១៣. មហាវិយូហសុត្តនិទ្ទេសោ
អថ
១៣០.
យេ កេចិមេ ទិដ្ឋិបរិព្ពសានា, ឥទមេវ សច្ចន្តិ ច វាទយន្តិ ;
សព្ពេវ តេ និន្ទមន្វានយន្តិ, អថោ បសំសម្បិ លភន្តិ តត្ថ។
យេ កេចិមេ ទិដ្ឋិបរិព្ពសានាតិ។ យេ កេចីតិ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ អសេសំ និស្សេសំ បរិយាទិយនវចនមេតំ – យេ កេចីតិ។ ទិដ្ឋិបរិព្ពសានាតិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ទិដ្ឋិគតិកា; តេ ទ្វាសដ្ឋិយា ទិដ្ឋិគតានំ អញ្ញតរញ្ញតរំ ទិដ្ឋិគតំ គហេត្វា ឧគ្គហេត្វា គណ្ហិត្វា បរាមសិត្វា
ឥទមេវ សច្ចន្តិ ច វាទយន្តីតិ។ ‘‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ វទន្តិ កថេន្តិ ភណន្តិ ទីបយន្តិ វោហរន្តិ។ ‘‘អសស្សតោ លោកោ…បេ.… នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ
សព្ពេវ តេ និន្ទមន្វានយន្តីតិ។ សព្ពេវ តេ សមណព្រាហ្មណា និន្ទមេវ អន្វេន្តិ, គរហមេវ អន្វេន្តិ, អកិត្តិមេវ អន្វេន្តិ; សព្ពេ និន្ទិតាយេវ ហោន្តិ, គរហិតាយេវ ហោន្តិ, អកិត្តិតាយេវ ហោន្តីតិ – សព្ពេវ តេ និន្ទមន្វានយន្តិ។
អថោ បសំសម្បិ លភន្តិ តត្ថាតិ។ តត្ថ សកាយ ទិដ្ឋិយា សកាយ ខន្តិយា សកាយ រុចិយា សកាយ លទ្ធិយា បសំសំ ថោមនំ កិត្តិំ វណ្ណហារិកំ លភន្តិ បដិលភន្តិ ឧបគច្ឆន្តិ វិន្ទន្តីតិ – អថោ បសំសម្បិ លភន្តិ តត្ថ។
តេនាហ
‘‘យេ កេចិមេ ទិដ្ឋិបរិព្ពសានា, ឥទមេវ សច្ចន្តិ ច វាទយន្តិ;
សព្ពេវ តេ និន្ទមន្វានយន្តិ, អថោ បសំសម្បិ លភន្តិ តត្ថា’’តិ។
១៣១.
អប្បញ្ហិ ឯតំ ន អលំ សមាយ, ទុវេ វិវាទស្ស ផលានិ ព្រូមិ;
ឯតម្បិ ទិស្វា ន វិវាទយេថ, ខេមាភិបស្សំ អវិវាទភូមិំ។
អប្បញ្ហិ ឯតំ ន អលំ សមាយាតិ។ អប្បញ្ហិ ឯតន្តិ អប្បកំ ឯតំ, ឱមកំ ឯតំ, ថោកកំ ឯតំ, លាមកំ ឯតំ, ឆតុក្កំ ឯតំ, បរិត្តកំ ឯតន្តិ – អប្បញ្ហិ ឯតំ។ ន អលំ សមាយាតិ នាលំ រាគស្ស
ទុវេ វិវាទស្ស ផលានិ ព្រូមីតិ។ ទិដ្ឋិកលហស្ស ទិដ្ឋិភណ្ឌនស្ស ទិដ្ឋិវិគ្គហស្ស ទិដ្ឋិវិវាទស្ស ទិដ្ឋិមេធគស្ស ទ្វេ ផលានិ ហោន្តិ – ជយបរាជយោ ហោតិ, លាភាលាភោ ហោតិ, យសាយសោ ហោតិ, និន្ទាបសំសោ ហោតិ, សុខទុក្ខំ ហោតិ, សោមនស្សទោមនស្សំ ហោតិ, ឥដ្ឋានិដ្ឋំ ហោតិ, អនុនយបដិឃំ ហោតិ, ឧគ្ឃាតិនិគ្ឃាតិ ហោតិ, អនុរោធវិរោធោ ហោតិ។ អថ វា តំ កម្មំ និរយសំវត្តនិកំ, តិរច្ឆានយោនិសំវត្តនិកំ, បេត្តិវិសយសំវត្តនិកន្តិ ព្រូមិ អាចិក្ខាមិ ទេសេមិ បញ្ញបេមិ បដ្ឋបេមិ វិវរាមិ វិភជាមិ ឧត្តានីករោមិ បកាសេមីតិ – ទុវេ វិវាទស្ស ផលានិ ព្រូមិ។
ឯតម្បិ ទិស្វា ន វិវាទយេថាតិ។ ឯតម្បិ ទិស្វាតិ ឯតំ អាទីនវំ ទិស្វា បស្សិត្វា តុលយិត្វា តីរយិត្វា វិភាវយិត្វា វិភូតំ កត្វា ទិដ្ឋិកលហេសុ ទិដ្ឋិភណ្ឌនេសុ ទិដ្ឋិវិគ្គហេសុ ទិដ្ឋិវិវាទេសុ ទិដ្ឋិមេធគេសូតិ – ឯតម្បិ ទិស្វា។ ន វិវាទយេថាតិ ន កលហំ
ខេមាភិបស្សំ អវិវាទភូមិន្តិ។ អវិវាទភូមិំ វុច្ចតិ អមតំ និព្ពានំ។ យោ សោ សព្ពសង្ខារសមថោ សព្ពូបធិបដិនិស្សគ្គោ តណ្ហក្ខយោ វិរាគោ និរោធោ និព្ពានំ។ ឯតំ អវិវាទភូមិំ ខេមតោ តាណតោ លេណតោ សរណតោ អភយតោ អច្ចុតតោ អមតតោ និព្ពានតោ បស្សន្តោ ទក្ខន្តោ ឱលោកេន្តោ និជ្ឈាយន្តោ ឧបបរិក្ខន្តោតិ – ខេមាភិបស្សំ អវិវាទភូមិំ។
តេនាហ ភគវា –
‘‘អប្បញ្ហិ
ឯតម្បិ ទិស្វា ន វិវាទយេថ, ខេមាភិបស្សំ អវិវាទភូមិ’’ន្តិ។
១៣២.
យា កាចិមា សម្មុតិយោ បុថុជ្ជា, សព្ពាវ ឯតា ន ឧបេតិ វិទ្វា;
អនូបយោ សោ ឧបយំ កិមេយ្យ, ទិដ្ឋេ សុតេ ខន្តិមកុព្ពមានោ។
យា កាចិមា សម្មុតិយោ បុថុជ្ជាតិ។ យា កាចីតិ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ អសេសំ និស្សេសំ បរិយាទិយនវចនមេតំ – យា កាចីតិ។ សម្មុតិយោតិ។ សម្មុតិយោ វុច្ចន្តិ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ ទិដ្ឋិសម្មុតិយោ។ បុថុជ្ជាតិ បុថុជ្ជនេហិ ជនិតា សម្មុតិយោតិ បុថុជ្ជា, បុថុ នានាជនេហិ ជនិតា វា សម្មុតិយោតិ បុថុជ្ជាតិ – យា កាចិមា សម្មុតិយោ បុថុជ្ជា។
សព្ពាវ ឯតា ន ឧបេតិ វិទ្វាតិ។ វិទ្វា វិជ្ជាគតោ ញាណី វិភាវី មេធាវី។ សព្ពាវ ឯតា ទិដ្ឋិសម្មុតិយោ នេតិ ន ឧបេតិ ន ឧបគច្ឆតិ ន គណ្ហាតិ ន បរាមសតិ នាភិនិវិសតីតិ – សព្ពាវ ឯតា ន ឧបេតិ វិទ្វា។
អនូបយោ សោ ឧបយំ កិមេយ្យាតិ។ ឧបយោតិ ទ្វេ ឧបយា – តណ្ហូបយោ ច ទិដ្ឋូបយោ ច…បេ.… អយំ តណ្ហូបយោ…បេ.… អយំ ទិដ្ឋូបយោ។ តស្ស តណ្ហូបយោ បហីនោ, ទិដ្ឋូបយោ បដិនិស្សដ្ឋោ; តណ្ហូបយស្ស បហីនត្តា, ទិដ្ឋូបយស្ស បដិនិស្សដ្ឋត្តា អនូបយោ បុគ្គលោ កិំ រូបំ ឧបេយ្យ ឧបគច្ឆេយ្យ គណ្ហេយ្យ បរាមសេយ្យ អភិនិវិសេយ្យ
ទិដ្ឋេ សុតេ ខន្តិមកុព្ពមានោតិ។ ទិដ្ឋេ វា ទិដ្ឋសុទ្ធិយា វា សុតេ វា សុតសុទ្ធិយា វា មុតេ វា មុតសុទ្ធិយា វា ខន្តិំ
តេនាហ ភគវា –
‘‘យា
អនូបយោ សោ ឧបយំ កិមេយ្យ, ទិដ្ឋេ សុតេ ខន្តិមកុព្ពមានោ’’តិ។
១៣៣.
