១៤. សុជាតពុទ្ធវំសវណ្ណនា
តតោ សុជាតោ នាម សត្ថា លោកេ ឧទបាទិ។ សោបិ បារមិយោ បូរេត្វា តុសិតបុរេ និព្ពត្តិត្វា តតោ ចវិត្វា សុមង្គលនគរេ ឧគ្គតស្ស នាម រញ្ញោ កុលេ បភាវតិយា នាម អគ្គមហេសិយា កុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ គហេត្វា ទសន្នំ មាសានំ អច្ចយេន មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមិ។ នាមគ្គហណទិវសេ ចស្ស នាមំ ករោន្តោ
សោ ចត្តារិ និមិត្តានិ ទិស្វា សិរីនន្ទាទេវិយា ឧបសេនេ នាម បុត្តេ ឧប្បន្នេ ហំសវហំ នាម វរតុរង្គមារុយ្ហ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិត្វា បព្ពជិ។ តំ បន បព្ពជន្តំ មនុស្សានំ កោដិ អនុបព្ពជិ។ អថ សោ តេហិ បរិវុតោ នវ មាសេ បធានចរិយំ ចរិត្វា វិសាខបុណ្ណមាយ សិរីនន្ទននគរេ សិរីនន្ទនសេដ្ឋិស្ស ធីតាយ ទិន្នំ បរមមធុរំ មធុបាយាសំ បរិភុញ្ជិត្វា សាលវនេ ទិវាវិហារំ វីតិនាមេត្វា សាយន្ហសមយេ សុនន្ទាជីវកេន ទិន្នា អដ្ឋ តិណមុដ្ឋិយោ គហេត្វា វេឡុពោធិំ
យទា បន ភគវា សុទស្សនុយ្យានទ្វារេ មហាសាលមូលេ យមកបាដិហារិយំ កត្វា ទេវេសុ តាវតិំសេសុ វស្សាវាសំ ឧបាគមិ, តទា សត្តត្តិំសសតសហស្សានំ ធម្មាភិសមយោ អហោសិ។ អយំ ទុតិយោ អភិសមយោ អហោសិ។ យទា បន សុជាតោ ទសពលោ បិតុសន្តិកំ អគមាសិ, តទា សដ្ឋិសតសហស្សានំ ធម្មាភិសមយោ អហោសិ។ អយំ តតិយោ អភិសមយោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –
១.
‘‘តត្ថេវ
សីហហនុសភក្ខន្ធោ, អប្បមេយ្យោ ទុរាសទោ។
២.
‘‘ចន្ទោវ
ឯវំ សោភតិ សម្ពុទ្ធោ, ជលន្តោ សិរិយា សទា។
៣.
‘‘បាបុណិត្វាន សម្ពុទ្ធោ, កេវលំ ពោធិមុត្តមំ;
សុមង្គលម្ហិ នគរេ, ធម្មចក្កំ បវត្តយិ។
៤.
‘‘ទេសេន្តេ បវរំ ធម្មំ, សុជាតេ លោកនាយកេ;
អសីតិកោដី អភិសមិំសុ, បឋមេ ធម្មទេសនេ។
៥.
‘‘យទា សុជាតោ អមិតយសោ, ទេវេ វស្សំ ឧបាគមិ;
សត្តត្តិំសសតសហស្សានំ, ទុតិយាភិសមយោ អហុ។
៦.
