៣. សមុច្ចយក្ខន្ធកំ
សុក្កវិស្សដ្ឋិកថា
៩៧. សមុច្ចយក្ខន្ធកេ ឆារត្តំ មានត្តន្តិ ឯត្ថ ចតុព្ពិធំ មានត្តំ – អប្បដិច្ឆន្នមានត្តំ, បដិច្ឆន្នមានត្តំ, បក្ខមានត្តំ, សមោធានមានត្តន្តិ។ តត្ថ អប្បដិច្ឆន្នមានត្តំ បដិច្ឆន្នមានត្តំ នាម – យំ បដិច្ឆន្នាយ អាបត្តិយា បរិវុត្ថបរិវាសស្ស ទិយ្យតិ។ បក្ខមានត្តំ នាម – យំ បដិច្ឆន្នាយ វា អប្បដិច្ឆន្នាយ វា អាបត្តិយា អទ្ធមាសំ ភិក្ខុនីនំ ទិយ្យតិ។ សមោធានមានត្តំ នាម – យំ ឱធាយ ឯកតោ កត្វា ទិយ្យតិ។ តេសុ ឥទំ ‘‘អប្បដិច្ឆន្នាយ ឆារត្តំ មានត្ត’’ន្តិ វចនតោ ‘‘អប្បដិច្ឆន្នមានត្ត’’ន្តិ វេទិតព្ពំ។ តំ ទេន្តេន សចេ ឯកំ អាបត្តិំ អាបន្នោ ហោតិ, ឥធ វុត្តនយេន ទាតព្ពំ។ សចេ ទ្វេ វា តិស្សោ វា តតុត្តរិំ វា អាបន្នោ, យថេវ ‘‘ឯកំ អាបត្តិ’’ន្តិ វុត្តំ; ឯវំ ‘‘ទ្វេ អាបត្តិយោ, តិស្សោ អាបត្តិយោ’’តិ វត្តព្ពំ។ តតុត្តរិ បន សចេបិ សតំ វា សហស្សំ វា ហោតិ, ‘‘សម្ពហុលា’’តិ វត្តព្ពំ។ នានាវត្ថុកាយោបិ ឯកតោ កត្វា ទាតព្ពា, តាសំ ទានវិធិំ បរិវាសទានេ កថយិស្សាម។
ឯវំ អាបត្តិវសេន កម្មវាចំ កត្វា ទិន្នេ មានត្តេ ‘‘ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ កម្មវាចាបរិយោសានេ មាឡកសីមាយមេវ ‘‘មានត្តំ សមាទិយាមិ, វត្តំ សមាទិយាមី’’តិ វុត្តនយេន វត្តំ សមាទាតព្ពំ។ វត្តំ សមាទិយិត្វា តត្ថេវ សង្ឃស្ស អារោចេតព្ពំ, អារោចេន្តេន ច ឯវំ អារោចេតព្ពំ –
‘‘អហំ
ឥមញ្ច បន អត្ថំ គហេត្វា យាយ កាយចិ ភាសាយ អារោចេតុំ វដ្ដតិយេវ។ អារោចេត្វា សចេ និក្ខិបិតុកាមោ, វុត្តនយេនេវ សង្ឃមជ្ឈេ
សចេ អប្បភិក្ខុកោ វិហារោ ហោតិ, សភាគា ភិក្ខូ វសន្តិ, វត្តំ អនិក្ខិបិត្វា អន្តោវិហារេយេវ រត្តិយោ គណេតព្ពា។ អថ ន សក្កា សោធេតុំ, វុត្តនយេនេវ វត្តំ និក្ខិបិត្វា បច្ចូសសមយេ ចតូហិ បញ្ចហិ វា ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ បរិក្ខិត្តស្ស វិហារស្ស បរិក្ខេបតោ, អបរិក្ខិត្តស្ស បរិក្ខេបារហដ្ឋានតោ ទ្វេ លេឌ្ឌុបាតេ អតិក្កមិត្វា មហាមគ្គតោ ឱក្កម្ម គុម្ពេន វា វតិយា វា បដិច្ឆន្នដ្ឋានេ និសីទិតព្ពំ។ អន្តោអរុណេយេវ វុត្តនយេន វត្តំ សមាទិយិត្វា អារោចេតព្ពំ។ សចេ អញ្ញោ កោចិ ភិក្ខុ កេនចិទេវ ករណីយេន តំ ឋានំ អាគច្ឆតិ, សចេ ឯស តំ បស្សតិ, សទ្ទំ វាស្ស សុណាតិ, អារោចេតព្ពំ។ អនារោចេន្តស្ស រត្តិច្ឆេទោ ចេវ វត្តភេទោ ច។
អថ ទ្វាទសហត្ថំ ឧបចារំ ឱក្កមិត្វា អជានន្តស្សេវ គច្ឆតិ, រត្តិច្ឆេទោ ហោតិ ឯវ, វត្តភេទោ បន នត្ថិ។ អារោចិតកាលតោ បដ្ឋាយ ច ឯកំ ភិក្ខុំ ឋបេត្វា សេសេហិ សតិ ករណីយេ គន្តុម្បិ វដ្ដតិ។ អរុណេ ឧដ្ឋិតេ តស្ស ភិក្ខុស្ស សន្តិកេ វត្តំ និក្ខិបិតព្ពំ។ សចេ សោបិ កេនចិ កម្មេន បុរេអរុណេយេវ គច្ឆតិ, អញ្ញំ វិហារតោ និក្ខន្តំ វា អាគន្តុកំ វា យំ បឋមំ បស្សតិ, តស្ស សន្តិកេ អារោចេត្វា វត្តំ និក្ខិបិតព្ពំ។ អយញ្ច យស្មា គណស្ស
ឯវំ
បរិវាសកថា
