៥. ចម្មក្ខន្ធកោ
១៤៧. សោណកោឡិវិសវត្ថុ
២៤២. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ។ តេន ខោ បន សមយេន រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អសីតិយា គាមសហស្សេសុ ឥស្សរិយាធិបច្ចំ រជ្ជំ ការេតិ។ តេន ខោ បន សមយេន ចម្បាយំ សោណោ នាម កោឡិវិសោ កោឡិវីសោ (សី.) សេដ្ឋិបុត្តោ សុខុមាលោ ហោតិ។ តស្ស បាទតលេសុ លោមានិ ជាតានិ ហោន្តិ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ តានិ អសីតិ គាមិកសហស្សានិ សន្និបាតាបេត្វា កេនចិទេវ ករណីយេន សោណស្ស កោឡិវិសស្ស សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – អាគច្ឆតុ សោណោ, ឥច្ឆាមិ សោណស្ស អាគតន្តិ។ អថ ខោ សោណស្ស កោឡិវិសស្ស មាតាបិតរោ សោណំ កោឡិវិសំ ឯតទវោចុំ – ‘‘រាជា តេ, តាត សោណ, បាទេ ទក្ខិតុកាមោ។ មា ខោ ត្វំ, តាត សោណ, យេន រាជា តេន បាទេ អភិប្បសារេយ្យាសិ។ រញ្ញោ បុរតោ បល្លង្កេន និសីទ។ និសិន្នស្ស តេ រាជា បាទេ ទក្ខិស្សតី’’តិ។ អថ ខោ សោណំ កោឡិវិសំ សិវិកាយ អានេសុំ។ អថ ខោ សោណោ កោឡិវិសោ យេន រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ អភិវាទេត្វា រញ្ញោ បុរតោ បល្លង្កេន និសីទិ។ អទ្ទសា ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ សោណស្ស កោឡិវិសស្ស បាទតលេសុ លោមានិ ជាតានិ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ តានិ អសីតិ គាមិកសហស្សានិ ទិដ្ឋធម្មិកេ អត្ថេ អនុសាសិត្វា ឧយ្យោជេសិ – ‘‘តុម្ហេ ខ្វត្ថ, ភណេ, មយា ទិដ្ឋធម្មិកេ អត្ថេ អនុសាសិតា; គច្ឆថ, តំ ភគវន្តំ បយិរុបាសថ; សោ នោ ភគវា សម្បរាយិកេ អត្ថេ អនុសាសិស្សតី’’តិ។
អថ ខោ តានិ អសីតិ គាមិកសហស្សានិ យេន គិជ្ឈកូដោ បព្ពតោ តេនុបសង្កមិំសុ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា សាគតោ ភគវតោ ឧបដ្ឋាកោ ហោតិ។ អថ ខោ តានិ អសីតិ គាមិកសហស្សានិ យេនាយស្មា សាគតោ តេនុបសង្កមិំសុ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ សាគតំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥមានិ, ភន្តេ, អសីតិ គាមិកសហស្សានិ ឥធូបសង្កន្តានិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ; សាធុ មយំ, ភន្តេ, លភេយ្យាម ភគវន្តំ ទស្សនាយា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ មុហុត្តំ ឥធេវ តាវ ហោថ, យាវាហំ ភគវន្តំ បដិវេទេមី’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា សាគតោ តេសំ អសីតិយា គាមិកសហស្សានំ បុរតោ បេក្ខមានានំ បាដិកាយ និមុជ្ជិត្វា ភគវតោ បុរតោ ឧម្មុជ្ជិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥមានិ, ភន្តេ, អសីតិ គាមិកសហស្សានិ ឥធូបសង្កន្តានិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ; យស្ស ទានិ, ភន្តេ, ភគវា កាលំ មញ្ញតី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ ត្វំ, សាគត, វិហារបច្ឆាយាយំ អាសនំ បញ្ញបេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា សាគតោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា បីឋំ គហេត្វា ភគវតោ បុរតោ និមុជ្ជិត្វា តេសំ អសីតិយា គាមិកសហស្សានំ បុរតោ បេក្ខមានានំ បាដិកាយ ឧម្មុជ្ជិត្វា វិហារបច្ឆាយាយំ អាសនំ បញ្ញបេតិ។ អថ ខោ ភគវា វិហារា និក្ខមិត្វា វិហារបច្ឆាយាយំ បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អថ ខោ តានិ អសីតិ គាមិកសហស្សានិ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អថ ខោ តានិ អសីតិ គាមិកសហស្សានិ អាយស្មន្តំយេវ សាគតំ សមន្នាហរន្តិ, នោ តថា ភគវន្តំ។ អថ ខោ ភគវា តេសំ អសីតិយា គាមិកសហស្សានំ ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ អាយស្មន្តំ សាគតំ អាមន្តេសិ – ‘‘តេន ហិ ត្វំ, សាគត, ភិយ្យោសោមត្តាយ ឧត្តរិមនុស្សធម្មំ ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា សាគតោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា អាកាសេ អន្តលិក្ខេ ចង្កមតិបិ, តិដ្ឋតិបិ, និសីទតិបិ, សេយ្យម្បិ កប្បេតិ, ធូមាយតិបិ ធូបាយតិបិ (សី.), បធូបាយតិបិ (ស្យា.) បជ្ជលតិបិ, អន្តរធាយតិបិ។ អថ ខោ អាយស្មា សាគតោ អាកាសេ អន្តលិក្ខេ អនេកវិហិតំ ឧត្តរិមនុស្សធម្មំ ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សេត្វា ភគវតោ បាទេសុ សិរសា និបតិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សត្ថា មេ, ភន្តេ, ភគវា; សាវកោហមស្មិ។ សត្ថា មេ, ភន្តេ, ភគវា; សាវកោហមស្មី’’តិ។ អថ ខោ តានិ អសីតិ គាមិកសហស្សានិ ‘‘អច្ឆរិយំ វត ភោ! អព្ភុតំ វត ភោ! សាវកោបិ នាម ឯវំ មហិទ្ធិកោ ភវិស្សតិ, ឯវំ មហានុភាវោ, អហោ នូន សត្ថា’’តិ ភគវន្តំយេវ សមន្នាហរន្តិ, នោ តថា អាយស្មន្តំ សាគតំ។
អថ ខោ ភគវា តេសំ អសីតិយា គាមិកសហស្សានំ ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ, សេយ្យថិទំ – ទានកថំ សីលកថំ សគ្គកថំ , កាមានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, នេក្ខម្មេ អានិសំសំ បកាសេសិ។ យទា តេ ភគវា អញ្ញាសិ កល្លចិត្តេ, មុទុចិត្តេ, វិនីវរណចិត្តេ, ឧទគ្គចិត្តេ, បសន្នចិត្តេ, អថ យា ពុទ្ធានំ សាមុក្កំសិកា ធម្មទេសនា, តំ បកាសេសិ – ទុក្ខំ, សមុទយំ, និរោធំ, មគ្គំ។ សេយ្យថាបិ នាម សុទ្ធំ វត្ថំ អបគតកាឡកំ សម្មទេវ រជនំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ, ឯវមេវំ តេសំ អសីតិយា គាមិកសហស្សានំ តស្មិំយេវ អាសនេ វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – ‘‘យំកិញ្ចិ សមុទយធម្មំ, សព្ពំ តំ និរោធធម្ម’’ន្តិ។ តេ ទិដ្ឋធម្មា បត្តធម្មា វិទិតធម្មា បរិយោគាឡ្ហធម្មា តិណ្ណវិចិកិច្ឆា វិគតកថំកថា វេសារជ្ជប្បត្តា អបរប្បច្ចយា សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ, អភិក្កន្តំ, ភន្តេ។ សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ, បដិច្ឆន្នំ វា វិវរេយ្យ, មូឡ្ហស្ស វា មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, អន្ធការេ វា តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ – ‘‘ចក្ខុមន្តោ រូបានិ ទក្ខន្តី’’តិ, ឯវមេវំ ភគវតា អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯតេ មយំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាម។ ធម្មញ្ច, ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកេ នោ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតេ សរណំ គតេ’’តិ។
សោណស្ស បព្ពជ្ជា