សីលុត្តមា សញ្ញមេនាហុ សុទ្ធិំ, វតំ សមាទាយ ឧបដ្ឋិតាសេ;
ឥធេវ សិក្ខេម អថស្ស សុទ្ធិំ, ភវូបនីតា កុសលាវទានា។
សីលុត្តមា សញ្ញមេនាហុ សុទ្ធិន្តិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា សីលុត្តមវាទា; តេ សីលមត្តេន សញ្ញមមត្តេន សំវរមត្តេន អវីតិក្កមមត្តេន សុទ្ធិំ វិសុទ្ធិំ បរិវិសុទ្ធិំ, មុត្តិំ វិមុត្តិំ បរិវិមុត្តិំ អាហុ
សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ ឯវមាហ – ‘‘ចតូហិ ខោ អហំ, គហបតិ, ធម្មេហិ សមន្នាគតំ បុរិសបុគ្គលំ បញ្ញបេមិ សម្បន្នកុសលំ បរមកុសលំ ឧត្តមបត្តិបត្តំ
វតំ សមាទាយ ឧបដ្ឋិតាសេតិ។ វតន្តិ ហត្ថិវតំ វា អស្សវតំ វា គោវតំ វា កុក្កុរវតំ វា កាកវតំ វា វាសុទេវវតំ វា ពលទេវវតំ វា បុណ្ណភទ្ទវតំ វា មណិភទ្ទវតំ វា អគ្គិវតំ
ឥធេវ សិក្ខេម អថស្ស សុទ្ធិន្តិ។ ឥធាតិ សកាយ ទិដ្ឋិយា សកាយ ខន្តិយា សកាយ រុចិយា សកាយ លទ្ធិយា។ សិក្ខេមាតិ សិក្ខេម អាចរេម សមាចរេម សមាទាយ វត្តេមាតិ – ឥធេវ សិក្ខេម។ អថស្ស សុទ្ធិន្តិ អថស្ស សុទ្ធិំ វិសុទ្ធិំ បរិសុទ្ធិំ, មុត្តិំ វិមុត្តិំ បរិមុត្តិន្តិ – ឥធេវ សិក្ខេម អថស្ស សុទ្ធិំ។
ភវូបនីតា កុសលាវទានាតិ។ ភវូបនីតាតិ ភវូបនីតា ភវូបគតា ភវជ្ឈោសិតា ភវាធិមុត្តាតិ – ភវូបនីតា កុសលាវទានាតិ កុសលវាទា បណ្ឌិតវាទា ថិរវាទា ញាយវាទា ហេតុវាទា លក្ខណវាទា ការណវាទា ឋានវាទា សកាយ លទ្ធិយាតិ – ភវូបនីតា កុសលាវទានា។
តេនាហ ភគវា –
‘‘សីលុត្តមា សញ្ញមេនាហុ សុទ្ធិំ, វតំ សមាទាយ ឧបដ្ឋិតាសេ;
ឥធេវ សិក្ខេម អថស្ស សុទ្ធិំ, ភវូបនីតា កុសលាវទានា’’តិ។
១៣៤.
សចេ ចុតោ សីលវតតោ ហោតិ, បវេធតី កម្មវិរាធយិត្វា;
បជប្បតី បត្ថយតី ច សុទ្ធិំ, សត្ថាវ ហីនោ បវសំ ឃរម្ហា។
សចេ ចុតោ សីលវតតោ ហោតីតិ។ ទ្វីហិ ការណេហិ សីលវតតោ ចវតិ – បរវិច្ឆិន្ទនាយ វា ចវតិ, អនភិសម្ភុណន្តោ វា ចវតិ។ កថំ បរវិច្ឆិន្ទនាយ ចវតិ? បរោ វិច្ឆិន្ទតិ សោ សត្ថា ន សព្ពញ្ញូ, ធម្មោ ន ស្វាក្ខាតោ, គណោ ន សុប្បដិបន្នោ, ទិដ្ឋិ ន ភទ្ទិកា, បដិបទា ន សុបញ្ញត្តា, មគ្គោ ន និយ្យានិកោ, នត្ថេត្ថ សុទ្ធិ វា វិសុទ្ធិ វា បរិសុទ្ធិ វា, មុត្តិ វា វិមុត្តិ វា បរិមុត្តិ
បវេធតិ កម្មវិរាធយិត្វាតិ។ បវេធតីតិ សីលំ វា វតំ វា សីលព្ពតំ វា ‘‘វិរទ្ធំ មយា, អបរទ្ធំ មយា, ខលិតំ មយា, គលិតំ មយា, អញ្ញាយ អបរទ្ធោ អហ’’ន្តិ វេធតិ បវេធតិ សម្បវេធតីតិ – បវេធតិ។ កម្មវិរាធយិត្វាតិ បុញ្ញាភិសង្ខារំ វា អបុញ្ញាភិសង្ខារំ វា អានេញ្ជាភិសង្ខារំ វា ‘‘វិរទ្ធំ មយា, អបរទ្ធំ មយា, ខលិតំ មយា, គលិតំ មយា, អញ្ញាយ អបរទ្ធោ អហ’’ន្តិ វេធតិ បវេធតិ សម្បវេធតីតិ – បវេធតិ កម្មវិរាធយិត្វា។
បជប្បតី បត្ថយតី ច សុទ្ធិន្តិ។ បជប្បតីតិ សីលំ វា ជប្បតិ, វតំ វា ជប្បតិ, សីលព្ពតំ វា ជប្បតិ បជប្បតិ អភិជប្បតីតិ – បជប្បតិ។ បត្ថយតី ច សុទ្ធិន្តិ សីលសុទ្ធិំ វា បត្ថេតិ, វតសុទ្ធិំ វា បត្ថេតិ, សីលព្ពតសុទ្ធិំ វា បត្ថេតិ បិហេតិ អភិជប្បតីតិ
សត្ថាវ ហីនោ បវសំ ឃរម្ហាតិ។ យថា បុរិសោ ឃរតោ និក្ខន្តោ សត្ថេន បវសំ វសន្តោ សត្ថា ឱហីនោ, តំ វា សត្ថំ អនុពន្ធតិ សកំ វា ឃរំ បច្ចាគច្ឆតិ; ឯវមេវ សោ ទិដ្ឋិគតិកោ តំ វា សត្ថារំ គណ្ហាតិ អញ្ញំ វា សត្ថារំ គណ្ហាតិ, តំ វា ធម្មក្ខានំ គណ្ហាតិ អញ្ញំ វា ធម្មក្ខានំ គណ្ហាតិ, តំ វា គណំ គណ្ហាតិ អញ្ញំ វា គណំ គណ្ហាតិ, តំ វា ទិដ្ឋិំ គណ្ហាតិ អញ្ញំ វា ទិដ្ឋិំ គណ្ហាតិ, តំ វា បដិបទំ គណ្ហាតិ អញ្ញំ វា បដិបទំ គណ្ហាតិ, តំ វា មគ្គំ គណ្ហាតិ អញ្ញំ វា មគ្គំ គណ្ហាតិ បរាមសតិ អភិនិវិសតីតិ
តេនាហ ភគវា –
‘‘សចេ ចុតោ សីលវតតោ ហោតិ, បវេធតី កម្មវិរាធយិត្វា;
បជប្បតី បត្ថយតី ច សុទ្ធិំ, សត្ថាវ ហីនោ បវសំ ឃរម្ហា’’តិ។
១៣៥.
