោ បេតោ –
៧៦៩.
‘‘អហុ អាវាសិកោ មយ្ហំ, ឥស្សុកី កុលមច្ឆរី;
អជ្ឈាសិតោ មយ្ហំ ឃរេ, កទរិយោ បរិភាសកោ។
៧៧០.
‘‘តស្សាហំ
តស្សកម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតោ’’តិ។ –
ទ្វីហិ គាថាហិ អត្តនា កតកម្មំ កថេសិ។
៧៦៩. តត្ថ អហុ អាវាសិកោ មយ្ហន្តិ មយ្ហំ អាវាសេ មយា កតវិហារេ ឯកោ ភិក្ខុ អាវាសិកោ និពទ្ធវសនកោ អហោសិ។ អជ្ឈាសិតោ មយ្ហំ ឃរេតិ កុលូបកភាវេន មម គេហេ តណ្ហាភិនិវេសវសេន អភិនិវិដ្ឋោ។
៧៧០. តស្សាតិ តស្ស កុលូបកភិក្ខុស្ស។ ភិក្ខវោតិ ភិក្ខូ។ បរិភាសិសន្តិ អក្កោសិំ។ បេតលោកំ ឥតោ គតោតិ ឥមិនា អាការេន បេតយោនិំ ឧបគតោ បេតភូតោ។
តំ សុត្វា ថេរោ ឥតរស្ស គតិំ បុច្ឆន្តោ –
៧៧១.
‘‘អមិត្តោ មិត្តវណ្ណេន, យោ តេ អាសិ កុលូបកោ;
កាយស្ស ភេទា ទុប្បញ្ញោ, កិំ នុ បេច្ច គតិំ គតោ’’តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ មិត្តវណ្ណេនាតិ មិត្តបដិរូបេន មិត្តបដិរូបតាយ។
បុន បេតោ ថេរស្ស តមត្ថំ អាចិក្ខន្តោ –
៧៧២.
‘‘តស្សេវាហំ បាបកម្មស្ស, សីសេ តិដ្ឋាមិ មត្ថកេ;
សោ ច បរវិសយំ បត្តោ, មមេវ បរិចារកោ។
៧៧៣.
‘‘យំ
អហញ្ច ខោ យំ ហទាមិ, ឯតំ សោ ឧបជីវតី’’តិ។ – គាថាទ្វយមាហ;
៧៧២. តត្ថ តស្សេវាតិ តស្សេវ មយ្ហំ បុព្ពេ កុលូបកភិក្ខុភូតស្ស បេតស្ស។ បាបកម្មស្សាតិ បាបសមាចារស្ស។ សីសេ តិដ្ឋាមិ មត្ថកេតិ សីសេ តិដ្ឋាមិ, តិដ្ឋន្តោ ច មត្ថកេ ឯវ បរវិសយំ បត្តោតិ មនុស្សលោកំ ឧបាទាយ បរវិសយភូតំ បេត្តិវិសយំ បត្តោ។ មមេវាតិ មយ្ហំ ឯវ បរិចារកោ អហោសីតិ វចនសេសោ។
៧៧៣. យំ ភទន្តេ ហទន្តញ្ញេតិ ភទន្តេ, អយ្យ មហាមោគ្គលាន, តស្សំ វច្ចកុដិយំ យំ អញ្ញេ ឧហទន្តិ វច្ចំ ឱស្សជន្តិ។ ឯតំ មេ ហោតិ ភោជនន្តិ ឯតំ វច្ចំ មយ្ហំ ទិវសេ ទិវសេ ភោជនំ ហោតិ។ យំ ហទាមីតិ តំ បន វច្ចំ ខាទិត្វា យម្បហំ វច្ចំ ករោមិ។ ឯតំ សោ ឧបជីវតីតិ ឯតំ មម វច្ចំ សោ កុលូបកបេតោ ទិវសេ ទិវសេ ខាទនវសេន ឧបជីវតិ, អត្តភាវំ យាបេតីតិ អត្ថោ។
តេសុ កុដុម្ពិកោ បេសលេ ភិក្ខូ ‘‘ឯវំ អាហារបរិភោគតោ វរំ តុម្ហាកំ គូថខាទន’’ន្តិ អក្កោសិ។ កុលូបកោ បន កុដុម្ពិកម្បិ តថាវចនេ សមាទបេត្វា សយំ តថា អក្កោសិ, តេនស្ស តតោបិ បដិកុដ្ឋតរា ជីវិកា អហោសិ។ អាយស្មា
គូថខាទកបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
៩. គូថខាទកបេតិវត្ថុវណ្ណនា
៧៧៤-៨១. គូថកូបតោ ឧគ្គន្ត្វាតិ ឥទំ សត្ថរិ ជេតវនេ វិហរន្តេ អញ្ញតរំ គូថខាទកបេតិំ អារព្ភ វុត្តំ។ តស្សា វត្ថុ អនន្តរវត្ថុសទិសំ។ តត្ថ ឧបាសកេន វិហារោ ការិតោតិ ឧបាសកស្ស វសេន អាគតំ, ឥធ បន ឧបាសិកាយាតិ អយមេវ វិសេសោ។ សេសំ វត្ថុស្មិំ គាថាសុ ច អបុព្ពំ នត្ថិ។
គូថខាទកបេតិវត្ថុវណ្ណានា និដ្ឋិតា។
១០. គណបេតវត្ថុវណ្ណនា
នគ្គា ទុព្ពណ្ណរូបាត្ថាតិ ឥទំ សត្ថរិ ជេតវនេ វិហរន្តេ សម្ពហុលេ បេតេ អារព្ភ វុត្តំ។ សាវត្ថិយំ កិរ សម្ពហុលា មនុស្សា គណភូតា អស្សទ្ធា អប្បសន្នា មច្ឆេរមលបរិយុដ្ឋិតចិត្តា ទានាទិសុចរិតវិមុខា ហុត្វា ចិរំ ជីវិត្វា កាយស្ស ភេទា នគរស្ស សមីបេ បេតយោនិយំ និព្ពត្តិំសុ
៧៨២.