២៤៣. អថ ខោ សោណស្ស កោឡិវិសស្ស ឯតទហោសិ ‘‘យថា យថា ខោ អហំ ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, នយិទំ សុករំ អគារំ អជ្ឈាវសតា ឯកន្តបរិបុណ្ណំ ឯកន្តបរិសុទ្ធំ សង្ខលិខិតំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុំ; យំនូនាហំ កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ តានិ អសីតិ គាមិកសហស្សានិ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កមិសុំ។ អថ ខោ សោណោ កោឡិវិសោ អចិរបក្កន្តេសុ តេសុ អសីតិយា គាមិកសហស្សេសុ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោណោ កោឡិវិសោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យថា យថាហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, នយិទំ សុករំ អគារំ អជ្ឈាវសតា ឯកន្តបរិបុណ្ណំ ឯកន្តបរិសុទ្ធំ សង្ខលិខិតំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុំ។ ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតុំ។ បព្ពាជេតុ មំ, ភន្តេ, ភគវា’’តិ។ អលត្ថ ខោ សោណោ កោឡិវិសោ ភគវតោ សន្តិកេ បព្ពជ្ជំ, អលត្ថ ឧបសម្បទំ។ អចិរុបសម្បន្នោ ច បនាយស្មា សោណោ សីតវនេ វិហរតិ។ តស្ស អច្ចារទ្ធវីរិយស្ស ចង្កមតោ បាទា ភិជ្ជិំសុ។ ចង្កមោ លោហិតេន ផុដោ ហោតិ, សេយ្យថាបិ គវាឃាតនំ។ ឥតោ បរំ យាវ ឥមស្ស វត្ថុស្ស អវសានំ តាវ បាឋោ អ. និ. ៦.៥៥ អាទយោ អថ ខោ អាយស្មតោ សោណស្ស រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘យេ ខោ កេចិ ភគវតោ សាវកា អារទ្ធវីរិយា វិហរន្តិ, អហំ តេសំ អញ្ញតរោ។ អថ ច បន មេ នានុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ។ សំវិជ្ជន្តិ ខោ បន មេ កុលេ ភោគា; សក្កា ភោគេ ច ភុញ្ជិតុំ, បុញ្ញានិ ច កាតុំ។ យំនូនាហំ ហីនាយាវត្តិត្វា ភោគេ ច ភុញ្ជេយ្យំ, បុញ្ញានិ ច ករេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មតោ សោណស្ស ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ – សេយ្យថាបិ នាម ពលវា បុរិសោ សមិញ្ជិតំ វា ពាហំ បសារេយ្យ, បសារិតំ វា ពាហំ សមិញ្ជេយ្យ ឯវមេវ – គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ អន្តរហិតោ សីតវនេ បាតុរហោសិ។ អថ ខោ ភគវា សម្ពហុលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ យេនាយស្មតោ សោណស្ស ចង្កមោ តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា អាយស្មតោ សោណស្ស ចង្កមំ លោហិតេន ផុដំ, ទិស្វាន ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘កស្ស ន្វាយំ, ភិក្ខវេ, ចង្កមោ លោហិតេន ផុដោ, សេយ្យថាបិ គវាឃាតន’’ន្តិ? ‘‘អាយស្មតោ, ភន្តេ, សោណស្ស អច្ចារទ្ធវីរិយស្ស ចង្កមតោ បាទា ភិជ្ជិំសុ។ តស្សាយំ ចង្កមោ លោហិតេន ផុដោ, សេយ្យថាបិ គវាឃាតន’’ន្តិ។
អថ ខោ ភគវា យេនាយស្មតោ សោណស្ស វិហារោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អាយស្មាបិ ខោ សោណោ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អាយស្មន្តំ សោណំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘ននុ តេ, សោណ, រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘យេ ខោ កេចិ ភគវតោ សាវកា អារទ្ធវីរិយា វិហរន្តិ, អហំ តេសំ អញ្ញតរោ។ អថ ច បន មេ នានុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចតិ។ សំវិជ្ជន្តិ ខោ បន មេ កុលេ ភោគា; សក្កា ភោគេ ច ភុញ្ជិតុំ, បុញ្ញានិ ច កាតុំ។ យំនូនាហំ ហីនាយាវត្តិត្វា ភោគេ ច ភុញ្ជេយ្យំ, បុញ្ញានិ ច ករេយ្យ’’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សោណ, កុសលោ ត្វំ បុព្ពេ អគារិកភូតោ វីណាយ តន្តិស្សរេ’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សោណ, យទា តេ វីណាយ តន្តិយោ អច្ចាយតា ហោន្តិ, អបិ នុ តេ វីណា តស្មិំ សមយេ សរវតី វា ហោតិ, កម្មញ្ញា វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សោណ, យទា តេ វីណាយ តន្តិយោ អតិសិថិលា ហោន្តិ, អបិ នុ តេ វីណា តស្មិំ សមយេ សរវតី វា ហោតិ, កម្មញ្ញា វា’’តិ? ‘‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សោណ, យទា តេ វីណាយ តន្តិយោ នេវ អច្ចាយតា ហោន្តិ នាតិសិថិលា, សមេ គុណេ បតិដ្ឋិតា, អបិ នុ តេ វីណា តស្មិំ សមយេ សរវតី វា ហោតិ, កម្មញ្ញា វា’’តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, សោណ, អច្ចារទ្ធវីរិយំ ឧទ្ធច្ចាយ សំវត្តតិ , អតិលីនវីរិយំ កោសជ្ជាយ សំវត្តតិ។ តស្មាតិហ ត្វំ, សោណ, វីរិយសមតំ អធិដ្ឋហ, ឥន្ទ្រិយានញ្ច សមតំ បដិវិជ្ឈ, តត្ថ ច និមិត្តំ គណ្ហាហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា សោណោ ភគវតោ បច្ចស្សោសិ។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ សោណំ ឥមិនា ឱវាទេន ឱវទិត្វា – សេយ្យថាបិ នាម ពលវា បុរិសោ សម្មិញ្ជិតំ វា ពាហំ បសារេយ្យ, បសារិតំ វា ពាហំ សមិញ្ជេយ្យ ឯវមេវ – សីតវនេ អាយស្មតោ សោណស្ស សម្មុខេ អន្តរហិតោ គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ បាតុរហោសិ។ អថ ខោ អាយស្មា សោណោ អបរេន សមយេន វីរិយសមតំ អធិដ្ឋាសិ, ឥន្ទ្រិយានញ្ច សមតំ បដិវិជ្ឈិ, តត្ថ ច និមិត្តំ អគ្គហេសិ។ អថ ខោ អាយស្មា សោណោ, ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរន្តោ, ន ចិរស្សេវ – យស្សត្ថាយ កុលបុត្តា សម្មទេវ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជន្តិ – តទនុត្តរំ ព្រហ្មចរិយបរិយោសានំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហាសិ។ ‘ខីណា ជាតិ, វុសិតំ ព្រហ្មចរិយំ, កតំ ករណីយំ, នាបរំ ឥត្ថត្តាយា’តិ អភិញ្ញាសិ។ អញ្ញតរោ ច បនាយស្មា សោណោ អរហតំ អហោសិ។
២៤៤. អថ ខោ អាយស្មតោ សោណស្ស អរហត្តប្បត្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘យំនូនាហំ ភគវតោ សន្តិកេ អញ្ញំ ព្យាករេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ អាយស្មា សោណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា សោណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – យោ សោ, ភន្តេ, ភិក្ខុ អរហំ ខីណាសវោ វុសិតវា កតករណីយោ ឱហិតភារោ អនុប្បត្តសទត្ថោ បរិក្ខីណភវសញ្ញោជនោ សម្មទញ្ញា វិមុត្តោ, សោ ឆដ្ឋានានិ អធិមុត្តោ ហោតិ – នេក្ខម្មាធិមុត្តោ ហោតិ, បវិវេកាធិមុត្តោ ហោតិ, អព្យាបជ្ជាធិមុត្តោ ហោតិ, ឧបាទានក្ខយាធិមុត្តោ ហោតិ, តណ្ហក្ខយាធិមុត្តោ ហោតិ , អសម្មោហាធិមុត្តោ ហោតិ។
‘‘សិយា ខោ បន, ភន្តេ, ឥធេកច្ចស្ស អាយស្មតោ ឯវមស្ស – ‘កេវលំ សទ្ធាមត្តកំ នូន អយមាយស្មា និស្សាយ នេក្ខម្មាធិមុត្តោ’តិ, ន ខោ បនេតំ, ភន្តេ, ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ។ ខីណាសវោ, ភន្តេ, ភិក្ខុ, វុសិតវា, កតករណីយោ, ករណីយមត្តានំ អសមនុបស្សន្តោ កតស្ស វា បដិចយំ ខយា រាគស្ស វីតរាគត្តា នេក្ខម្មាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា ទោសស្ស វីតទោសត្តា នេក្ខម្មាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា មោហស្ស វីតមោហត្តា នេក្ខម្មាធិមុត្តោ ហោតិ។
‘‘សិយា ខោ បន, ភន្តេ, ឥធេកច្ចស្ស អាយស្មតោ ឯវមស្ស – ‘លាភសក្ការសិលោកំ នូន អយមាយស្មា និកាមយមានោ បវិវេកាធិមុត្តោ’តិ។ ន ខោ បនេតំ, ភន្តេ, ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ។ ខីណាសវោ, ភន្តេ, ភិក្ខុ, វុសិតវា, កតករណីយោ, ករណីយមត្តានំ ករណីយំ អត្តនោ (អង្គុត្តរបាឡិយំ) អសមនុបស្សន្តោ កតស្ស វា បដិចយំ, ខយា រាគស្ស វីតរាគត្តា បវិវេកាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា ទោសស្ស វីតទោសត្តា បវិវេកាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា មោហស្ស វីតមោហត្តា បវិវេកាធិមុត្តោ ហោតិ។
‘‘សិយា ខោ បន, ភន្តេ, ឥធេកច្ចស្ស អាយស្មតោ ឯវមស្ស – ‘សីលព្ពតបរាមាសំ នូន អយមាយស្មា សារតោ បច្ចាគច្ឆន្តោ អព្យាបជ្ជាធិមុត្តោ’តិ។ ន ខោ បនេតំ, ភន្តេ, ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ។ ខីណាសវោ, ភន្តេ, ភិក្ខុ, វុសិតវា, កតករណីយោ, ករណីយមត្តានំ អសមនុបស្សន្តោ កតស្ស វា បដិចយំ, ខយា រាគស្ស វីតរាគត្តា អព្យាបជ្ជាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា ទោសស្ស វីតទោសត្តា អព្យាបជ្ជាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា មោហស្ស វីតមោហត្តា អព្យាបជ្ជាធិមុត្តោ ហោតិ។
‘‘ខយា រាគស្ស វីតរាគត្តា ឧបាទានក្ខយាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា ទោសស្ស វីតទោសត្តា ឧបាទានក្ខយាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា មោហស្ស វីតមោហត្តា ឧបាទានក្ខយាធិមុត្តោ ហោតិ។
