២០. ផុស្សពុទ្ធវំសវណ្ណនា
តស្ស ផុស្សោ នាម សត្ថា លោកេ ឧប្បជ្ជិ។ សោបិ ភគវា បារមិយោ បូរេត្វា តុសិតបុរេ និព្ពត្តិត្វា តតោ ចវិត្វា កាសិកនគរេ ជយសេនរញ្ញោ អគ្គមហេសិយា សិរិមាយ នាម ទេវិយា កុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ គហេត្វា ទសន្នំ មាសានំ អច្ចយេន សិរិមុយ្យានេ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមិ។ សោ នវវស្សសហស្សានិ អគារំ អជ្ឈាវសិ។ តស្ស កិរ គរុឡបក្ខ-ហំស-សុវណ្ណភារាតិ តយោ បាសាទា អហេសុំ។ កិសាគោតមិប្បមុខានិ តិំស ឥត្ថិសហស្សានិ បច្ចុបដ្ឋិតានិ អហេសុំ។
សោ ចត្តារិ និមិត្តានិ ទិស្វា កិសាគោតមិយា អនុបមេ នាម បុត្តេ ឧប្បន្នេ អលង្កតគជវរក្ខន្ធគតោ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិត្វា បព្ពជិ។ តំ បព្ពជិតំ ជនកោដិ អនុបព្ពជិ។ សោ តេហិ បរិវុតោ ឆ មាសេ បធានចរិយំ ចរិត្វា តតោ គណំ បហាយ សត្តាហំ ឯកចរិយំ អនុព្រូហយមានោ វសិត្វា វិសាខបុណ្ណមាយ អញ្ញតរេ នគរេ អញ្ញតរស្ស សេដ្ឋិនោ ធីតាយ សិរិវឌ្ឍាយ នាម ទិន្នំ មធុបាយាសំ បរិភុញ្ជិត្វា សិំសបាវនេ ទិវាវិហារំ វីតិនាមេត្វា សាយន្ហសមយេ សិរិវឌ្ឍេន នាម ឧបាសកេន ទិន្នា អដ្ឋ តិណមុដ្ឋិយោ គហេត្វា អាមលកពោធិំ ឧបសង្កមិត្វា សមារំ មារពលំ វិធមិត្វា សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ បត្វា – ‘‘អនេកជាតិសំសារំ…បេ.… តណ្ហានំ ខយមជ្ឈគា’’តិ ឧទានំ ឧទានេត្វា សត្តសត្តាហំ ពោធិសមីបេយេវ វីតិនាមេត្វា អត្តនា សទ្ធិំ បព្ពជិតានំ ភិក្ខូនំ កោដីនំ ធម្មបដិវេធសមត្ថតំ ទិស្វា អាកាសេន គន្ត្វា សង្កស្សនគរេ ឥសិបតនេ មិគទាយេ ឱតរិត្វា តេសំ មជ្ឈេ ធម្មចក្កំ បវត្តេសិ។ តទា កោដិសតសហស្សានំ បឋមោ អភិសមយោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –
១.
‘‘តត្ថេវ មណ្ឌកប្បម្ហិ, អហុ សត្ថា អនុត្តរោ;
អនូបមោ អសមសមោ, ផុស្សោ លោកគ្គនាយកោ។
២.
‘‘សោបិ សព្ពំ តមំ ហន្ត្វា, វិជដេត្វា មហាជដំ;
សទេវកំ តប្បយន្តោ, អភិវស្សិ អមតម្ពុនា។
៣.
