១២. បទុមុត្តរពុទ្ធវំសវណ្ណនា
នារទពុទ្ធស្ស បទុមុត្តរោ នាម ពុទ្ធោ លោកេ ឧទបាទិ។ សោបិ បារមិយោ បូរេត្វា តុសិតបុរេ និព្ពត្តិត្វា តតោ ចវិត្វា ហំសវតីនគរេ សព្ពជនានន្ទករស្សានន្ទស្ស នាម រញ្ញោ អគ្គមហេសិយា ឧទិតោទិតកុលេ ជាតាយ សុជាតាយ ទេវិយា កុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ អគ្គហេសិ។ សា ទេវតាហិ កតារក្ខា ទសន្នំ មាសានំ អច្ចយេន ហំសវតុយ្យានេ បទុមុត្តរកុមារំ វិជាយិ។ បដិសន្ធិយញ្ចស្ស ជាតិយញ្ច ហេដ្ឋា វុត្តប្បការានិ បាដិហារិយានិ អហេសុំ។
តស្ស កិរ ជាតិយំ បទុមវស្សំ វស្សិ។ តេនស្ស នាមគ្គហណទិវសេ ញាតកា ‘‘បទុមុត្តរកុមារោ’’ត្វេវ នាមំ អកំសុ។ សោ ទសវស្សសហស្សានិ អគារំ អជ្ឈាវសិ។ នរវាហន-យសវាហន-វសវត្តិនាមកា តិណ្ណំ ឧតូនំ អនុច្ឆវិកា តយោ ចស្ស បាសាទា អហេសុំ។ វសុទត្តាទេវិប្បមុខានំ ឥត្ថីនំ សតសហស្សានិ វីសតិសហស្សានិ ច បច្ចុបដ្ឋិតានិ អហេសុំ។ សោ វសុទត្តាយ ទេវិយា បុត្តេ សព្ពគុណានុត្តរេ ឧត្តរកុមារេ នាម ឧប្បន្នេ ចត្តារិ និមិត្តានិ ទិស្វា – ‘‘មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ។ តស្ស ចិន្តិតមត្តេវ វសវត្តិនាមកោ បាសាទោ កុម្ភការចក្កំ វិយ អាកាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា ទេវវិមានមិវ បុណ្ណចន្ទោ វិយ ច គគនតលេន គន្ត្វា ពោធិរុក្ខំ មជ្ឈេករោន្តោ សោភិតពុទ្ធវំសវណ្ណនាយ អាគតបាសាទោ វិយ ភូមិយំ ឱតរិ។
មហាបុរិសោ កិរ តតោ បាសាទតោ ឱតរិត្វា អរហត្តទ្ធជភូតានិ កាសាយានិ វត្ថានិ ទេវទត្តិយានិ បារុបិត្វា តត្ថេវ បព្ពជិ។ បាសាទោ បនាគន្ត្វា សកដ្ឋានេយេវ អដ្ឋាសិ។ មហាសត្តេន សហគតាយ បរិសាយ ឋបេត្វា ឥត្ថិយោ សព្ពេ បព្ពជិំសុ។ មហាបុរិសោ តេហិ សហ សត្តាហំ បធានចរិយំ ចរិត្វា វិសាខបុណ្ណមាយ ឧជ្ជេនិនិគមេ
១.
‘‘នារទស្ស អបរេន, សម្ពុទ្ធោ ទ្វិបទុត្តមោ;
បទុមុត្តរោ នាម ជិនោ, អក្ខោភោ សាគរូបមោ។
២.