‘‘ខយា រាគស្ស វីតរាគត្តា តណ្ហក្ខយាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា ទោសស្ស វីតទោសត្តា តណ្ហក្ខយាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា មោហស្ស វីតមោហត្តា តណ្ហក្ខយាធិមុត្តោ ហោតិ។
‘‘ខយា រាគស្ស វីតរាគត្តា អសម្មោហាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា ទោសស្ស វីតទោសត្តា អសម្មោហាធិមុត្តោ ហោតិ, ខយា មោហស្ស វីតមោហត្តា អសម្មោហាធិមុត្តោ ហោតិ។
‘‘ឯវំ សម្មា វិមុត្តចិត្តស្ស, ភន្តេ, ភិក្ខុនោ ភុសា ចេបិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ចក្ខុស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ, នេវស្ស ចិត្តំ បរិយាទិយន្តិ។ អមិស្សីកតមេវស្ស ចិត្តំ ហោតិ, ឋិតំ, អានេញ្ជប្បត្តំ, វយញ្ចស្សានុបស្សតិ។ ភុសា ចេបិ សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា…បេ.… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា… មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា មនស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ, នេវស្ស ចិត្តំ បរិយាទិយន្តិ; អមិស្សីកតមេវស្ស ចិត្តំ ហោតិ, ឋិតំ, អានេញ្ជប្បត្តំ, វយញ្ចស្សានុបស្សតិ។ សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, សេលោ បព្ពតោ អច្ឆិទ្ទោ អសុសិរោ ឯកគ្ឃនោ, បុរត្ថិមាយ ចេបិ ទិសាយ អាគច្ឆេយ្យ ភុសា វាតវុដ្ឋិ, នេវ នំ សង្កម្បេយ្យ ន សម្បកម្បេយ្យ ន សម្បវេធេយ្យ; បច្ឆិមាយ ចេបិ ទិសាយ អាគច្ឆេយ្យ ភុសា វាតវុដ្ឋិ…បេ.… ឧត្តរាយ ចេបិ ទិសាយ…បេ.… ទក្ខិណាយ ចេបិ ទិសាយ អាគច្ឆេយ្យ ភុសា វាតវុដ្ឋិ, នេវ នំ សង្កម្បេយ្យ ន សម្បកម្បេយ្យ ន សម្បវេធេយ្យ, ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, ឯវំ សម្មា វិមុត្តចិត្តស្ស ភិក្ខុនោ ភុសា ចេបិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា រូបា ចក្ខុស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ, នេវស្ស ចិត្តំ បរិយាទិយន្តិ; អមិស្សីកតមេវស្ស ចិត្តំ ហោតិ, ឋិតំ, អានេញ្ជប្បត្តំ, វយញ្ចស្សានុបស្សតិ។ ភុសា ចេបិ សោតវិញ្ញេយ្យា សទ្ទា…បេ.… ឃានវិញ្ញេយ្យា គន្ធា… ជិវ្ហាវិញ្ញេយ្យា រសា… កាយវិញ្ញេយ្យា ផោដ្ឋព្ពា… មនោវិញ្ញេយ្យា ធម្មា មនស្ស អាបាថំ អាគច្ឆន្តិ, នេវស្ស ចិត្តំ បរិយាទិយន្តិ; អមិស្សីកតមេវស្ស ចិត្តំ ហោតិ, ឋិតំ, អានេញ្ជប្បត្តំ, វយញ្ចស្សានុបស្សតី’’តិ។
នេក្ខម្មំ អធិមុត្តស្ស, បវិវេកញ្ច ចេតសោ;
អព្យាបជ្ជាធិមុត្តស្ស, ឧបាទានក្ខយស្ស ច។
តណ្ហក្ខយាធិមុត្តស្ស , អសម្មោហញ្ច ចេតសោ;
ទិស្វា អាយតនុប្បាទំ, សម្មា ចិត្តំ វិមុច្ចតិ។
តស្ស សម្មាវិមុត្តស្ស, សន្តចិត្តស្ស ភិក្ខុនោ;
កតស្ស បដិចយោ នត្ថិ, ករណីយំ ន វិជ្ជតិ។
សេលោ យថា ឯកគ្ឃនោ, វាតេន ន សមីរតិ;
ឯវំ រូបា រសា សទ្ទា, គន្ធា ផស្សា ច កេវលា។
ឥដ្ឋា ធម្មា អនិដ្ឋា ច, ន បវេធេន្តិ តាទិនោ;
ឋិតំ ចិត្តំ វិប្បមុត្តំ, វយញ្ចស្សានុបស្សតីតិ។
សោណកោឡិវិសវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៤៨. ទិគុណាទិឧបាហនបដិក្ខេបោ
២៤៥. អថ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឯវំ ខោ, ភិក្ខវេ, កុលបុត្តា អញ្ញំ ព្យាករោន្តិ, អត្ថោ ច វុត្តោ, អត្តា ច អនុបនីតោ។ អថ ច, បនិធេកច្ចេ មោឃបុរិសា ហសមានកំ, មញ្ញេ, អញ្ញំ ព្យាករោន្តិ, តេ បច្ឆា វិឃាតំ អាបជ្ជន្តី’’តិ។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ សោណំ អាមន្តេសិ – ‘‘ត្វំ ខោសិ, សោណ, សុខុមាលោ។ អនុជានាមិ តេ, សោណ, ឯកបលាសិកំ ឧបាហន’’ន្តិ។ ‘‘អហំ ខោ, ភន្តេ, អសីតិសកដវាហេ ហិរញ្ញំ ឱហាយ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ, សត្តហត្ថិកញ្ច អនីកំ។ អថាហំ ភន្តេ ឯកបលាសិកំ ចេ ឧបាហនំ បរិហរិស្សាមិ, តស្ស មេ ភវិស្សន្តិ វត្តារោ ‘សោណោ កោឡិវិសោ អសីតិសកដវាហេ ហិរញ្ញំ ឱហាយ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ, សត្តហត្ថិកញ្ច អនីកំ។ សោ ទានាយំ ឯកបលាសិកាសុ ឧបាហនាសុ សត្តោ’តិ។ សចេ ភគវា ភិក្ខុសង្ឃស្ស អនុជានិស្សតិ អហម្បិ បរិភុញ្ជិស្សាមិ; នោ ចេ ភគវា ភិក្ខុសង្ឃស្ស អនុជានិស្សតិ, អហម្បិ ន បរិភុញ្ជិស្សាមី’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឯកបលាសិកំ ឧបាហនំ។ ន, ភិក្ខវេ, ទិគុណា ឧបាហនា ធារេតព្ពា។ ន តិគុណា ឧបាហនា ធារេតព្ពា។ ន គុណង្គុណូបាហនា គណង្គណូបាហនា (ពហូសុ) ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
ទិគុណាទិឧបាហនបដិក្ខេបោ និដ្ឋិតោ។
១៤៩. សព្ពនីលិកាទិបដិក្ខេបោ
២៤៦. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សព្ពនីលិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ…បេ.… សព្ពបីតិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ… សព្ពលោហិតិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ… សព្ពមញ្ជិដ្ឋិកា សព្ពមញ្ជេដ្ឋិកា (ក.) ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ … សព្ពកណ្ហា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ… សព្ពមហារង្គរត្តា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ… សព្ពមហានាមរត្តា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ, ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, សព្ពនីលិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា…បេ.… ន សព្ពបីតិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន សព្ពលោហិតិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន សព្ពមញ្ជិដ្ឋិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន សព្ពកណ្ហា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន សព្ពមហារង្គរត្តា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន សព្ពមហានាមរត្តា ឧបាហនា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ នីលកវទ្ធិកា វដ្ដិកា (សី.) ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, បីតកវទ្ធិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, លោហិតកវទ្ធិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, មញ្ជិដ្ឋិកវទ្ធិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, កណ្ហវទ្ធិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, មហារង្គរត្តវទ្ធិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, មហានាមរត្តវទ្ធិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ, ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, នីលកវទ្ធិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា…បេ.… ន បីតកវទ្ធិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន លោហិតកវទ្ធិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន មញ្ជិដ្ឋិកវទ្ធិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន កណ្ហវទ្ធិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន មហារង្គរត្តវទ្ធិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន មហានាមរត្តវទ្ធិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ខល្លកពទ្ធា …ពន្ធា (ក.) ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ…បេ.