៥. មង្គលពុទ្ធវំសវណ្ណនា
កោណ្ឌញ្ញេ មង្គលោ, សុមនោ, រេវតោ, សោភិតោតិ។ តត្ថ មង្គលោ បន លោកនាយកោ កប្បសតសហស្សាធិកានិ សោឡស អសង្ខ្យេយ្យានិ បារមិយោ បូរេត្វា តុសិតបុរេ និព្ពត្តិត្វា តត្ថ យាវតាយុកំ ឋត្វា បញ្ចសុ បុព្ពនិមិត្តេសុ ឧប្បន្នេសុ ពុទ្ធកោលាហលំ នាម
‘‘កាលោ
សទេវកំ តារយន្តោ, ពុជ្ឈស្សុ អមតំ បទ’’ន្តិ។ (ពុ. វំ. ១.៦៧);
ឯវំ ទេវេហិ អាយាចិតោ កតបញ្ចវិលោកនោ តុសិតា កាយា ចវិត្វា សព្ពនគរុត្តមេ ឧត្តរនគរេ អនុត្តរស្ស ឧត្តរស្ស នាម រញ្ញោ កុលេ ឧត្តរាយ នាម ទេវិយា កុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ។ តទា អនេកានិ បាដិហារិយានិ បាតុរហុំ។ តានិ ទីបង្ករពុទ្ធវំសេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។ តស្សា ឧត្តរាយ កិរ មហាទេវិយា កុច្ឆិស្មិំ សព្ពលោកមង្គលស្ស មង្គលស្ស មហាសត្តស្ស បដិសន្ធិគ្គហណតោ បដ្ឋាយ សរីរប្បភា រត្តិន្ទិវំ អសីតិហត្ថប្បមាណំ បទេសំ ផរិត្វា ចន្ទាលោកសូរិយាលោកេហិ អនភិភវនីយា ហុត្វា អដ្ឋាសិ។ សា ច អញ្ញេនាលោកេន វិនា អត្តនោ សរីរប្បភាសមុទយេនេវ អន្ធការំ វិធមិត្វា អដ្ឋសដ្ឋិយា ធាតីហិ បរិចារិយមានា វិចរតិ។
សា កិរ ទេវតាហិ កតារក្ខា ទសន្នំ មាសានំ អច្ចយេន បរមសុរភិកុសុមផលធរសាខាវិដបេ កមលកុវលយសមលង្កតេ រុរុ-សីហ-ព្យគ្ឃ-គជ-គវយ-មហិំសបសទវិវិធមិគគណវិចរិតេ បរមរមណីយេ ឧត្តរមធុរុយ្យានេ នាម មង្គលុយ្យានេ មង្គលមហាបុរិសំ វិជាយិ
តស្ស កិរ យសវា រុចិមា សិរិមាតិ តយោ បាសាទា អហេសុំ។ យសវតីទេវិប្បមុខានិ តិំសនាដកិត្ថិសហស្សានិ អហេសុំ។ តត្ថ មហាសត្តោ នវវស្សសហស្សានិ ទិព្ពសុខសទិសំ សុខំ អនុភវិត្វា យសវតិយា អគ្គមហេសិយា កុច្ឆិស្មិំ សីលវំ នាម បុត្តំ លភិត្វា ចត្តារិ និមិត្តានិ ទិស្វា អលង្កតំ បណ្ឌរំ នាម សុន្ទរតុរង្គវរមារុយ្ហ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិត្វា
តតោ វិសាខបុណ្ណមាយ ឧត្តរគាមេ ឧត្តរសេដ្ឋិនោ ធីតាយ ឧត្តរាយ នាម ទិន្នំ បក្ខិត្តទិព្ពោជំ មធុបាយាសំ បរិភុញ្ជិត្វា សុរភិកុសុមាលង្កតេ នីលោភាសេ មនោរមេ សាលវនេ ទិវាវិហារំ វីតិនាមេត្វា ឧត្តរេន នាម អាជីវកេន ទិន្នា អដ្ឋ តិណមុដ្ឋិយោ គហេត្វា អសិតញ្ជនគិរិសង្កាសំ អក្កន្តវរកនកជាលកូដំវ សីតច្ឆាយំ វិវិធមិគគណសម្បាតវិរហិតំ មន្ទមាលុតេរិតាយ ឃនសាខាយ សមលង្កតំ នច្ចន្តមិវ បីតិយា វិរោចមានំ នាគពោធិំ ឧបសង្កមិត្វា មត្តវរនាគគាមី នាគពោធិំ បទក្ខិណំ កត្វា បុព្ពុត្តរបស្សេ ឋត្វា អដ្ឋបណ្ណាសហត្ថវិត្ថតំ តិណសន្ថរំ សន្ថរិត្វា តត្ថ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា ចតុរង្គសមន្នាគតំ វីរិយំ អធិដ្ឋហិត្វា សពលំ មារពលំ វិទ្ធំសេត្វា បុព្ពេនិវាសទិព្ពចក្ខុញាណានិ បដិលភិត្វា បច្ចយាការសម្មសនំ
‘‘អនេកជាតិសំសារំ, សន្ធាវិស្សំ អនិព្ពិសំ;
គហការំ គវេសន្តោ, ទុក្ខា ជាតិ បុនប្បុនំ។
