១៦. តិំសនិបាតោ
[១៥១] ១. កិំឆន្ទជាតកវណ្ណនា
កិំឆន្ទោ កិមធិប្បាយោតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឧបោសថកម្មំ អារព្ភ កថេសិ។ ឯកទិវសញ្ហិ សត្ថា ពហូ ឧបាសកេ ច ឧបាសិកាយោ ច ឧបោសថិកេ ធម្មស្សវនត្ថាយ អាគន្ត្វា ធម្មសភាយំ និសិន្នេ ‘‘ឧបោសថិកាត្ថ ឧបាសកា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អាម, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ ‘‘សាធុ វោ
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តោ ធម្មេន រជ្ជំ ការេន្តោ សទ្ធោ អហោសិ ទានសីលឧបោសថកម្មេសុ អប្បមត្តោ។ សោ សេសេបិ អមច្ចាទយោ ទានាទីសុ សមាទបេសិ។ បុរោហិតោ បនស្ស បរបិដ្ឋិមំសិកោ លញ្ជខាទកោ កូដវិនិច្ឆយិកោ អហោសិ។ រាជា ឧបោសថទិវសេ អមច្ចាទយោ បក្កោសាបេត្វា ‘‘ឧបោសថិកា ហោថា’’តិ អាហ។ បុរោហិតោ ឧបោសថំ ន សមាទិយិ។ អថ នំ ទិវា លញ្ជំ គហេត្វា កូដឌ្ឌំ កត្វា ឧបដ្ឋានំ អាគតំ រាជា ‘‘តុម្ហេ ឧបោសថិកា’’តិ អមច្ចេ បុច្ឆន្តោ ‘‘ត្វម្បិ អាចរិយ ឧបោសថិកោ’’តិ បុច្ឆិ។ សោ ‘‘អាមា’’តិ មុសាវាទំ
សោ អបរភាគេ កាលំ កត្វា ហិមវន្តបទេសេ កោសិកិគង្គាយ តីរេ តិយោជនិកេ អម្ពវនេ រមណីយេ ភូមិភាគេ សោភគ្គប្បត្តេ កនកវិមានេ អលង្កតសិរិសយនេ សុត្តប្បពុទ្ធោ វិយ និព្ពត្តិ អលង្កតបដិយត្តោ ឧត្តមរូបធរោ សោឡសសហស្សទេវកញ្ញាបរិវារោ។ សោ រត្តិញ្ញេវ តំ សិរិសម្បត្តិំ អនុភោតិ។ វេមានិកបេតភាវេន ហិស្ស កម្មសរិក្ខកោ វិបាកោ អហោសិ, តស្មា អរុណេ ឧគ្គច្ឆន្តេ អម្ពវនំ បវិសតិ, បវិដ្ឋក្ខណេយេវស្ស ទិព្ពត្តភាវោ អន្តរធាយតិ, អសីតិហត្ថតាលក្ខន្ធប្បមាណោ អត្តភាវោ និព្ពត្តតិ, សកលសរីរំ ឈាយតិ, សុបុប្ផិតកិំសុកោ វិយ ហោតិ។ ទ្វីសុ ហត្ថេសុ ឯកេកាវ អង្គុលិ, តត្ថ មហាកុទ្ទាលប្បមាណា នខា ហោន្តិ។ តេហិ នខេហិ អត្តនោ បិដ្ឋិមំសំ ផាលេត្វា ឧប្បាដេត្វា ខាទន្តោ វេទនាប្បត្តោ មហារវំ រវន្តោ ទុក្ខំ អនុភោតិ។ សូរិយេ អត្ថង្គតេ តំ សរីរំ អន្តរធាយតិ, ទិព្ពសរីរំ និព្ពត្តតិ, អលង្កតបដិយត្តា ទិព្ពនាដកិត្ថិយោ នានាតូរិយានិ គហេត្វា បរិវារេន្តិ។ សោ មហាសម្បត្តិំ អនុភវន្តោ រមណីយេ អម្ពវនេ ទិព្ពបាសាទំ អភិរុហតិ។ ឥតិ សោ ឧបោសថិកាយ ឥត្ថិយា អម្ពផលទានស្ស និស្សន្ទេន តិយោជនិកំ អម្ពវនំ បដិលភតិ
តស្មិំ
១.
‘‘កិំឆន្ទោ កិមធិប្បាយោ, ឯកោ សម្មសិ ឃម្មនិ;
កិំបត្ថយានោ កិំ ឯសំ, កេន អត្ថេន ព្រាហ្មណា’’តិ។
តត្ថ ឆន្ទោតិ អជ្ឈាសយោ។ អធិប្បាយោតិ ចិត្តំ។ សម្មសីតិ អច្ឆសិ។ ឃម្មនីតិ គិម្ហេ។ ឯសន្តិ ឯសន្តោ។ ព្រាហ្មណាតិ បព្ពជិតត្តា តាបសំ អាលបតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ព្រាហ្មណ, ត្វំ កិំ អធិប្បាយោ កិំ ចិន្តេន្តោ កិំ បត្ថេន្តោ កិំ គវេសន្តោ កេនត្ថេន ឥមស្មិំ គង្គាតីរេ គង្គំ ឱលោកេន្តោ និសិន្នោតិ។
តំ
២.
‘‘យថា មហា វារិធរោ, កុម្ភោ សុបរិណាហវា;
តថូបមំ អម្ពបក្កំ, វណ្ណគន្ធរសុត្តមំ។
៣.
‘‘តំ
បាណីភិ នំ គហេត្វាន, អគ្យាយតនមាហរិំ។
៤.
‘‘តតោ កទលិបត្តេសុ, និក្ខិបិត្វា សយំ អហំ;
សត្ថេន នំ វិកប្បេត្វា, ខុប្បិបាសំ អហាសិ មេ។
៥.
‘‘សោហំ អបេតទរថោ, ព្យន្តីភូតោ ទុខក្ខមោ;
អស្សាទំ នាធិគច្ឆាមិ, ផលេស្វញ្ញេសុ កេសុចិ។
៦.
‘‘សោសេត្វា នូន មរណំ, តំ មមំ អាវហិស្សតិ;
អម្ពំ យស្ស ផលំ សាទុ, មធុរគ្គំ មនោរមំ;
យមុទ្ធរិំ វុយ្ហមានំ, ឧទធិស្មា មហណ្ណវេ។
៧.
‘‘អក្ខាតំ តេ មយា សព្ពំ, យស្មា ឧបវសាមហំ;
រម្មំ បតិ និសិន្នោស្មិ, បុថុលោមាយុតា បុថុ។
៨.
‘‘ត្វញ្ច ខោ មេវ អក្ខាហិ, អត្តានមបលាយិនិ;
កា វា ត្វមសិ កល្យាណិ, កិស្ស វា ត្វំ សុមជ្ឈិមេ។
៩.
‘‘រុប្បបដ្ដបលិមដ្ឋីវ, ព្យគ្ឃីវ គិរិសានុជា;
យា សន្តិ នារិយោ ទេវេសុ, ទេវានំ បរិចារិកា។
១០.
‘‘យា ច មនុស្សលោកស្មិំ, រូបេនាន្វាគតិត្ថិយោ;
រូបេន តេ សទិសី នត្ថិ, ទេវេសុ គន្ធព្ពមនុស្សលោកេ;
បុដ្ឋាសិ មេ ចារុបុព្ពង្គិ, ព្រូហិ នាមញ្ច ពន្ធវេ’’តិ។
តត្ថ វារិធរោ កុម្ភោតិ ឧទកឃដោ។ សុបរិណាហវាតិ សុសណ្ឋានោ។ វណ្ណគន្ធរសុត្តមន្តិ វណ្ណគន្ធរសេហិ ឧត្តមំ។ ទិស្វានាតិ ទិស្វា។ អមលមជ្ឈិមេតិ និម្មលមជ្ឈេ។ ទេវតំ អាលបន្តោ ឯវមាហ។ បាណីភីតិ ហត្ថេហិ។ អគ្យាយតនមាហរិន្តិ អត្តនោ អគ្គិហុតសាលំ អាហរិំ។ វិកប្បេត្វាតិ វិច្ឆិន្ទិត្វា។ ‘‘វិកន្តេត្វា’’តិបិ បាឋោ។ ‘‘ខាទិ’’ន្តិ បាឋសេសោ។ អហាសិ មេតិ អបេតទរថោតិ វិគតកាយចិត្តទរថោ ព្យន្តីភូតោតិ តស្ស អម្ពបក្កស្ស វិគតន្តោ ជាតោ, បរិក្ខីណអម្ពបក្កោ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ ទុខក្ខមោតិ ទុក្ខេន អសាតេន កាយក្ខមេន ចេវ ចិត្តក្ខមេន ច សមន្នាគតោ។ អញ្ញេសុ បន កទលិបនសាទីសុ ផលេសុ បរិត្តកម្បិ អស្សាទំ នាធិគច្ឆាមិ, សព្ពានិ មេ ជិវ្ហាយ ឋបិតមត្តានិ តិត្តកានេវ សម្បជ្ជន្តីតិ ទីបេតិ។
សោសេត្វាតិ និរាហារតាយ សោសេត្វា សុក្ខាបេត្វា។ តំ មមន្តិ តំ មម។ យស្សាតិ យំ អស្ស, អហោសីតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យំ ផលំ មម សាទុ អហោសិ, យមហំ គម្ភីរេ បុថុលឧទកក្ខន្ធសង្ខាតេ មហណ្ណវេ វុយ្ហមានំ តតោ ឧទធិស្មា ឧទ្ធរិំ, តំ អម្ពំ មម មរណំ អាវហិស្សតីតិ មញ្ញាមិ, មយ្ហំ តំ អលភន្តស្ស ជីវិតំ នប្បវត្តិស្សតីតិ។ ឧបវសាមីតិ ខុប្បិបាសាហិ ឧបគតោ វសាមិ។ រម្មំ បតិ និសិន្នោស្មីតិ រមណីយំ នទិំ បតិ អហំ និសិន្នោ។ បុថុលោមាយុតា បុថូតិ អយំ នទី បុថុលោមេហិ មច្ឆេហិ អាយុតា បុថុ វិបុលា, អបិ នាម មេ ឥតោ សោត្ថិ ភវេយ្យាតិ អធិប្បាយោ។ អបលាយិនីតិ អបលាយិត្វា មម សម្មុខេ ឋិតេតិ តំ ទេវតំ អាលបតិ។ ‘‘អបលាសិនី’’តិបិ បាឋោ, បលាសរហិតេ អនវជ្ជសរីរេតិ អត្ថោ។ កិស្ស វាតិ កិស្ស វា ការណា ឥធាគតាសីតិ បុច្ឆតិ។
រូបបដ្ដបលិមដ្ឋីវាតិ សុដ្ឋុ បរិមជ្ជិតកញ្ចនបដ្ដសទិសី។ ព្យគ្ឃីវាតិ លីលាវិលាសេន តរុណព្យគ្ឃបោតិកា វិយ។ ទេវានន្តិ ឆន្នំ កាមាវចរទេវានំ។ យា ច មនុស្សលោកស្មិន្តិ យា ច មនុស្សលោកេ។ រូបេនាន្វាគតិត្ថិយោតិ រូបេន អន្វាគតា ឥត្ថិយោ នត្ថីតិ អត្តនោ សម្ភាវនាយ ឯវមាហ។ តវ រូបសទិសាយ នាម ន ភវិតព្ពន្តិ ហិស្ស អធិប្បាយោ។ គន្ធព្ពមនុស្សលោកេតិ មូលគន្ធាទិនិស្សិតេសុ គន្ធព្ពេសុ ច មនុស្សលោកេ ច។ ចារុបុព្ពង្គីតិ ចារុនា បុព្ពង្គេន ឩរុលក្ខណេន សមន្នាគតេ។ នាមញ្ច ពន្ធវេតិ អត្តនោ នាមគោត្តញ្ច ពន្ធវេ ច មយ្ហំ អក្ខាហីតិ វទតិ។
តតោ ទេវធីតា អដ្ឋ គាថា អភាសិ –
១១.
‘‘យំ ត្វំ បតិ និសិន្នោសិ, រម្មំ ព្រាហ្មណ កោសិកិំ;
សាហំ ភុសាលយាវុត្ថា, វរវារិវហោឃសា។
១២.
‘‘នានាទុមគណាកិណ្ណា
មមេវ បមុខា ហោន្តិ, អភិសន្ទន្តិ បាវុសេ។
១៣.
‘‘អថោ
ពហុកា នាគវិត្តោទា, អភិសន្ទន្តិ វារិនា។
១៤.
‘‘តា អម្ពជម្ពុលពុជា, នីបា តាលា ចុទុម្ពរា;
ពហូនិ ផលជាតានិ, អាវហន្តិ អភិណ្ហសោ។
១៥.
‘‘យំ កិញ្ចិ ឧភតោ តីរេ, ផលំ បតតិ អម្ពុនិ;
អសំសយំ តំ សោតស្ស, ផលំ ហោតិ វសានុគំ។
១៦.
‘‘ឯតទញ្ញាយ មេធាវិ, បុថុបញ្ញ សុណោហិ មេ;
មា រោចយ មភិសង្គំ, បដិសេធ ជនាធិប។
១៧.
‘‘ន វាហំ វឌ្ឍវំ មញ្ញេ, យំ ត្វំ រដ្ឋាភិវឌ្ឍន;
អាចេយ្យមានោ រាជិសិ, មរណំ អភិកង្ខសិ។
១៨.
‘‘តស្ស ជានន្តិ បិតរោ, គន្ធព្ពា ច សទេវកា;
យេ ចាបិ ឥសយោ លោកេ, សញ្ញតត្តា តបស្សិនោ;
អសំសយំ តេបិ ជានន្តិ, បដ្ឋភូតា យសស្សិនោ’’តិ។
តត្ថ កោសិកិន្តិ យំ ត្វំ, ព្រាហ្មណ, រម្មំ កោសិកិំ គង្គំ បតិ និសិន្នោ។ ភុសាលយាវុត្ថាតិ ភុសេ ចណ្ឌសោតេ អាលយោ យស្ស វិមានស្ស, តស្មិំ អធិវត្ថា, គង្គដ្ឋកវិមានវាសិនីតិ អត្ថោ។ វរវារិវហោឃសាតិ វរវារិវហេន ឱឃេន សមន្នាគតា។ បមុខាតិ តា វុត្តប្បការា គិរិកន្ទរា មំ បមុខំ ករោន្តិ, អហំ តាសំ បាមោក្ខា ហោមីតិ ទស្សេតិ។ អភិសន្ទន្តីតិ សន្ទន្តិ បវត្តន្តិ, តតោ តតោ អាគន្ត្វា មំ កោសិកិគង្គំ បវិសន្តីតិ អត្ថោ។ វនតោទាតិ ន កេវលំ កន្ទរាវ, អថ ខោ ពហូ វនតោទា តម្ហា តម្ហា វនម្ហា ឧទកានិបិ មំ ពហូនិ បវិសន្តិ។ នីលវារិវហិន្ធរាតិ មណិវណ្ណេន នីលវារិនា យុត្តេ ឧទកក្ខន្ធសង្ខាតេ វហេ ធារយន្តិយោ។ នាគវិត្តោទាតិ នាគានំ វិត្តិការេន ធនសង្ខាតេន វា ឧទកេន វារិនាតិ ឯវរូបា ហិ ពហូ នទិយោ មំ វារិនាវ អភិសន្ទន្តិ បូរេន្តីតិ ទស្សេតិ។
តាតិ អាវហន្តីតិ ឯតានិ អម្ពាទីនិ អាកឌ្ឍន្តិ។ សព្ពានិ ហិ ឯតានិ ឧបយោគត្ថេ បច្ចត្តវចនានិ។ អថ វា តាតិ ឧបយោគពហុវចនំ។ អាវហន្តីតិ ឥមានិ អម្ពាទីនិ តា នទិយោ អាគច្ឆន្តិ, ឧបគច្ឆន្តីតិ អត្ថោ, ឯវំ ឧបគតានិ បន មម សោតំ បវិសន្តីតិ អធិប្បាយោ។ សោតស្សាតិ យំ ឧភតោ តីរេ ជាតរុក្ខេហិ ផលំ មម អម្ពុនិ បតតិ, សព្ពំ តំ មម សោតស្សេវ វសានុគំ ហោតិ។ នត្ថេត្ថ សំសយោតិ ឯវំ អម្ពបក្កស្ស នទីសោតេន អាគមនការណំ កថេសិ។
មេធាវិ បុថុបញ្ញាតិ ឧភយំ អាលបនមេវ។ មា រោចយាតិ ឯវំ តណ្ហាភិសង្គំ មា រោចយ។ បដិសេធាតិ បដិសេធេហិ នន្តិ រាជានំ ឱវទតិ។ វឌ្ឍវន្តិ បញ្ញាវឌ្ឍភាវំ បណ្ឌិតភាវំ។ រដ្ឋាភិវឌ្ឍនាតិ អាចេយ្យមានោតិ មំសលោហិតេហិ អាចិយន្តោ វឌ្ឍន្តោ, តរុណោវ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ រាជិសីតិ តំ អាលបតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យំ ត្វំ និរាហារតាយ សុស្សមានោ តរុណោវ សមានោ អម្ពលោភេន មរណំ អភិកង្ខសិ, ន វេ អហំ តវ ឥមំ បណ្ឌិតភាវំ មញ្ញាមីតិ។
តស្សាតិ យោ បុគ្គលោ តណ្ហាវសិកោ ហោតិ, តស្ស តណ្ហាវសិកភាវំ ‘‘បិតរោ’’តិ សង្ខំ គតា ព្រហ្មានោ ច សទ្ធិំ កាមាវចរទេវេហិ គន្ធព្ពា ច វុត្តប្បការា ទិព្ពចក្ខុកា ឥសយោ ច អសំសយំ ជានន្តិ។ អនច្ឆរិយញ្ចេតំ, យំ តេ ឥទ្ធិមន្តោ ជានេយ្យុំ, ‘‘អសុកោ ហិ នាម តណ្ហាវសិកោ ហោតី’’តិ។ បុន តេសំ ភាសមានានំ វចនំ សុត្វា យេបិ តេសំ បដ្ឋភូតា យសស្សិនោ បរិចារកា, តេបិ ជានន្តិ។ បាបកម្មំ ករោន្តស្ស ហិ រហោ នាម នត្ថីតិ តាបសស្ស សំវេគំ ឧប្បាទេន្តី ឯវមាហ។
តតោ តាបសោ ចតស្សោ គាថា អភាសិ –
១៩.
‘‘ឯវំ វិទិត្វា វិទូ សព្ពធម្មំ, វិទ្ធំសនំ ចវនំ ជីវិតស្ស;
ន ចីយតី តស្ស នរស្ស បាបំ, សចេ ន ចេតេតិ វធាយ តស្ស។
២០.
‘‘ឥសិបូគសមញ្ញាតេ
អនរិយបរិសម្ភាសេ, បាបកម្មំ ជិគីសសិ។
២១.
‘‘សចេ
អសំសយំ តំ អសិលោកោ, មយិ បេតេ អាគមិស្សតិ។
២២.
‘‘តស្មា ហិ បាបកំ កម្មំ, រក្ខស្សេវ សុមជ្ឈិមេ;
មា តំ សព្ពោ ជនោ បច្ឆា, បកុដ្ឋាយិ មយិ មតេ’’តិ។
តត្ថ ឯវំ វិទិត្វាតិ យថា អហំ សីលញ្ច អនិច្ចតញ្ច ជានាមិ, ឯវំ ជានិត្វា ឋិតស្ស។ វិទូតិ វិទុនោ។ សព្ពធម្មន្តិ សព្ពំ សុចរិតធម្មំ។ តិវិធញ្ហិ សុចរិតំ ឥធ សព្ពធម្មោតិ អធិប្បេតំ។ វិទ្ធំសនន្តិ ភង្គំ។ ចវនន្តិ ចុតិំ។ ជីវិតស្សាតិ អាយុនោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ឯវំ វិទិត្វា ឋិតស្ស បណ្ឌិតស្ស សព្ពំ សុចរិតធម្មំ ជីវិតស្ស ច អនិច្ចតំ ជានន្តស្ស ឯវរូបស្ស នរស្ស បាបំ ន ចីយតិ ន វឌ្ឍតិ។ សចេ ន ចេតេតិ វធាយ តស្សាតិ តស្ស សង្ខំ គតស្ស បរបុគ្គលស្ស វធាយ ន ចេតេតិ ន បកប្បេតិ, នេវ បរបុគ្គលំ វធាយ ចេតេតិ, នាបិ បរសន្តកំ វិនាសេតិ, អហញ្ច កស្សចិ វធាយ អចេតេត្វា កេវលំ អម្ពបក្កេ អាសង្គំ កត្វា គង្គំ ឱលោកេន្តោ និសិន្នោ, ត្វំ មយ្ហំ កិំ នាម អកុសលំ បស្សសីតិ។
ឥសិបូគសមញ្ញាតេតិ ឯវំ លោក្យាតិ ត្វំ នាម បាបបវាហនេន លោកស្ស ហិតាតិ ឯវំ វិទិតា។ សតីតិ សតិ សោភនេ ឧត្តមេតិ អាលបនមេតំ។ អនរិយបរិសម្ភាសេតិ ‘‘តស្ស ជានន្តិ បិតរោ’’តិអាទិកាយ អសុន្ទរាយ បរិភាសាយ សមន្នាគតេ។ ជិគីសសីតិ មយិ បាបេ អសំវិជ្ជន្តេបិ មំ ឯវំ បរិភាសន្តី ច បរមរណំ អជ្ឈុបេក្ខន្តី ច អត្តនោ បាបកម្មំ គវេសសិ ឧប្បាទេសិ។ តីរេ តេតិ តវ គង្គាតីរេ។ បុថុសុស្សោណីតិ បុថុលាយ សុន្ទរាយ សោណិយា សមន្នាគតេ។ បេតេតិ អម្ពបក្កំ អលភិត្វា បរលោកំ គតេ, មតេតិ អត្ថោ។ បកុដ្ឋាយីតិ អក្កោសិ គរហិ និន្ទិ។ ‘‘បក្វត្ថាសី’’តិបិ បាឋោ។
តំ
២៣.
‘‘អញ្ញាតមេតំ អវិសយ្ហសាហិ, អត្តានមម្ពញ្ច ទទាមិ តេ តំ;
យោ ទុព្ពជេ កាមគុណេ បហាយ, សន្តិញ្ច ធម្មញ្ច អធិដ្ឋិតោសិ។
២៤.
‘‘យោ
អធម្មញ្ចេវ ចរតិ, បាបញ្ចស្ស បវឌ្ឍតិ។
២៥.
‘‘ឯហិ តំ បាបយិស្សាមិ, កាមំ អប្បោស្សុកោ ភវ;
ឧបនយាមិ សីតស្មិំ, វិហរាហិ អនុស្សុកោ។
២៦.
‘‘តំ បុប្ផរសមត្តេភិ, វក្កង្គេហិ អរិន្ទម;
កោញ្ចា មយូរា ទិវិយា, កោលដ្ឋិមធុសាឡិកា;
កូជិតា ហំសបូគេហិ, កោកិលេត្ថ បពោធរេ។
២៧.
‘‘អម្ពេត្ថ វិប្បសាខគ្គា, បលាលខលសន្និភា;
កោសម្ពសលឡា នីបា, បក្កតាលវិលម្ពិនោ’’តិ។
តត្ថ អញ្ញាតមេតន្តិ ‘‘គរហា តេ ភវិស្សតីតិ វទន្តោ អម្ពបក្កត្ថាយ វទសី’’តិ ឯតំ ការណំ មយា អញ្ញាតំ។ អវិសយ្ហសាហីតិ រាជានោ នាម ទុស្សហំ សហន្តិ, តេន នំ អាលបន្តី ឯវមាហ។ អត្តានន្តិ តំ អាលិង្គិត្វា អម្ពវនំ នយន្តី អត្តានញ្ច តេ ទទាមិ តញ្ច អម្ពំ។ កាមគុណេតិ កញ្ចនមាលាសេតច្ឆត្តបដិមណ្ឌិតេ វត្ថុកាមេ។ សន្តិញ្ច ធម្មញ្ចាតិ ទុស្សីល្យវូបសមេន សន្តិសង្ខាតំ សីលញ្ចេវ សុចរិតធម្មញ្ច។ អធិដ្ឋិតោសីតិ យោ ត្វំ ឥមេ គុណេ ឧបគតោ, ឯតេសុ វា បតិដ្ឋិតោតិ អត្ថោ។
បុព្ពសញ្ញោគន្តិ បុរិមពន្ធនំ។ បច្ឆាសំយោជនេតិ បច្ឆិមពន្ធនេ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – អម្ភោ តាបស យោ មហន្តំ រជ្ជសិរិវិភវំ បហាយ អម្ពបក្កមត្តេ
កាមំ អប្បោស្សុកោ ភវាតិ ឯកំសេនេវ អម្ពបក្កេ និរាលយោ ហោហិ។ សីតស្មិន្តិ សីតលេ អម្ពវនេ។ តន្តិ ឯវំ វទមានាវ ទេវតា តាបសំ បុប្ផរសមត្តេភីតិ បុប្ផរសេន មត្តេហិ។ វក្កង្គេហីតិ វង្កគីវេហិ សកុណេហិ អភិនាទិតន្តិ ទិវិយាតិ ទិព្យា។ កោលដ្ឋិមធុសាឡិកាតិ កោលដ្ឋិសកុណា ច នាម សុវណ្ណសាឡិកា សកុណា ច។ ឯតេ ទិព្ពសកុណា ឯត្ថ វសន្តីតិ ទស្សេតិ។ កូជិតា ហំសបូគេហីតិ ហំសគណេហិ ឧបកូជិតា វិរវសង្ឃដ្ដិតា។ កោកិលេត្ថ បពោធរេតិ ឯត្ថ អម្ពវនេ កោកិលា វស្សន្តិយោ អត្តានំ បពោធេន្តិ ញាបេន្តិ។ អម្ពេត្ថាតិ អម្ពា ឯត្ថ។ វិប្បសាខគ្គាតិ ផលភារេន ឱនមិតសាខគ្គា។ បលាលខលសន្និភាតិ បុប្ផសន្និចយេន សាលិបលាលខលសទិសា។ បក្កតាលវិលម្ពិនោតិ បក្កតាលផលវិលម្ពិនោ។ ឯវរូបា រុក្ខា ច ឯត្ថ អត្ថីតិ អម្ពវនំ វណ្ណេតិ។
វណ្ណយិត្វា ច បន តាបសំ តត្ថ ឱតារេត្វា ‘‘ឥមស្មិំ អម្ពវនេ អម្ពានិ ខាទន្តោ អត្តនោ តណ្ហំ បូរេហី’’តិ វត្វា បក្កាមិ។ តាបសោ អម្ពានិ ខាទិត្វា តណ្ហំ បូរេត្វា វិស្សមិត្វា អម្ពវនេ វិចរន្តោ តំ បេតំ ទុក្ខំ អនុភវន្តំ ទិស្វា កិញ្ចិ វត្តុំ នាសក្ខិ។ សូរិយេ បន អត្ថង្គតេ តំ នាដកិត្ថិបរិវារិតំ ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវមានំ ទិស្វា តិស្សោ គាថា អភាសិ –
២៨.
‘‘មាលី កិរិដី កាយូរី, អង្គទី ចន្ទនុស្សទោ;
រត្តិំ ត្វំ បរិចារេសិ, ទិវា វេទេសិ វេទនំ។
២៩.
‘‘សោឡសិត្ថិសហស្សានិ, យា តេមា បរិចារិកា;
ឯវំ មហានុភាវោសិ, អព្ភុតោ លោមហំសនោ។
៣០.
‘‘កិំ កម្មមករី បុព្ពេ, បាបំ អត្តទុខាវហំ;
យំ ករិត្វា មនុស្សេសុ, បិដ្ឋិមំសានិ ខាទសី’’តិ។
តត្ថ មាលីតិ ទិព្ពមាលាធរោ។ កិរិដីតិ ទិព្ពវេឋនធរោ។ កាយូរីតិ ទិព្ពាភរណបដិមណ្ឌិតោ។ អង្គទីតិ ទិព្ពង្គទសមន្នាគតោ។ ចន្ទនុស្សទោតិ បរិចារេសីតិ ឥន្ទ្រិយានិ ទិព្ពវិសយេសុ ចារេសិ។ ទិវាតិ ទិវា យា តេមាតិ យា តេ ឥមា។ អព្ភុតោតិ មនុស្សលោកេ អភូតបុព្ពោ។ លោមហំសនោតិ យេ តំ បស្សន្តិ, តេសំ លោមានិ ហំសន្តិ។ បុព្ពេតិ បុរិមភវេ។ អត្តទុខាវហន្តិ អត្តនោ ទុក្ខាវហំ។ មនុស្សេសូតិ យំ មនុស្សលោកេ កត្វា ឥទានិ អត្តនោ បិដ្ឋិមំសានិ ខាទសីតិ បុច្ឆតិ។
បេតោ
៣១.
‘‘អជ្ឈេនានិ បដិគ្គយ្ហ, កាមេសុ គធិតោ អហំ;
អចរិំ ទីឃមទ្ធានំ, បរេសំ អហិតាយហំ។
៣២.
‘‘យោ បិដ្ឋិមំសិកោ ហោតិ, ឯវំ ឧក្កច្ច ខាទតិ;
យថាហំ អជ្ជ ខាទាមិ, បិដ្ឋិមំសានិ អត្តនោ’’តិ។
តត្ថ អជ្ឈេនានីតិ វេទេ។ បដិគ្គយ្ហាតិ បដិគ្គហេត្វា អធីយិត្វា។ អចរិន្តិ បដិបជ្ជិំ។ អហិតាយហន្តិ អហិតាយ អត្ថនាសនាយ អហំ។ យោ បិដ្ឋិមំសិកោតិ យោ បុគ្គលោ បរេសំ បិដ្ឋិមំសខាទកោ បិសុណោ ហោតិ។ ឧក្កច្ចាតិ ឧក្កន្តិត្វា។
ឥទញ្ច បន វត្វា តាបសំ បុច្ឆិ – ‘‘តុម្ហេ កថំ ឥធាគតា’’តិ។ តាបសោ សព្ពំ វិត្ថារេន កថេសិ។ ‘‘ឥទានិ បន, ភន្តេ, ឥធេវ វសិស្សថ, គមិស្សថា’’តិ។ ‘‘ន វសិស្សាមិ, អស្សមបទំយេវ គមិស្សាមី’’តិ។ បេតោ ‘‘សាធុ, ភន្តេ, អហំ វោ និពទ្ធំ អម្ពបក្កេន ឧបដ្ឋហិស្សាមី’’តិ វត្វា អត្តនោ អានុភាវេន អស្សមបទេយេវ ឱតារេត្វា ‘‘អនុក្កណ្ឋា ឥធេវ វសថា’’តិ បដិញ្ញំ គហេត្វា គតោ។ តតោ បដ្ឋាយ និពទ្ធំ អម្ពបក្កេន ឧបដ្ឋហិ។ តាបសោ តំ បរិភុញ្ជន្តោ កសិណបរិកម្មំ កត្វា ឈានាភិញ្ញា និព្ពត្តេត្វា ព្រហ្មលោកបរាយណោ អហោសិ។
សត្ថា
កិំឆន្ទជាតកវណ្ណនា បឋមា។
[៥១២] ២. កុម្ភជាតកវណ្ណនា
កោ បាតុរាសីតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ វិសាខាយ សហាយិកា សុរាបីតា បញ្ចសតា ឥត្ថិយោ អារព្ភ កថេសិ។ សាវត្ថិយំ កិរ សុរាឆណេ សង្ឃុដ្ឋេ តា បញ្ចសតា ឥត្ថិយោ សាមិកានំ ឆណេ កីឡមានានំ តិក្ខសុរំ បដិយាទេត្វា ‘‘ឆណំ កីឡិស្សាមា’’តិ សព្ពាបិ វិសាខាយ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘សហាយិកេ ឆណំ កីឡិស្សាមា’’តិ វត្វា ‘‘អយំ សុរាឆណោ, ន អហំ សុរំ បិវិស្សាមី’’តិ វុត្តេ – ‘‘តុម្ហេ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស ទានំ ទេថ, មយំ ឆណំ ករិស្សាមា’’តិ អាហំសុ។ សា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា តា ឧយ្យោជេត្វា សត្ថារំ និមន្តាបេត្វា មហាទានំ បវត្តេត្វា ពហុំ គន្ធមាលំ អាទាយ សាយន្ហសមយេ ធម្មកថំ សោតុំ តាហិ បរិវុតា ជេតវនំ អគមាសិ។ តា បនិត្ថិយោ សុរំ បិវមានាវ តាយ សទ្ធិំ គន្ត្វា ទ្វារកោដ្ឋកេ ឋត្វា សុរំ បិវិត្វាវ តាយ សទ្ធិំ សត្ថុ សន្តិកំ អគមំសុ។ វិសាខា សត្ថារំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ, ឥតរាសុ ឯកច្ចា សត្ថុ សន្តិកេយេវ នច្ចិំសុ, ឯកច្ចា គាយិំសុ, ឯកច្ចា ហត្ថកុក្កុច្ចបាទកុក្កុច្ចានិ, ឯកច្ចា កលហំ អកំសុ។
សត្ថា តាសំ សំវេគជននត្ថាយ ភមុកលោមតោ រំសី វិស្សជ្ជេសិ, អន្ធការតិមិសា អហោសិ។ តា ភីតា អហេសុំ មរណភយតជ្ជិតា, តេន តាសំ សុរា ជីរិ។ សត្ថា និសិន្នបល្លង្កេ អន្តរហិតោ សិនេរុមុទ្ធនិ ឋត្វា ឧណ្ណលោមតោ រំសី វិស្សជ្ជេសិ, ចន្ទសូរិយសហស្សុគ្គមនំ វិយ អហោសិ។ សត្ថា តត្ថ ឋិតោវ តាសំ សំវេគជននត្ថាយ –
‘‘កោ នុ ហាសោ កិមានន្ទោ, និច្ចំ បជ្ជលិតេ សតិ;
អន្ធការេន ឱនទ្ធា, បទីបំ ន គវេសថា’’តិ។ (ធ. ប. ១៤៦) –
ឥមំ គាថមាហ។ គាថាបរិយោសានេ តា បញ្ចសតាបិ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិំសុ។ សត្ថា អាគន្ត្វា គន្ធកុដិឆាយាយ ពុទ្ធាសនេ និសីទិ។ អថ
អតីតេ
តតោ បន អវិទូរេ ឯកោ វរុណោ នាម តាបសោ វសតិ។ វនចរកោ អញ្ញទាបិ តស្ស សន្តិកំ គច្ឆតិ។ អថស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘ឥទំ បានំ តាបសេន សទ្ធិំ បិវិស្សាមី’’តិ។ សោ ឯកំ វេឡុនាឡិកំ បូរេត្វា បក្កមំសេន សទ្ធិំ អាហរិត្វា បណ្ណសាលំ គន្ត្វា, ‘‘ភន្តេ, ឥមំ
តទា សាវត្ថិយំ សព្ពមិត្តោ នាម រាជា អហោសិ។ សោ តេសំ សង្គហំ កត្វា ‘‘កេន វោ អត្ថោ’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘សម្ភារមូលេន ចេវ សាលិបិដ្ឋេន ច បញ្ចហិ ចាដិសតេហិ ចា’’តិ វុត្តេ សព្ពំ ទាបេសិ។ តេ បញ្ចសុ ចាដិសតេសុ សុរំ សណ្ឋាបេត្វា មូសិកភយេន ចាដិរក្ខណត្ថាយ ឯកេកាយ
តទា សក្កោ ទេវរាជា ‘‘កេ នុ ខោ មាតុបដ្ឋានាទីសុ អប្បមត្តា តីណិ សុចរិតានិ បូរេន្តី’’តិ លោកំ វោលោកេន្តោ តំ រាជានំ សុរំ បាតុំ និសិន្នំ ទិស្វា ‘‘សចាយំ សុរំ បិវិស្សតិ, សកលជម្ពុទីបោ នស្សិស្សតិ។ យថា ន បិវិស្សតិ, តថា នំ ករិស្សាមី’’តិ ឯកំ សុរាបុណ្ណំ កុម្ភំ ហត្ថតលេ ឋបេត្វា ព្រាហ្មណវេសេនាគន្ត្វា រញ្ញោ សម្មុខដ្ឋានេ អាកាសេ ឋត្វា
៣៣.