‘‘យទា សុជាតោ អសមសមោ, ឧបគច្ឆិ បិតុសន្តិកំ;
សដ្ឋិសតសហស្សានំ, តតិយាភិសមយោ អហូ’’តិ។
តត្ថ តត្ថេវ មណ្ឌកប្បម្ហីតិ យស្មិំ មណ្ឌកប្បេ សុមេធោ ភគវា ឧប្បន្នោ, តត្ថេវ កប្បេ សុជាតោបិ ភគវា ឧប្បន្នោតិ អត្ថោ។ សីហហនូតិ ឧសភក្ខន្ធោតិ ឧសភស្សេវ សមប្បវដ្ដក្ខន្ធោ, សុវដ្ដិតសុវណ្ណាលិង្គសទិសក្ខន្ធោតិ អត្ថោ។ សតរំសីវាតិ ទិវសករោ វិយ។ សិរិយាតិ ពុទ្ធសិរិយា។ ពោធិមុត្តមន្តិ ឧត្តមំ សម្ពោធិំ។
សុធម្មវតីនគរេ សុធម្មុយ្យានេ អាគតានំ មនុស្សានំ ធម្មំ ទេសេត្វា សដ្ឋិសតសហស្សានិ ឯហិភិក្ខុភាវេន បព្ពាជេត្វា តេសំ មជ្ឈេ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិ, សោ បឋមោ សន្និបាតោ អហោសិ។ តតោ បរំ តិទិវោរោហណេ ភគវតោ បញ្ញាសសតសហស្សានំ ទុតិយោ សន្និបាតោ អហោសិ។ បុន ‘‘សុទស្សនកុមារោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បត្តោ’’តិ សុត្វា ‘‘មយម្បិ បព្ពជិស្សាមា’’តិ អាគតានិ ចត្តារិ បុរិសសតសហស្សានិ គហេត្វា សុទស្សនត្ថេរោ សុជាតំ នរាសភំ
៧.
‘‘សន្និបាតា
ខីណាសវានំ វិមលានំ, សន្តចិត្តាន តាទិនំ។
៨.
‘‘អភិញ្ញាពលប្បត្តានំ, អប្បត្តានំ ភវាភវេ;
សដ្ឋិសតសហស្សានិ, បឋមំ សន្និបតិំសុ តេ។
៩.
‘‘បុនាបរំ សន្និបាតេ, តិទិវោរោហណេ ជិនេ;
បញ្ញាសសតសហស្សានំ, ទុតិយោ អាសិ សមាគមោ។
១០.
‘‘ឧបសង្កមន្តោ នរាសភំ, សុទស្សនោ អគ្គសាវកោ;
ចតូហិ សតសហស្សេហិ, សម្ពុទ្ធំ ឧបសង្កមី’’តិ។
តត្ថ អប្បត្តានន្តិ ភវាភវេ អសម្បត្តានន្តិ អត្ថោ។ ‘‘អប្បវត្តា ភវាភវេ’’តិបិ បាឋោ, សោយេវត្ថោ។ តិទិវោរោហណេតិ សគ្គលោកតោ ឱតរន្តេ កត្តុការកេ ទដ្ឋព្ពោ។ ការកវិបល្លាសេន វុត្តំ។ អថ វា តិទិវោរោហណេតិ តិទិវតោ ឱតរណេ។ ជិនេតិ ជិនស្ស, សាមិអត្ថេ ភុម្មំ ទដ្ឋព្ពំ។
តទា កិរ អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ ចក្កវត្តិរាជា ហុត្វា ‘‘ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បន្នោ’’តិ សុត្វា ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ធម្មកថំ សុត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស សត្តហិ រតនេហិ សទ្ធិំ ចតុមហាទីបរជ្ជំ ទត្វា សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិ។ សកលទីបវាសិនោ
១១.
‘‘អហំ តេន សមយេន, ចតុទីបម្ហិ ឥស្សរោ;
អន្តលិក្ខចរោ អាសិំ, ចក្កវត្តី មហព្ពលោ។
១៣.
‘‘ចតុទីបេ មហារជ្ជំ រតនេ សត្ត ឧត្តមេ;
ពុទ្ធេ និយ្យាតយិត្វាន, បព្ពជិំ តស្ស សន្តិកេ។
១៤.
‘‘អារាមិកា
ឧបនេន្តិ ភិក្ខុសង្ឃស្ស, បច្ចយំ សយនាសនំ។
១៥.
‘‘សោបិ
តិំសកប្បសហស្សម្ហិ, អយំ ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ។
១៦.
‘‘បធានំ បទហិត្វាន…បេ.… ហេស្សាម សម្មុខា ឥមំ។
១៧.
‘‘តស្សាបិ ចវនំ សុត្វា, ភិយ្យោ ហាសំ ជនេសហំ;
អធិដ្ឋហិំ វតំ ឧគ្គំ, ទសបារមិបូរិយា។
១៨.