សីលព្ពតំ វាបិ បហាយ សព្ពំ, កម្មញ្ច សាវជ្ជនវជ្ជមេតំ;
សុទ្ធិំ អសុទ្ធិន្តិ អបត្ថយានោ, វិរតោ ចរេ សន្តិមនុគ្គហាយ។
សីលព្ពតំ វាបិ បហាយ សព្ពន្តិ។ សព្ពា សីលសុទ្ធិយោ បហាយ
កម្មញ្ច សាវជ្ជនវជ្ជមេតន្តិ។ សាវជ្ជកម្មំ វុច្ចតិ – កណ្ហំ កណ្ហវិបាកំ។ អនវជ្ជកម្មំ វុច្ចតិ – សុក្កំ សុក្កវិបាកំ។ សាវជ្ជញ្ច កម្មំ អនវជ្ជញ្ច កម្មំ បហាយ បជហិត្វា វិនោទេត្វា ព្យន្តិំ ករិត្វា អនភាវំ គមេត្វាតិ – កម្មញ្ច សាវជ្ជនវជ្ជមេតំ។
សុទ្ធិំ អសុទ្ធិន្តិ អបត្ថយានោតិ។ អសុទ្ធិន្តិ អសុទ្ធិំ បត្ថេន្តិ, អកុសលេ ធម្មេ បត្ថេន្តិ។ សុទ្ធិន្តិ សុទ្ធិំ បត្ថេន្តិ, បញ្ច កាមគុណេ បត្ថេន្តិ; អសុទ្ធិំ បត្ថេន្តិ, អកុសលេ ធម្មេ បត្ថេន្តិ, បញ្ច កាមគុណេ បត្ថេន្តិ; សុទ្ធិំ បត្ថេន្តិ, ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ បត្ថេន្តិ, អសុទ្ធិំ បត្ថេន្តិ, អកុសលេ ធម្មេ បត្ថេន្តិ, បញ្ច កាមគុណេ បត្ថេន្តិ, ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ បត្ថេន្តិ; សុទ្ធិំ បត្ថេន្តិ, តេធាតុកេ កុសលេ ធម្មេ បត្ថេន្តិ, អសុទ្ធិំ បត្ថេន្តិ, អកុសលេ ធម្មេ បត្ថេន្តិ, បញ្ច កាមគុណេ បត្ថេន្តិ, ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ បត្ថេន្តិ, តេធាតុកេ កុសលេ
វិរតោ ចរេ សន្តិមនុគ្គហាយាតិ។ វិរតោតិ សុទ្ធិអសុទ្ធិយា អារតោ អស្ស វិរតោ បដិវិរតោ និក្ខន្តោ និស្សដោ វិប្បមុត្តោ វិសញ្ញុត្តោ, វិមរិយាទិកតេន ចេតសា វិហរតីតិ – វិរតោ។ ចរេតិ ចរេយ្យ វិចរេយ្យ វិហរេយ្យ ឥរិយេយ្យ វត្តេយ្យ បាលេយ្យ យបេយ្យ យាបេយ្យាតិ – វិរតោ ចរេ។ សន្តិមនុគ្គហាយាតិ សន្តិយោ វុច្ចន្តិ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ ទិដ្ឋិសន្តិយោ អគណ្ហន្តោ អបរាមសន្តោ អនភិនិវិសន្តោតិ – វិរតោ ចរេ សន្តិមនុគ្គហាយ។
តេនាហ
‘‘សីលព្ពតំ វាបិ បហាយ សព្ពំ, កម្មញ្ច សាវជ្ជនវជ្ជមេតំ;
សុទ្ធិំ អសុទ្ធិន្តិ អបត្ថយានោ, វិរតោ ចរេ សន្តិមនុគ្គហាយា’’តិ។
១៣៦.
តមូបនិស្សាយ ជិគុច្ឆិតំ វា, អថ វាបិ ទិដ្ឋំ វ សុតំ មុតំ វា;
ឧទ្ធំសរា សុទ្ធិមនុត្ថុនន្តិ, អវីតតណ្ហាសេ ភវាភវេសុ។
តមូបនិស្សាយ ជិគុច្ឆិតំ វាតិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា តបោជិគុច្ឆវាទា តបោជិគុច្ឆសារា តបោជិគុច្ឆនិស្សិតា អានិស្សិតា អល្លីនា ឧបគតា អជ្ឈោសិតា អធិមុត្តាតិ – តមូបនិស្សាយ ជិគុច្ឆិតំ វា។
អថ វាបិ ទិដ្ឋំ វ សុតំ មុតំ វាតិ។ ទិដ្ឋំ វា ទិដ្ឋសុទ្ធិំ វា សុតំ វា សុតសុទ្ធិំ វា មុតំ វា មុតសុទ្ធិំ វា និស្សាយ ឧបនិស្សាយ គណ្ហិត្វា បរាមសិត្វា អភិនិវិសិត្វាតិ – អថ វាបិ ទិដ្ឋំ វ សុតំ មុតំ វា។
ឧទ្ធំសរា សុទ្ធិមនុត្ថុនន្តីតិ។ សន្តេកេ សមណព្រាហ្មណា ឧទ្ធំសរាវាទា។ កតមេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឧទ្ធំសរាវាទា? យេ តេ សមណព្រាហ្មណា អច្ចន្តសុទ្ធិកា, សំសារសុទ្ធិកា, អកិរិយទិដ្ឋិកា, សស្សតវាទា – ឥមេ តេ សមណព្រាហ្មណា ឧទ្ធំសរាវាទា។ តេ សំសារេ សុទ្ធិំ វិសុទ្ធិំ បរិសុទ្ធិំ, មុត្តិំ វិមុត្តិំ បរិមុត្តិំ ថុនន្តិ វទន្តិ កថេន្តិ ភណន្តិ ទីបយន្តិ វោហរន្តីតិ – ឧទ្ធំសរា សុទ្ធិមនុត្ថុនន្តិ។
អវីតតណ្ហាសេ ភវាភវេសូតិ។ តណ្ហាតិ រូបតណ្ហា សទ្ទតណ្ហា គន្ធតណ្ហា រសតណ្ហា ផោដ្ឋព្ពតណ្ហា ធម្មតណ្ហា។ ភវាភវេសូតិ ភវាភវេ កម្មភវេ បុនព្ភវេ កាមភវេ, កម្មភវេ កាមភវេ បុនព្ភវេ រូបភវេ
តេនាហ
‘‘តមូបនិស្សាយ
ឧទ្ធំសរា សុទ្ធិមនុត្ថុនន្តិ, អវីតតណ្ហាសេ ភវាភវេសូ’’តិ។
១៣៧.
បត្ថយមានស្ស ហិ ជប្បិតានិ, បវេធិតំ វាបិ បកប្បិតេសុ;
ចុតូបបាតោ ឥធ យស្ស នត្ថិ, ស កេន វេធេយ្យ កុហិំ វ ជប្បេ។
បត្ថយមានស្ស ហិ ជប្បិតានីតិ។ បត្ថនា វុច្ចតិ តណ្ហា។ យោ រាគោ សារាគោ…បេ.… អភិជ្ឈា លោភោ អកុសលមូលំ។ បត្ថយមានស្សាតិ បត្ថយមានស្ស ឥច្ឆមានស្ស សាទិយមានស្ស បិហយមានស្ស អភិជប្បយមានស្សាតិ – បត្ថយមានស្ស ហិ។ ជប្បិតានីតិ។ ជប្បនា វុច្ចតិ តណ្ហា។ យោ រាគោ សារាគោ…បេ.… អភិជ្ឈា លោភោ អកុសលមូលន្តិ – បត្ថយមានស្ស ហិ ជប្បិតានិ។
បវេធិតំ វាបិ បកប្បិតេសូតិ។ បកប្បនាតិ ទ្វេ បកប្បនា – តណ្ហាបកប្បនា ច ទិដ្ឋិបកប្បនា ច…បេ.… អយំ តណ្ហាបកប្បនា…បេ.… អយំ ទិដ្ឋិបកប្បនា។ បវេធិតំ វាបិ បកប្បិតេសូតិ។ បកប្បិតំ វត្ថុំ អច្ឆេទសង្កិនោបិ វេធេន្តិ, អច្ឆិជ្ជន្តេបិ
ចុតូបបាតោ ឥធ យស្ស នត្ថីតិ។ យស្សាតិ អរហតោ ខីណាសវស្ស។ យស្ស គមនំ អាគមនំ គមនាគមនំ កាលំគតិ ភវាភវោ ចុតិ ច ឧបបត្តិ ច និព្ពត្តិ ច ភេទោ ច ជាតិ ច ជរាមរណញ្ច នត្ថិ ន សន្តិ ន សំវិជ្ជន្តិ នុបលព្ភន្តិ, បហីនា សមុច្ឆិន្នា វូបសន្តា បដិបស្សទ្ធា អភព្ពុប្បត្តិកា
ស កេន វេធេយ្យ កុហិំ វ ជប្បេតិ។ សោ កេន រាគេន វេធេយ្យ, កេន ទោសេន វេធេយ្យ, កេន មោហេន វេធេយ្យ, កេន មានេន វេធេយ្យ, កាយ ទិដ្ឋិយា វេធេយ្យ, កេន ឧទ្ធច្ចេន វេធេយ្យ, កាយ វិចិកិច្ឆាយ វេធេយ្យ, កេហិ អនុសយេហិ វេធេយ្យ – រត្តោតិ វា ទុដ្ឋោតិ វា មូឡ្ហោតិ វា វិនិពទ្ធោតិ វា បរាមដ្ឋោតិ វា វិក្ខេបគតោតិ វា អនិដ្ឋង្គតោតិ វា ថាមគតោតិ វា។ តេ អភិសង្ខារា បហីនា; អភិសង្ខារានំ បហីនត្តា គតិយា កេន វេធេយ្យ – នេរយិកោតិ វា តិរច្ឆានយោនិកោតិ វា បេត្តិវិសយិកោតិ វា មនុស្សោតិ វា ទេវោតិ វា រូបីតិ វា អរូបីតិ កុហិំវ ជប្បេតិ កុហិំ វា ជប្បេយ្យ កិម្ហិ ជប្បេយ្យ, កត្ថ ជប្បេយ្យ បជប្បេយ្យ អភិជប្បេយ្យាតិ – ស កេន វេធេយ្យ កុហិំ វ ជប្បេ។
តេនាហ ភគវា –
‘‘បត្ថយមានស្ស ហិ ជប្បិតានិ, បវេធិតំ វាបិ បកប្បិតេសុ;
ចុតូបបាតោ ឥធ យស្ស នត្ថិ, ស កេន វេធេយ្យ កុហិំ វ ជប្បេ’’តិ។
១៣៨.