១០២. ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សង្ឃោ ឧទាយិស្ស ភិក្ខុនោ ឯកិស្សា អាបត្តិយា សញ្ចេតនិកាយ សុក្កវិស្សដ្ឋិយា ឯកាហបដិច្ឆន្នាយ ឯកាហបរិវាសំ ទេតូ’’តិអាទិនា នយេន បាឡិយំ អនេកេហិ អាការេហិ បរិវាសោ ច មានត្តញ្ច វុត្តំ។ តស្ស យស្មា អាគតាគតដ្ឋានេ វិនិច្ឆយោ វុច្ចមានោ បាឡិ វិយ អតិវិត្ថារំ អាបជ្ជតិ, ន ច សក្កា ហោតិ សុខេន បរិគ្គហេតុំ, តស្មា នំ សមោធានេត្វា ឥធេវ ទស្សយិស្សាម។
អយញ្ហិ ឥធ អធិប្បេតោ បរិវាសោ នាម – បដិច្ឆន្នបរិវាសោ, សុទ្ធន្តបរិវាសោ, សមោធានបរិវាសោតិ តិវិធោ ហោតិ។ តត្ថ បដិច្ឆន្នបរិវាសោ តាវ យថាបដិច្ឆន្នាយ អាបត្តិយា ទាតព្ពោ
អយញ្ហិ
តត្ថ អាបត្តិ ច ហោតិ អាបត្តិសញ្ញី ចាតិ យំ អាបន្នោ, សា អាបត្តិយេវ ហោតិ។ សោបិ ច តត្ថ អាបត្តិសញ្ញីយេវ។ ឥតិ ជានន្តោ ឆាទេតិ, ឆន្នាវ ហោតិ។ អថ បនាយំ តត្ថ អនាបត្តិសញ្ញី, អច្ឆន្នា ហោតិ, អនាបត្តិ បន អាបត្តិសញ្ញាយបិ អនាបត្តិសញ្ញាយបិ ឆាទេន្តេនាបិ អច្ឆាទិតាវ ហោតិ។ លហុកំ វា គរុកាតិ គរុកំ វា លហុកាតិ ឆាទេតិ, អលជ្ជិបក្ខេ តិដ្ឋតិ, អាបត្តិ បន អច្ឆន្នា ហោតិ។ គរុកំ លហុកាតិ មញ្ញមានោ ទេសេតិ, នេវ ទេសិតា ហោតិ, ន ឆន្នា។ គរុកំ គរុកាតិ ញត្វា ឆាទេតិ, ឆន្នា ហោតិ។ គរុកលហុកភាវំ ន ជានាតិ, អាបត្តិំ ឆាទេមីតិ ឆាទេតិ, ឆន្នាវ ហោតិ។
បកតត្តោតិ តិវិធំ ឧក្ខេបនីយកម្មំ អកតោ – សោ ចេ បកតត្តសញ្ញី ហុត្វា ឆាទេតិ, ឆន្នា ហោតិ។ អថ ‘‘មយ្ហំ សង្ឃេន កម្មំ កត’’ន្តិ អបកតត្តសញ្ញី ហុត្វា ឆាទេតិ, អច្ឆន្នា ហោតិ។ អបកតត្តេន បកតត្តសញ្ញិនា វា អបកតត្តសញ្ញិនា វា ឆាទិតាបិ អច្ឆន្នាវ ហោតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –
‘‘អាបជ្ជតិ គរុកំ សាវសេសំ,
ឆាទេតិ អនាទរិយំ បដិច្ច;
ន ភិក្ខុនី នោ ច ផុសេយ្យ វជ្ជំ,
បញ្ហា មេសា កុសលេហិ ចិន្តិតា’’តិ។ (បរិ. ៤៨១);
អយញ្ហិ
អនន្តរាយិកោតិ យស្ស ទសសុ អន្តរាយេសុ ឯកោបិ នត្ថិ, សោ ចេ អនន្តរាយិកសញ្ញី ហុត្វា ឆាទេតិ, ឆន្នា ហោតិ។ សចេបិ សោ ភីរុកជាតិកតាយ អន្ធការេ អមនុស្សចណ្ឌមិគភយេន អន្តរាយិកសញ្ញី ហុត្វា ឆាទេតិ, អច្ឆន្នាវ ហោតិ។ យស្ស ហិ បព្ពតវិហារេ វសន្តស្ស កន្ទរំ វា នទិំ វា អតិក្កមិត្វា
បហូតិ យោ សក្កោតិ ភិក្ខុនោ សន្តិកំ គន្តុញ្ចេវ អារោចេតុញ្ច; សោ ចេ បហុសញ្ញី ហុត្វា ឆាទេតិ, ឆន្នា ហោតិ។ សចស្ស មុខេ អប្បមត្តកោ គណ្ឌោ វា ហោតិ, ហនុកវាតោ វា វិជ្ឈតិ, ទន្តោ វា រុជ្ជតិ, ភិក្ខា វា មន្ទា លទ្ធា ហោតិ, តាវតកេន បន នេវ វត្តុំ ន សក្កោតិ ន គន្តុំ; អបិច ខោ ន សក្កោមីតិ សញ្ញី ហោតិ, អយំ បហុ ហុត្វា អប្បហុសញ្ញី នាម។ ឥមិនា ឆាទិតាបិ អច្ឆាទិតា។ អប្បហុនា បន វត្តុំ វា គន្តុំ វា អសមត្ថេន បហុសញ្ញិនា វា អប្បហុសញ្ញិនា វា ឆាទិតា ហោតុ, អច្ឆាទិតាវ។
ឆាទេតុកាមោ ច ហោតិ ឆាទេតិ ចាតិ ឥទំ ឧត្តានត្ថមេវ។ សចេ បន ឆាទេស្សាមីតិ ធុរនិក្ខេបំ កត្វា បុរេភត្តេ វា បច្ឆាភត្តេ វា បឋមយាមាទីសុ វា លជ្ជិធម្មំ ឱក្កមិត្វា អន្តោអរុណេយេវ អារោចេតិ, អយំ ឆាទេតុកាមោ ន ឆាទេតិ នាម។
យស្ស បន អភិក្ខុកេ ឋានេ វសន្តស្ស អាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា សភាគស្ស ភិក្ខុនោ អាគមនំ អាគមេន្តស្ស សភាគសន្តិកំ វា គច្ឆន្តស្ស អទ្ធមាសោបិ មាសោបិ អតិក្កមតិ, អយំ ន ឆាទេតុកាមោ ឆាទេតិ នាម, អយម្បិ អច្ឆន្នាវ ហោតិ។