‘‘គហការក ទិដ្ឋោសិ, បុន គេហំ ន កាហសិ;
សព្ពា តេ ផាសុកា ភគ្គា, គហកូដំ វិសង្ខតំ;
វិសង្ខារគតំ ចិត្តំ, តណ្ហានំ ខយមជ្ឈគា’’តិ។ (ធ. ប. ១៥៣-១៥៤) –
ឧទានំ
មង្គលស្ស បន សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស អញ្ញេហិ ពុទ្ធេហិ អធិកតរា សរីរប្បភា អហោសិ។ យថា បន អញ្ញេសំ សម្មាសម្ពុទ្ធានំ សមន្តា អសីតិហត្ថប្បមាណា វា ព្យាមប្បមាណា វា សរីរប្បភា អហោសិ, ន ឯវំ តស្ស។ តស្ស បន ភគវតោ សរីរប្បភា និច្ចកាលំ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ។ តរុគិរិឃរបាការឃដកវាដាទយោ សុវណ្ណបដ្ដបរិយោនទ្ធា វិយ អហេសុំ។ នវុតិវស្សសតសហស្សានិ អាយុ តស្ស អហោសិ។ ឯត្តកំ កាលំ ចន្ទសូរិយតារកាទីនំ បភា នត្ថិ។ រត្តិន្ទិវបរិច្ឆេទោ ន បញ្ញាយិត្ថ។ ទិវា សូរិយាលោកេន វិយ សត្តា និច្ចំ ពុទ្ធាលោកេនេវ សព្ពកម្មានិ
កិំ បន អញ្ញេសំ ពុទ្ធានំ អយមានុភាវោ នត្ថីតិ? នោ នត្ថិ។ តេបិ ហិ អាកង្ខមានា ទសសហស្សិលោកធាតុំ តតោ វា ភិយ្យោ អាភាយ ផរេយ្យុំ។ មង្គលស្ស បន ភគវតោ បុព្ពបត្ថនាវសេន អញ្ញេសំ ព្យាមប្បភា វិយ សរីរប្បភា និច្ចមេវ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ។ សោ កិរ ពោធិសត្តកាលេ វេស្សន្តរត្តភាវសទិសេ អត្តភាវេ សបុត្តទារោ វង្កបព្ពតសទិសេ បព្ពតេ វសិ។ អថេកោ សព្ពជនវិហេឋកោ ខរទាឋិកោ នាម មនុស្សភក្ខោ មហេសក្ខោ យក្ខោ មហាបុរិសស្ស ទានជ្ឈាសយតំ សុត្វា ព្រាហ្មណវណ្ណេន ឧបសង្កមិត្វា មហាសត្តំ ទ្វេ ទារកេ យាចិ។ មហាសត្តោ ‘‘ទទាមិ ព្រាហ្មណស្ស បុត្តកេ’’តិ ហដ្ឋបហដ្ឋោ ឧទកបរិយន្តំ បថវិំ កម្បេន្តោ ទ្វេ ទារកេ អទាសិ។ អថ ខោ យក្ខោ តស្ស បស្សន្តស្សេវ មហាបុរិសស្ស តំ ព្រាហ្មណវណ្ណំ បហាយ អនលជាលបិង្គលវិរូបនយនោ វិសមវិរូបកុដិលភីមទាឋោ ចិបិដកវិរូបនាសោ កបិលផរុសទីឃកេសោ នវទឌ្ឍតាលក្ខន្ធសទិសកាយោ ហុត្វា តេ ទារកេ មុឡាលកលាបំ វិយ គហេត្វា ខាទិ។ មហាបុរិសស្ស យក្ខំ ឱលោកេត្វា មុខេ វិវដមត្តេ អគ្គិជាលំ វិយ លោហិតធារំ ឧគ្គិរន្តំ តស្ស មុខំ ទិស្វាបិ កេសគ្គមត្តម្បិ ទោមនស្សំ ន ឧប្បជ្ជិ។ ‘‘សុទិន្នំ វត មេ ទាន’’ន្តិ ចិន្តយតោ បនស្ស សរីរេ មហន្តំ បីតិសោមនស្សំ ឧទបាទិ។ សោ ‘‘ឥមស្ស មេ និស្សន្ទេន អនាគតេ ឥមិនា នីហារេន រស្មិយោ និក្ខមន្តូ’’តិ បត្ថនមកាសិ។ តស្ស តំ បត្ថនំ និស្សាយ ពុទ្ធភូតស្ស សរីរតោ រស្មិយោ និក្ខមិត្វា ឯត្តកំ ឋានំ ផរិំសុ។
អបរម្បិ បុព្ពចរិយំ តស្ស អត្ថិ។ អយំ កិរ ពោធិសត្តកាលេ ឯកស្ស ពុទ្ធស្ស ចេតិយំ ទិស្វា – ‘‘ឥមស្ស ពុទ្ធស្ស មម
‘‘ធម្មោ ហវេ រក្ខតិ ធម្មចារិំ, ធម្មោ សុចិណ្ណោ សុខមាវហាតិ;
ឯសានិសំសោ ធម្មេ សុចិណ្ណេ, ន ទុគ្គតិំ គច្ឆតិ ធម្មចារី’’តិ។ (ថេរគា. ៣០៣; ជា. ១.១០.១០២; ១.១៥.៣៨៥);
ឥមស្សាបិ កម្មស្ស និស្សន្ទេន តស្ស សរីរោភាសោ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ (ធ. ស. អដ្ឋ. និទានកថា)។ តេន វុត្តំ –
១.