យមាហុ ធម្មំ បរមន្តិ ឯកេ, តមេវ ហីនន្តិ បនាហុ អញ្ញេ;
សច្ចោ នុ វាទោ កតមោ ឥមេសំ, សព្ពេវ ហីមេ កុសលាវទានា។
យមាហុ ធម្មំ បរមន្តិ ឯកេតិ។ យំ ធម្មំ ទិដ្ឋិំ បដិបទំ មគ្គំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ‘‘ឥទំ បរមំ អគ្គំ សេដ្ឋំ វិសិដ្ឋំ បាមោក្ខំ ឧត្តមំ បវរ’’ន្តិ
តមេវ ហីនន្តិ បនាហុ អញ្ញេតិ តមេវ ធម្មំ ទិដ្ឋិំ បដិបទំ មគ្គំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ‘‘ហីនំ ឯតំ, និហីនំ ឯតំ, ឱមកំ ឯតំ, លាមកំ ឯតំ, ឆតុក្កំ ឯតំ, បរិត្តកំ ឯត’’ន្តិ, ឯវមាហំសុ ឯវំ កថេន្តិ ឯវំ ភណន្តិ ឯវំ ទីបយន្តិ ឯវំ វោហរន្តីតិ – តមេវ ហីនន្តិ បនាហុ អញ្ញេ។
សច្ចោ នុ វាទោ កតមោ ឥមេសន្តិ។ ឥមេសំ សមណព្រាហ្មណានំ វាទោ កតមោ សច្ចោ តច្ឆោ តថោ ភូតោ យាថាវោ អវិបរីតោតិ – សច្ចោ នុ វាទោ កតមោ ឥមេសំ។
សព្ពេវ ហីមេ កុសលាវទានាតិ។ សព្ពេវិមេ សមណព្រាហ្មណា កុសលវាទា បណ្ឌិតវាទា ថិរវាទា ញាយវាទា ហេតុវាទា លក្ខណវាទា ការណវាទា ឋានវាទា សកាយ លទ្ធិយាតិ – សព្ពេវ ហីមេ កុសលាវទានា។
តេនាហ
‘‘យមាហុ ធម្មំ បរមន្តិ ឯកេ, តមេវ ហីនន្តិ បនាហុ អញ្ញេ;
សច្ចោ នុ វាទោ កតមោ ឥមេសំ, សព្ពេវ ហីមេ កុសលាវទានា’’តិ។
១៣៩.
សកញ្ហិ ធម្មំ បរិបុណ្ណមាហុ, អញ្ញស្ស ធម្មំ បន ហីនមាហុ;
ឯវម្បិ វិគ្គយ្ហ វិវាទយន្តិ, សកំ សកំ សម្មុតិមាហុ សច្ចំ។
សកញ្ហិ ធម្មំ បរិបុណ្ណមាហូតិ សកំ ធម្មំ ទិដ្ឋិំ បដិបទំ មគ្គំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ‘‘ឥទំ សមត្តំ បរិបុណ្ណំ អនោម’’ន្តិ, ឯវមាហំសុ…បេ.… ឯវំ វោហរន្តីតិ – សកញ្ហិ ធម្មំ បរិបុណ្ណមាហុ។
អញ្ញស្ស ធម្មំ បន ហីនមាហូតិ។ អញ្ញស្ស ធម្មំ ទិដ្ឋិំ បដិបទំ
ឯវម្បិ វិគ្គយ្ហ វិវាទយន្តីតិ ឯវំ គហេត្វា ឧគ្គហេត្វា គណ្ហិត្វា បរាមសិត្វា អភិនិវិសិត្វា វិវាទយន្តិ, កលហំ ករោន្តិ, ភណ្ឌនំ ករោន្តិ, វិគ្គហំ ករោន្តិ, វិវាទំ ករោន្តិ, មេធគំ ករោន្តិ – ‘‘ន ត្វំ ឥមំ ធម្មវិនយំ អាជានាសិ…បេ.… និព្ពេឋេហិ វា សចេ បហោសី’’តិ – ឯវម្បិ វិគ្គយ្ហ វិវាទយន្តិ។
សកំ សកំ សម្មុតិមាហុ សច្ចន្តិ។ ‘‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ – សកំ សកំ សម្មុតិមាហុ សច្ចំ។ ‘‘អសស្សតោ លោកោ
តេនាហ ភគវា –
‘‘សកញ្ហិ ធម្មំ បរិបុណ្ណមាហុ, អញ្ញស្ស ធម្មំ បន ហីនមាហុ;
ឯវម្បិ វិគ្គយ្ហ វិវាទយន្តិ, សកំ សកំ សម្មុតិមាហុ សច្ច’’ន្តិ។
១៤០.
បរស្ស ចេ វម្ភយិតេន ហីនោ, ន កោចិ ធម្មេសុ វិសេសិ អស្ស;
បុថូ ហិ អញ្ញស្ស វទន្តិ ធម្មំ, និហីនតោ សម្ហិ ទឡ្ហំ វទានា។
បរស្ស ចេ វម្ភយិតេន ហីនោតិ បរស្ស ចេ វម្ភយិតការណា និន្ទិតការណា គរហិតការណា ឧបវទិតការណា បរោ ពាលោ ហោតិ ហីនោ និហីនោ ឱមកោ លាមកោ ឆតុក្កោ បរិត្តោតិ – បរស្ស ចេ វម្ភយិតេន ហីនោ។
ន កោចិ ធម្មេសុ វិសេសិ អស្សាតិ។ ធម្មេសុ ន កោចិ អគ្គោ សេដ្ឋោ វិសិដ្ឋោ បាមោក្ខោ ឧត្តមោ បវរោ អស្សាតិ – ន កោចិ ធម្មេសុ វិសេសិ អស្ស។
បុថូ ហិ អញ្ញស្ស វទន្តិ ធម្មំ, និហីនតោតិ។ ពហុកាបិ ពហូនំ ធម្មំ វទន្តិ ឧបវទន្តិ និន្ទន្តិ គរហន្តិ ហីនតោ និហីនតោ ឱមកតោ លាមកតោ ឆតុក្កតោ បរិត្តតោ, ពហុកាបិ ឯកស្ស ធម្មំ វទន្តិ ឧបវទន្តិ និន្ទន្តិ គរហន្តិ ហីនតោ និហីនតោ ឱមកតោ លាមកតោ ឆតុក្កតោ បរិត្តតោ, ឯកោបិ ពហូនំ ធម្មំ វទតិ ឧបវទតិ និន្ទតិ គរហតិ ហីនតោ និហីនតោ ឱមកតោ លាមកតោ ឆតុក្កតោ បរិត្តតោ, ឯកោបិ ឯកស្ស ធម្មំ វទតិ ឧបវទតិ និន្ទតិ គរហតិ ហីនតោ និហីនតោ ឱមកតោ លាមកតោ ឆតុក្កតោ បរិត្តតោតិ – បុថូ ហិ អញ្ញស្ស វទន្តិ ធម្មំ។
និហីនតោ សម្ហិ ទឡ្ហំ វទានាតិ។ ធម្មោ សកាយនំ, ទិដ្ឋិ សកាយនំ, បដិបទា សកាយនំ, មគ្គោ សកាយនំ, សកាយនេ ទឡ្ហវាទា ថិរវាទា ពលិកវាទា
តេនាហ ភគវា –
‘‘បរស្ស
បុថូ ហិ អញ្ញស្ស វទន្តិ ធម្មំ, និហីនតោ សម្ហិ ទឡ្ហំ វទានា’’តិ។
១៤១.
សទ្ធម្មបូជាបិ បនា តថេវ, យថា បសំសន្តិ សកាយនានិ;
សព្ពេវ វាទា តថិយា ភវេយ្យុំ, សុទ្ធី ហិ នេសំ បច្ចត្តមេវ។
សទ្ធម្មបូជាបិ បនា តថេវាតិ។ កតមា សទ្ធម្មបូជា? សកំ សត្ថារំ សក្ករោតិ គរុំ ករោតិ សទ្ធម្មបូជាបិ បនា តថេវាតិ សទ្ធម្មបូជា តថា តច្ឆា ភូតា យាថាវា អវិបរីតាតិ – សទ្ធម្មបូជាបិ បនា តថេវ។
យថា បសំសន្តិ សកាយនានីតិ។ ធម្មោ សកាយនំ ទិដ្ឋិ សកាយនំ បដិបទា សកាយនំ មគ្គោ សកាយនំ, សកាយនានិ បសំសន្តិ ថោមេន្តិ កិត្តេន្តិ វណ្ណេន្តីតិ – យថា បសំសន្តិ សកាយនានិ។
សព្ពេវ វាទា តថិយា ភវេយ្យុន្តិ សព្ពេវ វាទា តថា តច្ឆា ភូតា យាថាវា អវិបរីតា ភវេយ្យុន្តិ – សព្ពេវ វាទា តថិយា ភវេយ្យុំ។
សុទ្ធី ហិ នេសំ បច្ចត្តមេវាតិ។ បច្ចត្តមេវ តេសំ សមណព្រាហ្មណានំ សុទ្ធិ វិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិ, មុត្តិ វិមុត្តិ បរិមុត្តីតិ – សុទ្ធី ហិ នេសំ បច្ចត្តមេវ។
តេនាហ ភគវា –
‘‘សទ្ធម្មបូជាបិ បនា តថេវ, យថា បសំសន្តិ សកាយនានិ;
សព្ពេវ វាទា តថិយា ភវេយ្យុំ, សុទ្ធី ហិ នេសំ បច្ចត្តមេវា’’តិ។
១៤២.
