៦. ភេសជ្ជក្ខន្ធកោ
១៦០. បញ្ចភេសជ្ជកថា
២៦០. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូនំ សារទិកេន អាពាធេន ផុដ្ឋានំ យាគុបិ បីតា ឧគ្គច្ឆតិ, ភត្តម្បិ ភុត្តំ ឧគ្គច្ឆតិ។ តេ តេន កិសា ហោន្តិ, លូខា, ទុព្ពណ្ណា, ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតា, ធមនិសន្ថតគត្តា។ អទ្ទសា ខោ ភគវា តេ ភិក្ខូ កិសេ លូខេ ទុព្ពណ្ណេ ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតេ ធមនិសន្ថតគត្តេ, ទិស្វាន អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ, អានន្ទ, ឯតរហិ ភិក្ខូ កិសា, លូខា, ទុព្ពណ្ណា, ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតា, ធមនិសន្ថតគត្តា’’តិ? ‘‘ឯតរហិ, ភន្តេ, ភិក្ខូនំ សារទិកេន អាពាធេន ផុដ្ឋានំ យាគុបិ បីតា ឧគ្គច្ឆតិ, ភត្តម្បិ ភុត្តំ ឧគ្គច្ឆតិ។ តេ តេន កិសា ហោន្តិ, លូខា, ទុព្ពណ្ណា, ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតា, ធមនិសន្ថតគត្តា’’តិ។ អថ ខោ ភគវតោ រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘ឯតរហិ ខោ ភិក្ខូនំ សារទិកេន អាពាធេន ផុដ្ឋានំ យាគុបិ បីតា ឧគ្គច្ឆតិ, ភត្តម្បិ ភុត្តំ ឧគ្គច្ឆតិ។ តេ តេន កិសា ហោន្តិ, លូខា, ទុព្ពណ្ណា, ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតា, ធមនិសន្ថតគត្តា។ កិំ នុ ខោ អហំ ភិក្ខូនំ ភេសជ្ជំ អនុជានេយ្យំ, យំ ភេសជ្ជញ្ចេវ អស្ស ភេសជ្ជសម្មតញ្ច លោកស្ស, អាហារត្ថញ្ច ផរេយ្យ, ន ច ឱឡារិកោ អាហារោ បញ្ញាយេយ្យា’’តិ? អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘ឥមានិ ខោ បញ្ច ភេសជ្ជានិ, សេយ្យថិទំ – សប្បិ, នវនីតំ, តេលំ, មធុ, ផាណិតំ; ភេសជ្ជានិ ចេវ ភេសជ្ជសម្មតានិ ច លោកស្ស, អាហារត្ថញ្ច ផរន្តិ, ន ច ឱឡារិកោ អាហារោ បញ្ញាយតិ។ យំនូនាហំ ភិក្ខូនំ ឥមានិ បញ្ច ភេសជ្ជានិ អនុជានេយ្យំ, កាលេ បដិគ្គហេត្វា កាលេ បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ឥធ មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘ឯតរហិ ខោ ភិក្ខូនំ សារទិកេន អាពាធេន ផុដ្ឋានំ យាគុបិ បីតា ឧគ្គច្ឆតិ, ភត្តម្បិ ភុត្តំ ឧគ្គច្ឆតិ។ តេ តេន កិសា ហោន្តិ, លូខា, ទុព្ពណ្ណា, ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតា, ធមនិសន្ថតគត្តា។ កិំ នុ ខោ អហំ ភិក្ខូនំ ភេសជ្ជំ អនុជានេយ្យំ, យំ ភេសជ្ជញ្ចេវ អស្ស ភេសជ្ជសម្មតញ្ច លោកស្ស, អាហារត្ថញ្ច ផរេយ្យ, ន ច ឱឡារិកោ អាហារោ បញ្ញាយេយ្យា’តិ។ តស្ស មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, ឯតទហោសិ ‘ឥមានិ ខោ បញ្ច ភេសជ្ជានិ , សេយ្យថិទំ – សប្បិ, នវនីតំ, តេលំ, មធុ, ផាណិតំ; ភេសជ្ជានិ ចេវ ភេសជ្ជសម្មតានិ ច លោកស្ស, អាហារត្ថញ្ច ផរន្តិ, ន ច ឱឡារិកោ អាហារោ បញ្ញាយតិ។ យំនូនាហំ ភិក្ខូនំ ឥមានិ បញ្ច ភេសជ្ជានិ អនុជានេយ្យំ, កាលេ បដិគ្គហេត្វា កាលេ បរិភុញ្ជិតុ’ន្តិ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តានិ បញ្ច ភេសជ្ជានិ កាលេ បដិគ្គហេត្វា កាលេ បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ។
២៦១. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ តានិ បញ្ច ភេសជ្ជានិ កាលេ បដិគ្គហេត្វា កាលេ បរិភុញ្ជន្តិ។ តេសំ យានិបិ តានិ បាកតិកានិ លូខានិ ភោជនានិ តានិបិ នច្ឆាទេន្តិ, បគេវ សេនេសិតានិ សេនេសិកានិ (សី. ស្យា.), សេនេហិកានិ (យោជនា)។ តេ តេន ចេវ សារទិកេន អាពាធេន ផុដ្ឋា, ឥមិនា ច ភត្តាច្ឆាទកេន ភត្តាច្ឆន្នកេន (ក.), តទុភយេន ភិយ្យោសោមត្តាយ កិសា ហោន្តិ, លូខា, ទុព្ពណ្ណា, ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតា, ធមនិសន្ថតគត្តា។ អទ្ទសា ខោ ភគវា តេ ភិក្ខូ ភិយ្យោសោមត្តាយ កិសេ លូខេ ទុព្ពណ្ណេ ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតេ ធមនិសន្ថតគត្តេ, ទិស្វាន អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ, អានន្ទ, ឯតរហិ ភិក្ខូ ភិយ្យោសោមត្តាយ កិសា, លូខា, ទុព្ពណ្ណា, ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតា, ធមនិសន្ថតគត្តា’’តិ? ‘‘ឯតរហិ, ភន្តេ, ភិក្ខូ តានិ ច បញ្ច ភេសជ្ជានិ កាលេ បដិគ្គហេត្វា កាលេ បរិភុញ្ជន្តិ។ តេសំ យានិបិ តានិ បាកតិកានិ លូខានិ ភោជនានិ តានិបិ នច្ឆាទេន្តិ, បគេវ សេនេសិកានិ។ តេ តេន ចេវ សារទិកេន អាពាធេន ផុដ្ឋា, ឥមិនា ច ភត្តាច្ឆាទកេន, តទុភយេន ភិយ្យោសោមត្តាយ កិសា, លូខា, ទុព្ពណ្ណា, ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតា, ធមនិសន្ថតគត្តា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តានិ បញ្ច ភេសជ្ជានិ បដិគ្គហេត្វា កាលេបិ វិកាលេបិ បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ។
២៦២. តេន ខោ បន សមយេន គិលានានំ ភិក្ខូនំ វសេហិ ភេសជ្ជេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វសានិ ភេសជ្ជានិ – អច្ឆវសំ, មច្ឆវសំ, សុសុកាវសំ , សូករវសំ, គទ្រភវសំ – កាលេ បដិគ្គហិតំ កាលេ និប្បក្កំ និបក្កំ (ក.) កាលេ សំសដ្ឋំ តេលបរិភោគេន បរិភុញ្ជិតុំ។ វិកាលេ ចេ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហិតំ វិកាលេ និប្បក្កំ វិកាលេ សំសដ្ឋំ, តំ ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ តិណ្ណំ ទុក្កដានំ។ កាលេ ចេ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហិតំ វិកាលេ និប្បក្កំ វិកាលេ សំសដ្ឋំ, តំ ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។ កាលេ ចេ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហិតំ កាលេ និប្បក្កំ វិកាលេ សំសដ្ឋំ, តំ ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ កាលេ ចេ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហិតំ កាលេ និប្បក្កំ កាលេ សំសដ្ឋំ, តំ ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អនាបត្តីតិ។
បញ្ចភេសជ្ជកថា និដ្ឋិតា។
១៦១. មូលាទិភេសជ្ជកថា
២៦៣. តេន ខោ បន សមយេន គិលានានំ ភិក្ខូនំ មូលេហិ ភេសជ្ជេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ , ភិក្ខវេ, មូលានិ ភេសជ្ជានិ – ហលិទ្ទិំ, សិង្គិវេរំ, វចំ, វចត្ថំ វចត្ថំ (សី. ស្យា.), អតិវិសំ, កដុករោហិណិំ, ឧសីរំ, ភទ្ទមុត្តកំ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ មូលានិ ភេសជ្ជានិ, នេវ ខាទនីយេ ខាទនីយត្ថំ ផរន្តិ, ន ភោជនីយេ ភោជនីយត្ថំ ផរន្តិ, តានិ – បដិគ្គហេត្វា យាវជីវំ បរិហរិតុំ; សតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជិតុំ។ អសតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន គិលានានំ ភិក្ខូនំ មូលេហិ ភេសជ្ជេហិ បិដ្ឋេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, និសទំ និសទបោតកន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន គិលានានំ ភិក្ខូនំ កសាវេហិ ភេសជ្ជេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, កសាវានិ កសាវភេសជ្ជានិ (ក.) ភេសជ្ជានិ – និម្ពកសាវំ, កុដជកសាវំ, បដោលកសាវំ, ផគ្គវកសាវំ, នត្តមាលកសាវំ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ កសាវានិ ភេសជ្ជានិ នេវ ខាទនីយេ ខាទនីយត្ថំ ផរន្តិ, ន ភោជនីយេ ភោជនីយត្ថំ ផរន្តិ, តានិ – បដិគ្គហេត្វា យាវជីវំ បរិហរិតុំ; សតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជិតុំ។ អសតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន គិលានានំ ភិក្ខូនំ បណ្ណេហិ ភេសជ្ជេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ , បណ្ណានិ ភេសជ្ជានិ – និម្ពបណ្ណំ, កុដជបណ្ណំ, បដោលបណ្ណំ, សុលសិបណ្ណំ, កប្បាសបណ្ណំ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ បណ្ណានិ ភេសជ្ជានិ, នេវ ខាទនីយេ ខាទនីយត្ថំ ផរន្តិ, ន ភោជនីយេ ភោជនីយត្ថំ ផរន្តិ…បេ.…។
