១១. ឯកាទសកនិបាតោ
[៤៥៥] ១. មាតុបោសកជាតកវណ្ណនា
តស្ស នាគស្ស វិប្បវាសេនាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ មាតុបោសកភិក្ខុំ អារព្ភ កថេសិ។ បច្ចុប្បន្នវត្ថុ សាមជាតកវត្ថុសទិសមេវ។ សត្ថា បន ភិក្ខូ អាមន្តេត្វា ‘‘មា ភិក្ខវេ, ឯតំ ភិក្ខុំ ឧជ្ឈាយិត្ថ, បោរាណកបណ្ឌិតា តិរច្ឆានយោនិយំ និព្ពត្តាបិ មាតរា វិយុត្តា សត្តាហំ និរាហារតាយ សុស្សមានា រាជារហំ ភោជនំ លភិត្វាបិ ‘មាតរា វិនា ន ភុញ្ជិស្សាមា’តិ មាតរំ ទិស្វាវ គោចរំ គណ្ហិំសូ’’តិ វត្វា តេហិ យាចិតោ អតីតមាហរិ។
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ ហិមវន្តបទេសេ ហត្ថិយោនិយំ និព្ពត្តិត្វា សព្ពសេតោ អហោសិ អភិរូបោ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ លក្ខណសម្បន្នោ អសីតិហត្ថិសហស្សបរិវារោ។ សោ ជរាជិណ្ណំ មាតរំ បោសេសិ, មាតា បនស្ស អន្ធា។ សោ មធុរមធុរានិ ផលាផលានិ ហត្ថីនំ ទត្វា មាតុ សន្តិកំ បេសេសិ។ ហត្ថី តស្សា អទត្វា អត្តនាវ ខាទន្តិ។ សោ បរិគ្គណ្ហន្តោ តំ បវត្តិំ ញត្វា ‘‘យូថំ ឆឌ្ឌេត្វា មាតរមេវ បោសេស្សាមី’’តិ រត្តិភាគេ អញ្ញេសំ ហត្ថីនំ អជានន្តានំ មាតរំ គហេត្វា ចណ្ឌោរណបព្ពតបាទំ គន្ត្វា ឯកំ នឡិនិំ ឧបនិស្សាយ ឋិតាយ បព្ពតគុហាយំ មាតរំ ឋបេត្វា បោសេសិ។ អថេកោ ពារាណសិវាសី វនចរកោ មគ្គមូឡ្ហោ ទិសំ វវត្ថបេតុំ អសក្កោន្តោ មហន្តេន
តស្មិំ
១.
‘‘តស្ស នាគស្ស វិប្បវាសេន, វិរូឡ្ហោ សល្លកី ច កុដជា ច;
កុរុវិន្ទករវីរា ភិសសាមា ច, និវាតេ បុប្ផិតា ច កណិការា។
២.
‘‘កោចិទេវ សុវណ្ណកាយុរា, នាគរាជំ ភរន្តិ បិណ្ឌេន;
យត្ថ រាជា រាជកុមារោ វា, កវចមភិហេស្សតិ អឆម្ភិតោ’’តិ។
តត្ថ វិរូឡ្ហាតិ វឌ្ឍិតា នាម, នត្ថេត្ថ សំសយោតិ អសំសយវសេនេវមាហ។ សល្លកី ច កុដជា ចាតិ ឥន្ទសាលរុក្ខា ច កុដជរុក្ខា ច។ កុរុវិន្ទករវីរា ភិសសាមា ចាតិ កុរុវិន្ទរុក្ខា ច ករវីរនាមកានិ មហាតិណានិ ច ភិសានិ ច សាមាកានិ ចាតិ អត្ថោ។ ឯតេ ច សព្ពេ ឥទានិ វឌ្ឍិស្សន្តីតិ បរិទេវតិ។ និវាតេតិ បព្ពតបាទេ។ បុប្ផិតាតិ មម បុត្តេន សាខំ ភញ្ជិត្វា អខាទិយមានា កណិការាបិ បុប្ផិតា ភវិស្សន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ កោចិទេវាតិ កត្ថចិទេវ គាមេ វា នគរេ វា។ សុវណ្ណកាយុរាតិ សុវណ្ណាភរណា រាជរាជមហាមត្តា។ ភរន្តិ បិណ្ឌេនាតិ អជ្ជ មាតុបោសកំ នាគរាជំ រាជារហស្ស ភោជនស្ស សុវឌ្ឍិតេន បិណ្ឌេន បោសេន្តិ។ យត្ថាតិ យស្មិំ នាគរាជេ រាជា និសីទិត្វា។ កវចមភិហេស្សតីតិ
ហត្ថាចរិយោបិ អន្តរាមគ្គេវ រញ្ញោ សាសនំ បេសេសិ។ តំ សុត្វា រាជា នគរំ អលង្ការាបេសិ។ ហត្ថាចរិយោ ពោធិសត្តំ កតគន្ធបរិភណ្ឌំ អលង្កតបដិយត្តំ ហត្ថិសាលំ នេត្វា វិចិត្រសាណិយា បរិក្ខិបាបេត្វា រញ្ញោ អារោចាបេសិ។ រាជា នានគ្គរសភោជនំ អាទាយ គន្ត្វា ពោធិសត្តស្ស ទាបេសិ។ សោ ‘‘មាតរំ វិនា គោចរំ ន គណ្ហិស្សាមី’’តិ បិណ្ឌំ ន គណ្ហិ។ អថ នំ យាចន្តោ រាជា តតិយំ គាថមាហ –
៣.
‘‘គណ្ហាហិ
ពហូនិ រាជកិច្ចានិ, តានិ នាគ ករិស្សសី’’តិ។
តំ សុត្វា ពោធិសត្តោ ចតុត្ថំ គាថមាហ –
៤.
‘‘សា នូនសា កបណិកា, អន្ធា អបរិណាយិកា;
ខាណុំ បាទេន ឃដ្ដេតិ, គិរិំ ចណ្ឌោរណំ បតី’’តិ។
តត្ថ សា នូនសាតិ មហារាជ, នូន សា ឯសា។ កបណិកាតិ បុត្តវិយោគេន កបណា។ ខាណុន្តិ តត្ថ តត្ថ បតិតំ រុក្ខកលិង្គរំ។ ឃដ្ដេតីតិ បរិទេវមានា តត្ថ តត្ថ បាទេន បោថេន្តី នូន បាទេន ហនតិ គិរិំ ចណ្ឌោរណំ បតីតិ ចណ្ឌោរណបព្ពតាភិមុខី, បព្ពតបាទេ បរិប្ផន្ទមានាតិ អត្ថោ។
អថ នំ បុច្ឆន្តោ រាជា បញ្ចមំ គាថមាហ –
៥.
‘‘កា នុ តេ សា មហានាគ, អន្ធា អបរិណាយិកា;
ខាណុំ បាទេន ឃដ្ដេតិ, គិរិំ ចណ្ឌោរណំ បតី’’តិ។
ពោធិសត្តោ
៦.
‘‘មាតា មេ សា មហារាជ, អន្ធា អបរិណាយិកា;
ខាណុំ បាទេន ឃដ្ដេតិ, គិរិំ ចណ្ឌោរណំ បតី’’តិ។
រាជា ឆដ្ឋគាថាយ តមត្ថំ សុត្វា មុញ្ចាបេន្តោ សត្តមំ គាថមាហ –
៧.
‘‘មុញ្ចថេតំ មហានាគំ, យោយំ ភរតិ មាតរំ;
សមេតុ មាតរា នាគោ, សហ សព្ពេហិ ញាតិភី’’តិ។
តត្ថ យោយំ ភរតីតិ អយំ នាគោ ‘‘អហំ, មហារាជ, អន្ធំ មាតរំ បោសេមិ, មយា វិនា មយ្ហំ មាតា ជីវិតក្ខយំ បាបុណិស្សតិ, តាយ វិនា មយ្ហំ ឥស្សរិយេន អត្ថោ នត្ថិ, អជ្ជ មេ មាតុ គោចរំ អលភន្តិយា សត្តមោ ទិវសោ’’តិ វទតិ, តស្មា យោ អយំ មាតរំ ភរតិ, ឯតំ មហានាគំ ខិប្បំ មុញ្ចថ។ សព្ពេហិ ញាតិភីតិ សទ្ធិំ ឯស មាតរា សមេតុ សមាគច្ឆតូតិ។
អដ្ឋមនវមា អភិសម្ពុទ្ធគាថា ហោន្តិ –
៨.
‘‘មុត្តោ ច ពន្ធនា នាគោ, មុត្តមាទាយ កុញ្ជរោ;
មុហុត្តំ អស្សាសយិត្វា, អគមា យេន បព្ពតោ។
៩.
‘‘តតោ
សោណ្ឌាយូទកមាហត្វា, មាតរំ អភិសិញ្ចថា’’តិ។
សោ កិរ នាគោ ពន្ធនា មុត្តោ ថោកំ វិស្សមិត្វា រញ្ញោ ទសរាជធម្មគាថាយ ធម្មំ ទេសេត្វា ‘‘អប្បមត្តោ ហោហិ, មហារាជា’’តិ ឱវាទំ
១០.
‘‘កោយំ អនរិយោ ទេវោ, អកាលេនបិ វស្សតិ;
គតោ មេ អត្រជោ បុត្តោ, យោ មយ្ហំ បរិចារកោ’’តិ។
តត្ថ អត្រជោតិ អត្តតោ ជាតោ។
អថ នំ សមស្សាសេន្តោ ពោធិសត្តោ ឯកាទសមំ គាថមាហ –
១១.
‘‘ឧដ្ឋេហិ អម្ម កិំ សេសិ, អាគតោ ត្យាហមត្រជោ;
មុត្តោម្ហិ កាសិរាជេន, វេទេហេន យសស្សិនា’’តិ។
តត្ថ អាគតោ ត្យាហន្តិ អាគតោ តេ អហំ។ វេទេហេនាតិ ញាណសម្បន្នេន។ យសស្សិនាតិ មហាបរិវារេន តេន រញ្ញា មង្គលហត្ថិភាវាយ គហិតោបិ អហំ មុត្តោ, ឥទានិ តវ សន្តិកំ អាគតោ ឧដ្ឋេហិ គោចរំ គណ្ហាហីតិ។
សា តុដ្ឋមានសា រញ្ញោ អនុមោទនំ ករោន្តី ឱសានគាថមាហ –
១២.
‘‘ចិរំ ជីវតុ សោ រាជា, កាសីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ;
យោ មេ បុត្តំ បមោចេសិ, សទា វុទ្ធាបចាយិក’’ន្តិ។
តទា រាជា ពោធិសត្តស្ស គុណេ បសីទិត្វា នឡិនិយា អវិទូរេ គាមំ មាបេត្វា ពោធិសត្តស្ស ច មាតុ ចស្ស និពទ្ធំ វត្តំ បដ្ឋបេសិ។ អបរភាគេ ពោធិសត្តោ មាតរិ កាលកតាយ តស្សា សរីរបរិហារំ កត្វា
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ
មាតុបោសកជាតកវណ្ណនា បឋមា។
[៤៥៦] ២. ជុណ្ហជាតកវណ្ណនា
សុណោហិ មយ្ហំ វចនំ ជនិន្ទាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ អានន្ទត្ថេរេន លទ្ធវរេ អារព្ភ កថេសិ។ បឋមពោធិយញ្ហិ វីសតិ វស្សានិ ភគវតោ អនិពទ្ធុបដ្ឋាកា អហេសុំ។ ឯកទា ថេរោ នាគសមាលោ, ឯកទា នាគិតោ, ឯកទា ឧបវាណោ, ឯកទា សុនក្ខត្តោ, ឯកទា ចុន្ទោ, ឯកទា នន្ទោ, ឯកទា សាគតោ, ឯកទា មេឃិយោ ភគវន្តំ ឧបដ្ឋហិ។ អថេកទិវសំ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ ‘‘ភិក្ខវេ, ឥទានិម្ហិ មហល្លកោ, ឯកច្ចេ ភិក្ខូ ‘ឥមិនា មគ្គេន គច្ឆាមា’តិ វុត្តេ អញ្ញេន គច្ឆន្តិ, ឯកច្ចេ មយ្ហំ បត្តចីវរំ ភូមិយំ និក្ខិបន្តិ, និពទ្ធុបដ្ឋាកំ មេ ឯកំ ភិក្ខុំ ជានាថា’’តិ។ ‘‘ភន្តេ, អហំ ឧបដ្ឋហិស្សាមិ, អហំ ឧបដ្ឋហិស្សាមី’’តិ សិរសិ អញ្ជលិំ កត្វា ឧដ្ឋិតេ សារិបុត្តត្ថេរាទយោ ‘‘តុម្ហាកំ បត្ថនា មត្ថកំ បត្តា, អល’’ន្តិ បដិក្ខិបិ។ តតោ ភិក្ខូ អានន្ទត្ថេរំ ‘‘ត្វំ អាវុសោ, ឧបដ្ឋាកដ្ឋានំ យាចាហី’’តិ អាហំសុ។ ថេរោ ‘‘សចេ មេ ភន្តេ, ភគវា អត្តនា លទ្ធចីវរំ ន ទស្សតិ, បិណ្ឌបាតំ ន ទស្សតិ, ឯកគន្ធកុដិយំ វសិតុំ ន ទស្សតិ, មំ គហេត្វា និមន្តនំ ន គមិស្សតិ, សចេ បន ភគវា មយា គហិតំ និមន្តនំ គមិស្សតិ, សចេ អហំ តិរោរដ្ឋា តិរោជនបទា ភគវន្តំ ទដ្ឋុំ អាគតំ បរិសំ អាគតក្ខណេយេវ ទស្សេតុំ លភិស្សាមិ
សោ តតោ បដ្ឋាយ បញ្ចវីសតិ វស្សានិ និពទ្ធុបដ្ឋាកោ អហោសិ។ សោ បញ្ចសុ ឋានេសុ ឯតទគ្គេ ឋបនំ បត្វា អាគមសម្បទា, អធិគមសម្បទា, បុព្ពហេតុសម្បទា, អត្តត្ថបរិបុច្ឆាសម្បទា, តិត្ថវាសសម្បទា, យោនិសោមនសិការសម្បទា, ពុទ្ធូបនិស្សយសម្បទាតិ ឥមាហិ សត្តហិ សម្បទាហិ សមន្នាគតោ ពុទ្ធស្ស សន្តិកេ អដ្ឋវរទាយជ្ជំ លភិត្វា ពុទ្ធសាសនេ បញ្ញាតោ គគនមជ្ឈេ ចន្ទោ វិយ បាកដោ អហោសិ។ អថេកទិវសំ ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ ‘‘អាវុសោ, តថាគតោ អានន្ទត្ថេរំ
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ តស្ស បុត្តោ ជុណ្ហកុមារោ នាម ហុត្វា តក្កសិលាយំ សិប្បំ ឧគ្គហេត្វា អាចរិយស្ស អនុយោគំ ទត្វា រត្តិភាគេ អន្ធការេ អាចរិយស្ស ឃរា និក្ខមិត្វា អត្តនោ និវាសដ្ឋានំ វេគេន គច្ឆន្តោ អញ្ញតរំ ព្រាហ្មណំ ភិក្ខំ ចរិត្វា អត្តនោ និវាសដ្ឋានំ គច្ឆន្តំ អបស្សន្តោ ពាហុនា បហរិត្វា តស្ស ភត្តបាតិំ ភិន្ទិំ, ព្រាហ្មណោ បតិត្វា វិរវិ។ កុមារោ ការុញ្ញេន និវត្តិត្វា តំ ហត្ថេ គហេត្វា ឧដ្ឋាបេសិ។ ព្រាហ្មណោ ‘‘តយា, តាត, មម ភិក្ខាភាជនំ ភិន្នំ, ភត្តមូលំ មេ ទេហី’’តិ អាហ។ កុមារោ ‘‘ព្រាហ្មណ, ន ទានាហំ តវ ភត្តមូលំ ទាតុំ សក្កោមិ, អហំ ខោ បន កាសិករញ្ញោ បុត្តោ ជុណ្ហកុមារោ នាម, មយិ រជ្ជេ បតិដ្ឋិតេ អាគន្ត្វា មំ ធនំ យាចេយ្យាសី’’តិ វត្វា និដ្ឋិតសិប្បោ អាចរិយំ វន្ទិត្វា ពារាណសិំ គន្ត្វា បិតុ សិប្បំ ទស្សេសិ។ បិតា ‘‘ជីវន្តេន មេ បុត្តោ ទិដ្ឋោ, រាជភូតម្បិ នំ បស្សិស្សាមី’’តិ រជ្ជេ អភិសិញ្ចិ។ សោ
១៣.