‘‘កោណ្ឌញ្ញស្ស អបរេន, មង្គលោ នាម នាយកោ;
តមំ លោកេ និហន្ត្វាន, ធម្មោក្កមភិធារយិ។
២.
‘‘អតុលាសិ បភា តស្ស, ជិនេហញ្ញេហិ ឧត្តរិំ;
ចន្ទសូរិយប្បភំ ហន្ត្វា, ទសសហស្សី វិរោចតី’’តិ។
តត្ថ តមន្តិ លោកន្ធការញ្ច ហទយតមញ្ច។ និហន្ត្វានាតិ អភិភវិត្វា។ ធម្មោក្កន្តិ ឯត្ថ អយំ បន ឧក្កា-សទ្ទោ សុវណ្ណការមូសាទីសុ អនេកេសុ អត្ថេសុ ទិស្សតិ។ តថាហិ ‘‘សណ្ឌាសេន ជាតរូបំ គហេត្វា ឧក្កាមុខេ បក្ខិបេយ្យា’’តិ (ម. និ. ៣.៣៦០) អាគតដ្ឋានេ សុវណ្ណការានំ មូសា ‘‘ឧក្កា’’តិ វេទិតព្ពា។ ‘‘ឧក្កំ ពន្ធេយ្យ, ឧក្កំ ពន្ធិត្វា ឧក្កាមុខំ អាលិម្បេយ្យា’’តិ អាគតដ្ឋានេ កម្មារានំ អង្គារកបល្លំ។ ‘‘កម្មារានំ យថា ឧក្កា, អន្តោ ឈាយតិ នោ ពហី’’តិ (ជា. ២.២២.៦៤៩) អាគតដ្ឋានេ កម្មារុទ្ធនំ។ ‘‘ឯវំវិបាកោ ឧក្កាបាតោ ភវិស្សតី’’តិ (ទី. និ. ១.២៤, ២០៨) អាគតដ្ឋានេ វាយុវេគោ ‘‘ឧក្កា’’តិ វុច្ចតិ។ ‘‘ឧក្កាសុ ធារិយមានាសូ’’តិ (ទី. និ. ១.១៥៩) អាគតដ្ឋានេ ទីបិកា ‘‘ឧក្កា’’តិ វុច្ចតិ។ ឥធាបិ ទីបិកា ឧក្កាតិ អធិប្បេតា (ម. និ. អដ្ឋ. ១.៧៦ អាទយោ)។ តស្មា ឥធ ធម្មមយំ ឧក្កំ អភិធារយិ, អវិជ្ជន្ធការបដិច្ឆន្នស្ស អវិជ្ជន្ធការាភិភូតស្ស លោកស្ស ធម្មមយំ ឧក្កំ ធារេសីតិ អត្ថោ។
អតុលាសីតិ ជិនេហញ្ញេហីតិ ជិនេហិ អញ្ញេហិ ចន្ទសូរិយប្បភំ ហន្ត្វាតិ ចន្ទសូរិយានំ បភំ អភិហន្ត្វា។ ទសសហស្សី វិរោចតីតិ ចន្ទសូរិយាលោកំ វិនា ពុទ្ធាលោកេនេវ ទសសហស្សី វិរោចតីតិ អត្ថោ។
មង្គលសម្មាសម្ពុទ្ធោ បន អធិគតពោធិញាណោ ពោធិមូលេយេវ សត្តសត្តាហានិ វីតិនាមេត្វា ព្រហ្មុនោ ធម្មាយាចនំ សម្បដិច្ឆិត្វា – ‘‘កស្ស នុ ខោ អហំ ឥមំ ធម្មំ ទេសេយ្យ’’ន្តិ (ម. និ. ១.២៨៤; ២.៣៤១; មហាវ. ១០) ឧបធារេន្តោ អត្តនា សហ បព្ពជិតានំ ភិក្ខូនំ តិស្សោ កោដិយោ ឧបនិស្សយសម្បន្នំ អទ្ទស។ អថស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ឥមេ កុលបុត្តា មំ បព្ពជន្តំ អនុបព្ពជិតា ឧបនិស្សយសម្បន្នា ច, តេ មយា វិសាខបុណ្ណមាយ វិវេកត្ថិកេន វិស្សជ្ជិតា សិរិវឌ្ឍននគរំ ឧបនិស្សាយ សិរិវនគហនំ គន្ត្វា វិហរន្តិ, ហន្ទាហំ តត្ថ គន្ត្វា ធម្មំ តេសំ ទេសេស្សាមី’’តិ អត្តនោ បត្តចីវរំ គហេត្វា ហំសរាជា វិយ គគនតលមព្ភុគ្គន្ត្វា សិរិវនគហនេ បច្ចុដ្ឋាសិ។ តេ ច ភិក្ខូ ភគវន្តំ វន្ទិត្វា អន្តេវាសិកវត្តំ ទស្សេត្វា ភគវន្តំ បរិវារេត្វា និសីទិំសុ។ តេសំ ភគវា សព្ពពុទ្ធនិសេវិតំ ធម្មចក្កប្បវត្តនសុត្តន្តំ កថេសិ។ តតោ តិស្សោ ភិក្ខុកោដិយោ អរហត្តំ បាបុណិំសុ។ ទេវមនុស្សានំ កោដិសតសហស្សានំ ធម្មាភិសមយោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –
៣.