តេន ខោ បន សមយេន គិលានានំ ភិក្ខូនំ ផលេហិ ភេសជ្ជេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ផលានិ ភេសជ្ជានិ – ពិលង្គំ, បិប្បលិំ, មរិចំ, ហរីតកំ, វិភីតកំ, អាមលកំ, គោដ្ឋផលំ គោឋផលំ (ស្យា.), កោដ្ឋផលំ (ក.), យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ ផលានិ ភេសជ្ជានិ, នេវ ខាទនីយេ ខាទនីយត្ថំ ផរន្តិ, ន ភោជនីយេ ភោជនីយត្ថំ ផរន្តិ…បេ.…។
តេន ខោ បន សមយេន គិលានានំ ភិក្ខូនំ ជតូហិ ភេសជ្ជេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ជតូនិ ភេសជ្ជានិ – ហិង្គុំ, ហិង្គុជតុំ, ហិង្គុសិបាដិកំ, តកំ, តកបត្តិំ, តកបណ្ណិំ , សជ្ជុលសំ, យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ ជតូនិ ភេសជ្ជានិ, នេវ ខាទនីយេ ខាទនីយត្ថំ ផរន្តិ…បេ.…។
តេន ខោ បន សមយេន គិលានានំ ភិក្ខូនំ លោណេហិ ភេសជ្ជេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, លោណានិ ភេសជ្ជានិ – សាមុទ្ទំ, កាឡលោណំ, សិន្ធវំ, ឧព្ភិទំ ឧព្ភិរំ (ក.), ពិលំ ពិឡាលំ (សី.), យានិ វា បនញ្ញានិបិ អត្ថិ លោណានិ ភេសជ្ជានិ, នេវ ខាទនីយេ ខាទនីយត្ថំ ផរន្តិ, ន ភោជនីយេ ភោជនីយត្ថំ ផរន្តិ, តានិ – បដិគ្គហេត្វា យាវជីវំ បរិហរិតុំ; សតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជិតុំ។ អសតិ បច្ចយេ បរិភុញ្ជន្តស្ស អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
២៦៤. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ អានន្ទស្ស ឧបជ្ឈាយស្ស អាយស្មតោ ពេលដ្ឋសីសស្ស ថុល្លកច្ឆាពាធោ ហោតិ។ តស្ស លសិកាយ ចីវរានិ កាយេ លគ្គន្តិ, តានិ ភិក្ខូ ឧទកេន តេមេត្វា តេមេត្វា អបកឌ្ឍន្តិ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ តេ ភិក្ខូ តានិ ចីវរានិ ឧទកេន តេមេត្វា តេមេត្វា អបកឌ្ឍន្តេ, ទិស្វាន យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘កិំ ឥមស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អាពាធោ’’តិ? ‘‘ឥមស្ស, ភន្តេ, អាយស្មតោ ថុល្លកច្ឆាពាធោ, លសិកាយ ចីវរានិ កាយេ លគ្គន្តិ, តានិ មយំ ឧទកេន តេមេត្វា តេមេត្វា អបកឌ្ឍាមា’’តិ ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យស្ស កណ្ឌុ វា, បិឡកា វា, អស្សាវោ វា, ថុល្លកច្ឆុ វា អាពាធោ, កាយោ វា ទុគ្គន្ធោ, ចុណ្ណានិ ភេសជ្ជានិ; អគិលានស្ស ឆកណំ មត្តិកំ រជននិប្បក្កំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឧទុក្ខលំ មុសល’’ន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន គិលានានំ ភិក្ខូនំ ចុណ្ណេហិ ភេសជ្ជេហិ ចាលិតេហិ អត្ថោ ហោតិ ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចុណ្ណចាលិនិន្តិ។ សណ្ហេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ទុស្សចាលិនិន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ អមនុស្សិកាពាធោ ហោតិ។ តំ អាចរិយុបជ្ឈាយា ឧបដ្ឋហន្តា នាសក្ខិំសុ អរោគំ កាតុំ។ សោ សូករសូនំ គន្ត្វា អាមកមំសំ ខាទិ, អាមកលោហិតំ បិវិ ។ តស្ស សោ អមនុស្សិកាពាធោ បដិប្បស្សម្ភិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អមនុស្សិកាពាធេ អាមកមំសំ អាមកលោហិតន្តិ។
២៦៥. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ ចក្ខុរោគាពាធោ ហោតិ។ តំ ភិក្ខូ បរិគ្គហេត្វា ឧច្ចារម្បិ បស្សាវម្បិ និក្ខាមេន្តិ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ តេ ភិក្ខូ តំ ភិក្ខុំ បរិគ្គហេត្វា ឧច្ចារម្បិ បស្សាវម្បិ និក្ខាមេន្តេ, ទិស្វាន យេន តេ ភិក្ខូ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘កិំ ឥមស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អាពាធោ’’តិ? ‘‘ឥមស្ស, ភន្តេ, អាយស្មតោ ចក្ខុរោគាពាធោ។ ឥមំ មយំ បរិគ្គហេត្វា ឧច្ចារម្បិ បស្សាវម្បិ និក្ខាមេមា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អញ្ជនំ – កាឡញ្ជនំ, រសញ្ជនំ, សោតញ្ជនំ, គេរុកំ, កបល្ល’’ន្តិ។ អញ្ជនូបបិសនេហិ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចន្ទនំ, តគរំ, កាឡានុសារិយំ, តាលីសំ, ភទ្ទមុត្តកន្តិ។ តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ បិដ្ឋានិ អញ្ជនានិ ចរុកេសុបិ ថាលកេសុបិ (សី. ស្យា.) សរាវកេសុបិ និក្ខិបន្តិ; តិណចុណ្ណេហិបិ បំសុកេហិបិ ឱកិរិយន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អញ្ជនិន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧច្ចាវចា អញ្ជនិយោ ធារេន្តិ – សោវណ្ណមយំ, រូបិយមយំ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, ឧច្ចាវចា អញ្ជនី ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋិមយំ, ទន្តមយំ, វិសាណមយំ, នឡមយំ, វេឡុមយំ, កដ្ឋមយំ, ជតុមយំ, ផលមយំ, លោហមយំ, សង្ខនាភិមយន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ជនិយោ អបារុតា ហោន្តិ, តិណចុណ្ណេហិបិ បំសុកេហិបិ ឱកិរិយន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អបិធានន្តិ។ អបិធានំ និបតតិ ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សុត្តកេន ពន្ធិត្វា អញ្ជនិយា ពន្ធិតុន្តិ។ អញ្ជនី ផលតិ និបតតិ (ក.)។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សុត្តកេន សិព្ពេតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ អង្គុលិយា អញ្ជន្តិ, អក្ខីនិ ទុក្ខានិ ហោន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អញ្ជនិសលាកន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧច្ចាវចា អញ្ជនិសលាកាយោ ធារេន្តិ – សោវណ្ណមយំ រូបិយមយំ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ, ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, ឧច្ចាវចា អញ្ជនិសលាកា ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋិមយំ…បេ.… សង្ខនាភិមយន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ជនិសលាកា ភូមិយំ បតិតា ផរុសា ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សលាកឋានិយន្តិ សលាកោធានិយន្តិ (សី. ស្យា.)។
តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ អញ្ជនិម្បិ អញ្ជនិសលាកម្បិ ហត្ថេន បរិហរន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អញ្ជនិត្ថវិកន្តិ។ អំសពទ្ធកោ ន ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អំសពទ្ធកំ ពន្ធនសុត្តកន្តិ។
២៦៦. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស សីសាភិតាបោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, មុទ្ធនិ តេលកន្តិ។ នក្ខមនិយោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, នត្ថុកម្មន្តិ។ នត្ថុ គលតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, នត្ថុករណិន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧច្ចាវចា នត្ថុករណិយោ ធារេន្តិ – សោវណ្ណមយំ រូបិយមយំ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ, ‘‘សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, ឧច្ចាវចា នត្ថុករណី ធារេតព្ពា។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋិមយំ…បេ.… សង្ខនាភិមយន្តិ។ នត្ថុំ វិសមំ អាសិញ្ចន្តិ នត្ថុ វិសមំ អាសិញ្ចិយតិ (សី. ស្យា.)