យោ បន អាបន្នមត្តោវ អគ្គិំ អក្កន្តបុរិសោ វិយ សហសា អបក្កមិត្វា សភាគដ្ឋានំ គន្ត្វា អាវិ ករោតិ, អយំ ន ឆាទេតុកាមោវ ន ឆាទេតិ នាម។ សចេ បន សភាគំ ទិស្វាបិ ‘‘អយំ
យោ បន វិសភាគោ ហោតិ សុត្វា បកាសេតុកាមោ, ឯវរូបស្ស ឧបជ្ឈាយស្សាបិ សន្តិកេ ន អារោចេតព្ពា។ តត្ថ
តតោ បដិច្ឆន្នទិវសេ ច អាបត្តិយោ ច សល្លក្ខេត្វា សចេ ឯកាហបដិច្ឆន្នា ហោតិ – ‘‘អហំ, ភន្តេ, ឯកំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិំ សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ ឯកាហបដិច្ឆន្ន’’ន្តិ ឯវំ យាចាបេត្វា ឥធ វុត្តនយេនេវ កម្មវាចំ វត្វា បរិវាសោ ទាតព្ពោ។ អថ ទ្វីហតីហាទិបដិច្ឆន្នា ហោតិ, ទ្វីហបដិច្ឆន្នំ តីហបដិច្ឆន្នំ ចតូហបដិច្ឆន្នំ បញ្ចាហបដិច្ឆន្នំ ឆាហបដិច្ឆន្នំ សត្តាហបដិច្ឆន្នំ អដ្ឋាហបដិច្ឆន្នំ នវាហបដិច្ឆន្នំ ទសាហបដិច្ឆន្នំ ឯកាទសាហបដិច្ឆន្នំ ទ្វាទសាហបអច្ឆន្នំ តេរសាហបដិច្ឆន្នំ ចុទ្ទសាហបដិច្ឆន្នន្តិ ឯវំ យាវ ចុទ្ទស ទិវសានិ ទិវសវសេន យោជនា កាតព្ពា។ បញ្ចទស ទិវសានិ បដិច្ឆន្នាយ បក្ខបដិច្ឆន្នន្តិ វត្វា យោជនា កាតព្ពា។ តតោ យាវ ឯកូនតិំសតិមោ ទិវសោ, តាវ អតិរេកបក្ខបដិច្ឆន្នន្តិ។
តតោ មាសបដិច្ឆន្នំ អតិរេកមាសបដិច្ឆន្នំ ទ្វេមាសបដិច្ឆន្នំ អតិរេកទ្វេមាសបដិច្ឆន្នំ
សចេ បន ទ្វេ តិស្សោ តតុត្តរិ វា អាបត្តិយោ ហោន្តិ, យថា ឥធ ឯកំ អាបត្តិន្តិ វុត្តំ; ឯវំ ទ្វេ អាបត្តិយោ តិស្សោ អាបត្តិយោតិ វត្តព្ពំ។ តតោ បរំ បន សតំ វា ហោតុ សហស្សំ វា, សម្ពហុលាតិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ នានាវត្ថុកាសុបិ ‘‘អហំ, ភន្តេ, សម្ពហុលា សង្ឃាទិសេសា អាបត្តិយោ អាបជ្ជិំ – ឯកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ, ឯកំ កាយសំសគ្គំ, ឯកំ ទុដ្ឋុល្លវាចំ, ឯកំ អត្តកាមំ, ឯកំ សញ្ចរិត្តំ, ឯកាហបដិច្ឆន្នាយោ’’តិ ឯវំ គណនវសេន វា ‘‘អហំ, ភន្តេ, សម្ពហុលា សង្ឃាទិសេសា អាបត្តិយោ អាបជ្ជិំ នានាវត្ថុកាយោ ឯកាហបដិច្ឆន្នាយោ’’តិ ឯវំ វត្ថុកិត្តនវសេន វា, ‘‘អហំ, ភន្តេ, សម្ពហុលា សង្ឃាទិសេសា អាបត្តិយោ អាបជ្ជិំ ឯកាហបដិច្ឆន្នាយោ’’តិ ឯវំ នាមមត្តវសេន វា យោជនា កាតព្ពា។
តត្ថ នាមំ ទុវិធំ – សជាតិសាធារណញ្ច សព្ពសាធារណញ្ច។ តត្ថ សង្ឃាទិសេសោតិ សជាតិសាធារណំ, អាបត្តីតិ សព្ពសាធារណំ; តស្មា ‘‘សម្ពហុលា អាបត្តិយោ អាបជ្ជិំ ឯកាហបដិច្ឆន្នាយោ’’តិ ឯវំ សព្ពសាធារណនាមវសេនបិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ ឥទញ្ហិ សព្ពម្បិ បរិវាសាទិកំ វិនយកម្មំ វត្ថុវសេន គោត្តវសេន នាមវសេន
តត្ថ ‘‘សុក្កវិស្សដ្ឋី’’តិ វត្ថុ ចេវ គោត្តញ្ច។ ‘‘សង្ឃាទិសេសោ’’តិ នាមញ្ចេវ អាបត្តិ ច។ ‘‘កាយសំសគ្គោ’’តិ វត្ថុ ចេវ គោត្តញ្ច។ ‘‘សង្ឃាទិសេសោ’’តិ នាមញ្ចេវ អាបត្តិ ច, តត្ថ ‘‘សុក្កវិស្សដ្ឋិំ កាយសំសគ្គ’’ន្តិអាទិនា វចនេនាបិ ‘‘នានាវត្ថុកាយោ’’តិ វចនេនាបិ វត្ថុ ចេវ
កម្មវាចាបរិយោសានេ ច តេន ភិក្ខុនា មាឡកសីមាយមេវ ‘‘បរិវាសំ សមាទិយាមិ, វត្តំ សមាទិយាមី’’តិ វុត្តនយេនេវ វត្តំ សមាទាតព្ពំ