‘‘សុណោហិ
ន ព្រាហ្មណេ អទ្ធិកេ តិដ្ឋមានេ, គន្តព្ពមាហុ ទ្វិបទិន្ទ សេដ្ឋា’’តិ។
តត្ថ ជុណ្ហម្ហីតិ មហារាជ, តយិ ជុណ្ហម្ហិ អហំ ឯកេន អត្ថេន ឥធានុប្បត្តោ, ន និក្ការណា ឥធាគតោម្ហីតិ ទីបេតិ។ អទ្ធិកេតិ អទ្ធានំ អាគតេ។ គន្តព្ពន្តិ តំ អទ្ធិកំ អទ្ធានមាគតំ យាចមានំ ព្រាហ្មណំ អនោលោកេត្វាវ គន្តព្ពន្តិ បណ្ឌិតា ន អាហុ ន កថេន្តីតិ។
រាជា តស្ស វចនំ សុត្វា ហត្ថិំ វជិរង្កុសេន និគ្គហេត្វា ទុតិយំ គាថមាហ –
១៤.
‘‘សុណោមិ
កំ វា ត្វមត្ថំ មយិ បត្ថយានោ, ឥធាគមោ ព្រហ្មេ តទិង្ឃ ព្រូហី’’តិ។
តត្ថ ឥង្ឃាតិ ចោទនត្ថេ និបាតោ។
តតោ បរំ ព្រាហ្មណស្ស ច រញ្ញោ ច វចនបដិវចនវសេន សេសគាថា កថិតា –
១៥.
‘‘ទទាហិ មេ គាមវរានិ បញ្ច, ទាសីសតំ សត្ត គវំសតានិ;
បរោសហស្សញ្ច សុវណ្ណនិក្ខេ, ភរិយា ច មេ សាទិសី ទ្វេ ទទាហិ។
១៦.
‘‘តបោ
យក្ខា នុ តេ អស្សវា សន្តិ កេចិ, អត្ថំ វា មេ អភិជានាសិ កត្តំ។
១៧.
‘‘ន
អត្ថម្បិ តេ នាភិជានាមិ កត្តំ, បុព្ពេ ច ខោ សង្គតិមត្តមាសិ។
១៨.
‘‘បឋមំ ឥទំ ទស្សនំ ជានតោ មេ, ន តាភិជានាមិ ឥតោ បុរត្ថា;
អក្ខាហិ មេ បុច្ឆិតោ ឯតមត្ថំ, កទា កុហិំ វា អហុ សង្គមោ នោ។
១៩.
‘‘គន្ធាររាជស្ស បុរម្ហិ រម្មេ, អវសិម្ហសេ តក្កសីលាយំ ទេវ;
តត្ថន្ធការម្ហិ តិមីសិកាយំ, អំសេន អំសំ សមឃដ្ដយិម្ហ។
២០.
‘‘តេ តត្ថ ឋត្វាន ឧភោ ជនិន្ទ, សារាណិយំ វីតិសារយិម្ហ តត្ថ;
សាយេវ នោ សង្គតិមត្តមាសិ, តតោ ន បច្ឆា ន បុរេ អហោសិ។
២១.
‘‘យទា កទាចិ មនុជេសុ ព្រហ្មេ, សមាគមោ សប្បុរិសេន ហោតិ;
ន បណ្ឌិតា សង្គតិសន្ថវានិ, បុព្ពេ កតំ វាបិ វិនាសយន្តិ។
២២.
‘‘ពាលាវ ខោ សង្គតិសន្ថវានិ, បុព្ពេ កតំ វាបិ វិនាសយន្តិ;
ពហុម្បិ ពាលេសុ កតំ វិនស្សតិ, តថា ហិ ពាលា អកតញ្ញុរូបា។
២៣.
‘‘ធីរា
អប្បម្បិ
២៤.
‘‘ទទាមិ
បរោសហស្សញ្ច សុវណ្ណនិក្ខេ, ភរិយា ច តេ សាទិសី ទ្វេ ទទាមិ។
២៥.
‘‘ឯវំ សតំ ហោតិ សមេច្ច រាជ, នក្ខត្តរាជារិវ តារកានំ;
អាបូរតី កាសិបតី តថាហំ, តយាបិ មេ សង្គមោ អជ្ជ លទ្ធោ’’តិ។
តត្ថ សាទិសីតិ រូបវណ្ណជាតិកុលបទេសេន មយា សាទិសី ឯកសទិសា ទ្វេ មហាយសា ភរិយា ច មេ ទេហីតិ អត្ថោ។ ភិំសរូបោតិ កិំ នុ តេ ព្រាហ្មណ ពលវរូបសីលាចារគុណសង្ខាតំ តបោកម្មំ អត្ថីតិ បុច្ឆតិ។ មន្តា នុ តេតិ ឧទាហុ វិចិត្ររូបា សព្ពត្ថសាធកា មន្តា តេ អត្ថិ។ អស្សវាតិ វចនការកា ឥច្ឆិតិច្ឆិតទាយកា យក្ខា វា តេ កេចិ សន្តិ។ កត្តន្តិ កតំ, ឧទាហុ តយា កតំ កិញ្ចិ មម អត្ថំ អភិជានាសីតិ បុច្ឆតិ។ សង្គតិមត្តន្តិ សមាគមមត្តំ តយា សទ្ធិំ បុព្ពេ មម អាសីតិ វទតិ។ ជានតោ មេតិ ជានន្តស្ស មម ឥទំ បឋមំ តវ ទស្សនំ។ ន តាភិជានាមីតិ ន តំ អភិជានាមិ។ តិមីសិកាយន្តិ ពហលតិមិរាយំ រត្តិយំ។ តេ តត្ថ ឋត្វានាតិ តេ មយំ តស្មិំ អំសេន អំសំ ឃដ្ដិតដ្ឋានេ ឋត្វា វីតិសារយិម្ហ តត្ថាតិ តស្មិំយេវ ឋានេ សរិតព្ពយុត្តកំ កថំ វីតិសារយិម្ហ, អហំ ‘‘ភិក្ខាភាជនំ មេ តយា ភិន្នំ, ភត្តមូលំ មេ ទេហី’’តិ អវចំ, ត្វំ ‘‘ឥទានាហំ តវ ភត្តមូលំ ទាតុំ ន សក្កោមិ, អហំ ខោ បន កាសិករញ្ញោ បុត្តោ ជុណ្ហកុមារោ នាម, មយិ រជ្ជេ បតិដ្ឋិតេ អាគន្ត្វា មំ ធនំ យាចេយ្យាសី’’តិ អវចាតិ ឥមំ សារណីយកថំ ករិម្ហាតិ អាហ។ សាយេវ នោ សង្គតិមត្តមាសីតិ ទេវ, អម្ហាកំ សាយេវ អញ្ញមញ្ញំ សង្គតិមត្តមាសិ, ឯកមុហុត្តិកមហោសីតិ ទីបេតិ។ តតោតិ តតោ បន តំមុហុត្តិកមិត្តធម្មតោ បច្ឆា វា បុរេ វា កទាចិ អម្ហាកំ សង្គតិ នាម ន ភូតបុព្ពា។
ន បណ្ឌិតាតិ ព្រាហ្មណ បណ្ឌិតា នាម តំមុហុត្តិកំ សង្គតិំ វា ចិរកាលសន្ថវានិ វា យំ កិញ្ចិ បុព្ពេ កតគុណំ វា ន នាសេន្តិ។ ពហុម្បីតិ ពហុកម្បិ អកតញ្ញុរូបាតិ យស្មា ពាលា អកតញ្ញុសភាវា, តស្មា តេសុ ពហុម្បិ កតំ នស្សតីតិ អត្ថោ។ សុកតញ្ញុរូបាតិ សុដ្ឋុ កតញ្ញុសភាវា។ ឯត្ថាបិ តត្ថាបិ តថា ហីតិ ហិ-ការោ ការណត្ថោ។ ទទាមិ តេតិ ព្រាហ្មណេន យាចិតយាចិតំ ទទន្តោ ឯវមាហ។ ឯវំ សតន្តិ ព្រាហ្មណោ រញ្ញោ នក្ខត្តរាជារិវាតិ ឯត្ថ រ-ការោ និបាតមត្តំ។ តារកានន្តិ តារកគណមជ្ឈេ។ កាសិបតីតិ រាជានមាលបតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘ទេវ, កាសិរដ្ឋាធិបតិ យថា ចន្ទោ តារកានំ មជ្ឈេ ឋិតោ តារកគណបរិវុតោ បាដិបទតោ បដ្ឋាយ យាវ បុណ្ណមា អាបូរតិ, តថា អហម្បិ អជ្ជ តយា ទិន្នេហិ គាមវរាទីហិ អាបូរាមី’’តិ។ តយាបិ មេតិ មយា បុព្ពេ តយា សទ្ធិំ លទ្ធោបិ សង្គមោ អលទ្ធោវ, អជ្ជ បន មម មនោរថស្ស និប្ផន្នត្តា មយា តយា សហ សង្គមោ លទ្ធោ នាមាតិ និប្ផន្នំ មេ តយា សទ្ធិំ មិត្តផលន្តិ វទតិ។ ពោធិសត្តោ តស្ស មហន្តំ យសំ អទាសិ។
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបាហំ អានន្ទំ វរេន សន្តប្បេសិំ យេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា ព្រាហ្មណោ អានន្ទោ អហោសិ, រាជា បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
ជុណ្ហជាតកវណ្ណនា ទុតិយា។
[៤៥៧] ៣. ធម្មទេវបុត្តជាតកវណ្ណនា
យសោករោ បុញ្ញករោហមស្មីតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ទេវទត្តស្ស បថវិបវេសនំ អារព្ភ កថេសិ។ តទា ហិ ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ ‘‘អាវុសោ, ទេវទត្តោ តថាគតេន សទ្ធិំ បដិវិរុជ្ឈិត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោ’’តិ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘ន ឥទានេវេស, ភិក្ខវេ, មម ជិនចក្កេ បហារំ ទត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោ, បុព្ពេបិ ធម្មចក្កេ
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ កាមាវចរទេវលោកេ ធម្មោ នាម ទេវបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ, ទេវទត្តោ អធម្មោ នាម។ តេសុ ធម្មោ ទិព្ពាលង្ការបដិមណ្ឌិតោ ទិព្ពរថវរមភិរុយ្ហ អច្ឆរាគណបរិវុតោ មនុស្សេសុ សាយមាសំ ភុញ្ជិត្វា អត្តនោ អត្តនោ ឃរទ្វារេ សុខកថាយ និសិន្នេសុ បុណ្ណមុបោសថទិវសេ គាមនិគមជនបទរាជធានីសុ អាកាសេ ឋត្វា ‘‘បាណាតិបាតាទីហិ ទសហិ អកុសលកម្មបថេហិ វិរមិត្វា មាតុបដ្ឋានធម្មំ បិតុបដ្ឋានធម្មំ តិវិធសុចរិតធម្មញ្ច បូរេថ
២៦.
‘‘យសោករោ បុញ្ញករោហមស្មិ, សទាត្ថុតោ សមណព្រាហ្មណានំ;
មគ្គារហោ ទេវមនុស្សបូជិតោ, ធម្មោ អហំ ទេហិ អធម្ម មគ្គ’’ន្តិ។
តត្ថ យសោករោតិ អហំ ទេវមនុស្សានំ យសទាយកោ។ ទុតិយបទេបិ ឯសេវ នយោ។ សទាត្ថុតោតិ សទា ថុតោ និច្ចបសត្ថោ។ តតោ បរា –
២៧.
‘‘អធម្មយានំ ទឡ្ហមារុហិត្វា, អសន្តសន្តោ ពលវាហមស្មិ;
ស កិស្ស ហេតុម្ហិ តវជ្ជ ទជ្ជំ, មគ្គំ អហំ ធម្ម អទិន្នបុព្ពំ។
២៨.
‘‘ធម្មោ
ជេដ្ឋោ ច សេដ្ឋោ ច សនន្តនោ ច, ឧយ្យាហិ ជេដ្ឋស្ស កនិដ្ឋ មគ្គា។
២៩.
‘‘ន យាចនាយ នបិ បាតិរូបា, ន អរហតា តេហំ ទទេយ្យំ មគ្គំ;
យុទ្ធញ្ច
៣០.
‘‘សព្ពា ទិសា អនុវិសដោហមស្មិ, មហព្ពលោ អមិតយសោ អតុល្យោ;
គុណេហិ សព្ពេហិ ឧបេតរូបោ, ធម្មោ អធម្ម ត្វំ កថំ វិជេស្សសិ។
៣១.
‘‘លោហេន វេ ហញ្ញតិ ជាតរូបំ, ន ជាតរូបេន ហនន្តិ លោហំ;
សចេ អធម្មោ ហញ្ឆតិ ធម្មមជ្ជ, អយោ សុវណ្ណំ វិយ ទស្សនេយ្យំ។
៣២.
‘‘សចេ តុវំ យុទ្ធពលោ អធម្ម, ន តុយ្ហ វុឌ្ឍា ច គរូ ច អត្ថិ;
មគ្គញ្ច តេ ទម្មិ បិយាប្បិយេន, វាចាទុរុត្តានិបិ តេ ខមាមី’’តិ។ –
ឥមា ឆ គាថា តេសញ្ញេវ វចនបដិវចនវសេន កថិតា។
តត្ថ ស កិស្ស ហេតុម្ហិ តវជ្ជ ទជ្ជន្តិ សោម្ហិ អហំ អធម្មោ អធម្មយានំ រថំ អារុឡ្ហោ អភីតោ ពលវា។ កិំការណា អជ្ជ ភោ ធម្ម, កស្សចិ អទិន្នបុព្ពំ មគ្គំ តុយ្ហំ ទម្មីតិ។ បុព្ពេតិ បឋមកប្បិកកាលេ ឥមស្មិំ លោកេ ទសកុសលកម្មបថធម្មោ ច បុព្ពេ បាតុរហោសិ, បច្ឆា អធម្មោ។ ជេដ្ឋោ ចាតិ បុរេ និព្ពត្តភាវេន អហំ ជេដ្ឋោ ច សេដ្ឋោ ច បោរាណកោ ច, ត្វំ បន កនិដ្ឋោ, តស្មា មគ្គា ឧយ្យាហីតិ វទតិ។ នបិ អនុវិសដោតិ អហំ ចតស្សោ ទិសា ចតស្សោ អនុទិសាតិ សព្ពា ទិសា អត្តនោ គុណេន បត្ថដោ បញ្ញាតោ បាកដោ។ លោហេនាតិ អយមុដ្ឋិកេន។ ហញ្ឆតីតិ ហនិស្សតិ។ តុវំ យុទ្ធពលោ អធម្មាតិ សចេ ត្វំ យុទ្ធពលោសិ អធម្ម។ វុឌ្ឍា ច គរូ ចាតិ យទិ តុយ្ហំ ‘‘ឥមេ វុឌ្ឍា, ឥមេ គរូ បណ្ឌិតា’’តិ ឯវំ នត្ថិ។ បិយាប្បិយេនាតិ បិយេនាបិ អប្បិយេនាបិ ទទន្តោ បិយេន វិយ តេ មគ្គំ ទទាមីតិ អត្ថោ។
ពោធិសត្តេន
៣៣.
‘‘ឥទញ្ច សុត្វា វចនំ អធម្មោ, អវំសិរោ បតិតោ ឧទ្ធបាទោ;
យុទ្ធត្ថិកោ ចេ ន លភាមិ យុទ្ធំ, ឯត្តាវតា ហោតិ ហតោ អធម្មោ។
៣៤.
‘‘ខន្តីពលោ យុទ្ធពលំ វិជេត្វា, ហន្ត្វា អធម្មំ និហនិត្វ ភូម្យា;
បាយាសិ វិត្តោ អភិរុយ្ហ សន្ទនំ, មគ្គេនេវ អតិពលោ សច្ចនិក្កមោ។
៣៥.
‘‘មាតា បិតា សមណព្រាហ្មណា ច, អសម្មានិតា យស្ស សកេ អគារេ;
ឥធេវ និក្ខិប្ប សរីរទេហំ, កាយស្ស ភេទា និរយំ វជន្តិ តេ;
យថា អធម្មោ បតិតោ អវំសិរោ។
៣៦.