‘‘កោ បាតុរាសី តិទិវា នភម្ហិ, ឱភាសយំ សំវរិំ ចន្ទិមាវ;
គត្តេហិ តេ រស្មិយោ និច្ឆរន្តិ, សតេរតា វិជ្ជុរិវន្តលិក្ខេ។
៣៤.
‘‘សោ ឆិន្នវាតំ កមសី អឃម្ហិ, វេហាយសំ គច្ឆសិ តិដ្ឋសី ច;
ឥទ្ធី នុ តេ វត្ថុកតា សុភាវិតា, អនទ្ធគូនំ អបិ ទេវតានំ។
៣៥.
‘‘វេហាយសំ គម្មមាគម្ម តិដ្ឋសិ, កុម្ភំ កិណាថាតិ យមេតមត្ថំ;
កោ
តត្ថ កោ បាតុរាសីតិ កុតោ បាតុភូតោសិ, កុតោ អាគតោសីតិ អត្ថោ។ តិទិវា នភម្ហីតិ កិំ តាវតិំសភវនា អាគន្ត្វា ឥធ នភម្ហិ អាកាសេ បាកដោ ជាតោសីតិ បុច្ឆតិ។ សំវរិន្តិ រត្តិំ។ សតេរតាតិ ឯវំនាមិកា។ សោតិ សោ ត្វំ។ ឆិន្នវាតន្តិ វលាហកោបិ តាវ វាតេន កមសីតិ បវត្តេសិ។ អឃម្ហីតិ អប្បដិឃេ អាកាសេ។ វត្ថុកតាតិ វត្ថុ វិយ បតិដ្ឋា វិយ កតា។ អនទ្ធគូនំ អបិ ទេវតានន្តិ យា បទសា អទ្ធានំ អគមនេន អនទ្ធគូនំ ទេវតានំ ឥទ្ធិ, សា អបិ តវ សុភាវិតាតិ បុច្ឆតិ។ វេហាយសំ គម្មមាគម្មាតិ អាកាសេ បវត្តំ បទវីតិហារំ បដិច្ច និស្សាយ។ ‘‘តិដ្ឋសី’’តិ ឥមស្ស ‘‘កោ វា តុវ’’ន្តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ, ឯវំ តិដ្ឋមានោ កោ វា ត្វន្តិ អត្ថោ។ យមេតមត្ថន្តិ យំ ឯតំ វទសិ។ ឥមស្ស ‘‘កិស្ស វា តាយ’’ន្តិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ, យំ ឯតំ កុម្ភំ កិណាថាតិ វទសិ, កិស្ស វា តេ អយំ កុម្ភោតិ អត្ថោ។
តតោ
៣៦.
‘‘ន សប្បិកុម្ភោ នបិ តេលកុម្ភោ, ន ផាណិតស្ស ន មធុស្ស កុម្ភោ;
កុម្ភស្ស វជ្ជានិ អនប្បកានិ, ទោសេ ពហូ កុម្ភគតេ សុណាថ។
៣៧.
‘‘គឡេយ្យ យំ បិត្វា បតេ បបាតំ, សោព្ភំ គុហំ ចន្ទនិយោឡិគល្លំ;
ពហុម្បិ ភុញ្ជេយ្យ អភោជនេយ្យំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៣៨.
‘‘យំ បិត្វា ចិត្តស្មិំ អនេសមានោ, អាហិណ្ឌតី គោរិវ ភក្ខសាទី;
អនាថមានោ
៣៩.
‘‘យំ វេ បិវិត្វា អចេលោវ នគ្គោ, ចរេយ្យ គាមេ វិសិខន្តរានិ;
សម្មូឡ្ហចិត្តោ អតិវេលសាយី, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤០.
‘‘យំ បិត្វា ឧដ្ឋាយ បវេធមានោ, សីសញ្ច ពាហុញ្ច បចាលយន្តោ;
សោ នច្ចតី ទារុកដល្លកោវ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤១.
‘‘យំ វេ បិវិត្វា អគ្គិទឌ្ឍា សយន្តិ, អថោ សិគាលេហិបិ ខាទិតាសេ;
ពន្ធំ វធំ ភោគជានិញ្ចុបេន្តិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤២.
‘‘យំ
សម្មក្ខិតោ វន្តគតោ ព្យសន្នោ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤៣.
‘‘យំ
ន មេ សមោ ចាតុរន្តោបិ រាជា, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤៤.
‘‘មានាតិមានា កលហានិ បេសុណី, ទុព្ពណ្ណិនី នគ្គយិនី បលាយិនី;
ចោរាន ធុត្តាន គតី និកេតោ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤៥.
‘‘ឥទ្ធានិ ផីតានិ កុលានិ អស្សុ, អនេកសាហស្សធនានិ លោកេ;
ឧច្ឆិន្នទាយជ្ជកតានិមាយ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤៦.
‘‘ធញ្ញំ ធនំ រជតំ ជាតរូបំ, ខេត្តំ គវំ យត្ថ វិនាសយន្តិ;
ឧច្ឆេទនី វិត្តគតំ កុលានំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤៧.
‘‘យំ
សស្សុម្បិ គណ្ហេយ្យ អថោបិ សុណ្ហំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤៨.
‘‘យំ វេ បិត្វា ទិត្តរូបាវ នារី, អក្កោសតី សស្សុរំ សាមិកញ្ច;
ទាសម្បិ គណ្ហេ បរិចារិកម្បិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៤៩.
‘‘យំ
គច្ឆេ អបាយម្បិ តតោនិទានំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៥០.
‘‘យំ វេ បិវិត្វា ទុច្ចរិតំ ចរន្តិ, កាយេន វាចាយ ច ចេតសា ច;
និរយំ វជន្តិ ទុច្ចរិតំ ចរិត្វា, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៥១.
‘‘យំ យាចមានា ន លភន្តិ បុព្ពេ, ពហុំ ហិរញ្ញម្បិ បរិច្ចជន្តា;
សោ តំ បិវិត្វា អលិកំ ភណាតិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៥២.
‘‘យំ វេ បិត្វា បេសនេ បេសិយន្តោ, អច្ចាយិកេ ករណីយម្ហិ ជាតេ;
អត្ថម្បិ សោ នប្បជានាតិ វុត្តោ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៥៣.
‘‘ហិរីមនាបិ
ធីរាបិ សន្តា ពហុកំ ភណន្តិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៥៤.
‘‘យំ វេ បិត្វា ឯកថូបា សយន្តិ, អនាសកា ថណ្ឌិលទុក្ខសេយ្យំ;
ទុព្ពណ្ណិយំ អាយសក្យញ្ចុបេន្តិ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៥៥.
‘‘យំ វេ បិត្វា បត្តខន្ធា សយន្តិ, គាវោ កូដហតាវ ន
វេគោ នរេន សុសហោរិវ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៥៦.
‘‘យំ
តំ លោកេ វិសសមានំ, កោ នរោ បាតុមរហតិ។
៥៧.
‘‘យំ វេ បិត្វា អន្ធកវេណ្ឌបុត្តា, សមុទ្ទតីរេ បរិចារយន្តា;
ឧបក្កមុំ មុសលេភិ អញ្ញមញ្ញំ, តស្សា បុណ្ណំ កុម្ភមិមំ កិណាថ។
៥៨.
‘‘យំ វេ បិត្វា បុព្ពទេវា បមត្តា, តិទិវា ចុតា សស្សតិយា សមាយា;
តំ តាទិសំ មជ្ជមិមំ និរត្ថកំ, ជានំ មហារាជ កថំ បិវេយ្យ។
៥៩.
‘‘នយិមស្មិំ កុម្ភស្មិំ ទធិ វា មធុ វា, ឯវំ អភិញ្ញាយ កិណាហិ រាជ;
ឯវញ្ហិមំ កុម្ភគតា មយា តេ, អក្ខាតរូបំ តវ សព្ពមិត្តា’’តិ។
តត្ថ វជ្ជានីតិអាទីនវា។ គឡេយ្យាតិ គច្ឆន្តោ បទេ បទេ បរិវត្តេយ្យ។ យំ បិត្វា បតេតិ យំ បិវិត្វា បតេយ្យ។ សោព្ភន្តិ អាវាដំ។ ចន្ទនិយោឡិគល្លន្តិ ចន្ទនិកញ្ច ឱឡិគល្លញ្ច។ អភោជនេយ្យន្តិ ភុញ្ជិតុំ អយុត្តំ។ អនេសមានោតិ អនិស្សរោ។ គោរិវាតិ គោណោ វិយ។ ភក្ខសាទីតិ បុរាណកសដខាទកោ, យថា សោ តត្ថ តត្ថ ភក្ខសំ បរិយេសន្តោ អាហិណ្ឌតិ, ឯវំ អាហិណ្ឌតីតិ អត្ថោ។ អនាថមានោតិ និរវស្សយោ អនាថោ វិយ។ ឧបគាយតីតិ អញ្ញំ គាយន្តំ ទិស្វា ឧបគន្ត្វា គាយតិ។ អចេលោវាតិ អចេលកោ វិយ។ វិសិខន្តរានីតិ អន្តរវីថិយោ។ អតិវេលសាយីតិ អតិចិរម្បិ និទ្ទំ ឱក្កមេយ្យ។ ‘‘អតិវេលចារី’’តិបិ បាឋោ, អតិវេលចារី ហុត្វា ចរេយ្យាតិ អត្ថោ។
ទារុកដល្លកោ វាតិ ទារុមយយន្តរូបកំ វិយ។ ភោគជានិញ្ចុបេន្តីតិ ភោគជានិញ្ច ឧបេន្តិ, បាណាតិបាតាទីនិ កត្វា ទណ្ឌបីឡិតា ធនជានិញ្ច អញ្ញញ្ច វធពន្ធនាទិទុក្ខំ បាបុណន្តីតិ អត្ថោ។ វន្តគតោតិ អត្តនោ វន្តស្មិំ ព្យសន្នោតិ ព្យសនាបន្នោ។ ‘‘វិសន្នោ’’តិបិ បាឋោ ឧក្កដ្ឋោតិ អហំ មហាយោធោ, កោ មយា សទិសោ អត្ថីតិ ឯវំ ឧក្កំសគតោ ហុត្វា។ អាវិលក្ខោតិ រត្តក្ខោ។ សព្ពបថវីតិ សព្ពា បថវី។ ‘‘សព្ពបុថុវី’’តិបិ បាឋោ។ ចាតុរន្តោតិ ចតុសមុទ្ទបរិយន្តាយ បថវិយា ឥស្សរោ។ មានាតិមានាតិ មានការិកា។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ គតីតិ និព្ពត្តិ។ និកេតោតិ និវាសោ។ តស្សា បុណ្ណន្តិ យា ឯវរូបា, តស្សា បុណ្ណំ។ ឥទ្ធានីតិ សមិទ្ធានិ។ ផីតានីតិ វត្ថាលង្ការកប្បភណ្ឌេហិ បុប្ផិតានិ។ ឧច្ឆិន្នទាយជ្ជកតានីតិ ឧច្ឆិន្នទាយាទានិ និទ្ធនានិ កតានិ។ យត្ថ វិនាសយន្តីតិ យំ និស្សាយ យត្ថ បតិដ្ឋិតា, ឯវំ ពហុម្បិ ធនធញ្ញាទិសាបតេយ្យំ នាសយន្តិ, កបណា ហោន្តិ។
ទិត្តរូបោតិ ទប្បិតរូបោ។ គណ្ហេយ្យាតិ ភរិយសញ្ញាយ កិលេសវសេន ហត្ថេ គណ្ហេយ្យ។ ទាសម្បិ គណ្ហេតិ អត្តនោ ទាសម្បិ កិលេសវសេន ‘‘សាមិកោ មេ’’តិ គណ្ហេយ្យ។ បិវិត្វានាតិ បិវិត្វា។ ទុច្ចរិតំ ចរិត្វាតិ ឯវំ តីហិ ទ្វារេហិ ទសវិធម្បិ អកុសលំ កត្វា។ យំ យាចមានាតិ យំ បុរិសំ បុព្ពេ សុរំ អបិវន្តំ ពហុំ ហិរញ្ញំ បរិច្ចជន្តា មុសាវាទំ ករោហីតិ យាចមានា ន លភន្តិ។ បិត្វាតិ បិវិត្វា ឋិតោ។ នប្បជានាតិ វុត្តោតិ ‘‘កេនដ្ឋេន អាគតោសី’’តិ វុត្តោ សាសនស្ស ទុគ្គហិតត្តា តំ អត្ថំ ន ជានាតិ។ ហិរីមនាបីតិ ហិរីយុត្តចិត្តាបិ។ ឯកថូបាតិ សូករបោតកា វិយ ហីនជច្ចេហិបិ សទ្ធិំ ឯករាសី ហុត្វា។ អនាសកាតិ និរាហារា។ ថណ្ឌិលទុក្ខសេយ្យន្តិ ភូមិយំ ទុក្ខសេយ្យំ សយន្តិ។ អាយសក្យន្តិ គរហំ។
បត្តខន្ធាតិ បតិតក្ខន្ធា។ កូដហតាវាតិ គីវាយ ពទ្ធេន កូដេន ហតា គាវោ វិយ, យថា តា តិណំ អខាទន្តិយោ បានីយំ អបិវន្តិយោ សយន្តិ, តថា សយន្តីតិ អត្ថោ។ ឃោរវិសមិវាតិ ឃោរវិសំ វិយ។ វិសសមានន្តិ វិសសទិសំ។ អន្ធកវេណ្ឌបុត្តាតិ ទស ភាតិករាជានោ។ ឧបក្កមុន្តិ បហរិំសុ។ បុព្ពទេវាតិ អសុរា។ តិទិវាតិ តាវតិំសទេវលោកា។ សស្សតិយាតិ សស្សតា, ទីឃាយុកភាវេន និច្ចសម្មតា ទេវលោកាតិ អត្ថោ។ សមាយាតិ សទ្ធិំ អសុរមាយាហិ។ ជានន្តិ ឯវំ ‘‘និរត្ថកំ ឯត’’ន្តិ ជានន្តោ តុម្ហាទិសោ បណ្ឌិតោ បុរិសោ កថំ បិវេយ្យ កុម្ភគតា មយាតិ កុម្ភគតំ មយា, អយមេវ វា បាឋោ។ អក្ខាតរូបន្តិ សភាវតោ អក្ខាតំ។
តំ
៦០.
‘‘ន
ហិតានុកម្បី បរមត្ថកាមោ, សោហំ ករិស្សំ វចនំ តវជ្ជ។
៦១.
‘‘ទទាមិ តេ គាមវរានិ បញ្ច, ទាសីសតំ សត្ត គវំសតានិ;
អាជញ្ញយុត្តេ ច រថេ ទស ឥមេ, អាចរិយោ ហោសិ មមត្ថកាមោ’’តិ។
តត្ថ គាមវរានីតិ, ព្រាហ្មណ, អាចរិយស្ស នាម អាចរិយភាគោ ឥច្ឆិតព្ពោ, សំវច្ឆរេ សំវច្ឆរេ សតសហស្សុដ្ឋានកេ តុយ្ហំ បញ្ច គាមេ ទទាមីតិ វទតិ។ ទស ឥមេតិ ឥមេ ទស បុរតោ ឋិតេ កញ្ចនវិចិត្តេ រថេ ទស្សេន្តោ ឯវមាហ។
តំ សុត្វា សក្កោ ទេវត្តភាវំ ទស្សេត្វា អត្តានំ ជានាបេន្តោ អាកាសេ ឋត្វា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
៦២.
‘‘តវេវ ទាសីសតមត្ថុ រាជ, គាមា ច គាវោ ច តវេវ ហោន្តុ;
អាជញ្ញយុត្តា ច រថា តវេវ, សក្កោហមស្មី តិទសានមិន្ទោ។
៦៣.
‘‘មំសោទនំ សប្បិបាយាសំ ភុញ្ជ, ខាទស្សុ ច ត្វំ មធុមាសបូវេ;
ឯវំ តុវំ ធម្មរតោ ជនិន្ទ, អនិន្ទិតោ សគ្គមុបេហិ ឋាន’’ន្តិ។
តត្ថ ឯវំ តុវំ ធម្មរតោតិ ឯវំ ត្វំ នានគ្គរសភោជនំ ភុញ្ជន្តោ សុរាបានា វិរតោ តីណិ ទុច្ចរិតានិ បហាយ តិវិធសុចរិតធម្មរតោ ហុត្វា កេនចិ អនិន្ទិតោ សគ្គដ្ឋានំ ឧបេហីតិ។
ឥតិ
សត្ថា
កុម្ភជាតកវណ្ណនា ទុតិយា។
[៥១៣] ៣. ជយទ្ទិសជាតកវណ្ណនា
ចិរស្សំ វត មេតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឯកំ មាតុបោសកភិក្ខុំ អារព្ភ កថេសិ។ បច្ចុប្បន្នវត្ថុ សាមជាតកសទិសំ (ជា. ២.២២.២៩៦ អាទយោ)។ តទា បន សត្ថា ‘‘បោរាណកបណ្ឌិតា កញ្ចនមាលំ សេតច្ឆត្តំ បហាយ មាតាបិតរោ បោសេសុ’’ន្តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
អតីតេ កបិលរដ្ឋេ ឧត្តរបញ្ចាលនគរេ បញ្ចាលោ នាម រាជា អហោសិ។ តស្ស អគ្គមហេសី គព្ភំ បដិលភិត្វា បុត្តំ វិជាយិ។ តស្សា បុរិមភវេ ឯកា សបត្តិកា កុជ្ឈិត្វា ‘‘តុយ្ហំ ជាតំ ជាតំ បជំ ខាទិតុំ សមត្ថា ភវិស្សាមី’’តិ បត្ថនំ ឋបេត្វា យក្ខិនី អហោសិ។ សា តទា ឱកាសំ លភិត្វា តស្សា បស្សន្តិយាវ តំ អល្លមំសបេសិវណ្ណំ កុមារកំ គហេត្វា មុរុមុរាយន្តី ខាទិត្វា បក្កាមិ។ ទុតិយវារេបិ តថេវ អកាសិ។ តតិយវារេ បន តស្សា បសូតិឃរំ បវិដ្ឋកាលេ គេហំ បរិវារេត្វា គាឡ្ហំ អារក្ខំ អកំសុ។ វិជាតទិវសេ យក្ខិនី អាគន្ត្វា បុន ទារកំ អគ្គហេសិ។ ទេវី ‘‘យក្ខិនី’’តិ មហាសទ្ទមកាសិ។ អាវុធហត្ថា បុរិសា អាគន្ត្វា ទេវិយា ទិន្នសញ្ញាយ យក្ខិនិំ អនុពន្ធិំសុ។ សា ខាទិតុំ ឱកាសំ អលភន្តី តតោ បលាយិត្វា ឧទកនិទ្ធមនំ បាវិសិ។ ទារកោ មាតុសញ្ញាយ តស្សា ថនំ មុខេន គណ្ហិ។ សា បុត្តសិនេហំ ឧប្បាទេត្វា តតោ បលាយិត្វា សុសានំ គន្ត្វា ទារកំ បាសាណលេណេ ឋបេត្វា បដិជគ្គិ។ អថស្ស អនុក្កមេន វឌ្ឍមានស្ស មនុស្សមំសំ អាហរិត្វា អទាសិ។ ឧភោបិ
តទា
អថេកោ សត្ថវាហព្រាហ្មណោ អដវិបាលានំ សហស្សំ ទត្វា បញ្ចហិ សកដសតេហិ តំ មគ្គំ បដិបជ្ជិ។ មនុស្សយក្ខោ វិរវន្តោ បក្ខន្ទិ, ភីតា មនុស្សា ឧរេន និបជ្ជិំសុ។ សោ ព្រាហ្មណំ គហេត្វា បលាយន្តោ ខាណុនា បាទេ វិទ្ធោ អដវិបាលេសុ អនុពន្ធន្តេសុ ព្រាហ្មណំ ឆឌ្ឌេត្វា អត្តនោ វសនដ្ឋានរុក្ខមូលេ និបជ្ជិ។ តស្ស តត្ថ និបន្នស្ស សត្តមេ ទិវសេ ជយទ្ទិសរាជា មិគវធំ អាណាបេត្វា នគរា និក្ខមិ។ តំ នគរា និក្ខន្តមត្តមេវ
៦៤.
‘‘ចិរស្សំ វត មេ ឧទបាទិ អជ្ជ, ភក្ខោ មហា សត្តមិភត្តកាលេ;
កុតោសិ កោវាសិ តទិង្ឃ ព្រូហិ, អាចិក្ខ ជាតិំ វិទិតោ យថាសី’’តិ។
តត្ថ ភក្ខោ មហាតិ មហាភក្ខោ។ សត្តមិភត្តកាលេតិ បាដិបទតោ បដ្ឋាយ និរាហារស្ស សត្តមិយំ ភត្តកាលេ។ កុតោសីតិ កុតោ អាគតោសីតិ។
រាជា
៦៥.
‘‘បញ្ចាលរាជា មិគវំ បវិដ្ឋោ, ជយទ្ទិសោ នាម យទិស្សុតោ តេ;
ចរាមិ កច្ឆានិ វនានិ ចាហំ, បសទំ ឥមំ ខាទ មមជ្ជ មុញ្ចា’’តិ។
តត្ថ មិគវំ បវិដ្ឋោតិ មិគវធាយ រដ្ឋា និក្ខន្តោ។ កច្ឆានីតិ បព្ពតបស្សានិ។ បសទន្តិ បសទមិគំ។
តំ
៦៦.
‘‘សេនេវ ត្វំ បណសិ សស្សមានោ, មមេស ភក្ខោ បសទោ យំ វទេសិ;
តំ ខាទិយាន បសទំ ជិឃញ្ញំ, ខាទិស្សំ បច្ឆា ន វិលាបកាលោ’’តិ។
តត្ថ សេនេវាតិ មម សន្តកេនេវ។ បណសីតិ វោហរសិ អត្តានំ វិក្កិណាសិ។ សស្សមានោតិ វិហិំសយមានោ។ តំ ខាទិយានាតិ តំ បឋមំ ខាទិត្វា។ ជិឃញ្ញន្តិ ឃសិតុកាមោ។ ខាទិស្សន្តិ ឯតំ បច្ឆា ខាទិស្សាមិ។ ន វិលាបកាលោតិ មា វិលបិ។ នាយំ វិលាបកាលោតិ វទតិ។
តំ សុត្វា រាជា នន្ទព្រាហ្មណំ សរិត្វា ចតុត្ថំ គាថមាហ –
៦៧.
‘‘ន ចត្ថិ មោក្ខោ មម និក្កយេន, គន្ត្វាន បច្ឆាគមនាយ បណ្ហេ;
តំ សង្គរំ ព្រាហ្មណស្សប្បទាយ, សច្ចានុរក្ខី បុនរាវជិស្ស’’ន្តិ។
តត្ថ ន ចត្ថីតិ ន ចេ មយ្ហំ និក្កយេន វិមោក្ខោ អត្ថិ។ គន្ត្វានាតិ ឯវំ សន្តេ អជ្ជ ឥមំ មិគមំសំ ខាទិត្វា មម នគរំ គន្ត្វា។ បណ្ហេតិ បគេយេវ, ស្វេវ បាតរាសកាលេ បច្ចាគមនត្ថាយ បដិញ្ញំ គណ្ហាហីតិ អធិប្បាយោ។ តំ សង្គរន្តិ មយា ‘‘ធនំ តេ ទស្សាមី’’តិ ព្រាហ្មណស្ស សង្គរោ កតោ, តំ តស្ស ទត្វា ឥមំ មយា វុត្តំ សច្ចំ អនុរក្ខន្តោ អហំ បុន អាគមិស្សាមីតិ អត្ថោ។
តំ
៦៨.
‘‘កិំ កម្មជាតំ អនុតប្បតេ ត្វំ, បត្តំ សមីបំ មរណស្ស រាជ;
អាចិក្ខ មេ តំ អបិ សក្កុណេមុ, អនុជានិតុំ អាគមនាយ បណ្ហេ’’តិ។
តត្ថ កម្មជាតំ។ អនុតប្បតេតិ តំ អនុតប្បតិ។ បត្តន្តិ ឧបគតំ។ អបិ សក្កុណេមូតិ អបិ នាម តំ តវ សោកការណំ សុត្វា បាតោវ អាគមនាយ តំ អនុជានិតុំ សក្កុណេយ្យាមាតិ អត្ថោ។
រាជា តំ ការណំ កថេន្តោ ឆដ្ឋំ គាថមាហ –
៦៩.
‘‘កតា មយា ព្រាហ្មណស្ស ធនាសា, តំ សង្គរំ បដិមុក្កំ ន មុត្តំ;
តំ សង្គរំ ព្រាហ្មណស្សប្បទាយ, សច្ចានុរក្ខី បុនរាវជិស្ស’’ន្តិ។
តត្ថ បដិមុក្កំ ន មុត្តន្តិ ចតស្សោ សតារហា គាថា សុត្វា ‘‘ធនំ តេ ទស្សាមី’’តិ បដិញ្ញាយ មយា អត្តនិ បដិមុញ្ចិត្វា ឋបិតំ, ន បន តំ មុត្តំ ធនស្ស អទិន្នត្តា។
តំ សុត្វា យក្ខោ សត្តមំ គាថមាហ –
៧០.
‘‘យា តេ កតា ព្រាហ្មណស្ស ធនាសា, តំ សង្គរំ បដិមុក្កំ ន មុត្តំ;
តំ សង្គរំ ព្រាហ្មណស្សប្បទាយ, សច្ចានុរក្ខី បុនរាវជស្សូ’’តិ។
តត្ថ បុនរាវជស្សូតិ បុន អាគច្ឆស្សុ។
ឯវញ្ច បន វត្វា រាជានំ វិស្សជ្ជេសិ។ សោ តេន វិស្សដ្ឋោ ‘‘ត្វំ មា ចិន្តយិ, អហំ បាតោវ អាគមិស្សាមី’’តិ វត្វា មគ្គនិមិត្តានិ សល្លក្ខេន្តោ អត្តនោ ពលកាយំ ឧបគន្ត្វា ពលកាយបរិវុតោ នគរំ បវិសិត្វា នន្ទព្រាហ្មណំ បក្កោសាបេត្វា មហារហេ អាសនេ និសីទាបេត្វា តា គាថា សុត្វា ចត្តារិ សហស្សានិ ទត្វា យានំ អារោបេត្វា ‘‘ឥមំ តក្កសិលមេវ នេថា’’តិ មនុស្សេ ទត្វា ព្រាហ្មណំ ឧយ្យោជេត្វា ទុតិយទិវសេ បដិគន្តុកាមោ ហុត្វា បុត្តំ អាមន្តេត្វា អនុសាសិ។ តមត្ថំ ទីបេន្តោ សត្ថា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
៧១.
‘‘មុត្តោច
តំ
៧២.
‘‘អជ្ជេវ រជ្ជំ អភិសិញ្ចយស្សុ, ធម្មំ ចរ សេសុ បរេសុ ចាបិ;
អធម្មការោ ច តេ មាហុ រដ្ឋេ, គច្ឆាមហំ បោរិសាទស្ស ញត្តេ’’តិ។
តត្ថ អលីនសត្តុន្តិ ឯវំនាមកំ កុមារំ។ បាឡិយំ បន ‘‘អរិនសត្តុ’’ន្តិ លិខិតំ។ អជ្ជេវ រជ្ជន្តិ បុត្ត រជ្ជំ តេ ទម្មិ, ត្វំ អជ្ជេវ មុទ្ធនិ អភិសេកំ អភិសិញ្ចយស្សុ។ ញត្តេតិ អភ្យាសេ, សន្តិកេតិ អត្ថោ។
តំ សុត្វា កុមារោ ទសមំ គាថមាហ –
៧៣.
‘‘កិំ កម្ម ក្រុព្ពំ តវ ទេវ បាវ, នារាធយី តំ តទិច្ឆាមិ សោតុំ;
យមជ្ជ រជ្ជម្ហិ ឧទស្សយេ តុវំ, រជ្ជម្បិ និច្ឆេយ្យំ, តយា វិនាហ’’ន្តិ។
តត្ថ ក្រុព្ពន្តិ ករោន្តោ។ យមជ្ជាតិ យេន អនារាធកម្មេន អជ្ជ មំ រជ្ជម្ហិ ត្វំ ឧទស្សយេ ឧស្សាបេសិ បតិដ្ឋាបេសិ, តំ មេ អាចិក្ខ, អហញ្ហិ តយា វិនា រជ្ជម្បិ ន ឥច្ឆាមីតិ អត្ថោ។
តំ សុត្វា រាជា អនន្តរំ គាថមាហ –
៧៤.
‘‘ន កម្មុនា វា វចសាវ តាត, អបរាធិតោហំ តុវិយំ សរាមិ;
សន្ធិញ្ច កត្វា បុរិសាទកេន, សច្ចានុរក្ខី បុនាហំ គមិស្ស’’ន្តិ។
តត្ថ អបរាធិតោតិ អបរាធំ ឥតោ។ តុវិយន្តិ តវ សន្តកំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – តាត, អហំ ឥតោ តវ កម្មតោ វា តវ វចនតោ វា សន្ធិញ្ច កត្វាតិ មំ បន មិគវំ
តំ
៧៥.
‘‘អហំ គមិស្សាមិ ឥធេវ ហោហិ, នត្ថិ តតោ ជីវតោ វិប្បមោក្ខោ;
សចេ តុវំ គច្ឆសិយេវ រាជ, អហម្បិ គច្ឆាមិ ឧភោ ន ហោមា’’តិ។
តត្ថ ឥធេវាតិ ត្វំ ឥធេវ ហោតិ។ តតោតិ តស្ស សន្តិកា ជីវន្តស្ស មោក្ខោ នាម នត្ថិ។ ឧភោតិ ឯវំ សន្តេ ឧភោបិ ន ភវិស្សាម។
តំ សុត្វា រាជា គាថមាហ –
៧៦.
‘‘អទ្ធា ហិ តាត សតានេស ធម្មោ, មរណា ច មេ ទុក្ខតរំ តទស្ស;
កម្មាសបាទោ តំ យទា បចិត្វា, បសយ្ហ ខាទេ ភិទា រុក្ខសូលេ’’តិ។
តស្សត្ថោ – អទ្ធា ឯកំសេន ឯស, តាត, សតានំ បណ្ឌិតានំ ធម្មោ សភាវោ, យុត្តំ ត្វំ វទសិ, អបិ ច ខោ បន មយ្ហំ មរណតោបេតំ ទុក្ខតរំ អស្ស, យទា តំ សោ កម្មាសបាទោ។ ភិទា រុក្ខសូលេតិ តិខិណរុក្ខសូលេ ភិត្វា បចិត្វា បសយ្ហ ពលក្ការេន ខាទេយ្យាតិ។
តំ សុត្វា កុមារោ គាថមាហ –
៧៧.
‘‘បាណេន តេ បាណមហំ និមិស្សំ, មា ត្វំ អគា បោរិសាទស្ស ញត្តេ;
ឯវញ្ច តេ បាណមហំ និមិស្សំ, តស្មា មតំ ជីវិតស្ស វណ្ណេមី’’តិ។
តត្ថ និមិស្សន្តិ អហំ ឥធេវ តវ បាណេន មម បាណំ បរិវត្តេស្សំ។ តស្មាតិ យស្មា ឯតំ បាណំ តវ បាណេនាហំ និមិស្សំ, តស្មា តវ
តំ សុត្វា រាជា បុត្តស្ស ពលំ ជានន្តោ ‘‘សាធុ តាត, គច្ឆាហី’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ សោ មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា នគរម្ហា និក្ខមិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា ឧបឌ្ឍគាថមាហ –
៧៨.
‘‘តតោ
តត្ថ បាទេតិ បាទេ វន្ទិត្វា និក្ខន្តោតិ អត្ថោ;
អថស្ស មាតាបិតរោបិ ភគិនីបិ ភរិយាបិ អមច្ចបរិជនេហិ សទ្ធិំយេវ និក្ខមិំសុ។ សោ នគរា និក្ខមិត្វា បិតរំ មគ្គំ បុច្ឆិត្វា សុដ្ឋុ វវត្ថបេត្វា មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា សេសានំ ឱវាទំ ទត្វា អច្ឆម្ភិតោ កេសរសីហោ វិយ មគ្គំ អារុយ្ហ យក្ខាវាសំ បាយាសិ។ តំ គច្ឆន្តំ ទិស្វា មាតា សកភាវេន សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តី បថវិយំ បតិ។ បិតា ពាហា បគ្គយ្ហ មហន្តេន សទ្ទេន កន្ទិ។ តម្បិ អត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា –
‘‘ទុខិនិស្ស មាតា និបតា បថព្យា, បិតាស្ស បគ្គយ្ហ ភុជានិ កន្ទតី’’តិ។ –
ឧបឌ្ឍគាថំ វត្វា តស្ស បិតរា បយុត្តំ អាសីសវាទំ អភិវាទនវាទំ មាតរា ភគិនីភរិយាហិ ច កតំ សច្ចកិរិយំ បកាសេន្តោ អបរាបិ ចតស្សោ គាថា អភាសិ –
៧៩.
‘‘តំ គច្ឆន្តំ តាវ បិតា វិទិត្វា, បរម្មុខោ វន្ទតិ បញ្ជលីកោ;
សោមោ ច រាជា វរុណោ ច រាជា, បជាបតី ចន្ទិមា សូរិយោ ច;
ឯតេហិ គុត្តោ បុរិសាទកម្ហា, អនុញ្ញាតោ សោត្ថិ បច្ចេហិ តាត។
៨០.
‘‘យំ
តំ តេ អហំ សោត្ថានំ ករោមិ, ឯតេន សច្ចេន សរន្តុ ទេវា;
អនុញ្ញាតោ សោត្ថិ បច្ចេហិ បុត្ត។
៨១.
‘‘អាវី រហោ វាបិ មនោបទោសំ, នាហំ សរេ ជាតុ មលីនសត្តេ;
ឯតេន សច្ចេន សរន្តុ ទេវា, អនុញ្ញាតោ សោត្ថិ បច្ចេហិ ភាតិក។
៨២.
