៤. វិវេកកថា
វិវេកកថាវណ្ណនា
២២. ឥទានិ យេ កេចីតិ អនវសេសបរិយាទានំ។ ពលករណីយាតិ ឩរុពលេន ពាហុពលេន កត្តព្ពា។ កម្មន្តាតិ ធាវនលង្ឃនកសនវបនាទីនិ កម្មានិ។ ករីយន្តីតិ ពលវន្តេហិ ករីយន្តិ។ សីលំ និស្សាយាតិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ និស្សយំ កត្វា។ ភាវេតីតិ ភិន្នសីលស្ស ភាវនាភាវតោ ឥធ បន លោកិយលោកុត្តរា មគ្គភាវនា អធិប្បេតាតិ។ វិវេកនិស្សិតន្តិ តទង្គវិវេកំ សមុច្ឆេទវិវេកំ និស្សរណវិវេកំ និស្សិតំ។ វិវេកោតិ វិវិត្តតា។ អយញ្ហិ អរិយមគ្គភាវនានុយុត្តោ យោគី វិបស្សនាក្ខណេ កិច្ចតោ តទង្គវិវេកនិស្សិតំ, អជ្ឈាសយតោ និស្សរណវិវេកនិស្សិតំ, មគ្គក្ខណេ កិច្ចតោ សមុច្ឆេទវិវេកនិស្សិតំ, អារម្មណតោ និស្សរណវិវេកនិស្សិតំ ភាវេតិ។ ឯស នយោ វិរាគនិស្សិតាទីសុ។ វិវេកោយេវ ហិ វិរជ្ជនដ្ឋេន វិរាគោ, និរោធដ្ឋេន និរោធោ, វោសជ្ជនដ្ឋេន វោសគ្គោ។ អថ វា កិលេសេហិ វិវិត្តត្តា វិវេកោ, កិលេសេហិ វិរត្តត្តា វិរាគោ, កិលេសានំ និរុទ្ធត្តា និរោធោ, កិលេសានញ្ច បរិច្ចត្តត្តា វិស្សដ្ឋត្តា, និព្ពានេចត្តស្ស ច វិស្សដ្ឋត្តា វោសគ្គោ។ វោសគ្គោ បន ទុវិធោ បរិច្ចាគវោសគ្គោ ច បក្ខន្ទនវោសគ្គោ ច។ តត្ថ បរិច្ចាគវោសគ្គោតិ វិបស្សនាក្ខណេ តទង្គវសេន, មគ្គក្ខណេ សមុច្ឆេទវសេន កិលេសប្បហានំ។ បក្ខន្ទនវោសគ្គោតិ វិបស្សនាក្ខណេ តន្និន្នភាវេន, មគ្គក្ខណេ អារម្មណករណេន និព្ពានបក្ខន្ទនំ។ តទុភយម្បិ ឥមស្មិំ វោសគ្គបរិណាមិន្តិ ឥមិនា បន សកលេន វចនេន វោសគ្គត្ថំ បរិណាមិតំ បរិណតំ, បរិបច្ចិតំ បរិបក្កញ្ចាតិ វុត្តំ ហោតិ។ អយម្បិ អរិយមគ្គភាវនានុយុត្តោ ភិក្ខុ យថា សម្មាទិដ្ឋិអាទីសុ ឯកេកោ ធម្មោ កិលេសបរិច្ចាគវោសគ្គត្ថញ្ច
២៣. ពីជគាមភូតគាមាតិ វុទ្ធិន្តិ អង្កុរាទិវសេន។ វិរុឡ្ហិន្តិ ខន្ធាទិវសេន។ វេបុល្លន្តិ បុប្ផាទិវសេន។ ធម្មេសុ បន វុទ្ធិន្តិ អបុព្ពធម្មប្បវត្តិវសេន។ វិរុឡិន្តិ សកិច្ចករណសាធនវសេន។ វេបុល្លន្តិ កិច្ចនិប្ផត្តិវសេន វិបុលភាវន្តិ អត្ថោ។ វិបុលត្តន្តិបិ បាឋោ។ អថ វា ឯតានិ តីណិ បទានិ សីលសមាធិបញ្ញាហិបិ យោជេន្តិ។
មគ្គង្គនិទ្ទេសវណ្ណនា
២៤. សុត្តន្តនិទ្ទេសេ សម្មាទិដ្ឋិយាតិ សាមិវចនំ។ ឈានវិបស្សនាមគ្គផលនិព្ពានេសុ លោកិយវិរតិសម្បយុត្តចិត្តេ ច យថាយោគំ សម្បយោគតោ ច អារម្មណតោ ច វត្តមានាយ សម្មាទិដ្ឋិយា សាមញ្ញលក្ខណតោ ឯកីភូតាយ សម្មាទិដ្ឋិយា។ វិក្ខម្ភនវិវេកោតិ វិក្ខម្ភនវសេន ទូរីករណវសេន វិវេកោ។ កេសំ? នីវរណានំ។ តស្ស បឋមំ ឈានំ ភាវយតោតិអាទិ វិក្ខម្ភនវសេន បឋមជ្ឈានមេវ វុត្តំ។ តស្មិំ វុត្តេ សេសជ្ឈានានិបិ វុត្តានេវ ហោន្តិ។ ឈានេសុបិ សម្មាទិដ្ឋិយា វិជ្ជមានត្តា សម្មាទិដ្ឋិយា វិវេកោ នាម ហោតិ។ តទង្គវិវេកោតិ តេន តេន វិបស្សនាញាណង្គេន វិវេកោ។ ទិដ្ឋិគតានន្តិ ទិដ្ឋិវិវេកស្ស ទុក្ករត្តា បធានត្តា ច ទិដ្ឋិវិវេកោវ វុត្តោ។ តស្មិំ វុត្តេ និច្ចសញ្ញាទិវិវេកោបិ វុត្តោវ ហោតិ។ និព្ពេធភាគិយំ សមាធិន្តិ វិបស្សនាសម្បយុត្តសមាធិំ។ សមុច្ឆេទវិវេកោតិ កិលេសានំ សមុច្ឆេទេន វិវេកោ។ លោកុត្តរំ ខយគាមិមគ្គន្តិ ខយសង្ខាតនិព្ពានគាមិលោកុត្តរមគ្គំ។ បដិប្បស្សទ្ធិវិវេកោតិ កិលេសានំ បដិប្បស្សទ្ធិយា វិវេកោ។ និស្សរណវិវេកោតិ សព្ពសង្ខតនិស្សរណភូតោ សង្ខារវិវេកោ។ ឆន្ទជាតោ ហោតីតិ បុព្ពភាគេ ជាតធម្មឆន្ទោ សទ្ធាធិមុត្តោតិ បុព្ពភាគេយេវ សទ្ធាយ អធិមុត្តោ ហោតិ។ ចិត្តញ្ចស្ស ស្វាធិដ្ឋិតន្តិ បុព្ពភាគេយេវ ចិត្តញ្ច អស្ស យោគិស្ស សុអធិដ្ឋិតំ សុដ្ឋុ បតិដ្ឋិតំ ហោតិ។ ឥតិ ឆន្ទោ សទ្ធា វិរាគាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
និរោធវារេ បន និរោធសទ្ទតោ អញ្ញំ បរិយាយវចនំ ទស្សេន្តេន អមតា ធាតូតិ វុត្តំ, សេសេសុ និរោធោ និព្ពានន្តិ ឧភយត្ថាបិ និព្ពានមេវ។ ទ្វាទស និស្សយាតិ ឆន្ទសទ្ធាចិត្តានិយេវ វិវេកាទីសុ ចតូសុ ឯកេកស្មិំ តយោ តយោ កត្វា ទ្វាទស និស្សយា ហោន្តិ។
២៥. សម្មាសង្កប្បវាយាមសតិសមាធីនម្បិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថយោជនា វេទិតព្ពា។ សម្មាវាចាកម្មន្តា ជីវានំ បន ឈានក្ខណេ វិបស្សនាក្ខណេ ច អភាវា ឈានវិបស្សនានំ បុព្ពភាគបរភាគវសេន វត្តមានា វិរតិយោ ឈានវិបស្សនា សន្និស្សិតា កត្វា វុត្តាតិ វេទិតព្ពំ។ នីវរណានំ ទិដ្ឋិគតានញ្ច វិវេកវិរាគនិរោធបដិនិស្សគ្គា តថា បវត្តមានានំ វិរតីនំ វិវេកាទយោ នាមាតិ វេទិតព្ពំ។ យថា អដ្ឋកនិបាតេ ‘‘តតោ, ត្វំ ភិក្ខុ, ឥមំ សមាធិំ សវិតក្កំ សវិចារម្បិ ភាវេយ្យាសិ, អវិតក្កវិចារមត្តម្បិ ភាវេយ្យាសិ, អវិតក្កំ អវិចារម្បិ ភាវេយ្យាសិ, សប្បីតិកម្បិ ភាវេយ្យាសិ, និប្បីតិកម្បិ ភាវេយ្យាសិ, សាតសហគតម្បិ ភាវេយ្យាសិ, ឧបេក្ខាសហគតម្បិ ភាវេយ្យាសី’’តិ (អ. និ. ៨.៦៣) មេត្តាទយោ កាយានុបស្សនាទយោ ច និយកជ្ឈត្តមូលសមាធិវសេន ចតុក្កបញ្ចកជ្ឈានិកា វិយ វុត្តា, ឯវមិធាបិ បុព្ពភាគបរភាគវសេន វិរតិយោ វុត្តាតិ វេទិតព្ពំ។ ព្យញ្ជនច្ឆាយមត្តំ គហេត្វា ន ភគវា អព្ភាចិក្ខិតព្ពោ។ គម្ភីរញ្ហិ ពុទ្ធវចនំ, អាចរិយេ បយិរុបាសិត្វា អធិប្បាយតោ គហេតព្ពំ។
២៦-២៧. ពោជ្ឈង្គពលឥន្ទ្រិយវារេសុបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោតិ។
វិវេកកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។