… បុដពទ្ធា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, បាលិគុណ្ឋិមា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, តូលបុណ្ណិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ , តិត្តិរបត្តិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, មេណ្ឌវិសាណវទ្ធិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, អជវិសាណវទ្ធិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, វិច្ឆិកាឡិកា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, មោរបិញ្ឆ មោរបិញ្ជ (សី. ស្យា.) បរិសិព្ពិតា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, ចិត្រា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ, ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ , ខល្លកពទ្ធា ឧបាហនា ធារេតព្ពា…បេ.… ន បុដពទ្ធា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន បាលិគុណ្ឋិមា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន តូលបុណ្ណិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន តិត្តិរបត្តិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន មេណ្ឌវិសាណវទ្ធិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន អជវិសាណវទ្ធិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន វិច្ឆិកាឡិកា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន មោរបិញ្ឆបរិសិព្ពិតា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន ចិត្រា ឧបាហនា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សីហចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ…បេ.… ព្យគ្ឃចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, ទីបិចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, អជិនចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, ឧទ្ទចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, មជ្ជារចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, កាឡកចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ, លុវកចម្មបរិក្ខដា ឧលូកចម្មបរិក្ខដា (យោជនា) ឧបាហនាយោ ធារេន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ, ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, សីហចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនា ធារេតព្ពា…បេ.… ន ព្យគ្ឃចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន ទីបិចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន អជិនចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន ឧទ្ទចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន មជ្ជារចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន កាឡកចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនា ធារេតព្ពា, ន លុវកចម្មបរិក្ខដា ឧបាហនា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
សព្ពនីលិកាទិបដិក្ខេបោ និដ្ឋិតោ។
១៥០. ឱមុក្កគុណង្គុណូបាហនានុជាននា
២៤៧. អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ រាជគហំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ, អញ្ញតរេន ភិក្ខុនា បច្ឆាសមណេន។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ ខញ្ជមានោ ភគវន្តំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធិ។ អទ្ទសា ខោ អញ្ញតរោ ឧបាសកោ គុណង្គុណូបាហនា អារោហិត្វា ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ; ទិស្វា ឧបាហនា អារោហិត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា យេន សោ ភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា តំ ភិក្ខុំ អភិវាទេត្វា ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស, ភន្តេ, អយ្យោ ខញ្ជតី’’តិ ? ‘‘បាទា មេ, អាវុសោ, ផលិតា’’តិ ផាលិតាតិ (ក.)។ ‘‘ហន្ទ, ភន្តេ, ឧបាហនាយោ’’តិ។ ‘‘អលំ , អាវុសោ, បដិក្ខិត្តា ភគវតា គុណង្គុណូបាហនា’’តិ។ ‘‘គណ្ហាហេតា, ភិក្ខុ, ឧបាហនាយោ’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឱមុក្កំ គុណង្គុណូបាហនំ។ ន, ភិក្ខវេ, នវា គុណង្គុណូបាហនា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
ឱមុក្កគុណង្គុណូបាហនានុជាននា និដ្ឋិតា។
១៥១. អជ្ឈារាមេ ឧបាហនបដិក្ខេបោ
២៤៨. តេន ខោ បន សមយេន ភគវា អជ្ឈោកាសេ អនុបាហនោ ចង្កមតិ។ សត្ថា អនុបាហនោ ចង្កមតីតិ, ថេរាបិ ភិក្ខូ អនុបាហនា ចង្កមន្តិ។ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ, សត្ថរិ អនុបាហនេ ចង្កមមានេ, ថេរេសុបិ ភិក្ខូសុ អនុបាហនេសុ ចង្កមមានេសុ, សឧបាហនា ចង្កមន្តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ, សត្ថរិ អនុបាហនេ ចង្កមមានេ, ថេរេសុបិ ភិក្ខូសុ អនុបាហនេសុ ចង្កមមានេសុ, សឧបាហនា ចង្កមិស្សន្តី’’តិ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ, សត្ថរិ អនុបាហនេ ចង្កមមានេ, ថេរេសុបិ ភិក្ខូសុ អនុបាហនេសុ ចង្កមមានេសុ, សឧបាហនា ចង្កមន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… ‘‘កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា, សត្ថរិ អនុបាហនេ ចង្កមមានេ, ថេរេសុបិ ភិក្ខូសុ អនុបាហនេសុ ចង្កមមានេសុ, សឧបាហនា ចង្កមិស្សន្តិ។ ឥមេ ហិ នាម, ភិក្ខវេ , គិហី ឱទាតវត្ថវសនកា អភិជីវនិកស្ស សិប្បស្ស ការណា អាចរិយេសុ សគារវា សប្បតិស្សា សភាគវុត្តិកា វិហរិស្សន្តិ។ ឥធ ខោ តំ, ភិក្ខវេ, សោភេថ, យំ តុម្ហេ ឯវំ ស្វាក្ខាតេ ធម្មវិនយេ បព្ពជិតា សមានា អាចរិយេសុ អាចរិយមត្តេសុ ឧបជ្ឈាយេសុ ឧបជ្ឈាយមត្តេសុ អគារវា អប្បតិស្សា អសភាគវុត្តិកា សគារវា សគ្គតិស្សា សភាគវុត្តិកា (ក.) វិហរេយ្យាថ។ នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា…បេ.… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, អាចរិយេសុ អាចរិយមត្តេសុ ឧបជ្ឈាយេសុ ឧបជ្ឈាយមត្តេសុ អនុបាហនេសុ ចង្កមមានេសុ សឧបាហនេន ចង្កមិតព្ពំ។ យោ ចង្កមេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស ។ ន ច, ភិក្ខវេ, អជ្ឈារាមេ ឧបាហនា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
២៤៩. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ បាទខិលាពាធោ ហោតិ។ តំ ភិក្ខូ បរិគ្គហេត្វា ឧច្ចារម្បិ បស្សាវម្បិ និក្ខាមេន្តិ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ តេ ភិក្ខូ តំ ភិក្ខុំ បរិគ្គហេត្វា ឧច្ចារម្បិ បស្សាវម្បិ និក្ខាមេន្តេ, ទិស្វាន យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘កិំ ឥមស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អាពាធោ’’តិ? ‘‘ឥមស្ស, ភន្តេ, អាយស្មតោ បាទខិលាពាធោ; ឥមំ មយំ បរិគ្គហេត្វា ឧច្ចារម្បិ បស្សាវម្បិ និក្ខាមេមា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យស្ស បាទា វា ទុក្ខា, បាទា វា ផលិតា, បាទខិលោ វា អាពាធោ បាទខិលាពាធោ វា (ស្យា.) ឧបាហនំ ធារេតុ’’ន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ អធោតេហិ បាទេហិ មញ្ចម្បិ បីឋម្បិ អភិរុហន្តិ; ចីវរម្បិ សេនាសនម្បិ ទុស្សតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ‘ឥទានិ មញ្ចំ វា បីឋំ វា អភិរុហិស្សាមី’’តិ ឧបាហនំ ធារេតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ រត្តិយា ឧបោសថគ្គម្បិ សន្និសជ្ជម្បិ គច្ឆន្តា អន្ធការេ ខាណុម្បិ កណ្ដកម្បិ អក្កមន្តិ; បាទា ទុក្ខា ហោន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អជ្ឈារាមេ ឧបាហនំ ធារេតុំ, ឧក្កំ, បទីបំ, កត្តរទណ្ឌន្តិ។