‘‘នគ្គា ទុព្ពណរូបាត្ថ, កិសា ធមនិសន្ថតា;
ឧប្ផាសុលិកា កិសិកា, កេ នុ តុម្ហេត្ថ មារិសា’’តិ។ –
គាថាយ បុច្ឆិ។ តត្ថ ទុព្ពណ្ណរូបាត្ថាតិ ទុព្ពណ្ណសរីរា ហោថ។ កេ នុ តុម្ហេត្ថាតិ តុម្ហេ កេ នុ នាម ភវថ។ មារិសាតិ តេ អត្តនោ សារុប្បវសេន អាលបតិ។
តំ សុត្វា បេតា –
៧៨៣.
‘‘មយំ
បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ។ –
គាថាយ អត្តនោ បេតភាវំ បកាសេត្វា បុន ថេរេន –
៧៨៤.
‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;
កិស្សកម្មវិបាកេន, បេតលោកំ ឥតោ គតា’’តិ។ –
គាថាយ កតកម្មំ បុច្ឆិតា –
៧៨៥.
‘‘អនាវដេសុ
សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកម្ហ អត្តនោ។
៧៨៦.
‘‘នទិំ ឧបេម តសិតា, រិត្តកា បរិវត្តតិ;
ឆាយំ ឧបេម ឧណ្ហេសុ, អាតបោ បរិវត្តតិ។
៧៨៧.
‘‘អគ្គិវណ្ណោ ច នោ វាតោ, ឌហន្តោ ឧបវាយតិ;
ឯតញ្ច ភន្តេ អរហាម, អញ្ញញ្ច បាបកំ តតោ។
៧៨៨.
‘‘អបិ
អលទ្ធាវ និវត្តាម, អហោ នោ អប្បបុញ្ញតា។
៧៨៩.
‘‘ឆាតា បមុច្ឆិតា ភន្តា, ភូមិយំ បដិសុម្ភិតា;
ឧត្តានា បដិកិរាម, អវកុជ្ជា បតាមសេ។
៧៩០.
‘‘តេ ច តត្ថេវ បតិតា, ភូមិយំ បដិសុម្ភិតា;
ឧរំ សីសញ្ច ឃដ្ដេម, អហោ នោ អប្បបុញ្ញតា។
៧៩១.
‘‘ឯតញ្ច ភន្តេ អរហាម, អញ្ញញ្ច បាបកំ តតោ;
សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកម្ហ អត្តនោ។
៧៩២.
‘‘តេ ហិ នូន ឥតោ គន្ត្វា, យោនិំ លទ្ធាន មានុសិំ;
វទញ្ញូ សីលសម្បន្នា, កាហាម កុសលំ ពហុ’’ន្តិ។ –
អត្តនា កតកម្មំ កថេសុំ។
៧៨៨. តត្ថ អបិ យោជនានិ គច្ឆាមាតិ អនេកានិបិ យោជនានិ គច្ឆាម។ កថំ? ឆាតា អាហារគេធិនោតិ អប្បបុញ្ញតាតិ អបុញ្ញតា អកតកល្យាណតា។
៧៨៩. ឧត្តានា បដិកិរាមាតិ កទាចិ ឧត្តានា ហុត្វា វិកិរិយមានង្គបច្ចង្គា វិយ វត្តាម។ អវកុជ្ជា បតាមសេតិ កទាចិ អវកុជ្ជា ហុត្វា បតាម។
៧៩០. តេ ចាតិ តេ មយំ។ ឧរំ សីសញ្ច ឃដ្ដេមាតិ អវកុជ្ជា ហុត្វា បតិតា ឧដ្ឋាតុំ អសក្កោន្តា វេធន្តា វេទនាប្បត្តា អត្តនោ អត្តនោ ឧរំ សីសញ្ច បដិឃំសាម។ សេសំ ហេដ្ឋា វុត្តនយមេវ។
ថេរោ
គណបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
១១. បាដលិបុត្តបេតវត្ថុវណ្ណនា
ទិដ្ឋា តយា និរយា តិរច្ឆានយោនីតិ ឥទំ សត្ថរិ ជេតវនេ វិហរន្តេ អញ្ញតរំ វិមានបេតំ អារព្ភ វុត្តំ។ សាវត្ថិវាសិនោ កិរ បាដលិបុត្តវាសិនោ ច ពហូ វាណិជា នាវាយ សុវណ្ណភូមិំ អគមិំសុ។ តត្ថេកោ ឧបាសកោ អាពាធិកោ មាតុគាមេ បដិពទ្ធចិត្តោ កាលមកាសិ។ សោ កតកុសលោបិ ទេវលោកំ អនុបបជ្ជិត្វា ឥត្ថិយា បដិពទ្ធចិត្តតាយ សមុទ្ទមជ្ឈេ វិមានបេតោ ហុត្វា និព្ពត្តិ។ យស្សំ បន សោ បដិពទ្ធចិត្តោ, សា ឥត្ថី សុវណ្ណភូមិគាមិនិំ នាវំ អភិរុយ្ហ គច្ឆតិ។ អថ ខោ សោ បេតោ តំ ឥត្ថិំ គហេតុកាមោ នាវាយ គមនំ ឧបរុន្ធិ។ អថ វាណិជា ‘‘កេន នុ ខោ ការណេន អយំ នាវា ន
សា
៧៩៣.