‘‘យស្មា ច មេ អនធិមនោសិ សាមិ, ន ចាបិ មេ មនសា អប្បិយោសិ;
ឯតេន សច្ចេន សរន្តុ ទេវា, អនុញ្ញាតោ សោត្ថិ បច្ចេហិ សាមី’’តិ។
តត្ថ បរម្មុខោតិ អយំ មេ បុត្តោ បរម្មុខោ មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា គច្ឆតិ, ឥតិ ឯតំ បរម្មុខំ បញ្ជលីកោតិ តស្មិំ កាលេ សិរសិ អញ្ជលិំ ឋបេត្វា វន្ទតិ ទេវតា នមស្សតិ។ បុរិសាទកម្ហាតិ បុរិសាទស្ស សន្តិកា តេន អនុញ្ញាតោ សោត្ថិនា បច្ចេហិ។
រាមស្សកាសីតិ រាមស្ស អកាសិ។ ឯកោ កិរ ពារាណសិវាសី រាមោ នាម មាតុបោសកោ មាតាបិតរោ បដិជគ្គន្តោ វោហារត្ថាយ គតោ ទណ្ឌកិរញ្ញោ វិជិតេ កុម្ភវតីនគរំ គន្ត្វា នវវិធេន វស្សេន សកលរដ្ឋេ វិនាសិយមានេ មាតាបិតូនំ គុណំ សរិ។ អថ នំ មាតុបដ្ឋានកម្មស្ស ផលេន ទេវតា សោត្ថិនា អានយិត្វា មាតុ អទំសុ។ តំ ការណំ សុតវសេនាហរិត្វា ឯវមាហ។ សោត្ថានន្តិ សោត្ថិភាវំ។ តំ បន កិញ្ចាបិ ទេវតា ករិំសុ, មាតុបដ្ឋានំ និស្សាយ និព្ពត្តត្តា បន មាតា អកាសីតិ វុត្តំ។ តំ តេ អហន្តិ អហម្បិ តេ តមេវ សោត្ថានំ ករោមិ, មំ និស្សាយ តថេវ តវ សោត្ថិភាវោ ហោតូតិ អត្ថោ។ អថ វា ករោមីតិ ឥច្ឆាមិ។ ឯតេន សច្ចេនាតិ សចេ ទេវតាហិ តស្ស សោត្ថិនា អានីតភាវោ សច្ចោ, ឯតេន សច្ចេន មមបិ បុត្តំ សរន្តុ ទេវា អនុញ្ញាតោតិ បោរិសាទេន ‘‘គច្ឆា’’តិ អនុញ្ញាតោ ទេវតានំ អានុភាវេន សោត្ថិ បដិអាគច្ឆ បុត្តាតិ វទតិ។
ជាតុ មលីនសត្តេតិ ជាតុ ឯកំសេន អលីនសត្តេ មម ភាតិកេ អហំ សម្មុខា វា បរម្មុខា វា មនោបទោសំ ន សរាមិ, ន មយា តម្ហិ មនោបទោសោ កតបុព្ពោតិ ឯវមស្ស កនិដ្ឋា សច្ចមកាសិ។ យស្មា ច មេ អនធិមនោសិ សាមីតិ មម, សាមិ អលីនសត្តុ យស្មា ត្វំ អនធិមនោសិ, មំ អភិភវិត្វា អតិក្កមិត្វា អញ្ញំ មនេន ន បត្ថេសិ។ ន ចាបិ មេ មនសា អប្បិយោសីតិ មយ្ហម្បិ ច មនសា ត្វំ អប្បិយោ ន ហោសិ, អញ្ញមញ្ញំ បិយសំវាសាវ មយន្តិ ឯវមស្ស អគ្គមហេសី សច្ចមកាសិ។
កុមារោបិ បិតរា អក្ខាតនយេន រក្ខាវាសមគ្គំ បដិបជ្ជិ។ យក្ខោបិ ‘‘ខត្តិយា នាម ពហុមាយា ហោន្តិ, កោ ជានាតិ, កិំ ភវិស្សតី’’តិ រុក្ខំ អភិរុហិត្វា រញ្ញោ អាគមនំ ឱលោកេន្តោ និសីទិ។ សោ កុមារំ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា ‘‘បិតរំ និវត្តេត្វា បុត្តោ អាគតោ ភវិស្សតិ, នត្ថិ មេ ភយ’’ន្តិ ឱតរិត្វា តស្ស បិដ្ឋិំ ទស្សេន្តោ និសីទិ។ សោ អាគន្ត្វា តស្ស បុរតោ អដ្ឋាសិ។ អថ យក្ខោ គាថមាហ –
៨៣.
‘‘ព្រហា ឧជូ ចារុមុខោ កុតោសិ, ន មំ បជានាសិ វនេ វសន្តំ;
លុទ្ទំ មំ ញត្វា ‘បុរិសាទកោ’សិ, កោ សោត្ថិមាជានមិធាវជេយ្យា’’តិ។
តត្ថ កោ សោត្ថិមាជានមិធាវជេយ្យាតិ កុមារ កោ នាម បុរិសោ អត្តនោ សោត្ថិភាវំ ជានន្តោ ឥច្ឆន្តោ ឥធាគច្ឆេយ្យ, ត្វំ អជានន្តោ អាគតោ មញ្ញេតិ។
តំ សុត្វា កុមារោ គាថមាហ –
៨៤.
‘‘ជានាមិ លុទ្ទ បុរិសាទកោ ត្វំ, ន តំ ន ជានាមិ វនេ វសន្តំ;
អហញ្ច បុត្តោស្មិ ជយទ្ទិសស្ស, មមជ្ជ ខាទ បិតុនោ បមោក្ខា’’តិ។
តត្ថ បមោក្ខាតិ បមោក្ខហេតុ អហំ បិតុ ជីវិតំ ទត្វា ឥធាគតោ, តស្មា តំ មុញ្ច, មំ ខាទាហីតិ អត្ថោ។
តតោ យក្ខោ គាថមាហ –
៨៥.
‘‘ជានាមិ បុត្តោតិ ជយទ្ទិសស្ស, តថា ហិ វោ មុខវណ្ណោ ឧភិន្នំ;
សុទុក្ករញ្ញេវ
តត្ថ តថា ហិ វោតិ តាទិសោ វោ តុម្ហាកំ។ ឧភិន្នម្បិ សទិសោវ មុខវណ្ណោ ហោតីតិ អត្ថោ។ កតំ តវេទន្តិ ឥទំ តវ កម្មំ សុទុក្ករំ។
តតោ កុមារោ គាថមាហ –
៨៦.
‘‘ន ទុក្ករំ កិញ្ចិ មហេត្ថ មញ្ញេ, យោ មត្តុមិច្ឆេ បិតុនោ បមោក្ខា;
មាតុ ច ហេតុ បរលោក គន្ត្វា, សុខេន សគ្គេន ច សម្បយុត្តោ’’តិ។
តត្ថ កិញ្ចិ មហេត្ថ មញ្ញេតិ កិញ្ចិ អហំ ឯត្ថ ន មញ្ញាមិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យក្ខ យោ បុគ្គលោ បិតុ វា បមោក្ខត្ថាយ មាតុ វា ហេតុ បរលោកំ គន្ត្វា សុខេន សគ្គេ និព្ពត្តនកសុខេន សម្បយុត្តោ ភវិតុំ មត្តុមិច្ឆេ មរិតុំ ឥច្ឆតិ, តស្មា អហំ ឯត្ថ មាតាបិតូនំ អត្ថាយ ជីវិតបរិច្ចាគេ កិញ្ចិ ទុក្ករំ ន មញ្ញាមីតិ។
តំ
៨៧.
‘‘អហញ្ច ខោ អត្តនោ បាបកិរិយំ, អាវី រហោ វាបិ សរេ ន ជាតុ;
សង្ខាតជាតីមរណោហមស្មិ, យថេវ មេ ឥធ តថា បរត្ថ។
៨៨.
‘‘ខាទជ្ជ
រុក្ខស្ស វា តេ បបតាមិ អគ្គា, ឆាទយមានោ មយ្ហំ ត្វមទេសិ មំស’’ន្តិ។
តត្ថ សរេ ន ជាតូតិ ឯកំសេនេវ ន សរាមិ។ សង្ខាតជាតីមរណោហមស្មីតិ អហំ ញាណេន សុបរិច្ឆិន្នជាតិមរណោ, ជាតសត្តោ អមរណធម្មោ នាម នត្ថីតិ ជានាមិ។ យថេវ មេ ឥធាតិ យថេវ មម ឥធ ករស្សុ កិច្ចានីតិ ឥមិនា សរីរេន កត្តព្ពកិច្ចានិ ករ, ឥមំ តេ មយា និស្សដ្ឋំ សរីរំ។ ឆាទយមានោ មយ្ហំ ត្វមទេសិ មំសន្តិ មយិ រុក្ខគ្គា បតិត្វា មតេ មម សរីរតោ ត្វំ ឆាទយមានោ រោចយមានោ យំ យំ ឥច្ឆសិ, តំ តំ មំសំ អទេសិ, ខាទេយ្យាសីតិ អត្ថោ។
យក្ខោ តស្ស វចនំ សុត្វា ភីតោ ហុត្វា ‘‘ន សក្កា ឥមស្ស មំសំ ខាទិតុំ, ឧបាយេន នំ បលាបេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ឥមំ គាថមាហ –
៨៩.
‘‘ឥទញ្ច តេ រុច្ចតិ រាជបុត្ត, ចជេសិ បាណំ បិតុនោ បមោក្ខា;
តស្មា ហិ សោ ត្វំ តរមានរូបោ, សម្ភញ្ជ កដ្ឋានិ ជលេហិ អគ្គិ’’ន្តិ។
តត្ថ ជលេហីតិ អរញ្ញំ បវិសិត្វា សារទារូនិ អាហរិត្វា អគ្គិំ ជាលេត្វា និទ្ធូមេ អង្គារេ ករ, តត្ថ តេ មំសំ បចិត្វា ខាទិស្សាមីតិ ទីបេតិ។
សោ តថា កត្វា តស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។ តំ ការណំ បកាសេន្តោ សត្ថា ឥតរំ គាថមាហ –
៩០.
‘‘តតោ ហវេ ធិតិមា រាជបុត្តោ, ទារុំ សមាហរិត្វា មហន្តមគ្គិំ;
សន្តីបយិត្វា បដិវេទយិត្ថ, អាទីបិតោ ទានិ មហាយមគ្គី’’តិ។
យក្ខោ
៩១.
‘‘ខាទជ្ជ មំ ទានិ បសយ្ហការិ, កិំ មំ មុហុំ បេក្ខសិ ហដ្ឋលោមោ;
តថា
តត្ថ មុហុន្តិ បុនប្បុនំ។ តថា តថា តុយ្ហមហន្តិ អហំ តុយ្ហំ តថា តថា វចនំ ករោមិ, ឥទានិ កិំ ករិស្សាមិ, យថា យថា មំ ឆាទយមានោ រោចយមានោ អទេសិ ខាទិស្សសិ, តស្មា ខាទជ្ជ មន្តិ។
អថស្ស វចនំ សុត្វា យក្ខោ គាថមាហ –
៩២.
‘‘កោ តាទិសំ អរហតិ ខាទិតាយេ, ធម្មេ ឋិតំ សច្ចវាទិំ វទញ្ញុំ;
មុទ្ធាបិ តស្ស វិផលេយ្យ សត្តធា, យោ តាទិសំ សច្ចវាទិំ អទេយ្យា’’តិ។
តំ សុត្វា កុមារោ ‘‘សចេ មំ ន ខាទិតុកាមោសិ, អថ កស្មា ទារូនិ ភញ្ជាបេត្វា អគ្គិំ ការេសី’’តិ វត្វា ‘‘បលាយិស្សតិ នុ ខោ, នោតិ តវ បរិគ្គណ្ហនត្ថាយា’’តិ វុត្តេ ‘‘ត្វំ ឥទានិ មំ កថំ បរិគ្គណ្ហិស្សសិ, យោហំ តិរច្ឆានយោនិយំ និព្ពត្តោ សក្កស្ស ទេវរញ្ញោ អត្តានំ បរិគ្គណ្ហិតុំ នាទាសិ’’ន្តិ វត្វា អាហ –
៩៣.
‘‘ឥទញ្ហិ សោ ព្រាហ្មណំ មញ្ញមានោ, សសោ អវាសេសិ សកេ សរីរេ;
តេនេវ សោ ចន្ទិមា ទេវបុត្តោ, សសត្ថុតោ កាមទុហជ្ជ យក្ខា’’តិ។
តស្សត្ថោ – ឥទញ្ហិ សោ សសបណ្ឌិតោ ‘‘ព្រាហ្មណោ ឯសោ’’តិ ព្រាហ្មណំ មញ្ញមានោ ‘‘អជ្ជ ឥមំ សរីរំ ខាទិត្វា ឥធេវ វសា’’តិ ឯវំ សកេ សរីរេ អត្តនោ សរីរំ ទាតុំ អវាសេសិ, វសាបេសីតិ អត្ថោ។ សរីរញ្ចស្ស
តំ
៩៤.
‘‘ចន្ទោ យថា រាហុមុខា បមុត្តោ, វិរោចតេ បន្នរសេវ ភាណុមា;
ឯវំ តុវំ បោរិសាទា បមុត្តោ, វិរោច កប្បិលេ មហានុភាវ;
អាមោទយំ បិតរំ មាតរញ្ច, សព្ពោ ច តេ នន្ទតុ ញាតិបក្ខោ’’តិ។
តត្ថ ភាណុមាតិ សូរិយោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា បន្នរសេ រាហុមុខា មុត្តោ ចន្ទោ វា ភាណុមា វា វិរោចតិ, ឯវំ ត្វម្បិ មម សន្តិកា មុត្តោ កបិលរដ្ឋេ វិរោច មហានុភាវាតិ។ នន្ទតូតិ តុស្សតុ។
គច្ឆ មហាវីរាតិ មហាសត្តំ ឧយ្យោជេសិ។ សោបិ តំ និព្ពិសេវនំ កត្វា បញ្ច សីលានិ ទត្វា ‘‘យក្ខោ នុ ខោ ឯស, នោ’’តិ បរិគ្គណ្ហន្តោ ‘‘យក្ខានំ អក្ខីនិ រត្តានិ ហោន្តិ អនិម្មិសានិ ច, ឆាយា ន បញ្ញាយតិ, អច្ឆម្ភិតា ហោន្តិ។ នាយំ យក្ខោ, មនុស្សោ ឯសោ។ មយ្ហំ បិតុ កិរ តយោ ភាតរោ យក្ខិនិយា គហិតា។ តេសុ ឯតាយ ទ្វេ ខាទិតា ភវិស្សន្តិ, ឯកោ បុត្តសិនេហេន បដិជគ្គិតោ ភវិស្សតិ, ឥមិនា តេន ភវិតព្ពំ, ឥមំ នេត្វា មយ្ហំ បិតុ អាចិក្ខិត្វា រជ្ជេ បតិដ្ឋាបេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘ឯហិ អម្ភោ, ន ត្វំ យក្ខោ, បិតុ មេ ជេដ្ឋភាតិកោសិ, ឯហិ មយា សទ្ធិំ គន្ត្វា កុលសន្តកេ រជ្ជេ ឆត្តំ ឧស្សាបេហី’’តិ វត្វា ឥតរេន ‘‘នាហំ មនុស្សោ’’តិ វុត្តេ ‘‘ន ត្វំ មយ្ហំ សទ្ទហសិ, អត្ថិ បន សោ, យស្ស សទ្ទហសី’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អត្ថិ អសុកដ្ឋានេ ទិព្ពចក្ខុកតាបសោ’’តិ វុត្តេ តំ អាទាយ តត្ថ អគមាសិ។ តាបសោ តេ ទិស្វាវ ‘‘កិំ ករោន្តា បិតាបុត្តា អរញ្ញេ ចរថា’’តិ វត្វា តេសំ ញាតិភាវំ កថេសិ
៩៥.
‘‘តតោ ហវេ ធិតិមា រាជបុត្តោ, កតញ្ជលី បរិយាយ បោរិសាទំ;
អនុញ្ញាតោ សោត្ថិ សុខី អរោគោ, បច្ចាគមា កបិលមលីនសត្តា’’តិ។ –
គាថំ វត្វា តស្ស នគរំ គតស្ស នេគមាទីហិ កតកិរិយំ ទស្សេន្តោ ឱសានគាថមាហ –
៩៦.
‘‘តំ
នមស្សមានា បញ្ជលិកា ឧបាគមុំ, នមត្ថុ តេ ទុក្ករការកោសី’’តិ។
រាជា ‘‘កុមារោ កិរ អាគតោ’’តិ សុត្វា បច្ចុគ្គមនំ អកាសិ។ កុមារោ មហាជនបរិវារោ គន្ត្វា រាជានំ វន្ទិ។ អថ នំ សោ បុច្ឆិ – ‘‘តាត, កថំ តាទិសា បោរិសាទា មុត្តោសី’’តិ។ ‘‘តាត, នាយំ យក្ខោ, តុម្ហាកំ ជេដ្ឋភាតិកោ, ឯស មយ្ហំ បេត្តេយ្យោ’’តិ សព្ពំ បវត្តិំ អារោចេត្វា ‘‘តុម្ហេហិ មម បេត្តេយ្យំ ទដ្ឋុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ រាជា តង្ខណញ្ញេវ ភេរិំ ចរាបេត្វា មហន្តេន បរិវារេន តាបសានំ សន្តិកំ អគមាសិ។ មហាតាបសោ តស្ស យក្ខិនិយា អានេត្វា អខាទិត្វា បោសិតការណញ្ច យក្ខាភាវការណញ្ច តេសំ ញាតិភាវញ្ច សព្ពំ វិត្ថារតោ កថេសិ។ រាជា ‘‘ឯហិ, ភាតិក, រជ្ជំ ការេហី’’តិ អាហ។ ‘‘អលំ មហារាជា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ ឯថ ឧយ្យានេ វសិស្សថ, អហំ វោ ចតូហិ បច្ចយេហិ ឧបដ្ឋហិស្សាមី’’តិ? ‘‘ន អាគច្ឆាមិ មហារាជា’’តិ។ រាជា តេសំ អស្សមបទតោ អវិទូរេ ឯកំ បព្ពតន្តរំ ពន្ធិត្វា មហន្តំ តឡាកំ ការេត្វា កេទារេ សម្បាទេត្វា មហឌ្ឍកុលសហស្សំ អានេត្វា មហាគាមំ និវាសេត្វា តាបសានំ ភិក្ខាចារំ បដ្ឋបេសិ។ សោ គាមោ ចូឡកម្មាសទម្មនិគមោ
សត្ថា ឥទំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ មាតុបោសកត្ថេរោ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។ តទា មាតាបិតរោ មហារាជកុលានិ អហេសុំ, តាបសោ សារិបុត្តោ, បោរិសាទោ អង្គុលិមាលោ, កនិដ្ឋា ឧប្បលវណ្ណា, អគ្គមហេសី រាហុលមាតា, អលីនសត្តុកុមារោ បន អហមេវ អហោសិន្តិ។
ជយទ្ទិសជាតកវណ្ណនា តតិយា។
[៥១៤] ៤. ឆទ្ទន្តជាតកវណ្ណនា
កិំ នុ សោចសីតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឯកំ ទហរភិក្ខុនិំ អារព្ភ កថេសិ។ សា កិរ សាវត្ថិយំ កុលធីតា ឃរាវាសេ អាទីនវំ ទិស្វា សាសនេ បព្ពជិត្វា ឯកទិវសំ ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ ធម្មសវនាយ គន្ត្វា អលង្កតធម្មាសនេ និសីទិត្វា ធម្មំ ទេសេន្តស្ស ទសពលស្ស អបរិមាណបុញ្ញបភាវាភិនិព្ពត្តំ ឧត្តមរូបសម្បត្តិយុត្តំ អត្តភាវំ ឱលោកេត្វា ‘‘បរិចិណ្ណបុព្ពា
អតីតេ
វេឡុវនំ បន បរិក្ខិបិត្វា សត្ត បព្ពតា ឋិតា។ តេសំ ពាហិរន្តតោ បដ្ឋាយ បឋមោ ចូឡកាឡបព្ពតោ នាម, ទុតិយោ មហាកាឡបព្ពតោ នាម, តតោ ឧទកបព្ពតោ នាម, តតោ ចន្ទិមបស្សបព្ពតោ នាម, តតោ សូរិយបស្សបព្ពតោ នាម, តតោ មណិបស្សបព្ពតោ នាម, សត្តមោ សុវណ្ណបស្សបព្ពតោ នាម។ សោ ឧព្ពេធតោ សត្តយោជនិកោ ឆទ្ទន្តទហំ បរិក្ខិបិត្វា បត្តស្ស មុខវដ្ដិ វិយ ឋិតោ។ តស្ស អព្ភន្តរិមំ បស្សំ សុវណ្ណវណ្ណំ, តតោ និក្ខន្តេន ឱភាសេន ឆទ្ទន្តទហោ សមុគ្គតពាលសូរិយោ វិយ ហោតិ។ ពាហិរបព្ពតេសុ បន ឯកោ ឧព្ពេធតោ ឆយោជនិកោ, ឯកោ បញ្ច, ឯកោ ចត្តារិ, ឯកោ តីណិ, ឯកោ ទ្វេ, ឯកោ យោជនិកោ, ឯវំ សត្តបព្ពតបរិក្ខិត្តស្ស បន តស្ស ទហស្ស បុព្ពុត្តរកណ្ណេ ឧទកវាតប្បហរណោកាសេ មហានិគ្រោធរុក្ខោ អត្ថិ។ តស្ស ខន្ធោ បរិក្ខេបតោ បញ្ចយោជនិកោ, ឧព្ពេធតោ សត្តយោជនិកោ, ចតូសុ ទិសាសុ ចតស្សោ សាខា ឆយោជនិកា, ឧទ្ធំ ឧគ្គតសាខាបិ ឆយោជនិកាវ, ឥតិ សោ មូលតោ បដ្ឋាយ ឧព្ពេធេន តេរសយោជនិកោ, សាខានំ ឱរិមន្តតោ យាវ បារិមន្តា ទ្វាទសយោជនិកោ, អដ្ឋហិ បារោហសហស្សេហិ បដិមណ្ឌិតោ មុណ្ឌមណិបព្ពតោ វិយ វិលាសមានោ តិដ្ឋតិ។ ឆទ្ទន្តទហស្ស បន បច្ឆិមទិសាភាគេ សុវណ្ណបស្សបព្ពតេ ទ្វាទសយោជនិកា កញ្ចនគុហា តិដ្ឋតិ។ ឆទ្ទន្តោ នាម នាគរាជា វស្សារត្តេ ហេមន្តេ អដ្ឋសហស្សនាគបរិវុតោ កញ្ចនគុហាយំ វសតិ។ គិម្ហកាលេ ឧទកវាតំ សម្បដិច្ឆមានោ មហានិគ្រោធមូលេ បារោហន្តរេ តិដ្ឋតី។
អថស្ស ឯកទិវសំ ‘‘មហាសាលវនំ បុប្ផិត’’ន្តិ តរុណនាគា អាគន្ត្វា អារោចយិំសុ។ សោ សបរិវារោ ‘‘សាលកីឡំ កីឡិស្សាមី’’តិ
អបរម្បិ ទិវសំ នាគរាជា សបរិវារោ ន្ហានត្ថាយ ឆទ្ទន្តទហំ ឱតរិ។ អថ ទ្វេ តរុណនាគា សោណ្ឌាហិ
អថេកទិវសំ ពោធិសត្តេ មធុរផលានិ ចេវ ភិសមុឡាលានិ ច បោក្ខរមធុនា យោជេត្វា បញ្ចសតេ បច្ចេកពុទ្ធេ ភោជេន្តេ ចូឡសុភទ្ទា អត្តនា លទ្ធផលាផលំ បច្ចេកពុទ្ធានំ ទត្វា ‘‘ភន្តេ, ឥតោ ចវិត្វា មទ្ទរាជកុលេ និព្ពត្តិត្វា សុភទ្ទា នាម រាជកញ្ញា ហុត្វា វយប្បត្តា ពារាណសិរញ្ញោ អគ្គមហេសិភាវំ បត្វា តស្ស បិយា មនាបា តំ អត្តនោ រុចិំ ការេតុំ សមត្ថា ហុត្វា តស្ស អាចិក្ខិត្វា ឯកំ លុទ្ទកំ បេសេត្វា ឥមំ ហត្ថិំ វិសបីតេន សល្លេន វិជ្ឈាបេត្វា ជីវិតក្ខយំ បាបេត្វា ឆព្ពណ្ណរំសិំ
៩៧.
‘‘កិំ
មិលាយសិ វិសាលក្ខិ, មាលាវ បរិមទ្ទិតា’’តិ។
តត្ថ អនុច្ចង្គីតិ កញ្ចនសន្និភសរីរេ។ មាលាវ បរិមទ្ទិតាតិ ហត្ថេហិ បរិមទ្ទិតា បទុមមាលា វិយ។
តំ សុត្វា សា ឥតរំ គាថមាហ –
៩៨.
‘‘ទោហឡោ
ន សោ សុលភរូបោវ, យាទិសោ មម ទោហឡោ’’តិ។
តត្ថ ន សោតិ យាទិសោ មម សុបិនន្តេនុបជ្ឈគា សុបិនេ បស្សន្តិយា មយា ទិដ្ឋោ ទោហឡោ, សោ សុលភរូបោ វិយ ន ហោតិ, ទុល្លភោ សោ, មយ្ហំ បន តំ អលភន្តិយា ជីវិតំ នត្ថីតិ អវច។
តំ សុត្វា រាជា គាថមាហ –
៩៩.
‘‘យេ កេចិ មានុសា កាមា, ឥធ លោកម្ហិ នន្ទនេ;
សព្ពេ តេ បចុរា មយ្ហំ, អហំ តេ ទម្មិ ទោហឡ’’ន្តិ។
តត្ថ បចុរាតិ ពហូ សុលភា។
តំ សុត្វា ទេវី, ‘‘មហារាជ, ទុល្លភោ មម ទោហឡោ, ន តំ ឥទានិ កថេមិ, យាវត្តកា បន តេ វិជិតេ លុទ្ទា, តេ សព្ពេ សន្និបាតេថ
១០០.
‘‘លុទ្ទា ទេវ សមាយន្តុ, យេ កេចិ វិជិតេ តវ;
ឯតេសំ អហមក្ខិស្សំ, យាទិសោ មម ទោហឡោ’’តិ។
រាជា ‘‘សាធូ’’តិ សិរិគព្ភា និក្ខមិត្វា ‘‘យាវតិកា តិយោជនសតិកេ កាសិករដ្ឋេ លុទ្ទា, តេសំ សន្និបាតត្ថាយ ភេរិំ ចរាបេថា’’តិ អមច្ចេ អាណាបេសិ។ តេ តថា អកំសុ។ នចិរស្សេវ កាសិរដ្ឋវាសិនោ លុទ្ទា យថាពលំ បណ្ណាការំ គហេត្វា អាគន្ត្វា អាគតភាវំ រញ្ញោ អារោចាបេសុំ
១០១.
‘‘ឥមេ តេ លុទ្ទកា ទេវិ, កតហត្ថា វិសារទា;
វនញ្ញូ ច មិគញ្ញូ ច, មមត្ថេ ចត្តជីវិតា’’តិ។
តត្ថ
តំ សុត្វា ទេវី តេ អាមន្តេត្វា ឥតរំ គាថមាហ –
១០២.
‘‘លុទ្ទបុត្តា និសាមេថ, យាវន្តេត្ថ សមាគតា;
ឆព្ពិសាណំ គជំ សេតំ, អទ្ទសំ សុបិនេ អហំ;
តស្ស ទន្តេហិ មេ អត្ថោ, អលាភេ នត្ថិ ជីវិត’’ន្តិ។
តត្ថ និសាមេថាតិ សុណាថ។ ឆព្ពិសាណន្តិ ឆព្ពណ្ណវិសាណំ។
តំ សុត្វា លុទ្ទបុត្តា អាហំសុ –
១០៣.
‘‘ន នោ បិតូនំ ន បិតាមហានំ, ទិដ្ឋោ សុតោ កុញ្ជរោ ឆព្ពិសាណោ;
យមទ្ទសា
តត្ថ បិតូនន្តិ ករណត្ថេ សាមិវចនំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ទេវិ នេវ អម្ហាកំ បិតូហិ, ន បិតាមហេហិ ឯវរូបោ កុញ្ជរោ ទិដ្ឋបុព្ពោ, បគេវ អម្ហេហិ, តស្មា អត្តនា ទិដ្ឋលក្ខណវសេន អក្ខាហិ នោ, យាទិសោ តយា ទិដ្ឋោ ហត្ថិនាគោតិ។
អនន្តរគាថាបិ
១០៤.
‘‘ទិសា ចតស្សោ វិទិសា ចតស្សោ, ឧទ្ធំ អធោ ទស ទិសា ឥមាយោ;
កតមំ ទិសំ តិដ្ឋតិ នាគរាជា, យមទ្ទសា សុបិនេ ឆព្ពិសាណ’’ន្តិ។
តត្ថ ទិសាតិ ទិសាសុ។ កតមន្តិ ឯតាសុ ទិសាសុ កតមាយ ទិសាយាតិ។
ឯវំ វុត្តេ សុភទ្ទា សព្ពេ លុទ្ទេ ឱលោកេត្វា តេសំ អន្តរេ បត្ថដបាទំ ភត្តបុដសទិសជង្ឃំ មហាជាណុកំ មហាផាសុកំ ពហលមស្សុតម្ពទាឋិកំ និព្ពិទ្ធបិង្គលំ ទុស្សណ្ឋានំ ពីភច្ឆំ សព្ពេសំ មត្ថកមត្ថកេន
១០៥.
‘‘ឥតោ ឧជុំ ឧត្តរិយំ ទិសាយំ, អតិក្កម្ម សោ សត្ត គិរី ព្រហ្មន្តេ;
សុវណ្ណបស្សោ នាម គិរី ឧឡារោ, សុបុប្ផិតោ កិម្បុរិសានុចិណ្ណោ។
១០៦.
‘‘អារុយ្ហ សេលំ ភវនំ កិន្នរានំ, ឱលោកយ បព្ពតបាទមូលំ;
អថ
១០៧.
‘‘តត្ថច្ឆតី កុញ្ជរោ ឆព្ពិសាណោ, សព្ពសេតោ ទុប្បសហោ បរេភិ;
រក្ខន្តិ នំ អដ្ឋសហស្សនាគា, ឦសាទន្តា វាតជវប្បហារិនោ។
១០៨.
‘‘តិដ្ឋន្តិ
មនុស្សភូតំ បន តត្ថ ទិស្វា, ភស្មំ ករេយ្យុំ នាស្ស រជោបិ តស្សា’’តិ។
តត្ថ ឥតោតិ ឥមម្ហា ឋានា។ ឧត្តរិយន្តិ ឧត្តរាយ។ ឧឡារោតិ មហា ឥតរេហិ ឆហិ បព្ពតេហិ ឧច្ចតរោ។ ឱលោកយាតិ អាលោកេយ្យាសិ។ តត្ថច្ឆតីតិ តស្មិំ និគ្រោធមូលេ គិម្ហសមយេ ឧទកវាតំ សម្បដិច្ឆន្តោ តិដ្ឋតិ។ ទុប្បសហោតិ អញ្ញេ តំ ឧបគន្ត្វា បសយ្ហការំ កាតុំ សមត្ថា នាម នត្ថីតិ ទុប្បសហោ បរេភិ។ ឦសាទន្តាតិ រថីសាយ សមានទន្តា។ វាតជវប្បហារិនោតិ វាតជវេន គន្ត្វា បច្ចាមិត្តេ បហរណសីលា ឯវរូបា អដ្ឋសហស្សនាគា នាគរាជានំ រក្ខន្តិ។ តុមូលន្តិ ភិំសនកំ មហាសទ្ទានុពន្ធំ អស្សាសំ មុញ្ចន្តា តិដ្ឋន្តិ។ ឯរិតស្សាតិ វាតបហរិតស្ស យំ សទ្ទានុពន្ធំ ឯរិតំ ចលនំ កម្បនំ, តស្សបិ កុប្បន្តិ, ឯវំផរុសា តេ នាគា។ នាស្សាតិ តស្ស នាសវាតេន វិទ្ធំសេត្វា ភស្មំ កតស្ស តស្ស រជោបិ ន ភវេយ្យាតិ។
តំ សុត្វា សោនុត្តរោ មរណភយភីតោ អាហ –
១០៩.
‘‘ពហូ
មុត្តា
មារេតុកាមា កុញ្ជរំ ឆព្ពិសាណំ, ឧទាហុ ឃាតេស្សសិ លុទ្ទបុត្តេ’’តិ។
តត្ថ បិឡន្ធនាតិ អាភរណានិ។ វេឡុរិយាមយាតិ វេឡុរិយមយានិ។ ឃាតេស្សសីតិ ឧទាហុ បិឡន្ធនាបទេសេន លុទ្ទបុត្តេ ឃាតាបេតុកាមាសីតិ បុច្ឆតិ។
តតោ ទេវី គាថមាហ –
១១០.
‘‘សា ឥស្សិតា ទុក្ខិតា ចស្មិ លុទ្ទ, ឧទ្ធញ្ច សុស្សាមិ អនុស្សរន្តី;
ករោហិ មេ លុទ្ទក ឯតមត្ថំ, ទស្សាមិ តេ គាមវរានិ បញ្ចា’’តិ។
តត្ថ សាតិ សា អហំ។ អនុស្សរន្តីតិ តេន វារណេន បុរេ មយិ កតំ វេរំ អនុស្សរមានា។ ទស្សាមិ តេតិ ឯតស្មិំ តេ អត្ថេ និប្ផាទិតេ សំវច្ឆរេ សតសហស្សុដ្ឋានកេ បញ្ច គាមវរេ ទទាមីតិ។
ឯវញ្ច បន វត្វា ‘‘សម្ម លុទ្ទបុត្ត អហំ ‘ឯតំ ឆទ្ទន្តហត្ថិំ មារាបេត្វា យមកទន្តេ អាហរាបេតុំ សមត្ថា ហោមី’តិ បុព្ពេ បច្ចេកពុទ្ធានំ ទានំ ទត្វា បត្ថនំ បដ្ឋបេសិំ, មយា សុបិនន្តេន ទិដ្ឋំ នាម នត្ថិ, សា បន មយា បត្ថិតបត្ថនា សមិជ្ឈិស្សតិ, ត្វំ គច្ឆន្តោ មា ភាយី’’តិ តំ សមស្សាសេត្វា បេសេសិ។ សោ ‘‘សាធុ, អយ្យេ’’តិ តស្សា វចនំ សម្បដិច្ឆិត្វា ‘‘តេន ហិ មេ បាកដំ កត្វា តស្ស វសនដ្ឋានំ កថេហី’’តិ បុច្ឆន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
១១១.
‘‘កត្ថច្ឆតី កត្ថ មុបេតិ ឋានំ, វីថិស្ស កា ន្ហានគតស្ស ហោតិ;
កថញ្ហិ សោ ន្ហាយតិ នាគរាជា, កថំ វិជានេមុ គតិំ គជស្សា’’តិ។
តត្ថ កត្ថច្ឆតីតិ កត្ថ វសតិ។ កត្ថ មុបេតីតិ កត្ថ ឧបេតិ, កត្ថ តិដ្ឋតីតិ អត្ថោ។ វីថិស្ស កាតិ តស្ស ន្ហានគតស្ស កា វីថិ ហោតិ, កតរមគ្គេន សោ គច្ឆតិ។ កថំ វិជានេមុ គតិន្តិ តយា អកថិតេ មយំ កថំ តស្ស នាគរាជស្ស គតិំ វិជានិស្សាម, តស្មា កថេហិ នោតិ អត្ថោ។
តតោ
១១២.
‘‘តត្ថេវ សា បោក្ខរណី អទូរេ, រម្មា សុតិត្ថា ច មហោទិកា ច;
សម្បុប្ផិតា ភមរគណានុចិណ្ណា, ឯត្ថ ហិ សោ ន្ហាយតិ នាគរាជា។
១១៣.
‘‘សីសំ
អាមោទមានោ គច្ឆតិ សន្និកេតំ, បុរក្ខត្វា មហេសិំ សព្ពភទ្ទ’’ន្តិ។
តត្ថ តត្ថេវាតិ តស្ស វសនដ្ឋានេយេវ។ បោក្ខរណីតិ ឆទ្ទន្តទហំ សន្ធាយាហ។ សម្បុប្ផិតាតិ ទុវិធេហិ កុមុទេហិ តិវិធេហិ ឧប្បលេហិ បញ្ចវណ្ណេហិ ច បទុមេហិ សមន្តតោ បុប្ផិតា។ ឯត្ថ ហិ សោតិ សោ នាគរាជា ឯត្ថ ឆទ្ទន្តទហេ ន្ហាយតិ។ ឧប្បលមាលភារីតិ ឧប្បលាទីនំ ជលជថលជានំ បុប្ផានំ មាលំ ធារេន្តោ។ បុណ្ឌរីកត្តចង្គីតិ បុណ្ឌរីកសទិសតចេន ឱទាតេន អង្គេន សមន្នាគតោ។ អាមោទមានោតិ អាមោទិតបមោទិតោ។ សន្និកេតន្តិ អត្តនោ វសនដ្ឋានំ។ បុរក្ខត្វាតិ សព្ពភទ្ទំ នាម មហេសិំ បុរតោ កត្វា អដ្ឋហិ នាគសហស្សេហិ បរិវុតោ អត្តនោ វសនដ្ឋានំ គច្ឆតីតិ។
តំ សុត្វា សោនុត្តរោ ‘‘សាធុ អយ្យេ, អហំ តំ វារណំ មារេត្វា តស្ស ទន្តេ អាហរិស្សាមី’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ អថស្ស សា តុដ្ឋា សហស្សំ ទត្វា ‘‘គេហំ តាវ គច្ឆ, ឥតោ សត្តាហច្ចយេន តត្ថ គមិស្សសី’’តិ តំ ឧយ្យោជេត្វា កម្មារេ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តាតា អម្ហាកំ វាសិផរសុ-កុទ្ទាល-និខាទន-មុដ្ឋិកវេឡុគុម្ពច្ឆេទន-សត្ថ-តិណលាយន-អសិលោហទណ្ឌកកចខាណុក- អយសិង្ឃាដកេហិ អត្ថោ, សព្ពំ សីឃំ កត្វា អាហរថា’’តិ អាណាបេត្វា ចម្មការេ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តាតា អម្ហាកំ កុម្ភភារគាហិតំ ចម្មភស្តំ កាតុំ វដ្ដតិ, ចម្មយោត្តវរត្តហត្ថិបាទឧបាហនចម្មឆត្តេហិបិ នោ អត្ថោ, សព្ពំ សីឃំ កត្វា អាហរថា’’តិ អាណាបេសិ។ តេ ឧភោបិ សព្ពានិ តានិ សីឃំ កត្វា អាហរិត្វា
សោនុត្តរោបិ អត្តនោ បរិវច្ឆំ កត្វា សត្តមេ ទិវសេ អាគន្ត្វា ទេវិំ វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ អថ នំ សា ‘‘និដ្ឋិតំ តេ សម្ម សព្ពូបករណំ, ឥមំ តាវ បសិព្ពកំ គណ្ហា’’តិ អាហ។ សោ បន មហាថាមោ បញ្ចន្នំ ហត្ថីនំ ពលំ
ឯវំ
១១៤.