អជ្ឈារាមេ ឧបាហនបដិក្ខេបោ និដ្ឋិតោ។
១៥២. កដ្ឋបាទុកាទិបដិក្ខេបោ
២៥០. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ កដ្ឋបាទុកាយោ អភិរុហិត្វា អជ្ឈោកាសេ ចង្កមន្តិ, ឧច្ចាសទ្ទា មហាសទ្ទា ខដខដសទ្ទា, អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តា, សេយ្យថិទំ ឥមា តិរច្ឆានកថាយោ បាចិ. ៥០៨; ទី. និ. ១.៧; ម. និ. ២.២២៣; សំ. និ. ៥.១០៨០; អ. និ. ១០.៦៩ អាទយោ – រាជកថំ, ចោរកថំ, មហាមត្តកថំ, សេនាកថំ, ភយកថំ, យុទ្ធកថំ, អន្នកថំ, បានកថំ, វត្ថកថំ, សយនកថំ, មាលាកថំ, គន្ធកថំ, ញាតិកថំ, យានកថំ, គាមកថំ, និគមកថំ, នគរកថំ, ជនបទកថំ, ឥត្ថិកថំ ឥត្ថិកថំ បុរិសកថំ (ក.), សូរកថំ, វិសិខាកថំ, កុម្ភដ្ឋានកថំ , បុព្ពបេតកថំ, នានត្តកថំ, លោកក្ខាយិកំ, សមុទ្ទក្ខាយិកំ, ឥតិភវាភវកថំ ឥតិ វា; កីដកម្បិ អក្កមិត្វា មារេន្តិ, ភិក្ខូបិ សមាធិម្ហា ចាវេន្តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ កដ្ឋបាទុកាយោ អភិរុហិត្វា អជ្ឈោកាសេ ចង្កមិស្សន្តិ, ឧច្ចាសទ្ទា មហាសទ្ទា ខដខដសទ្ទា អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តា, សេយ្យថិទំ – រាជកថំ, ចោរកថំ…បេ.… ឥតិភវាភវកថំ ឥតិ វា, កីដកម្បិ អក្កមិត្វា មារេស្សន្តិ, ភិក្ខូបិ សមាធិម្ហា ចាវេស្សន្តី’’តិ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ កដ្ឋបាទុកាយោ អភិរុហិត្វា អជ្ឈោកាសេ ចង្កមន្តិ, ឧច្ចាសទ្ទា មហាសទ្ទា ខដខដសទ្ទា, អនេកវិហិតំ តិរច្ឆានកថំ កថេន្តា, សេយ្យថិទំ, – រាជកថំ, ចោរកថំ…បេ.… ឥតិភវាភវកថំ ឥតិ វា, កីដកម្បិ អក្កមិត្វា មារេន្តិ, ភិក្ខូបិ សមាធិម្ហា ចាវេន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, កដ្ឋបាទុកា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
អថ ខោ ភគវា រាជគហេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន ពារាណសី តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន ពារាណសី តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា ពារាណសិយំ វិហរតិ ឥសិបតនេ មិគទាយេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ – ភគវតា កដ្ឋបាទុកា បដិក្ខិត្តាតិ – តាលតរុណេ ឆេទាបេត្វា តាលបត្តបាទុកាយោ ធារេន្តិ; តានិ តាលតរុណានិ ឆិន្នានិ មិលាយន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា តាលតរុណេ ឆេទាបេត្វា តាលបត្តបាទុកាយោ ធារេស្សន្តិ; តានិ តាលតរុណានិ ឆិន្នានិ មិលាយន្តិ; ឯកិន្ទ្រិយំ សមណា សក្យបុត្តិយា ជីវំ វិហេឋេន្តី’’តិ។ អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ តាលតរុណេ ឆេទាបេត្វា តាលបត្តបាទុកាយោ ធារេន្តិ; តានិ តាលតរុណានិ ឆិន្នានិ មិលាយន្តី’’តិ? សច្ចំ ភគវាតិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា តាលតរុណេ ឆេទាបេត្វា តាលបត្តបាទុកាយោ ធារេស្សន្តិ; តានិ តាលតរុណានិ ឆិន្នានិ មិលាយន្តិ។ ជីវសញ្ញិនោ ហិ, ភិក្ខវេ, មនុស្សា រុក្ខស្មិំ។ នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, តាលបត្តបាទុកា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ‘ភគវតា តាលបត្តបាទុកា បដិក្ខិត្តា’តិ វេឡុតរុណេ ឆេទាបេត្វា វេឡុបត្តបាទុកាយោ ធារេន្តិ។ តានិ វេឡុតរុណានិ ឆិន្នានិ មិលាយន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា វេឡុតរុណេ ឆេទាបេត្វា វេឡុបត្តបាទុកាយោ ធារេស្សន្តិ។ តានិ វេឡុតរុណានិ ឆិន្នានិ មិលាយន្តិ។ ឯកិន្ទ្រិយំ សមណា សក្យបុត្តិយា ជីវំ វិហេឋេន្តី’’តិ។ អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ជីវសញ្ញិនោ ហិ, ភិក្ខវេ, មនុស្សា រុក្ខស្មិំ…បេ.… ន, ភិក្ខវេ, វេឡុបត្តបាទុកា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
២៥១. អថ ខោ ភគវា ពារាណសិយំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន ភទ្ទិយំ តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន ភទ្ទិយំ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា ភទ្ទិយេ វិហរតិ ជាតិយា វនេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភទ្ទិយា ភិក្ខូ អនេកវិហិតំ បាទុកមណ្ឌនានុយោគមនុយុត្តា វិហរន្តិ, តិណបាទុកំ ករោន្តិបិ ការាបេន្តិបិ, មុញ្ជបាទុកំ ករោន្តិបិ ការាបេន្តិបិ, បព្ពជបាទុកំ ករោន្តិបិ ការាបេន្តិបិ, ហិន្តាលបាទុកំ ករោន្តិបិ ការាបេន្តិបិ, កមលបាទុកំ ករោន្តិបិ ការាបេន្តិបិ, កម្ពលបាទុកំ ករោន្តិបិ ការាបេន្តិបិ, រិញ្ចន្តិ ឧទ្ទេសំ បរិបុច្ឆំ អធិសីលំ អធិចិត្តំ អធិបញ្ញំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា…បេ.… តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភទ្ទិយា ភិក្ខូ អនេកវិហិតំ បាទុកមណ្ឌនានុយោគមនុយុត្តា វិហរិស្សន្តិ, តិណបាទុកំ ករិស្សន្តិបិ ការាបេស្សន្តិបិ, មុញ្ជបាទុកំ ករិស្សន្តិបិ ការាបេស្សន្តិបិ, បព្ពជបាទុកំ ករិស្សន្តិបិ ការាបេស្សន្តិបិ, ហិន្តាលបាទុកំ ករិស្សន្តិបិ ការាបេស្សន្តិបិ, កមលបាទុកំ ករិស្សន្តិបិ ការាបេស្សន្តិបិ, កម្ពលបាទុកំ ករិស្សន្តិបិ ការាបេស្សន្តិបិ, រិញ្ចិស្សន្តិ ឧទ្ទេសំ បរិបុច្ឆំ អធិសីលំ អធិចិត្តំ អធិបញ្ញ’’ន្តិ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភទ្ទិយា ភិក្ខូ អនេកវិហិតំ បាទុកមណ្ឌនានុយោគមនុយុត្តា វិហរន្តិ, តិណបាទុកំ ករោន្តិបិ ការាបេន្តិបិ…បេ.… រិញ្ចន្តិ ឧទ្ទេសំ បរិបុច្ឆំ អធិសីលំ អធិចិត្តំ អធិបញ្ញ’’ន្តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… ‘‘កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា អនេកវិហិតំ បាទុកមណ្ឌនានុយោគមនុយុត្តា វិហរិស្សន្តិ, តិណបាទុកំ ករិស្សន្តិបិ ការាបេស្សន្តិបិ…បេ.… រិញ្ចិស្សន្តិ ឧទ្ទេសំ បរិបុច្ឆំ អធិសីលំ អធិចិត្តំ អធិបញ្ញំ។ នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា…បេ.… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, តិណបាទុកា ធារេតព្ពា, ន មុញ្ជបាទុកា ធារេតព្ពា, ន បព្ពជបាទុកា ធារេតព្ពា, ន ហិន្តាលបាទុកា ធារេតព្ពា, ន កមលបាទុកា ធារេតព្ពា , ន កម្ពលបាទុកា ធារេតព្ពា, ន សោវណ្ណមយា បាទុកា ធារេតព្ពា, ន រូបិយមយា បាទុកា ធារេតព្ពា, ន មណិមយា បាទុកា ធារេតព្ពា, ន វេឡុរិយមយា បាទុកា ធារេតព្ពា, ន ផលិកមយា បាទុកា ធារេតព្ពា, ន កំសមយា បាទុកា ធារេតព្ពា, ន កាចមយា បាទុកា ធារេតព្ពា, ន តិបុមយា បាទុកា ធារេតព្ពា, ន សីសមយា បាទុកា ធារេតព្ពា, ន តម្ពលោហមយា បាទុកា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ន ច, ភិក្ខវេ, កាចិ សង្កមនិយា បាទុកា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តិស្សោ បាទុកា ធុវដ្ឋានិយា អសង្កមនិយាយោ – វច្ចបាទុកំ, បស្សាវបាទុកំ, អាចមនបាទុក’’ន្តិ។