‘‘ទិដ្ឋា តយា និរយា តិរច្ឆានយោនិ, បេតា អសុរា អថវាបិ មានុសា ទេវា;
សយមទ្ទស កម្មវិបាកមត្តនោ, នេស្សាមិ តំ បាដលិបុត្តមក្ខតំ;
តត្ថ គន្ត្វា កុសលំ ករោហិ កម្ម’’ន្តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ ទិដ្ឋា តយា និរយាតិ ឯកច្ចេ បច្ចេកនិរយាបិ តយា ទិដ្ឋា។ តិរច្ឆានយោនីតិ មហានុភាវា នាគសុបណ្ណាទិតិរច្ឆានាបិ ទិដ្ឋា តយាតិ យោជនា។ បេតាតិ ខុប្បិបាសាទិភេទា បេតា។ អសុរាតិ កាលកញ្ចិកាទិភេទា អសុរា។ ទេវាតិ ឯកច្ចេ ចាតុមហារាជិកា ទេវា។ សោ កិរ សយមទ្ទស កម្មវិបាកមត្តនោតិ និរយាទិកេ វិសេសតោ គន្ត្វា បស្សន្តី សយមេវ អត្តនា កតកម្មានំ វិបាកំ បច្ចក្ខតោ អទ្ទស អទក្ខិ។ នេស្សាមិ តំ បាដលិបុត្តមក្ខតន្តិ ឥទានាហំ តំ អក្ខតំ កេនចិ អបរិក្ខតំ មនុស្សរូបេនេវ បាដលិបុត្តំ នយិស្សាមិ។ ត្វំ បន តត្ថ គន្ត្វា កុសលំ ករោហិ កម្មំ, កម្មវិបាកស្ស បច្ចក្ខតោ ទិដ្ឋត្តា យុត្តបយុត្តា បុញ្ញនិរតា ហោហីតិ អត្ថោ។
អថ
៧៩៤.
‘‘អត្ថកាមោសិ មេ យក្ខ, ហិតកាមោសិ ទេវតេ;
ករោមិ តុយ្ហំ វចនំ, ត្វំសិ អាចរិយោ មម។
៧៩៥.
‘‘ទិដ្ឋា មយា និរយា តិរច្ឆានយោនិ, បេតា អសុរា អថវាបិ មានុសា ទេវា;
សយមទ្ទសំ កម្មវិបាកមត្តនោ, កាហាមិ បុញ្ញានិ អនប្បកានី’’តិ។ –
គាថមាហ។
អថ
បាដលិបុត្តបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
១២. អម្ពវនបេតវត្ថុវណ្ណនា
អយញ្ច តេ បោក្ខរណី សុរម្មាតិ ឥទំ សត្ថរិ សាវត្ថិយំ វិហរន្តេ អម្ពបេតំ អារព្ភ វុត្តំ
វាណិជា សាវត្ថិំ គន្ត្វា តស្ស ធីតុយា តំ បវត្តិំ អារោចេសុំ។ សា បិតុ មរណេន អាជីវិកាភយេន ច អតិវិយ សញ្ជាតទោមនស្សា ពាឡ្ហំ បរិទេវិ។ អថ នំ សោ បិតុ សហាយោ កុដុម្ពិកោ ‘‘យថា នាម កុលាលភាជនំ សព្ពំ ភេទនបរិយន្តំ, ឯវមេវ សត្តានំ ជីវិតំ ភេទនបរិយន្តំ។ មរណំ
អថ
អថ តេ វាណិជា អបរេន សមយេន វណិជ្ជាយ គច្ឆន្តា តមេវ មគ្គំ បដិបន្នា បុព្ពេ វសិតដ្ឋានេ ឯករត្តិំ វាសំ កប្បេសុំ។ តេ ទិស្វា សោ វិមានបេតោ ឧយ្យានវិមានាទីហិ សទ្ធិំ តេសំ អត្តានំ ទស្សេសិ។ តេ វាណិជា តំ ទិស្វា តេន លទ្ធសម្បត្តិំ បុច្ឆន្តា –
៧៩៦.
‘‘អយញ្ច តេ បោក្ខរណី សុរម្មា, សមា សុតិត្ថា ច មហោទកា ច;
សុបុប្ផិតា ភមរគណានុកិណ្ណា, កថំ តយា លទ្ធា អយំ មនុញ្ញា។
៧៩៧.