‘‘សោបិ ពុទ្ធោ បកាសេសិ, ចតុរោ សច្ចវរុត្តមេ;
តេ តេ សច្ចរសំ បីត្វា, វិនោទេន្តិ មហាតមំ។
៤.
‘‘បត្វាន ពោធិមតុលំ, បឋមេ ធម្មទេសនេ;
កោដិសតសហស្សានំ, ធម្មាភិសមយោ អហូ’’តិ។
តត្ថ ចតុរោតិ ចត្តារិ។ សច្ចវរុត្តមេតិ សច្ចានិ ច វរានិ ច សច្ចវរានិ, សច្ចានិ ឧត្តមានីតិ អត្ថោ។ ‘‘ចត្តារោ សច្ចវរុត្តមេ’’តិបិ បាឋោ, តស្ស ចត្តារិ សច្ចវរានិ ឧត្តមានីតិ អត្ថោ។ តេ តេតិ តេ តេ ទេវមនុស្សា ពុទ្ធេន ភគវតា វិនីតា។ សច្ចរសន្តិ ចតុសច្ចបដិវេធាមតរសំ បិវិត្វា។ វិនោទេន្តិ មហាតមន្តិ តេន តេន មគ្គេន បហាតព្ពំ មោហតមំ វិនោទេន្តិ, វិទ្ធំសេន្តីតិ អត្ថោ។ បត្វានាតិ បដិវិជ្ឈិត្វា។ ពោធិន្តិ ឯត្ថ បនាយំ ពោធិ-សទ្ទោ –
‘‘មគ្គេ
សព្ពញ្ញុតេ ច ញាណស្មិំ, ពោធិសទ្ទោ បនាគតោ’’។
តថា អតុលន្តិ តុលរហិតំ បមាណាតីតំ, អប្បមាណន្តិ អត្ថោ។ សម្ពោធិំ បត្វា ធម្មំ ទេសេន្តស្ស តស្ស ភគវតោ បឋមេ ធម្មទេសនេតិ អត្ថោ គហេតព្ពោ។
យទា បន ចិត្តំ នាម នគរំ ឧបនិស្សាយ វិហរន្តោ ចម្បករុក្ខមូលេ កណ្ឌម្ពរុក្ខមូលេ អម្ហាកំ ភគវា វិយ តិត្ថិយានំ មានមទ្ទនំ យមកបាដិហារិយំ កត្វា សុរាសុរយុវតិរតិសម្ភវនេ រុចិរនវកនករជតមយវរភវនេ តាវតិំសភវនេ បារិច្ឆត្តករុក្ខមូលេ បណ្ឌុកម្ពលសិលាតលេ និសីទិត្វា អភិធម្មំ កថេសិ, តទា កោដិសតសហស្សានំ ទេវតានំ ធម្មាភិសមយោ អហោសិ, អយំ ទុតិយោ អភិសមយោ។ យទា បន សុនន្ទោ នាម ចក្កវត្តិរាជា សុរភិនគរេ បូរិតចក្កវត្តិវត្តោ ហុត្វា ចក្ករតនំ បដិលភិ។ តំ កិរ មង្គលទសពលេ លោកេ ឧប្បន្នេ ចក្ករតនំ ឋានា ឱសក្កិតំ ទិស្វា សុនន្ទោ រាជា វិគតានន្ទោ ព្រាហ្មណេ បរិបុច្ឆិ – ‘‘ឥមំ ចក្ករតនំ មម កុសលេន និព្ពត្តំ, កស្មា ឋានា ឱសក្កិត’’ន្តិ? តតោ តេ តស្ស រញ្ញោ ឱសក្កនការណំ ព្យាករិំសុ។ ‘‘ចក្កវត្តិរញ្ញោ អាយុក្ខយេន វា បព្ពជ្ជូបគមនេន វា ពុទ្ធបាតុភាវេន វា ចក្ករតនំ ឋានា ឱសក្កតីតិ វត្វា តុយ្ហំ បន, មហារាជ, អាយុក្ខយោ នត្ថិ, អតិទីឃាយុកោ ត្វំ, មង្គលោ បន សម្មាសម្ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បន្នោ, តេន តេ ចក្ករតនំ ឱសក្កិត’’ន្តិ។ តំ សុត្វា សុនន្ទោ ចក្កវត្តិរាជា សបរិជនោ
តតោ
តទា សុនន្ទចក្កវត្តិរាជប្បមុខានំ តេសំ ភគវា អនុបុព្ពិកថំ កថេសិ។ សុនន្ទោ ចក្កវត្តី សទ្ធិំ បរិសាយ សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណិ។ អថ សត្ថា តេសំ បុព្ពចរិយំ ឱលោកេន្តោ ឥទ្ធិមយបត្តចីវរស្ស ឧបនិស្សយំ ទិស្វា ចក្កជាលសមលង្កតំ ទក្ខិណហត្ថំ បសារេត្វា – ‘‘ឯថ, ភិក្ខវោ’’តិ អាហ។ សព្ពេ តង្ខណំយេវ ទុវង្គុលកេសា ឥទ្ធិមយបត្តចីវរធរា វស្សសដ្ឋិកត្ថេរា វិយ អាកប្បសម្បន្នា ហុត្វា ភគវន្តំ បរិវារយិំសុ។ អយំ តតិយោ អភិសមយោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –
៥.