‘‘មណ្ឌកប្បោ វា សោ អាសិ, យម្ហិ ពុទ្ធោ អជាយថ;
ឧស្សន្នកុសលា ជនតា, តម្ហិ កប្បេ អជាយថា’’តិ។
តត្ថ សាគរូបមោតិ សាគរសទិសគម្ភីរភាវោ។ មណ្ឌកប្បោ វា សោ អាសីតិ ឯត្ថ យស្មិំ កប្បេ ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តិ, អយំ មណ្ឌកប្បោ នាម។ ទុវិធោ ហិ កប្បោ សុញ្ញកប្បោ អសុញ្ញកប្បោ ចាតិ។ តត្ថ សុញ្ញកប្បេ ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធចក្កវត្តិនោ ន ឧប្បជ្ជន្តិ។ តស្មា គុណវន្តបុគ្គលសុញ្ញត្តា ‘‘សុញ្ញកប្បោ’’តិ វុច្ចតិ។
អសុញ្ញកប្បោ បញ្ចវិធោ – សារកប្បោ មណ្ឌកប្បោ វរកប្បោ សារមណ្ឌកប្បោ ភទ្ទកប្បោតិ។ តត្ថ គុណសាររហិតេ កប្បេ គុណសារុប្បាទកស្ស គុណសារជននស្ស ឯកស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស បាតុភាវេន ‘‘សារកប្បោ’’តិ វុច្ចតិ។ យស្មិំ បន កប្បេ ទ្វេ លោកនាយកា ឧប្បជ្ជន្តិ, សោ ‘‘មណ្ឌកប្បោ’’តិ វុច្ចតិ។ យស្មិំ កប្បេ តយោ ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តិ, តេសុ បឋមោ ទុតិយំ ព្យាករោតិ, ទុតិយោ តតិយន្តិ, តត្ថ មនុស្សា បមុទិតហទយា អត្តនា បត្ថិតបណិធានវសេន វរយន្តិ។ តស្មា ‘‘វរកប្បោ’’តិ វុច្ចតិ។ យត្ថ បន កប្បេ ‘‘សារមណ្ឌកប្បោ’’តិ វុច្ចតិ។ យស្មិំ កប្បេ បញ្ច ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តិ, សោ ‘‘ភទ្ទកប្បោ’’តិ វុច្ចតិ។ សោ បន អតិទុល្លភោ។ តស្មិំ បន កប្បេ យេភុយ្យេន សត្តា កល្យាណសុខពហុលា ហោន្តិ។ យេភុយ្យេន តិហេតុកា កិលេសក្ខយំ ករោន្តិ, ទុហេតុកា សុគតិគាមិនោ
‘‘ឯកោ ពុទ្ធោ សារកប្បេ, មណ្ឌកប្បេ ជិនា ទុវេ;
វរកប្បេ តយោ ពុទ្ធា, សារមណ្ឌេ ចតុរោ ពុទ្ធា;
បញ្ច ពុទ្ធា ភទ្ទកប្បេ, តតោ នត្ថាធិកា ជិនា’’តិ។
យស្មិំ បន កប្បេ បទុមុត្តរទសពលោ ឧប្បជ្ជិ, សោ សារកប្បោបិ សមានោ គុណសម្បត្តិយា មណ្ឌកប្បសទិសត្តា ‘‘មណ្ឌកប្បោ’’តិ វុត្តោ។ ឱបម្មត្ថេ វា-សទ្ទោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឧស្សន្នកុសលាតិ ឧបចិតបុញ្ញា។ ជនតាតិ ជនសមូហោ។
បទុមុត្តរោ បន បរិសុត្តរោ ភគវា សត្តាហំ ពោធិបល្លង្កេ វីតិនាមេត្វា – ‘‘បថវិយំ បាទំ និក្ខិបិស្សាមី’’តិ ទក្ខិណំ សំយុត្តភាណកា វទន្តិ។
អថ សព្ពលោកុត្តរោ បទុមុត្តរោ ភគវា ព្រហ្មាយាចនំ សម្បដិច្ឆិត្វា ធម្មទេសនាយ ភាជនភូតេ សត្តេ ឱលោកេន្តោ មិថិលនគរេ ទេវលំ
៣.
‘‘បទុមុត្តរស្ស
កោដិសតសហស្សានំ, ធម្មាភិសមយោ អហូ’’តិ។
អថាបរេន សមយេន សរទតាបសសមាគមេ មហាជនំ និរយសន្តាបេន សន្តាបេត្វា ធម្មំ ទេសេន្តោ សត្តតិំសសតសហស្សសង្ខេ សត្តកាយេ ធម្មាមតំ បាយេសិ, សោ ទុតិយោ ធម្មាភិសមយោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –
៤.