‘‘អហំ, ភន្តេ, ឯកំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិំ សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ ឯកាហបដិច្ឆន្នំ, សោហំ សង្ឃំ ឯកិស្សា អាបត្តិយា សញ្ចេតនិកាយ សុក្កវិស្សដ្ឋិយា ឯកាហបដិច្ឆន្នាយ ឯកាហបរិវាសំ យាចិំ, តស្ស មេ សង្ឃោ ឯកិស្សា អាបត្តិយា សញ្ចេតនិកាយ សុក្កវិស្សដ្ឋិយា ឯកាហបដិច្ឆន្នាយ ឯកាហបរិវាសំ អទាសិ, សោហំ បរិវសាមិ – ‘វេទយាមហំ, ភន្តេ, វេទយតី’តិ មំ សង្ឃោ ធារេតូ’’តិ។
ឥមញ្ច បនត្ថំ គហេត្វា យាយ កាយចិ ភាសាយ អារោចេតុំ វដ្ដតិយេវ។ អារោចេត្វា សចេ និក្ខិបិតុកាមោ, វុត្តនយេនេវ សង្ឃមជ្ឈេ និក្ខិបិតព្ពំ។ មាឡកតោ ភិក្ខូសុ និក្ខន្តេសុ ឯកស្សាបិ សន្តិកេ និក្ខិបិតុំ វដ្ដតិ។ មាឡកតោ និក្ខមិត្វា សតិំ បដិលភន្តេន សហគច្ឆន្តស្ស សន្តិកេ និក្ខិបិតព្ពំ។ សចេ សោបិ បក្កន្តោ, អញ្ញស្ស យស្ស មាឡកេ នារោចិតំ, តស្ស អារោចេត្វា និក្ខិបិតព្ពំ។ អារោចេន្តេន ច អវសានេ ‘‘វេទយតីតិ មំ អាយស្មា ធារេតូ’’តិ វត្តព្ពំ។ ទ្វិន្នំ
សចេ អប្បភិក្ខុកោ វិហារោ ហោតិ, សភាគា ភិក្ខូ វសន្តិ, វត្តំ អនិក្ខិបិត្វា វិហារេយេវ រត្តិបរិគ្គហោ កាតព្ពោ។ អថ ន សក្កា សោធេតុំ, វុត្តនយេនេវ វត្តំ និក្ខិបិត្វា បច្ចូសសមយេ ឯកេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ មានត្តវណ្ណនាយំ វុត្តនយេនេវ ឧបចារសីមំ អតិក្កមិត្វា មហាមគ្គា ឱក្កម្ម បដិច្ឆន្នេ ឋានេ និសីទិត្វា អន្តោអរុណេយេវ វុត្តនយេនេវ វត្តំ
ឧគ្គតេ
ឯវំ យត្តកានិ ទិវសានិ អាបត្តិ បដិច្ឆន្នា ហោតិ, តត្តកានិ តតោ អធិកតរានិ វា កុក្កុច្ចវិនោទនត្ថាយ បរិវសិត្វា សង្ឃំ ឧបសង្កមិត្វា វត្តំ សមាទិយិត្វា មានត្តំ យាចិតព្ពំ។ អយញ្ហិ វត្តេ សមាទិន្នេ ឯវ មានត្តារហោ ហោតិ និក្ខិត្តវត្តេន បរិវុត្ថត្តា។ អនិក្ខិត្តវត្តស្ស បន បុន សមាទានកិច្ចំ នត្ថិ, សោ ហិ បដិច្ឆន្នទិវសាតិក្កមេនេវ មានត្តារហោ ហោតិ, តស្មា តស្ស មានត្តំ ទាតព្ពមេវ។ ឥទំ បដិច្ឆន្នមានត្តំ នាម។ តំ ទេន្តេន សចេ ឯកាបត្តិ ហោតិ
អប្បដិច្ឆន្នាបត្តិំ បដិច្ឆន្នាបត្តិយា សមោធានេត្វាបិ ទាតុំ វដ្ដតិ។ កថំ? បដិច្ឆន្នាយ ឯកាហបរិវាសំ វសិត្វា –
‘‘អហំ, ភន្តេ, ឯកំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិំ សញ្ចេតនិកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ ឯកាហបដិច្ឆន្នំ, សោហំ សង្ឃំ ឯកិស្សា អាបត្តិយា សញ្ចេតនិកាយ សុក្កវិស្សដ្ឋិយា ឯកាហបដិច្ឆន្នាយ ឯកាហបរិវាសំ យាចិំ, តស្ស មេ សង្ឃោ ឯកិស្សា អាបត្តិយា សញ្ចេតនិកាយ សុក្កវិស្សដ្ឋិយា ឯកាហបដិច្ឆន្នាយ ឯកាហបរិវាសំ អទាសិ, សោហំ បរិវុត្ថបរិវាសោ
អថស្ស តទនុរូបំ កម្មវាចំ កត្វា មានត្តំ ទាតព្ពំ។ សចេ បដិច្ឆន្នា ទ្វេ, អប្បដិច្ឆន្នា ឯកា ‘‘បដិច្ឆន្នានញ្ច អប្បដិច្ឆន្នាយ ចា’’តិ វត្តព្ពំ។ អថ បដិច្ឆន្នា
សុទ្ធន្តបរិវាសោ សមោធានបរិវាសោតិ ហិ ទ្វេ បរិវាសា អវសេសា។ តត្ថ ‘‘សុទ្ធន្តបរិវាសោ’’ នាម បរតោ អធម្មិកមានត្តចារាវសានេ ‘‘តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ សម្ពហុលា សង្ឃាទិសេសា អាបត្តិយោ អាបន្នោ ហោតិ, អាបត្តិបរិយន្តំ ន ជានាតិ, រត្តិបរិយន្តំ ន ជានាតី’’តិ ឥមស្មិំ វត្ថុស្មិំ អនុញ្ញាតបរិវាសោ។ សោ ទុវិធោ – ចូឡសុទ្ធន្តោ, មហាសុទ្ធន្តោតិ។ ទុវិធោបិ ចេស រត្តិបរិច្ឆេទំ សកលំ វា ឯកច្ចំ វា អជានន្តស្ស ច អស្សរន្តស្ស ច តត្ថ វេមតិកស្ស ច ទាតព្ពោ។ អាបត្តិបរិយន្តំ បន ឯត្តកា អហំ អាបត្តិយោ អាបន្នោតិ ជានាតុ វា មា វា, អការណមេតំ។