‘‘សុត្តន្តំ វិនយញ្ចាបិ, នវង្គំ សត្ថុសាសនំ;
សព្ពំ បរិយាបុណិត្វាន, សោភយិំ ជិនសាសនំ។
១៩.
‘‘តត្ថប្បមត្តោ វិហរន្តោ, ព្រហ្មំ ភាវេត្វ ភាវនំ;
អភិញ្ញាបារមិំ គន្ត្វា, ព្រហ្មលោកមគញ្ឆហ’’ន្តិ។
តត្ថ ចតុទីបម្ហីតិ សបរិវារទីបានំ ចតុន្នំ មហាទីបានន្តិ អត្ថោ។ អន្តលិក្ខចរោតិ ចក្ករតនំ បុរក្ខត្វា អាកាសចរោ។ រតនេ សត្តាតិ ហត្ថិរតនាទីនិ សត្ត រតនានិ។ ឧត្តមេតិ ឧត្តមានិ។ អថ វា ឧត្តមេ ពុទ្ធេតិ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ និយ្យាតយិត្វានាតិ ទត្វាន។ ឧដ្ឋានន្តិ រដ្ឋុប្បាទំ, អាយន្តិ អត្ថោ។ បដិបិណ្ឌិយាតិ រាសិំ កត្វា សំកឌ្ឍិត្វា។ បច្ចយន្តិ ទសសហស្សិម្ហិ ឥស្សរោតិ ទសសហស្សិលោកធាតុយំ ឥស្សរោ, តទេតំ ជាតិក្ខេត្តំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ អនន្តានំ លោកធាតូនំ ឥស្សរោ ភគវា។ តិំសកប្បសហស្សម្ហីតិ ឥតោ បដ្ឋាយ តិំសកប្បសហស្សានំ មត្ថកេតិ អត្ថោ។
តស្ស បន សុជាតស្ស ភគវតោ សុមង្គលំ នាម នគរំ អហោសិ, ឧគ្គតោ នាម រាជា បិតា, បភាវតី នាម មាតា, សុទស្សនោ ច សុទេវោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, នារទោ នាមុបដ្ឋាកោ, នាគា ច នាគសមាលា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, មហាវេឡុរុក្ខោ ពោធិ, សោ កិរ មន្ទច្ឆិទ្ទោ ឃនក្ខន្ធោ បរមរមណីយោ វេឡុរិយមណិវណ្ណេហិ វិមលេហិ បត្តេហិ សញ្ឆន្នវិបុលសាខោ មយូរបិញ្ឆកលាបោ វិយ វិរោចិត្ថ។ តស្ស បន ភគវតោ សរីរំ បណ្ណាសហត្ថុព្ពេធំ អហោសិ, អាយុ
២០.
‘‘សុមង្គលំ
មាតា បភាវតី នាម, សុជាតស្ស មហេសិនោ។
២៥.
‘‘សុទស្សនោ សុទេវោ ច, អហេសុំ អគ្គសាវកា;
នារទោ នាមុបដ្ឋាកោ, សុជាតស្ស មហេសិនោ។
២៦.
‘‘នាគោ ច នាគសមាលា ច, អហេសុំ អគ្គសាវិកា;
ពោធិ តស្ស ភគវតោ, មហាវេឡូតិ វុច្ចតិ។
២៧.
‘‘សោ ច រុក្ខោ ឃនក្ខន្ធោ, អច្ឆិទ្ទោ ហោតិ បត្តិកោ;
ឧជុ វំសោ ព្រហា ហោតិ, ទស្សនីយោ មនោរមោ។
២៨.
‘‘ឯកក្ខន្ធោ បវឌ្ឍិត្វា, តតោ សាខា បភិជ្ជតិ;
យថា សុពទ្ធោ មោរហត្ថោ, ឯវំ សោភតិ សោ ទុមោ។
២៩.