‘‘តតោ បរម្បិ វស្សន្តេ, តប្បយន្តេ ច បាណិនោ;
សត្តត្តិំសសតសហស្សានំ, ទុតិយាភិសមយោ អហូ’’តិ។
យទា បន អានន្ទមហារាជា វីសតិយា បុរិសសហស្សេហិ វីសតិយា អមច្ចេហិ ច សទ្ធិំ បទុមុត្តរស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ មិថិលនគរេ បាតុរហោសិ។ បទុមុត្តរោ ច ភគវា តេ សព្ពេ ឯហិភិក្ខុបព្ពជ្ជាយ បព្ពាជេត្វា តេហិ បរិវុតោ គន្ត្វា បិតុសង្គហំ កុរុមានោ
៥.
‘‘យម្ហិ កាលេ មហាវីរោ, អានន្ទំ ឧបសង្កមិ;
បិតុសន្តិកំ ឧបគន្ត្វា, អាហនី អមតទុន្ទុភិំ។
៦.
‘‘អាហតេ
បញ្ញាសសតសហស្សានំ, តតិយាភិសមយោ អហូ’’តិ។
តត្ថ អានន្ទំ ឧបសង្កមីតិ បិតរំ អានន្ទរាជានំ សន្ធាយ វុត្តំ។ អាហនីតិ អភិហនិ។ អាហតេតិ អាហតាយ។ អមតភេរិម្ហីតិ អមតភេរិយា, លិង្គវិបល្លាសោ ទដ្ឋព្ពោ។ ‘‘អាសេវិតេ’’តិបិ បាឋោ, តស្ស អាសេវិតាយាតិ អត្ថោ។ វស្សន្តេ ធម្មវុដ្ឋិយាតិ ធម្មវស្សំ វស្សន្តេតិ អត្ថោ។ ឥទានិ អភិសមយករណូបាយំ ទស្សេន្តោ –
៧.
‘‘ឱវាទកោ វិញ្ញាបកោ, តារកោ សព្ពបាណិនំ;
ទេសនាកុសលោ ពុទ្ធោ, តារេសិ ជនតំ ពហុ’’ន្តិ។ – អាហ;
តត្ថ ឱវាទកោតិ សរណសីលធុតង្គសមាទានគុណានិសំសវណ្ណនាយ ឱវទតីតិ ឱវាទកោ។ វិញ្ញាបកោតិ ចតុសច្ចំ វិញ្ញាបេតីតិ វិញ្ញាបកោ, ពោធកោ។ តារកោតិ ចតុរោឃតារកោ។
យទា បន សត្ថា មិថិលនគរេ មិថិលុយ្យានេ កោដិសតសហស្សភិក្ខុគណមជ្ឈេ មាឃបុណ្ណមាយ បុណ្ណចន្ទសទិសវទនោ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិ, សោ បឋមោ សន្និបាតោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –
៨.
‘‘សន្និបាតា តយោ អាសុំ, បទុមុត្តរស្ស សត្ថុនោ;
កោដិសតសហស្សានំ, បឋមោ អាសិ សមាគមោ’’តិ។
យទា បន ភគវា វេភារបព្ពតកូដេ វស្សាវាសំ វសិត្វា បព្ពតសន្ទស្សនត្ថំ អាគតស្ស មហាជនស្ស ធម្មំ ទេសេត្វា នវុតិកោដិសហស្សានិ ឯហិភិក្ខុភាវេន បព្ពាជេត្វា តេហិ បរិវុតោ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិ, សោ ទុតិយោ សន្និបាតោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –
៩.
‘‘យទា ពុទ្ធោ អសមសមោ, វសិ វេភារបព្ពតេ;
នវុតិកោដិសហស្សានំ, ទុតិយោ អាសិ សមាគមោ’’តិ។
បុន
១០.
‘‘បុន ចារិកំ បក្កន្តេ, គាមនិគមរដ្ឋតោ;
អសីតិកោដិសហស្សានំ, តតិយោ អាសិ សមាគមោ’’តិ។
តត្ថ គាមនិគមរដ្ឋតោតិ គាមនិគមរដ្ឋេហិ។ អយមេវ វា បាឋោ, តស្ស គាមនិគមរដ្ឋេហិ និក្ខមិត្វា បព្ពជិតានន្តិ អត្ថោ។
តទា អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ អនេកធនកោដិកោ ជដិលោ នាម មហារដ្ឋិកោ ហុត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស សង្ឃស្ស សចីវរំ វរទានមទាសិ។ សោបិ តំ ភត្តានុមោទនាវសានេ ‘‘អនាគតេ កប្បសតសហស្សមត្ថកេ គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ ព្យាកាសិ។ តេន វុត្តំ –
១១.