‘‘តត្ថេវ សោ ឧគ្គហេត្វាន វាក្យំ, អាទាយ តូណិញ្ច ធនុញ្ច លុទ្ទោ;
វិតុរិយតិ សត្ត គិរី ព្រហន្តេ, សុវណ្ណបស្សំ នាម គិរិំ ឧឡារំ។
១១៥.
‘‘អារុយ្ហ
តត្ថទ្ទសា មេឃសមានវណ្ណំ, និគ្រោធរាជំ អដ្ឋសហស្សបាទំ។
១១៦.
‘‘តត្ថទ្ទសា
រក្ខន្តិ នំ អដ្ឋសហស្សនាគា, ឦសាទន្តា វាតជវប្បហារិនោ។
១១៧.
‘‘តត្ថទ្ទសា បោក្ខរណិំ អទូរេ, រម្មំ សុតិត្ថញ្ច មហោទិកញ្ច;
សម្បុប្ផិតំ ភមរគណានុចិណ្ណំ, យត្ថ ហិ សោ ន្ហាយតិ នាគរាជា។
១១៨.
‘‘ទិស្វាន នាគស្ស គតិំ ឋិតិញ្ច, វីថិស្សយា ន្ហានគតស្ស ហោតិ;
ឱបាតមាគច្ឆិ អនរិយរូបោ, បយោជិតោ ចិត្តវសានុគាយា’’តិ។
តត្ថ សោតិ, ភិក្ខវេ, សោ លុទ្ទោ តត្ថេវ សត្តភូមិកបាសាទតលេ ឋិតាយ តស្សា សុភទ្ទាយ វចនំ ឧគ្គហេត្វា សរតូណិញ្ច មហាធនុញ្ច អាទាយ បព្ពតគហនំ បត្វា ‘‘កតរោ នុ ខោ សុវណ្ណបស្សបព្ពតោ នាមា’’តិ សត្ត ឱលោកយីតិ តំ កិន្នរានំ ភវនភូតំ បព្ពតំ អារុយ្ហ សុភទ្ទាយ ទិន្នសញ្ញាវសេន ហេដ្ឋា ឱលោកេសិ។ តត្ថាតិ តស្មិំ បព្ពតបាទមូលេ អវិទូរេយេវ តំ និគ្រោធំ អទ្ទស។
តត្ថាតិ តស្មិំ និគ្រោធរុក្ខមូលេ ឋិតំ។ តត្ថាតិ តត្ថេវ អន្តោបព្ពតេ តស្ស និគ្រោធស្សាវិទូរេ យត្ថ សោ ន្ហាយតិ, តំ បោក្ខរណិំ អទ្ទស។ ទិស្វានាតិ សុវណ្ណបស្សបព្ពតា ឱរុយ្ហ ហត្ថីនំ គតកាលេ ហត្ថិបាទឧបាហនំ អារុយ្ហ តស្ស នាគរញ្ញោ គតដ្ឋានំ និពទ្ធវសនដ្ឋានំ ឧបធារេន្តោ ‘‘ឥមិនា មគ្គេន គច្ឆតិ, ឥធ ន្ហាយតិ, ន្ហត្វា ឧត្តិណ្ណោ, ឥធ តិដ្ឋតី’’តិ សព្ពំ ទិស្វា អហិរិកភាវេន អនរិយរូបោ តាយ ចិត្តវសានុគាយ បយោជិតោ, តស្មា ឱបាតំ អាគច្ឆិ បដិបជ្ជិ, អាវាដំ ខណីតិ អត្ថោ។
តត្រាយំ អនុបុព្ពិកថា – ‘‘សោ កិរ មហាសត្តស្ស វសនោកាសំ សត្តមាសាធិកេហិ សត្តហិ សំវច្ឆរេហិ សត្តហិ ច ទិវសេហិ បត្វា វុត្តនយេនេវ តស្ស វសនោកាសំ សល្លក្ខេត្វា ‘‘ឥធ អាវាដំ ខណិត្វា តស្មិំ ឋិតោ វារណាធិបតិំ វិសបីតេន សល្លេន វិជ្ឈិត្វា ជីវិតក្ខយំ បាបេស្សាមី’’តិ វវត្ថបេត្វា អរញ្ញំ បវិសិត្វា ថម្ភាទីនំ អត្ថាយ រុក្ខេ ឆិន្ទិត្វា ទព្ពសម្ភារេ
១១៩.
‘‘ខណិត្វាន កាសុំ ផលកេហិ ឆាទយិ, អត្តានមោធាយ ធនុញ្ច លុទ្ទោ;
បស្សាគតំ បុថុសល្លេន នាគំ, សមប្បយី ទុក្កដកម្មការី។
១២០.
‘‘វិទ្ធោ
តិណញ្ច កដ្ឋញ្ច រណំ ករោន្តា, ធាវិំសុ តេ អដ្ឋ ទិសា សមន្តតោ។
១២១.
‘‘វធិស្សមេតន្តិ បរាមសន្តោ, កាសាវមទ្ទក្ខិ ធជំ ឥសីនំ;
ទុក្ខេន ផុដ្ឋស្សុទបាទិ សញ្ញា, អរហទ្ធជោ សព្ភិ អវជ្ឈរូបោ’’តិ។
តត្ថ ឱធាយាតិ ឱទហិត្វា បវេសេត្វា។ បស្សាគតន្តិ អត្តនោ អាវាដស្ស បស្សំ អាគតំ។ សោ កិរ ទុតិយទិវសេ អាគន្ត្វា ន្ហត្វា ឧត្តិណ្ណោ តស្មិំ មហាវិសាលមាលកេ នាម បទេសេ អដ្ឋាសិ។ អថស្ស សរីរតោ ឧទកំ នាភិបទេសេន ឱគលិត្វា តេន ឆិទ្ទេន លុទ្ទស្ស សរីរេ បតិ។ តាយ សញ្ញាយ សោ មហាសត្តស្ស អាគន្ត្វា ឋិតភាវំ ញត្វា តំ បស្សាគតំ បុថុនា សល្លេន សមប្បយិ វិជ្ឈិ។ ទុក្កដកម្មការីតិ តស្ស មហាសត្តស្ស កាយិកចេតសិកស្ស ទុក្ខស្ស ឧប្បាទនេន ទុក្កដស្ស កម្មស្ស ការកោ។
កោញ្ចមនាទីតិ កោញ្ចនាទំ អករិ។ តស្ស កិរ តំ សល្លំ នាភិយំ បវិសិត្វា បិហកាទីនិ សញ្ចុណ្ណេត្វា អន្តានិ ឆិន្ទិត្វា បិដ្ឋិភាគំ សព្ពេ ចាតិ តេបិ សព្ពេ អដ្ឋសហស្សនាគា តំ សទ្ទំ សុត្វា មរណភយភីតា ឃោររូបំ និន្នទុំ អនុរវំ ករិំសុ។ រណំ ករោន្តាតិ តេន សទ្ទេន គន្ត្វា ឆទ្ទន្តវារណំ
វធិស្សមេតន្តិ ‘‘ភិក្ខវេ, សោ ឆទ្ទន្តវារណោ ទិសា បក្កន្តេសុ នាគេសុ សុភទ្ទាយ ករេណុយា បស្សេ ឋត្វា សន្ធារេត្វា សមស្សាសយមានាយ វេទនំ អធិវាសេត្វា កណ្ឌស្ស អាគតដ្ឋានំ សល្លក្ខេន្តោ ‘សចេ
សោ តេន សទ្ធិំ សល្លបន្តោ គាថាទ្វយមាហ –
១២២.
‘‘អនិក្កសាវោ កាសាវំ, យោ វត្ថំ បរិទហិស្សតិ;
អបេតោ ទមសច្ចេន, ន សោ កាសាវមរហតិ។
១២៣.
‘‘យោ ច វន្តកសាវស្ស, សីលេសុ សុសមាហិតោ;
ឧបេតោ ទមសច្ចេន, ស វេ កាសាវមរហតី’’តិ។
តស្សត្ថោ – សម្ម លុទ្ទបុត្ត យោ បុរិសោ រាគាទីហិ កសាវេហិ អនិក្កសាវោ ឥន្ទ្រិយទមេន ចេវ វចីសច្ចេន ច អបេតោ អនុបគតោ តេហិ គុណេហិ កសាវរសបីតំ កាសាវវត្ថំ បរិទហតិ, សោ តំ កាសាវំ នារហតិ, នានុច្ឆវិកោ សោ តស្ស
ឯវំ វត្វា មហាសត្តោ តស្មិំ ចិត្តំ និព្ពាបេត្វា ‘‘សម្ម កិមត្ថំ ត្វំ មំ វិជ្ឈសិ, កិំ អត្តនោ អត្ថាយ, ឧទាហុ អញ្ញេន បយោជិតោសី’’តិ បុច្ឆិ។ តមត្ថំ អាវីករោន្តោ សត្ថា អាហ –
១២៤.
‘‘សមប្បិតោ
កិមត្ថយំ កិស្ស វា សម្ម ហេតុ, មមំ វធី កស្ស វាយំ បយោគោ’’តិ។
តត្ថ កិមត្ថយន្តិ អាយតិំ កិំ បត្ថេន្តោ។ កិស្ស វាតិ កិស្ស ហេតុ កេន ការណេន, កិំ នាម តវ មយា សទ្ធិំ វេរន្តិ អធិប្បាយោ។ កស្ស វាតិ កស្ស វា អញ្ញស្ស អយំ បយោគោ, កេន បយោជិតោ មំ អវធីតិ អត្ថោ។
អថស្ស អាចិក្ខន្តោ លុទ្ទោ គាថមាហ –
១២៥.
‘‘កាសិស្ស រញ្ញោ មហេសី ភទន្តេ, សា បូជិតា រាជកុលេ សុភទ្ទា;
តំ អទ្ទសា សា ច មមំ អសំសិ, ទន្តេហិ អត្ថោតិ ច មំ អវោចា’’តិ។
តត្ថ បូជិតាតិ អគ្គមហេសិដ្ឋានេ ឋបេត្វា បូជិតា។ អទ្ទសាតិ សា កិរ តំ សុបិនន្តេ អទ្ទស។ អសំសីតិ សា ច មម សក្ការំ ការេត្វា ‘‘ហិមវន្តបទេសេ ឯវរូបោ នាម នាគោ អសុកស្មិំ នាម ឋានេ វសតី’’តិ មមំ អាចិក្ខិ។ ទន្តេហីតិ តស្ស នាគស្ស ឆព្ពណ្ណរំសិសមុជ្ជលា ទន្តា, តេហិ មម អត្ថោ, បិឡន្ធនំ ការេតុកាមាម្ហិ, តេ មេ អាហរាតិ មំ អវោចាតិ។
តំ សុត្វា ‘‘ឥទំ ចូឡសុភទ្ទាយ កម្ម’’ន្តិ ញត្វា មហាសត្តោ វេទនំ អធិវាសេត្វា ‘‘តស្សា មម ទន្តេហិ អត្ថោ នត្ថិ, មំ មារេតុកាមតាយ បន បហិណី’’តិ ទីបេន្តោ គាថាទ្វយមាហ –
១២៦.
‘‘ពហូ ហិមេ ទន្តយុគា ឧឡារា, យេ មេ បិតូនញ្ច បិតាមហានំ;
ជានាតិ សា កោធនា រាជបុត្តី, វធត្ថិកា វេរមកាសិ ពាលា។
១២៧.
‘‘ឧដ្ឋេហិ
វជ្ជាសិ តំ កោធនំ រាជបុត្តិំ, នាគោ ហតោ ហន្ទ ឥមស្ស ទន្តា’’តិ។
តត្ថ ឥមេតិ តស្ស កិរ បិតុ បិតាមហានំ ទន្តា មា វិនស្សន្តូតិ គុហាយំ សន្និចិតា, តេ សន្ធាយ ឯវមាហ។ ជានាតីតិ ពហូនំ វារណានំ ឥធ សន្និចិហេ ទន្តេ ជានាតិ។ វធត្ថិកាតិ កេវលំ បន សា មំ មារេតុកាមា អប្បមត្តកំ ទោសំ ហទយេ ឋបេត្វា អត្តនោ វេរំ អកាសិ, ឯវរូបេន ផរុសកម្មេន មត្ថកំ បាបេសិ។ ខរន្តិ កកចំ។ បុរា មរាមីតិ យាវ ន មរាមិ។ វជ្ជសីតិ វទេយ្យាសិ។ ហន្ទ ឥមស្ស ទន្តាតិ ហតោ សោ មយា នាគោ, មនោរថោ តេ មត្ថកប្បត្តោ, គណ្ហ, ឥមេ តស្ស ទន្តាតិ។
សោ តស្ស វចនំ សុត្វា និសីទនដ្ឋានា វុដ្ឋាយ កកចំ អាទាយ ‘‘ទន្តេ ឆិន្ទិស្សាមី’’តិ តស្ស សន្តិកំ ឧបគតោ។ សោ បន ឧព្ពេធតោ អដ្ឋាសីតិហត្ថោ រជតបព្ពតោ វិយ ឋិតោ, តេនស្ស សោ ទន្តដ្ឋានំ ន បាបុណិ។ អថ មហាសត្តោ កាយំ ឧបនាមេន្តោ ហេដ្ឋាសីសកោ និបជ្ជិ។ តទា នេសាទោ មហាសត្តស្ស រជតទាមសទិសំ សោណ្ឌំ មទ្ទន្តោ អភិរុហិត្វា កេលាសកូដេ វិយ កុម្ភេ ឋត្វា មុខកោដិមំសំ ធនុកេន បហរិត្វា អន្តោ បក្ខិបិត្វា កុម្ភតោ ឱរុយ្ហ កកចំ អន្តោមុខេ បវេសេសិ, ឧភោហិ ហត្ថេហិ ទឡ្ហំ អបរាបរំ កឌ្ឍិ។ មហាសត្តស្ស ពលវវេទនា ឧប្បជ្ជិ, មុខំ លោហិតេន បូរិ។ នេសាទោ ឥតោ ចិតោ ច សញ្ចារេន្តោ កកចេន ឆិន្ទិតុំ នាសក្ខិ។ អថ នំ មហាសត្តោ មុខតោ លោហិតំ ឆឌ្ឌេត្វា វេទនំ អធិវាសេត្វា ‘‘កិំ សម្ម ឆិន្ទិតុំ ន សក្កោសី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘អាម, សាមី’’តិ។ មហាសត្តោ សតិំ បច្ចុបដ្ឋបេត្វា ‘‘តេន ហិ សម្ម មម សោណ្ឌំ ឧក្ខិបិត្វា កកចកោដិំ គណ្ហាបេហិ, មម សយំ សោណ្ឌំ ឧក្ខិបិតុំ ពលំ នត្ថី’’តិ អាហ។ នេសាទោ តថា អកាសិ។
មហាសត្តោ សោណ្ឌាយ កកចំ គហេត្វា អបរាបរំ ចារេសិ, ទន្តា កឡីរា វិយ ឆិជ្ជិំសុ។ អថ នំ តេ អាហរាបេត្វា គណ្ហិត្វា ‘‘សម្ម លុទ្ទបុត្ត អហំ ឥមេ ទន្តេ តុយ្ហំ ទទមានោ នេវ ‘មយ្ហំ អប្បិយា’តិ
១២៨.
‘‘ឧដ្ឋាយ សោ លុទ្ទោ ខរំ គហេត្វា, ឆេត្វាន ទន្តានិ គជុត្តមស្ស;
វគ្គូ សុភេ អប្បដិមេ បថព្យា, អាទាយ បក្កាមិ តតោ ហិ ខិប្ប’’ន្តិ។
តត្ថ វគ្គូតិ វិលាសវន្តេ។ សុភេតិ សុន្ទរេ។ អប្បដិមេតិ ឥមិស្សំ បថវិយំ អញ្ញេហិ ទន្តេហិ អសទិសេតិ។
តស្មិំ បក្កន្តេ តេ នាគា បច្ចាមិត្តំ អទិស្វា អាគមិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
១២៩.
‘‘ភយដ្ដិតា នាគវធេន អដ្ដា, យេ តេ នាគា អដ្ឋ ទិសា វិធាវុំ;
អទិស្វាន បោសំ គជបច្ចមិត្តំ, បច្ចាគមុំ យេន សោ នាគរាជា’’តិ។
តត្ថ ភយដ្ដិតាតិ មរណភយេន ឧបទ្ទុតា។ អដ្ដាតិ ទុក្ខិតា។ គជបច្ចមិត្តន្តិ គជស្ស បច្ចាមិត្តំ។ យេន សោតិ យត្ថ វិសាលមាលកេ សោ នាគរាជា កាលំ កត្វា កេលាសបព្ពតោ វិយ បតិតោ, តំ ឋានំ បច្ចាគមុន្តិ អត្ថោ។
តេហិ
១៣០.
‘‘តេ តត្ថ កន្ទិត្វា រោទិត្វាន នាគា, សីសេ សកេ បំសុកំ ឱកិរិត្វា;
អគមំសុ តេ សព្ពេ សកំ និកេតំ, បុរក្ខត្វា មហេសិំ សព្ពភទ្ទ’’ន្តិ។
តត្ថ បំសុកន្តិ អាឡាហនបំសុកំ។
សោនុត្តរោបិ អប្បត្តេយេវ សត្តមេ ទិវសេ ទន្តេ អាទាយ ពារាណសិំ សម្បាបុណិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
១៣១.
‘‘អាទាយ ទន្តានិ គជុត្តមស្ស, វគ្គូ សុភេ អប្បដិមេ បថព្យា;
សុវណ្ណរាជីហិ សមន្តមោទរេ, សោ លុទ្ទកោ កាសិបុរំ ឧបាគមិ;
ឧបនេសិ សោ រាជកញ្ញាយ ទន្តេ, នាគោ ហតោ ហន្ទ ឥមស្ស ទន្តា’’តិ។
តត្ថ សុវណ្ណរាជីហីតិ សុវណ្ណរាជិរំសីហិ។ សមន្តមោទរេតិ សមន្តតោ ឱភាសន្តេ សកលវនសណ្ឌំ សុវណ្ណវណ្ណំ វិយ ករោន្តេ។ ឧបនេសីតិ អហំ ឆទ្ទន្តវារណស្ស ឆព្ពណ្ណរំសិវិស្សជ្ជនេ យមកទន្តេ អាទាយ
សា មហាសត្តស្ស ឆព្ពណ្ណរំសិវិចិត្តទន្តេ មណិតាលវណ្ដេន គហេត្វា ឩរូសុ ឋបេត្វា បុរិមភវេ អត្តនោ បិរសាមិកស្ស ទន្តេ ឱលោកេន្តី ‘‘ឯវរូបំ
១៣២.
‘‘ទិស្វាន ទន្តានិ គជុត្តមស្ស, ភត្តុប្បិយស្ស បុរិមាយ ជាតិយា;
តត្ថេវ តស្សា ហទយំ អផាលិ, តេនេវ សា កាលមកាសិ ពាលា’’តិ។
១៣៣.
‘‘សម្ពោធិបត្តោ ស មហានុភាវោ, សិតំ អកាសី បរិសាយ មជ្ឈេ;
បុច្ឆិំសុ ភិក្ខូ សុវិមុត្តចិត្តា, នាការណេ បាតុករោន្តិ ពុទ្ធា។
១៣៤.
‘‘យមទ្ទសាថ
សា ខោ តទា រាជកញ្ញា អហោសិ, អហំ តទា នាគរាជា អហោសិំ។
១៣៥.
‘‘អាទាយ ទន្តានិ គជុត្តមស្ស, វគ្គូ សុភេ អប្បដិមេ បថព្យា;
យោ
១៣៦.
‘‘អនាវសូរំ ចិររត្តសំសិតំ, ឧច្ចាវចំ ចរិតមិទំ បុរាណំ;
វីតទ្ទរោ វីតសោកោ វិសល្លោ, សយំ អភិញ្ញាយ អភាសិ ពុទ្ធោ។
១៣៧.
‘‘អហំ វោ តេន កាលេន, អហោសិំ តត្ថ ភិក្ខវោ;
នាគរាជា តទា ហោមិ, ឯវំ ធារេថ ជាតក’’ន្តិ។ –
ឥមា
តត្ថ សិតំ អកាសីតិ សោ សម្ពោធិប្បត្តោ សត្ថា មហានុភាវោ អលង្កតធម្មសភាយំ អលង្កតធម្មាសនេ បរិសមជ្ឈេ និសិន្នោ ឯកទិវសំ សិតំ អកាសិ។ នាការណេតិ ‘‘ភន្តេ, ពុទ្ធា នាម អការណេ សិតំ ន ករោន្តិ, តុម្ហេហិ ច សិតំ កតំ, កេន នុ ខោ ការណេន សិតំ កត’’ន្តិ មហាខីណាសវា ភិក្ខូ បុច្ឆិំសុ។ យមទ្ទសាថាតិ ឯវំ បុដ្ឋោ, អាវុសោ, សត្ថា អត្តនោ សិតការណំ អាចិក្ខន្តោ ឯកំ ទហរភិក្ខុនិំ ទស្សេត្វា ឯវមាហ – ‘‘ភិក្ខវេ, យំ ឯកំ ទហរំ យោព្ពនប្បត្តំ កុមារិំ កាសាយវត្ថំ អនគារិយំ ឧបេតំ បព្ពជិត្វា ឥមស្មិំ សាសនេ ចរន្តិំ អទ្ទសាថ បស្សថ, សា តទា ‘វិសបីតេន សល្លេន នាគរាជំ វិជ្ឈិត្វា វធេហី’’’តិ សោនុត្តរស្ស បេសេតា រាជកញ្ញា អហោសិ។ តេន គន្ត្វា ជីវិតក្ខយំ បាបិតោ អហំ តទា សោ នាគរាជា អហោសិន្តិ អត្ថោ។ ទេវទត្តោតិ, ភិក្ខវេ, ឥទានិ ទេវទត្តោ តទា សោ លុទ្ទកោ អហោសិ។
អនាវសូរន្តិ ន អវសូរំ, អនត្ថង្គតសូរិយន្តិ អត្ថោ។ ចិររត្តសំសិតន្តិ ឥតោ ចិររត្តេ អនេកវស្សកោដិមត្ថកេ សំសិតំ សំសរិតំ អនុចិណ្ណំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – អាវុសោ, ឥតោ អនេកវស្សកោដិមត្ថកេ សំសរិតម្បិ បុព្ពណ្ហេ កតំ តំ ទិវសមេវ សាយន្ហេ សរន្តោ វិយ អត្តនោ ចរិតវសេន ឧច្ចត្តា តាយ រាជធីតាយ ច សោនុត្តរស្ស ច ចរិតវសេន នីចត្តា ឧច្ចានីចំ ចរិតំ ឥទំ បុរាណំ រាគាទីនំ ទរានំ វិគតតាយ វីតទ្ទរោ, ញាតិធនសោកាទីនំ អភាវេន វីតសោកោ, រាគសល្លាទីនំ វិគតត្តា វិសល្លោ អត្តនាវ ជានិត្វា ពុទ្ធោ អភាសីតិ។ អហំ វោតិ វោតិ និបាតមត្តំ, ភិក្ខវេ, អហំ តេន កាលេន តត្ថ ឆទ្ទន្តទហេ អហោសិន្តិ អត្ថោ។ នាគរាជាតិ ហោន្តោ ច បន ន អញ្ញោ កោចិ តទា ហោមិ, អថ ខោ នាគរាជា ហោមីតិ អត្ថោ។ ឯវំ ចារេថាតិ តុម្ហេ តំ ជាតកំ ឯវំ ធារេថ ឧគ្គណ្ហាថ បរិយាបុណាថាតិ។
ឥមញ្ច
ឆទ្ទន្តជាតកវណ្ណនា ចតុត្ថា។
[៥១៥] ៥. សម្ភវជាតកវណ្ណនា
រជ្ជញ្ច បដិបន្នាស្មាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ បញ្ញាបារមិំ អារព្ភ កថេសិ។ បច្ចុប្បន្នវត្ថុ មហាឧមង្គជាតកេ (ជា. ២.២២.៥៩០ អាទយោ) អាវិ ភវិស្សតិ។
អតីតេ បន កុរុរដ្ឋេ ឥន្ទបត្ថនគរេ ធនញ្ចយកោរព្យោ នាម រាជា រជ្ជំ ការេសិ។ តស្ស សុចិរតោ នាម ព្រាហ្មណោ បុរោហិតោ អត្ថធម្មានុសាសកោ អហោសិ។ រាជា ទានាទីនិ បុញ្ញានិ ករោន្តោ ធម្មេន រជ្ជមនុសាសិ។ សោ ឯកទិវសំ ធម្មយាគំ នាម បញ្ហំ អភិសង្ខរិត្វា សុចិរតំ នាម ព្រាហ្មណំ បុរោហិតំ អាសនេ និសីទាបេត្វា សក្ការំ កត្វា បញ្ហំ បុច្ឆន្តោ ចតស្សោ គាថាយោ អភាសិ –
១៣៨.
‘‘រជ្ជញ្ច បដិបន្នាស្ម, អាធិបច្ចំ សុចីរត;
មហត្តំ បត្តុមិច្ឆាមិ, វិជេតុំ បថវិំ ឥមំ។
១៣៩.
‘‘ធម្មេន នោ អធម្មេន, អធម្មោ មេ ន រុច្ចតិ;
កិច្ចោវ ធម្មោ ចរិតោ, រញ្ញោ ហោតិ សុចីរត។
១៤០.
‘‘ឥធ ចេវានិន្ទិតា យេន, បេច្ច យេន អនិន្ទិតា;
យសំ ទេវមនុស្សេសុ, យេន បប្បោមុ ព្រាហ្មណ។
១៤១.
‘‘យោហំ
តំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច, ព្រាហ្មណក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’តិ។
តត្ថ រជ្ជន្តិ, អាចរិយ, មយំ ឥមស្មិំ សត្តយោជនិកេ ឥន្ទបត្ថនគរេ រជ្ជញ្ច, តិយោជនសតិកេ កុរុរដ្ឋេ ឥស្សរភាវសង្ខាតំ អាធិបច្ចញ្ច។ បដិបន្នាស្មាតិ អធិគតា ភវាម។ មហត្តន្តិ ឥទានិ មហន្តភាវំ។ បត្តុមិច្ឆាមិ វិជេតុន្តិ ឥមំ បថវិំ ធម្មេន អភិភវិតុំ អជ្ឈោត្ថរិតុំ ឥច្ឆាមិ។ កិច្ចោវាតិ អវសេសជនេហិ រញ្ញោ ចរិតោ ធម្មោ កិច្ចោ ករណីយតរោ។ រាជានុវត្តកោ ហិ លោកោ, សោ តស្មិំ ធម្មិកេ សព្ពោបិ ធម្មិកោ ហោតិ។ តស្មា ឯស ធម្មោ នាម រញ្ញោវ កិច្ចោតិ។
ឥធ ចេវានិន្ទិតាតិ យេន មយំ ឥធលោកេ បរលោកេ យេន បប្បោមូតិ យេន មយំ និរយាទីសុ អនិព្ពត្តិត្វា ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច យសំ ឥស្សរិយំ សោភគ្គំ បាបុណេយ្យាម, តំ នោ ការណំ កថេហីតិ យោហន្តិ, ព្រាហ្មណ, យោ អហំ ផលវិបាកសង្ខាតំ អត្ថញ្ច តស្ស អត្ថស្ស ហេតុភូតំ ធម្មញ្ច កត្តុំ សមាទាយ វត្តិតុំ ឧប្បាទេតុញ្ច ឥច្ឆាមិ។ តំ ត្វន្តិ តស្ស មយ្ហំ ត្វំ សុខេនេវ និព្ពានគាមិមគ្គំ អារុយ្ហ អបដិសន្ធិកភាវំ បត្ថេន្តស្ស តំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច បុច្ឆិតោ អក្ខាហិ, បាកដំ កត្វា កថេហីតិ ព្រាហ្មណំ ធម្មយាគបញ្ហំ បុច្ឆិ។
អយំ បន បញ្ហោ គម្ភីរោ ពុទ្ធវិសយោ, សព្ពញ្ញុពុទ្ធមេវ តំ បុច្ឆិតុំ យុត្តំ, តស្មិំ អសតិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណបរិយេសកំ ពោធិសត្តន្តិ។ សុចិរតោ បន អត្តនោ អពោធិសត្តតាយ បញ្ហំ កថេតុំ នាសក្ខិ, អសក្កោន្តោ ច បណ្ឌិតមានំ អកត្វា អត្តនោ អសមត្ថភាវំ កថេន្តោ គាថមាហ –
១៤២.
‘‘នាញ្ញត្រ វិធុរា រាជ, ឯតទក្ខាតុមរហតិ;
យំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច, កត្តុមិច្ឆសិ ខត្តិយា’’តិ។
តស្សត្ថោ – អវិសយោ ឯស, មហារាជ, បញ្ហោ មាទិសានំ។ អហញ្ហិ នេវស្ស អាទិំ, ន បរិយោសានំ បស្សាមិ, អន្ធការំ បវិដ្ឋោ វិយ ហោមិ។ ពារាណសិរញ្ញោ បន បុរោហិតោ វិធុរោ នាម ព្រាហ្មណោ អត្ថិ, សោ ឯតំ អាចិក្ខេយ្យ, តំ ឋបេត្វា យំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច កត្តុមិច្ឆសិ, ឯតំ អក្ខាតុំ ន អញ្ញោ អរហតីតិ។
រាជា
១៤៣.
‘‘ឯហិ ខោ បហិតោ គច្ឆ, វិធុរស្ស ឧបន្តិកំ;
និក្ខញ្ចិមំ សុវណ្ណស្ស, ហរំ គច្ឆ សុចីរត;
អភិហារំ ឥមំ ទជ្ជា, អត្ថធម្មានុសិដ្ឋិយា’’តិ។
តត្ថ ឧបន្តិកន្តិ សន្តិកំ។ និក្ខន្តិ បញ្ចសុវណ្ណោ ឯកោ និក្ខោ។ អយំ បន រត្តសុវណ្ណស្ស និក្ខសហស្សំ ទត្វា ឯវមាហ។ ឥមំ ទជ្ជាតិ តេន ឥមស្មិំ ធម្មយាគបញ្ហេ កថិតេ តស្ស អត្ថធម្មានុសិដ្ឋិយា អភិហារបូជំ ករោន្តោ ឥមំ និក្ខសហស្សំ ទទេយ្យាសីតិ។
ឯវញ្ច
១៤៤.
‘‘ស្វាធិប្បាគា ភារទ្វាជោ, វិធុរស្ស ឧបន្តិកំ;
តមទ្ទស មហាព្រហ្មា, អសមានំ សកេ ឃរេ’’តិ។
តត្ថ ស្វាធិប្បាគាតិ សោ ភារទ្វាជគោត្តោ សុចិរតោ អធិប្បាគា, គតោតិ អត្ថោ។ មហាព្រហ្មាតិ មហាព្រាហ្មណោ។ អសមានន្តិ ភុញ្ជមានំ។
សោ បន តស្ស ពាលសហាយកោ ឯកាចរិយកុលេ ឧគ្គហិតសិប្បោ, តស្មា តេន សទ្ធិំ ឯកតោ ភុញ្ជិត្វា ភត្តកិច្ចបរិយោសានេ សុខនិសិន្នោ ‘‘សម្ម កិមត្ថំ អាគតោសី’’តិ បុដ្ឋោ អាគមនការណំ អាចិក្ខន្តោ អដ្ឋមំ គាថមាហ –
១៤៥.
‘‘រញ្ញោហំ
‘អត្ថំ ធម្មញ្ច បុច្ឆេសិ’, ឥច្ចព្រវិ យុធិដ្ឋិលោ;
តំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច, វិធុរក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’តិ។
តត្ថ រញ្ញោហន្តិ អហំ រញ្ញោ កោរព្យស្ស យសស្សិនោ ទូតោ។ បហិតោតិ តេន បេសិតោ ឥធាគមិំ។ បុច្ឆេសីតិ សោ យុធិដ្ឋិលគោត្តោ ធនញ្ចយរាជា មំ ធម្មយាគបញ្ហំ នាម បុច្ឆិ, អហំ កថេតុំ អសក្កោន្តោ ‘‘ត្វំ សក្ខិស្សសី’’តិ ញត្វា តស្ស អារោចេសិំ, សោ ច បណ្ណាការំ ទត្វា បញ្ហបុច្ឆនត្ថាយ មំ តវ សន្តិកំ បេសេន្តោ ‘‘វិធុរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ឥមស្ស បញ្ហស្ស អត្ថញ្ច បាឡិធម្មញ្ច បុច្ឆេយ្យាសី’’តិ អព្រវិ។ ‘‘តំ ត្វំ ឥទានិ មយា បុច្ឆិតោ អក្ខាហី’’តិ។
តទា
១៤៦.
‘‘គង្គំ
អបិធេតុំ មហាសិន្ធុំ, តំ កថំ សោ ភវិស្សតិ;
ន តេ សក្កោមិ អក្ខាតុំ, អត្ថំ ធម្មញ្ច បុច្ឆិតោ’’តិ។
តស្សត្ថោ – ព្រាហ្មណ, មយ្ហំ ‘‘មហាជនស្ស នានាចិត្តគតិសង្ខាតំ គង្គំ បិទហិស្ស’’ន្តិ ព្យាបារោ ឧប្បន្នោ, តមហំ មហាសិន្ធុំ អបិធេតុំ ន សក្កោមិ, តស្មា កថំ សោ ឱកាសោ ភវិស្សតិ, យស្មា តេ អហំ បញ្ហំ វិស្សជ្ជេយ្យំ។ ឥតិ ចិត្តេកគ្គតញ្ចេវ ឱកាសញ្ច អលភន្តោ ន តេ សក្កោមិ អក្ខាតុំ អត្ថំ ធម្មញ្ច បុច្ឆិតោតិ។
ឯវញ្ច បន វត្វា ‘‘បុត្តោ មេ បណ្ឌិតោ មយា ញាណវន្តតរោ, សោ តេ ព្យាករិស្សតិ, តស្ស សន្តិកំ គច្ឆាហី’’តិ វត្វា ទសមំ គាថមាហ –
១៤៧.
‘‘ភទ្រការោ ច មេ បុត្តោ, ឱរសោ មម អត្រជោ;
តំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច, គន្ត្វា បុច្ឆស្សុ ព្រាហ្មណា’’តិ។
តត្ថ ឱរសោតិ ឧរេ សំវឌ្ឍោ។ អត្រជោតិ អត្តនា ជាតោតិ។
តំ
១៤៨.