‘‘មាតា បិតា សមណព្រាហ្មណា ច, សុសម្មានិតា យស្ស សកេ អគារេ;
ឥធេវ និក្ខិប្ប សរីរទេហំ, កាយស្ស ភេទា សុគតិំ វជន្តិ តេ;
យថាបិ ធម្មោ អភិរុយ្ហ សន្ទន’’ន្តិ។
តត្ថ យុទ្ធត្ថិកោ ចេតិ អយំ តស្ស វិលាបោ, សោ កិរេវំ វិលបន្តោយេវ បតិត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោ ឯត្តាវតាតិ ភិក្ខវេ, យាវតា បថវិំ បវិដ្ឋោ, តាវតា អធម្មោ ហតោ នាម ហោតិ។ ខន្តីពលោតិ ភិក្ខវេ, ឯវំ អធម្មោ បថវិំ បវិដ្ឋោ អធិវាសនខន្តីពលោ តំ យុទ្ធពលំ វិជេត្វា វធិត្វា ភូមិយំ និហនិត្វា បាតេត្វា វិត្តជាតតាយ វិត្តោ អត្តនោ រថំ អារុយ្ហ មគ្គេនេវ សច្ចនិក្កមោ តថបរក្កមោ ធម្មទេវបុត្តោ បាយាសិ។ អសម្មានិតាតិ អសក្កតា។ សរីរទេហន្តិ ឥមស្មិំយេវ លោកេ សរីរសង្ខាតំ ទេហំ និក្ខិបិត្វា។ និរយំ វជន្តីតិ យស្ស បាបបុគ្គលស្ស ឯតេ សក្ការារហា គេហេ អសក្កតា, តថារូបា យថា អធម្មោ បតិតោ អវំសិរោ, ឯវំ អវំសិរា សុគតិំ វជន្តីតិ យស្ស បនេតេ សក្កតា, តាទិសា បណ្ឌិតា យថាបិ ធម្មោ សន្ទនំ អភិរុយ្ហ ទេវលោកំ គតោ, ឯវំ សុគតិំ វជន្តីតិ។
សត្ថា ឯវំ ធម្មំ ទេសេត្វា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ ទេវទត្តោ មយា សទ្ធិំ បដិវិរុជ្ឈិត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោ’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា អធម្មោ ទេវបុត្តោ ទេវទត្តោ អហោសិ, បរិសាបិស្ស ទេវទត្តបរិសា, ធម្មោ បន អហមេវ, បរិសា ពុទ្ធបរិសាយេវា’’តិ។
ធម្មទេវបុត្តជាតកវណ្ណនា តតិយា។
[៤៥៨] ៤. ឧទយជាតកវណ្ណនា
ឯកា និសិន្នាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឯកំ ឧក្កណ្ឋិតភិក្ខុំ អារព្ភ កថេសិ។ វត្ថុ កុសជាតកេ (ជា. ២.២០.១ អាទយោ) អាវិ ភវិស្សតិ។ សត្ថា បន តំ ភិក្ខុំ ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ ឧក្កណ្ឋិតោសី’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘សច្ចំ, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ ‘‘ភិក្ខុ កស្មា កិលេសវសេន ឯវរូបេ និយ្យានិកសាសនេ បព្ពជិត្វា ឧក្កណ្ឋិតោសិ? បោរាណកបណ្ឌិតា សមិទ្ធេ ទ្វាទសយោជនិកេ សុរុន្ធននគរេ រជ្ជំ ការេន្តា ទេវច្ឆរបដិភាគាយ ឥត្ថិយា សទ្ធិំ សត្ត វស្សសតានិ ឯកគព្ភេ វសន្តាបិ ឥន្ទ្រិយានិ ភិន្ទិត្វា លោភវសេន ន ឱលោកេសុ’’ន្តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
អតីតេ
អបរភាគេ មាតាបិតូនំ អច្ចយេន ពោធិសត្តោ រជ្ជំ ការេសិ។ ឧភោ ឯកគព្ភេ វសមានាបិ លោភវសេន ឥន្ទ្រិយានិ ភិន្ទិត្វា អញ្ញមញ្ញំ ន ឱលោកេសុំ, អបិច ខោ បន ‘‘យោ អម្ហេសុ បឋមតរំ កាលំ ករោតិ, សោ និព្ពត្តដ្ឋានតោ អាគន្ត្វា ‘អសុកដ្ឋានេ និព្ពត្តោស្មី’តិ អារោចេតូ’’តិ សង្គរមកំសុ។ អថ ខោ ពោធិសត្តោ អភិសេកតោ សត្តវស្សសតច្ចយេន កាលមកាសិ។ អញ្ញោ រាជា នាហោសិ, ឧទយភទ្ទាយយេវ អាណា បវត្តិ។ អមច្ចា រជ្ជំ អនុសាសិំសុ។ ពោធិសត្តោបិ ចុតិក្ខណេ តាវតិំសភវនេ សក្កត្តំ បត្វា យសមហន្តតាយ សត្តាហំ អនុស្សរិតុំ នាសក្ខិ។ ឥតិ សោ មនុស្សគណនាយ សត្តវស្សសតច្ចយេន អាវជ្ជេត្វា ‘‘ឧទយភទ្ទំ រាជធីតរំ ធនេន វីមំសិត្វា សីហនាទំ នទាបេត្វា ធម្មំ ទេសេត្វា សង្គរំ មោចេត្វា អាគមិស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ។ តទា
៣៧.
‘‘ឯកា និសិន្នា សុចិ សញ្ញតូរូ, បាសាទមារុយ្ហ អនិន្ទិតង្គី;
យាចាមិ តំ កិន្នរនេត្តចក្ខុ, ឥមេករត្តិំ ឧភយោ វសេមា’’តិ។
តត្ថ សុចីតិ សុចិវត្ថនិវត្ថា។ សញ្ញតូរូតិ សុដ្ឋុ ឋបិតឩរូ, ឥរិយាបថំ សណ្ឋបេត្វា សុចិវត្ថា ឯកិកាវ និសិន្នាសីតិ វុត្តំ ហោតិ។ អនិន្ទិតង្គីតិ បាទន្តតោ យាវ កេសគ្គា អនិន្ទិតសរីរា បរមសោភគ្គប្បត្តសរីរា។ កិន្នរនេត្តចក្ខូតិ តីហិ មណ្ឌលេហិ បញ្ចហិ ច បសាទេហិ ឧបសោភិតត្តា កិន្នរានំ នេត្តសទិសេហិ ចក្ខូហិ សមន្នាគតេ។ ឥមេករត្តិន្តិ ឥមំ ឯករត្តំ អជ្ជ ឥមស្មិំ អលង្កតសយនគព្ភេ ឯកតោ វសេយ្យាមាតិ យាចតិ។
តតោ រាជធីតា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
៣៨.
‘‘ឱកិណ្ណន្តរបរិខំ, ទឡ្ហមដ្ដាលកោដ្ឋកំ;
រក្ខិតំ ខគ្គហត្ថេហិ, ទុប្បវេសមិទំ បុរំ។
៣៩.
‘‘ទហរស្ស យុវិនោ ចាបិ, អាគមោ ច ន វិជ្ជតិ;
អថ កេន នុ វណ្ណេន, សង្គមំ ឥច្ឆសេ មយា’’តិ។
តត្ថ ឱកិណ្ណន្តរបរិខន្តិ ឥទំ ទ្វាទសយោជនិកំ សុរុន្ធនបុរំ អន្តរន្តរា ឧទកបរិខានំ កទ្ទមបរិខានំ សុក្ខបរិខានំ ឱកិណ្ណត្តា ឱកិណ្ណន្តរបរិខំ។ ទឡ្ហមដ្ដាលកោដ្ឋកន្តិ ថិរតរេហិ អដ្ដាលកេហិ ទ្វារកោដ្ឋកេហិ ច សមន្នាគតំ។ ខគ្គហត្ថេហីតិ អាវុធហត្ថេហិ ទសហិ យោធសហស្សេហិ រក្ខិតំ។ ទុប្បវេសមិទំ បុរន្តិ ឥទំ សកលបុរម្បិ តស្ស អន្តោ មាបិតំ មយ្ហំ និវាសបុរម្បិ ឧភយំ កស្សចិ បវិសិតុំ ន សក្កា។ អាគមោ ចាតិ ឥធ ឥមាយ សង្គមន្តិ អថ ត្វំ កេន ការណេន ឥមាយ វេលាយ មយា សហ សមាគមំ ឥច្ឆសីតិ។
អថ សក្កោ ចតុត្ថំ គាថមាហ –
៤០.
‘‘យក្ខោហមស្មិ
ត្វំ មំ នន្ទយ ភទ្ទន្តេ, បុណ្ណកំសំ ទទាមិ តេ’’តិ។
តស្សត្ថោ – កល្យាណិ, សុន្ទរទស្សនេ អហមេកោ ទេវបុត្តោ ទេវតានុភាវេន ឥធាគតោ, ត្វំ អជ្ជ មំ នន្ទយ តោសេហិ, អហំ តេ ឥមំ សុវណ្ណមាសកបុណ្ណំ សុវណ្ណបាតិំ ទទាមីតិ។
តំ
៤១.
‘‘ទេវំវ យក្ខំ អថ វា មនុស្សំ, ន បត្ថយេ ឧទយមតិច្ច អញ្ញំ;
គច្ឆេវ ត្វំ យក្ខ មហានុភាវ, មា ចស្សុ គន្ត្វា បុនរាវជិត្ថា’’តិ។
តស្សត្ថោ – អហំ ទេវរាជ, ទេវំ វា យក្ខំ វា ឧទយំ អតិក្កមិត្វា អញ្ញំ ន បត្ថេមិ, សោ ត្វំ គច្ឆេវ, មា ឥធ អដ្ឋាសិ, ន មេ តយា អាភតេន បណ្ណាការេន អត្ថោ, គន្ត្វា ច មា ឥមំ ឋានំ បុនរាវជិត្ថាតិ។
សោ តស្សា សីហនាទំ សុត្វា អដ្ឋត្វា គតសទិសោ ហុត្វា តត្ថេវ អន្តរហិតោ អដ្ឋាសិ។ សោ បុនទិវសេ តាយ វេលាយមេវ សុវណ្ណមាសកបូរំ រជតបាតិំ អាទាយ តាយ សទ្ធិំ សល្លបន្តោ ឆដ្ឋំ គាថមាហ –
៤២.
‘‘យា សា រតិ ឧត្តមា កាមភោគិនំ, យំហេតុ សត្តា វិសមំ ចរន្តិ;
មា តំ រតិំ ជីយិ តុវំ សុចិម្ហិតេ, ទទាមិ តេ រូបិយំ កំសបូរ’’ន្តិ។
តស្សត្ថោ
រាជធីតា ចិន្តេសិ ‘‘អយំ កថាសល្លាបំ លភន្តោ បុនប្បុនំ អាគមិស្សតិ, ន ទានិ តេន សទ្ធិំ កថេស្សាមី’’តិ។ សា កិញ្ចិ ន
សក្កោ តស្សា អកថិតភាវំ ញត្វា តត្ថេវ អន្តរហិតោ ហុត្វា បុនទិវសេ តាយមេវ វេលាយ លោហបាតិំ កហាបណបូរំ អាទាយ ‘‘ភទ្ទេ, ត្វំ មំ កាមរតិយា សន្តប្បេហិ, ឥមំ តេ កហាបណបូរំ លោហបាតិំ ទស្សាមី’’តិ អាហ។ តំ ទិស្វា រាជធីតា សត្តមំ គាថមាហ –
៤៣.
‘‘នារិំ
វិបច្ចនីកោ តវ ទេវធម្មោ, បច្ចក្ខតោ ថោកតរេន ឯសី’’តិ។
តស្សត្ថោ – ភោ បុរិស, ត្វំ ជឡោ។ នរោ ហិ នាម នារិំ កិលេសរតិការណា ធនេន និជ្ឈាបេន្តោ សញ្ញាបេន្តោ យត្ថ នារិយា ឆន្ទំ ករោតិ, តំ ឧក្កំសតិ វណ្ណេត្វា ថោមេត្វា ពហុតរេន ធនេន បលោភេតិ, តុយ្ហំ បនេសោ ទេវសភាវោ វិបច្ចនីកោ, ត្វញ្ហិ មយា បច្ចក្ខតោ ថោកតរេន ឯសិ, បឋមទិវសេ សុវណ្ណបូរំ សុវណ្ណបាតិំ អាហរិត្វា, ទុតិយទិវសេ សុវណ្ណបូរំ រូបិយបាតិំ, តតិយទិវសេ កហាបណបូរំ លោហបាតិំ អាហរសីតិ។
តំ សុត្វា សក្កោ ‘‘ភទ្ទេ រាជកុមារិ, អហំ ឆេកវាណិជោ ន និរត្ថកេន អត្ថំ នាសេមិ, សចេ ត្វំ អាយុនា វា វណ្ណេន វា វឌ្ឍេយ្យាសិ, អហំ តេ បណ្ណាការំ វឌ្ឍេត្វា អាហរេយ្យំ, ត្វំ បន បរិហាយសេវ, តេនាហម្បិ ធនំ បរិហាបេមី’’តិ វត្វា តិស្សោ គាថា អភាសិ –
៤៤.
‘‘អាយុ
តេនេវ វណ្ណេន ធនម្បិ តុយ្ហំ, និហីយតិ ជិណ្ណតរាសិ អជ្ជ។
៤៥.
‘‘ឯវំ មេ បេក្ខមានស្ស, រាជបុត្តិ យសស្សិនិ;
ហាយតេវ តវ វណ្ណោ, អហោរត្តានមច្ចយេ។
៤៦.
‘‘ឥមិនាវ ត្វំ វយសា, រាជបុត្តិ សុមេធសេ;
ព្រហ្មចរិយំ ចរេយ្យាសិ, ភិយ្យោ វណ្ណវតី សិយា’’តិ។
តត្ថ និហីយតីតិ បរិស្សាវនេ អាសិត្តឧទកំ វិយ បរិហាយតិ។ មនុស្សលោកស្មិញ្ហិ សត្តា ជីវិតេន វណ្ណេន ចក្ខុបសាទាទីហិ ច ទិនេ ទិនេ បរិហាយន្តេវ។ ជិណ្ណតរាសីតិ ឯវំ មេតិ តិដ្ឋតុ ហិយ្យោ ច បរហិយ្យោ ច, អជ្ជេវ បន មយ្ហំ ឯវំ បេក្ខមានស្សេវ ហាយតេវ តវ វណ្ណោ។ អហោរត្តានមច្ចយេតិ ឥតោ បដ្ឋាយ រត្តិន្ទិវេសុ វីតិវត្តេសុ អហោរត្តានំ អច្ចយេន អបណ្ណត្តិកភាវមេវ គមិស្សសីតិ ទស្សេតិ។ ឥមិនាវាតិ តស្មា ភទ្ទេ, សចេ ត្វំ ឥមិនា វយេនេវ ឥមស្មិំ សុវណ្ណវណ្ណេ សរីរេ រជាយ ភិយ្យោ វណ្ណវតី សិយាតិ អតិរេកតរវណ្ណា ភវេយ្យាសីតិ។
តតោ រាជធីតា ឥតរំ គាថមាហ –
៤៧.
‘‘ទេវា ន ជីរន្តិ យថា មនុស្សា, គត្តេសុ តេសំ វលិយោ ន ហោន្តិ;
បុច្ឆាមិ តំ យក្ខ មហានុភាវ, កថំ នុ ទេវាន សរីរទេហោ’’តិ។
តត្ថ សរីរទេហោតិ សរីរសង្ខាតោ ទេហោ, ទេវានំ សរីរំ កថំ ន ជីរតិ, ឥទំ អហំ តំ បុច្ឆាមីតិ វទតិ។
អថស្សា កថេន្តោ សក្កោ ឥតរំ គាថមាហ –
៤៨.