។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ , យមកនត្ថុករណិន្តិ។ នក្ខមនិយោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ធូមំ បាតុន្តិ។ តញ្ញេវ វដ្ដិំ អាលិម្បេត្វា បិវន្តិ , កណ្ឋោ ទហតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ធូមនេត្តន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ ឧច្ចាវចានិ ធូមនេត្តានិ ធារេន្តិ – សោវណ្ណមយំ រូបិយមយំ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – សេយ្យថាបិ គិហី កាមភោគិនោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, ឧច្ចាវចានិ ធូមនេត្តានិ ធារេតព្ពានិ។ យោ ធារេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋិមយំ…បេ.… សង្ខនាភិមយន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ធូមនេត្តានិ អបារុតានិ ហោន្តិ, បាណកា បវិសន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អបិធានន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ធូមនេត្តានិ ហត្ថេន បរិហរន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ធូមនេត្តថវិកន្តិ។ ឯកតោ ឃំសិយន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យមកថវិកន្តិ។ អំសពទ្ធកោ ន ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អំសពទ្ធកំ ពន្ធនសុត្តកន្តិ។
២៦៧. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស វាតាពាធោ ហោតិ។ វេជ្ជា ឯវមាហំសុ – ‘‘តេលំ បចិតព្ព’’ន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តេលបាកន្តិ។ តស្មិំ ខោ បន តេលបាកេ មជ្ជំ បក្ខិបិតព្ពំ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តេលបាកេ មជ្ជំ បក្ខិបិតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ អតិបក្ខិត្តមជ្ជានិ អតិខិត្តមជ្ជានិ (ក.) តេលានិ បចន្តិ, តានិ បិវិត្វា មជ្ជន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, អតិបក្ខិត្តមជ្ជំ តេលំ បាតព្ពំ។ យោ បិវេយ្យ, យថាធម្មោ ការេតព្ពោ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យស្មិំ តេលបាកេ មជ្ជស្ស ន វណ្ណោ ន គន្ធោ ន រសោ បញ្ញាយតិ, ឯវរូបំ មជ្ជបក្ខិត្តំ តេលំ បាតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូនំ ពហុំ អតិបក្ខិត្តមជ្ជំ តេលំ បក្កំ ហោតិ។ អថ ខោ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘កថំ នុ ខោ អតិបក្ខិត្តមជ្ជេ តេលេ បដិបជ្ជិតព្ព’’ន្តិ? ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អព្ភញ្ជនំ អធិដ្ឋាតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស ពហុតរំ តេលំ បក្កំ ហោតិ, តេលភាជនំ ន វិជ្ជតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តីណិ តុម្ពានិ – លោហតុម្ពំ, កដ្ឋតុម្ពំ, ផលតុម្ពន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស អង្គវាតោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សេទកម្មន្តិ។ នក្ខមនិយោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សម្ភារសេទន្តិ។ នក្ខមនិយោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, មហាសេទន្តិ។ នក្ខមនិយោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ភង្គោទកន្តិ។ នក្ខមនិយោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឧទកកោដ្ឋកន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស បព្ពវាតោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, លោហិតំ មោចេតុន្តិ។ នក្ខមនិយោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, លោហិតំ មោចេត្វា វិសាណេន គាហេតុន្តិ គហេតុន្តិ (សី. ស្យា.)។
តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស បាទា ផលិតា ផាលិតា (ក.) ហោន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បាទព្ភញ្ជនន្តិ។ នក្ខមនិយោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បជ្ជំ អភិសង្ខរិតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ គណ្ឌាពាធោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សត្ថកម្មន្តិ។ កសាវោទកេន អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, កសាវោទកន្តិ។ តិលកក្កេន អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តិលកក្កន្តិ។ កពឡិកាយ អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, កពឡិកន្តិ។ វណពន្ធនចោឡេន អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វណពន្ធនចោឡន្តិ។ វណោ កណ្ឌុវតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សាសបកុដ្ដេន សាសបកុឌ្ឌេន (សី. ស្យា.) ផោសិតុន្តិ។ វណោ កិលិជ្ជិត្ថ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ , ភិក្ខវេ, ធូមំ កាតុន្តិ។ វឌ្ឍមំសំ វុដ្ឋាតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, លោណសក្ខរិកាយ ឆិន្ទិតុន្តិ។ វណោ ន រុហតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វណតេលន្តិ។ តេលំ គលតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ , ភិក្ខវេ, វិកាសិកំ សព្ពំ វណបដិកម្មន្តិ។
២៦៨. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ អហិនា ទដ្ឋោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចត្តារិ មហាវិកដានិ ទាតុំ – គូថំ, មុត្តំ, ឆារិកំ, មត្តិកន្តិ។ អថ ខោ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘អប្បដិគ្គហិតានិ នុ ខោ ឧទាហុ បដិគ្គហេតព្ពានី’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សតិ កប្បិយការកេ បដិគ្គហាបេតុំ, អសតិ កប្បិយការកេ សាមំ គហេត្វា បរិភុញ្ជិតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរេន ភិក្ខុនា វិសំ បីតំ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ ភិក្ខវេ គូថំ បាយេតុន្តិ។ អថ ខោ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘អប្បដិគ្គហិតំ នុ ខោ ឧទាហុ បដិគ្គហេតព្ពោ’’តិ? ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យំ ករោន្តោ បដិគ្គណ្ហាតិ, ស្វេវ បដិគ្គហោ កតោ, ន បុន កតោ បន (?) បដិគ្គហេតព្ពោតិ។
២៦៩. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ ឃរទិន្នកាពាធោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សីតាលោឡិំ បាយេតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ ទុដ្ឋគហណិកោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អាមិសខារំ បាយេតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ បណ្ឌុរោគាពាធោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, មុត្តហរីតកំ បាយេតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ ឆវិទោសាពាធោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គន្ធាលេបំ កាតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ អភិសន្នកាយោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វិរេចនំ បាតុន្តិ។ អច្ឆកញ្ជិយា អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អច្ឆកញ្ជិន្តិ។ អកដយូសេន អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អកដយូសន្តិ។ កដាកដេន អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, កដាកដន្តិ។ បដិច្ឆាទនីយេន អត្ថោ ហោតិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បដិច្ឆាទនីយន្តិ។
មូលាទិភេសជ្ជកថា និដ្ឋិតា។
១៦២. បិលិន្ទវច្ឆវត្ថុ