‘‘ស្វាធិប្បាគា ភារទ្វាជោ, ភទ្រការស្សុបន្តិកំ;
តមទ្ទស មហាព្រហ្មា, និសិន្នំ សម្ហិ វេស្មនី’’តិ។
តត្ថ វេស្មនីតិ ឃរេ។
សោ តត្ថ គន្ត្វា ភទ្រការមាណវេន កតាសនាភិហារសក្ការោ និសីទិត្វា អាគមនការណំ បុដ្ឋោ ទ្វាទសមំ គាថមាហ –
១៤៩.
‘‘រញ្ញោហំ
‘អត្ថំ ធម្មញ្ច បុច្ឆេសិ’, ឥច្ចព្រវិ យុធិដ្ឋិលោ;
តំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច, ភទ្រការ បព្រូហិ មេ’’តិ។
អថ នំ ភទ្រការោ, ‘‘តាត, អហំ ឥមេសុ ទិវសេសុ បរទារិកកម្មេ អភិនិវិដ្ឋោ, ចិត្តំ មេ ព្យាកុលំ, តេន ត្យាហំ វិស្សជ្ជេតុំ ន សក្ខិស្សាមិ, មយ្ហំ
១៥០.
‘‘មំសកាជំ អវហាយ, គោធំ អនុបតាមហំ;
ន តេ សក្កោមិ អក្ខាតុំ, អត្ថំ ធម្មញ្ច បុច្ឆិតោ។
១៥១.
‘‘សញ្ចយោ នាម មេ ភាតា, កនិដ្ឋោ មេ សុចីរត;
តំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច, គន្ត្វា បុច្ឆស្សុ ព្រាហ្មណា’’តិ។
តត្ថ មំសកាជន្តិ យថា នាម បុរិសោ ថូលមិគមំសំ កាជេនាទាយ គច្ឆន្តោ អន្តរាមគ្គេ គោធបោតកំ ទិស្វា មំសកាជំ ឆឌ្ឌេត្វា តំ អនុពន្ធេយ្យ, ឯវមេវ អត្តនោ ឃរេ វសវត្តិនិំ ភរិយំ ឆឌ្ឌេត្វា បរស្ស រក្ខិតគោបិតំ ឥត្ថិំ អនុពន្ធន្តោ ហោមីតិ ទីបេន្តោ ឯវមាហាតិ។
សោ
១៥២.
‘‘ស្វាធិប្បាគា ភារទ្វាជោ, សញ្ចយស្ស ឧបន្តិកំ;
តមទ្ទស មហាព្រហ្មា, និសិន្នំ សម្ហិ វេស្មនិ។
១៥៣.
‘‘រញ្ញោហំ បហិតោ ទូតោ, កោរព្យស្ស យសស្សិនោ;
‘អត្ថំ ធម្មញ្ច បុច្ឆេសិ’, ឥច្ចព្រវិ យុធិដ្ឋិលោ;
តំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច, សញ្ចយក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’តិ។
សញ្ចយកុមារោ បន តទា បរទារមេវ សេវតិ។ អថស្ស សោ ‘‘អហំ, តាត, បរទារំ សេវាមិ, សេវន្តោ ច បន គង្គំ ឱតរិត្វា
១៥៤.
‘‘សទា
ន តេ សក្កោមិ អក្ខាតុំ, អត្ថំ ធម្មញ្ច បុច្ឆិតោ។
១៥៥.
‘‘សម្ភវោ នាម មេ ភាតា, កនិដ្ឋោ មេ សុចីរត;
តំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច, គន្ត្វា បុច្ឆស្សុ ព្រាហ្មណា’’តិ។
តំ សុត្វា សុចិរតោ ‘‘អយំ បញ្ហោ ឥមស្មិំ លោកេ អព្ភុតោ ភវិស្សតិ, ឥមំ បញ្ហំ វិស្សជ្ជេតុំ សមត្ថោ នាម នត្ថិ មញ្ញេ’’តិ ចិន្តេត្វា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
១៥៦.
‘‘អព្ភុតោ វត ភោ ធម្មោ, នាយំ អស្មាក រុច្ចតិ;
តយោ ជនា បិតាបុត្តា, តេ សុ បញ្ញាយ នោ វិទូ។
១៥៧.
‘‘ន
កថំ នុ ទហរោ ជញ្ញា, អត្ថំ ធម្មញ្ច បុច្ឆិតោ’’តិ។
តត្ថ នាយន្តិ អយំ បញ្ហធម្មោ អព្ភុតោ, ឥមំ កថេតុំ សមត្ថេន នាម ន ភវិតព្ពំ, តស្មា យំ ត្វំ ‘‘កុមារោ កថេស្សតី’’តិ វទតិ, នាយំ អស្មាកំ រុច្ចតិ។ តេ សូតិ ឯត្ថ សុ-ការោ និបាតមត្តំ។ បិតាតិ វិធុរោ បណ្ឌិតោ, បុត្តា ភទ្រការោ សញ្ចយោ ចាតិ តេបិ តយោ បិតាបុត្តា បញ្ញាយ ឥមំ ធម្មំ នោ វិទូ, ន វិជានន្តិ, អញ្ញោ កោ ជានិស្សតីតិ អត្ថោ។ ន តន្តិ តុម្ហេ តយោ ជនា បុច្ឆិតា ឯតំ អក្ខាតុំ ន សក្កោថ, ទហរោ សត្តវស្សិកោ កុមារោ បុច្ឆិតោ កថំ នុ ជញ្ញា, កេន ការណេន ជានិតុំ សក្ខិស្សតីតិ អត្ថោ។
តំ សុត្វា សញ្ចយកុមារោ, ‘‘តាត, សម្ភវកុមារំ ‘ទហរោ’តិ មា ឧញ្ញាសិ, សចេបិ បញ្ហវិស្សជ្ជនេនាត្ថិកោ, គច្ឆ នំ បុច្ឆា’’តិ អត្ថទីបនាហិ ឧបមាហិ កុមារស្ស វណ្ណំ បកាសេន្តោ ទ្វាទស គាថា អភាសិ –
១៥៨.
‘‘មា
បុច្ឆិត្វា សម្ភវំ ជញ្ញា, អត្ថំ ធម្មញ្ច ព្រាហ្មណ។
១៥៩.
‘‘យថាបិ ចន្ទោ វិមលោ, គច្ឆំ អាកាសធាតុយា;
សព្ពេ តារាគណេ លោកេ, អាភាយ អតិរោចតិ។
១៦០.
‘‘ឯវម្បិ
មា នំ ទហរោតិ ឧញ្ញាសិ, អបុច្ឆិត្វាន សម្ភវំ;
បុច្ឆិត្វា សម្ភវំ ជញ្ញា, អត្ថំ ធម្មញ្ច ព្រាហ្មណ។
១៦១.
‘‘យថាបិ រម្មកោ មាសោ, គិម្ហានំ ហោតិ ព្រាហ្មណ;
អតេវញ្ញេហិ មាសេហិ, ទុមបុប្ផេហិ សោភតិ។
១៦២.
‘‘ឯវម្បិ ទហរូបេតោ, បញ្ញាយោគេន សម្ភវោ;
មា នំ ទហរោតិ ឧញ្ញាសិ, អបុច្ឆិត្វាន សម្ភវំ;
បុច្ឆិត្វា សម្ភវំ ជញ្ញា, អត្ថំ ធម្មញ្ច ព្រាហ្មណ។
១៦៣.
‘‘យថាបិ
នានារុក្ខេហិ សញ្ឆន្នោ, មហាភូតគណាលយោ;
ឱសធេហិ ច ទិព្ពេហិ, ទិសា ភាតិ បវាតិ ច។
១៦៤.
‘‘ឯវម្បិ ទហរូបេតោ, បញ្ញាយោគេន សម្ភវោ;
មា នំ ទហរោតិ ឧញ្ញាសិ, អបុច្ឆិត្វាន សម្ភវំ;
បុច្ឆិត្វា សម្ភវំ ជញ្ញា, អត្ថំ ធម្មញ្ច ព្រាហ្មណ។
១៦៥.
‘‘យថាបិ បាវកោ ព្រហ្មេ, អច្ចិមាលី យសស្សិមា;
ជលមានោ វនេ គច្ឆេ, អនលោ កណ្ហវត្តនី។
១៦៦.
‘‘ឃតាសនោ ធូមកេតុ, ឧត្តមាហេវនន្ទហោ;
និសីថេ បព្ពតគ្គស្មិំ, បហូតេធោ វិរោចតិ។
១៦៧.
‘‘ឯវម្បិ ទហរូបេតោ, បញ្ញាយោគេន សម្ភវោ;
មា នំ ទហរោតិ ឧញ្ញាសិ, អបុច្ឆិត្វាន សម្ភវំ;
បុច្ឆិត្វា សម្ភវំ ជញ្ញា, អត្ថំ ធម្មញ្ច ព្រាហ្មណ។
១៦៨.
‘‘ជវេន ភទ្រំ ជានន្តិ, ពលិពទ្ទញ្ច វាហិយេ;
ទោហេន ធេនុំ ជានន្តិ, ភាសមានញ្ច បណ្ឌិតំ។
១៦៩.
‘‘ឯវម្បិ ទហរូបេតោ, បញ្ញាយោគេន សម្ភវោ;
មា នំ ទហរោតិ ឧញ្ញាសិ, អបុច្ឆិត្វាន សម្ភវំ;
បុច្ឆិត្វា សម្ភវំ ជញ្ញា, អត្ថំ ធម្មញ្ច ព្រាហ្មណា’’តិ។
តត្ថ ជញ្ញាតិ ជានិស្សសិ។ ចន្ទោតិ បុណ្ណចន្ទោ។ វិមលោតិ អព្ភាទិមលវិរហិតោ។ ឯវម្បិ ទហរូបេតោតិ ឯវំ សម្ភវកុមារោ ទហរភាវេន ឧបេតោបិ រម្មកោតិ ចិត្តមាសោ។ អតេវញ្ញេហីតិ អតិវិយ អញ្ញេហិ ឯកាទសហិ មាសេហិ។ ឯវន្តិ ឯវំ សម្ភវោបិ បញ្ញាយោគេន សោភតិ។ ហិមវាតិ ហិមបាតសមយេ ហិមយុត្តោតិ ហិមវា, គិម្ហកាលេ ហិមំ វមតីតិ ហិមវា។ សម្បត្តំ គន្ធមាទនោ។ មហាភូតគណាលយោតិ ទេវគណានំ និវាសោ។ ទិសា ភាតីតិ សព្ពទិសា ឯកោភាសា វិយ ករោតិ។ បវាតីតិ គន្ធេន សព្ពទិសា វាយតិ។ ឯវន្តិ ឯវំ សម្ភវោបិ បញ្ញាយោគេន សព្ពទិសា ភាតិ ចេវ បវាតិ ច។
យសស្សិមាតិ តេជសម្បត្តិយា យសស្សិមា។ អច្ចិមាលីតិ អច្ចីហិ យុត្តោ។ ជលមានោ វនេ គច្ឆេតិ គច្ឆសង្ខាតេ មហាវនេ ជលន្តោ ចរតិ។ អនលោតិ អតិត្តោ។ គតមគ្គស្ស កណ្ហភាវេន កណ្ហវត្តនី។ យញ្ញេ អាហុតិវសេន អាហុតំ ឃតំ អស្នាតីតិ ឃតាសនោ។ ធូមោ កេតុកិច្ចំ អស្ស សាធេតីតិ ធូមកេតុ។ ឧត្តមាហេវនន្ទហោតិ អហេវនំ វុច្ចតិ វនសណ្ឌោ, ឧត្តមំ វនសណ្ឌំ ទហតីតិ អត្ថោ។ និសីថេតិ រត្តិភាគេ។ បព្ពតគ្គស្មិន្តិ បព្ពតសិខរេ។ បហូតេធោតិ បហូតឥន្ធនោ។ វិរោចតីតិ សព្ពទិសាសុ ឱភាសតិ។ ឯវន្តិ ឯវំ មម កនិដ្ឋោ សម្ភវកុមារោ ទហរោបិ បញ្ញាយោគេន វិរោចតិ។ ភទ្រន្តិ ភទ្រំ អស្សាជានីយំ ជវសម្បត្តិយា ជានន្តិ, ន សរីរេន។ វាហិយេតិ វហិតព្ពភារេ សតិ ភារវហតាយ ‘‘អហំ ឧត្តមោ’’តិ ពលិពទ្ទំ ជានន្តិ។ ទោហេនាតិ ទោហសម្បត្តិយា ធេនុំ ‘‘សុខីរា’’តិ ជានន្តិ។ ភាសមានន្តិ ឯត្ថ ‘‘នាភាសមានំ ជានន្តិ, មិស្សំ ពាលេហិ បណ្ឌិត’’ន្តិ សុត្តំ (សំ. និ. ២.២៤១) អាហរិតព្ពំ។
សុចិរតោ ឯវំ តស្មិំ សម្ភវំ វណ្ណេន្តេ ‘‘បញ្ហំ បុច្ឆិត្វា ជានិស្សាមី’’តិ ‘‘កហំ បន តេ កុមារ កនិដ្ឋោ’’តិ បុច្ឆិ។ អថស្ស សោ សីហបញ្ជរំ វិវរិត្វា ហត្ថំ បសារេត្វា ‘‘យោ ឯស បាសាទទ្វារេ អន្តរវីថិយា កុមារកេហិ សទ្ធិំ សុវណ្ណវណ្ណោ កីឡតិ, អយំ មម កនិដ្ឋោ, ឧបសង្កមិត្វា តំ បុច្ឆ, ពុទ្ធលីឡាយ តេ បញ្ហំ កថេស្សតី’’តិ អាហ។ សុចិរតោ តស្ស វចនំ សុត្វា
១៧០.
‘‘ស្វាធិប្បាគា ភារទ្វាជោ, សម្ភវស្ស ឧបន្តិកំ;
តមទ្ទស មហាព្រហ្មា, កីឡមានំ ពហីបុរេ’’តិ។
តត្ថ ពហីបុរេតិ ពហិនិវេសនេ។
មហាសត្តោបិ ព្រាហ្មណំ អាគន្ត្វា បុរតោ ឋិតំ ទិស្វា ‘‘តាត, កេនត្ថេនាគតោសី’’តិ បុច្ឆិត្វា, ‘‘តាត, កុមារ អហំ ជម្ពុទីបតលេ អាហិណ្ឌន្តោ មយា បុច្ឆិតំ បញ្ហំ កថេតុំ សមត្ថំ អលភិត្វា
១៧១.
‘‘រញ្ញោហំ បហិតោ ទូតោ, កោរព្យស្ស យសស្សិនោ;
‘អត្ថំ ធម្មញ្ច បុច្ឆេសិ’, ឥច្ចព្រវិ យុធិដ្ឋិលោ;
តំ ត្វំ អត្ថញ្ច ធម្មញ្ច, សម្ភវក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’តិ។ –
គាថាយ បញ្ហំ បុច្ឆិ។
តស្ស អត្ថោ សម្ភវបណ្ឌិតស្ស គគនមជ្ឈេ បុណ្ណចន្ទោ វិយ បាកដោ អហោសិ។
អថ នំ ‘‘តេន ហិ សុណោហី’’តិ វត្វា ធម្មយាគបញ្ហំ វិស្សជ្ជេន្តោ គាថមាហ –
១៧២.
‘‘តគ្ឃ តេ អហមក្ខិស្សំ, យថាបិ កុសលោ តថា;
រាជា ច ខោ តំ ជានាតិ, យទិ កាហតិ វា ន វា’’តិ។
តស្ស អន្តរវីថិយំ ឋត្វា មធុរស្សរេន ធម្មំ ទេសេន្តស្ស សទ្ទោ ទ្វាទសយោជនិកំ សកលពារាណសិនគរំ អវត្ថរិ។ អថ រាជា ច ឧបរាជាទយោ ច សព្ពេ សន្និបតិំសុ។ មហាសត្តោ មហាជនស្ស មជ្ឈេ ធម្មទេសនំ បដ្ឋបេសិ។
តត្ថ តគ្ឃាតិ ឯកំសវចនំ។ យថាបិ កុសលោតិ យថា អតិកុសលោ សព្ពញ្ញុពុទ្ធោ អាចិក្ខតិ, តថា តេ ឯកំសេនេវ អហមក្ខិស្សន្តិ អត្ថោ។ រាជា ច ខោ តន្តិ អហំ តំ បញ្ហំ យថា តុម្ហាកំ រាជា ជានិតុំ សក្កោតិ, តថា កថេស្សាមិ។ តតោ ឧត្តរិ រាជា ឯវ តំ ជានាតិ, យទិ ករិស្សតិ វា ន វា ករិស្សតិ, ករោន្តស្ស វា អករោន្តស្ស វា តស្សេវេតំ ភវិស្សតិ, មយ្ហំ បន ទោសោ នត្ថីតិ ទីបេតិ។
ឯវំ ឥមាយ គាថាយ បញ្ហកថនំ បដិជានិត្វា ឥទានិ ធម្មយាគបញ្ហំ កថេន្តោ អាហ –
១៧៣.
‘‘អជ្ជ
មា កត្វា អវសី រាជា, អត្ថេ ជាតេ យុធិដ្ឋិលោ។
១៧៤.
‘‘អជ្ឈត្តញ្ញេវ សំសេយ្យ, រញ្ញា បុដ្ឋោ សុចីរត;
កុម្មគ្គំ ន និវេសេយ្យ, យថា មូឡ្ហោ អចេតសោ។
១៧៥.
‘‘អត្តានំ នាតិវត្តេយ្យ, អធម្មំ ន សមាចរេ;
អតិត្ថេ នប្បតារេយ្យ, អនត្ថេ ន យុតោ សិយា។
១៧៦.
‘‘យោ ច ឯតានិ ឋានានិ, កត្តុំ ជានាតិ ខត្តិយោ;
សទា សោ វឌ្ឍតេ រាជា, សុក្កបក្ខេវ ចន្ទិមា។
១៧៧.
‘‘ញាតីនញ្ច បិយោ ហោតិ, មិត្តេសុ ច វិរោចតិ;
កាយស្ស ភេទា សប្បញ្ញោ, សគ្គំ សោ ឧបបជ្ជតី’’តិ។
តត្ថ សំសេយ្យាតិ កថេយ្យ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – តាត, សុចិរត សចេ តុម្ហាកំ រញ្ញា ‘‘អជ្ជ ទានំ ទេម, សីលំ រក្ខាម, ឧបោសថកម្មំ ករោមា’’តិ កោចិ បុដ្ឋោ, ‘‘មហារាជ, អជ្ជ តាវ បាណំ ហនាម, កាមេ បរិភុញ្ជាម, សុរំ បិវាម, កុសលំ បន ករិស្សាម សុវេ’’តិ រញ្ញោ កថេយ្យ, តស្ស អតិមហន្តស្សបិ អមច្ចស្ស វចនំ កត្វា តុម្ហាកំ រាជា យុធិដ្ឋិលគោត្តោ តថារូបេ អត្ថេ ជាតេ តំ ទិវសំ បមាទេន វីតិនាមេន្តោ មា អវសិ, តស្ស វចនំ អកត្វា ឧប្បន្នំ កុសលចិត្តំ អបរិហាបេត្វា កុសលបដិសំយុត្តំ កម្មំ ករោតុយេវ, ឥទមស្ស កថេយ្យាសីតិ។ ឯវំ មហាសត្តោ ឥមាយ គាថាយ –
‘‘អជ្ជេវ
ភទ្ទេករត្តសុត្តញ្ចេវ,
‘‘អប្បមាទោ អមតបទំ, បមាទោ មច្ចុនោ បទ’’ន្តិ។ (ធ. ប. ២១) –
អប្បមាទោវាទញ្ច កថេសិ។
អជ្ឈត្តញ្ញេវាតិ
‘‘សព្ពេ សង្ខារា អនិច្ចាតិ, យទា បញ្ញាយ បស្សតិ’’។ (ធ. ប. ២៧៧) –
‘‘អនិច្ចា វត សង្ខារា, ឧប្បាទវយធម្មិនោ’’តិ។ (ទី. និ. ២.២២១) –
ឯវំ វិភាវិតំ អនិច្ចតំ កថេសីតិ។
កុម្មគ្គន្តិ, ព្រាហ្មណ, យថា
អត្តានន្តិ ឥមំ សុគតិយំ ឋិតំ អត្តភាវំ នាតិវត្តេយ្យ, យេន កម្មេន តិស្សោ កុសលសម្បត្តិយោ សព្ពកាមសគ្គេ អតិក្កមិត្វា អបាយេ និព្ពត្តន្តិ, តំ កម្មំ ន ករេយ្យាតិ អត្ថោ។ អធម្មន្តិ តិវិធទុច្ចរិតសង្ខាតំ អធម្មំ ន សមាចរេយ្យ។ អតិត្ថេតិ ទ្វាសដ្ឋិទិដ្ឋិសង្ខាតេ អតិត្ថេ នប្បតារេយ្យ ន ឱតារេយ្យ។ ‘‘ន តារេយ្យា’’តិបិ បាឋោ, អត្តនោ ទិដ្ឋានុគតិមាបជ្ជន្តំ ជនំ ន ឱតារេយ្យ។ អនត្ថេតិ អការណេ។ ន យុតោតិ យុត្តបយុត្តោ ន សិយា។ ព្រាហ្មណ, យទិ តេ រាជា ធម្មយាគបញ្ហេ វត្តិតុកាមោ, ‘‘ឥមស្មិំ ឱវាទេ វត្តតូ’’តិ តស្ស កថេយ្យាសីតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ។
សទាតិ សតតំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘យោ ខត្តិយោ ឯតានិ ការណានិ កាតុំ ជានាតិ, សោ រាជា សុក្កបក្ខេ ចន្ទោ វិយ សទា វឌ្ឍតី’’តិ វិរោចតីតិ មិត្តាមច្ចានំ មជ្ឈេ អត្តនោ សីលាចារញាណាទីហិ គុណេហិ សោភតិ វិរោចតីតិ។
ឯវំ មហាសត្តោ គគនតលេ ចន្ទំ ឧដ្ឋាបេន្តោ វិយ ពុទ្ធលីឡាយ ព្រាហ្មណស្ស បញ្ហំ កថេសិ។ មហាជនោ នទន្តោ សេលេន្តោ អប្ផោដេន្តោ សាធុការសហស្សានិ អទាសិ, ចេលុក្ខេបេ ច អង្គុលិផោដេ ច បវត្តេសិ, ហត្ថបិឡន្ធនាទីនិ ខិបិ។ ឯវំ ខិត្តធនំ កោដិមត្តំ អហោសិ។ រាជាបិស្ស តុដ្ឋោ មហន្តំ យសំ អទាសិ។ សុចិរតោបិ និក្ខសហស្សេន បូជំ កត្វា សុវណ្ណបដ្ដេ ជាតិហិង្គុលកេន បញ្ហវិស្សជ្ជនំ
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ តថាគតោ មហាបញ្ញោយេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ ‘‘តទា ធនញ្ចយរាជា អានន្ទោ អហោសិ, សុចិរតោ អនុរុទ្ធោ, វិធុរោ កស្សបោ, ភទ្រការោ មោគ្គល្លានោ, សញ្ចយមាណវោ សារិបុត្តោ, សម្ភវបណ្ឌិតោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
សម្ភវជាតកវណ្ណនា បញ្ចមា។
[៥១៦] ៦. មហាកបិជាតកវណ្ណនា
ពារាណស្យំ អហូ រាជាតិ ឥទំ សត្ថា វេឡុវនេ វិហរន្តោ ទេវទត្តស្ស សិលាបវិជ្ឈនំ អារព្ភ កថេសិ។ តេន ហិ ធនុគ្គហេ បយោជេត្វា អបរភាគេ
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ កាសិកគាមកេ ឯកោ កស្សកព្រាហ្មណោ ខេត្តំ កសិត្វា គោណេ វិស្សជ្ជេត្វា កុទ្ទាលកម្មំ កាតុំ អារភិ។ គោណា ឯកស្មិំ គច្ឆេ បណ្ណានិ ខាទន្តា អនុក្កមេន អដវិំ បវិសិត្វា បលាយិំសុ។ សោ វេលំ សល្លក្ខេត្វា កុទ្ទាលំ ឋបេត្វា គោណេ ឱលោកេន្តោ អទិស្វា ទោមនស្សប្បត្តោ តេ បរិយេសន្តោ
សោ
១៧៨.
‘‘ពារាណស្យំ អហូ រាជា, កាសីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ;
មិត្តាមច្ចបរិព្យូឡ្ហោ, អគមាសិ មិគាជិនំ។
១៧៩.
‘‘តត្ថ
វិទ្ធស្តំ កោវិឡារំវ, កិសំ ធមនិសន្ថតំ។
១៨០.
‘‘បរមការុញ្ញតំ បត្តំ, ទិស្វា កិច្ឆគតំ នរំ;
អវច ព្យម្ហិតោ រាជា, យក្ខានំ កតមោ នុសិ។
១៨១.
‘‘ហត្ថបាទា ច តេ សេតា, តតោ សេតតរំ សិរោ;
គត្តំ កម្មាសវណ្ណំ តេ, កិលាសពហុលោ ចសិ។
១៨២.
‘‘វដ្ដនាវឡិសង្កាសា
កាឡបព្ពាវ តេ អង្គា, នាញ្ញំ បស្សាមិ ឯទិសំ។
១៨៣.
‘‘ឧគ្ឃដ្ដបាទោ តសិតោ, កិសោ ធមនិសន្ថតោ;
ឆាតោ អាតត្តរូបោសិ, កុតោសិ កត្ថ គច្ឆតិ។
១៨៤.
‘‘ទុទ្ទសី អប្បការោសិ, ទុព្ពណ្ណោ ភីមទស្សនោ;
ជនេត្តិ យាបិ តេ មាតា, ន តំ ឥច្ឆេយ្យ បស្សិតុំ។
១៨៥.
‘‘កិំ កម្មមករំ បុព្ពេ, កំ អវជ្ឈំ អឃាតយិ;
កិព្ពិសំ យំ ករិត្វាន, ឥទំ ទុក្ខំ ឧបាគមី’’តិ។
តត្ថ ពារាណស្យន្តិ ពារាណសិយំ។ មិត្តាមច្ចបរិព្យូឡ្ហោតិ មិត្តេហិ ច ទឡ្ហភត្តីហិ អមច្ចេហិ មិគាជិនន្តិ ឯវំនាមកំ ឧយ្យានំ។ សេតន្តិ សេតកុដ្ឋេន សេតំ កពរកុដ្ឋេន វិចិត្រំ បរិភិន្នេន កណ្ឌូយនកិលាសកុដ្ឋេន កិលាសិនំ វេទនាប្បត្តំ កទលិបណ្ណេ និបន្នំ អទ្ទស។ វិទ្ធស្តំ កោវិឡារំវាតិ វណមុខេហិ បគ្ឃរន្តេន មំសេន វិទ្ធស្តំ បុប្ផិតកោវិឡារសទិសំ។ កិសន្តិ ឯកច្ចេសុ បទេសេសុ អដ្ឋិចម្មមត្តសរីរំ សិរាជាលសន្ថតំ។ ព្យម្ហិតោតិ ភីតោ វិម្ហយមាបន្នោ វា។ យក្ខានន្តិ យក្ខានំ អន្តរេ ត្វំ កតរយក្ខោ នាមាសិ។ វដ្ដនាវឡិសង្កាសាតិ បិដ្ឋិកណ្ដកដ្ឋានេ អាវុនិត្វា ឋបិតាវដ្ដនាវឡិសទិសា។ អង្គាតិ កាឡបព្ពវល្លិសទិសានិ តេ អង្គានិ។ នាញ្ញន្តិ អញ្ញំ បុរិសំ ឯទិសំ ន បស្សាមិ។ ឧគ្ឃដ្ដបាទោតិ រជោកិណ្ណបាទោ។ អាតត្តរូបោតិ សុក្ខសរីរោ។ ទុទ្ទសីតិ ទុក្ខេន បស្សិតព្ពោ។ អប្បការោសីតិ សរីរប្បការរហិតោសិ, ទុស្សណ្ឋានោសីតិ អត្ថោ។ កិំ កម្មមករន្តិ ឥតោ បុព្ពេ កិំ កម្មំ អករំ, អកាសីតិ អត្ថោ។ កិព្ពិសន្តិ ទារុណកម្មំ។
តតោ បរំ ព្រាហ្មណោ អាហ –
១៨៦.
‘‘តគ្ឃ តេ អហមក្ខិស្សំ, យថាបិ កុសលោ តថា;
សច្ចវាទិញ្ហិ លោកស្មិំ, បសំសន្តីធ បណ្ឌិតា។
១៨៧.
‘‘ឯកោ
អរញ្ញេ ឥរីណេ វិវនេ, នានាកុញ្ជរសេវិតេ។
១៨៨.
‘‘វាឡមិគានុចរិតេ, វិប្បនដ្ឋោស្មិ កាននេ;
អចរិំ តត្ថ សត្តាហំ, ខុប្បិបាសសមប្បិតោ។
១៨៩.
‘‘តត្ថ តិន្ទុកមទ្ទក្ខិំ, វិសមដ្ឋំ ពុភុក្ខិតោ;
បបាតមភិលម្ពន្តំ, សម្បន្នផលធារិនំ។
១៩០.
‘‘វាតស្សិតានិ ភក្ខេសិំ, តានិ រុច្ចិំសុ មេ ភុសំ;
អតិត្តោ រុក្ខមារូហិំ, តត្ថ ហេស្សាមិ អាសិតោ។
១៩១.
‘‘ឯកំ មេ ភក្ខិតំ អាសិ, ទុតិយំ អភិបត្ថិតំ;
តតោ សា ភញ្ជថ សាខា, ឆិន្នា ផរសុនា វិយ។
១៩២.
‘‘សោហំ
អប្បតិដ្ឋេ អនាលម្ពេ, គិរិទុគ្គស្មិ បាបតំ។
១៩៣.
‘‘យស្មា ច វារិ គម្ភីរំ, តស្មា ន សមបជ្ជិសំ;
តត្ថ សេសិំ និរានន្ទោ, អនូនា ទស រត្តិយោ។
១៩៤.
‘‘អថេត្ថ កបិ មាគញ្ឆិ, គោនង្គុលោ ទរីចរោ;
សាខាហិ សាខំ វិចរន្តោ, ខាទមានោ ទុមប្ផលំ។
១៩៥.
‘‘សោ មំ ទិស្វា កិសំ បណ្ឌុំ, ការុញ្ញមករំ មយិ;
អម្ភោ កោ នាម សោ ឯត្ថ, ឯវំ ទុក្ខេន អដ្ដិតោ។
១៩៦.
‘‘មនុស្សោ អមនុស្សោ វា, អត្តានំ មេ បវេទយ;
តស្សញ្ជលិំ បណាមេត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិំ។
១៩៧.
‘‘មនុស្សោហំ ព្យសម្បត្តោ, សា មេ នត្ថិ ឥតោ គតិ;
តំ វោ វទាមិ ភទ្ទំ វោ, ត្វញ្ច មេ សរណំ ភវ។
១៩៨.
‘‘គរុំ សិលំ គហេត្វាន, វិចរី បព្ពតេ កបិ;
សិលាយ យោគ្គំ កត្វាន, និសភោ ឯតទព្រវិ។
១៩៩.
‘‘ឯហិ
អហំ តំ ឧទ្ធរិស្សាមិ, គិរិទុគ្គត វេគសា។
២០០.
‘‘តស្ស តំ វចនំ សុត្វា, វានរិន្ទស្ស សិរីមតោ;
បិដ្ឋិមារុយ្ហ ធីរស្ស, គីវំ ពាហាហិ អគ្គហិំ។
២០១.
‘‘សោ មំ តតោ សមុដ្ឋាសិ, តេជស្សី ពលវា កបិ;
វិហញ្ញមានោ កិច្ឆេន, គិរិទុគ្គត វេគសា។
២០២.
‘‘ឧទ្ធរិត្វាន
ឥង្ឃ មំ សម្ម រក្ខស្សុ, បសុបិស្សំ មុហុត្តកំ។
២០៣.
‘‘សីហា ព្យគ្ឃា
តេ មំ បមត្តំ ហិំសេយ្យុំ, តេ ត្វំ ទិស្វា និវារយ។
២០៤.
‘‘ឯវំ មេ បរិត្តាតូន, បសុបី សោ មុហុត្តកំ;
តទាហំ បាបិកំ ទិដ្ឋិំ, បដិលច្ឆិំ អយោនិសោ។
២០៥.
‘‘ភក្ខោ អយំ មនុស្សានំ, យថា ចញ្ញេ វនេ មិគា;
យំ នូនិមំ វធិត្វាន, ឆាតោ ខាទេយ្យ វានរំ។
២០៦.
‘‘អសិតោ ច គមិស្សាមិ, មំសមាទាយ សម្ពលំ;
កន្តារំ និត្ថរិស្សាមិ, បាថេយ្យំ មេ ភវិស្សតិ។
២០៧.
‘‘តតោ សិលំ គហេត្វាន, មត្ថកំ សន្និតាឡយិំ;
មម គត្តកិលន្តស្ស, បហារោ ទុព្ពលោ អហុ។
២០៨.
‘‘សោ ច វេគេនុទប្បត្តោ, កបិ រុហិរមក្ខិតោ;
អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ, រោទន្តោ មំ ឧទិក្ខតិ។
២០៩.
‘‘មាយ្យោ មំ ករិ ភទ្ទន្តេ, ត្វញ្ច នាមេទិសំ ករិ;
ត្វញ្ច ខោ នាម ទីឃាវុ, អញ្ញេ វារេតុមរហសិ។
២១០.
‘‘អហោ វត រេ បុរិស, តាវទុក្ករការក;
ឯទិសា វិសមា ទុគ្គា, បបាតា ឧទ្ធតោ មយា។
២១១.
‘‘អានីតោ បរលោកាវ, ទុព្ភេយ្យំ មំ អមញ្ញថ;
តំ តេន បាបកម្មេន, បាបំ បាបេន ចិន្តិតំ។
២១២.
‘‘មា
មា ហេវ បាបកម្មំ តំ, ផលំ វេឡុំវ តំ វធិ។
២១៣.
‘‘តយិ មេ នត្ថិ វិស្សាសោ, បាបធម្ម អសញ្ញត;
ឯហិ មេ បិដ្ឋិតោ គច្ឆ, ទិស្សមានោវ សន្តិកេ។
២១៤.
‘‘មុត្តោសិ ហត្ថា វាឡានំ, បត្តោសិ មានុសិំ បទំ;
ឯស មគ្គោ អធម្មដ្ឋ, តេន គច្ឆ យថាសុខំ។
២១៥.
‘‘ឥទំ វត្វា គិរិចរោ, រហទេ បក្ខល្យ មត្ថកំ;
អស្សូនិ សម្បមជ្ជិត្វា, តតោ បព្ពតមារុហិ។
២១៦.
‘‘សោហំ តេនាភិសត្តោស្មិ, បរិឡាហេន អដ្ដិតោ;
ឌយ្ហមានេន គត្តេន, វារិំ បាតុំ ឧបាគមិំ។
២១៧.
‘‘អគ្គិនា វិយ សន្តត្តោ, រហទោ រុហិរមក្ខិតោ;
បុព្ពលោហិតសង្កាសោ, សព្ពោ មេ សមបជ្ជថ។
២១៨.
‘‘យាវន្តោ
តាវន្តោ គណ្ឌ ជាយេថ, អទ្ធពេលុវសាទិសា។
២១៩.
‘‘បភិន្នា បគ្ឃរិំសុ មេ, កុណបា បុព្ពលោហិតា;
យេន យេនេវ គច្ឆាមិ, គាមេសុ និគមេសុ ច។
២២០.
‘‘ទណ្ឌហត្ថា និវារេន្តិ, ឥត្ថិយោ បុរិសា ច មំ;
ឱក្កិតា បូតិគន្ធេន, មាស្សុ ឱរេន អាគមា។
២២១.
‘‘ឯតាទិសំ ឥទំ ទុក្ខំ, សត្ត វស្សានិ ទានិ មេ;
អនុភោមិ សកំ កម្មំ, បុព្ពេ ទុក្កដមត្តនោ។
២២២.