‘‘សុរិន្ទទេវភវនេ, ពុទ្ធោ ធម្មមទេសយិ;
កោដិសតសហស្សានំ, ទុតិយាភិសមយោ អហុ។
៦.
‘‘យទា សុនន្ទោ ចក្កវត្តី, សម្ពុទ្ធំ ឧបសង្កមិ;
តទា អាហនិ សម្ពុទ្ធោ, ធម្មភេរិំ វរុត្តមំ។
៧.
‘‘សុនន្ទស្សានុចរា ជនតា, តទាសុំ នវុតិកោដិយោ;
សព្ពេបិ តេ និរវសេសា, អហេសុំ ឯហិភិក្ខុកា’’តិ។
តត្ថ សុរិន្ទទេវភវនេតិ បុន ទេវិន្ទភវនេតិ អត្ថោ។ ធម្មន្តិ អភិធម្មំ។ អាហនីតិ អភិហនិ។ វរុត្តមន្តិ វរោ ភគវា ឧត្តមំ ធម្មភេរិន្តិ អត្ថោ។ អនុចរាតិ និពទ្ធចរា សេវកា។ អាសុន្តិ អហេសុំ។ ‘‘តទាសិ នវុតិកោដិយោ’’តិបិ
អថ មង្គលេ កិរ លោកនាថេ មេខលេ បុរេ វិហរន្តេ តស្មិំយេវ បុរេ សុទេវោ ច ធម្មសេនោ ច មាណវកា មាណវកសហស្សបរិវារា តស្ស ភគវតោ សន្តិកេ ឯហិភិក្ខុបព្ពជ្ជាយ បព្ពជិំសុ
៨.
‘‘សន្និបាតា
កោដិសតសហស្សានំ, បឋមោ អាសិ សមាគមោ។
៩.
‘‘ទុតិយោ កោដិសតសហស្សានំ, តតិយោ នវុតិកោដិនំ;
ខីណាសវានំ វិមលានំ, តទា អាសិ សមាគមោ’’តិ។
តទា អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ សុរុចិព្រាហ្មណគាមេ សុរុចិ នាម ព្រាហ្មណោ ហុត្វា តិណ្ណំ វេទានំ បារគូ សនិឃណ្ឌុកេដុភានំ សាក្ខរប្បភេទានំ ឥតិហាសបញ្ចមានំ បទកោ វេយ្យាករណោ លោកាយតមហាបុរិសលក្ខណេសុ អនវយោ អហោសិ។ សោ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា ទសពលស្ស មធុរធម្មកថំ សុត្វា ភគវតិ បសីទិត្វា សរណំ គន្ត្វា – ‘‘ស្វេ មយ្ហំ ភិក្ខំ គណ្ហថា’’តិ សសាវកសង្ឃំ ភគវន្តំ និមន្តេសិ។ សោ ភគវតា ‘‘ព្រាហ្មណ, កិត្តកេហិ ភិក្ខូហិ តេ អត្ថោ’’តិ វុត្តោ – ‘‘កិត្តកា បន វោ, ភន្តេ, បរិវារា ភិក្ខូ’’តិ អាហ។ តទា បឋមសន្និបាតោវ ហោតិ, តស្មា ‘‘កោដិសតសហស្ស’’ន្តិ វុត្តេ – ‘‘យទិ ឯវំ, ភន្តេ, សព្ពេហិបិ សទ្ធិំ មយ្ហំ ភិក្ខំ គណ្ហថា’’តិ និមន្តេសិ។ សត្ថា អធិវាសេសិ។
ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ស្វាតនាយ និមន្តេត្វា អត្តនោ ឃរំ គច្ឆន្តោ ចិន្តេសិ – ‘‘អហំ ឯត្តកានំ ភិក្ខូនំ យាគុភត្តវត្ថាទីនិ ទាតុំ សក្កោមិ, និសីទនដ្ឋានំ
មហាសត្តោ ទិស្វា ‘‘កិំ កម្មំ កាតុំ សក្ខិស្សសី’’តិ អាហ។ ‘‘មម អជាននសិប្បំ នាម នត្ថិ, យោ យោ យំ យំ ឥច្ឆតិ មណ្ឌបំ វា បាសាទំ វា អញ្ញំ វា កិញ្ចិ និវេសនាទិកំ, តស្ស តស្ស តំ តំ កាតុំ សមត្ថោម្ហី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ មយ្ហំ កម្មំ អត្ថី’’តិ។ ‘‘កិំ, អយ្យា’’តិ? ‘‘ស្វាតនាយ មយា កោដិសតសហស្សភិក្ខូ និមន្តិតា, តេសំ និសីទនមណ្ឌបំ ករិស្សសី’’តិ? ‘‘អហំ នាម ករេយ្យំ, សចេ មេ ភតិំ ទាតុំ សក្ខិស្សថា’’តិ។ ‘‘សក្ខិស្សាមិ, តាតា’’តិ។ ‘‘យទិ ឯវំ, សាធុ, ករិស្សាមី’’តិ វត្វា ឯកំ បទេសំ ឱលោកេសិ។ សោ ទ្វាទសយោជនប្បមាណោ បទេសោ កសិណមណ្ឌលំ វិយ សមតលោ បរមរមណីយោ អហោសិ។ បុន សោ ‘‘ឯត្តកេ ឋានេ សត្តរតនមយោ ទដ្ឋព្ពសារមណ្ឌោ មណ្ឌបោ ឧដ្ឋហតូ’’តិ
តតោ មណ្ឌបស្ស អន្តរន្តរាបិ កិង្កិណិកជាលា ឱលម្ពតូ’’តិ ឱលោកេសិ, សហ ឱលោកនេន កិង្កិណិកជាលា ឱលម្ពិ, យស្ស មន្ទវាតេរិតស្ស បញ្ចង្គិកស្សេវ តុរិយស្ស បរមមនោរមោ មធុរោ សទ្ទោ និច្ឆរតិ, ទិព្ពសង្គីតិវត្តនកាលោ វិយ អហោសិ។ ‘‘អន្តរន្តរា ទិព្ពគន្ធទាមបុប្ផទាមបត្តទាមសត្តរតនទាមានិ ឱលម្ពន្តូ’’តិ ចិន្តេសិ, សហ ចិន្តាយ ទាមានិ ឱលម្ពិំសុ។ ‘‘កោដិសតសហស្សសង្ខានំ ភិក្ខូនំ អាសនានិ ច
អថស្ស មណ្ឌបំ ឱលោកយតោ ឯតទហោសិ – ‘‘នាយំ មណ្ឌបោ មនុស្សភូតេន កតោ, មយ្ហំ អជ្ឈាសយំ មយ្ហំ គុណំ អាគម្ម អទ្ធា សក្កស្ស ទេវរញ្ញោ ភវនំ ឧណ្ហំ អហោសិ, តតោ សក្កេន សិវិជាតកេ (ជា. ១.១៥.៥២ អាទយោ) ទេវសិកំ បញ្ចកហាបណសតសហស្សានិ វិស្សជ្ជេត្វា ចតូសុ នគរទ្វារេសុ នគរមជ្ឈេតិ បញ្ចសុ ឋានេសុ ទានំ ទេន្តស្ស តំ ទានំ ចាគតុដ្ឋិំ ឧប្បាទេតុំ នាសក្ខិ។ យទា បនស្ស ព្រាហ្មណវណ្ណេន អាគន្ត្វា សក្កោ ទេវរាជា អក្ខីនិ យាចិ, តទា សោ តានិ ចក្ខូនិ ឧប្បាដេត្វា អទាសិ, ទទមានស្សេវ ហាសោ ឧប្បជ្ជិ, កេសគ្គមត្តម្បិ ចិត្តស្ស អញ្ញថត្តំ នាហោសិ។ ឯវំ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តានំ ពាហិរទានំ និស្សាយ តិត្តិ នាម នត្ថិ។ តស្មា សោបិ មហាបុរិសោ – ‘‘មយា កោដិសតសហស្សសង្ខានំ ភិក្ខូនំ ទានំ ទាតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា តស្មិំ មណ្ឌបេ និសីទាបេត្វា សត្តាហំ គវបានំ នាម ទានំ អទាសិ។
ឯត្ថ គវបានន្តិ ចតុមធុរភោជនន្តិបិ វុច្ចតិ។ មនុស្សាយេវ បន បរិវិសិតុំ នាសក្ខិំសុ។ ទេវាបិ
អថ សត្ថា អនុមោទនំ ករោន្តោ – ‘‘អយំ មហាបុរិសោ ឯវរូបំ មហាទានំ អទាសិ, កោ នុ ខោ ភវិស្សតី’’តិ ឧបធារេន្តោ – ‘‘អនាគតេ កប្បសតសហស្សាធិកានំ ទ្វិន្នំ អសង្ខ្យេយ្យានំ មត្ថកេ គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ ទិស្វា តតោ មហាសត្តំ អាមន្តេត្វា – ‘‘ត្វំ ឯត្តកំ នាម កាលំ អតិក្កមិត្វា គោតមោ នាម ពុទ្ធោ ភវិស្សសី’’តិ ព្យាកាសិ។ អថ មហាបុរិសោ ភគវតោ ព្យាករណំ សុត្វា បមុទិតហទយោ – ‘‘អហំ កិរ ពុទ្ធោ ភវិស្សាមិ, ន មេ ឃរាវាសេន អត្ថោ, បព្ពជិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា តថារូបំ សម្បត្តិំ ខេឡបិណ្ឌំ វិយ បហាយ សត្ថុ សន្តិកេ បព្ពជិត្វា ពុទ្ធវចនំ ឧគ្គណ្ហិត្វា អភិញ្ញា ច អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ច និព្ពត្តេត្វា អបរិហីនជ្ឈានោ យាវតាយុកំ ឋត្វា អាយុបរិយោសានេ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តិ។ តេន វុត្តំ –
១០.