‘‘ទេវា ន ជីរន្តិ យថា មនុស្សា, គត្តេសុ តេសំ វលិយោ ន ហោន្តិ;
សុវេ សុវេ ភិយ្យតរោវ តេសំ, ទិព្ពោ ច វណ្ណោ វិបុលា ច ភោគា’’តិ។
តត្ថ យថា មនុស្សាតិ យថា មនុស្សា ជីរន្តា រូបេន វណ្ណេន ភោគេន ចក្ខុបសាទាទីហិ ច ជីរន្តិ, ន ឯវំ ទេវា។ តេសញ្ហិ គត្តេសុ វលិយោបិ ន សន្តិ, មដ្ឋកញ្ចនបដ្ដមិវ សរីរំ ហោតិ។ សុវេ សុវេតិ ទិវសេ ទិវសេ។ ភិយ្យតរោវាតិ អតិរេកតរោវ តេសំ ទិព្ពោ ច វណ្ណោ វិបុលា ច ភោគា ហោន្តិ, មនុស្សេសុ ហិ រូបបរិហានិ ចិរជាតភាវស្ស សក្ខិ, ទេវេសុ អតិរេករូបសម្បត្តិ ច អតិរេកបរិវារសម្បត្តិ ច។ ឯវំ អបរិហានធម្មោ នាមេស ទេវលោកោ
សា ទេវលោកស្ស វណ្ណំ សុត្វា តស្ស គមនមគ្គំ បុច្ឆន្តី ឥតរំ គាថមាហ –
៤៩.
‘‘កិំសូធ ភីតា ជនតា អនេកា, មគ្គោ ច នេកាយតនំ បវុត្តោ;
បុច្ឆាមិ តំ យក្ខ មហានុភាវ, កត្ថដ្ឋិតោ បរលោកំ ន ភាយេ’’តិ។
តត្ថ កិំសូធ ភីតាតិ ទេវរាជ, អយំ ខត្តិយាទិភេទា អនេកា ជនតា កិំភីតា កស្ស ភយេន មគ្គោតិ ទេវលោកគាមិមគ្គោ។ ឥធ បន ‘‘កិ’’ន្តិ អាហរិត្វា ‘‘កោ’’តិ បុច្ឆា កាតព្ពា។ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ ‘‘អនេកតិត្ថាយតនវសេន បណ្ឌិតេហិ បវុត្តោ ទេវលោកមគ្គោ កោ កតរោ’’តិ វុត្តោ។ កត្ថដ្ឋិតោតិ បរលោកំ គច្ឆន្តោ កតរស្មិំ មគ្គេ ឋិតោ ន ភាយតីតិ។
អថស្សា
៥០.
‘‘វាចំ មនញ្ច បណិធាយ សម្មា, កាយេន បាបានិ អកុព្ពមានោ;
ពហុន្នបានំ ឃរមាវសន្តោ, សទ្ធោ មុទូ សំវិភាគី វទញ្ញូ;
សង្គាហកោ សខិលោ សណ្ហវាចោ, ឯត្ថដ្ឋិតោ បរលោកំ ន ភាយេ’’តិ។
តស្សត្ថោ – ភទ្ទេ, ឧទយេ វាចំ មនញ្ច សម្មា ឋបេត្វា កាយេន បាបានិ អករោន្តោ ឥមេ ទស កុសលកម្មបថេ សមាទាយ វត្តន្តោ ពហុអន្នបានេ បហូតទេយ្យធម្មេ ឃរេ វសន្តោ ‘‘ទានស្ស វិបាកោ អត្ថី’’តិ សទ្ធាយ សមន្នាគតោ មុទុចិត្តោ ទានសំវិភាគតាយ សំវិភាគី បព្ពជិតា ភិក្ខាយ ចរមានា វទន្តិ នាម, តេសំ បច្ចយទានេន តស្ស វាទស្ស ជាននតោ វទញ្ញូ ចតូហិ សង្គហវត្ថូហិ សង្គហតាយ សង្គាហកោ បិយវាទិតាយ សខិលោ មដ្ឋវចនតាយ សណ្ហវាចោ ឯត្ថ ឯត្តកេ គុណរាសិម្ហិ ឋិតោ បរលោកំ គច្ឆន្តោ ន ភាយតីតិ។
តតោ
៥១.
‘‘អនុសាសសិ មំ យក្ខ, យថា មាតា យថា បិតា;
ឧឡារវណ្ណ បុច្ឆាមិ, កោ នុ ត្វមសិ សុព្រហា’’តិ។
តស្សត្ថោ – យថា មាតាបិតរោ បុត្តកេ អនុសាសន្តិ, តថា មំ អនុសាសសិ។ ឧឡារវណ្ណ សោភគ្គប្បត្តរូបទារក កោ នុ អសិ ត្វំ ឯវំ អច្ចុគ្គតសរីរោតិ។
តតោ ពោធិសត្តោ ឥតរំ គាថមាហ –
៥២.
‘‘ឧទយោហមស្មិ កល្យាណិ, សង្គរត្តា ឥធាគតោ;
អាមន្ត ខោ តំ គច្ឆាមិ, មុត្តោស្មិ តវ សង្គរា’’តិ។
តស្សត្ថោ
រាជធីតា អស្សសិត្វា ‘‘សាមិ, ត្វំ ឧទយភទ្ទរាជា’’តិ អស្សុធារា បវត្តយមានា ‘‘អហំ តុម្ហេហិ វិនា វសិតុំ ន សក្កោមិ, យថា តុម្ហាកំ សន្តិកេ វសាមិ, តថា មំ អនុសាសថា’’តិ វត្វា ឥតរំ គាថំ អភាសិ –
៥៣.
‘‘សចេ ខោ ត្វំ ឧទយោសិ, សង្គរត្តា ឥធាគតោ;
អនុសាស មំ រាជបុត្ត, យថាស្ស បុន សង្គមោ’’តិ។
អថ នំ អនុសាសន្តោ មហាសត្តោ ចតស្សោ គាថា អភាសិ –
៥៤.
‘‘អតិបតតិ វយោ ខណោ តថេវ, ឋានំ នត្ថិ ធុវំ ចវន្តិ សត្តា;
បរិជីយតិ អទ្ធុវំ សរីរំ, ឧទយេ មា បមាទ ចរស្សុ ធម្មំ។
៥៥.
‘‘កសិណា បថវី ធនស្ស បូរា, ឯកស្សេវ សិយា អនញ្ញធេយ្យា;
តំ ចាបិ ជហតិ អវីតរាគោ, ឧទយេ មា បមាទ ចរស្សុ ធម្មំ។
៥៦.
‘‘មាតា
តេ ចាបិ ជហន្តិ អញ្ញមញ្ញំ, ឧទយេ មា បមាទ ចរស្សុ ធម្មំ។
៥៧.
‘‘កាយោ
ឥត្តរវាសោតិ ជានិយាន, ឧទយេ មា បមាទ ចរស្សុ ធម្ម’’ន្តិ។
តត្ថ អតិបតតីតិ អតិវិយ បតតិ, សីឃំ អតិក្កមតិ។ វយោតិ បឋមវយាទិតិវិធោបិ វយោ។ ខណោ តថេវាតិ ឧប្បាទដ្ឋិតិភង្គក្ខណោបិ តថេវ អតិបតតិ។ ឧភយេនបិ ភិន្នោ ឥមេសំ សត្តានំ អាយុសង្ខារោ នាម សីឃសោតា នទី វិយ អនិវត្តន្តោ សីឃំ អតិក្កមតីតិ ទស្សេតិ។ ឋានំ នត្ថីតិ ‘‘ឧប្បន្នា សង្ខារា អភិជ្ជិត្វា តិដ្ឋន្តូ’’តិ បត្ថនាយបិ បរិជីយតីតិ ឥទំ សុវណ្ណវណ្ណម្បិ សរីរំ ជីរតេវ, ឯវំ ជានាហិ។ មា បមាទន្តិ តស្មា ត្វំ ឧទយភទ្ទេ មា បមាទំ អាបជ្ជិ, អប្បមត្តា ហុត្វា ទសកុសលកម្មបថធម្មំ ចរាហីតិ។
កសិណាតិ សកលា។ ឯកស្សេវាតិ យទិ ឯកស្សេវ រញ្ញោ, តស្មិំ ឯកស្មិំយេវ អនញ្ញាធីនា អស្ស។ តំ ចាបិ ជហតិ អវីតរាគោតិ តណ្ហាវសិកោ បុគ្គលោ ឯត្តកេនបិ យសេន អតិត្តោ មរណកាលេ អវីតរាគោវ តំ វិជហតិ។ ឯវំ តណ្ហាយ អបូរណីយភាវំ ជានាហីតិ ទីបេតិ។ តេ ចាបីតិ មាតា បុត្តំ, បុត្តោ មាតរំ, បិតា បុត្តំ, បុត្តោ បិតរំ, ភាតា ភគិនិំ, ភគិនី ភាតរំ, ភរិយា សាមិកំ, សាមិកោ ភរិយន្តិ ឯតេ អញ្ញមញ្ញំ ជហន្តិ, នានា ហោន្តិ។ ឯវំ សត្តានំ នានាភាវវិនាភាវំ ជានាហីតិ ទីបេតិ។
បរភោជនន្តិ វិវិធានំ កាកាទីនំ បរសត្តានំ ភោជនំ។ ឥត្តរវាសោតិ យា ឯសា ឥមស្មិំ សំសារេ មនុស្សភូតា សុគ្គតិ ច តិរច្ឆានភូតា ទុគ្គតិ ច, ឯតំ ឧភយម្បិ ‘‘ឥត្តរវាសោ’’តិ ជានិត្វា មា បមាទំ, ចរស្សុ ធម្មំ។ ឥមេសំ សត្តានំ នានាឋានតោ អាគន្ត្វា ឯកស្មិំ ឋានេ សមាគមោ បរិត្តោ, ឥមេ សត្តា អប្បកស្មិំយេវ កាលេ ឯកតោ វសន្តិ, តស្មា អប្បមត្តា ហោហីតិ។
ឯវំ
៥៨.
‘‘សាធុ
កសិរញ្ច បរិត្តញ្ច, តញ្ច ទុក្ខេន សំយុតំ;
សាហំ ឯកា បព្ពជិស្សាមិ, ហិត្វា កាសិំ សុរុន្ធន’’ន្តិ។
តត្ថ សាធូតិ ‘‘អប្បំ មច្ចាន ជីវិត’’ន្តិ ភាសមានោ អយំ ទេវរាជា សាធុ ភាសតិ។ កិំការណា? ឥទញ្ហិ កសិរញ្ច ទុក្ខំ អស្សាទរហិតំ, បរិត្តញ្ច ន ពហុកំ ឥត្តរកាលំ។ សចេ ហិ កសិរម្បិ សមានំ ទីឃកាលំ បវត្តេយ្យ, បរិត្តកម្បិ សមានំ សុខំ ភវេយ្យ, ឥទំ បន កសិរញ្ចេវ បរិត្តញ្ច សកលេន វដ្ដទុក្ខេន សំយុតំ សន្និហិតំ។ សាហន្តិ សា អហំ។ សុរុន្ធនន្តិ សុរុន្ធននគរញ្ច កាសិរដ្ឋញ្ច ឆឌ្ឌេត្វា ឯកិកាវ បព្ពជិស្សាមីតិ អាហ។
ពោធិសត្តោ
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ ឧក្កណ្ឋិតភិក្ខុ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។ តទា រាជធីតា រាហុលមាតា អហោសិ, សក្កោ បន អហមេវ អហោសិន្តិ។
ឧទយជាតកវណ្ណនា ចតុត្ថា។
[៤៥៩] ៥. បានីយជាតកវណ្ណនា
មិត្តោ មិត្តស្សាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ កិលេសនិគ្គហំ អារព្ភ កថេសិ។ ឯកស្មិញ្ហិ សមយេ សាវត្ថិវាសិនោ បញ្ចសតា គិហិសហាយកា តថាគតស្ស ធម្មទេសនំ សុត្វា បព្ពជិត្វា ឧបសម្បន្នា អន្តោកោដិសន្ថារេ វសន្តា អឌ្ឍរត្តសមយេ កាមវិតក្កំ វិតក្កេសុំ។ សព្ពំ
អតីតេ
អបរោបិ កាសិគាមេយេវ កុដុម្ពិកោ អាបណេ និសិន្នោ ឯកំ បុរិសំ អត្តនោ ភរិយំ អាទាយ គច្ឆន្តំ ទិស្វា តំ ឧត្តមរូបធរំ ឥត្ថិំ ឥន្ទ្រិយានិ ភិន្ទិត្វា ឱលោកេត្វា បុន ចិន្តេសិ ‘‘អយំ លោភោ វឌ្ឍមានោ មំ
អបរេបិ កាសិគាមវាសិនោយេវ ទ្វេ បិតាបុត្តា ឯកតោ មគ្គំ បដិបជ្ជិំសុ។ អដវីមុខេ បន ចោរា ឧដ្ឋិតា ហោន្តិ។ តេ បិតាបុត្តេ លភិត្វា បុត្តំ គហេត្វា ‘‘ធនំ អាហរិត្វា តវ បុត្តំ គណ្ហា’’តិ បិតរំ វិស្សជ្ជេន្តិ, ទ្វេ ភាតរោ លភិត្វា កនិដ្ឋំ គហេត្វា ជេដ្ឋំ វិស្សជ្ជេន្តិ, អាចរិយន្តេវាសិកេ លភិត្វា អាចរិយំ គហេត្វា អន្តេវាសិកំ វិស្សជ្ជេន្តិ, អន្តេវាសិកោ សិប្បលោភេន ធនំ អាហរិត្វា អាចរិយំ គណ្ហិត្វា គច្ឆតិ។ អថ តេ បិតាបុត្តាបិ តត្ថ ចោរានំ ឧដ្ឋិតភាវំ ញត្វា ‘‘ត្វំ មំ ‘បិតា’តិ មា វទ, អហម្បិ តំ ‘បុត្តោ’តិ ន វក្ខាមី’’តិ កតិកំ កត្វា ចោរេហិ គហិតកាលេ ‘‘តុម្ហេ អញ្ញមញ្ញំ កិំ ហោថា’’តិ បុដ្ឋា ‘‘ន កិញ្ចិ ហោមា’’តិ សម្បជានមុសាវាទំ ករិំសុ។ តេសុ អដវិតោ និក្ខមិត្វា សាយំ ន្ហាយិត្វា ឋិតេសុ បុត្តោ អត្តនោ សីលំ សោធេន្តោ តំ មុសាវាទំ ទិស្វា ‘‘ឥទំ បាបំ វឌ្ឍមានំ មំ អបាយេសុ ខិបិស្សតិ, ឥមំ កិលេសំ និគ្គណ្ហិស្សាមី’’តិ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា បច្ចេកពោធិញាណំ និព្ពត្តេត្វា អាកាសេ ឋិតោ បិតុ ធម្មំ ទេសេត្វា នន្ទមូលកបព្ភារមេវ គតោ។
អបរោបិ កាសិគាមេយេវ បន ឯកោ គាមភោជកោ មាឃាតំ ការាបេសិ។ អថ នំ ពលិកម្មកាលេ មហាជនោ សន្និបតិត្វា អាហ ‘‘សាមិ, មយំ មិគសូករាទយោ មារេត្វា យក្ខានំ ពលិកម្មំ ករិស្សាម, ពលិកម្មកាលោ ឯសោ’’តិ។ តុម្ហាកំ បុព្ពេ ករណនិយាមេនេវ ករោថាតិ មនុស្សា ពហុំ បាណាតិបាតមកំសុ។ សោ ពហុំ មច្ឆមំសំ ទិស្វា ‘‘ឥមេ មនុស្សា ឯត្តកេ បាណេ មារេន្តា មមេវេកស្ស វចនេន មារយិំសូ’’តិ កុក្កុច្ចំ កត្វា វាតបានំ និស្សាយ ឋិតកោវ វិបស្សនំ
អបរោបិ កាសិរដ្ឋេយេវ គាមភោជកោ មជ្ជវិក្កយំ វារេត្វា ‘‘សាមិ, បុព្ពេ ឥមស្មិំ កាលេ សុរាឆណោ នាម ហោតិ, កិំ ករោមា’’តិ មហាជនេន វុត្តោ ‘‘តុម្ហាកំ បោរាណកនិយាមេនេវ ករោថា’’តិ
អបរភាគេ តេ បញ្ច បច្ចេកពុទ្ធា ភិក្ខាចារត្ថាយ ពារាណសិទ្វារេ ឱតរិត្វា សុនិវត្ថា សុបារុតា បាសាទិកេហិ អភិក្កមាទីហិ បិណ្ឌាយ ចរន្តា រាជទ្វារំ សម្បាបុណិំសុ។ រាជា តេ ទិស្វា បសន្នចិត្តោ រាជនិវេសនំ បវេសេត្វា បាទេ ធោវិត្វា គន្ធតេលេន មក្ខេត្វា បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន បរិវិសិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិត្វា ‘‘ភន្តេ, តុម្ហាកំ បឋមវយេ បព្ពជ្ជា សោភតិ, ឥមស្មិំ វយេ បព្ពជន្តា កថំ កាមេសុ អាទីនវំ បស្សិត្ថ, កិំ វោ អារម្មណំ អហោសី’’តិ បុច្ឆិ។ តេ តស្ស កថេន្តា –
៥៩.