‘‘តំ
មាស្សុ មិត្តាន ទុព្ភិត្ថោ, មិត្តទុព្ភោ ហិ បាបកោ។
២២៣.
‘‘កុដ្ឋី កិលាសី ភវតិ, យោ មិត្តានិធ ទុព្ភតិ;
កាយស្ស ភេទា មិត្តទ្ទុ, និរយំ សោបបជ្ជតី’’តិ។
តត្ថ កុសលោតិ យថា ឆេកោ កុសលោ កថេតិ, តថា វោ កថេស្សាមិ។ គោគវេសោតិ នដ្ឋេ គោណេ គវេសន្តោ។ អច្ចសរិន្តិ មនុស្សបថំ អតិក្កមិត្វា ហិមវន្តំ បាវិសិំ។ អរញ្ញេតិ អរាជកេ សុញ្ញេ។ ឥរីណេតិ សុក្ខកន្តារេ។ វិវនេតិ វិវិត្តេ។ វិប្បនដ្ឋោតិ មគ្គមូឡ្ហោ។ ពុភុក្ខិតោតិ សញ្ជាតពុភុក្ខោ ឆាតជ្ឈត្តោ។ បបាតមភិលម្ពន្តន្តិ បបាតាភិមុខំ ឱលម្ពន្តំ។ សម្បន្នផលធារិនន្តិ មធុរផលធារិនំ។ វាតស្សិតានីតិ បឋមំ តាវ វាតបតិតានិ ខាទិំ។ តត្ថ ហេស្សាមីតិ តស្មិំ រុក្ខេ សុហិតោ ភវិស្សាមីតិ អារុឡ្ហោម្ហិ។ តតោ សា ភញ្ជថ សាខាតិ តស្ស អភិបត្ថិតស្ស អត្ថាយ ហត្ថេ បសារិតេ សា មយា អភិរុឡ្ហា សាខា ផរសុនា ឆិន្នា វិយ អភញ្ជថ។ អនាលម្ពេតិ អាលម្ពិតព្ពដ្ឋានរហិតេ។ គិរិទុគ្គស្មិន្តិ គិរិវិសមេ។ សេសិន្តិ សយិតោម្ហិ។
កបិ មាគញ្ឆីតិ កបិ អាគញ្ឆិ។ គោនង្គុលោតិ គុន្នំ នង្គុដ្ឋសទិសនង្គុដ្ឋោ។ ‘‘គោនង្គុដ្ឋោ’’តិបិ បាឋោ។ ‘‘គោនង្គុលី’’តិបិ បឋន្តិ។ អករំ មយីតិ អករា មយិ។ អម្ភោតិ, មហារាជ, សោ កបិរាជា តស្មិំ នរកបបាតេ មម ឧទកបោថនសទ្ទំ សុត្វា មំ ‘‘អម្ភោ’’តិ អាលបិត្វា ‘‘កោ នាមេសោ’’តិ បុច្ឆិ។ ព្យសម្បត្តោតិ ព្យសនំ បត្តោ, បបាតស្ស វសំ បត្តោតិ វា អត្ថោ។ ភទ្ទំ វោតិ តស្មា តុម្ហេ វទាមិ – ‘‘ភទ្ទំ តុម្ហាកំ ហោតូ’’តិ។ គរុំ សិលន្តិ, មហារាជ, សោ កបិរាជា មយា ឯវំ វុត្តេ ‘‘មា ភាយី’’តិ មំ អស្សាសេត្វា បឋមំ តាវ គរុំ សិលំ គហេត្វា យោគ្គំ ករោន្តោ បព្ពតេ វិចរិ និសភោតិ បុរិសនិសភោ ឧត្តមវានរិន្ទោ បព្ពតបបាតេ ឋត្វា មំ ឯតទព្រវីតិ។
ពាហុភីតិ ទ្វីហិ ពាហាហិ មម គីវំ សុគ្គហិតំ គណ្ហ។ វេគសាតិ វេគេន។ សិរីមតោតិ បុញ្ញវន្តស្ស។ អគ្គហិន្តិ សដ្ឋិហត្ថំ នរកបបាតំ វាតវេគេន ឱតរិត្វា ឧទកបិដ្ឋេ ឋិតស្ស អហំ វេគេន បិដ្ឋិមភិរុហិត្វា ឧភោហិ ពាហាហិ គីវំ អគ្គហេសិំ។ វិហញ្ញមានោតិ កិលមន្តោ។ កិច្ឆេនាតិ ទុក្ខេន។ សន្តោតិ បណ្ឌិតោ, អថ វា បរិសន្តោ កិលន្តោ។ រក្ខស្សូតិ អហំ តំ ឧទ្ធរន្តោ កិលន្តោ មុហុត្តំ វិស្សមន្តោ បសុបិស្សំ, តស្មា មំ រក្ខាហិ។ យថា ចញ្ញេ វនេ មិគាតិ បរិត្តាតូនាតិ, មហារាជ, ឯវំ សោ កបិរាជា មំ អត្តនោ អយោនិសោតិ អយោនិសោមនសិការេន។ ភក្ខោតិ ខាទិតព្ពយុត្តកោ។ អសិតោ ធាតោ សុហិតោ។ សម្ពលន្តិ បាថេយ្យំ។ មត្ថកំ សន្និតាឡយិន្តិ តស្ស វានរិន្ទស្ស មត្ថកំ បហរិំ។ ‘‘សន្និតាឡយ’’ន្តិបិ បាឋោ។ ទុព្ពលោ អហូតិ ន ពលវា អាសិ, យថាធិប្បាយំ ន អគមាសីតិ។
វេគេនាតិ មយា បហដបាសាណវេគេន។ ឧទប្បត្តោតិ ឧដ្ឋិតោ។ មាយ្យោតិ តេន មិត្តទុព្ភិបុរិសេន សិលាយ បវិទ្ធាយ មហាចម្មំ ឆិន្ទិត្វា ឱលម្ពិ, រុហិរំ បគ្ឃរិ។ មហាសត្តោ វេទនាប្បត្តោ ចិន្តេសិ – ‘‘ឥមស្មិំ ឋានេ អញ្ញោ នត្ថិ, ឥទំ ភយំ ឥមំ បុរិសំ និស្សាយ ឧប្បន្ន’’ន្តិ។ សោ មរណភយភីតោ ឱលម្ពន្តំ ចម្មពន្ធំ ហត្ថេន គហេត្វា ឧប្បតិត្វា សាខំ អភិរុយ្ហ តេន បាបបុរិសេន សទ្ធិំ សល្លបន្តោ ‘‘មាយ្យោ ម’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ មាយ្យោ មំ ករិ ភទ្ទន្តេតិ មា អករិ អយ្យោ មំ ភទ្ទន្តេតិ តំ និវារេតិ។ ត្វញ្ច ខោ នាមាតិ ត្វំ នាម ឯវំ មយា បបាតា ឧទ្ធដោ ឯទិសំ ផរុសកម្មំ មយិ ករិ, អហោ តេ អយុត្តំ កតន្តិ។ អហោ វតាតិ តំ គរហន្តោ ឯវមាហ។ តាវទុក្ករការកាតិ មយិ អបរជ្ឈនេន អតិទុក្ករកម្មការក។ បរលោកាវាតិ បរលោកតោ វិយ អានីតោ។ ទុព្ភេយ្យន្តិ ទុព្ភិតព្ពំ វធិតព្ពំ។ វេទនំ កដុកន្តិ ឯវំ សន្តេបិ ត្វំ អធម្មដ្ឋ យាទិសំ វេទនំ អហំ ផុសាមិ, ឯទិសំ វេទនំ កដុកំ មា ផុសិ, តំ បាបកម្មំ ផលំ វេឡុំវ តំ មា វធិ។ ឥតិ មំ, មហារាជ, សោ បិយបុត្តកំ វិយ អនុកម្បិ។
អថ នំ អហំ ឯតទវោចំ – ‘‘អយ្យ, មយា កតំ ទោសំ ហទយេ មា ករិ, មា មំ អសប្បុរិសំ ឯវរូបេ អរញ្ញេ នាសយ, អហំ ទិសាមូឡ្ហោ មគ្គំ ន ជានាមិ, អត្តនា កតំ កម្មំ មា នាសេថ, ជីវិតទានំ មេ ទេថ, អរញ្ញា នីហរិត្វា មនុស្សបថេ ឋបេថា’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ សោ មយា សទ្ធិំ សល្លបន្តោ ‘‘តយិ មេ នត្ថិ វិស្សាសោ’’តិ អាទិមាហ។ តត្ថ តយីតិ ឥតោ បដ្ឋាយ មយ្ហំ តយិ វិស្សាសោ ឯហីតិ, ភោ បុរិស, អហំ តយា សទ្ធិំ មគ្គេន ន គមិស្សាមិ, ត្វំ បន ឯហិ មម បិដ្ឋិតោ អវិទូរេ ទិស្សមានសរីរោវ គច្ឆ, អហំ រុក្ខគ្គេហេវ គមិស្សាមីតិ។ មុត្តោសីតិ អថ សោ មំ, មហារាជ, អរញ្ញា នីហរិត្វា, ភោ បុរិស, វាឡមិគានំ ហត្ថា មុត្តោសិ។ បត្តោសិ មានុសិំ បទន្តិ មនុស្សូបចារំ បត្តោ អាគតោសិ, ឯស តេ មគ្គោ, ឯតេន គច្ឆាតិ អាហ។
គិរិចរោតិ បក្ខល្យាតិ ធោវិត្វា។ តេនាភិសត្តោស្មីតិ សោ អហំ, មហារាជ អដ្ដិតោតិ ឧបទ្ទុតោ។ ឧបាគមិន្តិ ឯកំ រហទំ ឧបគតោស្មិ។ សមបជ្ជថាតិ ជាតោ, ឯវរូបោ ហុត្វា ឧបដ្ឋាសិ។ យាវន្តោតិ យត្តកានិ។ គណ្ឌ ជាយេថាតិ គណ្ឌា ជាយិំសុ។ សោ កិរ បិបាសំ សន្ធារេតុំ អសក្កោន្តោ ឧទកញ្ជលិំ ឧក្ខិបិត្វា ថោកំ បិវិត្វា សេសំ សរីរេ សិញ្ចិ។ អថស្ស តាវទេវ ឧទកពិន្ទុគណនាយ អឌ្ឍពេលុវបក្កប្បមាណា គណ្ឌា ឧដ្ឋហិំសុ, តស្មា ឯវមាហ។ បភិន្នាតិ តេ គណ្ឌា តំ ទិវសមេវ ភិជ្ជិត្វា កុណបា បូតិគន្ធិកា ហុត្វា បុព្ពលោហិតានិ បគ្ឃរិំសុ។ យេន យេនាតិ យេន យេន មគ្គេន។ ឱក្កិតាតិ បូតិគន្ធេន ឱកិណ្ណា បរិក្ខិត្តា បរិវារិតា។ មាស្សុ ឱរេន អាគមាតិ ទុដ្ឋសត្ត ឱរេន មាស្សុ អាគមា, អម្ហាកំ សន្តិកំ មា អាគមីតិ ឯវំ វទន្តា មំ និវារេន្តីតិ អត្ថោ។ សត្ត វស្សានិ ទានិ មេតិ, មហារាជ, តតោ បដ្ឋាយ ឥទានិ សត្ត វស្សានិ មម ឯត្តកំ កាលំ សកំ កម្មំ អនុភោមិ។
ឥតិ សោ អត្តនោ មិត្តទុព្ភិកម្មំ វិត្ថារេត្វា, ‘‘មហារាជ, មញ្ញេវ ឱលោកេត្វា ឯវរូបំ កម្មំ ន កេនចិ កត្តព្ព’’ន្តិ វត្វា ‘‘តំ វោ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ តន្តិ តស្មា។ យស្មា ឯវរូបំ កម្មំ ឯវំ ទុក្ខវិបាកំ, តស្មាតិ អត្ថោ។
២២៣.
‘‘កុដ្ឋី កិលាសី ភវតិ, យោ មិត្តានិធ ទុព្ភតិ;
កាយស្ស ភេទា មិត្តទ្ទុ, និរយំ សោបបជ្ជតី’’តិ។ –
អយំ អភិសម្ពុទ្ធគាថា។ ភិក្ខវេ, យោ ឥធ លោកេ មិត្តានិ ទុព្ភតិ ហិំសតិ, សោ ឯវរូបោ ហោតីតិ អត្ថោ។
តស្សបិ បុរិសស្ស រញ្ញា សទ្ធិំ កថេន្តស្សេវ បថវី វិវរំ អទាសិ។ តង្ខណញ្ញេវ ចវិត្វា អវីចិម្ហិ និព្ពត្តោ។ រាជា តស្មិំ បថវិំ បវិដ្ឋេ ឧយ្យានា និក្ខមិត្វា នគរំ បវិដ្ឋោ។
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ ទេវទត្តោ មយ្ហំ សិលំ បដិវិជ្ឈិយេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា
មហាកបិជាតកវណ្ណនា ឆដ្ឋា។
[៥១៧] ៧. ទករក្ខសជាតកវណ្ណនា
២២៤-២៥៧. សចេ វោ វុយ្ហមានានន្តិ ទករក្ខសជាតកំ។ តំ សព្ពំ មហាឧមង្គជាតកេ អាវិ ភវិស្សតីតិ។
ទករក្ខសជាតកវណ្ណនា សត្តមា។
[៥១៨] ៨. បណ្ឌរនាគរាជជាតកវណ្ណនា
វិកិណ្ណវាចន្តិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ មុសាវាទំ កត្វា ទេវទត្តស្ស បថវិប្បវេសនំ អារព្ភ កថេសិ។ តទា ហិ សត្ថា ភិក្ខូហិ តស្ស អវណ្ណេ កថិតេ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ ទេវទត្តោ មុសាវាទំ កត្វា បថវិំ បវិដ្ឋោយេវា’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ បញ្ចសតវាណិជា នាវាយ សមុទ្ទំ បក្ខន្ទិត្វា សត្តមេ ទិវសេ អតីរទស្សនិយា នាវាយ សមុទ្ទបិដ្ឋេ ភិន្នាយ ឋបេត្វា ឯកំ អវសេសា មច្ឆកច្ឆបភក្ខា អហេសុំ, ឯកោ បន វាតវេគេន ករម្បិយបដ្ដនំ នាម បាបុណិ។ សោ សមុទ្ទតោ ឧត្តរិត្វា នគ្គភោគោ តស្មិំ បដ្ដនេយេវ ភិក្ខាយ ចរិ។ តមេនំ មនុស្សា ‘‘អយំ សមណោ អប្បិច្ឆោ សន្តុដ្ឋោ’’តិ សម្ភាវេត្វា សក្ការំ ករិំសុ។ សោ ‘‘លទ្ធោ មេ ជីវិកូបាយោ’’តិ តេសុ និវាសនបារុបនំ ទេន្តេសុបិ ន ឥច្ឆិ។ តេ ‘‘នត្ថិ ឥតោ ឧត្តរិ អប្បិច្ឆោ សមណោ’’តិ ភិយ្យោ ភិយ្យោ បសីទិត្វា តស្ស អស្សមបទំ កត្វា តត្ថ នំ និវាសាបេសុំ។ សោ ‘‘ករម្បិយអចេលោ’’តិ បញ្ញាយិ។ តស្ស តត្ថ វសន្តស្ស មហាលាភសក្ការោ ឧទបាទិ។
ឯកោ
អថ នំ តតិយទិវសេ អាគន្ត្វា និសិន្នំ, ‘‘នាគរាជ, អជ្ជ តតិយោ ទិវសោ, មម បុច្ឆន្តស្ស កិមត្ថំ ន កថេសី’’តិ អាហ។ ‘‘តុម្ហេ អញ្ញស្ស អាចិក្ខិស្សថា’’តិ ភយេន, ភន្តេតិ។ កស្សចិ ន កថេស្សាមិ, និព្ភយោ កថេហីតិ។ ‘‘តេន ហិ, ភន្តេ, អញ្ញស្ស មា កថយិត្ថា’’តិ បដិញ្ញំ គហេត្វា, ‘‘ភន្តេ, មយំ មហន្តេ មហន្តេ បាសាណេ គិលិត្វា ភារិយា ហុត្វា និបជ្ជិត្វា សុបណ្ណានំ អាគមនកាលេ មុខំ និព្ពាហេត្វា ទន្តេ វិវរិត្វា សុបណ្ណេ ឌំសិតុំ អច្ឆាម, តេ អាគន្ត្វា អម្ហាកំ សីសំ គណ្ហន្តិ, តេសំ អម្ហេ គរុភារេ ហុត្វា និបន្នេ ឧទ្ធរិតុំ វាយមន្តានញ្ញេវ ឧទកំ ឱត្ថរតិ។ តេ សីទន្តា អន្តោឧទកេយេវ មរន្តិ, ឥមិនា ការណេន ពហូ សុបណ្ណា វិនស្សន្តិ, តេសំ អម្ហេ គណ្ហន្តានំ កិំ សីសេន គហិតេន, ពាលា នង្គុដ្ឋេ គហេត្វា អម្ហេ ហេដ្ឋាសីសកេ កត្វា គហិតំ គោចរំ មុខេន ឆឌ្ឌាបេត្វា លហុកេ កត្វា គន្តុំ សក្កោន្តី’’តិ សោ អត្តនោ រហស្សការណំ តស្ស ទុស្សីលស្ស កថេសិ។
អថ តស្មិំ បក្កន្តេ សុបណ្ណរាជា អាគន្ត្វា ករម្បិយអចេលំ វន្ទិត្វា ‘‘កិំ, ភន្តេ, បុច្ឆិតំ តេ នាគរាជស្ស គុយ្ហការណ’’ន្តិ អាហ។ សោ ‘‘អាមាវុសោ’’តិ
២៥៨.
‘‘វិកិណ្ណវាចំ អនិគុយ្ហមន្តំ, អសញ្ញតំ អបរិចក្ខិតារំ;
ភយំ តមន្វេតិ សយំ អពោធំ, នាគំ យថា បណ្ឌរកំ សុបណ្ណោ។
២៥៩.
‘‘យោ គុយ្ហមន្តំ បរិរក្ខណេយ្យំ, មោហា នរោ សំសតិ ហាសមានោ;
តំ ភិន្នមន្តំ ភយមន្វេតិ ខិប្បំ, នាគំ យថា បណ្ឌរកំ សុបណ្ណោ។
២៦០.
‘‘នានុមិត្តោ
សុមិត្តោ ច អសម្ពុទ្ធំ, សម្ពុទ្ធំ វា អនត្ថវា។
២៦១.
‘‘វិស្សាសមាបជ្ជិមហំ អចេលំ, សមណោ អយំ សម្មតោ ភាវិតត្តោ;
តស្សាហមក្ខិំ វិវរិំ គុយ្ហមត្ថំ, អតីតមត្ថោ កបណំ រុទាមិ។
២៦២.
‘‘តស្សាហំ បរមំ ព្រហ្មេ គុយ្ហំ, វាចំ ហិមំ នាសក្ខិំ សំយមេតុំ;
តប្បក្ខតោ ហិ ភយមាគតំ មមំ, អតីតមត្ថោ កបណំ រុទាមិ។
២៦៣.
‘‘យោ
ទោសា ភយា អថវា រាគរត្តា, បល្លត្ថិតោ ពាលោ អសំសយំ សោ។
២៦៤.
‘‘តិរោក្ខវាចោ
អាសីវិសោ ទុម្មុខោត្យាហុ តំ នរំ, អារា អារា សំយមេ តាទិសម្ហា។
២៦៥.
‘‘អន្នំ បានំ កាសិកចន្ទនញ្ច, មនាបិត្ថិយោ មាលមុច្ឆាទនញ្ច;
ឱហាយ គច្ឆាមសេ សព្ពកាមេ, សុបណ្ណ បាណូបគតាវ ត្យម្ហា’’តិ។
តត្ថ វិកិណ្ណវាចន្តិ បត្ថដវចនំ។ អនិគុយ្ហមន្តន្តិ អប្បដិច្ឆន្នមន្តំ។ អសញ្ញតន្តិ កាយទ្វារាទីនិ រក្ខិតុំ អសក្កោន្តំ។ អបរិចក្ខិតារន្តិ ‘‘អយំ មយា កថិតមន្តំ រក្ខិតុំ សក្ខិស្សតិ, ន សក្ខិស្សតី’’តិ បុគ្គលំ ឱលោកេតុំ ឧបបរិក្ខិតុំ អសក្កោន្តំ។ ភយំ តមន្វេតីតិ តំ ឥមេហិ ចតូហិ អង្គេហិ សមន្នាគតំ អពោធំ ទុប្បញ្ញំ បុគ្គលំ សយំកតមេវ ភយំ អន្វេតិ, យថា មំ បណ្ឌរកនាគំ សុបណ្ណោ អន្វាគតោតិ។ សំសតិ ហាសមានោតិ រក្ខិតុំ អសមត្ថស្ស បាបបុរិសស្ស ហាសមានោ កថេតិ។ នានុមិត្តោតិ អនុវត្តនមត្តេន យោ មិត្តោ, ន ហទយេន, សោ គុយ្ហំ អត្ថំ ជានិតុំ នារហតីតិ បរិទេវតិ។ អសម្ពុទ្ធន្តិ អសម្ពុទ្ធន្តោ អជានន្តោ, អប្បញ្ញោតិ អត្ថោ។ សម្ពុទ្ធន្តិ សម្ពុទ្ធន្តោ ជានន្តោ, សប្បញ្ញោតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘យោបិ សុហទយោ មិត្តោ វា អមិត្តោ វា អប្បញ្ញោ សប្បញ្ញោបិ វា យោ អនត្ថវា អនត្ថចរោ, សោបិ គុយ្ហំ វេទិតុំ នារហតេ’’តិ។
សមណោ អយន្តិ អយំ សមណោតិ ច លោកសម្មតោតិ ច ភាវិតត្តោតិ ច មញ្ញមានោ អហំ អក្ខិន្តិ កថេសិំ។ អតីតមត្ថោតិ អតីតត្ថោ, អតិក្កន្តត្ថោ ហុត្វា ឥទានិ កបណំ រុទាមីតិ បរិទេវតិ។ តស្សាតិ តស្ស អចេលកស្ស។ ព្រហ្មេតិ សុបណ្ណំ អាលបតិ។ សំយមេតុន្តិ ឥមំ គុយ្ហវាចំ រហស្សការណំ រក្ខិតុំ នាសក្ខិំ។ តប្បក្ខតោ ហីតិ ឥទានិ ឥទំ ភយំ មម តស្ស អចេលកស្ស បក្ខតោ កោដ្ឋាសតោ សន្តិកា អាគតំ, ឥតិ អតីតត្ថោ សុហទន្តិ ‘‘សុហទោ មម អយ’’ន្តិ មញ្ញមានោ។ ទុក្កុលីនេតិ ទោសាតិ ឯតេហិ ទោសាទីហិ ការណេហិ យោ ឯវរូបំ គុយ្ហំ សំសតិ, សោ ពាលោ អសំសយំ បល្លត្ថិតោ បរិវត្តេត្វា បាបិតោ, ហតោយេវ នាមាតិ អត្ថោ។
តិរោក្ខវាចោតិ អត្តនោ យំ វាចំ កថេតុកាមោ, តស្សា តិរោក្ខកតត្តា បដិច្ឆន្នវាចោ។ អសតំ បវិដ្ឋោតិ អសប្បុរិសានំ អន្តរំ បវិដ្ឋោ អសប្បុរិសេសុ បរិយាបន្នោ។ សង្គតីសុ មុទីរេតីតិ យោ ឯវរូបោ បរេសំ រហស្សំ សុត្វាវ បរិសមជ្ឈេសុ ‘‘អសុកេន អសុកំ នាម កតំ វា វុត្តំ វា’’តិ វាក្យំ ឧទីរេតិ, តំ នរំ ‘‘អាសីវិសោ ទុម្មុខោ បូតិមុខោ’’តិ អាហុ, តាទិសម្ហា បុរិសា អារា អារា សំយមេ, ទូរតោ ទូរតោវ វិរមេយ្យ, បរិវជ្ជេយ្យ នន្តិ អត្ថោ។ មាលមុច្ឆាទនញ្ចាតិ មាលញ្ច ទិព្ពំ ចតុជ្ជាតិយគន្ធញ្ច ឧច្ឆាទនញ្ច។ ឱហាយាតិ ឯតេ ទិព្ពអន្នាទយោ សព្ពកាមេ អជ្ជ មយំ ឱហាយ ឆឌ្ឌេត្វា គមិស្សាម។ សុបណ្ណ, បាណូបគតាវ ត្យម្ហាតិ, ភោ សុបណ្ណ, បាណេហិ ឧបគតាវ តេ អម្ហា, សរណំ នោ ហោហីតិ។
ឯវំ បណ្ឌរកោ អាកាសេ ហេដ្ឋាសីសកោ ឱលម្ពន្តោ អដ្ឋហិ គាថាហិ បរិទេវិ។ សុបណ្ណោ តស្ស បរិទេវនសទ្ទំ សុត្វា, ‘‘នាគរាជ អត្តនោ រហស្សំ អចេលកស្ស កថេត្វា ឥទានិ កិមត្ថំ បរិទេវសី’’តិ តំ គរហិត្វា គាថមាហ –
២៦៦.
‘‘កោ នីធ តិណ្ណំ គរហំ ឧបេតិ, អស្មិំធ លោកេ បាណភូ នាគរាជ;
សមណោ សុបណ្ណោ អថវា ត្វមេវ, កិំការណា បណ្ឌរកគ្គហីតោ’’តិ។
តត្ថ កោ នីធាតិ ឥធ អម្ហេសុ តីសុ ជនេសុ កោ នុ។ អស្មិំធាតិ ឯត្ថ ឥធាតិ និបាតមត្តំ, អស្មិំ លោកេតិ អត្ថោ។ បាណភូតិ បាណភូតោ។ អថវា ត្វមេវាតិ ឧទាហុ ត្វំយេវ។ តត្ថ សមណំ តាវ មា គរហ, សោ ហិ ឧបាយេន តំ រហស្សំ បុច្ឆិ។ សុបណ្ណម្បិ មា គរហ, អហញ្ហិ តវ បច្ចត្ថិកោវ។ បណ្ឌរកគ្គហីតោតិ, សម្ម បណ្ឌរក, ‘‘អហំ កិំការណា សុបណ្ណេន គហិតោ’’តិ ចិន្តេត្វា ច បន អត្តានមេវ គរហ, តយា ហិ រហស្សំ កថេន្តេន អត្តនាវ អត្តនោ អនត្ថោ កតោតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ។
តំ
២៦៧.
‘‘សមណោតិ មេ សម្មតត្តោ អហោសិ, បិយោ ច មេ មនសា ភាវិតត្តោ;
តស្សាហមក្ខិំ
តត្ថ សម្មតត្តោតិ សោ សមណោ មយ្ហំ ‘‘សប្បុរិសោ អយ’’ន្តិ សម្មតភាវោ អហោសិ។ ភាវិតត្តោតិ សម្ភាវិតភាវោ ច មេ អហោសីតិ។
តតោ សុបណ្ណោ ចតស្សោ គាថា អភាសិ –
២៦៨.
‘‘ន ចត្ថិ សត្តោ អមរោ បថព្យា, បញ្ញាវិធា នត្ថិ ន និន្ទិតព្ពា;
សច្ចេន ធម្មេន ធិតិយា ទមេន, អលព្ភមព្យាហរតី នរោ ឥធ។
២៦៩.
‘‘មាតា បិតា បរមា ពន្ធវានំ, នាស្ស តតិយោ អនុកម្បកត្ថិ;
តេសម្បិ គុយ្ហំ បរមំ ន សំសេ, មន្តស្ស ភេទំ បរិសង្កមានោ។
២៧០.
‘‘មាតា បិតា ភគិនី ភាតរោ ច, សហាយា វា យស្ស ហោន្តិ សបក្ខា;
តេសម្បិ គុយ្ហំ បរមំ ន សំសេ, មន្តស្ស ភេទំ បរិសង្កមានោ។
២៧១.
‘‘ភរិយា ចេ បុរិសំ វជ្ជា, កោមារី បិយភាណិនី;
បុត្តរូបយសូបេតា, ញាតិសង្ឃបុរក្ខតា;
តស្សាបិ គុយ្ហំ បរមំ ន សំសេ, មន្តស្ស ភេទំ បរិសង្កមានោ’’តិ។
តត្ថ អមរោតិ អមរណសភាវោ សត្តោ នាម នត្ថិ។ បញ្ញាវិធា នត្ថីតិ ន-ការោ បទសន្ធិករោ, បញ្ញាវិធា អត្ថីតិ អត្ថោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – នាគរាជ បញ្ញាវិធាតិ បញ្ញាសទិសា ន និន្ទិតព្ពា នាម អញ្ញា ធម្មជាតិ នត្ថិ, តំ កស្មា និន្ទសីតិ។ យេសំ បន ‘‘បញ្ញាវិធានម្បិ ន និន្ទិតព្ព’’ន្តិបិ បាឋោ, តេសំ ឧជុកមេវ។ សច្ចេនាតិអាទីសុ វចីសច្ចេន ច សុចរិតធម្មេន ច បញ្ញាសង្ខាតាយ ធិតិយា ច ឥន្ទ្រិយទមេន ច អលព្ភំ ទុល្លភំ អដ្ឋសមាបត្តិមគ្គផលនិព្ពានសង្ខាតម្បិ វិសេសំ អព្យាហរតិ អាវហតិ
បរមាតិ ឯតេ ឧភោ ពន្ធវានំ ឧត្តមពន្ធវា នាម។ នាស្ស តតិយោតិ អស្ស បុគ្គលស្ស មាតាបិតូហិ អញ្ញោ តតិយោ សត្តោ អនុកម្បកោ នាម នត្ថិ, មន្តស្ស ភេទំ បរិសង្កមានោ បណ្ឌិតោ តេសំ មាតាបិតូនម្បិ បរមំ គុយ្ហំ ន សំសេយ្យ, ត្វំ បន មាតាបិតូនម្បិ អកថេតព្ពំ អចេលកស្ស កថេសីតិ អត្ថោ។ សហាយា វាតិ សុហទយមិត្តា វា។ សបក្ខាតិ បេត្តេយ្យមាតុលបិតុច្ឆាទយោ សមានបក្ខា ញាតយោ។ តេសម្បីតិ ឯតេសម្បិ ញាតិមិត្តានំ ន កថេយ្យ, ត្វំ បន អចេលកស្ស កថេសិ, អត្តនោវ កុជ្ឈស្សូតិ ទីបេតិ។ ភរិយា ចេតិ កោមារី បិយភាណិនី បុត្តេហិ ច រូបេន ច យសេន ច ឧបេតា ឯវរូបា ភរិយាបិ ចេ ‘‘អាចិក្ខាហិ មេ តវ គុយ្ហ’’ន្តិ វទេយ្យ, តស្សាបិ ន សំសេយ្យ។
តតោ បរា –
២៧២.
‘‘ន គុយ្ហមត្ថំ វិវរេយ្យ, រក្ខេយ្យ នំ យថា និធិំ;
ន ហិ បាតុកតោ សាធុ, គុយ្ហោ អត្ថោ បជានតា។
២៧៣.
‘‘ថិយា គុយ្ហំ ន សំសេយ្យ, អមិត្តស្ស ច បណ្ឌិតោ;
យោ ចាមិសេន សំហីរោ, ហទយត្ថេនោ ច យោ នរោ។
២៧៤.
‘‘គុយ្ហមត្ថំ អសម្ពុទ្ធំ, សម្ពោធយតិ យោ នរោ;
មន្តភេទភយា តស្ស, ទាសភូតោ តិតិក្ខតិ។
២៧៥.
‘‘យាវន្តោ
តាវន្តោ តស្ស ឧព្ពេគា, តស្មា គុយ្ហំ ន វិស្សជេ;
២៧៦.
‘‘វិវិច្ច ភាសេយ្យ ទិវា រហស្សំ, រត្តិំ គិរំ នាតិវេលំ បមុញ្ចេ;
ឧបស្សុតិកា ហិ សុណន្តិ មន្តំ, តស្មា មន្តោ ខិប្បមុបេតិ ភេទ’’ន្តិ។ –
បញ្ច
តតោ បរាសុ –
២៧៧.
‘‘យថាបិ អស្ស នគរំ មហន្តំ, អទ្វារកំ អាយសំ ភទ្ទសាលំ;
សមន្តខាតាបរិខាឧបេតំ
២៧៨.
‘‘យេ គុយ្ហមន្តា អវិកិណ្ណវាចា, ទឡ្ហា សទត្ថេសុ នរា ទុជិវ្ហ;
អារា អមិត្តា ព្យវជន្តិ តេហិ, អាសីវិសា វា រិវ សត្តុសង្ឃា’’តិ។ –
ទ្វីសុ គាថាសុ ភទ្ទសាលន្តិ អាបណាទីហិ សាលាហិ សម្បន្នំ។ សមន្តខាតាបរិខាឧបេតន្តិ សមន្តខាតាហិ តីហិ បរិខាហិ ឧបគតំ។ ឯវម្បិ មេតិ ឯវម្បិ មយ្ហំ តេ បុរិសា ខាយន្តិ។ កតរេ? យេ ឥធ គុយ្ហមន្តា។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា អទ្វារកស្ស អយោមយនគរស្ស មនុស្សានំ ឧបភោគបរិភោគោ អន្តោវ ហោតិ, ន អព្ភន្តរិមា ពហិ និក្ខមន្តិ, ន ពាហិរា អន្តោ បវិសន្តិ, អបរាបរំ សញ្ចារោ ឆិជ្ជតិ, គុយ្ហមន្តា បុរិសា ឯវរូបា ហោន្តិ, អត្តនោ គុយ្ហំ អត្តនោ អន្តោយេវ ជីរាបេន្តិ, ន អញ្ញស្ស កថេន្តីតិ។ ទឡ្ហា សទត្ថេសូតិ អត្តនោ អត្ថេសុ ថិរា។ ទុជិវ្ហាតិ បណ្ឌរកនាគំ អាលបតិ។ ព្យវជន្តីតិ បដិក្កមន្តិ។ អាសីវិសា វា រិវ សត្តុសង្ឃាតិ ឯត្ថ វាតិ និបាតមត្តំ, អាសីវិសា សត្តុសង្ឃា រិវាតិ អត្ថោ។ យថា អាសីវិសតោ សត្តុសង្ឃា ជីវិតុកាមា មនុស្សា
ឯវំ សុបណ្ណេន ធម្មេ កថិតេ បណ្ឌរកោ អាហ –
២៧៩.
‘‘ហិត្វា ឃរំ បព្ពជិតោ អចេលោ, នគ្គោ មុណ្ឌោ ចរតិ ឃាសហេតុ;
តម្ហិ នុ ខោ វិវរិំ គុយ្ហមត្ថំ, អត្ថា ច ធម្មា ច អបគ្គតាម្ហា។
២៨០.
‘‘កថំករោ ហោតិ សុបណ្ណរាជ, កិំសីលោ កេន វតេន វត្តំ;
សមណោ ចរំ ហិត្វា មមាយិតានិ, កថំករោ សគ្គមុបេតិ ឋាន’’ន្តិ។
តត្ថ ឃាសហេតូតិ និស្សិរិកោ កុច្ឆិបូរណត្ថាយ ខាទនីយភោជនីយេ បរិយេសន្តោ ចរតិ។ អបគ្គតាម្ហាតិ កថំករោតិ កិំសីលោតិ កតរេន អាចារេន សមន្នាគតោ។ កេន វតេនាតិ កតរេន វតសមាទានេន វត្តន្តោ។ សមណោ ចរន្តិ បព្ពជ្ជាយ ចរន្តោ តណ្ហាមមាយិតានិ ហិត្វា កថំ សមិតបាបសមណោ នាម ហោតិ។ សគ្គន្តិ កថំ ករោន្តោ ច សុដ្ឋុ អគ្គំ ទេវនគរំ សោ សមណោ ឧបេតីតិ។
សុបណ្ណោ អាហ –
២៨១.