២៥២. អថ ខោ ភគវា ភទ្ទិយេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន សាវត្ថិ តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន សាវត្ថិ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អចិរវតិយា នទិយា គាវីនំ តរន្តីនំ វិសាណេសុបិ គណ្ហន្តិ, កណ្ណេសុបិ គណ្ហន្តិ, គីវាយបិ គណ្ហន្តិ, ឆេប្បាបិ គណ្ហន្តិ, បិដ្ឋិម្បិ អភិរុហន្តិ, រត្តចិត្តាបិ អង្គជាតំ ឆុបន្តិ, វច្ឆតរិម្បិ ឱគាហេត្វា មារេន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា គាវីនំ តរន្តីនំ វិសាណេសុបិ គហេស្សន្តិ…បេ.… សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ,…បេ.… សច្ចំ ភគវាតិ…បេ.… វិគរហិត្វា…បេ.… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, គាវីនំ វិសាណេសុ គហេតព្ពំ, ន កណ្ណេសុ គហេតព្ពំ, ន គីវាយ គហេតព្ពំ, ន ឆេប្បាយ គហេតព្ពំ, ន បិដ្ឋិ អភិរុហិតព្ពា ។ យោ អភិរុហេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ន ច, ភិក្ខវេ, រត្តចិត្តេន អង្គជាតំ ឆុបិតព្ពំ។ យោ ឆុបេយ្យ, អាបត្តិ ថុល្លច្ចយស្ស។ ន វច្ឆតរី មារេតព្ពា។ យោ មារេយ្យ, យថាធម្មោ ការេតព្ពោ’’តិ។
កដ្ឋបាទុកាទិបដិក្ខេបោ និដ្ឋិតោ។
១៥៣. យានាទិបដិក្ខេបោ
២៥៣. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ យានេន យាយន្តិ, ឥត្ថិយុត្តេនបិ បុរិសន្តរេន, បុរិសយុត្តេនបិ ឥត្ថន្តរេន។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘សេយ្យថាបិ គង្គាមហិយាយា’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, យានេន យាយិតព្ពំ ។ យោ យាយេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ កោសលេសុ ជនបទេ សាវត្ថិំ គច្ឆន្តោ ភគវន្តំ ទស្សនាយ អន្តរាមគ្គេ គិលានោ ហោតិ។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ មគ្គា ឱក្កម្ម អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ និសីទិ។ មនុស្សា តំ ភិក្ខុំ ទិស្វា ឯតទវោចុំ – ‘‘កហំ, ភន្តេ, អយ្យោ គមិស្សតី’’តិ? ‘‘សាវត្ថិំ ខោ អហំ, អាវុសោ, គមិស្សាមិ ភគវន្តំ ទស្សនាយា’’តិ។ ‘‘ឯហិ, ភន្តេ, គមិស្សាមា’’តិ។ ‘‘នាហំ, អាវុសោ, សក្កោមិ, គិលានោម្ហី’’តិ។ ‘‘ឯហិ, ភន្តេ, យានំ អភិរុហា’’តិ។ ‘‘អលំ, អាវុសោ, បដិក្ខិត្តំ ភគវតា យាន’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តោ យានំ នាភិរុហិ។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ សាវត្ថិំ គន្ត្វា ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានស្ស យានន្តិ។ អថ ខោ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘ឥត្ថិយុត្តំ នុ ខោ បុរិសយុត្តំ នុ ខោ’’តិ? ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ , ភិក្ខវេ, បុរិសយុត្តំ ហត្ថវដ្ដកន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ យានុគ្ឃាតេន ពាឡ្ហតរំ អផាសុ អហោសិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សិវិកំ បាដង្កិន្តិ។
យានាទិបដិក្ខេបោ និដ្ឋិតោ។
១៥៤. ឧច្ចាសយនមហាសយនបដិក្ខេបោ
២៥៤. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧច្ចាសយនមហាសយនានិ ធារេន្តិ, សេយ្យថិទំ – អាសន្ទិំ, បល្លង្កំ, គោនកំ, ចិត្តកំ, បដិកំ, បដលិកំ, តូលិកំ, វិកតិកំ, ឧទ្ធលោមិំ ឧន្ទលោមិំ (ក.), ឧទ្ទលោមិំ (ក.), ឯកន្តលោមិំ, កដ្ដិស្សំ, កោសេយ្យំ , កុត្តកំ, ហត្ថត្ថរំ, អស្សត្ថរំ, រថត្ថរំ, អជិនបវេណិំ, កទលិមិគបវរបច្ចត្ថរណំ, សឧត្តរច្ឆទំ, ឧភតោលោហិតកូបធានន្តិ។ មនុស្សា វិហារចារិកំ អាហិណ្ឌន្តា បស្សិត្វា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, ឧច្ចាសយនមហាសយនានិ ធារេតព្ពានិ, សេយ្យថិទំ – អាសន្ទិ, បល្លង្កោ, គោនកោ, ចិត្តកោ, បដិកា, បដលិកា, តូលិកា, វិកតិកា, ឧទ្ធលោមិ, ឯកន្តលោមិ, កដ្ដិស្សំ, កោសេយ្យំ, កុត្តកំ, ហត្ថត្ថរំ, អស្សត្ថរំ, រថត្ថរំ, អជិនបវេណិ, កទលិមិគបវរបច្ចត្ថរណំ, សឧត្តរច្ឆទំ, ឧភតោលោហិតកូបធានំ។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
ឧច្ចាសយនមហាសយនបដិក្ខេបោ និដ្ឋិតោ។
១៥៥. សព្ពចម្មបដិក្ខេបោ
២៥៥. តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ – ភគវតា ឧច្ចាសយនមហាសយនានិ បដិក្ខិត្តានីតិ – មហាចម្មានិ ធារេន្តិ, សីហចម្មំ ព្យគ្ឃចម្មំ ទីបិចម្មំ។ តានិ មញ្ចប្បមាណេនបិ ឆិន្នានិ ហោន្តិ, បីឋប្បមាណេនបិ ឆិន្នានិ ហោន្តិ, អន្តោបិ មញ្ចេ បញ្ញត្តានិ ហោន្តិ, ពហិបិ មញ្ចេ បញ្ញត្តានិ ហោន្តិ, អន្តោបិ បីឋេ បញ្ញត្តានិ ហោន្តិ, ពហិបិ បីឋេ បញ្ញត្តានិ ហោន្តិ។ មនុស្សា វិហារចារិកំ អាហិណ្ឌន្តា បស្សិត្វា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, មហាចម្មានិ ធារេតព្ពានិ, សីហចម្មំ ព្យគ្ឃចម្មំ ទីបិចម្មំ។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ – ភគវតា មហាចម្មានិ បដិក្ខិត្តានីតិ – គោចម្មានិ ធារេន្តិ។ តានិ មញ្ចប្បមាណេនបិ ឆិន្នានិ ហោន្តិ, បីឋប្បមាណេនបិ ឆិន្នានិ ហោន្តិ, អន្តោបិ មញ្ចេ បញ្ញត្តានិ ហោន្តិ, ពហិបិ មញ្ចេ បញ្ញត្តានិ ហោន្តិ, អន្តោបិ បីឋេ បញ្ញត្តានិ ហោន្តិ, ពហិបិ បីឋេ បញ្ញត្តានិ ហោន្តិ។ អញ្ញតរោបិ បាបភិក្ខុ អញ្ញតរស្ស បាបុបាសកស្ស កុលូបកោ ហោតិ។ អថ ខោ សោ បាបភិក្ខុ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន តស្ស បាបុបាសកស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អថ ខោ សោ បាបុបាសកោ យេន សោ បាបភិក្ខុ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា តំ បាបភិក្ខុំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ តេន ខោ បន សមយេន តស្ស បាបុបាសកស្ស វច្ឆកោ ហោតិ តរុណកោ អភិរូបោ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ ចិត្រោ, សេយ្យថាបិ ទីបិច្ឆាបោ។ អថ ខោ សោ បាបភិក្ខុ តំ វច្ឆកំ សក្កច្ចំ ឧបនិជ្ឈាយតិ។ អថ ខោ សោ បាបុបាសកោ តំ បាបភិក្ខុំ ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស, ភន្តេ, អយ្យោ ឥមំ វច្ឆកំ សក្កច្ចំ ឧបនិជ្ឈាយតី’’តិ? ‘‘អត្ថោ មេ, អាវុសោ, ឥមស្ស វច្ឆកស្ស ចម្មេនា’’តិ។ អថ ខោ សោ បាបុបាសកោ តំ វច្ឆកំ វធិត្វា ចម្មំ វិធុនិត្វា តស្ស បាបភិក្ខុនោ បាទាសិ។ អថ ខោ សោ បាបភិក្ខុ តំ ចម្មំ សង្ឃាដិយា បដិច្ឆាទេត្វា អគមាសិ។ អថ ខោ សា គាវី វច្ឆគិទ្ធិនី តំ បាបភិក្ខុំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធិ។ ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘កិស្ស ត្យាយំ, អាវុសោ, គាវី បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធី’’តិ? ‘‘អហម្បិ ខោ, អាវុសោ, ន ជានាមិ កេន កេនចិ (ក.) ម្យាយំ គាវី បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធី’’តិ។ តេន ខោ បន សមយេន តស្ស បាបភិក្ខុនោ សង្ឃាដិ លោហិតេន មក្ខិតា ហោតិ។ ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘អយំ បន តេ, អាវុសោ, សង្ឃាដិ កិំ កតា’’តិ? អថ ខោ សោ បាបភិក្ខុ ភិក្ខូនំ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ ‘‘កិំ បន ត្វំ, អាវុសោ, បាណាតិបាតេ សមាទបេសី’’តិ? ‘‘ឯវមាវុសោ’’តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខុ បាណាតិបាតេ សមាទបេស្សតិ, ននុ ភគវតា អនេកបរិយាយេន បាណាតិបាតោ គរហិតោ, បាណាតិបាតា វេរមណី បសត្ថា’’តិ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។
អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា តំ បាបភិក្ខុំ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ, ភិក្ខុ, បាណាតិបាតេ សមាទបេសី’’តិ? សច្ចំ ភគវាតិ…បេ.… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, បាណាតិបាតេ សមាទបេស្សសិ, ននុ មយា, មោឃបុរិស, អនេកបរិយាយេន បាណាតិបាតោ គរហិតោ, បាណាតិបាតា វេរមណី បសត្ថា។ នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, បាណាតិបាតេ សមាទបេតព្ពំ។ យោ សមាទបេយ្យ, យថាធម្មោ ការេតព្ពោ។ ន, ភិក្ខវេ, គោចម្មំ ធារេតព្ពំ។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ន ច, ភិក្ខវេ, កិញ្ចិ ចម្មំ ធារេតព្ពំ។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