តត្ថ យោ ឧបសម្បទតោ បដ្ឋាយ អនុលោមក្កមេន វា អារោចិតទិវសតោ បដ្ឋាយ បដិលោមក្កមេន វា ‘‘អសុកញ្ច អសុកញ្ច ទិវសំ វា បក្ខំ វា មាសំ វា សំវច្ឆរំ វា តវ សុទ្ធភាវំ ជានាសី’’តិ បុច្ឆិយមានោ ‘‘អាម, ភន្តេ, ជានាមិ, ឯត្តកំ នាម កាលំ អហំ សុទ្ធោ’’តិ វទតិ, តស្ស ទិន្នោ សុទ្ធន្តបរិវាសោ ‘‘ចូឡសុទ្ធន្តោ’’តិ វុច្ចតិ។
តំ គហេត្វា បរិវសន្តេន យត្តកំ កាលំ អត្តនោ សុទ្ធិំ ជានាតិ, តត្តកំ អបនេត្វា អវសេសំ
យោ បន យថាវុត្តេន អនុលោមបដិលោមនយេន បុច្ឆិយមានោបិ រត្តិបរិយន្តំ ន ជានាតិ នេវ សរតិ វេមតិកោ វា ហោតិ, តស្ស ទិន្នោ សុទ្ធន្តបរិវាសោ ‘‘មហាសុទ្ធន្តោ’’តិ វុច្ចតិ។ តំ គហេត្វា គហិតទិវសតោ បដ្ឋាយ យាវ ឧបសម្បទទិវសោ, តាវ រត្តិយោ គណេត្វា បរិវសិតព្ពំ។ អយំ ឧទ្ធំ នារោហតិ, ហេដ្ឋា បន ឱរោហតិ។ តស្មា សចេ បរិវសន្តោ រត្តិបរិច្ឆេទេ សន្និដ្ឋានំ ករោតិ, មាសោ វា សំវច្ឆរោ វា មយ្ហំ អាបន្នស្សាតិ មាសំ វា សំវច្ឆរំ វា បរិវសិតព្ពំ។ បរិវាសយាចនទានលក្ខណំ បនេត្ថ បរតោ បាឡិយំ អាគតនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ កម្មវាចាបរិយោសានេ វត្តសមាទានមានត្តអព្ភានានិ វុត្តនយានេវ។ អយំ សុទ្ធន្តបរិវាសោ នាម។
‘‘សមោធានបរិវាសោ’’ នាម តិវិធោ ហោតិ – ឱធានសមោធានោ, អគ្ឃសមោធានោ, មិស្សកសមោធានោតិ។ តត្ថ ‘‘ឱធានសមោធានោ’’ នាម – អន្តរាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា បដិច្ឆាទេន្តស្ស បរិវុត្ថទិវសេ ឱធុនិត្វា មក្ខេត្វា បុរិមាយ អាបត្តិយា មូលទិវសបរិច្ឆេទេ បច្ឆា អាបន្នំ អាបត្តិំ សមោទហិត្វា ទាតព្ពបរិវាសោ វុច្ចតិ។ សោ បរតោ ‘‘តេន ហិ ភិក្ខវេ សង្ឃោ ឧទាយិំ ភិក្ខុំ អន្តរា ឯកិស្សា អាបត្តិយា សញ្ចេតនិកាយ សុក្កវិស្សដ្ឋិយា បញ្ចាហបដិច្ឆន្នាយ
អយំ បនេត្ថ វិនិច្ឆយោ – យោ បដិច្ឆន្នាយ អាបត្តិយា បរិវាសំ គហេត្វា បរិវសន្តោ វា មានត្តារហោ វា មានត្តំ ចរន្តោ វា អព្ភានារហោ វា អញ្ញំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា បុរិមាយ អាបត្តិយា សមា វា ឩនតរា វា រត្តិយោ បដិច្ឆាទេតិ, តស្ស មូលាយបដិកស្សនេន តេ
សចេ បន អន្តរាបត្តិ មូលាបត្តិតោ អតិរេកបដិច្ឆន្នា ហោតិ, តត្ថ ‘‘កិំ កាតព្ព’’ន្តិ វុត្តេ មហាសុមត្ថេរោ អាហ – ‘‘អតេកិច្ឆោ អយំ បុគ្គលោ, អតេកិច្ឆោ នាម អាវិការាបេត្វា វិស្សជ្ជេតព្ពោ’’តិ។ មហាបទុមត្ថេរោ បនាហ – ‘‘កស្មា អតេកិច្ឆោ នាម, ននុ អយំ សមុច្ចយក្ខន្ធកោ នាម ពុទ្ធានំ ឋិតកាលសទិសោ, អាបត្តិ នាម បដិច្ឆន្នា វា ហោតុ អប្បដិច្ឆន្នា វា សមកឩនតរអតិរេកបដិច្ឆន្នា វា វិនយធរស្ស កម្មវាចំ យោជេតុំ សមត្ថភាវោយេវេត្ថ បមាណំ, តស្មា យា អតិរេកបដិច្ឆន្នា ហោតិ, តំ មូលាបត្តិំ កត្វា តត្ថ ឥតរំ សមោធាយ បរិវាសោ ទាតព្ពោ’’តិ។ អយំ ‘‘ឱធានសមោធានោ’’ នាម។