‘‘ហិរិយា តិតិក្ខាយ ទមេនុបេតោ, អក្កោធនោ បេសុណិយំ បហាយ;
សមណោ ចរំ ហិត្វា មមាយិតានិ, ឯវំករោ សគ្គមុបេតិ ឋាន’’ន្តិ។
តត្ថ ហិរិយាតិ, សម្ម នាគរាជ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធាសមុដ្ឋានេហិ ហិរោត្តប្បេហិ តិតិក្ខាសង្ខាតាយ អធិវាសនខន្តិយា ឥន្ទ្រិយទមេន ច ឧបេតោ អកុជ្ឈនសីលោ បិសុណវាចំ បហាយ តណ្ហាមមាយិតានិ ច ហិត្វា បព្ពជ្ជាយ ចរន្តោ
ឥទំ សុបណ្ណរាជស្ស ធម្មកថំ សុត្វា បណ្ឌរកោ ជីវិតំ យាចន្តោ គាថមាហ –
២៨២.
‘‘មាតាវ បុត្តំ តរុណំ តនុជ្ជំ, សម្ផស្សតា សព្ពគត្តំ ផរេតិ;
ឯវម្បិ មេ ត្វំ បាតុរហុ ទិជិន្ទ, មាតាវ បុត្តំ អនុកម្បមានោ’’តិ។
តស្សត្ថោ – យថា មាតា តនុជំ អត្តនោ សរីរជាតំ តរុណំ បុត្តំ សម្ផស្សតំ ទិស្វា តំ ឧរេ និបជ្ជាបេត្វា ថញ្ញំ បាយេន្តី បុត្តសម្ផស្សេន សព្ពំ អត្តនោ គត្តំ ផរេតិ, នបិ មាតា បុត្តតោ ភាយតិ នបិ បុត្តោ មាតិតោ, ឯវម្បិ មេ ត្វំ បាតុរហុ បាតុភូតោ ទិជិន្ទ ទិជរាជ, តស្មា មាតាវ បុត្តំ មុទុកេន ហទយេន អនុកម្បមានោ មំ បស្ស, ជីវិតំ មេ ទេហីតិ។
អថស្ស សុបណ្ណោ ជីវិតំ ទេន្តោ ឥតរំ គាថមាហ –
២៨៣.
‘‘ហន្ទជ្ជ ត្វំ មុញ្ច វធា ទុជិវ្ហ, តយោ ហិ បុត្តា ន ហិ អញ្ញោ អត្ថិ;
អន្តេវាសី
តត្ថ មុញ្ចាតិ មុច្ច, អយមេវ វា បាឋោ។ ទុជិវ្ហាតិ តំ អាលបតិ។ អញ្ញោតិ អញ្ញោ ចតុត្ថោ បុត្តោ នាម នត្ថិ។ អន្តេវាសីតិ សិប្បំ វា ឧគ្គណ្ហមានោ បញ្ហំ វា សុណន្តោ សន្តិកេ និវុត្ថោ។ ទិន្នកោតិ ‘‘អយំ តេ បុត្តោ ហោតូ’’តិ បរេហិ ទិន្នោ។ រជ្ជស្សូតិ អភិរមស្សុ។ អញ្ញតរោតិ តីសុ បុត្តេសុ អញ្ញតរោ អន្តេវាសី បុត្តោ មេ ត្វំ ជាតោតិ ទីបេតិ។
ឯវញ្ច បន វត្វា អាកាសា ឱតរិត្វា តំ ភូមិយំ បតិដ្ឋាបេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
២៨៤.
‘‘ឥច្ចេវ
មុត្តជ្ជ ត្វំ សព្ពភយាតិវត្តោ, ថលូទកេ ហោហិ មយាភិគុត្តោ។
២៨៥.
‘‘អាតង្កិនំ យថា កុសលោ ភិសក្កោ, បិបាសិតានំ រហទោវ សីតោ;
វេស្មំ យថា ហិមសីតដ្ដិតានំ, ឯវម្បិ តេ សរណមហំ ភវាមី’’តិ។
តត្ថ ឥច្ចេវ វាក្យន្តិ ឥតិ ឯវំ វចនំ វត្វា តំ នាគរាជំ វិស្សជ្ជិ។ ភុម្យន្តិ សោ សយម្បិ ភូមិយំ បតិដ្ឋាយ ទិជោ តំ ទុជិវ្ហំ សមស្សាសេន្តោ មុត្តោ អជ្ជ ត្វំ ឥតោ បដ្ឋាយ សព្ពភយានិ អតិវត្តោ ថលេ ច ឧទកេ ច មយា អភិគុត្តោ រក្ខិតោ ហោហីតិ អាហ។ អាតង្កិនន្តិ គិលានានំ។ ឯវម្បិ តេតិ ឯវំ អហំ តវ សរណំ ភវាមិ។
គច្ឆ ត្វន្តិ ឧយ្យោជេសិ។ សោ នាគរាជា នាគភវនំ បាវិសិ។ ឥតរោបិ សុបណ្ណភវនំ គន្ត្វា ‘‘មយា បណ្ឌរកនាគោ សបថំ កត្វា សទ្ទហាបេត្វា វិស្សជ្ជិតោ, កីទិសំ នុ ខោ មយិ តស្ស ហទយំ, វីមំសិស្សាមិ ន’’ន្តិ នាគភវនំ គន្ត្វា សុបណ្ណវាតំ អកាសិ។ តំ ទិស្វា នាគោ ‘‘សុបណ្ណរាជា មំ គហេតុំ អាគតោ ភវិស្សតី’’តិ មញ្ញមានោ ព្យាមសហស្សមត្តំ អត្តភាវំ មាបេត្វា បាសាណេ ច វាលុកញ្ច គិលិត្វា ភារិយោ ហុត្វា
២៨៦.
‘‘សន្ធិំ កត្វា អមិត្តេន, អណ្ឌជេន ជលាពុជ;
វិវរិយ ទាឋំ សេសិ, កុតោ តំ ភយមាគត’’ន្តិ។
តំ សុត្វា
២៨៧.
‘‘សង្កេថេវ អមិត្តស្មិំ, មិត្តស្មិម្បិ ន វិស្សសេ;
អភយា ភយមុប្បន្នំ, អបិ មូលានិ កន្តតិ។
២៨៨.
‘‘កថំ នុ វិស្សសេ ត្យម្ហិ, យេនាសិ កលហោ កតោ;
និច្ចយត្តេន ឋាតព្ពំ, សោ ទិសព្ភិ ន រជ្ជតិ។
២៨៩.
‘‘វិស្សាសយេ
តថា តថា វិញ្ញូ បរក្កមេយ្យ, យថា យថា ភាវំ បរោ ន ជញ្ញា’’តិ។
តត្ថ អភយាតិ អភយដ្ឋានភូតា មិត្តម្ហា ភយំ ឧប្បន្នំ ជីវិតសង្ខាតានិ មូលានេវ កន្តតិ។ ត្យម្ហីតិ តស្មិំ។ យេនាសីតិ យេន សទ្ធិំ កលហោ កតោ អហោសិ។ និច្ចយត្តេនាតិ និច្ចបដិយត្តេន។ សោ ទិសព្ភិ ន រជ្ជតីតិ យោ និច្ចយត្តេន អភិតិដ្ឋតិ, សោ អត្តនោ សត្តូហិ សទ្ធិំ វិស្សាសវសេន ន រជ្ជតិ, តតោ តេសំ យថាកាមករណីយោ ន ហោតីតិ អត្ថោ។ វិស្សាសយេតិ បរំ អត្តនិ វិស្សាសយេ, តំ បន សយំ ន វិស្សសេយ្យ។ បរេន អសង្កិតោ អត្តនា ច សោ សង្កិតោ ភវេយ្យ។ ភាវំ បរោតិ យថា យថា បណ្ឌិតោ បរក្កមតិ, តថា តថា តស្ស បរោ ភាវំ ន ជានាតិ, តស្មា បណ្ឌិតេន វីរិយំ កាតព្ពមេវាតិ ទីបេតិ។
ឥតិ តេ អញ្ញមញ្ញំ សល្លបិត្វា សមគ្គា សម្មោទមានា ឧភោបិ អចេលកស្ស អស្សមំ អគមិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –
២៩០.
‘‘តេ ទេវវណ្ណា សុខុមាលរូបា, ឧភោ សមា សុជយា បុញ្ញខន្ធា;
ឧបាគមុំ
តត្ថ សមាតិ សមានរូបា សទិសសណ្ឋានា ហុត្វា។ សុជយាតិ សុវយា បរិសុទ្ធា, អយមេវ វា បាឋោ។ បុញ្ញខន្ធាតិ កតកុសលតាយ បុញ្ញក្ខន្ធា វិយ។ មិស្សីភូតាតិ ហត្ថេន ហត្ថំ គហេត្វា កាយមិស្សីភាវំ ឧបគតា។ អស្សវាហាវ នាគាតិ ធុរេ យុត្តកា រថវាហា ទ្វេ អស្សា វិយ បុរិសនាគា តស្ស អស្សមំ អគមិំសុ។
គន្ត្វា
២៩១.
‘‘តតោ
មុត្តជ្ជហំ សព្ពភយាតិវត្តោ, ន ហិ នូន តុយ្ហំ មនសោ បិយម្ហា’’តិ។
តត្ថ បិយម្ហាតិ ទុស្សីលនគ្គភោគ្គមុសាវាទិ នូន មយំ តវ មនសោ ន បិយា អហុម្ហាតិ បរិភាសិ។
តតោ អចេលោ ឥតរំ គាថមាហ –
២៩២.
‘‘បិយោ ហិ មេ អាសិ សុបណ្ណរាជា, អសំសយំ បណ្ឌរកេន សច្ចំ;
សោ រាគរត្តោវ អកាសិមេតំ, បាបកម្មំ សម្បជានោ ន មោហា’’តិ។
តត្ថ បណ្ឌរកេនាតិ តយា បណ្ឌរកេន សោ មម បិយតរោ អហោសិ, សច្ចមេតំ។ សោតិ សោ អហំ តស្មិំ សុបណ្ណេ រាគេន រត្តោ ហុត្វា ឯតំ បាបកម្មំ ជានន្តោវ អកាសិំ, ន មោហេន អជានន្តោតិ។
តំ សុត្វា នាគរាជា ទ្វេ គាថា អភាសិ –
២៩៣.
‘‘ន មេ បិយំ អប្បិយំ វាបិ ហោតិ, សម្បស្សតោ លោកមិមំ បរញ្ច;
សុសញ្ញតានញ្ហិ វិយញ្ជនេន, អសញ្ញតោ លោកមិមំ ចរាសិ។
២៩៤.
‘‘អរិយាវកាសោសិ
កណ្ហាភិជាតិកោសិ អនរិយរូបោ, បាបំ ពហុំ ទុច្ចរិតំ អចារី’’តិ។
តត្ថ ន មេតិ អម្ភោ ទុស្សីលនគ្គមុសាវាទិ បព្ពជិតស្ស ហិ ឥមញ្ច បរញ្ច លោកំ សម្បស្សតោ បិយំ វា មេ អប្បិយំ វាបិ មេតិ ន ហោតិ, ត្វំ បន សុសញ្ញតានំ សីលវន្តានំ ព្យញ្ជនេន បព្ពជិតលិង្គេន អសញ្ញតោ ហុត្វា ឥមំ លោកំ វញ្ចេន្តោ ចរសិ។ អរិយាវកាសោសីតិ អរិយបដិរូបកោសិ អសញ្ញតោតិ កណ្ហាភិជាតិកោតិ កាឡកសភាវោ។ អនរិយរូបោតិ អហិរិកសភាវោ។ អចារីតិ អកាសិ។
ឥតិ តំ គរហិត្វា ឥទានិ អភិសបន្តោ ឥមំ គាថមាហ –
២៩៥.
‘‘អទុដ្ឋស្ស តុវំ ទុព្ភិ, ទុព្ភី ច បិសុណោ ចសិ;
ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, មុទ្ធា តេ ផលតុ សត្តធា’’តិ។
តស្សត្ថោ – អម្ភោ ទុព្ភិ ត្វំ អទុដ្ឋស្ស មិត្តស្ស ទុព្ភី ចាសិ, បិសុណោ ចាសិ, ឯតេន សច្ចវជ្ជេន មុទ្ធា តេ សត្តធា ផលតូតិ។
ឥតិ នាគរាជស្ស សបន្តស្សេវ អចេលកស្ស សីសំ សត្តធា ផលិ។ និសិន្នដ្ឋានេយេវស្ស ភូមិ វិវរំ អទាសិ។ សោ បថវិំ បវិសិត្វា អវីចិម្ហិ និព្ពត្តិ, នាគរាជសុបណ្ណរាជានោបិ អត្តនោ ភវនមេវ អគមិំសុ។ សត្ថា តស្ស បថវិំ បវិដ្ឋភាវំ បកាសេន្តោ ឱសានគាថមាហ –
២៩៦.
‘‘តស្មា ហិ មិត្តានំ ន ទុព្ភិតព្ពំ, មិត្តទុព្ភា បាបិយោ នត្ថិ អញ្ញោ;
អាសិត្តសត្តោ និហតោ បថព្យា, ឥន្ទស្ស វាក្យេន ហិ សំវរោ ហតោ’’តិ។
តត្ថ តស្មាតិ យស្មា មិត្តទុព្ភិកម្មស្ស ផរុសោ វិបាកោ, តស្មា។ អាសិត្តសត្តោតិ អាសិត្តវិសេន សត្តោ។ ឥន្ទស្សាតិ នាគិន្ទស្ស វាក្យេន។ សំវរោតិ ‘‘អហំ សំវរេ ឋិតោស្មី’’តិ បដិញ្ញាយ ឯវំ បញ្ញាតោ អាជីវកោ ហតោតិ។
សត្ថា
បណ្ឌរនាគរាជជាតកវណ្ណនា អដ្ឋមា។
[៥១៩] ៩. សម្ពុលាជាតកវណ្ណនា
កា វេធមានាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ មល្លិកំ ទេវិំ អារព្ភ កថេសិ។ វត្ថុ កុម្មាសបិណ្ឌិជាតកេ (ជា. ១.៧.១៤២ អាទយោ) វិត្ថារិតមេវ។ សា បន តថាគតស្ស តិណ្ណំ កុម្មាសបិណ្ឌិកានំ ទានានុភាវេន តំ ទិវសញ្ញេវ រញ្ញោ អគ្គមហេសិភាវំ បត្វា បុព្ពុដ្ឋាយិតាទីហិ បញ្ចហិ កល្យាណធម្មេហិ សមន្នាគតា ញាណសម្បន្នា ពុទ្ធុបដ្ឋាយិកា បតិទេវតា អហោសិ។ តស្សា បតិទេវតាភាវោ សកលនគរេ បាកដោ អហោសិ។ អថេកទិវសំ ធម្មសភាយំ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ – ‘‘អាវុសោ, មល្លិកា ទេវី កិរ វត្តសម្បន្នា ញាណសម្បន្នា បតិទេវតា’’តិ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបេសា វត្តសម្បន្នា បតិទេវតាយេវា’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តស្ស រញ្ញោ សោត្ថិសេនោ នាម បុត្តោ អហោសិ។ តំ រាជា វយប្បត្តំ ឧបរជ្ជេ បតិដ្ឋបេសិ, សម្ពុលា នាមស្ស អគ្គមហេសី អហោសិ ឧត្តមរូបធរា សរីរប្បភាសម្បន្នា, និវាតេ ជលមានា ទីបសិខា វិយ ខាយតិ។ អបរភាគេ សោត្ថិសេនស្ស សរីរេ កុដ្ឋំ ឧប្បជ្ជតិ, វេជ្ជា តិកិច្ឆិតុំ នាសក្ខិំសុ។ សោ ភិជ្ជមានេ កុដ្ឋេ បដិកូលោ ហុត្វា វិប្បដិសារំ បត្វា ‘‘កោ មេ រជ្ជេន អត្ថោ, អរញ្ញេ អនាថមរណំ មរិស្សាមី’’តិ រញ្ញោ អារោចាបេត្វា ឥត្ថាគារំ ឆឌ្ឌេត្វា និក្ខមិ។ សម្ពុលា ពហូហិ ឧបាយេហិ និវត្តិយមានាបិ អនិវត្តិត្វាវ ‘‘អហំ តំ សាមិកំ អរញ្ញេ បដិជគ្គិស្សាមី’’តិ វត្វា សទ្ធិញ្ញេវ និក្ខមិ។ សោ អរញ្ញំ បវិសិត្វា សុលភមូលផលាផលេ ឆាយូទកសម្បន្នេ បទេសេ បណ្ណសាលំ កត្វា វាសំ កប្បេសិ។ រាជធីតា តំ បដិជគ្គិ។ កថំ? សា ហិ បាតោ វុដ្ឋាយ អស្សមបទំ សម្មជ្ជិត្វា បានីយបរិភោជនីយំ ឧបដ្ឋបេត្វា ទន្តកដ្ឋញ្ច
សា
២៩៧.
‘‘កា វេធមានា គិរិកន្ទរាយំ, ឯកា តុវំ តិដ្ឋសិ សំហិតូរុ;
បុដ្ឋាសិ មេ បាណិបមេយ្យមជ្ឈេ, អក្ខាហិ មេ នាមញ្ច ពន្ធវេ ច។
២៩៨.
‘‘ឱភាសយំ វនំ រម្មំ, សីហព្យគ្ឃនិសេវិតំ;
កា វា ត្វមសិ កល្យាណិ, កស្ស វា ត្វំ សុមជ្ឈិមេ;
អភិវាទេមិ តំ ភទ្ទេ, ទានវាហំ នមត្ថុ តេ’’តិ។
តត្ថ កា វេធមានាតិ ន្ហានមត្តតាយ សីតភាវេន កម្បមានា។ សំហិតូរូតិ សម្បិណ្ឌិតូរុ ឧត្តមឩរុលក្ខណេ។ បាណិបមេយ្យមជ្ឈេតិ កា វា ត្វន្តិ កា នាម វា ត្វំ ភវសិ។ អភិវាទេមីតិ វន្ទាមិ។ ទានវាហន្តិ អហំ ឯកោ ទានវោ, អយំ នមក្ការោ តវ អត្ថុ, អញ្ជលិំ តេ បគ្គណ្ហាមីតិ អវច។
សា តស្ស វចនំ សុត្វា តិស្សោ គាថា អភាសិ –
២៩៩.
‘‘យោ បុត្តោ កាសិរាជស្ស, សោត្ថិសេនោតិ តំ វិទូ;
តស្សាហំ សម្ពុលា ភរិយា, ឯវំ ជានាហិ ទានវ;
អភិវាទេមិ តំ ភន្តេ, សម្ពុលាហំ នមត្ថុ តេ។
៣០០.
‘‘វេទេហបុត្តោ ភទ្ទន្តេ, វនេ វសតិ អាតុរោ;
តមហំ រោគសម្មត្តំ, ឯកា ឯកំ ឧបដ្ឋហំ។
៣០១.
‘‘អហញ្ច
យទាហរាមិ តំ ភក្ខោ, តស្ស នូនជ្ជ នាធតី’’តិ។
តត្ថ វេទេហបុត្តោតិ វេទេហរាជធីតាយ បុត្តោ។ រោគសម្មត្តន្តិ រោគបីឡិតំ។ ឧបដ្ឋហន្តិ ឧបដ្ឋហាមិ បដិជគ្គាមិ។ ‘‘ឧបដ្ឋិតា’’តិបិ បាឋោ។ វនមុញ្ឆាយាតិ វនំ ឧញ្ឆេត្វា ឧញ្ឆាចរិយំ ចរិត្វា។ មធុមំសន្តិ និម្មក្ខិកំ មធុញ្ច មិគាពិលមំសញ្ច សីហព្យគ្ឃមិគេហិ ខាទិតមំសតោ អតិរិត្តកោដ្ឋាសំ។ តំ ភក្ខោតិ យំ អហំ អាហរាមិ, តំ ភក្ខោវ សោ មម សាមិកោ។ តស្ស នូនជ្ជាតិ តស្ស មញ្ញេ អជ្ជ អាហារំ អលភមានស្ស សរីរំ អាតបេ បក្ខិត្តបទុមំ វិយ នាធតិ ឧបតប្បតិ មិលាយតិ។
តតោ បរំ ទានវស្ស ច តស្សា ច វចនបដិវចនគាថាយោ ហោន្តិ –
៣០២.
‘‘កិំ វនេ រាជបុត្តេន, អាតុរេន ករិស្សសិ;
សម្ពុលេ បរិចិណ្ណេន, អហំ ភត្តា ភវាមិ តេ។
៣០៣.
‘‘សោកដ្ដាយ ទុរត្តាយ, កិំ រូបំ វិជ្ជតេ មម;
អញ្ញំ បរិយេស ភទ្ទន្តេ, អភិរូបតរំ មយា។
៣០៤.
‘‘ឯហិមំ គិរិមារុយ្ហ, ភរិយា មេ ចតុស្សតា;
តាសំ ត្វំ បវរា ហោហិ, សព្ពកាមសមិទ្ធិនី។
៣០៥.
‘‘នូន តារកវណ្ណាភេ, យំ កិញ្ចិ មនសិច្ឆសិ;
សព្ពំ តំ បចុរំ មយ្ហំ, រមស្ស្វជ្ជ មយា សហ។
៣០៦.
‘‘នោ
អលំ ត្វំ បាតរាសាយ, បណ្ហេ ភក្ខា ភវិស្សសិ។
៣០៧.
‘‘តញ្ច សត្តជដោ លុទ្ទោ, កឡារោ បុរិសាទកោ;
វនេ នាថំ អបស្សន្តិំ, សម្ពុលំ អគ្គហី ភុជេ។
៣០៨.
‘‘អធិបន្នា បិសាចេន, លុទ្ទេនាមិសចក្ខុនា;
សា ច សត្តុវសំ បត្តា, បតិមេវានុសោចតិ។
៣០៩.
‘‘ន
យញ្ច មេ អយ្យបុត្តស្ស, មនោ ហេស្សតិ អញ្ញថា។
៣១០.
‘‘ន សន្តិ ទេវា បវសន្តិ នូន, ន ហិ នូន សន្តិ ឥធ លោកបាលា;
សហសា ករោន្តានមសញ្ញតានំ, ន ហិ នូន សន្តិ បដិសេធិតារោ’’តិ។
តត្ថ បរិចិណ្ណេនាតិ តេន អាតុរេន បរិចិណ្ណេន កិំ ករិស្សសិ។ សោកដ្ដាយាតិ សោកាតុរាយ។ ‘‘សោកដ្ឋាយា’’តិបិ បាឋោ, សោកេ ឋិតាយាតិ អត្ថោ។ ទុរត្តាយាតិ ទុគ្គតកបណភាវប្បត្តាយ អត្តភាវាយ។ ឯហិមន្តិ មា ត្វំ ទុរត្តាម្ហីតិ ចិន្តយិ, ឯតំ មម គិរិម្ហិ ទិព្ពវិមានំ, ឯហិ ឥមំ គិរិំ អារុហ។ ចតុស្សតាតិ តស្មិំ មេ វិមានេ អបរាបិ ចតុស្សតា ភរិយាយោ អត្ថិ។ សព្ពំ តន្តិ យំ កិញ្ចិ ឧបភោគបរិភោគវត្ថាភរណាទិកំ ឥច្ឆសិ, សព្ពំ តំ នូន មយ្ហំ បចុរំ ពហុំ សុលភំ, តស្មា មា កបណាម្ហីតិ ចិន្តយិ, ឯហិ មយា សហ រមស្សូតិ វទតិ។
មហេសេយ្យន្តិ, ‘‘ភទ្ទេ, សម្ពុលេ នោ ចេ មេ ត្វំ មហេសិភាវំ ការេស្សសិ, បរិយត្តា ត្វំ មម បាតរាសាយ, តេន តំ ពលក្ការេន វិមានំ នេស្សាមិ, តត្រ មំ អសង្គណ្ហន្តី មម ស្វេ បាតោវ ភក្ខា ភវិស្សសី’’តិ ឯវំ វត្វា សោ សត្តហិ ជដាហិ សមន្នាគតោ លុទ្ទកោ ទារុណោ និក្ខន្តទន្តោ តំ តស្មិំ វនេ កិញ្ចិ អត្តនោ នាថំ អបស្សន្តិំ សម្ពុលំ ភុជេ អគ្គហេសិ។ អធិបន្នាតិ អជ្ឈោត្ថដា។ អាមិសចក្ខុនាតិ កិលេសលោលេន។ បតិមេវាតិ អត្តនោ អចិន្តេត្វា បតិមេវ អនុសោចតិ។ មនោ ហេស្សតីតិ មំ ចិរាយន្តិំ វិទិត្វា អញ្ញថា ចិត្តំ ភវិស្សតិ។ ន សន្តិ ទេវាតិ ឥទំ សា ទានវេន ភុជេ គហិតា ទេវតុជ្ឈាបនំ ករោន្តី អាហ។ លោកបាលាតិ ឯវរូបានំ សីលវន្តីនំ បតិទេវតានំ បាលកា លោកបាលា នូន ឥធ លោកេ ន សន្តីតិ បរិទេវតិ។
អថស្សា
៣១១.
‘‘ឥត្ថីនមេសា
តញ្ចេ តុវំ រក្ខសាទេសិ កញ្ញំ, មុទ្ធា ច ហិ សត្តធា តេ ផលេយ្យ;
មា ត្វំ ទហី មុញ្ច បតិព្ពតាយា’’តិ។
តត្ថ សន្តាតិ ឧបសន្តា, អថ វា បណ្ឌិតា ញាណសម្បន្នា។ សមាតិ កាយវិសមាទិវិរហិតា។ អទេសីតិ ខាទសិ។ ផលេយ្យាតិ ឥមិនា មេ ឥន្ទវជិរេន បហរិត្វា មុទ្ធា ភិជ្ជេថ។ មា ត្វំ ទហីតិ ត្វំ ឥមំ បតិព្ពតំ មា តាបេយ្យាសីតិ។
តំ សុត្វា ទានវោ សម្ពុលំ វិស្សជ្ជេសិ។ សក្កោ ‘‘បុនបិ ឯស ឯវរូបំ ករេយ្យា’’តិ ចិន្តេត្វា ទានវំ ទេវសង្ខលិកាយ ពន្ធិត្វា បុន អនាគមនាយ តតិយេ បព្ពតន្តរេ វិស្សជ្ជេសិ, រាជធីតរំ អប្បមាទេន ឱវទិត្វា សកដ្ឋានមេវ គតោ។ រាជធីតាបិ អត្ថង្គតេ សូរិយេ ចន្ទាលោកេន អស្សមំ បាបុណិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អដ្ឋ គាថា អភាសិ –
៣១២.
‘‘សា ច អស្សមមាគច្ឆិ, បមុត្តា បុរិសាទកា;
នីឡំ បឡិនំ សកុណីវ, គតសិង្គំវ អាលយំ។
៣១៣.
‘‘សា តត្ថ បរិទេវេសិ, រាជបុត្តី យសស្សិនី;
សម្ពុលា ឧតុមត្តក្ខា, វនេ នាថំ អបស្សន្តី។
៣១៤.
‘‘សមណេ ព្រាហ្មណេ វន្ទេ, សម្បន្នចរណេ ឥសេ;
រាជបុត្តំ អបស្សន្តី, តុម្ហំម្ហិ សរណំ គតា។
៣១៥.
‘‘វន្ទេ សីហេ ច ព្យគ្ឃេ ច, យេ ច អញ្ញេ វនេ មិគា;
រាជបុត្តំ អបស្សន្តី, តុម្ហំម្ហិ សរណំ គតា។
៣១៦.
‘‘តិណា លតានិ ឱសឈោ, បព្ពតានិ វនានិ ច;
រាជបុត្តំ អបស្សន្តី, តុម្ហំម្ហិ សរណំ គតា។
៣១៧.
‘‘វន្ទេ ឥន្ទីវរីសាមំ, រត្តិំ នក្ខត្តមាលិនិំ;
រាជបុត្តំ អបស្សន្តី, តុម្ហំម្ហិ សរណំ គតា។
៣១៨.
‘‘វន្ទេ
រាជបុត្តំ អបស្សន្តី, តុម្ហំម្ហិ សរណំ គតា។
៣១៩.
‘‘វន្ទេ អហំ បព្ពតរាជសេដ្ឋំ, ហិមវន្តំ សិលុច្ចយំ;
រាជបុត្តំ អបស្សន្តី, តុម្ហំម្ហិ សរណំ គតា’’តិ។
តត្ថ នីឡំ បឡិនំ សកុណីវាតិ យថា សកុណិកា មុខតុណ្ឌកេន គោចរំ គហេត្វា កេនចិ ឧបទ្ទវេន សកុណបោតកានំ បឡិនត្តា បឡិនំ សកុណិនីឡំ អាគច្ឆេយ្យ, យថា វា គតសិង្គំ និក្ខន្តវច្ឆកំ អាលយំ សុញ្ញំ វច្ឆកសាលំ វច្ឆគិទ្ធិនី ធេនុ អាគច្ឆេយ្យ, ឯវំ សុញ្ញំ អស្សមំ អាគច្ឆីតិ អត្ថោ។ តទា ហិ សោត្ថិសេនោ សម្ពុលាយ ចិរមានាយ ‘‘ឥត្ថិយោ នាម លោលា, បច្ចាមិត្តម្បិ មេ គហេត្វា អាគច្ឆេយ្យា’’តិ បរិសង្កន្តោ បណ្ណសាលតោ និក្ខមិត្វា គច្ឆន្តរំ បវិសិត្វា និសីទិ។ តេនេតំ វុត្តំ។ ឧតុមត្តក្ខាតិ សោកវេគសញ្ជាតេន ឧណ្ហេន ឧតុនា មន្ទលោចនា។ អបស្សន្តីតិ តស្មិំ វនេ នាថំ អត្តនោ បតិំ អបស្សន្តី ឥតោ ចិតោ ច សន្ធាវមានា បរិទេវេសិ។
តត្ថ សមណេ ព្រាហ្មណេតិ សមិតបាបពាហិតបាបេ សមណេ ព្រាហ្មណេ។ សម្បន្នចរណេតិ សហ សីលេន អដ្ឋន្នំ សមាបត្តីនំ វសេន ច សម្បន្នចរណេ ឥសេ វន្ទេតិ ឯវំ វត្វា រាជបុត្តំ អបស្សន្តី តុម្ហាកំ សរណំ គតា អម្ហិ។ សចេ មេ សាមិកស្ស និសិន្នដ្ឋានំ ជានាថ, អាចិក្ខថាតិ បរិទេវេសីតិ អត្ថោ។ សេសគាថាសុបិ ឯសេវ នយោ។ តិណា លតានិ ឱសឈោតិ អន្តោផេគ្គុពហិសារតិណានិ ច លតានិ ច អន្តោសារឱសធិយោ ច។ ឥមំ គាថំ តិណាទីសុ និព្ពត្តទេវតា សន្ធាយាហ។ ឥន្ទីវរីសាមន្តិ ឥន្ទីវរីបុប្ផសមានវណ្ណំ។ នក្ខត្តមាលិនិន្តិ នក្ខត្តបដិបាដិសមន្នាគតំ។ តុម្ហំម្ហីតិ រត្តិំ សន្ធាយ តម្បិ អម្ហីតិ អាហ។ ភាគីរថិំ គង្គន្តិ ឯវំបរិយាយនាមិកំ គង្គំ។ សវន្តីនន្តិ អញ្ញាសំ ពហូនំ នទីនំ បដិគ្គាហិកំ។ គង្គាយ និព្ពត្តទេវតំ សន្ធាយេវមាហ។ ហិមវន្តេបិ ឯសេវ នយោ។
តំ ឯវំ បរិទេវមានំ ទិស្វា សោត្ថិសេនោ ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ អតិវិយ បរិទេវតិ, ន ខោ បនស្សា ភាវំ ជានាមិ, សចេ មយិ សិនេហេន ឯវំ ករោតិ
៣២០.
‘‘អតិសាយំ វតាគញ្ឆិ, រាជបុត្តិ យសស្សិនិ;
កេន នុជ្ជ សមាគច្ឆិ, កោ តេ បិយតរោ មយា’’តិ។
អថ នំ សា ‘‘អហំ, អយ្យបុត្ត, ផលាផលានិ អាទាយ អាគច្ឆន្តី ឯកំ ទានវំ បស្សិំ, សោ មយិ បដិពទ្ធចិត្តោ ហុត្វា មំ ហត្ថេ គណ្ហិត្វា ‘សចេ មម វចនំ ន ករោសិ, ខាទិស្សាមិ ត’ន្តិ អាហ, អហំ តាយ វេលាយ តញ្ញេវ អនុសោចន្តី ឯវំ បរិទេវិ’’ន្តិ វត្វា គាថមាហ –
៣២១.
‘‘ឥទំ ខោហំ តទាវោចំ, គហិតា តេន សត្តុនា;
ន មេ ឥទំ តថា ទុក្ខំ, យំ មំ ខាទេយ្យ រក្ខសោ;
យញ្ច មេ អយ្យបុត្តស្ស, មនោ ហេស្សតិ អញ្ញថា’’តិ។
អថស្ស សេសម្បិ បវត្តិំ អារោចេន្តី ‘‘តេន បនាហំ, ទេវ, ទានវេន គហិតា អត្តានំ វិស្សជ្ជាបេតុំ អសក្កោន្តី ទេវតុជ្ឈាបនកម្មំ អកាសិំ, អថ សក្កោ វជិរហត្ថោ អាគន្ត្វា អាកាសេ ឋិតោ ទានវំ សន្តជ្ជេត្វា មំ វិស្សជ្ជាបេត្វា តំ ទេវសង្ខលិកាយ ពន្ធិត្វា តតិយេ បព្ពតន្តរេ ខិបិត្វា បក្កាមិ, ឯវាហំ សក្កំ និស្សាយ ជីវិតំ លភិ’’ន្តិ អាហ។ តំ សុត្វា សោត្ថិសេនោ, ‘‘ភទ្ទេ, ហោតុ, មាតុគាមស្ស អន្តរេ សច្ចំ នាម ទុល្លភំ, ហិមវន្តេ ហិ ពហូ វនចរកតាបសវិជ្ជាធរាទយោ សន្តិ, កោ តុយ្ហំ សទ្ទហិស្សតី’’តិ វត្វា គាថមាហ –
៣២២.
‘‘ចោរីនំ ពហុពុទ្ធីនំ, យាសុ សច្ចំ សុទុល្លភំ;
ថីនំ ភាវោ ទុរាជានោ, មច្ឆស្សេវោទកេ គត’’ន្តិ។
សា តស្ស វចនំ សុត្វា, ‘‘អយ្យបុត្ត, អហំ តំ អសទ្ទហន្តំ មម សច្ចពលេនេវ តិកិច្ឆិស្សាមី’’តិ ឧទកស្ស កលសំ បូរេត្វា សច្ចកិរិយំ កត្វា តស្ស សីសេ ឧទកំ អាសិញ្ចន្តី គាថមាហ –
៣២៣.
‘‘តថា
យថាហំ នាភិជានាមិ, អញ្ញំ បិយតរំ តយា;
ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, ព្យាធិ តេ វូបសម្មតូ’’តិ។
តត្ថ តថា-សទ្ទោ ‘‘ចេ មម’’ន្តិ ឥមិនា សទ្ធិំ យោជេតព្ពោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថាហំ វទាមិ, តថា ចេ មម វចនំ សច្ចំ, អថ មំ ឥទានិបិ បាលេតុ, អាយតិម្បិ បាលេស្សតិ, ឥទានិ មេ វចនំ សុណាថ ‘‘យថាហំ នាភិជានាមី’’តិ។ បោត្ថកេសុ បន ‘‘តថា មំ សច្ចំ បាលេតី’’តិ លិខិតំ, តំ អដ្ឋកថាយំ នត្ថិ។
ឯវំ តាយ សច្ចកិរិយំ កត្វា ឧទកេ អាសិត្តមត្តេយេវ សោត្ថិសេនស្ស កុដ្ឋំ អម្ពិលេន ធោតំ វិយ តម្ពមលំ តាវទេវ អបគច្ឆិ។ តេ កតិបាហំ តត្ថ វសិត្វា អរញ្ញា និក្ខម្ម ពារាណសិំ បត្វា ឧយ្យានំ បវិសិំសុ។ រាជា តេសំ អាគតភាវំ ញត្វា ឧយ្យានំ គន្ត្វា តត្ថេវ សោត្ថិសេនស្ស ឆត្តំ ឧស្សាបេត្វា សម្ពុលំ អគ្គមហេសិដ្ឋានេ អភិសិញ្ចាបេត្វា នគរំ បវេសេត្វា សយំ ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ឧយ្យានេ វាសំ កប្បេសិ, រាជនិវេសនេយេវ ច និពទ្ធំ ភុញ្ជិ។ សោត្ថិសេនោបិ សម្ពុលាយ អគ្គមហេសិដ្ឋានមត្តមេវ អទាសិ, ន បុនស្សា កោចិ សក្ការោ អហោសិ, អត្ថិភាវម្បិស្សា ន អញ្ញាសិ, អញ្ញាហេវ ឥត្ថីហិ សទ្ធិំ អភិរមិ។ សម្ពុលា សបត្តិទោសវសេន កិសា អហោសិ ឧបណ្ឌុបណ្ឌុកជាតា ធមនីសន្ថតគត្តា។ សា ឯកទិវសំ សោកវិនោទនត្ថំ ភុញ្ជិតុំ អាគតស្ស សសុរតាបសស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា តំ កតភត្តកិច្ចំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ សោ តំ មិលាតិន្ទ្រិយំ ទិស្វា គាថមាហ –
៣២៤.