‘‘ន តស្ស កណ្ដកា ហោន្តិ, នាបិ ឆិទ្ទំ មហា អហុ;
វិត្ថិណ្ណសាខោ អវិរលោ, សន្ទច្ឆាយោ មនោរមោ។
៣១.
‘‘បញ្ញាសរតនោ អាសិ, ឧច្ចត្តនេន សោ ជិនោ;
សព្ពាការវរូបេតោ, សព្ពគុណមុបាគតោ។
៣២.
‘‘តស្ស
អប្បមាណោ អតុលិយោ, ឱបម្មេហិ អនូបមោ។
៣៣.
‘‘នវុតិវស្សសហស្សានិ, អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ។
៣៤.
‘‘យថាបិ
ឯវំ តទា បាវចនំ, អរហន្តេហិ ចិត្តិតំ។
៣៥.
‘‘សោ ច ពុទ្ធោ អសមសមោ, គុណានិ ច តានិ អតុលិយានិ;
សព្ពំ តមន្តរហិតំ, ននុ រិត្តា សព្ពសង្ខារា’’តិ។
តត្ថ អច្ឆិទ្ទោតិ អប្បច្ឆិទ្ទោ។ ‘‘អនុទរា កញ្ញា’’តិអាទីសុ វិយ ទដ្ឋព្ពំ។ កេចិ ‘‘ឆិទ្ទំ ហោតិ បរិត្តក’’ន្តិ បឋន្តិ។ បត្តិកោតិ ពហុបត្តោ, កាចមណិវណ្ណេហិ ឧជូតិ អវង្កោ អកុដិលោ។ វំសោតិ វេឡុ។ ព្រហាតិ សមន្តតោ មហា។ ឯកក្ខន្ធោតិ អវនិរុហោ ឯកោ អទុតិយោ ចាតិ អត្ថោ។ បវឌ្ឍិត្វាតិ វឌ្ឍិត្វា។ តតោ សាខា បភិជ្ជតីតិ តតោ វំសគ្គតោ បញ្ចវិធា សាខា និក្ខមិត្វា បភិជ្ជិត្ថ។ ‘‘តតោ សាខា បភិជ្ជថា’’តិបិ បាឋោ។ សុពទ្ធោតិ សុដ្ឋុ បញ្ចពន្ធនាការេន ពទ្ធោ។ មោរហត្ថោតិ អាតបសន្និវារណត្ថំ កតោ ពទ្ធោ មោរបិញ្ឆកលាបោ វុច្ចតិ។
ន តស្ស កណ្ដកា ហោន្តីតិ តស្ស វំសស្ស កណ្ដកិនោបិ រុក្ខស្ស កណ្ដកា នាហេសុំ។ អវិរលោតិ អវិរលសាខាសញ្ឆន្នោ។ សន្ទច្ឆាយោតិ ឃនច្ឆាយោ, អវិរលត្តាវ សន្ទច្ឆាយោតិ វុត្តោ។ បញ្ញាសរតនោ អាសីតិ បញ្ញាសហត្ថោ អហោសិ។ សព្ពាការវរូបេតោតិ សព្ពេន អាការេន វរេហិយេវ ឧបេតោ សព្ពាការវរូបេតោ នាម។ សព្ពគុណមុបាគតោតិ អនន្តរបទស្សេវ វេវចនមត្តំ។
អប្បមាណោតិ បមាណរហិតោ, បមាណំ គហេតុំ អសក្កុណេយ្យត្តា វា អប្បមាណោ។ អតុលិយោតិ អតុលោ, កេនចិ អសទិសោតិ អត្ថោ។ ឱបម្មេហីតិ ឧបមិតព្ពេហិ។ អនូបមោតិ ឧបមារហិតោ, ‘‘ឥមិនា ច ឥមិនា ច សទិសោ’’តិ វត្តុំ អសក្កុណេយ្យភាវតោ អនូបមោតិ អត្ថោ។ គុណានិ ច តានីតិ គុណា ច តេ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណាទយោ គុណាតិ អត្ថោ។ លិង្គវិបល្លាសេន វុត្តំ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
សុជាតពុទ្ធវំសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
និដ្ឋិតោ ទ្វាទសមោ ពុទ្ធវំសោ។