‘‘ធម្មចក្កំ
កោដិសតសហស្សានំ, បឋមាភិសមយោ អហូ’’តិ។
តត្ថ តត្ថេវ មណ្ឌកប្បម្ហីតិ យស្មិំ កប្បេ ទ្វេ ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តិ, សោ ‘‘មណ្ឌកប្បោ’’តិ ហេដ្ឋា វុត្តោ។ វិជដេត្វាតិ បដិវិស្សជ្ជេត្វា។ មហាជដន្តិ ឯត្ថ ជដាតិ តណ្ហាយេតំ អធិវចនំ។ សា ហិ រូបាទីសុ អារម្មណេសុ ហេដ្ឋុបរិយវសេន បុនប្បុនំ ឧប្បជ្ជនតោ សំសិព្ពនតោ សុត្តគុម្ពជាលបូវសង្ខាតា ជដា វិយាតិ ជដាតិ វុត្តំ, តំ មហាជដំ។ សទេវកន្តិ សទេវកំ លោកំ។ អភិវស្សីតិ បាវស្សិ។ អមតម្ពុនាតិ អមតសង្ខាតេន ធម្មកថាសលិលេន តប្បយន្តោ បាវស្សីតិ អត្ថោ។
យទា បន ពារាណសីនគរេ សិរិវឌ្ឍោ នាម រាជា មហន្តំ ភោគក្ខន្ធំ បហាយ តាបសបព្ពជ្ជំ បព្ពជិ។ តេន សហ បព្ពជិតានំ តាបសានំ នវុតិសតសហស្សានិ អហេសុំ។ តេសំ ភគវា ធម្មំ ទេសេសិ។ តទា នវុតិយា សតសហស្សានំ ទុតិយាភិសមយោ អហោសិ។ យទា បន អត្តនោ បុត្តស្ស អនុបមកុមារស្ស ធម្មំ ទេសេសិ, តទា អសីតិយា សតសហស្សានំ តតិយោ អភិសមយោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –
៤.
‘‘នវុតិសតសហស្សានំ, ទុតិយាភិសមយោ អហុ;
អសីតិសតសហស្សានំ, តតិយាភិសមយោ អហូ’’តិ។
តតោ អបរេន សមយេន កណ្ណកុជ្ជនគរេ សុរក្ខិតោ រាជបុត្តោ ច បុរោហិតបុត្តោ ធម្មសេនកុមារោ ច ផុស្សេ សម្មាសម្ពុទ្ធេ អត្តនោ នគរំ សម្បត្តេ សដ្ឋិយា បុរិសសតសហស្សេហិ សទ្ធិំ បច្ចុគ្គន្ត្វា វន្ទិត្វា និមន្តេត្វា សត្តាហំ មហាទានំ ទត្វា ទសពលស្ស ធម្មកថំ សុត្វា ភគវតិ បសីទិត្វា តេ សបរិវារា បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិំសុ។ តេសំ សដ្ឋិយា ភិក្ខុសតសហស្សានំ មជ្ឈេ ភគវា បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិ, សោ បឋមោ សន្និបាតោ អហោសិ។ បុន កាសិនគរេ ជយសេនរញ្ញោ សដ្ឋិមត្តានំ ញាតីនំ សមាគមេ ពុទ្ធវំសំ ទេសេសិ, តំ សុត្វា បញ្ញាសសតសហស្សានិ ឯហិភិក្ខុបព្ពជ្ជាយ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិំសុ។ តេសំ មជ្ឈគតោ ភគវា បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិ, សោ ទុតិយោ សន្និបាតោ អហោសិ។ បុន មហាមង្គលសមាគមេ មង្គលកថំ សុត្វា ចត្តាលីសបុរិសសតសហស្សានិ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិំសុ។ តេសំ មជ្ឈគតោ សុគតោ
៥.
‘‘សន្និបាតា
ខីណាសវានំ វិមលានំ, សន្តចិត្តាន តាទិនំ។
៦.
‘‘សដ្ឋិសតសហស្សានំ
បញ្ញាសសតសហស្សានំ, ទុតិយោ អាសិ សមាគមោ។
៧.