‘‘យេ កុញ្ជរា សត្តសតា ឧឡារា, រក្ខន្តិ រត្តិន្ទិវមុយ្យុតាវុធា;
ធនុគ្គហានញ្ច សតានិ សោឡស, កថំវិធេ បស្សសិ ភទ្ទេ សត្តវោ’’តិ។
តស្សត្ថោ – ភទ្ទេ, សម្ពុលេ យេ អម្ហាកំ សត្តសតា កុញ្ជរា, តេសញ្ញេវ ខន្ធគតានំ យោធានំ វសេន ឧយ្យុត្តាវុធា, អបរានិ ច សោឡសធនុគ្គហសតានិ
សា
៣២៥.
‘‘អលង្កតាយោ បទុមុត្តរត្តចា, វិរាគិតា បស្សតិ ហំសគគ្គរា;
តាសំ សុណិត្វា មិតគីតវាទិតំ, ន ទានិ មេ តាត តថា យថា បុរេ។
៣២៦.
‘‘សុវណ្ណសំកច្ចធរា សុវិគ្គហា, អលង្កតា មានុសិយច្ឆរូបមា;
សេនោបិយា តាត អនិន្ទិតង្គិយោ, ខត្តិយកញ្ញា បដិលោភយន្តិ នំ។
៣២៧.
‘‘សចេ អហំ តាត តថា យថា បុរេ, បតិំ តមុញ្ឆាយ បុនា វនេ ភរេ;
សម្មានយេ មំ ន ច មំ វិមានយេ, ឥតោបិ មេ តាត តតោ វរំ សិយា។
៣២៨.
‘‘យមន្នបានេ វិបុលស្មិ ឱហិតេ, នារី វិមដ្ឋាភរណា អលង្កតា;
សព្ពង្គុបេតា បតិនោ ច អប្បិយា, អពជ្ឈ តស្សា មរណំ តតោ វរំ។
៣២៩.
‘‘អបិ ចេ ទលិទ្ទា កបណា អនាឡ្ហិយា, កដាទុតីយា បតិនោ ច សា បិយា;
សព្ពង្គុបេតាយបិ អប្បិយាយ, អយមេវ សេយ្យា កបណាបិ យា បិយា’’តិ។
តត្ថ បទុមុត្តរត្តចាតិ បទុមគព្ភសទិសឧត្តរត្តចា។ សព្ពាសំ សរីរតោ សុវណ្ណបភា និច្ឆរន្តីតិ ទីបេតិ។ វិរាគិតាតិ វិលគ្គសរីរា, តនុមជ្ឈាតិ ហំសគគ្គរាតិ ឯវរូបា ហំសា វិយ មធុរស្សរា នារិយោ បស្សតិ។ តាសន្តិ សុវណ្ណសំកច្ចធរាតិ សុវណ្ណមយសំកច្ចាលង្ការធរា។ អលង្កតាតិ នានាលង្ការបដិមណ្ឌិតា។ មានុសិយច្ឆរូបមាតិ មានុសិយោ អច្ឆរូបមា។ សេនោបិយាតិ សោត្ថិសេនស្ស បិយា។ បដិលោភយន្តិ នន្តិ នំ តវ បុត្តំ បដិលោភយន្តិ។
សចេ អហន្តិ, តាត, យថា បុរេ សចេ អហំ បុនបិ តំ បតិំ តថេវ កុដ្ឋរោគេន វនំ បវិដ្ឋំ ឧញ្ឆាយ តស្មិំ វនេ ភរេយ្យំ, បុនបិ មំ សោ សម្មានេយ្យ ន វិមានេយ្យ, តតោ មេ ឥតោបិ ពារាណសិរជ្ជតោ តំ អរញ្ញមេវ វរំ សិយា សបត្តិទោសេន សុស្សន្តិយាតិ ទីបេតិ។ យមន្នបានេតិ យំ អន្នបានេ។ ឱហិតេតិ ឋបិតេ បដិយត្តេ។ ឥមិនា ពហុន្នបានឃរំ ទស្សេតិ។ អយំ កិរស្សា អធិប្បាយោ អនាឡ្ហីយាតិ អនាឡ្ហា។ កដាទុតីយាតិ និបជ្ជនកដសារកទុតិយា។ សេយ្យាតិ កបណាបិ សមានា យា បតិនោ បិយា, អយមេវ ឧត្តមាតិ។
ឯវំ តាយ អត្តនោ បរិសុស្សនការណេ តាបសស្ស កថិតេ តាបសោ រាជានំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តាត, សោត្ថិសេន តយិ កុដ្ឋរោគាភិភូតេ អរញ្ញំ បវិសន្តេ តយា សទ្ធិំ បវិសិត្វា តំ ឧបដ្ឋហន្តី អត្តនោ សច្ចពលេន តវ រោគំ វូបសមេត្វា យា តេ រជ្ជេ បតិដ្ឋានការណមកាសិ, តស្សា នាម ត្វំ នេវ ឋិតដ្ឋានំ, ន និសិន្នដ្ឋានំ ជានាសិ, អយុត្តំ តេ កតំ, មិត្តទុព្ភិកម្មំ នាមេតំ បាបក’’ន្តិ វត្វា បុត្តំ ឱវទន្តោ គាថមាហ –
៣៣០.
‘‘សុទុល្លភិត្ថី បុរិសស្ស យា ហិតា, ភត្តិត្ថិយា ទុល្លភោ យោ ហិតោ ច;
ហិតា ច តេ សីលវតី ច ភរិយា, ជនិន្ទ ធម្មំ ចរ សម្ពុលាយា’’តិ។
តស្សត្ថោ
ឯវំ សោ បុត្តស្ស ឱវាទំ ទត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ រាជា បិតរិ គតេ សម្ពុលំ បក្កោសាបេត្វា, ‘‘ភទ្ទេ, ឯត្តកំ កាលំ មយា កតំ ទោសំ ខម, ឥតោ បដ្ឋាយ សព្ពិស្សរិយំ តុយ្ហមេវ ទម្មី’’តិ វត្វា ឱសានគាថមាហ –
៣៣១.
‘‘សចេ តុវំ វិបុលេ លទ្ធភោគេ, ឥស្សាវតិណ្ណា មរណំ ឧបេសិ;
អហញ្ច តេ ភទ្ទេ ឥមា រាជកញ្ញា, សព្ពេ តេ វចនករា ភវាមា’’តិ។
តស្សត្ថោ – ភទ្ទេ, សម្ពុលេ សចេ ត្វំ រតនរាសិម្ហិ ឋបេត្វា អភិសិត្តា អគ្គមហេសិដ្ឋានវសេន វិបុលេ ភោគេ លភិត្វាបិ ឥស្សាយ ឱតិណ្ណា មរណំ ឧបេសិ, អហញ្ច ឥមា
តតោ បដ្ឋាយ ឧភោ សមគ្គវាសំ វសន្តា ទានាទីនិ បុញ្ញានិ ករិត្វា យថាកម្មំ គមិំសុ។ តាបសោ ឈានាភិញ្ញាយោ និព្ពត្តេត្វា ព្រហ្មលោកូបគោ អហោសិ។
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ មល្លិកា បតិទេវតាយេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ ‘‘តទា សម្ពុលា មល្លិកា អហោសិ, សោត្ថិសេនោ កោសលរាជា, បិតា តាបសោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
សម្ពុលាជាតកវណ្ណនា នវមា។
[៥២០] ១០. គន្ធតិន្ទុកជាតកវណ្ណនា
អប្បមាទោតិ
សោ រត្តិភាគេ រញ្ញោ សិរិគព្ភំ បវិសិត្វា ឧស្សីសកបស្សេ ឋត្វា ឱភាសំ វិស្សជ្ជេត្វា អាកាសេ អដ្ឋាសិ។ រាជា តំ ពាលសូរិយំ វិយ ជលមានំ ទិស្វា ‘‘កោសិ ត្វំ, កេន វា ការណេន ឥធាគតោសី’’តិ បុច្ឆិ។ សោ តស្ស វចនំ សុត្វា, ‘‘មហារាជ, អហំ គន្ធតិន្ទុកទេវតា, ‘តុយ្ហំ ឱវាទំ ទស្សាមី’តិ អាគតោម្ហី’’តិ អាហ។ ‘‘កិំ នាម ឱវាទំ ទស្សសី’’តិ
៣៣២.
‘‘អប្បមាទោ អមតបទំ, បមាទោ មច្ចុនោ បទំ;
អប្បមត្តា ន មីយន្តិ, យេ បមត្តា យថា មតា។
៣៣៣.
‘‘មទា
ខយា បទោសា ជាយន្តិ, មា មទោ ភរតូសភ។
៣៣៤.
‘‘ពហូ ហិ ខត្តិយា ជីនា, អត្ថំ រដ្ឋំ បមាទិនោ;
អថោបិ គាមិនោ គាមា, អនគារា អគារិនោ។
៣៣៥.
‘‘ខត្តិយស្ស
សព្ពេ ភោគា វិនស្សន្តិ, រញ្ញោ តំ វុច្ចតេ អឃំ។
៣៣៦.
‘‘នេស ធម្មោ មហារាជ, អតិវេលំ បមជ្ជសិ;
ឥទ្ធំ ផីតំ ជនបទំ, ចោរា វិទ្ធំសយន្តិ នំ។
៣៣៧.
‘‘ន តេ បុត្តា ភវិស្សន្តិ, ន ហិរញ្ញំ ន ធានិយំ;
រដ្ឋេ វិលុប្បមានម្ហិ, សព្ពភោគេហិ ជីយសិ។
៣៣៨.
‘‘សព្ពភោគា បរិជិណ្ណំ, រាជានំ វាបិ ខត្តិយំ;
ញាតិមិត្តា សុហជ្ជា ច, ន តំ មញ្ញន្តិ មានិយំ។
៣៣៩.
‘‘ហត្ថារោហា អនីកដ្ឋា, រថិកា បត្តិការកា;
តមេវមុបជីវន្តា, ន តំ មញ្ញន្តិ មានិយំ។
៣៤០.
‘‘អសំវិហិតកម្មន្តំ
សិរី ជហតិ ទុម្មេធំ, ជិណ្ណំវ ឧរគោ តចំ។
៣៤១.
‘‘សុសំវិហិតកម្មន្តំ, កាលុដ្ឋាយិំ អតន្ទិតំ;
សព្ពេ ភោគាភិវឌ្ឍន្តិ, គាវោ សឧសភាមិវ។
៣៤២.
‘‘ឧបស្សុតិំ មហារាជ, រដ្ឋេ ជនបទេ ចរ;
តត្ថ ទិស្វា ច សុត្វា ច, តតោ តំ បដិបជ្ជសី’’តិ។
តត្ថ អប្បមាទោតិ សតិយា អវិប្បវាសោ។ អមតបទន្តិ អមតស្ស និព្ពានស្ស បទំ អធិគមការណំ។ មច្ចុនោ បទន្តិ មរណស្ស ការណំ។ បមត្តា ហិ វិបស្សនំ អវឌ្ឍេត្វា អប្បដិសន្ធិកភាវំ បត្តុំ អសក្កោន្តា បុនប្បុនំ សំសារេ ជាយន្តិ ចេវ មីយន្តិ ច, តស្មា បមាទោ មច្ចុនោ បទំ នាម ន មីយន្តីតិ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អប្បដិសន្ធិកភាវំ បត្តា បុន សំសារេ អនិព្ពត្តត្តា ន មីយន្តិ នាម។ យេ បមត្តាតិ, មហារាជ, យេ បុគ្គលា បមត្តា, តេ យថា មតា, តថេវ ទដ្ឋព្ពា។ កស្មា? អកិច្ចសាធនតាយ។ មតស្សបិ ហិ ‘‘អហំ ទានំ ទស្សាមិ, សីលំ រក្ខិស្សាមិ, ឧបោសថកម្មំ ករិស្សាមិ, កល្យាណកម្មំ បូរេស្សាមី’’តិ អាភោគោ វា បត្ថនា វា បរិយុដ្ឋានំ វា នត្ថិ អបគតវិញ្ញាណត្តា, បមត្តស្សបិ អប្បមាទាភាវាតិ តស្មា ឧភោបេតេ ឯកសទិសាវ។
មទាតិ, មហារាជ, អារោគ្យយោព្ពនជីវិតមទសង្ខាតា តិវិធា មទា បមាទោ នាម ជាយតិ។ សោ មទប្បត្តោ បមាទាបន្នោ បាណាតិបាតាទីនិ បាបកម្មានិ ករោតិ។ អថ នំ រាជានោ ឆិន្ទាបេន្តិ វា ហនាបេន្តិ វា, សព្ពំ វា ធនមស្ស ហរន្តិ, ឯវមស្ស បមាទា ញាតិធនជីវិតក្ខយោ ជាយតិ។ បុន សោ ធនក្ខយំ មា មទោ ភរតូសភាតិ, រដ្ឋភារកជេដ្ឋក ភរតូសភ មា បមាទមាបជ្ជីតិ អត្ថោ។ អត្ថំ រដ្ឋន្តិ ជនបទវាសីនំ វុទ្ធិញ្ចេវ សកលរដ្ឋញ្ច ពហូ បមាទិនោ ជីនា។ តេសំ អាវិភាវត្ថាយ ខន្តិវាទិជាតក-មាតង្គជាតក-ភរុជាតក-សរភង្គជាតក-ចេតិយជាតកានិ កថេតព្ពានិ។ គាមិនោតិ គាមភោជកាបិ តេ គាមាបិ ពហូ បមាទទោសេន ជីនា បរិហីនា វិនដ្ឋា។ អនគារា អគារិនោតិ បព្ពជិតាបិ បព្ពជិតបដិបត្តិតោ, គិហីបិ ឃរាវាសតោ ចេវ ធនធញ្ញាទីហិ ច ពហូ ជីនា បរិហីនាតិ វទតិ។ តំ វុច្ចតេ អឃន្តិ, មហារាជ, យសភោគបរិហានិ
នេស ធម្មោតិ, មហារាជ, ឯស បោរាណករាជូនំ ធម្មោ ន ហោតិ។ ឥទ្ធំ ផីតន្តិ អន្នបានាទិនា សមិទ្ធំ ហិរញ្ញសុវណ្ណាទិនា ផីតំ បុប្ផិតំ។ ន តេ បុត្តាតិ, មហារាជ, បវេណិបាលកា តេ បុត្តា ន ភវិស្សន្តិ។ រដ្ឋវាសិនោ ហិ ‘‘អធម្មិករញ្ញោ ឯស បុត្តោ, កិំ អម្ហាកំ វុឌ្ឍិំ ករិស្សតិ, នាស្ស ឆត្តំ ទស្សាមា’’តិ ឆត្តំ ន ទេន្តិ។ ឯវមេតេសំ បវេណិបាលកា បុត្តា ន ហោន្តិ នាម។ បរិជិណ្ណន្តិ បរិហីនំ។ រាជានំ វាបីតិ សចេបិ សោ រាជា ហោតិ, អថ នំ រាជានំ សមានម្បិ។ មានិយន្តិ ‘‘អយំ រាជា’’តិ គរុចិត្តេន ឧបជីវន្តាតិ ឧបនិស្សាយ ជីវន្តាបិ ឯតេ ឯត្តកា ជនា គរុចិត្តេន មញ្ញិតព្ពំ ន មញ្ញន្តិ។ កិំការណា? អធម្មិកភាវេន។
សិរីតិ យសវិភវោ។ តចន្តិ យថា ឧរគោ ជិណ្ណតចំ ជិគុច្ឆន្តោ ជហតិ, ន បុន ឱលោកេតិ, ឯវំ តាទិសំ រាជានំ សិរី ជហតិ។ សុសំវិហិតកម្មន្តន្តិ កាយទ្វារាទីហិ បាបកម្មំ អករោន្តំ។ អភិវឌ្ឍន្តីតិ អភិមុខំ គច្ឆន្តា វឌ្ឍន្តិ។ សឧសភាមិវាតិ សឧសភា ឥវ។ អប្បមត្តស្ស ហិ សឧសភជេដ្ឋកោ គោគណោ វិយ ភោគា វឌ្ឍន្តិ។ ឧបស្សុតិន្តិ ជនបទចារិត្តសវនាយ ចារិកំ អត្តនោ សកលរដ្ឋេ ច ជនបទេ ច ចរ។ តត្ថាតិ តស្មិំ រដ្ឋេ ចរន្តោ ទដ្ឋព្ពំ ទិស្វា សោតព្ពំ សុត្វា អត្តនោ គុណាគុណំ បច្ចក្ខំ កត្វា តតោ អត្តនោ ហិតបដិបត្តិំ បដិបជ្ជិស្សសីតិ។
ឥតិ មហាសត្តោ ឯកាទសហិ គាថាហិ រាជានំ ឱវទិត្វា ‘‘គច្ឆ បបញ្ចំ អកត្វា បរិគ្គណ្ហ រដ្ឋំ, មា នាសយី’’តិ វត្វា សកដ្ឋានមេវ គតោ។ រាជាបិ តស្ស វចនំ សុត្វា សំវេគប្បត្តោ បុនទិវសេ រជ្ជំ អមច្ចេ បដិច្ឆាបេត្វា បុរោហិតេន សទ្ធិំ កាលស្សេវ បាចីនទ្វារេន នគរា និក្ខមិត្វា
៣៤៣.
‘‘ឯវំ វេទេតុ បញ្ចាលោ, សង្គាមេ សរមប្បិតោ;
យថាហមជ្ជ វេទេមិ, កណ្ដកេន សមប្បិតោ’’តិ។ –
ឥមាយ
៣៤៤.
‘‘ជិណ្ណោ ទុព្ពលចក្ខូសិ, ន រូបំ សាធុ បស្សសិ;
កិំ តត្ថ ព្រហ្មទត្តស្ស, យំ តំ មគ្គេយ្យ កណ្ដកោ’’តិ។
តត្ថ មគ្គេយ្យាតិ វិជ្ឈេយ្យ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យទិ ត្វំ អត្តនោ អព្យត្តតាយ កណ្ដកេន វិទ្ធោ, កោ ឯត្ថ រញ្ញោ ទោសោ។ យេន រាជានំ អក្កោសិ, កិំ តេ រញ្ញា កណ្ដកោ ឱលោកេត្វាវ អាចិក្ខិតព្ពោតិ។
តំ សុត្វា មហល្លកោ តិស្សោ គាថា អភាសិ –
៣៤៥.
‘‘ពហ្វេត្ថ ព្រហ្មទត្តស្ស, សោហំ មគ្គស្មិ ព្រាហ្មណ;
អរក្ខិតា ជានបទា, អធម្មពលិនា ហតា។
៣៤៦.
‘‘រត្តិញ្ហិ ចោរា ខាទន្តិ, ទិវា ខាទន្តិ តុណ្ឌិយា;
រដ្ឋស្មិំ កូដរាជស្ស, ពហុ អធម្មិកោ ជនោ។
៣៤៧.
‘‘ឯតាទិសេ ភយេ ជាតេ, ភយដ្ដា តាត មាណវា;
និល្លេនកានិ កុព្ពន្តិ, វនេ អាហត្វ កណ្ដក’’ន្តិ។
តត្ថ ពហ្វេត្ថាតិ, ព្រាហ្មណ, សោហំ សកណ្ដកេ មគ្គេ បតិតោ សន្និសិន្នោ, ពហុ ឯត្ថ ព្រហ្មទត្តស្ស ទោសោ, ត្វំ ឯត្តកំ កាលំ រញ្ញោ ទោសេន ខាទន្តីតិ វិលុម្បន្តិ។ តុណ្ឌិយាតិ វធពន្ធាទីហិ បីឡេត្វា អធម្មេន ពលិសាធកា។ កូដរាជស្សាតិ បាបរញ្ញោ។ អធម្មិកោតិ បដិច្ឆន្នកម្មន្តោ។ តាតាតិ បុរោហិតំ អាលបតិ។ មាណវាតិ មនុស្សា។ និល្លេនកានីតិ និលីយនដ្ឋានានិ។ វនេ អាហត្វ កណ្ដកន្តិ កណ្ដកំ អាហរិត្វា ទ្វារានិ បិទហិត្វា ឃរំ ឆឌ្ឌេត្វា បុត្តទារំ អាទាយ វនំ បវិសិត្វា តស្មិំ វនេ អត្តនោ និលីយនដ្ឋានានិ ករោន្តិ
តំ សុត្វា រាជា បុរោហិតំ អាមន្តេត្វា, ‘‘អាចរិយ, មហល្លកោ យុត្តំ ភណតិ, អម្ហាកមេវ ទោសោ, ឯហិ និវត្តាម, ធម្មេន រជ្ជំ ការេស្សាមា’’តិ អាហ។ ពោធិសត្តោ បុរោហិតស្ស សរីរេ អធិមុច្ចិត្វា បុរតោ គន្ត្វា ‘‘បរិគ្គណ្ហិស្សាម តាវ, មហារាជា’’តិ អាហ។ តេ តម្ហា គាមា អញ្ញំ គាមំ គច្ឆន្តា អន្តរាមគ្គេ ឯកិស្សា មហល្លិកាយ សទ្ទំ អស្សោសុំ។ សា កិរេកា ទលិទ្ទិត្ថី ទ្វេ ធីតរោ វយប្បត្តា រក្ខមានា
៣៤៨.
‘‘កទាស្សុ នាមយំ រាជា, ព្រហ្មទត្តោ មរិស្សតិ;
យស្ស រដ្ឋម្ហិ ជីយន្តិ, អប្បតិកា កុមារិកា’’តិ។
តត្ថ អប្បតិកាតិ អស្សាមិកា។ សចេ ហិ តាសំ សាមិកា អស្សុ, មំ បោសេយ្យុំ។ បាបរញ្ញោ បន រជ្ជេ អហំ ទុក្ខំ អនុភោមិ, កទា នុ ខោ ឯស មរិស្សតីតិ។
ឯវំ ពោធិសត្តានុភាវេនេវ សា អក្កោសិ។ អថ នំ បុរោហិតោ បដិសេធេន្តោ គាថមាហ –
៣៤៩.
‘‘ទុព្ភាសិតញ្ហិ តេ ជម្មិ, អនត្ថបទកោវិទេ;
កុហិំ រាជា កុមារីនំ, ភត្តារំ បរិយេសតី’’តិ។
តំ
៣៥០.
‘‘ន មេ ទុព្ភាសិតំ ព្រហ្មេ, កោវិទត្ថបទា អហំ;
អរក្ខិតា ជានបទា, អធម្មពលិនា ហតា។
៣៥១.
‘‘រត្តិញ្ហិ ចោរា ខាទន្តិ, ទិវា ខាទន្តិ តុណ្ឌិយា;
រដ្ឋស្មិំ កូដរាជស្ស, ពហុ អធម្មិកោ ជនោ;
ទុជ្ជីវេ ទុព្ភរេ ទារេ, កុតោ ភត្តា កុមារិយោ’’តិ។
តត្ថ កោវិទត្ថបទាតិ អហំ អត្ថបទេ ការណបទេ កោវិទា ឆេកា, មា ត្វំ ឯតំ បាបរាជានំ បសំសិ។ ទុជ្ជីវេតិ ទុជ្ជីវេ រដ្ឋេ ទុព្ភរេ ទារេ ជាតេ មនុស្សេសុ ភីតតសិតេសុ អរញ្ញេ វសន្តេសុ កុតោ ភត្តា កុមារិយោ, កុតោ កុមារិយោ ភត្តារំ លភិស្សន្តីតិ អត្ថោ។
តេ តស្សា វចនំ សុត្វា ‘‘យុត្តំ សា កថេតី’’តិ តតោ បរំ គច្ឆន្តា ឯកស្ស កស្សកស្ស សទ្ទំ អស្សោសុំ។ តស្ស កិរ កសន្តស្ស សាលិយោ
៣៥២.
‘‘ឯវំ សយតុ បញ្ចាលោ, សង្គាមេ សត្តិយា ហតោ;
យថាយំ កបណោ សេតិ, ហតោ ផាលេន សាលិយោ’’តិ។
តត្ថ យថាតិ យថា អយំ វេទនាប្បត្តោ សាលិយពលិពទ្ទោ សេតិ, ឯវំ សយតូតិ អត្ថោ។
អថ នំ បុរោហិតោ បដិសេធេន្តោ គាថមាហ –
៣៥៣.
‘‘អធម្មេន តុវំ ជម្ម, ព្រហ្មទត្តស្ស កុជ្ឈសិ;
យោ ត្វំ សបសិ រាជានំ, អបរជ្ឈិត្វាន អត្តនោ’’តិ។
តត្ថ អធម្មេនាតិ អការណេន អសភាវេន។
តំ សុត្វា សោ តិស្សោ គាថា អភាសិ –
៣៥៤.
‘‘ធម្មេន ព្រហ្មទត្តស្ស, អហំ កុជ្ឈាមិ ព្រាហ្មណ;
អរក្ខិតា ជានបទា អធម្មពលិនា ហតា។
៣៥៥.
‘‘រត្តិញ្ហិ ចោរា ខាទន្តិ, ទិវា ខាទន្តិ តុណ្ឌិយា;
រដ្ឋស្មិំ កូដរាជស្ស, ពហុ អធម្មិកោ ជនោ។
៣៥៦.
‘‘សា
ភត្តហារិំ អបេក្ខន្តោ, ហតោ ផាលេន សាលិយោ’’តិ។
តត្ថ ធម្មេនាតិ ការណេនេវ, អការណេន អក្កោសតីតិ សញ្ញំ មា ករិ។ សា នូន បុន រេ បក្កា, វិកាលេ ភត្តមាហរីតិ, ព្រាហ្មណ, សា ភត្តហារិកា ឥត្ថី បាតោវ មម ភត្តំ បចិត្វា អាហរន្តី អធម្មពលិសាធកេហិ ព្រហ្មទត្តស្ស ទាសេហិ បលិពុទ្ធា ភវិស្សតិ, តេ បរិវិសិត្វា បុន មយ្ហំ ភត្តំ បក្កំ ភវិស្សតិ, តេន ការណេន វិកាលេ ភត្តំ អាហរិ, ‘‘អជ្ជ វិកាលេ ភត្តំ អាហរី’’តិ ចិន្តេត្វា ឆាតជ្ឈត្តោ អហំ តំ ភត្តហារិំ ឱលោកេន្តោ គោណំ អដ្ឋានេ បតោទេន វិជ្ឈិំ, តេនេស បាទំ ឧក្ខិបិត្វា ផាលំ បហរន្តោ ហតោ ផាលេន សាលិយោ។ តស្មា ‘‘ឯស មយា ហតោ’’តិ សញ្ញំ មា ករិ, បាបរញ្ញោយេវ ហតោ នាមេស, មា តស្ស វណ្ណំ ភណីតិ។
តេ
៣៥៧.
‘‘ឯវំ ហញ្ញតុ បញ្ចាលោ, សង្គាមេ អសិនា ហតោ;
យថាហមជ្ជ បហតោ, ខីរញ្ច មេ បវដ្ដិត’’ន្តិ។
តំ សុត្វា បុរោហិតោ បដិសេធេន្តោ គាថមាហ –
៣៥៨.
‘‘យំ បសុ ខីរំ ឆឌ្ឌេតិ, បសុបាលំ វិហិំសតិ;
កិំ តត្ថ ព្រហ្មទត្តស្ស, យំ នោ គរហតេ ភវ’’ន្តិ។
ព្រាហ្មណេន គាថាយ វុត្តាយ បុន សោ តិស្សោ គាថា អភាសិ –
៣៥៩.
‘‘គារយ្ហោ ព្រហ្មេ បញ្ចាលោ, ព្រហ្មទត្តស្ស រាជិនោ;
អរក្ខិតា ជានបទា, អធម្មពលិនា ហតា។
៣៦០.
‘‘រត្តិញ្ហិ ចោរា ខាទន្តិ, ទិវា ខាទន្តិ តុណ្ឌិយា;
រដ្ឋស្មិំ កូដរាជស្ស, ពហុ អធម្មិកោ ជនោ។
៣៦១.
‘‘ចណ្ឌា អដនកា គាវី, យំ បុរេ ន ទុហាមសេ;
តំ ទានិ អជ្ជ ទោហាម, ខីរកាមេហុបទ្ទុតា’’តិ។
តត្ថ ចណ្ឌាតិ ផរុសា។ អដនកាតិ បលាយនសីលា។ ខីរកាមេហីតិ អធម្មិករញ្ញោ បុរិសេហិ ពហុំ ខីរំ អាហរាបេន្តេហិ ឧបទ្ទុតា ទុហាម។ សចេ ហិ សោ ធម្មេន រជ្ជំ ការេយ្យ, ន នោ ឯវរូបំ ភយំ អាគច្ឆេយ្យាតិ។
តេ
៣៦២.
‘‘ឯវំ កន្ទតុ បញ្ចាលោ, វិបុត្តោ វិប្បសុក្ខតុ;
យថាយំ កបណា គាវី, វិបុត្តា បរិធាវតី’’តិ។
តត្ថ បរិធាវតីតិ បរិទេវមានោ ធាវតិ។
តតោ
៣៦៣.
‘‘យំ បសុ បសុបាលស្ស, សម្ភមេយ្យ រវេយ្យ វា;
កោនីធ អបរាធត្ថិ, ព្រហ្មទត្តស្ស រាជិនោ’’តិ។
តត្ថ សម្ភមេយ្យ រវេយ្យ វាតិ ភមេយ្យ វា វិរវេយ្យ វា។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – តាតា, បសុ នាម បសុបាលស្ស រក្ខន្តស្សេវ ធាវតិបិ វិរវតិបិ, តិណម្បិ ន ខាទតិ បានីយម្បិ ន បិវតិ, ឥធ រញ្ញោ កោ នុ អបរាធោតិ។
តតោ គាមទារកា ទ្វេ គាថា អភាសិំសុ –
៣៦៤.
‘‘អបរាធោ មហាព្រហ្មេ, ព្រហ្មទត្តស្ស រាជិនោ;
អរក្ខិតា ជានបទា, អធម្មពលិនា ហតា។
៣៦៥.
‘‘រត្តិញ្ហិ
រដ្ឋស្មិំ កូដរាជស្ស, ពហុ អធម្មិកោ ជនោ;
កថំ នោ អសិកោសត្ថា, ខីរបា ហញ្ញតេ បជា’’តិ។
តត្ថ មហាព្រហ្មេតិ មហាព្រាហ្មណ។ រាជិនោតិ រញ្ញោ។ កថំ នោតិ កថំ នុ កេន នាម ការណេន។ ខីរបា ហញ្ញតេ បជាតិ បាបរាជស្ស សេវកេហិ ខីរបកោ វច្ឆកោ ហញ្ញតិ, ឥទានិ សា ធេនុ បុត្តសោកេន បរិទេវតិ, សោបិ រាជា អយំ ធេនុ វិយ បរិទេវតូតិ រាជានំ អក្កោសិំសុយេវ។
តេ ‘‘សាធុ វោ ការណំ វទថា’’តិ វត្វា បក្កមិំសុ។ អថន្តរាមគ្គេ ឯកិស្សា សុក្ខបោក្ខរណិយា កាកា តុណ្ឌេហិ វិជ្ឈិត្វា មណ្ឌូកេ ខាទន្តិ។ ពោធិសត្តោ តេសុ តំ ឋានំ សម្បត្តេសុ អត្តនោ អានុភាវេន មណ្ឌូកេន –
៣៦៦.
‘‘ឯវំ
យថាហមជ្ជ ខជ្ជាមិ, គាមិកេហិ អរញ្ញជោ’’តិ។ –
រាជានំ អក្កោសាបេសិ។
តត្ថ គាមិកេហីតិ គាមវាសីហិ។
តំ
៣៦៧.
‘‘ន សព្ពភូតេសុ វិធេន្តិ រក្ខំ, រាជានោ មណ្ឌូក មនុស្សលោកេ;
នេត្តាវតា រាជា អធម្មចារី, យំ តាទិសំ ជីវមទេយ្យុ ធង្កា’’តិ។
តត្ថ ជីវន្តិ ជីវន្តំ។ អទេយ្យុន្តិ ខាទេយ្យុំ។ ធង្កាតិ កាកា។ ឯត្តាវតា រាជា អធម្មិកោ នាម ន ហោតិ, កិំ សក្កា អរញ្ញំ បវិសិត្វា រញ្ញា តំ រក្ខន្តេន ចរិតុន្តិ។
តំ សុត្វា មណ្ឌូកោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –
៣៦៨.
‘‘អធម្មរូបោ
វិលុប្បមានាយ បុថុប្បជាយ, បូជេសិ រាជំ បរមប្បមាទំ។
៣៦៩.
‘‘សចេ ឥទំ ព្រហ្មេ សុរជ្ជកំ សិយា, ផីតំ រដ្ឋំ មុទិតំ វិប្បសន្នំ;
ភុត្វា ពលិំ អគ្គបិណ្ឌញ្ច កាកា, ន មាទិសំ ជីវមទេយ្យុ ធង្កា’’តិ។
តត្ថ ព្រហ្មចារីតិ បុរោហិតំ គរហន្តោ អាហ។ ខត្តិយស្សាតិ ឯវរូបស្ស បាបរញ្ញោ។ វិលុប្បមានាយាតិ វិលុម្បមានាយ, អយមេវ វា បាឋោ។ បុថុប្បជាយាតិ វិបុលាយ បជាយ វិនាសិយមានាយ។ បូជេសីតិ បសំសិ។ សុរជ្ជកន្តិ ឆន្ទាទិវសេន អគន្ត្វា ទស រាជធម្មេ អកោបេន្តេន អប្បមត្តេន រញ្ញា រក្ខិយមានំ សចេ ឥទំ សុរជ្ជកំ ភវេយ្យ។ ផីតន្តិ ទេវេសុ សម្មាធារំ អនុប្បវេច្ឆន្តេសុ សម្បន្នសស្សំ។ ន មាទិសន្តិ ឯវំ សន្តេ មាទិសំ ជីវមានញ្ញេវ កាកា ន ខាទេយ្យុំ។
ឯវំ ឆសុបិ ឋានេសុ អក្កោសនំ ពោធិសត្តស្សេវ អានុភាវេន អហោសិ;
តំ
សត្ថា កោសលរញ្ញោ ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា, ‘‘មហារាជ, រញ្ញា នាម អគតិគមនំ បហាយ ធម្មេន រជ្ជំ ការេតព្ព’’ន្តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ ‘‘តទា គន្ធតិន្ទុកទេវតា អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
គន្ធតិន្ទុកជាតកវណ្ណនា ទសមា។
ជាតកុទ្ទានំ
កិំឆន្ទ កុម្ភ ជយទ្ទិស ឆទ្ទន្ត, អថ បណ្ឌិតសម្ភវ សិរកបិ;
ទករក្ខស បណ្ឌរនាគវរោ, អថ សម្ពុល តិន្ទុកទេវសុតោតិ។
តិំសនិបាតវណ្ណនា និដ្ឋិតា។