‘‘មិត្តោ មិត្តស្ស បានីយំ, អទិន្នំ បរិភុញ្ជិសំ;
តេន បច្ឆា វិជិគុច្ឆិំ, តំ បាបំ បកតំ មយា;
មា បុន អករំ បាបំ, តស្មា បព្ពជិតោ អហំ។
៦០.
‘‘បរទារញ្ច ទិស្វាន, ឆន្ទោ មេ ឧទបជ្ជថ;
តេន បច្ឆា វិជិគុច្ឆិំ, តំ បាបំ បកតំ មយា;
មា បុន អករំ បាបំ, តស្មា បព្ពជិតោ អហំ។
៦១.
‘‘បិតរំ មេ មហារាជ, ចោរា អគណ្ហុ កាននេ;
តេសាហំ បុច្ឆិតោ ជានំ, អញ្ញថា នំ វិយាករិំ។
៦២.
‘‘តេន
មា បុន អករំ បាបំ, តស្មា បព្ពជិតោ អហំ។
៦៣.
‘‘បាណាតិបាតមករុំ, សោមយាគេ ឧបដ្ឋិតេ;
តេសាហំ សមនុញ្ញាសិំ។
៦៤.
‘‘តេន
មា បុន អករំ បាបំ, តស្មា បព្ពជិតោ អហំ។
៦៥.
‘‘សុរាមេរយមាធុកា, យេ ជនា បឋមាសុ នោ;
ពហូនំ តេ អនត្ថាយ, មជ្ជបានមកប្បយុំ;
តេសាហំ
៦៦.
‘‘តេន បច្ឆា វិជិគុច្ឆិំ, តំ បាបំ បកតំ មយា;
មា បុន អករំ បាបំ, តស្មា បព្ពជិតោ អហ’’ន្តិ។ –
ឥមា បដិបាដិយា បញ្ច គាថា អភាសិំសុ។ រាជាបិ ឯកមេកស្ស ព្យាករណំ សុត្វា ‘‘ភន្តេ, អយំ បព្ពជ្ជា តុម្ហាកំ យេវានុច្ឆវិកា’’តិ ថុតិមកាសិ។
តត្ថ មិត្តោ មិត្តស្សាតិ មហារាជ, អហំ ឯកស្ស មិត្តោ ហុត្វា តស្ស មិត្តស្ស សន្តកំ បានីយំ ឥមិនា និយាមេនេវ បរិភុញ្ជិំ។ តស្មាតិ យស្មា បុថុជ្ជនា នាម បាបកម្មំ ករោន្តិ, តស្មា អហំ មា បុន អករំ បាបំ, តំ បាបំ អារម្មណំ កត្វា បព្ពជិតោម្ហិ។ ឆន្ទោតិ មហារាជ, ឥមិនាវ និយាមេន មម បរទារំ ទិស្វា កាមេ ឆន្ទោ ឧប្បជ្ជិ។ អគណ្ហូតិ អគណ្ហិំសុ។ ជានន្តិ តេសំ ចោរានំ ‘‘អយំ កិំ តេ ហោតី’’តិ បុច្ឆិតោ ជានន្តោយេវ ‘‘ន កិញ្ចិ ហោតី’’តិ អញ្ញថា ព្យាកាសិំ។ សោមយាគេតិ នវចន្ទេ ឧដ្ឋិតេ សោមយាគំ នាម យក្ខពលិំ ករិំសុ, តស្មិំ ឧបដ្ឋិតេ។ សមនុញ្ញាសិន្តិ សមនុញ្ញោ អាសិំ។ សុរាមេរយមាធុកាតិ បិដ្ឋសុរាទិសុរញ្ច បុប្ផាសវាទិមេរយញ្ច បក្កមធុ វិយ មធុរំ មញ្ញមានា។ យេ ជនា បឋមាសុ នោតិ យេ នោ គាមេ ជនា បឋមំ ឯវរូបា អាសុំ អហេសុំ។ ពហូនំ តេតិ តេ ឯកទិវសំ ឯកស្មិំ ឆណេ បត្តេ ពហូនំ អនត្ថាយ មជ្ជបានំ អកប្បយិំសុ។
រាជា
៦៧.
‘‘ធិរត្ថុ សុពហូ កាមេ, ទុគ្គន្ធេ ពហុកណ្ដកេ;
យេ អហំ បដិសេវន្តោ, នាលភិំ តាទិសំ សុខ’’ន្តិ។ – គាថមាហ;
តត្ថ ពហុកណ្ដកេតិ ពហូ បច្ចាមិត្តេ។ យេ អហន្តិ យោ អហំ, អយមេវ វា បាឋោ។ តាទិសន្តិ ឯតាទិសំ កិលេសរហិតំ ឈានសុខំ។
អថស្ស
៦៨.
‘‘មហស្សាទា សុខា កាមា, នត្ថិ កាមា បរំ សុខំ;
យេ កាមេ បដិសេវន្តិ, សគ្គំ តេ ឧបបជ្ជរេ’’តិ។
តត្ថ មហស្សាទាតិ មហារាជ, ឯតេ កាមា នាម មហាអស្សាទា, ឥតោ ឧត្តរិំ អញ្ញំ សុខំ នត្ថិ។ កាមសេវិនោ ហិ អបាយេ អនុបគម្ម សគ្គេ និព្ពត្តន្តីតិ អត្ថោ។
តំ សុត្វា ពោធិសត្តោ តស្សា ‘‘នស្ស វសលិ, កិំ កថេសិ, កាមេសុ សុខំ នាម កុតោ អត្ថិ, វិបរិណាមទុក្ខា ឯតេ’’តិ គរហន្តោ សេសគាថា អភាសិ –
៦៩.
‘‘អប្បស្សាទា ទុខា កាមា, នត្ថិ កាមា បរំ ទុខំ;
យេ កាមេ បដិសេវន្តិ, និរយំ តេ ឧបបជ្ជរេ។
៧០.
‘‘អសី
សត្តីវ ឧរសិ ខិត្តា, កាមា ទុក្ខតរា តតោ។
៧១.
‘‘អង្គារានំវ
ផាលំវ ទិវសំតត្តំ, កាមា ទុក្ខតរា តតោ។
៧២.
‘‘វិសំ យថា ហលាហលំ, តេលំ បក្កុថិតំ យថា;
តម្ពលោហវិលីនំវ, កាមា ទុក្ខតរា តតោ’’តិ។
តត្ថ នេត្តិំសោតិ និក្ករុណោ, ឥទម្បិ ឯកស្ស ខគ្គស្ស នាមំ។ ទុក្ខតរាតិ ឯវំ ជលិតង្គារកាសុំ វា ទិវសំ តត្តំ ផាលំ វា បដិច្ច យំ ទុក្ខំ ឧប្បជ្ជតិ, តតោបិ កាមាយេវ ទុក្ខតរាតិ អត្ថោ។ អនន្តរគាថាយ យថា ឯតានិ វិសាទីនិ ទុក្ខាវហនតោ ទុក្ខានិ, ឯវំ កាមាបិ ទុក្ខា, តំ បន កាមទុក្ខំ ឥតរេហិ ទុក្ខេហិ ទុក្ខតរន្តិ អត្ថោ។
ឯវំ
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ភិក្ខវេ, កិលេសោ ខុទ្ទកោ នាម នត្ថិ, អប្បមត្តកោបិ បណ្ឌិតេហិ និគ្គហិតព្ពោយេវា’’តិ វត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ បញ្ចសតា ភិក្ខូ អរហត្តេ បតិដ្ឋហិំសុ។ តទា បច្ចេកពុទ្ធា បរិនិព្ពាយិំសុ, ទេវី រាហុលមាតា អហោសិ, រាជា បន អហមេវ អហោសិន្តិ។
បានីយជាតកវណ្ណនា បញ្ចមា។
[៤៦០] ៦. យុធញ្ចយជាតកវណ្ណនា
មិត្តាមច្ចបរិព្យូឡ្ហន្តិ
អតីតេ រម្មនគរេ សព្ពទត្តោ នាម រាជា អហោសិ។ អយញ្ហិ ពារាណសី ឧទយជាតកេ (ជា. ១.១១.៣៧ អាទយោ) សុរុន្ធននគរំ នាម ជាតា, ចូឡសុតសោមជាតកេ (ជា. ២.១៧.១៩៥ អាទយោ) សុទស្សនំ នាម, សោណនន្ទជាតកេ (ជា. ២.២០.៩២ អាទយោ) ព្រហ្មវឌ្ឍនំ នាម, ខណ្ឌហាលជាតកេ (ជា. ២.២២.៩៨២ អាទយោ) បុប្ផវតី សង្ខព្រាហ្មណជាតកេ (ជា. ១.១០.៣៩ អាទយោ) មោឡិនី នាម, ឥមស្មិំ បន យុធញ្ចយជាតកេ រម្មនគរំ នាម អហោសិ។ ឯវមស្សា កទាចិ នាមំ បរិវត្តតិ។ តត្ថ សព្ពទត្តរញ្ញោ បុត្តសហស្សំ អហោសិ។ យុធញ្ចយស្ស នាម ជេដ្ឋបុត្តស្ស ឧបរជ្ជំ អទាសិ។ សោ ទិវសេ ទិវសេ មហាទានំ បវត្តេសិ។ ឯវំ គច្ឆន្តេ កាលេ ពោធិសត្តោ ឯកទិវសំ បាតោវ រថវរមារុយ្ហ មហន្តេន សិរិវិភវេន ឧយ្យានកីឡំ គច្ឆន្តោ រុក្ខគ្គតិណគ្គសាខគ្គមក្កដកសុត្តជាលាទីសុ មុត្តាជាលាការេន លគ្គិតឧស្សវពិន្ទូនិ ទិស្វា ‘‘សម្ម សារថិ, កិំ នាមេត’’ន្តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឯតេ ទេវ, ហិមសមយេ បតនកឧស្សវពិន្ទូនិ នាមា’’តិ សុត្វា ទិវសភាគំ ឧយ្យានេ កីឡិត្វា សាយន្ហកាលេ បច្ចាគច្ឆន្តោ តេ អទិស្វាវ ‘‘សម្ម សារថិ, កហំ នុ ខោ ឯតេ ឧស្សវពិន្ទូ, ន តេ ឥទានិ បស្សាមី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘ទេវ, តេ សូរិយេ ឧគ្គច្ឆន្តេ សព្ពេវ ភិជ្ជិត្វា បថវិយំ បតន្តី’’តិ សុត្វា សំវេគប្បត្តោ ហុត្វា ‘‘ឥមេសំ សត្តានំ ជីវិតសង្ខារាបិ តិណគ្គេ ឧស្សវពិន្ទុសទិសាវ, មយា ព្យាធិជរាមរណេហិ អបីឡិតេយេវ មាតាបិតរោ អាបុច្ឆិត្វា បព្ពជិតុំ វដ្ដតី’’តិ ឧស្សវពិន្ទុមេវ អារម្មណំ កត្វា អាទិត្តេ វិយ តយោ ភវេ បស្សន្តោ អត្តនោ គេហំ អគន្ត្វា អលង្កតបដិយត្តាយ វិនិច្ឆយសាលាយ និសិន្នស្ស បិតុ សន្តិកំយេវ គន្ត្វា បិតរំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ ឋិតោ បព្ពជ្ជំ យាចន្តោ បឋមំ គាថមាហ –
៧៣.
‘‘មិត្តាមច្ចបរិព្យូឡ្ហំ
បព្ពជិស្សាមហំ រាជ, តំ ទេវោ អនុមញ្ញតូ’’តិ។
តត្ថ បរិព្យូឡ្ហន្តិ បរិវារិតំ។ តំ ទេវោតិ តំ មម បព្ពជ្ជំ ទេវោ អនុជានាតូតិ អត្ថោ។
អថ នំ រាជា និវារេន្តោ ទុតិយំ គាថមាហ –
៧៤.
‘‘សចេ តេ ឩនំ កាមេហិ, អហំ បរិបូរយាមិ តេ;
យោ តំ ហិំ សតិ វារេមិ, មា បព្ពជ យុធញ្ចយា’’តិ។
តំ
៧៥.
‘‘ន មត្ថិ ឩនំ កាមេហិ, ហិំសិតា មេ ន វិជ្ជតិ;
ទីបញ្ច កាតុមិច្ឆាមិ, យំ ជរា នាភិកីរតី’’តិ។
តត្ថ ទីបញ្ចាតិ តាត នេវ មយ្ហំ កាមេហិ ឩនំ អត្ថិ, ន មំ ហិំសន្តោ កោចិ វិជ្ជតិ, អហំ បន បរលោកគមនាយ អត្តនោ បតិដ្ឋំ កាតុមិច្ឆាមិ។ កីទិសំ? យំ ជរា នាភិកីរតិ ន វិទ្ធំសេតិ, តមហំ កាតុមិច្ឆាមិ, អមតមហានិព្ពានំ គវេសិស្សាមិ, ន មេ កាមេហិ អត្ថោ, អនុជានាថ មំ, មហារាជាតិ វទតិ។
ឥតិ បុនប្បុនំ កុមារោ បព្ពជ្ជំ យាចិ, រាជា ‘‘មា បព្ពជា’’តិ វារេតិ។ តមត្ថមាវិករោន្តោ សត្ថា ឧបឌ្ឍំ គាថមាហ –
៧៦.
‘‘បុត្តោ វា បិតរំ យាចេ, បិតា វា បុត្តមោរស’’ន្តិ។
តត្ថ វា-ការោ សម្បិណ្ឌនត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘ឯវំ, ភិក្ខវេ, បុត្តោ ច បិតរំ យាចតិ, បិតា ច ឱរសំ បុត្តំ យាចតី’’តិ។
សេសំ ឧបឌ្ឍគាថំ រាជា អាហ –
‘‘នេគមោ
តស្សត្ថោ – អយំ តេ តាត និគមវាសិមហាជនោ យាចតិ, នគរជនោបិ មា ត្វំ បព្ពជាតិ។
កុមារោ បុនបិ បញ្ចមំ គាថមាហ –
៧៧.
‘‘មា
មាហំ កាមេហិ សម្មត្តោ, ជរាយ វសមន្វគូ’’តិ។
តត្ថ វសមន្វគូតិ មា អហំ កាមេហិ សម្មត្តោ បមត្តោ ជរាយ វសគាមី នាម ហោមិ, វដ្ដទុក្ខំ បន ខេបេត្វា យថា ច សព្ពញ្ញុតញ្ញាណប្បដិវិជ្ឈនកោ ហោមិ,។ តថា មំ ឱលោកេហីតិ អធិប្បាយោ។
ឯវំ វុត្តេ រាជា អប្បដិភាណោ អហោសិ។ មាតា បនស្ស ‘‘បុត្តោ តេ, ទេវិ, បិតរំ បព្ពជ្ជំ អនុជានាបេតី’’តិ សុត្វា ‘‘កិំ តុម្ហេ កថេថា’’តិ និរស្សាសេន មុខេន សុវណ្ណសិវិកាយ និសីទិត្វា សីឃំ វិនិច្ឆយដ្ឋានំ គន្ត្វា យាចមានា ឆដ្ឋំ គាថមាហ –
៧៨.
‘‘អហំ តំ តាត យាចាមិ, អហំ បុត្ត និវារយេ;
ចិរំ តំ ទដ្ឋុមិច្ឆាមិ, មា បព្ពជ យុធញ្ចយា’’តិ។
តំ
៧៩.
‘‘ឧស្សាវោវ តិណគ្គម្ហិ, សូរិយុគ្គមនំ បតិ;
ឯវមាយុ មនុស្សានំ, មា មំ អម្ម និវារយា’’តិ។
តស្សត្ថោ – អម្ម, យថា តិណគ្គេ ឧស្សវពិន្ទុ សូរិយស្ស ឧគ្គមនំ បតិដ្ឋាតុំ ន សក្កោតិ, បថវិយំ បតតិ, ឯវំ ឥមេសំ សត្តានំ ជីវិតំ បរិត្តំ តាវកាលិកំ អចិរដ្ឋិតិកំ, ឯវរូបេ លោកសន្និវាសេ កថំ ត្វំ ចិរំ មំ បស្សសិ, មា មំ និវារេហីតិ។
ឯវំ
៨០.