ន ព្រាហ្មណស្ស បរនេយ្យមត្ថិ, ធម្មេសុ និច្ឆេយ្យ សមុគ្គហីតំ;
តស្មា វិវាទានិ ឧបាតិវត្តោ, ន ហិ សេដ្ឋតោ បស្សតិ ធម្មមញ្ញំ។
ន ព្រាហ្មណស្ស បរនេយ្យមត្ថីតិ។ នាតិ បដិក្ខេបោ។ ព្រាហ្មណោតិ សត្តន្នំ ធម្មានំ ពាហិតត្តា ព្រាហ្មណោ…បេ.… អសិតោ តាទិ បវុច្ចតេ ស ព្រហ្មា។ ន ព្រាហ្មណស្ស បរនេយ្យមត្ថីតិ ព្រាហ្មណស្ស បរនេយ្យតា នត្ថិ, ព្រាហ្មណោ ន បរនេយ្យោ, ន បរបត្តិយោ, ន បរបច្ចយោ, ន បរបដិពទ្ធគូ
ធម្មេសុ និច្ឆេយ្យ សមុគ្គហីតន្តិ។ ធម្មេសូតិ ទ្វាសដ្ឋិយា ទិដ្ឋិគតេសុ។ និច្ឆេយ្យាតិ និច្ឆិនិត្វា វិនិច្ឆិនិត្វា វិចិនិត្វា បវិចិនិត្វា តុលយិត្វា តីរយិត្វា វិភាវយិត្វា វិភូតំ កត្វា។ ឱធិគ្គាហោ ពិលគ្គាហោ វរគ្គាហោ កោដ្ឋាសគ្គាហោ ឧច្ចយគ្គាហោ សមុច្ចយគ្គាហោ ‘‘ឥទំ សច្ចំ តថំ ភូតំ យាថាវំ អវិបរីត’’ន្តិ គហិតំ បរាមដ្ឋំ អភិនិវិដ្ឋំ អជ្ឈោសិតំ អធិមុត្តំ នត្ថិ ន សន្តិ ន សំវិជ្ជតិ នុបលព្ភតិ, បហីនំ សមុច្ឆិន្នំ វូបសន្តំ បដិបស្សទ្ធំ អភព្ពុប្បត្តិកំ ញាណគ្គិនា ទឌ្ឍន្តិ – ធម្មេសុ និច្ឆេយ្យ សមុគ្គហីតំ។
តស្មា វិវាទានិ ឧបាតិវត្តោតិ។ តស្មាតិ តស្មា តំការណា តំហេតុ តប្បច្ចយា តំនិទានា ទិដ្ឋិកលហានិ ទិដ្ឋិភណ្ឌនានិ ទិដ្ឋិវិគ្គហានិ ទិដ្ឋិវិវាទានិ ទិដ្ឋិមេធគានិ ឧបាតិវត្តោ អតិក្កន្តោ សមតិក្កន្តោ វីតិវត្តោតិ – តស្មា វិវាទានិ ឧបាតិវត្តោ។
ន ហិ សេដ្ឋតោ បស្សតិ ធម្មមញ្ញន្តិ។ អញ្ញំ សត្ថារំ ធម្មក្ខានំ គណំ ទិដ្ឋិំ បដិបទំ មគ្គំ អញ្ញត្រ សតិបដ្ឋានេហិ, អញ្ញត្រ សម្មប្បធានេហិ, អញ្ញត្រ ឥទ្ធិបាទេហិ
តេនាហ ភគវា –
‘‘ន ព្រាហ្មណស្ស បរនេយ្យមត្ថិ, ធម្មេសុ និច្ឆេយ្យ សមុគ្គហីតំ;
តស្មា វិវាទានិ ឧបាតិវត្តោ, ន ហិ សេដ្ឋតោ បស្សតិ ធម្មមញ្ញ’’ន្តិ។
១៤៣.
ជានាមិ បស្សាមិ តថេវ ឯតំ, ទិដ្ឋិយា ឯកេ បច្ចេន្តិ សុទ្ធិំ;
អទក្ខិ ចេ កិញ្ហិ តុមស្ស តេន, អតិសិត្វា អញ្ញេន វទន្តិ សុទ្ធិំ។
ជានាមិ បស្សាមិ តថេវ ឯតន្តិ។ ជានាមីតិ បរចិត្តញាណេន បស្សាមីតិ មំសចក្ខុនា វា បស្សាមិ, ទិព្ពេន ចក្ខុនា តថេវ ឯតន្តិ ឯតំ តថំ តច្ឆំ ភូតំ យាថាវំ អវិបរីតន្តិ – ជានាមិ បស្សាមិ តថេវ ឯតំ។
ទិដ្ឋិយា ឯកេ បច្ចេន្តិ សុទ្ធិន្តិ។ ទិដ្ឋិយា ឯកេ សមណព្រាហ្មណា សុទ្ធិំ វិសុទ្ធិំ បរិសុទ្ធិំ, មុត្តិំ វិមុត្តិំ បរិមុត្តិំ បច្ចេន្តិ។ ‘‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ ទិដ្ឋិយា ឯកេ សមណព្រាហ្មណា សុទ្ធិំ វិសុទ្ធិំ បរិសុទ្ធិំ, មុត្តិំ វិមុត្តិំ បរិមុត្តិំ
អទក្ខិ ចេ កិញ្ហិ តុមស្ស តេនាតិ។ អទក្ខីតិ បរចិត្តញាណេន វា អទក្ខិ, បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណេន វា អទក្ខិ, មំសចក្ខុនា វា អទក្ខិ, ទិព្ពេន ចក្ខុនា វា អទក្ខីតិ – អទក្ខិ ចេ។ កិញ្ហិ តុមស្ស តេនាតិ។ តស្ស តេន ទស្សនេន កិំ កតំ? ន ទុក្ខបរិញ្ញា អត្ថិ, ន សមុទយស្ស បហានំ អត្ថិ, ន មគ្គភាវនា អត្ថិ, ន
អតិសិត្វា អញ្ញេន វទន្តិ សុទ្ធិន្តិ តេ តិត្ថិយា សុទ្ធិមគ្គំ វិសុទ្ធិមគ្គំ បរិសុទ្ធិមគ្គំ វោទាតមគ្គំ បរិវោទាតមគ្គំ អតិក្កមិត្វា សមតិក្កមិត្វា វីតិវត្តិត្វា អញ្ញត្រ សតិបដ្ឋានេហិ, អញ្ញត្រ សម្មប្បធានេហិ, អញ្ញត្រ ឥទ្ធិបាទេហិ, អញ្ញត្រ ឥន្ទ្រិយេហិ, អញ្ញត្រ ពលេហិ អញ្ញត្រ ពោជ្ឈង្គេហិ, អញ្ញត្រ អរិយា អដ្ឋង្គិកា មគ្គា សុទ្ធិំ វិសុទ្ធិំ បរិសុទ្ធិំ, មុត្តិំ វិមុត្តិំ បរិមុត្តិំ វទន្តិ កថេន្តិ ភណន្តិ ទីបយន្តិ វោហរន្តីតិ។ ឯវម្បិ អតិសិត្វា អញ្ញេន
អថ វា ពុទ្ធា ច ពុទ្ធសាវកា ច បច្ចេកពុទ្ធា ច តេសំ តិត្ថិយានំ អសុទ្ធិមគ្គំ អវិសុទ្ធិមគ្គំ អបរិសុទ្ធិមគ្គំ អវោទាតមគ្គំ អបរិវោទាតមគ្គំ អតិក្កមិត្វា សមតិក្កមិត្វា វីតិវត្តិត្វា ចតូហិ សតិបដ្ឋានេហិ ចតូហិ សម្មប្បធានេហិ ចតូហិ ឥទ្ធិបាទេហិ បញ្ចហិ ឥន្ទ្រិយេហិ បញ្ចហិ ពលេហិ សត្តហិ ពោជ្ឈង្គេហិ អរិយេន អដ្ឋង្គិកេន មគ្គេន សុទ្ធិំ វិសុទ្ធិំ
តេនាហ ភគវា –
‘‘ជានាមិ បស្សាមិ តថេវ ឯតំ, ទិដ្ឋិយា ឯកេ បច្ចេន្តិ សុទ្ធិំ;
អទក្ខិ ចេ កិញ្ហិ តុមស្ស តេន, អតិសិត្វា អញ្ញេន វទន្តិ សុទ្ធិ’’ន្តិ។
១៤៤.