‘‘ចត្តាលីសសតសហស្សានំ, តតិយោ អាសិ សមាគមោ;
អនុបាទា វិមុត្តានំ, វោច្ឆិន្នបដិសន្ធិន’’ន្តិ។
តទា អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ អរិន្ទមនគរេ វិជិតាវី នាម ខត្តិយោ ហុត្វា តស្ស ធម្មំ សុត្វា ភគវតិ បសីទិត្វា តស្ស មហាទានំ ទត្វា មហារជ្ជំ បហាយ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា តីណិ បិដកានិ ឧគ្គហេត្វា តេបិដកធរោ មហាជនស្ស ធម្មកថំ កថេសិ, សីលបារមិញ្ច បូរេសិ។ សោបិ នំ ‘‘ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ ព្យាកាសិ។ តេន វុត្តំ –
៨.
‘‘អហំ តេន សមយេន, វិជិតាវី នាម ខត្តិយោ;
ឆឌ្ឌយិត្វា មហារជ្ជំ, បព្ពជិំ តស្ស សន្តិកេ។
៩.
‘‘សោបិ មំ ពុទ្ធោ ព្យាកាសិ, ផុស្សោ លោកគ្គនាយកោ;
ទ្វេនវុតេ ឥតោ កប្បេ, អយំ ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ។
១០.
‘‘បធានំ បទហិត្វាន…បេ.… ទសបារមិបូរិយា។
១២.
‘‘សុត្តន្តំ វិនយញ្ចាបិ, នវង្គំ សត្ថុសាសនំ;
សព្ពំ បរិយាបុណិត្វា, សោភយិំ ជិនសាសនំ។
១៣.
‘‘តត្ថប្បមត្តោ វិហរន្តោ, ព្រហ្មំ ភាវេត្វ ភាវនំ;
អភិញ្ញាបារមិំ គន្ត្វា, ព្រហ្មលោកមគញ្ឆហ’’ន្តិ។
តស្ស បន ភគវតោ កាសិកំ នាម នគរំ អហោសិ។ ជយសេនោ នាម រាជា បិតា, សិរិមា នាម មាតា, សុរក្ខិតោ ច ធម្មសេនោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, សភិយោ នាមុបដ្ឋាកោ, ចាលា ច ឧបចាលា
១៤.
‘‘កាសិកំ នាម នគរំ, ជយសេនោ នាម ខត្តិយោ;
សិរិមា នាម ជនិកា, ផុស្សស្សាបិ មហេសិនោ…បេ.
ពោធិ តស្ស ភគវតោ, អាមណ្ឌោតិ បវុច្ចតិ…បេ.…។
២២.
‘‘អដ្ឋបណ្ណាសរតនំ, សោបិ អច្ចុគ្គតោ មុនិ;
សោភតេ សតរំសីវ, ឧឡុរាជាវ បូរិតោ។
២៣.
‘‘នវុតិវស្សសហស្សានិ, អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ។
២៤.
‘‘ឱវទិត្វា ពហូ សត្តេ, សន្តារេត្វា ពហូ ជនេ;
សោបិ សត្ថា អតុលយសោ, និព្ពុតោ សោ សសាវកោ’’តិ។
តត្ថ អាមណ្ឌោតិ អាមលករុក្ខោ។ ឱវទិត្វាតិ ឱវាទំ ទត្វា, អនុសាសិត្វាតិ អត្ថោ។ សោបិ សត្ថា អតុលយសោតិ សោបិ សត្ថា អមិតយសោតិ អត្ថោ។ ‘‘សោ ជហិត្វា អមិតយសោ’’តិបិ បាឋោ, តស្ស សោ សព្ពមេវ វុត្តប្បការំ វិសេសំ ហិត្វាតិ អត្ថោ។
ផុស្សោ កិរ សម្មាសម្ពុទ្ធោ កុសិនារាយំ សេនារាមេ បរិនិព្ពាយិ។ ធាតុយោ កិរស្ស វិត្ថារិកា អហេសុំ។ សេសគាថាសុ សព្ពត្ថ បាកដមេវាតិ។
ផុស្សពុទ្ធវំសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
និដ្ឋិតោ អដ្ឋារសមោ ពុទ្ធវំសោ។