‘‘អគ្ឃសមោធានោ’’ នាម សម្ពហុលាសុ អាបត្តីសុ យា ឯកា វា ទ្វេ វា តិស្សោ វា សម្ពហុលា វា អាបត្តិយោ សព្ពចិរបដិច្ឆន្នាយោ, តាសំ អគ្ឃេន សមោធាយ តាសំ រត្តិបរិច្ឆេទវសេន អវសេសានំ ឩនតរបដិច្ឆន្នានំ អាបត្តីនំ បរិវាសោ ទិយ្យតិ។ អយំ វុច្ចតិ អគ្ឃសមោធានោ។ សោបិ បរតោ ‘‘តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ សម្ពហុលា សង្ឃាទិសេសា អាបត្តិយោ អាបន្នោ ហោតិ, ឯកា អាបត្តិ ឯកាហបដិច្ឆន្នា ឯកា អាបត្តិ ទ្វីហបដិច្ឆន្នា’’តិអាទិនា នយេន បាឡិយំ អាគតោយេវ។
យស្ស
‘‘ទសសតំ
ទស រត្តិយោ វសិត្វាន, មុច្ចេយ្យ បារិវាសិកោ’’តិ។ (បរិ. ៤៧៧);
អយំ អគ្ឃសមោធានោ នាម។
‘‘មិស្សកសមោធានោ’’ នាម – យោ នានាវត្ថុកា អាបត្តិយោ ឯកតោ កត្វា ទិយ្យតិ។ តត្រាយំ នយោ –
‘‘អហំ, ភន្តេ, សម្ពហុលា សង្ឃាទិសេសា អាបត្តិយោ អាបជ្ជិំ ឯកំ សុក្កវិស្សដ្ឋិំ, ឯកំ កាយសំសគ្គំ, ឯកំ ទុដ្ឋុល្លវាចំ, ឯកំ អត្តកាមំ, ឯកំ សញ្ចរិត្តំ, ឯកំ កុដិការំ, ឯកំ វិហារការំ, ឯកំ ទុដ្ឋទោសំ, ឯកំ អញ្ញភាគិយំ, ឯកំ សង្ឃភេទំ, ឯកំ ភេទានុវត្តកំ, ឯកំ ទុព្ពចំ, ឯកំ កុលទូសកំ, សោហំ, ភន្តេ, សង្ឃំ តាសំ អាបត្តីនំ សមោធានបរិវាសំ យាចាមី’’តិ –
តិក្ខត្តុំ យាចាបេត្វា តទនុរូបាយ កម្មវាចាយ បរិវាសោ ទាតព្ពោ។
ឯត្ថ ច សង្ឃាទិសេសា អាបត្តិយោ អាបជ្ជិំ នានាវត្ថុកាយោតិបិ សង្ឃាទិសេសា អាបត្តិយោ អាបជ្ជិន្តិបិ ឯវំ បុព្ពេ វុត្តនយេន វត្ថុវសេនបិ គោត្តវសេនបិ នាមវសេនបិ អាបត្តិវសេនបិ យោជេត្វា កម្មវាចំ កាតុំ វដ្ដតិយេវាតិ អយំ មិស្សកសមោធានោ។ សព្ពបរិវាសកម្មវាចាវសានេ បន និក្ខិត្តានិក្ខិត្តវត្តាទិកថា បុរិមនយេនេវ វេទិតព្ពាតិ។
បរិវាសកថា និដ្ឋិតា។
ឥទានិ ‘‘បក្ខមានត្ត’’ន្តិ ភិក្ខុនិយា ទាតព្ពមានត្តំ។ តំ បន បដិច្ឆន្នាយបិ អប្បដិច្ឆន្នាយបិ អាបត្តិយា អឌ្ឍមាសមេវ ទាតព្ពំ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘គរុធម្មំ អជ្ឈាបន្នាយ ភិក្ខុនិយា ឧភតោសង្ឃេ បក្ខមានត្តំ ចរិតព្ព’’ន្តិ (ចូឡវ. ៤០៣)។ តំ បន ភិក្ខុនីហិ អត្តនោ សីមំ សោធេត្វា វិហារសីមាយ វា
តត្រិទំ ឯកាបត្តិវសេន មុខមត្តទស្សនំ, តាយ អាបន្នាយ ភិក្ខុនិយា ភិក្ខុនិសង្ឃំ ឧបសង្កមិត្វា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា វុឌ្ឍានំ ភិក្ខុនីនំ បាទេ វន្ទិត្វា ឧក្កុដិកំ និសីទិត្វា អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា ឯវមស្ស វចនីយោ – ‘‘អហំ, អយ្យេ, ឯកំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិំ គាមន្តរំ, សាហំ, អយ្យេ, ឯកិស្សា អាបត្តិយា គាមន្តរាយ បក្ខមានត្តំ យាចាមី’’តិ។
ឯវំ តិក្ខត្តុំ យាចាបេត្វា ព្យត្តាយ ភិក្ខុនិយា បដិពលាយ សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –
‘‘សុណាតុ មេ អយ្យេ សង្ឃោ, អយំ ឥត្ថន្នាមា ភិក្ខុនី ឯកំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិ គាមន្តរំ, សា សង្ឃំ ឯកិស្សា អាបត្តិយា គាមន្តរាយ បក្ខមានត្តំ យាចតិ, យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមាយ ភិក្ខុនិយា ឯកិស្សា អាបត្តិយា គាមន្តរាយ បក្ខមានត្តំ ទទេយ្យ, ឯសា ញត្តិ។