‘‘អហំ
សម្ពុទ្ធប្បមុខំ សង្ឃំ, សភត្តំ ទុស្សមទាសហំ។
១២.
‘‘សោបិ មំ ពុទ្ធោ ព្យាកាសិ, សង្ឃមជ្ឈេ និសីទិយ;
សតសហស្សេ ឥតោ កប្បេ, អយំ ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ។
១៣.
‘‘បធានំ បទហិត្វាន…បេ.… ហេស្សាម សម្មុខា ឥមំ។
១៤.
‘‘តស្សាបិ វចនំ សុត្វា, ឧត្តរិំ វតមធិដ្ឋហិំ;
អកាសិំ ឧគ្គទឡ្ហំ ធិតិំ, ទសបារមិបូរិយា’’តិ។
តត្ថ សម្ពុទ្ធប្បមុខំ សង្ឃន្តិ ពុទ្ធប្បមុខស្ស សង្ឃស្ស, សាមិអត្ថេ ឧបយោគវចនំ។ សភត្តំ ទុស្សមទាសហន្តិ សចីវរំ ភត្តំ អទាសិំ អហន្តិ អត្ថោ។ ឧគ្គទឡហន្តិ អតិទឡ្ហំ។ ធិតិន្តិ វីរិយំ អកាសិន្តិ អត្ថោ។
បទុមុត្តរស្ស បន ភគវតោ កាលេ តិត្ថិយា នាម នាហេសុំ។ សព្ពេ ទេវមនុស្សា ពុទ្ធមេវ សរណមគមំសុ។ តេន វុត្តំ –
១៥.
‘‘ព្យាហតា តិត្ថិយា សព្ពេ, វិមនា ទុម្មនា តទា;
ន តេសំ កេចិ បរិចរន្តិ, រដ្ឋតោ និច្ឆុភន្តិ តេ។
១៦.
‘‘សព្ពេ
តុវំ នាថោ មហាវីរ, សរណំ ហោហិ ចក្ខុម។
១៧.
‘‘អនុកម្បកោ ការុណិកោ, ហិតេសី សព្ពបាណិនំ;
សម្បត្តេ តិត្ថិយេ សព្ពេ, បញ្ចសីលេ បតិដ្ឋហិ។
១៨.
‘‘ឯវំ
វិចិត្តំ អរហន្តេហិ, វសីភូតេហិ តាទិហី’’តិ។
តត្ថ ព្យាហតាតិ វិហតមានទប្បា។ តិត្ថិយាតិ ឯត្ថ តិត្ថំ វេទិតព្ពំ, តិត្ថករោ វេទិតព្ពោ, តិត្ថិយា វេទិតព្ពា។ តត្ថ សស្សតាទិទិដ្ឋិវសេន តរន្តិ ឯត្ថាតិ តិត្ថំ, លទ្ធិ។ តស្សា លទ្ធិយា ឧប្បាទកោ តិត្ថករោ, តិត្ថេ ភវា តិត្ថិយាតិ។ បទុមុត្តរស្ស កិរ ភគវតោ កាលេ តិត្ថិយា នាហេសុំ។ យេ បន សន្តិ, តេបិ ឦទិសា អហេសុន្តិ ទស្សនត្ថំ ‘‘ព្យាហតា តិត្ថិយា’’តិអាទិ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ វិមនាតិ វិរូបមានសា។ ទុម្មនាតិ តស្សេវ វេវចនំ។ ន តេសំ កេចិ បរិចរន្តីតិ តេសំ អញ្ញតិត្ថិយានំ កេចិបិ បុរិសា បរិកម្មំ ន ករោន្តិ, ន ភិក្ខំ ទេន្តិ, ន សក្ករោន្តិ, ន គរុំ ករោន្តិ, ន មានេន្តិ, ន បូជេន្តិ, ន អាសនា វុដ្ឋហន្តិ, ន អញ្ជលិកម្មំ ករោន្តីតិ អត្ថោ។ រដ្ឋតោតិ សកលរដ្ឋតោបិ។ និច្ឆុភន្តីតិ នីហរន្តិ, ឧស្សាទេន្តិ តេសំ និវាសំ ន ទេន្តីតិ អត្ថោ។ តេតិ តិត្ថិយា។