‘‘ឥទញ្ច
សុបុប្ផិតំ ភមរគណានុកិណ្ណំ, កថំ តយា លទ្ធមិទំ វិមាន’’ន្តិ។ –
ឥមា ទ្វេ គាថា អវោចុំ។
៧៩៦. តត្ថ សុរម្មាតិ សុដ្ឋុ រមណីយា។ សមាតិ សមតលា។ សុតិត្ថាតិ រតនមយសោបានតាយ សុន្ទរតិត្ថា។ មហោទកាតិ ពហុជលា។
៧៩៧. សព្ពោតុកន្តិ បុប្ផូបគផលូបគរុក្ខាទីហិ សព្ពេសុ ឧតូសុ សុខាវហំ។ តេនាហ ‘‘ធារយតេ ផលានី’’តិ។ សុបុប្ផិតន្តិ និច្ចំ សុបុប្ផិតំ។
តំ សុត្វា បេតោ បោក្ខរណិអាទីនំ បដិលាភការណំ អាចិក្ខន្តោ –
៧៩៨.
‘‘អម្ពបក្កំ ទកំ យាគុ, សីតច្ឆាយា មនោរមា;
ធីតាយ ទិន្នទានេន, តេន មេ ឥធ លព្ភតី’’តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ តេន មេ ឥធ លព្ភតីតិ យំ តំ ភគវតោ ភិក្ខូនញ្ច អម្ពបក្កំ ឧទកំ យាគុញ្ច មមំ ឧទ្ទិស្ស ទេន្តិយា មយ្ហំ ធីតាយ ទិន្នំ ទានំ, តេន មេ ធីតាយ ទិន្នទានេន ឥធ ឥមស្មិំ ទិព្ពេ អម្ពវនេ សព្ពោតុកំ អម្ពបក្កំ, ឥមិស្សា ទិព្ពាយ មនុញ្ញាយ បោក្ខរណិយា ទិព្ពំ ឧទកំ, យាគុយា អត្ថរណស្ស ច ទានេន ឧយ្យានវិមានកប្បរុក្ខាទីសុ សីតច្ឆាយា មនោរមា ឥធ លព្ភតិ, សមិជ្ឈតីតិ អត្ថោ។
ឯវញ្ច
សា គច្ឆន្តេ កាលេ ឯកំ បុត្តំ លភិត្វា តំ ឧបលាលេន្តី –
៧៩៩.
‘‘សន្ទិដ្ឋិកំ កម្មំ ឯវំ បស្សថ, ទានស្ស ទមស្ស សំយមស្ស វិបាកំ;
ទាសី អហំ អយ្យកុលេសុ ហុត្វា, សុណិសា ហោមិ អគារស្ស ឥស្សរា’’តិ។ –
ឥមំ គាថំ វទតិ។
អថេកទិវសំ សត្ថា តស្សា ញាណបរិបាកំ ឱលោកេត្វា ឱភាសំ ផរិត្វា សម្មុខេ ឋិតោ វិយ អត្តានំ ទស្សេត្វា –
‘‘អសាតំ សាតរូបេន, បិយរូបេន អប្បិយំ;
ទុក្ខំ សុខស្ស រូបេន, បមត្តំ អតិវត្តតី’’តិ។ (ឧទា. ១៨; ជា. ១.១.១០០) –
ឥមំ គាថមាហ។ សា គាថាបរិយោសានេ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋិតា។ សា ទុតិយទិវសេ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស
អម្ពវនបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
១៣. អក្ខរុក្ខបេតវត្ថុវណ្ណនា
យំ ទទាតិ ន តំ ហោតីតិ ឥទំ អក្ខទាយកបេតវត្ថុ។ តស្ស កា ឧប្បត្តិ? ភគវតិ សាវត្ថិយំ
សោ អបរេន សមយេន កាលំ កត្វា តស្មិំយេវ អដវិបទេសេ ភុម្មទេវតា ហុត្វា និព្ពត្តោ។ អត្តនោ កម្មំ បច្ចវេក្ខិត្វា រត្តិយំ តស្ស ឧបាសកស្ស គេហំ គន្ត្វា គេហទ្វារេ ឋត្វា –
៨០០.
‘‘យំ ទទាតិ ន តំ ហោតិ, ទេថេវ ទានំ ទត្វា ឧភយំ តរតិ;
ឧភយំ តេន ទានេន គច្ឆតិ, ជាគរថ មា បមជ្ជថា’’តិ។ –
គាថមាហ។ តត្ថ យំ ទទាតិ ន តំ ហោតីតិ យំ ទេយ្យធម្មំ ទាយកោ ទេតិ, ន តទេវ បរលោកេ តស្ស ទានស្ស ផលភាវេន ហោតិ, អថ ខោ អញ្ញំ ពហុំ ឥដ្ឋំ កន្តំ ផលំ ហោតិយេវ។ តស្មា ទេថេវ ទានន្តិ យថា តថា ទានំ ទេថ ឯវ។ តត្ថ ការណមាហ ‘‘ទត្វា ឧភយំ តរតី’’តិ ឧភយំ តេន ទានេន គច្ឆតីតិ ទិដ្ឋធម្មិកំ សម្បរាយិកញ្ចាតិ ឧភយម្បិ សុខំ តេន ទានេន ឧបគច្ឆតិ បាបុណាតិ, អត្តនោ បរេសញ្ច ហិតសុខវសេនាបិ អយមត្ថោ យោជេតព្ពោ។ ជាគរថ មា បមជ្ជថាតិ ឯវំ ឧភយានត្ថនិវារណំ ឧភយហិតសាធនំ ទានំ សម្បាទេតុំ ជាគរថ, ទានូបករណានិ សជ្ជេត្វា តត្ថ ច អប្បមត្តា ហោថាតិ អត្ថោ។ អាទរទស្សនត្ថំ ចេត្ថ អាមេឌិតវសេន វុត្តំ។
វាណិជោ អត្តនោ កិច្ចំ តីរេត្វា បដិនិវត្តិត្វា អនុក្កមេន សាវត្ថិំ បត្វា ទុតិយទិវសេ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសិន្នោ តំ បវត្តិំ ភគវតោ អារោចេសិ។ សត្ថា តមត្ថំ អដ្ឋុប្បត្តិំ កត្វា សម្បត្តបរិសាយ ធម្មំ ទេសេសិ។ សា ទេសនា មហាជនស្ស សាត្ថិកា អហោសីតិ។
អក្ខរុក្ខបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
១៤. ភោគសំហរណបេតិវត្ថុវណ្ណនា
មយំ ភោគេ សំហរិម្ហាតិ ឥទំ ភោគសំហរណបេតិវត្ថុ។ តស្ស កា ឧប្បត្តិ? ភគវតិ វេឡុវនេ វិហរន្តេ រាជគហេ កិរ ចតស្សោ ឥត្ថិយោ មានកូដាទិវសេន សប្បិមធុតេលធញ្ញាទីហិ វោហារំ កត្វា អយោនិសោ ភោគេ សំហរិត្វា ជីវន្តិ។ តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ពហិនគរេ បរិខាបិដ្ឋេ បេតិយោ ហុត្វា និព្ពត្តិំសុ។ តា រត្តិយំ ទុក្ខាភិភូតា –
៨០១.