‘‘សុណាតុ មេ អយ្យេ សង្ឃោ, អយំ…បេ.… ទុតិយម្បិ… តតិយម្បិ ឯតមត្ថំ វទាមិ។ សុណាតុ មេ អយ្យេ សង្ឃោ…បេ.… ទេតិ… ទិន្នំ សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមាយ ភិក្ខុនិយា ឯកិស្សា អាបត្តិយា គាមន្តរាយ បក្ខមានត្តំ, ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី; ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ។
កម្មវាចាបរិយោសានេ
ឯវំ និសិន្នេសុ បន ភិក្ខូសុ ច ភិក្ខុនីសុ ច តាយ ភិក្ខុនិយា ‘‘មានត្តំ សមាទិយាមិ, វត្តំ សមាទិយាមី’’តិ វត្តំ សមាទិយិត្វា ភិក្ខុនីសង្ឃស្ស តាវ ឯវំ អារោចេតព្ពំ –
‘‘អហំ, អយ្យេ, ឯកំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិំ គាមន្តរំ, សាហំ សង្ឃំ ឯកិស្សា អាបត្តិយា គាមន្តរាយ បក្ខមានត្តំ យាចិំ, តស្ស មេ សង្ឃោ ឯកិស្សា អាបត្តិយា គាមន្តរាយ បក្ខមានត្តំ អទាសិ, សាហំ បក្ខមានត្តំ ចរាមិ, ‘វេទយាមហំ, អយ្យេ, វេទយតី’តិ មំ សង្ឃោ ធារេតូ’’តិ។
តតោ ភិក្ខុសង្ឃស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ឯវំ អារោចេតព្ពំ – ‘‘អហំ, អយ្យា, ឯកំ អាបត្តិំ អាបជ្ជិំ
អារោចេត្វា ច ភិក្ខុនិសង្ឃស្សេវ សន្តិកេ និសីទិតព្ពំ, អារោចិតកាលតោ បដ្ឋាយ ភិក្ខូនំ គន្តុំ វដ្ដតិ។ សចេ សាសង្កំ ហោតិ, ភិក្ខុនិយោ តត្ថេវ ឋានំ បច្ចាសីសន្តិ, ឋាតព្ពំ។ សចេ អញ្ញោ ភិក្ខុ វា ភិក្ខុនី
អនិក្ខិត្តវត្តាយ បន បារិវាសិកក្ខន្ធកេ វុត្តនយេនេវ សម្មា វត្តិតព្ពំ។ អយំ បន វិសេសោ – ‘‘អាគន្តុកស្ស អារោចេតព្ព’’ន្តិ ឯត្ថ យត្តកា បុរេភត្តំ វា បច្ឆាភត្តំ វា តំ គាមំ ភិក្ខូ វា ភិក្ខុនិយោ វា អាគច្ឆន្តិ, សព្ពេសំ អារោចេតព្ពំ។ អនារោចេន្តិយា រត្តិច្ឆេទោ ច វត្តភេទទុក្កដញ្ច។ សចេបិ រត្តិំ កោចិ ភិក្ខុ តំ គាមូបចារំ ឱក្កមិត្វា គច្ឆតិ, រត្តិច្ឆេទោ ហោតិយេវ, អជាននបច្ចយា បន វត្តភេទតោ មុច្ចតិ។ កុរុន្ទិអាទីសុ បន អនិក្ខិត្តវត្តភិក្ខូនំ វុត្តនយេនេវ កថេតព្ពន្តិ វុត្តំ។ តំ បារិវាសិកវត្តាទីនំ ឧបចារសីមាយ បរិច្ឆិន្នត្តា យុត្តតរំ ទិស្សតិ។ ឧបោសថេ អារោចេតព្ពំ, បវារណាយ អារោចេតព្ពំ, ចតុន្នំ ភិក្ខូនញ្ច ភិក្ខុនីនញ្ច ទេវសិកំ អារោចេតព្ពំ។ សចេ ភិក្ខូនំ តស្មិំ គាមេ ភិក្ខាចារោ សម្បជ្ជតិ, តត្ថេវ គន្តព្ពំ។ នោ ចេ សម្បជ្ជតិ, អញ្ញត្រ ចរិត្វាបិ តត្រ អាគន្ត្វា អត្តានំ ទស្សេត្វា គន្តព្ពំ។ ពហិគាមេ
ឯវំ
‘‘សមោធានមានត្តំ’’ បន តិវិធំ ហោតិ – ឱធានសមោធានំ, អគ្ឃសមោធានំ, មិស្សកសមោធានន្តិ។ តត្ថ យទេតំ បរតោ ឧទាយិត្ថេរស្ស បញ្ចាហបដិច្ឆន្នាយ អាបត្តិយា បរិវាសំ បរិវសន្តស្ស បរិវាសេ ច មានត្តារហដ្ឋានេ ច អន្តរាបត្តិំ អាបជ្ជិត្វា មូលាយបដិកស្សិតស្ស ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សង្ឃោ ឧទាយិស្ស ភិក្ខុនោ តិស្សន្នំ អាបត្តីនំ ឆារត្តំ មានត្តំ ទេតូ’’តិ មានត្តំ អនុញ្ញាតំ, ឥទំ ‘‘ឱធានសមោធានំ’’ នាម។ ឥទញ្ហិ បុនប្បុនំ មូលាយបដិកស្សនេន បរិវុត្ថទិវសេ ឱធុនិត្វា បុរិមាបត្តីហិ សទ្ធិំ សមោធាយ ទិន្នំ, តស្មា ឱធានសមោធានន្តិ វុច្ចតិ។ កុរុន្ទិយំ បន ‘‘សមោធានបរិវាសំ វុត្ថស្ស ទាតព្ពំ មានត្តំ សមោធានមានត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ តម្បិ តេន បរិយាយេន យុជ្ជតិ។