សព្ពចម្មបដិក្ខេបោ និដ្ឋិតោ។
១៥៦. គិហិវិកតានុញ្ញាតាទិ
២៥៦. តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សានំ មញ្ចម្បិ បីឋម្បិ ចម្មោនទ្ធានិ ហោន្តិ, ចម្មវិនទ្ធានិ។ ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាភិនិសីទន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិហិវិកតំ អភិនិសីទិតុំ, ន ត្វេវ អភិនិបជ្ជិតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន វិហារា ចម្មវទ្ធេហិ ឱគុម្ផិយន្តិ ឱគុម្ភិយន្តិ (ក.)។ ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា នាភិនិសីទន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ពន្ធនមត្តំ អភិនិសីទិតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ សឧបាហនា គាមំ បវិសន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ ។ ន, ភិក្ខវេ, សឧបាហនេន គាមោ បវិសិតព្ពោ។ យោ បវិសេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ គិលានោ ហោតិ, ន សក្កោតិ វិនា ឧបាហនេន គាមំ បវិសិតុំ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានេន ភិក្ខុនា សឧបាហនេន គាមំ បវិសិតុន្តិ។
គិហិវិកតានុញ្ញាតាទិ និដ្ឋិតា។
១៥៧. សោណកុដិកណ្ណវត្ថុ
២៥៧. ឧទា. ៤៦ សោកសុត្តេន សំសន្ទិត្វា បស្សិតព្ពំ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា មហាកច្ចានោ អវន្តីសុ វិហរតិ កុររឃរេ កុរុរឃរេ (ក.) បបតកេ បបាតេ (សី. ស្យា.) បវត្ថេ (ឧទា. ៤៦) បព្ពតេ។ តេន ខោ បន សមយេន សោណោ ឧបាសកោ កុដិកណ្ណោ អាយស្មតោ មហាកច្ចានស្ស ឧបដ្ឋាកោ ហោតិ។ អថ ខោ សោណោ ឧបាសកោ កុដិកណ្ណោ យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោណោ ឧបាសកោ កុដិកណ្ណោ អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតទវោច – ‘‘យថា យថាហំ, ភន្តេ, អយ្យេន មហាកច្ចានេន ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, នយិទំ សុករំ អគារំ អជ្ឈាវសតា ឯកន្តបរិបុណ្ណំ ឯកន្តបរិសុទ្ធំ សង្ខលិខិតំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុំ។ ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតុំ ។ បព្ពាជេតុ មំ, ភន្តេ, អយ្យោ មហាកច្ចានោ’’តិ។ ( ) (ឯវំ វុត្តេ អាយស្មា មហាកច្ចាយនោ សោណំ ឧបាសកំ កុដិកណ្ណំ ឯតទវោច) (ស្យា. ឧទា. ៤៦) ‘‘ទុក្ករំ ខោ, សោណ, យាវជីវំ ឯកសេយ្យំ ឯកភត្តំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុំ។ ឥង្ឃ, ត្វំ, សោណ , តត្ថេវ អគារិកភូតោ ពុទ្ធានំ សាសនំ អនុយុញ្ជ, កាលយុត្តំ ឯកសេយ្យំ ឯកភត្តំ ព្រហ្មចរិយ’’ន្តិ។ អថ ខោ សោណស្ស ឧបាសកស្ស កុដិកណ្ណស្ស យោ អហោសិ បព្ពជ្ជាភិសង្ខារោ សោ បដិប្បស្សម្ភិ។ ទុតិយម្បិ ខោ សោណោ ឧបាសកោ កុដិកណ្ណោ …បេ.… តតិយម្បិ ខោ សោណោ ឧបាសកោ កុដិកណ្ណោ យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោណោ ឧបាសកោ កុដិកណ្ណោ អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតទវោច – ‘‘យថា យថាហំ, ភន្តេ, អយ្យេន មហាកច្ចានេន ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមិ, នយិទំ សុករំ អគារំ អជ្ឈាវសតា ឯកន្តបរិបុណ្ណំ ឯកន្តបរិសុទ្ធំ សង្ខលិខិតំ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុំ។ ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, កេសមស្សុំ ឱហារេត្វា កាសាយានិ វត្ថានិ អច្ឆាទេត្វា អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតុំ។ បព្ពាជេតុ មំ, ភន្តេ, អយ្យោ មហាកច្ចានោ’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាកច្ចានោ សោណំ ឧបាសកំ កុដិកណ្ណំ បព្ពាជេសិ។ តេន ខោ បន សមយេន អវន្តិទក្ខិណាបថោ អប្បភិក្ខុកោ ហោតិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាកច្ចានោ តិណ្ណំ វស្សានំ អច្ចយេន កិច្ឆេន កសិរេន តតោ តតោ ទសវគ្គំ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា អាយស្មន្តំ សោណំ ឧបសម្បាទេសិ។
សោណកុដិកណ្ណវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៥៨. មហាកច្ចានស្ស បញ្ចវរបរិទស្សនា
អថ ខោ អាយស្មតោ សោណស្ស វស្សំវុដ្ឋស្ស រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘សុតោយេវ ខោ មេ សោ ភគវា ឯទិសោ ច ឯទិសោ ចាតិ, ន ច មយា សម្មុខា ទិដ្ឋោ, គច្ឆេយ្យាហំ តំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ, សចេ មំ ឧបជ្ឈាយោ អនុជានេយ្យា’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា សោណោ សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ យេនាយស្មា មហាកច្ចានោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា សោណោ អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធ មយ្ហំ, ភន្តេ, រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘សុតោ យេវ ខោ មេ សោ ភគវា ឯទិសោ ច ឯទិសោ ចាតិ, ន ច មយា សម្មុខា ទិដ្ឋោ, គច្ឆេយ្យាហំ តំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ, សចេ មំ ឧបជ្ឈាយោ អនុជានេយ្យា’តិ; គច្ឆេយ្យាហំ, ភន្តេ, តំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ, សចេ មំ ឧបជ្ឈាយោ អនុជានាតី’’តិ។ ‘‘សាធុ សាធុ, សោណ។ គច្ឆ ត្វំ, សោណ, តំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ។ ទក្ខិស្សសិ ត្វំ, សោណ, តំ ភគវន្តំ បាសាទិកំ បសាទនីយំ សន្តិន្ទ្រិយំ សន្តមានសំ ឧត្តមទមថសមថំ អមនុប្បត្តំ ទន្តំ គុត្តំ យតិន្ទ្រិយំ នាគំ។ តេន ហិ ត្វំ, សោណ, មម វចនេន ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទ – ‘ឧបជ្ឈាយោ មេ, ភន្តេ, អាយស្មា មហាកច្ចានោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតី’’’តិ។ ឯវញ្ច វទេហិ – ‘‘អវន្តិទក្ខិណាបថោ, ភន្តេ, អប្បភិក្ខុកោ, តិណ្ណំ មេ វស្សានំ អច្ចយេន កិច្ឆេន កសិរេន តតោ តតោ ទសវគ្គំ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ឧបសម្បទំ អលត្ថំ; អប្បេវ នាម ភគវា អវន្តិទក្ខិណាបថេ អប្បតរេន គណេន ឧបសម្បទំ អនុជានេយ្យ។ អវន្តិទក្ខិណាបថេ, ភន្តេ, កណ្ហុត្តរា ភូមិ ខរា គោកណ្ដកហតា; អប្បេវ នាម ភគវា អវន្តិទក្ខិណាបថេ គុណង្គុណូបាហនំ អនុជានេយ្យ។ អវន្តិទក្ខិណាបថេ, ភន្តេ, នហានគរុកា មនុស្សា ឧទកសុទ្ធិកា; អប្បេវ នាម ភគវា អវន្តិទក្ខិណាបថេ ធុវនហានំ អនុជានេយ្យ។ អវន្តិទក្ខិណាបថេ, ភន្តេ, ចម្មានិ អត្ថរណានិ, ឯឡកចម្មំ អជចម្មំ មិគចម្មំ។ សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, មជ្ឈិមេសុ ជនបទេសុ ឯរគូ មោរគូ មជ្ជារូ មជ្ឈារូ (ក.) ជន្តូ, ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, អវន្តិទក្ខិណាបថេ ចម្មានិ អត្ថរណានិ, ឯឡកចម្មំ អជចម្មំ មិគចម្មំ; អប្បេវ នាម ភគវា អវន្តិទក្ខិណាបថេ ចម្មានិ អត្ថរណានិ អនុជានេយ្យ, ឯឡកចម្មំ អជចម្មំ មិគចម្មំ។ ឯតរហិ, ភន្តេ, មនុស្សា និស្សីមគតានំ ភិក្ខូនំ ចីវរំ ទេន្តិ – ‘ឥមំ ចីវរំ ឥត្ថន្នាមស្ស ទេមា’’’តិ។ តេ អាគន្ត្វា អារោចេន្តិ – ‘ឥត្ថន្នាមេហិ តេ, អាវុសោ, មនុស្សេហិ ចីវរំ ទិន្ន’ន្តិ តេ កុក្កុច្ចាយន្តា ន សាទិយន្តិ – ‘មា នោ និស្សគ្គិយំ អហោសី’តិ; អប្បេវ នាម ភគវា ចីវរេ បរិយាយំ អាចិក្ខេយ្យា’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា សោណោ អាយស្មតោ មហាកច្ចានស្ស បដិស្សុត្វា ឧដ្ឋាយាសនា អាយស្មន្តំ មហាកច្ចានំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា សេនាសនំ សំសាមេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន សាវត្ថិ តេន បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន យេន សាវត្ថិ ជេតវនំ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឥមស្ស, អានន្ទ, អាគន្តុកស្ស ភិក្ខុនោ សេនាសនំ បញ្ញាបេហី’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ – ‘‘យស្ស ខោ មំ ភគវា អាណាបេតិ, ‘ឥមស្ស, អានន្ទ, អាគន្តុកស្ស ភិក្ខុនោ សេនាសនំ បញ្ញាបេហី’តិ, ឥច្ឆតិ ភគវា តេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ ឯកវិហារេ វត្ថុំ, ឥច្ឆតិ ភគវា អាយស្មតា សោណេន សទ្ធិំ ឯកវិហារេ វត្ថុ’’ន្តិ – យស្មិំ វិហារេ ភគវា វិហរតិ តស្មិំ វិហារេ អាយស្មតោ សោណស្ស សេនាសនំ បញ្ញាបេសិ។