‘‘អហំ
អជ្ឈាយកោ មន្តធរោ, តិណ្ណំ វេទាន បារគូ។
១១.
‘‘តមហំ ឧបសង្កម្ម, សរណំ គន្ត្វាន សត្ថុនោ;
សម្ពុទ្ធប្បមុខំ សង្ឃំ, គន្ធមាលេន បូជយិំ;
បូជេត្វា គន្ធមាលេន, គវបានេន តប្បយិំ។
១២.
‘‘សោបិ មំ ពុទ្ធោ ព្យាកាសិ, មង្គលោ ទ្វិបទុត្តមោ;
អបរិមេយ្យិតោ កប្បេ, អយំ ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ។
១៣.
‘‘បធានំ បទហិត្វាន…បេ.… ហេស្សាម សម្មុខា ឥម’’ន្តិ។ –
អដ្ឋ គាថា វិត្ថារេតព្ពា។
១៤.
‘‘តស្សាបិ វចនំ សុត្វា, ភិយ្យោ ចិត្តំ បសាទយិំ;
ឧត្តរិំ វតមធិដ្ឋាសិំ, ទសបារមិបូរិយា។
១៥.
‘‘តទា
ពុទ្ធេ ទត្វាន មំ គេហំ, បព្ពជិំ តស្ស សន្តិកេ។
១៦.
‘‘សុត្តន្តំ វិនយំ ចាបិ, នវង្គំ សត្ថុសាសនំ;
សព្ពំ បរិយាបុណិត្វា, សោភយិំ ជិនសាសនំ។
១៧.
‘‘តត្ថប្បមត្តោ វិហរន្តោ, ព្រហ្មំ ភាវេត្វ ភាវនំ;
អភិញ្ញាបារមិំ គន្ត្វា, ព្រហ្មលោកមគញ្ឆហ’’ន្តិ។
តត្ថ គន្ធមាលេនាតិ គន្ធេហិ ចេវ មាលេហិ ច។ គវបានេនាតិ ឥទំ វុត្តមេវ។ ‘‘ឃតបានេនា’’តិបិ កេចិ បឋន្តិ។ តប្បយិន្តិ តប្បេសិំ។ ឧត្តរិំ វតមធិដ្ឋាសិន្តិ ភិយ្យោបិ វតមធិដ្ឋាសិំ។ ទសបារមិបូរិយាតិ ទសន្នំ បារមីនំ បូរណត្ថាយ។ បីតិន្តិ ហទយតុដ្ឋិំ។ អនុព្រូហន្តោតិ វឌ្ឍេន្តោ។ សម្ពោធិវរបត្តិយាតិ ពុទ្ធត្តប្បត្តិយា។ ពុទ្ធេ ទត្វានាតិ ពុទ្ធស្ស បរិច្ចជិត្វា មំ គេហន្តិ មម គេហំ, សព្ពំ សាបតេយ្យំ ចតុបច្ចយត្ថាយ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ បរិច្ចជិត្វាតិ អត្ថោ។ តត្ថាតិ តស្មិំ ពុទ្ធសាសនេ។ ព្រហ្មន្តិ ព្រហ្មវិហារភាវនំ ភាវេត្វា។
មង្គលស្ស បន ភគវតោ នគរំ ឧត្តរំ នាម អហោសិ, បិតាបិស្ស ឧត្តរោ នាម រាជា ខត្តិយោ, មាតាបិ ឧត្តរា នាម, សុទេវោ ច ធម្មសេនោ ច ទ្វេ អគ្គសាវកា, បាលិតោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, សីវលា ច អសោកា ច ទ្វេ អគ្គសាវិកា, នាគរុក្ខោ ពោធិ, អដ្ឋាសីតិហត្ថុព្ពេធំ សរីរំ អហោសិ, នវុតិវស្សសហស្សំ អាយុបរិមាណំ, ភរិយា បនស្ស យសវតី នាម, សីវលោ នាម បុត្តោ, អស្សយានេន និក្ខមិ។ ឧត្តរារាមេ វសិ។ ឧត្តរោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, តស្មិំ បន នវុតិវស្សសហស្សានិ ឋត្វា បរិនិព្ពុតេ ភគវតិ ឯកប្បហារេនេវ ទសចក្កវាឡសហស្សានិ ឯកន្ធការានិ អហេសុំ។ សព្ពចក្កវាឡេសុ មនុស្សានំ មហន្តំ អារោទនបរិទេវនំ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –
១៨.