‘‘មយំ ភោគេ សំហរិម្ហា, សមេន វិសមេន ច;
តេ អញ្ញេ បរិភុញ្ជន្តិ, មយំ ទុក្ខស្ស ភាគិនី’’តិ។ –
វិប្បលបន្តិយោ ភេរវេន មហាសទ្ទេន វិរវិំសុ។ មនុស្សា តំ សុត្វា ភីតតសិតា វិភាតាយ រត្តិយា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ សជ្ជេត្វា សត្ថារំ ភិក្ខុសង្ឃញ្ច និមន្តេត្វា បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន បរិវិសិត្វា ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឧបនិសីទិត្វា តំ បវត្តិំ និវេទេសុំ។ ភគវា ‘‘ឧបាសកា តេន
‘‘មយំ ភោគេ សំហរិម្ហា, សមេន វិសមេន ច;
តេ អញ្ញេ បរិភុញ្ជន្តិ, មយំ ទុក្ខស្ស ភាគិនី’’តិ។ –
ឥមំ គាថមាហំសូតិ អវោច។
តត្ថ ភោគេតិ បរិភុញ្ជិតព្ពដ្ឋេន ‘‘ភោគា’’តិ លទ្ធនាមេ វត្ថាភរណាទិកេ វិត្តូបករណវិសេសេ។ សំហរិម្ហាតិ មច្ឆេរមលេន បរិយាទិន្នចិត្តា កស្សចិ កិញ្ចិ អទត្វា សញ្ចិនិម្ហ។ សមេន វិសមេន ចាតិ ញាយេន ច អញ្ញាយេន ច, ញាយបតិរូបកេន វា អញ្ញាយេន តេ ភោគេ អម្ហេហិ សំហរិតេ ឥទានិ អញ្ញេ បរិភុញ្ជន្តិ។ មយំ ទុក្ខស្ស ភាគិនីតិ មយំ បន កស្សចិបិ សុចរិតស្ស អកតត្តា ទុច្ចរិតស្ស ច កតត្តា ឯតរហិ បេតយោនិបរិយាបន្នស្ស មហតោ ទុក្ខស្ស ភាគិនិយោ ភវាម, មហាទុក្ខំ អនុភវាមាតិ អត្ថោ។
ឯវំ
ភោគសំហរណបេតិវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
១៥. សេដ្ឋិបុត្តបេតវត្ថុវណ្ណនា
សដ្ឋិវស្សសហស្សានីតិ ឥទំ សេដ្ឋិបុត្តបេតវត្ថុ។ តស្ស កា ឧប្បត្តិ? ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ។ តេន ខោ បន សមយេន រាជា បសេនទិ កោសលោ អលង្កតប្បដិយត្តោ ហត្ថិក្ខន្ធវរគតោ មហតិយា រាជិទ្ធិយា មហន្តេន រាជានុភាវេន នគរំ អនុសញ្ចរន្តោ អញ្ញតរស្មិំ គេហេ ឧបរិបាសាទេ វាតបានំ វិវរិត្វា តំ រាជវិភូតិំ ឱលោកេន្តិំ រូបសម្បត្តិយា ទេវច្ឆរាបដិភាគំ ឯកំ ឥត្ថិំ ទិស្វា អទិដ្ឋបុព្ពេ អារម្មណេ សហសា សមុប្បន្នេន កិលេសសមុទាចារេន បរិយុដ្ឋិតចិត្តោ សតិបិ កុលរូបាចារាទិគុណវិសេសសម្បន្នេ
អយំ បន វិសេសោ – ឥធ បុរិសោ សូរិយេ អនត្ថង្គតេយេវ អាគន្ត្វា នគរទ្វារេ ថកិតេ អត្តនា អានីតំ អរុណវណ្ណមត្តិកំ ឧប្បលានិ ច នគរទ្វារកវាដេ លគ្គេត្វា និបជ្ជិតុំ ជេតវនំ អគមាសិ។ រាជា បន សិរិសយនេ វាសូបគតោ មជ្ឈិមយាមេ ស-ឥតិ ន-ឥតិ ទុ-ឥតិ សោ-ឥតិ ច ឥមានិ ចត្តារិ អក្ខរានិ មហតា កណ្ឋេន ឧច្ចារិតានិ វិយ វិស្សរវសេន អស្សោសិ។ តានិ កិរ អតីតេ កាលេ សាវត្ថិវាសីហិ ចតូហិ សេដ្ឋិបុត្តេហិ ភោគមទមត្តេហិ យោព្ពនកាលេ បារទារិកកម្មវសេន ពហុំ អបុញ្ញំ បសវេត្វា អបរភាគេ កាលំ កត្វា តស្សេវ នគរស្ស សមីបេ លោហកុម្ភិយំ និព្ពត្តិត្វា បច្ចមានេហិ លោហកុម្ភិយា មុខវដ្ដិំ បត្វា ឯកេកំ គាថំ វត្ថុកាមេហិ ឧច្ចារិតានំ តាសំ គាថានំ អាទិអក្ខរានិ
រាជា បន តំ សទ្ទំ សុត្វា ភីតតសិតោ សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ តំ រត្តាវសេសំ ទុក្ខេន វីតិនាមេត្វា វិភាតាយ រត្តិយា បុរោហិតំ បក្កោសាបេត្វា តំ បវត្តិំ កថេសិ។ បុរោហិតោ រាជានំ
៨០២.