‘‘តរមានោ ឥមំ យានំ, អារោបេតុ រថេសភ;
មា មេ មាតា តរន្តស្ស, អន្តរាយករា អហូ’’តិ។
តស្សត្ថោ – តាត រថេសភ, ឥមំ មម មាតរំ តរមានោ បុរិសោ សុវណ្ណសិវិកាយានំ អារោបេតុ, មា មេ ជាតិជរាព្យាធិមរណកន្តារំ តរន្តស្ស អតិក្កមន្តស្ស មាតា អន្តរាយករា អហូតិ។
រាជា
៨១.
‘‘អភិធាវថ ភទ្ទន្តេ, សុញ្ញំ ហេស្សតិ រម្មកំ;
យុធញ្ចយោ អនុញ្ញាតោ, សព្ពទត្តេន រាជិនា។
៨២.
‘‘យោហុ
សោយំ កុមារោ បព្ពជិតោ, កាសាយវសនោ ពលី’’តិ។
តត្ថ អភិធាវថាតិ បរិវារេត្វា ឋិតា នារិយោ សព្ពា វេគេន ធាវថាតិ អាណាបេតិ។ ភទ្ទន្តេតិ ឯវំ គន្ត្វា ‘‘ភទ្ទំ តវ ហោតូ’’តិ វទថ។ រម្មកន្តិ រម្មនគរំ សន្ធាយាហ។ យោហុ សេដ្ឋោតិ យោ រញ្ញោ បុត្តោ សហស្សស្ស សេដ្ឋោ អហោសិ, សោ បព្ពជិតោតិ បព្ពជ្ជាយ គច្ឆន្តំ សន្ធាយេវមាហ។
ពោធិសត្តោបិ
៨៣.
‘‘ឧភោ កុមារា បព្ពជិតា, យុធញ្ចយោ យុធិដ្ឋិលោ;
បហាយ មាតាបិតរោ, សង្គំ ឆេត្វាន មច្ចុនោ’’តិ។
តត្ថ មច្ចុនោតិ មារស្ស។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ភិក្ខវេ, យុធញ្ចយោ ច យុធិដ្ឋិលោ ច តេ ឧភោបិ កុមារា មាតាបិតរោ បហាយ មារស្ស សន្តកំ រាគទោសមោហសង្គំ ឆិន្ទិត្វា បព្ពជិតាតិ។
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ‘‘ន ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ តថាគតោ រជ្ជំ ឆឌ្ឌេត្វា បព្ពជិតោយេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា មាតាបិតរោ មហារាជកុលានិ អហេសុំ, យុធិដ្ឋិលកុមារោ អានន្ទោ, យុធញ្ចយោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
យុធញ្ចយជាតកវណ្ណនា ឆដ្ឋា។
[៤៦១] ៧. ទសរថជាតកវណ្ណនា
ឯថ លក្ខណ សីតា ចាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឯកំ មតបិតិកំ កុដុម្ពិកំ អារព្ភ កថេសិ។ សោ ហិ បិតរិ កាលកតេ សោកាភិភូតោ សព្ពកិច្ចានិ បហាយ សោកានុវត្តកោវ អហោសិ។ សត្ថា បច្ចូសសមយេ លោកំ ឱលោកេន្តោ តស្ស សោតាបត្តិផលូបនិស្សយំ ទិស្វា បុនទិវសេ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា កតភត្តកិច្ចោ ភិក្ខូ ឧយ្យោជេត្វា ឯកំ បច្ឆាសមណំ
អតីតេ ពារាណសិយំ ទសរថមហារាជា នាម អគតិគមនំ បហាយ ធម្មេន រជ្ជំ ការេសិ។ តស្ស
រាជា តស្សា តំ វរំ អទត្វាវ ចិន្តេសិ ‘‘មាតុគាមោ នាម អកតញ្ញូ មិត្តទុព្ភី, អយំ មេ កូដបណ្ណំ វា កូដលញ្ជំ វា កត្វា បុត្តេ ឃាតាបេយ្យា’’តិ។ សោ បុត្តេ បក្កោសាបេត្វា តមត្ថំ អារោចេត្វា ‘‘តាតា, តុម្ហាកំ ឥធ វសន្តានំ អន្តរាយោបិ ភវេយ្យ, តុម្ហេ សាមន្តរជ្ជំ វា អរញ្ញំ វា គន្ត្វា មម មរណកាលេ អាគន្ត្វា កុលសន្តកំ រជ្ជំ គណ្ហេយ្យាថា’’តិ វត្វា បុន នេមិត្តកេ ព្រាហ្មណេ បក្កោសាបេត្វា អត្តនោ អាយុបរិច្ឆេទំ បុច្ឆិត្វា ‘‘អញ្ញានិ ទ្វាទស វស្សានិ
លក្ខណបណ្ឌិតោ ច សីតា ច រាមបណ្ឌិតំ យាចិត្វា ‘‘តុម្ហេ អម្ហាកំ បិតុដ្ឋានេ ឋិតា, តស្មា អស្សមេយេវ ហោថ, មយំ ផលាផលំ អាហរិត្វា តុម្ហេ បោសេស្សាមា’’តិ បដិញ្ញំ គណ្ហិំសុ។ តតោ បដ្ឋាយ រាមបណ្ឌិតោ តត្ថេវ ហោតិ។ ឥតរេ ទ្វេ ផលាផលំ អាហរិត្វា តំ បដិជគ្គិំសុ។ ឯវំ តេសំ ផលាផលេន យាបេត្វា វសន្តានំ ទសរថមហារាជា បុត្តសោកេន នវមេ សំវច្ឆរេ កាលមកាសិ។ តស្ស សរីរកិច្ចំ ការេត្វា
៨៤.
‘‘ឯថ លក្ខណ សីតា ច, ឧភោ ឱតរថោទក’’ន្តិ។
តស្សត្ថោ – ឯថ លក្ខណ សីតា ច អាគច្ឆថ, ឧភោបិ ឱតរថ ឧទកន្តិ;
តេ ឯកវចនេនេវ ឱតរិត្វា អដ្ឋំសុ។ អថ នេសំ បិតុ បវត្តិំ អារោចេន្តោ សេសំ ឧបឌ្ឍគាថមាហ –
‘‘ឯវាយំ ភរតោ អាហ, រាជា ទសរថោ មតោ’’តិ។
តេ បិតុ មតសាសនំ សុត្វាវ វិសញ្ញា អហេសុំ។ បុនបិ នេសំ កថេសិ, បុនបិ តេ វិសញ្ញា អហេសុន្តិ ឯវំ យាវតតិយំ វិសញ្ញិតំ បត្តេ តេ អមច្ចា ឧក្ខិបិត្វា ឧទកា នីហរិត្វា ថលេ និសីទាបេត្វា លទ្ធស្សាសេសុ តេសុ
៨៥.
‘‘កេន
បិតរំ កាលកតំ សុត្វា, ន តំ បសហតេ ទុខ’’ន្តិ។
តត្ថ បភាវេនាតិ អានុភាវេន។ ន តំ បសហតេ ទុខន្តិ ឯវរូបំ ទុក្ខំ កេន ការណេន តំ ន បីឡេតិ, កិំ តេ អសោចនការណំ, កថេហិ តាវ នន្តិ។
អថស្ស រាមបណ្ឌិតោ អត្តនោ អសោចនការណំ កថេន្តោ –
៨៦.
‘‘យំ ន សក្កា និបាលេតុំ, បោសេន លបតំ ពហុំ;
ស កិស្ស វិញ្ញូ មេធាវី, អត្តានមុបតាបយេ។
៨៧.
‘‘ទហរា
អឌ្ឍា ចេវ ទលិទ្ទា ច, សព្ពេ មច្ចុបរាយណា។
៨៨.
‘‘ផលានមិវ បក្កានំ, និច្ចំ បតនតោ ភយំ;
ឯវំ ជាតាន មច្ចានំ, និច្ចំ មរណតោ ភយំ។
៨៩.
‘‘សាយមេកេ ន ទិស្សន្តិ, បាតោ ទិដ្ឋា ពហុជ្ជនា;
បាតោ ឯកេ ន ទិស្សន្តិ, សាយំ ទិដ្ឋា ពហុជ្ជនា។
៩០.
‘‘បរិទេវយមានោ ចេ, កិញ្ចិទត្ថំ ឧទព្ពហេ;
សម្មូឡ្ហោ ហិំសមត្តានំ, កយិរា តំ វិចក្ខណោ។
៩១.
‘‘កិសោ វិវណ្ណោ ភវតិ, ហិំសមត្តានមត្តនោ;
ន តេន បេតា បាលេន្តិ, និរត្ថា បរិទេវនា។
៩២.
‘‘យថា សរណមាទិត្តំ, វារិនា បរិនិព្ពយេ;
ឯវម្បិ ធីរោ សុតវា, មេធាវី បណ្ឌិតោ នរោ;
ខិប្បមុប្បតិតំ សោកំ, វាតោ តូលំវ ធំសយេ។
៩៣.
‘‘មច្ចោ
សំយោគបរមាត្វេវ, សម្ភោគា សព្ពបាណិនំ។
៩៤.
‘‘តស្មា ហិ ធីរស្ស ពហុស្សុតស្ស, សម្បស្សតោ លោកមិមំ បរញ្ច;
អញ្ញាយ ធម្មំ ហទយំ មនញ្ច, សោកា មហន្តាបិ ន តាបយន្តិ។
៩៥.
‘‘សោហំ ទស្សញ្ច ភោក្ខញ្ច, ភរិស្សាមិ ច ញាតកេ;
សេសញ្ច បាលយិស្សាមិ, កិច្ចមេតំ វិជានតោ’’តិ។ –
ឥមាហិ ទសហិ គាថាហិ អនិច្ចតំ បកាសេតិ។
តត្ថ និបាលេតុន្តិ រក្ខិតុំ។ លបតន្តិ លបន្តានំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘តាត ភរត, យំ សត្តានំ ជីវិតំ ពហុម្បិ វិលបន្តានំ បុរិសានំ ឯកេនាបិ មា ឧច្ឆិជ្ជីតិ ន សក្កា រក្ខិតុំ, សោ ទានិ មាទិសោ អដ្ឋ លោកធម្មេ តថតោ ជានន្តោ វិញ្ញូ មេធាវី បណ្ឌិតោ មរណបរិយោសានជីវិតេសុ សត្តេសុ កិស្ស អត្តានមុបតាបយេ, កិំការណា អនុបការេន សោកទុក្ខេន អត្តានំ សន្តាបេយ្យា’’តិ។
ទហរា ចាតិ គាថា ‘‘មច្ចុ នាមេស តាត ភរត, នេវ
និច្ចំ បតនតោតិ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា ហិ តាត ភរត, បក្កានំ ផលានំ បក្កកាលតោ បដ្ឋាយ ‘‘ឥទានិ វណ្ដា ឆិជ្ជិត្វា បតិស្សន្តិ, ឥទានិ បតិស្សន្តី’’តិ បតនតោ ភយំ និច្ចំ ធុវំ ឯកំសិកមេវ ភវតិ, ឯវំ អាសង្កនីយតោ ឯវំ ជាតានំ មច្ចានម្បិ ឯកំសិកំយេវ មរណតោ ភយំ, នត្ថិ សោ ខណោ វា លយោ វា យត្ថ តេសំ មរណំ ន អាសង្កិតព្ពំ ភវេយ្យាតិ។
សាយន្តិ កិញ្ចិទត្ថន្តិ ‘‘បិតា មេ, បុត្តោ មេ’’តិអាទីហិ បរិទេវមានោវ បោសោ សម្មូឡ្ហោ អត្តានំ ហិំសន្តោ កិលមេន្តោ អប្បមត្តកម្បិ អត្ថំ អាហរេយ្យ។ កយិរា តំ វិចក្ខណោតិ អថ បណ្ឌិតោ បុរិសោ ឯវំ បរិទេវំ ករេយ្យ, យស្មា បន បរិទេវន្តោ មតំ វា អានេតុំ អញ្ញំ វា តស្ស វឌ្ឍិំ កាតុំ ន សក្កោតិ, តស្មា និរត្ថកត្តា បរិទេវិតស្ស បណ្ឌិតា ន បរិទេវន្តិ។
អត្តានមត្តនោតិ អត្តនោ អត្តភាវំ សោកបរិទេវទុក្ខេន ហិំសន្តោ។ ន តេនាតិ តេន បរិទេវេន បរលោកំ គតា សត្តា ន បាលេន្តិ ន យាបេន្តិ។ និរត្ថាតិ តស្មា តេសំ មតសត្តានំ អយំ បរិទេវនា និរត្ថកា។ សរណន្តិ និវាសគេហំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា បណ្ឌិតោ បុរិសោ អត្តនោ វសនាគារេ អាទិត្តេ មុហុត្តម្បិ វោសានំ អនាបជ្ជិត្វា ឃដសតេន ឃដសហស្សេន វារិនា និព្ពាបយតេវ, ឯវំ ធីរោ ឧប្បតិតំ សោកំ ខិប្បមេវ និព្ពាបយេ។ តូលំ វិយ ច វាតោ យថា សណ្ឋាតុំ ន សក្កោតិ, ឯវំ ធំសយេ វិទ្ធំសេយ្យាតិ អត្ថោ។
មច្ចោ ឯកោវ អច្ចេតីតិ ឯត្ថ តាត ភរត, ឥមេ សត្តា កម្មស្សកា នាម, តថា ហិ ឥតោ បរលោកំ គច្ឆន្តោ សត្តោ ឯកោវ អច្ចេតិ អតិក្កមតិ, ខត្តិយាទិកុលេ ជាយមានោបិ ឯកោវ គន្ត្វា ជាយតិ។ តត្ថ តត្ថ បន ញាតិមិត្តសំយោគេន ‘‘អយំ មេ បិតា, អយំ មេ មាតា, អយំ មេ មិត្តោ’’តិ សំយោគបរមាត្វេវ សម្ភោគា សព្ពបាណីនំ, បរមត្ថេន បន តីសុបិ ភវេសុ កម្មស្សកាវេតេ សត្តាតិ អត្ថោ។
តស្មាតិ យស្មា ឯតេសំ សត្តានំ ញាតិមិត្តសំយោគំ ញាតិមិត្តបរិភោគមត្តំ ឋបេត្វា ឥតោ បរំ អញ្ញំ នត្ថិ, តស្មា។ សម្បស្សតោតិ ឥមញ្ច បរញ្ច លោកំ នានាភាវវិនាភាវមេវ សម្មា បស្សតោ។ អញ្ញាយ ធម្មន្តិ អដ្ឋវិធលោកធម្មំ ជានិត្វា។ ហទយំ មនញ្ចាតិ
‘‘លាភោ
ឯតេ អនិច្ចា មនុជេសុ ធម្មា, មា សោច កិំ សោចសិ បោដ្ឋបាទា’’តិ។ (ជា. ១.៤.១១៤) –
ឥមេសំ អដ្ឋន្នំ លោកធម្មានំ យេន កេនចិ ចិត្តំ បរិយាទីយតិ, តស្ស ច អនិច្ចតំ ញត្វា ឋិតស្ស ធីរស្ស បិតុបុត្តមរណាទិវត្ថុកា មហន្តាបិ សោកា ហទយំ ន តាបយន្តីតិ។ ឯតំ វា អដ្ឋវិធំ លោកធម្មំ ញត្វា ឋិតស្ស ហទយវត្ថុញ្ច មនញ្ច មហន្តាបិ សោកា ន តាបយន្តីតិ ឯវម្បេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
សោហំ ទស្សញ្ច ភោក្ខញ្ចាតិ គាថាយ – តាត ភរត, អន្ធពាលានំ សត្តានំ វិយ មម រោទនបរិទេវនំ នាម ន អនុច្ឆវិកំ, អហំ បន បិតុ អច្ចយេន តស្ស ឋានេ ឋត្វា កបណាទីនំ ទានារហានំ ទានំ, ឋានន្តរារហានំ ឋានន្តរំ, យសារហានំ យសំ ទស្សាមិ, បិតរា មេ បរិភុត្តនយេន ឥស្សរិយំ បរិភុញ្ជិស្សាមិ, ញាតកេ ច បោសេស្សាមិ, អវសេសញ្ច អន្តោបរិជនាទិកំ ជនំ បាលេស្សាមិ, ធម្មិកសមណព្រាហ្មណានំ ធម្មិកំ រក្ខាវរណគុត្តិំ ករិស្សាមីតិ ឯវញ្ហិ ជានតោ បណ្ឌិតបុរិសស្ស អនុរូបំ កិច្ចន្តិ អត្ថោ។
បរិសា ឥមំ រាមបណ្ឌិតស្ស អនិច្ចតាបកាសនំ ធម្មទេសនំ សុត្វា និស្សោកា អហេសុំ។ តតោ ភរតកុមារោ រាមបណ្ឌិតំ វន្ទិត្វា ‘‘ពារាណសិរជ្ជំ សម្បដិច្ឆថា’’តិ អាហ។ តាត លក្ខណញ្ច, សីតាទេវិញ្ច គហេត្វា គន្ត្វា រជ្ជំ អនុសាសថាតិ។ តុម្ហេ បន, ទេវាតិ។ តាត, មម បិតា ‘‘ទ្វាទសវស្សច្ចយេន អាគន្ត្វា រជ្ជំ ការេយ្យាសី’’តិ មំ អវោច, អហំ ឥទានេវ គច្ឆន្តោ តស្ស វចនករោ នាម ន ហោមិ, អញ្ញានិបិ តីណិ វស្សានិ អតិក្កមិត្វា អាគមិស្សាមីតិ។ ‘‘ឯត្តកំ កាលំ កោ រជ្ជំ ការេស្សតី’’តិ? ‘‘តុម្ហេ ការេថា’’តិ។ ‘‘ន មយំ ការេស្សាមា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ យាវ មមាគមនា ឥមា បាទុកា ការេស្សន្តី’’តិ អត្តនោ តិណបាទុកា ឱមុញ្ចិត្វា អទាសិ។ តេ តយោបិ ជនា បាទុកា គហេត្វា រាមបណ្ឌិតំ វន្ទិត្វា មហាជនបរិវុតា ពារាណសិំ អគមំសុ។ តីណិ សំវច្ឆរានិ បាទុកា រជ្ជំ ការេសុំ។ អមច្ចា តិណបាទុកា រាជបល្លង្កេ ឋបេត្វា
៩៦.