២៥៨. អថ ខោ ភគវា ពហុទេវ រត្តិំ អជ្ឈោកាសេ វីតិនាមេត្វា វិហារំ បាវិសិ។ អាយស្មាបិ ខោ សោណោ ពហុទេវ រត្តិំ អជ្ឈោកាសេ វីតិនាមេត្វា វិហារំ បាវិសិ។ អថ ខោ ភគវា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ អាយស្មន្តំ សោណំ អជ្ឈេសិ – ‘‘បដិភាតុ តំ, ភិក្ខុ, ធម្មោ ភាសិតុ’’ន្តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា សោណោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា សព្ពានេវ អដ្ឋកវគ្គិកានិ សរេន អភាសិ។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មតោ សោណស្ស សរភញ្ញបរិយោសានេ អព្ភានុមោទិ – ‘‘សាធុ, សាធុ, ភិក្ខុ។ សុគ្គហិតានិ ខោ តេ, ភិក្ខុ, អដ្ឋកវគ្គិកានិ , សុមនសិកតានិ សូបធារិតានិ។ កល្យាណិយាបិ វាចាយ សមន្នាគតោ, វិស្សដ្ឋាយ, អនេលគលាយ អនេឡគលាយ (ក.), អត្ថស្ស វិញ្ញាបនិយា។ កតិវស្សោសិ ត្វំ, ភិក្ខូ’’តិ? ‘‘ឯកវស្សោហំ, ភគវា’’តិ។ ‘‘កិស្ស បន ត្វំ, ភិក្ខុ, ឯវំ ចិរំ អកាសី’’តិ? ‘‘ចិរំ ទិដ្ឋោ មេ, ភន្តេ, កាមេសុ អាទីនវោ, អបិ ច សម្ពាធា ឃរាវាសា ពហុកិច្ចា ពហុករណីយា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
ឧទា. ៤៦ ឧទានេបិ ‘‘ទិស្វា អាទីនវំ លោកេ, ញត្វា ធម្មំ និរូបធិំ;
អរិយោ ន រមតី បាបេ, បាបេ ន រមតី សុចី’’តិ។
អថ ខោ អាយស្មា សោណោ – បដិសម្មោទតិ ខោ មំ ភគវា, អយំ ខ្វស្ស កាលោ យំ មេ ឧបជ្ឈាយោ បរិទស្សីតិ – ឧដ្ឋាយាសនា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា ភគវតោ បាទេសុ សិរសា និបតិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឧបជ្ឈាយោ មេ, ភន្តេ, អាយស្មា មហាកច្ចានោ ភគវតោ បាទេ សិរសា វន្ទតិ, ឯវញ្ច វទេតិ អវន្តិទក្ខិណាបថោ, ភន្តេ, អប្បភិក្ខុកោ។ តិណ្ណំ មេ វស្សានំ អច្ចយេន កិច្ឆេន កសិរេន តតោ តតោ ទសវគ្គំ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ឧបសម្បទំ អលត្ថំ, អប្បេវ នាម ភគវា អវន្តិទក្ខិណាបថេ អប្បតរេន គណេន ឧបសម្បទំ អនុជានេយ្យ។ អវន្តិទក្ខិណាបថេ, ភន្តេ, កណ្ហុត្តរា ភូមិ ខរា គោកណ្ដកហតា; អប្បេវ នាម ភគវា អវន្តិទក្ខិណាបថេ គុណង្គុណូបាហនំ អនុជានេយ្យ។ អវន្តិទក្ខិណាបថេ, ភន្តេ, នហានគរុកា មនុស្សា ឧទកសុទ្ធិកា, អប្បេវ នាម ភគវា អវន្តិទក្ខិណាបថេ ធុវនហានំ អនុជានេយ្យ។ អវន្តិទក្ខិណាបថេ, ភន្តេ, ចម្មានិ អត្ថរណានិ, ឯឡកចម្មំ អជចម្មំ មិគចម្មំ។ សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, មជ្ឈិមេសុ ជនបទេសុ ឯរគូ មោរគូ មជ្ជារូ ជន្តូ , ឯវមេវ ខោ, ភន្តេ, អវន្តិទក្ខិណាបថេ ចម្មានិ អត្ថរណានិ, ឯឡកចម្មំ អជចម្មំ មិគចម្មំ; អប្បេវ នាម ភគវា អវន្តិទក្ខិណាបថេ ចម្មានិ អត្ថរណានិ អនុជានេយ្យ, ឯឡកចម្មំ អជចម្មំ មិគចម្មំ។ ឯតរហិ, ភន្តេ, មនុស្សា និស្សីមគតានំ ភិក្ខូនំ ចីវរំ ទេន្តិ – ‘ឥមំ ចីវរំ ឥត្ថន្នាមស្ស ទេមា’តិ។ តេ អាគន្ត្វា អារោចេន្តិ – ‘ឥត្ថន្នាមេហិ តេ, អាវុសោ, មនុស្សេហិ ចីវរំ ទិន្ន’ន្តិ។ តេ កុក្កុច្ចាយន្តា ន សាទិយន្តិ – ‘មា នោ និស្សគ្គិយំ អហោសី’តិ; អប្បេវ នាម ភគវា ចីវរេ បរិយាយំ អាចិក្ខេយ្យា’’តិ។
២៥៩. អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អវន្តិទក្ខិណាបថោ, ភិក្ខវេ, អប្បភិក្ខុកោ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពបច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ វិនយធរបញ្ចមេន គណេន ឧបសម្បទំ។ តត្រិមេ បច្ចន្តិមា ជនបទា – បុរត្ថិមាយ ទិសាយ គជង្គលំ កជង្គលំ (សី. ស្យា.) នាម និគមោ, តស្ស បរេន មហាសាលា, តតោ បរា បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ; បុរត្ថិមទក្ខិណាយ ទិសាយ សល្លវតី សលលវតី (សី.) នាម នទី, តតោ បរា បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ; ទក្ខិណាយ ទិសាយ សេតកណ្ណិកំ នាម និគមោ, តតោ បរា បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ; បច្ឆិមាយ ទិសាយ ថូណំ នាម ព្រាហ្មណគាមោ, តតោ បរា បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ; ឧត្តរាយ ទិសាយ ឧសីរទ្ធជោ នាម បព្ពតោ, តតោ បរា បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឯវរូបេសុ បច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ វិនយធរបញ្ចមេន គណេន ឧបសម្បទំ។ អវន្តិទក្ខិណាបថេ, ភិក្ខវេ, កណ្ហុត្តរា ភូមិ ខរា គោកណ្ដកហតា។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពបច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ គុណង្គុណូបាហនំ។ អវន្តិទក្ខិណាបថេ, ភិក្ខវេ, នហានគរុកា មនុស្សា ឧទកសុទ្ធិកា។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពបច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ ធុវនហានំ។ អវន្តិទក្ខិណាបថេ, ភិក្ខវេ, ចម្មានិ អត្ថរណានិ, ឯឡកចម្មំ អជចម្មំ មិគចម្មំ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, មជ្ឈិមេសុ ជនបទេសុ ឯរគូ មោរគូ មជ្ជារូ ជន្តូ, ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, អវន្តិទក្ខិណាបថេ ចម្មានិ អត្ថរណានិ, ឯឡកចម្មំ អជចម្មំ មិគចម្មំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពបច្ចន្តិមេសុ ជនបទេសុ ចម្មានិ អត្ថរណានិ, ឯឡកចម្មំ អជចម្មំ មិគចម្មំ។ ឥធ បន, ភិក្ខវេ, មនុស្សា និស្សីមគតានំ ភិក្ខូនំ ចីវរំ ទេន្តិ – ‘ឥមំ ចីវរំ ឥត្ថន្នាមស្ស ទេមា’តិ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សាទិតុំ, ន តាវ តំ គណនូបគំ យាវ ន ហត្ថំ គច្ឆតី’’តិ។
មហាកច្ចានស្ស បញ្ចវរបរិទស្សនា និដ្ឋិតា។
ចម្មក្ខន្ធកោ បញ្ចមោ។
១៥៩. តស្សុទ្ទានំ
រាជា ច មាគធោ សោណោ, អសីតិសហស្សិស្សរោ;
សាគតោ គិជ្ឈកូដស្មិំ, ពហុំ ទស្សេតិ ឧត្តរិំ។
បព្ពជ្ជារទ្ធភិជ្ជិំសុ , វីណំ ឯកបលាសិកំ;
នីលា បីតា លោហិតិកា, មញ្ជិដ្ឋា កណ្ហមេវ ច។
មហារង្គមហានាមា, វទ្ធិកា ច បដិក្ខិបិ;
ខល្លកា បុដបាលិ ច, តូលតិត្តិរមេណ្ឌជា។
វិច្ឆិកា មោរចិត្រា ច, សីហព្យគ្ឃា ច ទីបិកា;
អជិនុទ្ទា មជ្ជារី ច, កាឡលុវកបរិក្ខដា។
ផលិតុបាហនា ខិលា, ធោតខាណុខដខដា;
តាលវេឡុតិណំ ចេវ, មុញ្ជបព្ពជហិន្តាលា។
កមលកម្ពលសោវណ្ណា , រូបិកា មណិវេឡុរិយា;
ផលិកា កំសកាចា ច, តិបុសីសញ្ច តម្ពកា។
គាវី យានំ គិលានោ ច, បុរិសាយុត្តសិវិកា;
សយនានិ មហាចម្មា, គោចម្មេហិ ច បាបកោ។
គិហីនំ ចម្មវទ្ធេហិ, បវិសន្តិ គិលាយនោ;
មហាកច្ចាយនោ សោណោ, សរេន អដ្ឋកវគ្គិកំ។
ឧបសម្បទំ បញ្ចហិ, គុណង្គុណា ធុវសិនា;
ចម្មត្ថរណានុញ្ញាសិ, ន តាវ គណនូបគំ;
អទាសិ មេ វរេ បញ្ច, សោណត្ថេរស្ស នាយកោតិ។
ឥមម្ហិ ខន្ធកេ វត្ថូនិ តេសដ្ឋិ។
ចម្មក្ខន្ធកោ និដ្ឋិតោ។