‘‘សដ្ឋិវស្សសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;
និរយេ បច្ចមានានំ, កទា អន្តោ ភវិស្សតិ។
៨០៣.
‘‘នត្ថិ អន្តោ កុតោ អន្តោ, ន អន្តោ បដិទិស្សតិ;
តថា ហិ បកតំ បាបំ, តុយ្ហំ មយ្ហញ្ច មារិសា។
៨០៤.
‘‘ទុជ្ជីវិតមជីវិម្ហ, យេ សន្តេ ន ទទម្ហសេ;
សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកម្ហ អត្តនោ។
៨០៥.
‘‘សោហំ នូន ឥតោ គន្ត្វា, យោនិំ លទ្ធាន មានុសិំ;
វទញ្ញូ សីលសម្បន្នោ, កាហាមិ កុសលំ ពហុ’’ន្តិ។ –
បរិបុណ្ណំ កត្វា កថេសិ។
៨០២. តត្ថ សដ្ឋិវស្សសហស្សានីតិ វស្សានំ សដ្ឋិសហស្សានិ។ តស្មិំ កិរ លោហកុម្ភិនិរយេ និព្ពត្តសត្តោ អធោ ឱគច្ឆន្តោ តិំសាយ វស្សសហស្សេហិ ហេដ្ឋិមតលំ បាបុណាតិ, តតោ ឧទ្ធំ ឧគ្គច្ឆន្តោបិ តិំសាយ ឯវ វស្សសហស្សេហិ មុខវដ្ដិបទេសំ បាបុណាតិ, តាយ សញ្ញាយ សោ ‘‘សដ្ឋិវស្សសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ’’តិ គាថំ វត្តុកាមោ ស-ឥតិ វត្វា អធិមត្តវេទនាប្បត្តោ កទា អន្តោ ភវិស្សតីតិ លោហកុម្ភិនិរយេ បច្ចមានានំ អម្ហាកំ កទា នុ ខោ ឥមស្ស ទុក្ខស្ស អន្តោ បរិយោសានំ ភវិស្សតិ។
៨០៣. តថា ហីតិ យថា តុយ្ហំ មយ្ហញ្ច ឥមស្ស ទុក្ខស្ស នត្ថិ អន្តោ, ន អន្តោ បដិទិស្សតិ, តថា តេន បការេន បាបកំ កម្មំ បកតំ តយា មយា ចាតិ វិភត្តិំ វិបរិណាមេត្វា វត្តព្ពំ។
៨០៤. ទុជ្ជីវិតន្តិ វិញ្ញូហិ គរហិតព្ពំ ជីវិតំ។ យេ សន្តេតិ យេ មយំ សន្តេ វិជ្ជមានេ ទេយ្យធម្មេ។ ន ទទម្ហសេតិ ‘‘សន្តេសុ ទេយ្យធម្មេសុ, ទីបំ នាកម្ហ អត្តនោ’’តិ វុត្តំ។
៨០៥. សោហន្តិ សោ អហំ។ នូនាតិ បរិវិតក្កេ និបាតោ។ ឥតោតិ ឥមស្មា លោហកុម្ភិនិរយា។ គន្ត្វាតិ អបគន្ត្វា។ យោនិំ លទ្ធាន មានុសិន្តិ មនុស្សយោនិំ មនុស្សត្តភាវំ លភិត្វា។ វទញ្ញូតិ បរិច្ចាគសីលោ, យាចកានំ វា វចនញ្ញូ។ សីលសម្បន្នោតិ សីលាចារសម្បន្នោ។ កាហាមិ កុសលំ ពហុន្តិ បុព្ពេ វិយ បមាទំ អនាបជ្ជិត្វា ពហុំ បហូតំ កុសលំ បុញ្ញកម្មំ ករិស្សាមិ, ឧបចិនិស្សាមីតិ អត្ថោ។
សត្ថា ឥមា គាថាយោ វត្វា វិត្ថារេន ធម្មំ ទេសេសិ, ទេសនាបរិយោសានេ មត្តិការត្តុប្បលហារកោ បុរិសោ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។ រាជា សញ្ជាតសំវេគោ បរបរិគ្គហេ អភិជ្ឈំ បហាយ សទារសន្តុដ្ឋោ អហោសីតិ។
សេដ្ឋិបុត្តបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
១៦. សដ្ឋិកូដបេតវត្ថុវណ្ណនា