‘‘ឧត្តរំ នាម នគរំ, ឧត្តរោ នាម ខត្តិយោ;
ឧត្តរា នាម ជនិកា, មង្គលស្ស មហេសិនោ។
២៣.
‘‘សុទេវោ ធម្មសេនោ ច, អហេសុំ អគ្គសាវកា;
បាលិតោ នាមុបដ្ឋាកោ, មង្គលស្ស មហេសិនោ។
២៤.
‘‘សីវលា
ពោធិ តស្ស ភគវតោ, នាគរុក្ខោតិ វុច្ចតិ។
២៦.
‘‘អដ្ឋាសីតិ
តតោ និទ្ធាវតី រំសី, អនេកសតសហស្សិយោ។
២៧.
‘‘នវុតិវស្សសហស្សានិ, អាយុ វិជ្ជតិ តាវទេ;
តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ។
២៨.
‘‘យថាបិ សាគរេ ឩមី, ន សក្កា តា គណេតុយេ;
តថេវ សាវកា តស្ស, ន សក្កា តេ គណេតុយេ។
២៩.
‘‘យាវ
ន តស្ស សាសនេ អត្ថិ, សកិលេសមរណំ តទា។
៣០.
‘‘ធម្មោក្កំ ធារយិត្វាន, សន្តារេត្វា មហាជនំ;
ជលិត្វា ធុមកេតូវ, និព្ពុតោ សោ មហាយសោ។
៣១.
‘‘សង្ខារានំ សភាវត្តំ, ទស្សយិត្វា សទេវកេ;
ជលិត្វា អគ្គិក្ខន្ធោវ, សូរិយោ អត្ថង្គតោ យថា’’តិ។
តត្ថ តតោតិ តស្ស មង្គលស្ស សរីរតោ។ និទ្ធាវតីតិ និទ្ធាវន្តិ, វចនវិបរិយាយោ ទដ្ឋព្ពោ។ រំសីតិ រស្មិយោ។ អនេកសតសហស្សិយោតិ អនេកសតសហស្សា។ ឩមីតិ វីចិយោ តរង្គា។ គណេតុយេតិ គណេតុំ សង្ខាតុំ។ ឯត្តកា សាគរេ ឩមិយោតិ យថា ន សក្កា គណេតុំ, ឯវំ តស្ស ភគវតោ សាវកាបិ ន សក្កា គណេតុំ, អថ ខោ គណនបថំ វីតិវត្តាតិ អត្ថោ។ យាវាតិ យាវតកំ កាលំ។ សកិលេសមរណំ តទាតិ សហ កិលេសេហិ សកិលេសោ, សកិលេសស្ស មរណំ សកិលេសមរណំ, តំ នត្ថិ។ តទា កិរ តស្ស ភគវតោ សាសនេ សាវកា សព្ពេ អរហត្តំ បត្វាយេវ បរិនិព្ពាយិំសុ។ បុថុជ្ជនា វា សោតាបន្នាទយោ វា ហុត្វា ន កាលមកំសូតិ អត្ថោ។ កេចិ ‘‘សម្មោហមារណំ តទា’’តិ បឋន្តិ។
ធម្មោក្កន្តិ ធម្មទីបកំ។ ធូមកេតូតិ អគ្គិ វុច្ចតិ, ឥធ បន បទីបោ ទដ្ឋព្ពោ តស្មា បទីបោ វិយ ជលិត្វា និព្ពុតោតិ អត្ថោ។ មហាយសោតិ មហាបរិវារោ សង្ខារានន្តិ សង្ខាតធម្មានំ សប្បច្ចយធម្មានំ។ សភាវត្តន្តិ សូរិយោ អត្ថង្គតោ យថាតិ យថា សហស្សកិរណោ ទិវសករោ សព្ពំ តមគណំ វិធមិត្វា សព្ពញ្ច លោកំ ឱភាសេត្វា អត្ថមុបគច្ឆតិ, ឯវំ មង្គលទិវសករោបិ វេនេយ្យកមលវនវិកសនករោ សព្ពំ អជ្ឈត្តិកពាហិរលោកតមំ វិធមិត្វា អត្តនោ សរីរប្បភាយ ជលិត្វា អត្ថង្គតោតិ អត្ថោ។ សេសគាថា សព្ពត្ថ ឧត្តានា ឯវាតិ។
មង្គលពុទ្ធវំសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
និដ្ឋិតោ តតិយោ ពុទ្ធវំសោ។