បស្សំ នរោ ទក្ខតិ នាមរូបំ, ទិស្វាន វា ញាយតិ តានិមេវ;
កាមំ ពហុំ បស្សតុ អប្បកំ វា, ន ហិ តេន សុទ្ធិំ កុសលា វទន្តិ។
បស្សំ នរោ ទក្ខតិ នាមរូបន្តិ បស្សំ នរោ ទក្ខតិ បរចិត្តញាណេន វា បស្សន្តោ, បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណេន វា បស្សន្តោ, មំសចក្ខុនា វា បស្សន្តោ, ទិព្ពេន ចក្ខុនា វា បស្សន្តោ នាមរូបំយេវ ទក្ខតិ និច្ចតោ សុខតោ អត្តតោ, ន តេសំ ធម្មានំ សមុទយំ វា
ទិស្វាន វា ញាយតិ តានិមេវាតិ។ ទិស្វាតិ បរចិត្តញាណេន វា ទិស្វា, បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណេន វា ទិស្វា, មំសចក្ខុនា វា ទិស្វា, ទិព្ពេន ចក្ខុនា វា ទិស្វា, នាមរូបំយេវ ទិស្វា ញាយតិ និច្ចតោ សុខតោ អត្តតោ, ន តេសំ ធម្មានំ សមុទយំ វា អត្ថង្គមំ វា អស្សាទំ វា អាទីនវំ វា និស្សរណំ វា ញាយតីតិ – ទិស្វាន វា ញាយតិ តានិមេវ។
កាមំ ពហុំ បស្សតុ អប្បកំ វាតិ។ កាមំ ពហុកំ វា បស្សន្តោ នាមរូបំ អប្បកំ វា និច្ចតោ សុខតោ អត្តតោតិ – កាមំ ពហុំ បស្សតុ អប្បកំ វា។
ន ហិ តេន សុទ្ធិំ កុសលា វទន្តីតិ។ កុសលាតិ យេ តេ ខន្ធកុសលា ធាតុកុសលា អាយតនកុសលា បដិច្ចសមុប្បាទកុសលា សតិបដ្ឋានកុសលា សម្មប្បធានកុសលា ឥទ្ធិបាទកុសលា ឥន្ទ្រិយកុសលា ពលកុសលា ពោជ្ឈង្គកុសលា មគ្គកុសលា ផលកុសលា និព្ពានកុសលា, តេ កុសលា បរចិត្តញាណេន វា បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណេន វា មំសចក្ខុនា វា ទិព្ពេន ចក្ខុនា វា នាមរូបទស្សនេន
តេនាហ ភគវា –
‘‘បស្សំ
កាមំ ពហុំ បស្សតុ អប្បកំ វា, ន ហិ តេន សុទ្ធិំ កុសលា វទន្តី’’តិ។
១៤៥.
និវិស្សវាទី ន ហិ សុព្ពិនាយោ, បកប្បិតា ទិដ្ឋិបុរេក្ខរានោ;
យំ និស្សិតោ តត្ថ សុភំ វទានោ, សុទ្ធិំ វទោ តត្ថ តថទ្ទសា សោ។
និវិស្សវាទី ន ហិ សុព្ពិនាយោតិ។ ‘‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ និវិស្សវាទី, ‘‘អសស្សតោ លោកោ…បេ.… នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ – និវិស្សវាទី។ ន ហិ សុព្ពិនាយោតិ។ និវិស្សវាទី ទុព្ពិនយោ ទុប្បញ្ញាបយោ
បកប្បិតា ទិដ្ឋិបុរេក្ខរានោតិ។ កប្បិតា បកប្បិតា អភិសង្ខតា សណ្ឋបិតា ទិដ្ឋិំ បុរេក្ខតោ កត្វា ចរតិ។ ទិដ្ឋិធជោ ទិដ្ឋិកេតុ ទិដ្ឋាធិបតេយ្យោ ទិដ្ឋិយា បរិវារិតោ ចរតីតិ – បកប្បិតា ទិដ្ឋិបុរេក្ខរានោ។
យំ និស្សិតោ តត្ថ សុភំ វទានោតិ។ យំ និស្សិតោតិ យំ សត្ថារំ ធម្មក្ខានំ គណំ ទិដ្ឋិំ បដិបទំ មគ្គំ និស្សិតោ អានិស្សិតោ អល្លីនោ តត្ថាតិ សកាយ ទិដ្ឋិយា សកាយ ខន្តិយា សកាយ រុចិយា សកាយ លទ្ធិយា។ សុភំ វទានោតិ សុភវាទោ សោភនវាទោ បណ្ឌិតវាទោ ថិរវាទោ ញាយវាទោ ហេតុវាទោ លក្ខណវាទោ ការណវាទោ ឋានវាទោ សកាយ លទ្ធិយាតិ – យំ និស្សិតោ តត្ថ សុភំ វទានោ។
សុទ្ធិំ វទោ តត្ថ តថទ្ទសា សោតិ។ សុទ្ធិវាទោ តត្ថាតិ សកាយ ទិដ្ឋិយា សកាយ ខន្តិយា សកាយ រុចិយា
តេនាហ ភគវា –
‘‘និវិស្សវាទី ន ហិ សុព្ពិនាយោ, បកប្បិតា ទិដ្ឋិបុរេក្ខរានោ;
យំ និស្សិតោ តត្ថ សុភំ វទានោ, សុទ្ធិំ វទោ តត្ថ តថទ្ទសា សោ’’តិ។
១៤៦.
ន ព្រាហ្មណោ កប្បមុបេតិ សង្ខា, ន ទិដ្ឋិសារី នបិ ញាណពន្ធុ;
ញត្វា ច សោ សម្មុតិយោ បុថុជ្ជា, ឧបេក្ខតី ឧគ្គហណន្តិ មញ្ញេ។
ន ព្រាហ្មណោ កប្បមុបេតិ សង្ខាតិ។ នាតិ បដិក្ខេបោ។ ព្រាហ្មណោតិ សត្តន្នំ ធម្មានំ ពាហិតត្តា ព្រាហ្មណោ…បេ.… អសិតោ តាទិ បវុច្ចតេ ស ព្រហ្មា។ កប្បាតិ ទ្វេ កប្បា – តណ្ហាកប្បោ ច ទិដ្ឋិកប្បោ ច…បេ.… អយំ តណ្ហាកប្បោ…បេ.… អយំ ទិដ្ឋិកប្បោ។ សង្ខា វុច្ចតិ ញាណំ។ យា បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ន ព្រាហ្មណោ កប្បមុបេតិ សង្ខាតិ។ ព្រាហ្មណោ សង្ខាយ ជានិត្វា តុលយិត្វា តីរយិត្វា វិភាវយិត្វា វិភូតំ កត្វា។ ‘‘សព្ពេ សង្ខារា អនិច្ចា… សព្ពេ សង្ខារា ទុក្ខា…បេ.… យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ សង្ខាយ ជានិត្វា តុលយិត្វា តីរយិត្វា វិភាវយិត្វា វិភូតំ កត្វា តណ្ហាកប្បំ វា ទិដ្ឋិកប្បំ
ន ទិដ្ឋិសារី នបិ ញាណពន្ធូតិ។ តស្ស ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ បហីនានិ សមុច្ឆិន្នានិ វូបសន្តានិ បដិបស្សទ្ធានិ អភព្ពុប្បត្តិកានិ ញាណគ្គិនា ទឌ្ឍានិ។ សោ ទិដ្ឋិយា ន យាយតិ ន នីយតិ ន វុយ្ហតិ ន សំហរីយតិ នបិ តំ ទិដ្ឋិគតំ សារតោ បច្ចេតិ ន បច្ចាគច្ឆតីតិ – ន ទិដ្ឋិសារី។ នបិ ញាណពន្ធូតិ អដ្ឋសមាបត្តិញាណេន វា បញ្ចាភិញ្ញាញាណេន វា តណ្ហាពន្ធុំ វា ទិដ្ឋិពន្ធុំ វា ន ករោតិ ន ជនេតិ ន សញ្ជនេតិ ន និព្ពត្តេតិ
ញត្វា ច សោ សម្មុតិយោ បុថុជ្ជាតិ។ ញត្វាតិ ញត្វា ជានិត្វា តុលយិត្វា តីរយិត្វា វិភាវយិត្វា វិភូតំ កត្វា។ ‘‘សព្ពេ សង្ខារា អនិច្ចា’’តិ ញត្វា ជានិត្វា តុលយិត្វា តីរយិត្វា វិភាវយិត្វា វិភូតំ កត្វា, ‘‘សព្ពេ សង្ខារា ទុក្ខា’’តិ…បេ.… ‘‘យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សម្មុតិយោ វុច្ចន្តិ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ ទិដ្ឋិសម្មុតិយោ។ បុថុជ្ជាតិ បុថុជ្ជនេហិ ជនិតា វា តា សម្មុតិយោតិ – បុថុជ្ជា។ បុថុ នានាជនេហិ ជនិតា វា សម្មុតិយោតិ បុថុជ្ជាតិ – ញត្វា ច សោ សម្មុតិយោ បុថុជ្ជា។
ឧបេក្ខតី ឧគ្គហណន្តិ មញ្ញេតិ។ អញ្ញេ តណ្ហាវសេន ទិដ្ឋិវសេន គណ្ហន្តិ បរាមសន្តិ អភិនិវិសន្តិ។ អរហា ឧបេក្ខតិ ន គណ្ហាតិ ន បរាមសតិ នាភិនិវិសតីតិ – ឧបេក្ខតី ឧគ្គហណន្តិ មញ្ញេ។
តេនាហ ភគវា –
‘‘ន ព្រាហ្មណោ កប្បមុបេតិ សង្ខា, ន ទិដ្ឋិសារី នបិ ញាណពន្ធុ;
ញត្វា ច សោ សម្មុតិយោ បុថុជ្ជា, ឧបេក្ខតី ឧគ្គហណន្តិ មញ្ញេ’’តិ។
១៤៧.