‘‘ទស វស្សសហស្សានិ, សដ្ឋិ វស្សសតានិ ច;
កម្ពុគីវោ មហាពាហុ, រាមោ រជ្ជមការយី’’តិ។ –
អយំ អភិសម្ពុទ្ធគាថា តមត្ថំ ទីបេតិ។
តត្ថ កម្ពុគីវោតិ សុវណ្ណាឡិង្គសទិសគីវោ។ សុវណ្ណញ្ហិ កម្ពូតិ វុច្ចតិ។
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ កុដុម្ពិកោ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។ តទា ទសរថមហារាជា សុទ្ធោទនមហារាជា អហោសិ, មាតា មហាមាយាទេវី, សីតា រាហុលមាតា, ភរតោ អានន្ទោ, លក្ខណោ សារិបុត្តោ, បរិសា ពុទ្ធបរិសា, រាមបណ្ឌិតោ បន អហមេវ អហោសិន្តិ។
ទសរថជាតកវណ្ណនា សត្តមា។
[៤៦២] ៨. សំវរជាតកវណ្ណនា
ជានន្តោ នោ មហារាជាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឯកំ ឱស្សដ្ឋវីរិយំ ភិក្ខុំ អារព្ភ កថេសិ។ សោ កិរ សាវត្ថិវាសី កុលបុត្តោ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បព្ពជិត្វា លទ្ធូបសម្បទោ អាចរិយុបជ្ឈាយវត្តំ បូរេន្តោ ឧភយានិ បាតិមោក្ខានិ បគុណានិ កត្វា បរិបុណ្ណបញ្ចវស្សោ
អតីតេ
អបរភាគេ រាជានំ មរណមញ្ចេ និបន្នំ អមច្ចា បុច្ឆិំសុ ‘‘ទេវ, តុម្ហាកំ អច្ចយេន សេតច្ឆត្តំ កស្ស ទេមា’’តិ? ‘‘តាត, មម បុត្តា សព្ពេបិ សេតច្ឆត្តស្ស សាមិនោវ។ យោ បន តុម្ហាកំ មនំ គណ្ហាតិ, តស្សេវ សេតច្ឆត្ថំ ទទេយ្យាថា’’តិ។ តេ តស្មិំ កាលកតេ តស្ស សរីរបរិហារំ កត្វា សត្តមេ ទិវសេ សន្និបតិត្វា ‘‘រញ្ញា ‘យោ តុម្ហាកំ មនំ គណ្ហាតិ, តស្ស សេតច្ឆត្តំ ឧស្សាបេយ្យាថា’តិ វុត្តំ, អម្ហាកញ្ច អយំ សំវរកុមារោ មនំ គណ្ហាតី’’តិ ញាតកេហិ បរិវារិតា តស្ស កញ្ចនមាលំ សេតច្ឆត្តំ ឧស្សាបយិំសុ។ សំវរមហារាជា ពោធិសត្តស្ស ឱវាទេ ឋត្វា ធម្មេន រជ្ជំ ការេសិ។ ឥតរេ ឯកូនសតកុមារា ‘‘បិតា កិរ នោ កាលកតោ, សំវរកុមារស្ស កិរ សេតច្ឆត្តំ
រាជាបិ តេសំ អមច្ចេហិ បណ្ណាការំ គាហាបេត្វា បដិមគ្គំ បេសេតិ។ កុមារា នាតិមហន្តេន បរិវារេន បត្តិកាវ អាគន្ត្វា រាជនិវេសនំ អភិរុហិត្វា សំវរមហារាជស្ស និបច្ចការំ ទស្សេត្វា នីចាសនេ និសីទិំសុ។ សំវរមហារាជា សេតច្ឆត្តស្ស ហេដ្ឋា សីហាសនេ និសីទិ, មហន្តោ យសោ មហន្តំ សិរិសោភគ្គំ អហោសិ, ឱលោកិតោលោកិតដ្ឋានំ កម្បិ។ ឧបោសថកុមារោ សំវរមហារាជស្ស សិរិវិភវំ ឱលោកេត្វា ‘‘អម្ហាកំ បិតា អត្តនោ អច្ចយេន សំវរកុមារស្ស រាជភាវំ ញត្វា មញ្ញេ អម្ហាកំ ជនបទេ ទត្វា ឥមស្ស ន អទាសី’’តិ ចិន្តេត្វា តេន សទ្ធិំ សល្លបន្តោ តិស្សោ គាថា អភាសិ –
៩៧.
‘‘ជានន្តោ
ឥមេ កុមារេ បូជេន្តោ, ន តំ កេនចិ មញ្ញថ។
៩៨.
‘‘តិដ្ឋន្តេ នោ មហារាជេ, អទុ ទេវេ ទិវង្គតេ;
ញាតី តំ សមនុញ្ញិំសុ, សម្បស្សំ អត្ថមត្តនោ។
៩៩.
‘‘កេន សំវរ វត្តេន, សញ្ជាតេ អភិតិដ្ឋសិ;
កេន តំ នាតិវត្តន្តិ, ញាតិសង្ឃា សមាគតា’’តិ។
តត្ថ ជានន្តោ នោតិ ជានន្តោ នុ។ ជនាធិបោតិ អម្ហាកំ បិតា នរិន្ទោ។ ឥមេតិ ឥមេ ឯកូនសតេ កុមារេ។ បាឡិបោត្ថកេសុ បន ‘‘អញ្ញេ កុមារេ’’តិ លិខិតំ។ បូជេន្តោតិ តេន តេន ជនបទេន មានេន្តោ។ ន តំ កេនចីតិ ខុទ្ទកេនាបិ កេនចិ ជនបទេន តំ បូជេតព្ពំ ន មញ្ញិត្ថ, ‘‘អយំ មម អច្ចយេន រាជា ភវិស្សតី’’តិ ញត្វា មញ្ញេ អត្តនោ បាទមូលេយេវ វាសេសីតិ។ តិដ្ឋន្តេ នោតិ តិដ្ឋន្តេ នុ, ធរមានេយេវ នូតិ បុច្ឆតិ, អទុ ទេវេតិ ឧទាហុ អម្ហាកំ បិតរិ ទិវង្គតេ អត្តនោ អត្ថំ វុឌ្ឍិំ បស្សន្តា សទ្ធិំ រាជការកេហិ នេគមជានបទេហិ ញាតយោ តំ ‘‘រាជា ហោហី’’តិ សមនុញ្ញិំសុ។ វត្តេនាតិ សីលាចារេន។ សញ្ជាតេ អភិតិដ្ឋសីតិ សមានជាតិកេ ឯកូនសតភាតរោ អភិភវិត្វា តិដ្ឋសិ។ នាតិវត្តន្តីតិ ន អភិភវន្តិ។
តំ សុត្វា សំវរមហារាជា អត្តនោ គុណំ កថេន្តោ ឆ គាថា អភាសិ –
១០០.
‘‘ន រាជបុត្ត ឧសូយាមិ, សមណានំ មហេសិនំ;
សក្កច្ចំ តេ នមស្សាមិ, បាទេ វន្ទាមិ តាទិនំ។
១០១.
‘‘តេ មំ ធម្មគុណេ យុត្តំ, សុស្សូសមនុសូយកំ;
សមណា មនុសាសន្តិ, ឥសី ធម្មគុណេ រតា។
១០២.
‘‘តេសាហំ វចនំ សុត្វា, សមណានំ មហេសិនំ;
ន កិញ្ចិ អតិមញ្ញាមិ, ធម្មេ មេ និរតោ មនោ។
១០៣.
‘‘ហត្ថារោហា អនីកដ្ឋា, រថិកា បត្តិការកា;
តេសំ នប្បដិពន្ធាមិ, និវិដ្ឋំ ភត្តវេតនំ។
១០៤.
‘‘មហាមត្តា ច មេ អត្ថិ, មន្តិនោ បរិចារកា;
ពារាណសិំ វោហរន្តិ, ពហុមំសសុរោទនំ។
១០៥.
‘‘អថោបិ
តេសុ មេ វិហិតា រក្ខា, ឯវំ ជានាហុបោសថា’’តិ។
តត្ថ ន រាជបុត្តាតិ អហំ រាជបុត្ត, កញ្ចិ សត្តំ ‘‘អយំ សម្បត្តិ ឥមស្ស មា តាទិនន្តិ តាទិលក្ខណយុត្តានំ សមិតបាបតាយ សមណានំ មហន្តានំ សីលក្ខន្ធាទីនំ គុណានំ ឯសិតតាយ មហេសីនំ ធម្មិកសមណព្រាហ្មណានំ បញ្ចបតិដ្ឋិតេន បាទេ វន្ទាមិ, ទានំ ទទន្តោ ធម្មិកញ្ច នេសំ រក្ខាវរណគុត្តិំ បច្ចុបដ្ឋបេន្តោ សក្កច្ចំ តេ នមស្សាមិ, មនេន សម្បិយាយន្តោ ច បូជេមីតិ អត្ថោ។ តេ មន្តិ តេ សមណា មំ ‘‘អយំ ធម្មកោដ្ឋាសេ យុត្តបយុត្តោ សុស្សូសំ អនុសូយកោ’’តិ តថតោ ញត្វា មំ ធម្មគុណេ យុត្តំ សុស្សូសំ អនុសូយកំ អនុសាសន្តិ, ‘‘ឥទំ ករ, ឥទំ មា ករី’’តិ ឱវទន្តីតិ អត្ថោ។ តេសាហន្តិ តេសំ អហំ។ ហត្ថារោហាតិ ហត្ថិំ អារុយ្ហ យុជ្ឈនកា យោធា។ អនីកដ្ឋាតិ ហត្ថានីកាទីសុ ឋិតា។ រថិកាតិ រថយោធា។ បត្តិការកាតិ បត្តិនោវ។ និវិដ្ឋន្តិ យំ តេហិ សជ្ជិតំ ភត្តញ្ច វេតនញ្ច, អហំ តំ នប្បដិពន្ធាមិ, អបរិហាបេត្វា ទទាមីតិ អត្ថោ។
មហាមត្តាតិ ភាតិក, មយ្ហំ មហាបញ្ញា មន្តេសុ កុសលា មហាអមច្ចា ចេវ អវសេសមន្តិនោ ច បរិចារកា អត្ថិ។ ឥមិនា ឥមំ ទស្សេតិ ‘‘តុម្ហេ មន្តសម្បន្នេ បណ្ឌិតេ អាចរិយេ ន លភិត្ថ, អម្ហាកំ បន អាចរិយា បណ្ឌិតា ឧបាយកុសលា, តេ នោ សេតច្ឆត្តេន យោជេសុ’’ន្តិ។ ពារាណសិន្តិ ភាតិក, មម ឆត្តំ ឧស្សាបិតកាលតោ បដ្ឋាយ ‘‘អម្ហាកំ រាជា ធម្មិកោ អន្វទ្ធមាសំ ទេវោ វស្សតិ, តេន សស្សានិ សម្បជ្ជន្តិ, ពារាណសិយំ ពហុំ ខាទិតព្ពយុត្តកំ មច្ឆមំសំ បាយិតព្ពយុត្តកំ សុរោទកញ្ច ជាត’’ន្តិ ឯវំ រដ្ឋវាសិនោ ពហុមំសសុរោទកំ កត្វា ពារាណសិំ វោហរន្តិ។ ផីតាតិ ហត្ថិរតនអស្សរតនមុត្តរតនាទីនិ អាហរិត្វា និរុបទ្ទវា វោហារំ ករោន្តា ផីតា សមិទ្ធា។ ឯវំ ជានាហីតិ ភាតិក ឧបោសថ អហំ ឥមេហិ ឯត្តកេហិ ការណេហិ សព្ពកនិដ្ឋោបិ ហុត្វា មម ភាតិកេ អភិភវិត្វា សេតច្ឆត្តំ បត្តោ, ឯវំ ជានាហីតិ។
អថស្ស គុណំ សុត្វា ឧបោសថកុមារោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –
១០៦.
‘‘ធម្មេន កិរ ញាតីនំ, រជ្ជំ ការេហិ សំវរ;
មេធាវី បណ្ឌិតោ ចាសិ, អថោបិ ញាតិនំ ហិតោ។
១០៧.