កិំ នុ ឧម្មត្តរូបោវាតិ ឥទំ សត្ថរិ វេឡុវនេ វិហរន្តេ អញ្ញតរំ បេតំ អារព្ភ វុត្តំ។ អតីតេ កិរ ពារាណសិនគរេ អញ្ញតរោ បីឋសប្បី សាលិត្តកបយោគេ កុសលោ, តហិំ សក្ខរខិបនសិប្បេ និប្ផត្តិំ គតោ នគរទ្វារេ និគ្រោធរុក្ខមូលេ និសីទិត្វា សក្ខរបហារេហិ ហត្ថិអស្សមនុស្សរថកូដាគារធជបុណ្ណឃដាទិរូបានិ និគ្រោធបត្តេសុ ទស្សេតិ។ នគរទារកា អត្តនោ កីឡនត្ថាយ
អថេកទិវសំ ពារាណសិរាជា នគរតោ និក្ខមិត្វា តំ និគ្រោធមូលំ ឧបគតោ និគ្រោធបត្តេសុ ហត្ថិរូបាទិវសេន នានាវិធរូបវិភត្តិយោ អប្បិតា ទិស្វា មនុស្សេ បុច្ឆិ – ‘‘កេន នុ ខោ ឥមេសុ និគ្រោធបត្តេសុ ឯវំ នានាវិធរូបវិភត្តិយោ កតា’’តិ? មនុស្សា តំ បីឋសប្បិំ ទស្សេសុំ ‘‘ទេវ, ឥមិនា កតា’’តិ
អថេកោ
អថេកទិវសំ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ គិជ្ឈកូដបព្ពតា ឱតរន្តោ តំ ទិស្វា –
៨០៦.
‘‘កិំ នុ ឧម្មត្តរូបោវ, មិគោ ភន្តោវ ធាវសិ;
និស្សំសយំ បាបកម្មន្តោ, កិំ នុ សទ្ទាយសេ តុវ’’ន្តិ។ –
ឥមាយ គាថាយ បដិបុច្ឆិ។ តត្ថ ឧម្មត្តរូបោវាតិ ឧម្មត្តកសភាវោ វិយ ឧម្មាទប្បត្តោ វិយ។ មិគោ ភន្តោវ ធាវសីតិ ភន្តមិគោ វិយ ឥតោ ចិតោ ច ធាវសិ។ សោ ហិ តេសុ អយោកូដេសុ និបតន្តេសុ បរិត្តាណំ អបស្សន្តោ ‘‘ន សិយា នុ ខោ ឯវំ បហារោ’’តិ ឥតោបិ ឯត្តោបិ បលាយតិ។ តេ បន កម្មវេគុក្ខិត្តា យត្ថ កត្ថចិ ឋិតស្ស មត្ថកេយេវ និបតន្តិ។ កិំ នុ សទ្ទាយសេ តុវន្តិ កិំ នុ ខោ តុវំ សទ្ទំ ករោសិ, អតិវិយ វិស្សរំ ករោន្តោ វិចរសិ។
តំ សុត្វា បេតោ –
៨០៧.
‘‘អហំ ភទន្តេ បេតោម្ហិ, ទុគ្គតោ យមលោកិកោ;
បាបកម្មំ ករិត្វាន, បេតលោកំ ឥតោ គតោ។
៨០៨.
‘‘សដ្ឋិ
សីសេ មយ្ហំ និបតន្តិ, តេ ភិន្ទន្តិ ច មត្ថក’’ន្តិ។ –
ទ្វីហិ គាថាហិ បដិវចនំ អទាសិ។ តត្ថ សដ្ឋិ កូដសហស្សានីតិ សដ្ឋិមត្តានិ អយោកូដសហស្សានិ។ បរិបុណ្ណានីតិ អនូនានិ។ សព្ពសោតិ សព្ពភាគតោ។ តស្ស កិរ សដ្ឋិយា អយោកូដសហស្សានំ បតនប្បហោនកំ មហន្តំ បព្ពតកូដប្បមាណំ សីសំ និព្ពត្តិ។ តំ តស្ស វាលគ្គកោដិនិតុទនមត្តម្បិ ឋានំ អសេសេត្វា តានិ កូដានិ បតន្តានិ មត្ថកំ ភិន្ទន្តិ, តេន សោ អដ្ដស្សរំ ករោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘សព្ពសោ សីសេ មយ្ហំ និបតន្តិ, តេ ភិន្ទន្តិ ច មត្ថក’’ន្តិ។
អថ
៨០៩.
‘‘កិំ នុ កាយេន វាចាយ, មនសា ទុក្កដំ កតំ;
កិស្ស កម្មវិបាកេន, ឥទំ ទុក្ខំ និគច្ឆសិ។
៨១០.
‘‘សដ្ឋិ កូដសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;
សីសេ តុយ្ហំ និបតន្តិ, តេ ភិន្ទន្តិ ច មត្ថក’’ន្តិ។ –
ទ្វេ គាថា អភាសិ។
តស្ស បេតោ អត្តនា កតកម្មំ អាចិក្ខន្តោ –
៨១១.