វិស្សជ្ជ គន្ថានិ មុនីធ លោកេ, វិវាទជាតេសុ ន វគ្គសារី;
សន្តោ អសន្តេសុ ឧបេក្ខកោ សោ, អនុគ្គហោ ឧគ្គហណន្តិ មញ្ញេ។
វិស្សជ្ជ គន្ថានិ មុនីធ លោកេតិ។ គន្ថាតិ ចត្តារោ គន្ថា – អភិជ្ឈា កាយគន្ថោ, ព្យាបាទោ កាយគន្ថោ, សីលព្ពតបរាមាសោ កាយគន្ថោ, ឥទំសច្ចាភិនិវេសោ កាយគន្ថោ។ អត្តនោ ទិដ្ឋិយា រាគោ អភិជ្ឈា កាយគន្ថោ, បរវាទេសុ អាឃាតោ អប្បច្ចយោ ព្យាបាទោ កាយគន្ថោ, អត្តនោ សីលំ វា វតំ វា សីលព្ពតំ វា បរាមសតិ សីលព្ពតបរាមាសោ កាយគន្ថោ, អត្តនោ ទិដ្ឋិំ អភិនិវេសោ កាយគន្ថោ ឥទំសច្ចាភិនិវេសោ កាយគន្ថោ។ វិស្សជ្ជាតិ គន្ថេ វោស្សជ្ជិត្វា វិស្សជ្ជ។ អថ វា គន្ថេ គធិតេ គន្ថិតេ មុនីតិ។ មោនំ វុច្ចតិ ញាណំ…បេ.… សង្គជាលមតិច្ច សោ មុនិ។ ឥធាតិ ឥមិស្សា ទិដ្ឋិយា…បេ.… ឥមស្មិំ មនុស្សលោកេតិ – វិស្សជ្ជ គន្ថានិ មុនីធ លោកេ។
វិវាទជាតេសុ ន វគ្គសារីតិ។ វិវាទជាតេសុ សញ្ជាតេសុ និព្ពត្តេសុ អភិនិព្ពត្តេសុ បាតុភូតេសុ
សន្តោ អសន្តេសុ ឧបេក្ខកោ សោតិ។ សន្តោតិ រាគស្ស សន្តត្តា សន្តោ, ទោសស្ស សន្តត្តា សន្តោ, មោហស្ស សន្តត្តា សន្តោ…បេ.… សព្ពាកុសលាភិសង្ខារានំ សន្តត្តា សមិតត្តា វូបសមិតត្តា វិជ្ឈាតត្តា និព្ពុតត្តា អសន្តេសូតិ អសន្តេសុ អនុបសន្តេសុ អវូបសន្តេសុ អនិព្ពុតេសុ អប្បដិបស្សទ្ធេសូតិ – សន្តោ អសន្តេសុ។ ឧបេក្ខកោ សោតិ អរហា ឆឡង្គុបេក្ខាយ សមន្នាគតោ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វា នេវ សុមនោ ហោតិ ន ទុម្មនោ ឧបេក្ខកោ វិហរតិ សតោ សម្បជានោ។ សោតេន សទ្ទំ សុត្វា…បេ.… កាលំ កង្ខតិ ភាវិតោ សន្តោតិ – សន្តោ អសន្តេសុ ឧបេក្ខកោ សោ។
អនុគ្គហោ ឧគ្គហណន្តិ មញ្ញេតិ។ អញ្ញេ តណ្ហាវសេន ទិដ្ឋិវសេន គណ្ហន្តេ បរាមសន្តេ អភិនិវិសន្តេ។ អរហា ឧបេក្ខតិ ន
តេនាហ ភគវា –
‘‘វិស្សជ្ជ គន្ថានិ មុនីធ លោកេ, វិវាទជាតេសុ ន វគ្គសារី;
សន្តោ អសន្តេសុ ឧបេក្ខកោ សោ, អនុគ្គហោ ឧគ្គហណន្តិ មញ្ញេ’’តិ។
១៤៨.
បុព្ពាសវេ ហិត្វា នវេ អកុព្ពំ, ន ឆន្ទគូ នោបិ និវិស្សវាទី;
ស វិប្បមុត្តោ ទិដ្ឋិគតេហិ ធីរោ, ន លិម្បតិ លោកេ អនត្តគរហី។
បុព្ពាសវេ ហិត្វា នវេ អកុព្ពន្តិ។ បុព្ពាសវា វុច្ចន្តិ អតីតា រូបវេទនាសញ្ញាសង្ខារវិញ្ញាណា។ អតីតេ សង្ខារេ អារព្ភ យេ កិលេសា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ តេ កិលេសេ ហិត្វា ចជិត្វា បរិច្ចជិត្វា បជហិត្វា វិនោទេត្វា ព្យន្តិំ ករិត្វា អនភាវំ គមេត្វាតិ – បុព្ពាសវេ ហិត្វា។ នវេ អកុព្ពន្តិ នវា វុច្ចន្តិ បច្ចុប្បន្នា រូបវេទនាសញ្ញាសង្ខារវិញ្ញាណា។ បច្ចុប្បន្នេ
ន ឆន្ទគូ នោបិ និវិស្សវាទីតិ។ ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ នោបិ និវិស្សវាទីតិ ‘‘សស្សតោ លោកោ, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ ន និវិស្សវាទី…បេ.… ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា, ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញ’’ន្តិ ន និវិស្សវាទីតិ – ន ឆន្ទគូ នោបិ និវិស្សវាទី។
ស វិប្បមុត្តោ ទិដ្ឋិគតេហិ ធីរោតិ តស្ស ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ បហីនានិ សមុច្ឆិន្នានិ វូបសន្តានិ បដិបស្សទ្ធានិ អភព្ពុប្បត្តិកានិ ញាណគ្គិនា ទឌ្ឍានិ។ សោ ទិដ្ឋិគតេហិ វិប្បមុត្តោ វិសញ្ញុត្តោ វិមរិយាទិកតេន ចេតសា វិហរតិ។ ធីរោតិ ធីរោ បណ្ឌិតោ បញ្ញវា ពុទ្ធិមា ញាណី វិភាវី មេធាវីតិ – ស វិប្បមុត្តោ ទិដ្ឋិគតេហិ ធីរោ។
ន លិម្បតិ លោកេ អនត្តគរហីតិ។ លេបាតិ ទ្វេ លេបា – តណ្ហាលេបោ ច ទិដ្ឋិលេបោ ច…បេ.… អយំ តណ្ហាលេបោ
អនត្តគរហីតិ ទ្វីហិ ការណេហិ អត្តានំ គរហតិ – កតត្តា ច អកតត្តា ច។ កថំ កតត្តា ច អកតត្តា ច អត្តានំ គរហតិ? ‘‘កតំ មេ កាយទុច្ចរិតំ, អកតំ មេ កាយសុចរិត’’ន្តិ អត្តានំ គរហតិ។ ‘‘កតំ មេ វចីទុច្ចរិតំ…បេ.… កតំ មេ មនោទុច្ចរិតំ
អថ វា ‘‘សីលេសុម្ហិ ន បរិបូរការី’’តិ អត្តានំ គរហតិ។ ‘‘ឥន្ទ្រិយេសុម្ហិ អគុត្តទ្វារោ’’តិ… ‘‘ភោជនេម្ហិ អមត្តញ្ញូ’’តិ… ‘‘ជាគរិយម្ហិ អននុយុត្តោ’’តិ… ‘‘ន សតិសម្បជញ្ញេនាម្ហិ សមន្នាគតោ’’តិ… ‘‘អភាវិតា មេ
តេនាហ ភគវា –
‘‘បុព្ពាសវេ ហិត្វា នវេ អកុព្ពំ, ន ឆន្ទគូ នោបិ និវិស្សវាទី;
ស វិប្បមុត្តោ ទិដ្ឋិគតេហិ ធីរោ, ន លិម្បតិ លោកេ អនត្តគរហី’’តិ។
១៤៩.