អគ្ឃសមោធានំ បន មិស្សកសមោធានញ្ច អគ្ឃសមោធានមិស្សកសមោធានបរិវាសាវសានេ ទាតព្ពមានត្តមេវ វុច្ចតិ, តំ បរិវាសកម្មវាចានុសារេន យោជេត្វា ទាតព្ពំ។ ឯត្តាវតា យំ វុត្តំ ‘‘តេន ហិ, ភិក្ខវេ, សង្ឃោ ឧទាយិស្ស ភិក្ខុនោ ឯកិស្សា អាបត្តិយា សញ្ចេតនិកាយ សុក្កវិស្សដ្ឋិយា ឯកាហបដិច្ឆន្នាយ ឯកាហបរិវាសំ ទេតូតិអាទិនា
បដិច្ឆន្នបរិវាសកថា
១០២. ឥទានិ យា តាវ អយំ បដិច្ឆន្នាយ ឯកិស្សា អាបត្តិយា វសេន បាឡិ វុត្តា, សា ឧត្តានត្ថាវ។
១០៨. តតោ បរំ ទ្វីហតីហចតូហបញ្ចាហបដិច្ឆន្នានំ វសេន បាឡិំ វត្វា បញ្ចាហបដិច្ឆន្នាយ បរិវាសតោ បដ្ឋាយ អន្តរាបត្តិ ទស្សិតា។ យស្មា បន តំ អាបត្តិំ អាបន្នោ មូលាយបដិកស្សនារហោ
បដិច្ឆន្នបរិវាសកថា និដ្ឋិតា។
សមោធានបរិវាសកថា
១២៥. តតោ បរំ បក្ខបដិច្ឆន្នាយ អាបត្តិយា អន្តោបរិវាសតោ បដ្ឋាយ បញ្ចាហបដិច្ឆន្នាយ អន្តរាបត្តិយា វសេន សមោធានបរិវាសោ ច, សមោធានមានត្តញ្ច ទស្សិតំ។ ឯត្ថ ច មានត្តចារិកមានត្តារហកាលេបិ
សមោធានបរិវាសកថា និដ្ឋិតា។
សុក្កវិស្សដ្ឋិកថា ច និដ្ឋិតា។
អគ្ឃសមោធានបរិវាសកថា
១៣៤. តតោ
តតោ
អគ្ឃសមោធានបរិវាសកថា និដ្ឋិតា។
ទ្វេមាសបរិវាសកថា
១៣៨. តតោ ទ្វិន្នំ អាបត្តីនំ ទ្វេមាសបដិច្ឆន្នានំ ឯកមាសបរិវាសយាចនវត្ថុំ ទស្សេត្វា អសញ្ចិច្ច អជាននអស្សរណវេមតិកភាវេហិ អនារោចិតេ ឥតរស្មិំ មាសេ បច្ឆា លជ្ជិធម្មាទីសុ ឧប្បន្នេសុ យំ កាតព្ពំ, តំ ទស្សេតុំ អជាននអស្សរណវេមតិកបដិច្ឆន្នស្ស ច អាបន្នភាវំ ទស្សេតុំ បុរិមនយេនេវ បាឡិ ឋបិតា។
ទ្វេមាសបរិវាសកថា និដ្ឋិតា។
សុទ្ធន្តបរិវាសាទិកថា
១៥៦. តតោ ‘‘អាបត្តិបរិយន្តំ ន ជានាតិ, រត្តិបរិយន្តំ ន ជានាតី’’តិអាទិនា នយេន សុទ្ធន្តបរិវាសោ ទស្សិតោ។
១៦០. តតោ
១៦៥. តត្ថ ‘‘អន្តរា សម្ពហុលា អាបត្តិយោ អាបជ្ជតិ បរិមាណា អប្បដិច្ឆន្នាយោ’’តិអាទីសុ អាបត្តិបរិច្ឆេទវសេន បរិមាណាយោ ចេវ អប្បដិច្ឆន្នាយោ ចាតិ អត្ថោ។
១៦៦. បច្ឆិមស្មិំ អាបត្តិក្ខន្ធេតិ ឯកោវ សោ អាបត្តិក្ខន្ធោ, បច្ឆា ឆាទិតត្តា បន ‘‘បច្ឆិមស្មិំ អាបត្តិក្ខន្ធេ’’តិ វុត្តំ។ បុរិមស្មិន្តិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។
១៨០. វវត្ថិតា សម្ភិន្នាតិ សភាគវិសភាគានមេវេតំ បរិយាយវចនំ។
សុទ្ធន្តបរិវាសាទិកថា និដ្ឋិតា។
ទ្វេភិក្ខុវារឯកាទសកាទិកថា
១៨១. តតោ ‘‘ទ្វេ ភិក្ខូ’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ មិស្សកន្តិ ថុល្លច្ចយាទីហិ មិស្សកំ។ សុទ្ធកន្តិ សង្ឃាទិសេសំ វិនា លហុកាបត្តិក្ខន្ធមេវ។
១៨៤. តតោ បរំ អវិសុទ្ធវិសុទ្ធភាវទស្សនត្ថំ ‘‘ឥធ បន, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សម្ពហុលា សង្ឃាទិសេសា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ព្យញ្ជនតោ វា អធិប្បាយតោ វា អនុត្តានំ នាម កិញ្ចិ នត្ថិ, តស្មា តញ្ច ឥតោ បុព្ពេ អវុត្តញ្ច សព្ពំ បាឡិអនុសារេនេវ វេទិតព្ពន្តិ។
ទ្វេភិក្ខុវារឯកាទសកាទិកថា និដ្ឋិតា។
សមុច្ចយក្ខន្ធកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។