‘‘តំ
អមិត្តា នប្បសហន្តិ, ឥន្ទំវ អសុរាធិបោ’’តិ។
តត្ថ ធម្មេន កិរ ញាតីនន្តិ តាត សំវរ មហារាជ, ធម្មេន កិរ ត្វំ ឯកូនសតានំ ញាតីនំ តំ តន្តិ ឯវំ វិវិធគុណសម្បន្នំ តំ។ ញាតិបរិព្យូឡ្ហន្តិ អម្ហេហិ ឯកូនសតេហិ ញាតកេហិ បរិវារិតំ។ នានារតនមោចិតន្តិ នានារតនេហិ ឱចិតំ សញ្ចិតំ ពហុរតនសញ្ចយំ។ អសុរាធិបោតិ យថា តាវតិំសេហិ បរិវារិតំ ឥន្ទំ អសុររាជា នប្បសហតិ, ឯវំ អម្ហេហិ អារក្ខំ ករោន្តេហិ បរិវារិតំ តំ តិយោជនសតិកេ កាសិរដ្ឋេ ទ្វាទសយោជនិកាយ ពារាណសិយា រជ្ជំ ការេន្តំ អមិត្តា នប្បសហន្តីតិ ទីបេតិ។
សំវរមហារាជា សព្ពេសម្បិ ភាតិកានំ មហន្តំ យសំ អទាសិ។ តេ តស្ស សន្តិកេ មាសឌ្ឍមាសំ វសិត្វា ‘‘មហារាជ ជនបទេសុ ចោរេសុ ឧដ្ឋហន្តេសុ មយំ ជានិស្សាម, ត្វំ រជ្ជសុខំ អនុភវា’’តិ វត្វា អត្តនោ អត្តនោ ជនបទំ គតា។ រាជាបិ ពោធិសត្តស្ស ឱវាទេ ឋត្វា អាយុបរិយោសានេ ទេវនគរំ បូរេន្តោ អគមាសិ។
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ភិក្ខុ ឯវំ ត្វំ បុព្ពេ ឱវាទក្ខមោ, ឥទានិ កស្មា វីរិយំ ន អកាសី’’តិ វត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ សោ ភិក្ខុ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។
តទា សំវរមហារាជា អយំ ភិក្ខុ អហោសិ, ឧបោសថកុមារោ សារិបុត្តោ, សេសភាតិកា ថេរានុថេរា, បរិសា ពុទ្ធបរិសា, ឱវាទទាយកោ អមច្ចោ បន អហមេវ អហោសិន្តិ។
សំវរជាតកវណ្ណនា អដ្ឋមា។
[៤៦៣] ៩. សុប្បារកជាតកវណ្ណនា
ឧម្មុជ្ជន្តិ និមុជ្ជន្តីតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ បញ្ញាបារមិំ អារព្ភ កថេសិ។ ឯកទិវសញ្ហិ សាយន្ហសមយេ តថាគតស្ស ធម្មំ ទេសេតុំ និក្ខមនំ អាគមយមានា ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ និសីទិត្វា ‘‘អាវុសោ, អហោ
អតីតេ កុរុរដ្ឋេ កុរុរាជា នាម រជ្ជំ ការេសិ, កុរុកច្ឆំ នាម បដ្ដនគាមោ អហោសិ។ តទា ពោធិសត្តោ កុរុកច្ឆេ និយាមកជេដ្ឋកស្ស បុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ បាសាទិកោ សុវណ្ណវណ្ណោ, ‘‘សុប្បារកកុមារោ’’តិស្ស នាមំ ករិំសុ។ សោ មហន្តេន បរិវារេន វឌ្ឍន្តោ សោឡសវស្សកាលេយេវ និយាមកសិប្បេ និប្ផត្តិំ បត្វា អបរភាគេ បិតុ អច្ចយេន និយាមកជេដ្ឋកោ ហុត្វា និយាមកកម្មំ អកាសិ, បណ្ឌិតោ ញាណសម្បន្នោ អហោសិ។ តេន អារុឡ្ហនាវាយ ព្យាបត្តិ នាម នត្ថិ។ តស្ស អបរភាគេ លោណជលបហដានិ ទ្វេបិ ចក្ខូនិ នស្សិំសុ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ និយាមកជេដ្ឋកោ ហុត្វាបិ និយាមកកម្មំ អកត្វា ‘‘រាជានំ និស្សាយ ជីវិស្សាមី’’តិ រាជានំ ឧបសង្កមិ។ អថ នំ រាជា អគ្ឃាបនិយកម្មេ ឋបេសិ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ រញ្ញោ ហត្ថិរតនអស្សរតនមុត្តសារមណិសារាទីនិ អគ្ឃាបេសិ។
អថេកទិវសំ ‘‘រញ្ញោ មង្គលហត្ថី ភវិស្សតី’’តិ កាឡបាសាណកូដវណ្ណំ ឯកំ វារណំ អានេសុំ។ តំ ទិស្វា រាជា ‘‘បណ្ឌិតស្ស ទស្សេថា’’តិ អាហ។ អថ នំ តស្ស សន្តិកំ នយិំសុ។ សោ ហត្ថេន តស្ស សរីរំ បរិមជ្ជិត្វា ‘‘នាយំ មង្គលហត្ថី ភវិតុំ អនុច្ឆវិកោ, បាទេហិ វាមនធាតុកោ ឯស, ឯតញ្ហិ មាតា វិជាយមានា អង្កេន សម្បដិច្ឆិតុំ នាសក្ខិ, តស្មា ភូមិយំ បតិត្វា បច្ឆិមបាទេហិ វាមនធាតុកោ ហោតី’’តិ
បុនេកទិវសំ ‘‘រញ្ញោ មង្គលអស្សោ ភវិស្សតី’’តិ ឯកំ អស្សំ អានយិំសុ។ តម្បិ រាជា បណ្ឌិតស្ស សន្តិកំ បេសេសិ។ សោ តម្បិ ហត្ថេន បរាមសិត្វា ‘‘អយំ មង្គលអស្សោ ភវិតុំ ន យុត្តោ, ឯតស្ស ហិ ជាតទិវសេយេវ មាតា មរិ, តស្មា មាតុ ខីរំ អលភន្តោ ន សម្មា វឌ្ឍិតោ’’តិ អាហ។ សាបិស្ស កថា សច្ចាវ អហោសិ។ តម្បិ សុត្វា រាជា តុស្សិត្វា អដ្ឋ កហាបណេ ទាបេសិ។ អថេកទិវសំ ‘‘រញ្ញោ មង្គលរថោ ភវិស្សតី’’តិ រថំ អាហរិំសុ។ តម្បិ រាជា តស្ស សន្តិកំ បេសេសិ។ សោ តម្បិ ហត្ថេន បរាមសិត្វា ‘‘អយំ រថោ សុសិររុក្ខេន កតោ, តស្មា រញ្ញោ នានុច្ឆវិកោ’’តិ អាហ។ សាបិស្ស កថា សច្ចាវ អហោសិ។ រាជា តម្បិ សុត្វា អដ្ឋេវ
សោ ចិន្តេសិ ‘‘អយំ រាជា ឯវរូបានិបិ អច្ឆរិយានិ ទិស្វា អដ្ឋេវ កហាបណេ ទាបេសិ, ឥមស្ស ទាយោ ន្ហាបិតទាយោ, ន្ហាបិតជាតិកោ ភវិស្សតិ, កិំ មេ ឯវរូបេន រាជុបដ្ឋានេន, អត្តនោ វសនដ្ឋានមេវ គមិស្សាមី’’តិ។ សោ កុរុកច្ឆបដ្ដនមេវ បច្ចាគមិ។ តស្មិំ តត្ថ វសន្តេ វាណិជា នាវំ សជ្ជេត្វា ‘‘កំ និយាមកំ ករិស្សាមា’’តិ មន្តេសុំ។ ‘‘សុប្បារកបណ្ឌិតេន អារុឡ្ហនាវា ន ព្យាបជ្ជតិ, ឯស បណ្ឌិតោ ឧបាយកុសលោ, អន្ធោ សមានោបិ សុប្បារកបណ្ឌិតោវ ឧត្តមោ’’តិ តំ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘និយាមកោ នោ ហោហី’’តិ វត្វា ‘‘តាតា, អហំ អន្ធោ, កថំ និយាមកកម្មំ ករិស្សាមី’’តិ វុត្តេ ‘‘សាមិ, អន្ធាបិ តុម្ហេយេវ អម្ហាកំ ឧត្តមា’’តិ បុនប្បុនំ យាចិយមានោ ‘‘សាធុ តាតា, តុម្ហេហិ អារោចិតសញ្ញាយ និយាមកោ ភវិស្សាមី’’តិ តេសំ
១០៨.
‘‘ឧម្មុជ្ជន្តិ និមុជ្ជន្តិ, មនុស្សា ខុរនាសិកា;
សុប្បារកំ តំ បុច្ឆាម, សមុទ្ទោ កតមោ អយ’’ន្តិ។
ឯវំ តេហិ បុដ្ឋោ មហាសត្តោ អត្តនោ និយាមកសុត្តេន សំសន្ទិត្វា ទុតិយំ គាថមាហ –
១០៩.
‘‘កុរុកច្ឆា បយាតានំ, វាណិជានំ ធនេសិនំ;
នាវាយ វិប្បនដ្ឋាយ, ខុរមាលីតិ វុច្ចតី’’តិ។
តត្ថ បយាតានន្តិ កុរុកច្ឆបដ្ដនា និក្ខមិត្វា គច្ឆន្តានំ។ ធនេសិនន្តិ តុម្ហាកំ វាណិជានំ ធនំ បរិយេសន្តានំ។ នាវាយ វិប្បនដ្ឋាយាតិ តាត តុម្ហាកំ ឥមាយ វិទេសំ បក្ខន្ទនាវាយ កម្មការកំ បកតិសមុទ្ទំ អតិក្កមិត្វា សម្បត្តោ អយំ សមុទ្ទោ ‘‘ខុរមាលី’’តិ វុច្ចតិ, ឯវមេតំ បណ្ឌិតា កថេន្តីតិ។
តស្មិំ
១១០.
‘‘យថា អគ្គីវ សូរិយោវ, សមុទ្ទោ បដិទិស្សតិ;
សុប្បារកំ តំ បុច្ឆាម, សមុទ្ទោ កតមោ អយ’’ន្តិ។ – គាថាយ តំ បុច្ឆិំសុ;
មហាសត្តោបិ
១១១.
‘‘កុរុកច្ឆា
នាវាយ វិប្បនដ្ឋាយ, អគ្គិមាលីតិ វុច្ចតី’’តិ។
តស្មិំ បន សមុទ្ទេ សុវណ្ណំ ឧស្សន្នំ អហោសិ។ មហាសត្តោ បុរិមនយេនេវ តតោបិ សុវណ្ណំ គាហាបេត្វា នាវាយំ បក្ខិបាបេសិ។ នាវា តម្បិ សមុទ្ទំ អតិក្កមិត្វា ខីរំ វិយ ទធិំ វិយ ច ឱភាសន្តំ ទធិមាលិំ នាម សមុទ្ទំ បាបុណិ។ វាណិជា –
១១២.
‘‘យថា ទធីវ ខីរំវ, សមុទ្ទោ បដិទិស្សតិ;
សុប្បារកំ តំ បុច្ឆាម, សមុទ្ទោ កតមោ អយ’’ន្តិ។ –
គាថាយ តស្សបិ នាមំ បុច្ឆិំសុ។
មហាសត្តោ អនន្តរគាថាយ អាចិក្ខិ –
១១៣.
‘‘កុរុកច្ឆា បយាតានំ, វាណិជានំ ធនេសិនំ;
នាវាយ វិប្បនដ្ឋាយ, ទធិមាលីតិ វុច្ចតី’’តិ។
តស្មិំ បន សមុទ្ទេ រជតំ ឧស្សន្នំ អហោសិ។ សោ តម្បិ ឧបាយេន គាហាបេត្វា នាវាយំ បក្ខិបាបេសិ
១១៤.
‘‘យថា កុសោវ សស្សោវ, សមុទ្ទោ បដិទិស្សតិ;
សុប្បារកំ តំ បុច្ឆាម, សមុទ្ទោ កតមោ អយ’’ន្តិ។ –
គាថាយ តស្សបិ នាមំ បុច្ឆិំសុ។
សោ អនន្តរគាថាយ អាចិក្ខិ –
១១៥.
‘‘កុរុកច្ឆា បយាតានំ, វាណិជានំ ធនេសិនំ;
នាវាយ វិប្បនដ្ឋាយ, កុសមាលីតិ វុច្ចតី’’តិ។
តស្មិំ បន សមុទ្ទេ នីលមណិរតនំ ឧស្សន្នំ អហោសិ។ សោ តម្បិ ឧបាយេនេវ គាហាបេត្វា នាវាយំ បក្ខិបាបេសិ។ នាវា តម្បិ សមុទ្ទំ អតិក្កមិត្វា
១១៦.
‘‘យថា
សុប្បារកំ តំ បុច្ឆាម, សមុទ្ទោ កតមោ អយ’’ន្តិ។ –
គាថាយ តស្សបិ នាមំ បុច្ឆិំសុ។
មហាសត្តោ អនន្តរគាថាយ កថេសិ –
១១៧.
‘‘កុរុកច្ឆា បយាតានំ, វាណិជានំ ធនេសិនំ;
នាវាយ វិប្បនដ្ឋាយ, នឡមាលីតិ វុច្ចតី’’តិ។
តស្មិំ បន សមុទ្ទេ មសារគល្លំ វេឡុរិយំ ឧស្សន្នំ អហោសិ។ សោ តម្បិ ឧបាយេន គាហាបេត្វា នាវាយំ បក្ខិបាបេសិ។ អបរោ នយោ – នឡោតិ វិច្ឆិកនឡោបិ កក្កដកនឡោបិ, សោ វេឡូតិ បន បវាឡស្សេតំ នាមំ, សោ ច សមុទ្ទោ បវាឡុស្សន្នោ រត្តោភាសោ អហោសិ, តស្មា ‘‘យថា នឡោវ វេឡុវា’’តិ បុច្ឆិំសុ។ មហាសត្តោ តតោ បវាឡំ គាហាបេសីតិ។
វាណិជា នឡមាលិំ អតិក្កន្តា ពលវាមុខសមុទ្ទំ នាម បស្សិំសុ។ តត្ថ ឧទកំ កឌ្ឍិត្វា កឌ្ឍិត្វា សព្ពតោ ភាគេន ឧគ្គច្ឆតិ។ តស្មិំ សព្ពតោ ភាគេន ឧគ្គតេ ឧទកំ សព្ពតោ ភាគេន ឆិន្នបបាតមហាសោព្ភោ វិយ បញ្ញាយតិ, ឩមិយា ឧគ្គតាយ ឯកតោ បបាតសទិសំ ហោតិ, ភយជននោ សទ្ទោ ឧប្បជ្ជតិ សោតានិ ភិន្ទន្តោ វិយ ហទយំ ផាលេន្តោ វិយ ច។ តំ ទិស្វា វាណិជា ភីតតសិតា –
១១៨.
‘‘មហព្ភយោ ភិំសនកោ, សទ្ទោ សុយ្យតិមានុសោ;
យថា សោព្ភោ បបាតោវ, សមុទ្ទោ បដិទិស្សតិ;
សុប្បារកំ តំ បុច្ឆាម, សមុទ្ទោ កតមោ អយ’’ន្តិ។ –
គាថាយ តស្សបិ នាមំ បុច្ឆិំសុ។
តត្ថ សុយ្យតិមានុសោតិ សុយ្យតិ អមានុសោ សទ្ទោ។
១១៩.
‘‘កុរុកច្ឆា បយាតានំ, វាណិជានំ ធនេសិនំ;
នាវាយ វិប្បនដ្ឋាយ, ពលវាមុខីតិ វុច្ចតី’’តិ។ –
ពោធិសត្តោ អនន្តរគាថាយ តស្ស នាមំ អាចិក្ខិត្វា ‘‘តាតា, ឥមំ ពលវាមុខសមុទ្ទំ
១២០.
‘‘យតោ
នាភិជានាមិ សញ្ចិច្ច, ឯកបាណម្បិ ហិំសិតំ;
ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, សោត្ថិំ នាវា និវត្តតូ’’តិ។
តត្ថ យតោតិ យតោ បដ្ឋាយ អហំ អត្តានំ សរាមិ, យតោ បដ្ឋាយ ចម្ហិ វិញ្ញុតំ បត្តោតិ អត្ថោ។ ឯកបាណម្បិ ហិំសិតន្តិ ឯត្ថន្តរេ សញ្ចិច្ច ឯកំ កុន្ថកិបិល្លិកបាណម្បិ ហិំសិតំ នាភិជានាមិ។ ទេសនាមត្តមេវេតំ, ពោធិសត្តោ បន តិណសលាកម្បិ ឧបាទាយ មយា បរសន្តកំ ន គហិតបុព្ពំ, លោភវសេន បរទារំ ន ឱលោកិតបុព្ពំ, មុសា ន ភាសិតបុព្ពា, តិណគ្គេនាបិ មជ្ជំ ន បិវិតបុព្ពន្តិ ឯវំ បញ្ចសីលវសេន បន សច្ចកិរិយំ អកាសិ, កត្វា ច បន បុណ្ណបាតិយា ឧទកំ នាវាយ ធុរេ អភិសិញ្ចិ។
ចត្តារោ មាសេ វិទេសំ បក្ខន្ទនាវា និវត្តិត្វា ឥទ្ធិមា វិយ សច្ចានុភាវេន ឯកទិវសេនេវ កុរុកច្ឆបដ្ដនំ អគមាសិ។ គន្ត្វា ច បន ថលេបិ អដ្ឋុសភមត្តំ ឋានំ បក្ខន្ទិត្វា នាវិកស្ស ឃរទ្វារេយេវ អដ្ឋាសិ។ មហាសត្តោ តេសំ វាណិជានំ សុវណ្ណរជតមណិបវាឡមុត្តវជិរានិ ភាជេត្វា
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ឯវំ, ភិក្ខវេ, បុព្ពេបិ តថាគតោ មហាបញ្ញោយេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា បរិសា ពុទ្ធបរិសា អហេសុំ, សុប្បារកបណ្ឌិតោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
សុប្បារកជាតកវណ្ណនា នវមា។
ជាតកុទ្ទានំ –
មាតុបោសក ជុណ្ហោ ច, ធម្ម ឧទយ បានីយោ;
យុធញ្ចយោ ទសរថោ, សំវរោ ច សុប្បារកោ;
ឯកាទសនិបាតម្ហិ, សង្គីតា នវ ជាតកា។
ឯកាទសកនិបាតវណ្ណនា និដ្ឋិតា។