‘‘អថទ្ទសាសិំ សម្ពុទ្ធំ, សុនេត្តំ ភាវិតិន្ទ្រិយំ;
និសិន្នំ រុក្ខមូលស្មិំ, ឈាយន្តំ អកុតោភយំ។
៨១២.
‘‘សាលិត្តកប្បហារេន, ភិន្ទិស្សំ តស្ស មត្ថកំ;
តស្សកម្មវិបាកេន, ឥទំ ទុក្ខំ និគច្ឆិសំ។
៨១៣.
‘‘សដ្ឋិ កូដសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;
សីសេ មយ្ហំ និបតន្តិ, តេ ភិន្ទន្តិ ច មត្ថក’’ន្តិ។ –
តិស្សោ គាថាយោ អភាសិ។
៨១១. តត្ថ សម្ពុទ្ធន្តិ បច្ចេកសម្ពុទ្ធំ។ សុនេត្តន្តិ ឯវំនាមកំ។ ភាវិតិន្ទ្រិយន្តិ អរិយមគ្គភាវនាយ ភាវិតសទ្ធាទិឥន្ទ្រិយំ។
៨១២-១៣. សាលិត្តកប្បហារេនាតិ ភិន្ទិស្សន្តិ ភិន្ទិំ។
តំ
៨១៤.
‘‘ធម្មេន តេ កាបុរិស;
សដ្ឋិ កូដសហស្សានិ, បរិបុណ្ណានិ សព្ពសោ;
សីសេ តុយ្ហំ និបតន្តិ, តេ ភិន្ទន្តិ ច មត្ថក’’ន្តិ។ –
ឱសានគាថមាហ។ តត្ថ ធម្មេនាតិ អនុរូបការណេន។ តេតិ តវ, តស្មិំ បច្ចេកពុទ្ធេ អបរជ្ឈន្តេន តយា កតស្ស បាបកម្មស្ស អនុច្ឆវិកមេវេតំ ផលំ តុយ្ហំ ឧបនីតំ។ តស្មា កេនចិ ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា អបិ សម្មាសម្ពុទ្ធេនបិ អប្បដិពាហនីយមេតន្តិ ទស្សេតិ។
ឯវញ្ច បន វត្វា តតោ នគរេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា កតភត្តកិច្ចោ សាយន្ហសមយេ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា តំ បវត្តិំ ភគវតោ អារោចេសិ។ ភគវា តមត្ថំ អដ្ឋុប្បត្តិំ កត្វា សម្បត្តបរិសាយ ធម្មំ ទេសេន្តោ បច្ចេកពុទ្ធានំ គុណានុភាវំ កម្មានញ្ច អវញ្ឈតំ បកាសេសិ, មហាជនោ សំវេគជាតោ ហុត្វា បាបំ បហាយ ទានាទិបុញ្ញនិរតោ អហោសីតិ។
សដ្ឋិកូដបេតវត្ថុវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
ឥតិ ខុទ្ទក-អដ្ឋកថាយ បេតវត្ថុស្មិំ
សោឡសវត្ថុបដិមណ្ឌិតស្ស
ចតុត្ថស្ស មហាវគ្គស្ស អត្ថសំវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
និគមនកថា
ឯត្តាវតា
យេ តេ បេតេសុ និព្ពត្តា, សត្តា ទុក្កដការិនោ;
យេហិ កម្មេហិ តេសំ តំ, បាបកំ កដុកប្ផលំ។
បច្ចក្ខតោ វិភាវេន្តី, បុច្ឆាវិស្សជ្ជនេហិ ច;
យា
យំ កថាវត្ថុកុសលា, សុបរិញ្ញាតវត្ថុកា;
បេតវត្ថូតិ នាមេន, សង្គាយិំសុ មហេសយោ។
តស្ស អត្ថំ បកាសេតុំ, បោរាណដ្ឋកថានយំ;
និស្សាយ យា សមារទ្ធា, អត្ថសំវណ្ណនា មយា។
យា តត្ថ បរមត្ថានំ, តត្ថ តត្ថ យថារហំ;
បកាសនា បរមត្ថ-ទីបនី នាម នាមតោ។
សម្បត្តា បរិនិដ្ឋានំ, អនាកុលវិនិច្ឆយា;
សា បន្នរសមត្តាយ, បាឡិយា ភាណវារតោ។
ឥតិ តំ សង្ខរោន្តេន, យំ តំ អធិគតំ មយា;
បុញ្ញំ តស្សានុភាវេន, លោកនាថស្ស សាសនំ។
ឱគាហេត្វា វិសុទ្ធាយ, សីលាទិបដិបត្តិយា;
សព្ពេបិ ទេហិនោ ហោន្តុ, វិមុត្តិរសភាគិនោ។
ចិរំ
តស្មិំ សគារវា និច្ចំ, ហោន្តុ សព្ពេបិ បាណិនោ។
សម្មា
សទ្ធម្មនិរតោ លោកំ, ធម្មេនេវ បសាសតូតិ។
ឥតិ ពទរតិត្ថវិហារវាសិនា មុនិវរយតិនា
ភទន្តេន អាចរិយធម្មបាលេន កតា បេតវត្ថុអត្ថសំវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
បេតវត្ថុ-អដ្ឋកថា សមត្តា។