ស សព្ពធម្មេសុ វិសេនិភូតោ, យំ កិញ្ចិ ទិដ្ឋំ វ សុតំ មុតំ វា;
ស បន្នភារោ មុនិ វិប្បមុត្តោ, ន កប្បិយោ នូបរតោ ន បត្ថិយោ។[ឥតិ ភគវា]
ស សព្ពធម្មេសុ វិសេនិភូតោ យំ កិញ្ចិ ទិដ្ឋំ វ សុតំ មុតំ វាតិ។ សេនា វុច្ចតិ មារសេនា។ កាយទុច្ចរិតំ មារសេនា, វចីទុច្ចរិតំ មារសេនា, មនោទុច្ចរិតំ មារសេនា, រាគោ… ទោសោ… មោហោ… កោធោ… ឧបនាហោ… មក្ខោ… បឡាសោ… ឥស្សា… មច្ឆរិយំ… មាយា… សាឋេយ្យំ… ថម្ភោ… សារម្ភោ… មានោ… អតិមានោ… មទោ… បមាទោ… សព្ពេ កិលេសា… សព្ពេ ទុច្ចរិតា… សព្ពេ ទរថា… សព្ពេ បរិឡាហា… សព្ពេ សន្តាបា… សព្ពាកុសលាភិសង្ខារា មារសេនា។
វុត្តញ្ហេតំ
‘‘កាមា តេ បឋមា សេនា, ទុតិយា អរតិ វុច្ចតិ…បេ.…
ន នំ អសុរោ ជិនាតិ, ជេត្វាវ លភតេ សុខ’’ន្តិ។
យតោ ចតូហិ អរិយមគ្គេហិ សព្ពា ច មារសេនា សព្ពេ ច បដិសេនិករា កិលេសា ជិតា ច បរាជិតា ច ភគ្គា វិប្បលុគ្គា បរម្មុខា – សោ វុច្ចតិ វិសេនិភូតោ។ សោ ទិដ្ឋេ វិសេនិភូតោ, សុតេ… មុតេ
ស បន្នភារោ មុនិ វិប្បមុត្តោតិ។ ភារាតិ តយោ ភារា – ខន្ធភារោ, កិលេសភារោ, អភិសង្ខារភារោ។ កតមោ ខន្ធភារោ? បដិសន្ធិយា រូបំ វេទនា សញ្ញា សង្ខារា វិញ្ញាណំ – អយំ ខន្ធភារោ។ កតមោ កិលេសភារោ? រាគោ ទោសោ មោហោ…បេ.… សព្ពាកុសលាភិសង្ខារា – អយំ កិលេសភារោ។ កតមោ អភិសង្ខារភារោ? បុញ្ញាភិសង្ខារោ អបុញ្ញាភិសង្ខារោ អានេញ្ជាភិសង្ខារោ – អយំ អភិសង្ខារភារោ។ យតោ ខន្ធភារោ ច កិលេសភារោ ច អភិសង្ខារភារោ ច បហីនា ហោន្តិ ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា, សោ វុច្ចតិ បន្នភារោ បតិតភារោ ឱរោបិតភារោ សមោរោបិតភារោ និក្ខិត្តភារោ បដិបស្សទ្ធភារោ។
មុនីតិ
តីណិ មោនេយ្យានិ – កាយមោនេយ្យំ, វចីមោនេយ្យំ, មនោមោនេយ្យំ។ កតមំ កាយមោនេយ្យំ? តិវិធានំ កាយទុច្ចរិតានំ
កតមំ
កតមំ
‘‘កាយមុនិំ វាចាមុនិំ, មនោមុនិមនាសវំ;
មុនិំ មោនេយ្យសម្បន្នំ, អាហុ សព្ពប្បហាយិនំ។
‘‘កាយមុនិំ វាចាមុនិំ, មនោមុនិមនាសវំ;
មុនិំ មោនេយ្យសម្បន្នំ, អាហុ និន្ហាតបាបក’’ន្តិ
ឥមេហិ
‘‘ន មោនេន មុនិ ហោតិ, មូឡ្ហរូបោ អវិទ្ទសុ;
យោ ច តុលំវ បគ្គយ្ហ, វរមាទាយ បណ្ឌិតោ។
‘‘បាបានិ
យោ មុនាតិ ឧភោ លោកេ, មុនិ តេន បវុច្ចតិ។
‘‘អសតញ្ច
ទេវមនុស្សេហិ បូជិតោ យោ, សង្គជាលមតិច្ច សោ មុនិ’’។
វិប្បមុត្តោតិ មុនិនោ រាគា ចិត្តំ មុត្តំ វិមុត្តំ សុវិមុត្តំ; ទោសា ចិត្តំ… មោហា ចិត្តំ មុត្តំ វិមុត្តំ សុវិមុត្តំ…បេ.… សព្ពាកុសលាភិសង្ខារេហិ ចិត្តំ មុត្តំ វិមុត្តំ សុវិមុត្តន្តិ – ស បន្នភារោ មុនិ វិប្បមុត្តោ។
ន កប្បិយោ នូបរតោ ន បត្ថិយោតិ ភគវាតិ។ កប្បាតិ ទ្វេ កប្បា – តណ្ហាកប្បោ ច ទិដ្ឋិកប្បោ ច…បេ.… អយំ តណ្ហាកប្បោ…បេ.… អយំ ទិដ្ឋិកប្បោ។ តស្ស តណ្ហាកប្បោ បហីនោ, ទិដ្ឋិកប្បោ បដិនិស្សដ្ឋោ; តណ្ហាកប្បស្ស បហីនត្តា នូបរតោតិ។ សព្ពេ ពាលបុថុជ្ជនា រជ្ជន្តិ, បុថុជ្ជនកល្យាណកំ ឧបាទាយ សត្ត សេខា អប្បត្តស្ស បត្តិយា អនធិគតស្ស អធិគមាយ អសច្ឆិកតស្ស សច្ឆិកិរិយាយ អារមន្តិ វិរមន្តិ បដិវិរមន្តិ, អរហា អារតោ វិរតោ បដិវិរតោ និក្ខន្តោ និស្សដោ វិប្បមុត្តោ វិសញ្ញុត្តោ ន បត្ថិយោតិ។ បត្ថនា វុច្ចតិ តណ្ហា។ យោ រាគោ សារាគោ…បេ.… អភិជ្ឈា លោភោ អកុសលមូលំ។ យស្សេសា បត្ថនា តណ្ហា បហីនា សមុច្ឆិន្នា វូបសន្តា បដិបស្សទ្ធា អភព្ពុប្បត្តិកា ញាណគ្គិនា ទឌ្ឍា, សោ វុច្ចតិ ន បត្ថិយោ។
ភគវាតិ គារវាធិវចនំ។ អបិ ច ភគ្គរាគោតិ ភគវា, ភគ្គទោសោតិ ភគវា, ភគ្គមោហោតិ ភគវា, ភគ្គមានោតិ ភគវា, ភគ្គទិដ្ឋីតិ ភគវា, ភគ្គកណ្ឌកោតិ ភគវា, ភគ្គកិលេសោតិ ភគវា, ភជិ វិភជិ បវិភជិ ធម្មរតនន្តិ ភគវា, ភវានំ អន្តករោតិ ភគវា, ភាវិតកាយោ ភាវិតសីលោ ភាវិតចិត្តោ ភាវិតបញ្ញោតិ ភគវា; ភាគី វា ភគវា អរញ្ញវនបត្ថានិ បន្តានិ សេនាសនានិ អប្បសទ្ទានិ អប្បនិគ្ឃោសានិ វិជនវាតានិ មនុស្សរាហស្សេយ្យកានិ បដិសល្លានសារុប្បានីតិ ភគវា, ភាគី វា ភគវា ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារានន្តិ ភគវា, ភាគី វា ភគវា អត្ថរសស្ស ធម្មរសស្ស វិមុត្តិរសស្ស អធិសីលស្ស អធិចិត្តស្ស អធិបញ្ញាយាតិ ភគវា, ភាគី វា ភគវា ចតុន្នំ ឈានានំ ចតុន្នំ អប្បមញ្ញានំ ចតុន្នំ អរូបសមាបត្តីនន្តិ ភគវា, ភាគី វា ភគវា អដ្ឋន្នំ វិមោក្ខានំ អដ្ឋន្នំ អភិភាយតនានំ នវន្នំ អនុបុព្ពវិហារសមាបត្តីនន្តិ ភគវា, ភាគី វា ភគវា
តេនាហ ភគវា –
‘‘ស សព្ពធម្មេសុ វិសេនិភូតោ, យំ កិញ្ចិ ទិដ្ឋំ វ សុតំ មុតំ វា;
ស បន្នភារោ មុនិ វិប្បមុត្តោ, ន កប្បិយោ នូបរតោ ន បត្ថិយោ’’។[ឥតិ ភគវាតិ]
មហាវិយូហសុត្តនិទ្ទេសោ តេរសមោ។