ឧបគញ្ឆុំ ពុទ្ធសន្តិកេតិ ឯវំ តេហិ រដ្ឋវាសីហិ មនុស្សេហិ ឧស្សាទិយមានា សព្ពេបិ អញ្ញតិត្ថិយា សមាគន្ត្វា បទុមុត្តរទសពលមេវ សរណមគមំសុ។ ‘‘ត្វំ អម្ហាកំ សត្ថា នាថោ គតិ បរាយនំ សរណ’’ន្តិ ឯវំ វត្វា សរណមគមំសូតិ អត្ថោ។ អនុកម្បតីតិ អនុកម្បកោ។ ករុណាយ ចរតីតិ ការុណិកោ។ សម្បត្តេតិ សមាគតេ សរណមុបគតេ តិត្ថិយេ។ បញ្ចសីលេ បតិដ្ឋហីតិ បញ្ចសុ សីលេសុ បតិដ្ឋាបេសីតិ អត្ថោ។ និរាកុលន្តិ អនាកុលំ, អញ្ញេហិ លទ្ធិកេហិ អសម្មិស្សន្តិ អត្ថោ។ សុញ្ញកន្តិ សុញ្ញំ រិត្តំ តេហិ តិត្ថិយេហិ។ តន្តិ តំ ភគវតោ សាសនន្តិ វចនសេសោ ទដ្ឋព្ពោ។ វិចិត្តន្តិ វិចិត្តវិចិត្តំ។ វសីភូតេហីតិ វសីភាវប្បត្តេហិ។
តស្ស
១៩.
‘‘នគរំ ហំសវតី នាម, អានន្ទោ នាម ខត្តិយោ;
សុជាតា នាម ជនិកា, បទុមុត្តរស្ស សត្ថុនោ។
២៤.
‘‘ទេវលោ
សុមនោ នាមុបដ្ឋាកោ, បទុមុត្តរស្ស មហេសិនោ។
២៥.
‘‘អមិតា ច អសមា ច, អហេសុំ អគ្គសាវិកា;
ពោធិ តស្ស ភគវតោ, សលលោតិ បវុច្ចតិ។
២៧.
‘‘អដ្ឋបណ្ណាសរតនំ, អច្ចុគ្គតោ មហាមុនិ;
កញ្ចនគ្ឃិយសង្កាសោ, ទ្វត្តិំសវរលក្ខណោ។
២៨.
‘‘កុដ្ដា កវាដា ភិត្តី ច, រុក្ខា នគសិលុច្ចយា;
ន តស្សាវរណំ អត្ថិ, សមន្តា ទ្វាទសយោជនេ។
២៩.
‘‘វស្សសតសហស្សានិ, អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ។
៣០.
‘‘សន្តារេត្វា ពហុជនំ, ឆិន្ទិត្វា សព្ពសំសយំ;
ជលិត្វា អគ្គិក្ខន្ធោវ, និព្ពុតោ សោ សសាវកោ’’តិ។
តត្ថ នគសិលុច្ចយាតិ នគសង្ខាតា សិលុច្ចយា។ អាវរណន្តិ បដិច្ឆាទនំ តិរោករណំ។ ទ្វាទសយោជនេតិ សមន្តតោ ទ្វាទសយោជនេ ឋានេ ភគវតោ សរីរប្បភា ផរិត្វា រត្តិន្ទិវំ តិដ្ឋតីតិ អត្ថោ។ សេសគាថាសុ សព្ពត្ថ បាកដមេវាតិ។
ឥតោ បដ្ឋាយ បារមិបូរណាទិបុនប្បុនាគតមត្ថំ សង្ខិបិត្វា វិសេសត្ថមេវ វត្វា គមិស្សាម។ យទិ
បទុមុត្តរពុទ្ធវំសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
និដ្ឋិតោ ទសមោ ពុទ្ធវំសោ។