៨. សតិបដ្ឋានកថា
សតិបដ្ឋានកថាវណ្ណនា
៣៤. ឥទានិ ចត្តារោតិ គណនបរិច្ឆេទោ, តេន ន តតោ ហេដ្ឋា, ន ឧទ្ធន្តិ សតិបដ្ឋានបរិច្ឆេទំ ទីបេតិ។ ឥមេតិ និទ្ទិសិតព្ពនិទស្សនំ។ ភិក្ខវេតិ ធម្មបដិគ្គាហកបុគ្គលាលបនំ។ សតិបដ្ឋានាតិ តយោ សតិបដ្ឋានា សតិគោចរោបិ, តិធា បដិបន្នេសុ សាវកេសុ សត្ថុនោ បដិឃានុនយវីតិវត្តតាបិ, សតិបិ។ ‘‘ចតុន្នំ, ភិក្ខវេ, សតិបដ្ឋានានំ សមុទយញ្ច អត្ថង្គមញ្ច ទេសេស្សាមី’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ៥.៤០៨) ហិ សតិគោចរោ ‘‘សតិបដ្ឋាន’’ន្តិ វុត្តោ។ តស្សត្ថោ – បតិដ្ឋាតិ តស្មិន្តិ បដ្ឋានំ។ កា បតិដ្ឋាតិ? សតិ។ សតិយា បដ្ឋានំ សតិបដ្ឋានន្តិ។
‘‘តយោ សតិបដ្ឋានា យទរិយោ សេវតិ, យទរិយោ សេវមានោ សត្ថា គណមនុសាសិតុមរហតី’’តិ (ម. និ. ៣.៣០៤, ៣១១) ឯត្ថ តិធា បដិបន្នេសុ សាវកេសុ សត្ថុនោ បដិឃានុនយវីតិវត្តតា ‘‘សតិបដ្ឋាន’’ន្តិ វុត្តា។ តស្សត្ថោ – បដ្ឋបេតព្ពតោ
កតមេ ចត្តារោតិ កថេតុកម្យតាបុច្ឆា។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ សាសនេ។ ភិក្ខូតិ សំសារេ ភយំ ឥក្ខតីតិ
កស្មា បន ភគវតា ចត្តារោវ សតិបដ្ឋានា វុត្តា អនូនា អនធិកាតិ? វេនេយ្យហិតត្តា។ តណ្ហាចរិតទិដ្ឋិចរិតសមថយានិកវិបស្សនាយានិកេសុ ហិ មន្ទតិក្ខវសេន ទ្វេធា ទ្វេធា បវត្តេសុ មន្ទស្ស តណ្ហាចរិតស្ស ឱឡារិកំ កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋានំ វិសុទ្ធិមគ្គោ, តិក្ខស្ស សុខុមំ វេទនានុបស្សនាសតិបដ្ឋានំ។ ទិដ្ឋិចរិតស្សាបិ មន្ទស្ស នាតិប្បភេទគតំ ចិត្តានុបស្សនាសតិបដ្ឋានំ វិសុទ្ធិមគ្គោ, តិក្ខស្ស អតិប្បភេទគតំ ធម្មានុបស្សនាសតិបដ្ឋានំ។ សមថយានិកស្ស ច មន្ទស្ស អកិច្ឆេន អធិគន្តព្ពនិមិត្តំ បឋមំ សតិបដ្ឋានំ វិសុទ្ធិមគ្គោ, តិក្ខស្ស ឱឡារិការម្មណេ អសណ្ឋហនតោ ទុតិយំ។ វិបស្សនាយានិកស្សបិ មន្ទស្ស នាតិប្បភេទគតារម្មណំ តតិយំ, តិក្ខស្ស អតិប្បភេទគតារម្មណំ ចតុត្ថំ។ ឥតិ ចត្តារោវ វុត្តា អនូនា អនធិកាតិ។
សុភសុខនិច្ចអត្តវិបល្លាសប្បហានត្ថំ វា។ កាយោ ហិ អសុភោ, តត្ថ ច សុភវិបល្លាសវិបល្លត្ថា សត្តា។ តេសំ តត្ថ អសុភភាវទស្សនេន តស្ស វិបល្លាសស្ស បហានត្ថំ បឋមំ សតិបដ្ឋានំ វុត្តំ។ សុខំ និច្ចំ អត្តាតិ គហិតេសុបិ ច វេទនាទីសុ វេទនា ទុក្ខា, ចិត្តំ អនិច្ចំ, ធម្មា អនត្តា, តេសុ ច សុខនិច្ចអត្តវិបល្លាសវិបល្លត្ថា សត្តា។ តេសំ តត្ថ ទុក្ខាទិភាវទស្សនេន តេសំ វិបល្លាសានំ បហានត្ថំ សេសានិ តីណិ វុត្តានីតិ
៣៥. (ក) សុត្តន្តនិទ្ទេសេ បថវីកាយន្តិ ឥមស្មិំ រូបកាយេ បថវីធាតុ។ សកលសរីរេ បន បថវីធាតូនំ ពហុកត្តា សព្ពបថវីធាតុសង្គហត្ថំ សមូហត្ថេន កាយគ្គហណំ កតំ។ អាបោកាយាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ កេសកាយាទីនម្បិ ពហុកត្តា កេសកាយាទិគហណំ កតំ។ វក្កាទីនិ បន បរិច្ឆិន្នត្តា កាយគ្គហណំ នារហន្តីតិ តេសំ គហណំ ន កតន្តិ វេទិតព្ពំ។
(ខ) សុខំ វេទនន្តិអាទីសុ សុខំ វេទនន្តិ កាយិកំ វា ចេតសិកំ វា សុខំ វេទនំ។ តថា ទុក្ខំ វេទនំ។ អទុក្ខមសុខំ វេទនន្តិ បន ចេតសិកមេវ ឧបេក្ខាវេទនំ។ សាមិសំ សុខំ វេទនន្តិ ឆ គេហសិតសោមនស្សវេទនា។ និរាមិសំ សុខំ វេទនន្តិ ឆ នេក្ខម្មសិតសោមនស្សវេទនា សាមិសំ ទុក្ខំ វេទនន្តិ ឆ គេហសិតទោមនស្សវេទនា។ និរាមិសំ ទុក្ខំ វេទនន្តិ ឆ នេក្ខម្មសិតទោមនស្សវេទនា។ សាមិសំ អទុក្ខមសុខំ វេទនន្តិ ឆ គេហសិតឧបេក្ខាវេទនា។ និរាមិសំ អទុក្ខមសុខំ វេទនន្តិ ឆ នេក្ខម្មសិតឧបេក្ខាវេទនា។
(គ) សរាគំ ចិត្តន្តិអាទីនិ ញាណកថាយំ វុត្តត្ថានិ។
(ឃ) តទវសេសេ ធម្មេតិ តេហិ កាយវេទនាចិត្តេហិ អវសេសេ តេភូមកធម្មេ។ សព្ពត្ថ តេន ញាណេនាតិ តេន សត្តវិធេន អនុបស្សនាញាណេន។ យានិ បនេត្ថ អន្តរន្តរា អវុត្តត្ថានិ, តានិ ហេដ្ឋា តត្ថ តត្ថ វុត្តត្ថានេវាតិ។
សតិបដ្ឋានកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។