២៧០. ឥទំ វត្ថុ បារា. ៦១៨ អាទយោ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ រាជគហេ បព្ភារំ សោធាបេតិ លេណំ កត្តុកាមោ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ យេនាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ ឯតទវោច – ‘‘កិំ, ភន្តេ, ថេរោ ការាបេតី’’តិ? ‘‘បព្ភារំ, មហារាជ, សោធាបេមិ, លេណំ កត្តុកាមោ’’តិ។ ‘‘អត្ថោ, ភន្តេ, អយ្យស្ស អារាមិកេនា’’តិ? ‘‘ន ខោ, មហារាជ, ភគវតា អារាមិកោ អនុញ្ញាតោ’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភន្តេ, ភគវន្តំ បដិបុច្ឆិត្វា មម អារោចេយ្យាថា’’តិ។ ‘ឯវំ, មហារាជា’តិ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស បច្ចស្សោសិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ, សមាទបេសិ, សមុត្តេជេសិ, សម្បហំសេសិ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មតា បិលិន្ទវច្ឆេន ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ឧដ្ឋាយាសនា អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។
អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ ភគវតោ សន្តិកេ ទូតំ បាហេសិ – ‘‘រាជា, ភន្តេ, មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អារាមិកំ ទាតុកាមោ។ កថំ នុ ខោ, ភន្តេ, មយា បដិបជ្ជិតព្ព’’ន្តិ? អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អារាមិក’’ន្តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ យេនាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ ឯតទវោច – ‘‘អនុញ្ញាតោ, ភន្តេ, ភគវតា អារាមិកោ’’តិ? ‘‘ឯវំ, មហារាជា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភន្តេ, អយ្យស្ស អារាមិកំ ទម្មី’’តិ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស អារាមិកំ បដិស្សុត្វា, វិស្សរិត្វា, ចិរេន សតិំ បដិលភិត្វា, អញ្ញតរំ សព្ពត្ថកំ មហាមត្តំ អាមន្តេសិ – ‘‘យោ មយា, ភណេ, អយ្យស្ស អារាមិកោ បដិស្សុតោ, ទិន្នោ សោ អារាមិកោ’’តិ? ‘‘ន ខោ, ទេវ, អយ្យស្ស អារាមិកោ ទិន្នោ’’តិ។ ‘‘កីវ ចិរំ នុ ខោ, ភណេ, ឥតោ ឥតោ រត្តិ (ស្យា.) ហិ តំ ហោតី’’តិ? អថ ខោ សោ មហាមត្តោ រត្តិយោ គណេត្វា វិគណេត្វា (សី.) រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ ឯតទវោច – ‘‘បញ្ច, ទេវ, រត្តិសតានី’’តិ។ តេន ហិ, ភណេ, អយ្យស្ស បញ្ច អារាមិកសតានិ ទេហីតិ។ ‘‘ឯវំ, ទេវា’’តិ ខោ សោ មហាមត្តោ រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស បដិស្សុត្វា អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស បញ្ច អារាមិកសតានិ បាទាសិ, បាដិយេក្កោ គាមោ និវិសិ។ ‘អារាមិកគាមកោតិ’បិ នំ អាហំសុ , ‘បិលិន្ទគាមកោ’តិបិ នំ អាហំសុ។
២៧១. តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ តស្មិំ គាមកេ កុលូបកោ ហោតិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ បិលិន្ទគាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ តេន ខោ បន សមយេន តស្មិំ គាមកេ ឧស្សវោ ហោតិ។ ទារកា អលង្កតា មាលាកិតា កីឡន្តិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ បិលិន្ទគាមកេ សបទានំ បិណ្ឌាយ ចរមានោ យេន អញ្ញតរស្ស អារាមិកស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ តេន ខោ បន សមយេន តស្សា អារាមិកិនិយា ធីតា អញ្ញេ ទារកេ អលង្កតេ មាលាកិតេ បស្សិត្វា រោទតិ – ‘មាលំ មេ ទេថ, អលង្ការំ មេ ទេថា’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ តំ អារាមិកិនិំ ឯតទវោច – ‘‘កិស្សាយំ ទារិកា រោទតី’’តិ? ‘‘អយំ, ភន្តេ, ទារិកា អញ្ញេ ទារកេ អលង្កតេ មាលាកិតេ បស្សិត្វា រោទតិ – ‘មាលំ មេ ទេថ, អលង្ការំ មេ ទេថា’តិ។ កុតោ អម្ហាកំ ទុគ្គតានំ មាលា, កុតោ អលង្ការោ’’តិ? អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ អញ្ញតរំ តិណណ្ឌុបកំ គហេត្វា តំ អារាមិកិនិំ ឯតទវោច – ‘‘ហន្ទិមំ តិណណ្ឌុបកំ តស្សា ទារិកាយ សីសេ បដិមុញ្ចា’’តិ។ អថ ខោ សា អារាមិកិនី តំ តិណណ្ឌុបកំ គហេត្វា តស្សា ទារិកាយ សីសេ បដិមុញ្ចិ។ សា អហោសិ សុវណ្ណមាលា អភិរូបា, ទស្សនីយា, បាសាទិកា; នត្ថិ តាទិសា រញ្ញោបិ អន្តេបុរេ សុវណ្ណមាលា។ មនុស្សា រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស អារោចេសុំ – ‘‘អមុកស្ស, ទេវ, អារាមិកស្ស ឃរេ សុវណ្ណមាលា អភិរូបា, ទស្សនីយា, បាសាទិកា; នត្ថិ តាទិសា ទេវស្សបិ អន្តេបុរេ សុវណ្ណមាលា; កុតោ តស្ស ទុគ្គតស្ស? និស្សំសយំ ចោរិកាយ អាភតា’’តិ។
អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ តំ អារាមិកកុលំ ពន្ធាបេសិ។ ទុតិយម្បិ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ បិលិន្ទគាមំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ បិលិន្ទគាមកេ សបទានំ បិណ្ឌាយ ចរមានោ យេន តស្ស អារាមិកស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា បដិវិស្សកេ បុច្ឆិ – ‘‘កហំ ឥមំ អារាមិកកុលំ គត’’ន្តិ? ‘‘ឯតិស្សា, ភន្តេ, សុវណ្ណមាលាយ ការណា រញ្ញា ពន្ធាបិត’’ន្តិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ យេន រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ យេនាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ បិលិន្ទវច្ឆំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ រាជានំ មាគធំ សេនិយំ ពិម្ពិសារំ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស, មហារាជ, អារាមិកកុលំ ពន្ធាបិត’’ន្តិ? ‘‘តស្ស, ភន្តេ, អារាមិកស្ស ឃរេ សុវណ្ណមាលា អភិរូបា, ទស្សនីយា, បាសាទិកា; នត្ថិ តាទិសា អម្ហាកម្បិ អន្តេបុរេ សុវណ្ណមាលា; កុតោ តស្ស ទុគ្គតស្ស? និស្សំសយំ ចោរិកាយ អាភតា’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស បាសាទំ សុវណ្ណន្តិ អធិមុច្ចិ; សោ អហោសិ សព្ពសោវណ្ណមយោ។ ‘‘ឥទំ បន តេ, មហារាជ, តាវ ពហុំ សុវណ្ណំ កុតោ’’តិ? ‘អញ្ញាតំ, ភន្តេ, អយ្យស្សេវេសោ ឥទ្ធានុភាវោ’តិ តំ អារាមិកកុលំ មុញ្ចាបេសិ។
មនុស្សា ‘‘អយ្យេន កិរ បិលិន្ទវច្ឆេន សរាជិកាយ បរិសាយ ឧត្តរិមនុស្សធម្មំ ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សិត’’ន្តិ អត្តមនា អភិប្បសន្នា អាយស្មតោ បិលិន្ទវច្ឆស្ស បញ្ច ភេសជ្ជានិ អភិហរិំសុ, សេយ្យថិទំ – សប្បិំ, នវនីតំ, តេលំ, មធុំ សប្បិ នវនីតំ តេលំ មធុ (ក.), ផាណិតំ។ បកតិយាបិ ច អាយស្មា បិលិន្ទវច្ឆោ លាភី ហោតិ បញ្ចន្នំ ភេសជ្ជានំ; លទ្ធំ លទ្ធំ បរិសាយ វិស្សជ្ជេតិ។ បរិសា ចស្ស ហោតិ ពាហុល្លិកា; លទ្ធំ លទ្ធំ កោលម្ពេបិ កោឡុម្ពេបិ (ក.), ឃដេបិ, បូរេត្វា បដិសាមេតិ; បរិស្សាវនានិបិ, ថវិកាយោបិ, បូរេត្វា វាតបានេសុ លគ្គេតិ។ តានិ ឱលីនវិលីនានិ តិដ្ឋន្តិ។ ឧន្ទូរេហិបិ វិហារា ឱកិណ្ណវិកិណ្ណា ហោន្តិ។ មនុស្សា វិហារចារិកំ អាហិណ្ឌន្តា បស្សិត្វា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘អន្តោកោដ្ឋាគារិកា ឥមេ សមណា សក្យបុត្តិយា , សេយ្យថាបិ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ’’តិ។ អស្សោសុំ ខោ ភិក្ខូ តេសំ មនុស្សានំ ឧជ្ឈាយន្តានំ ខិយ្យន្តានំ វិបាចេន្តានំ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា, តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភិក្ខូ ឯវរូបាយ ពាហុល្លាយ ចេតេស្សន្តី’’តិ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ តេ អនេកបរិយាយេន វិគរហិត្វា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ…បេ.… ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ ឯវរូបាយ ពាហុល្លាយ ចេតេន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ ភគវាតិ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘យានិ ខោ បន តានិ គិលានានំ ភិក្ខូនំ បដិសាយនីយានិ ភេសជ្ជានិ, សេយ្យថិទំ – សប្បិ, នវនីតំ, តេលំ, មធុ, ផាណិតំ, តានិ បដិគ្គហេត្វា សត្តាហបរមំ សន្និធិការកំ បរិភុញ្ជិតព្ពានិ។ តំ អតិក្កាមយតោ យថាធម្មោ ការេតព្ពោ’’តិ។
បិលិន្ទវច្ឆវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
ភេសជ្ជានុញ្ញាតភាណវារោ និដ្ឋិតោ បឋមោ។
១៦៣. គុឡាទិអនុជាននា
២៧២. អថ ខោ ភគវា សាវត្ថិយំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន រាជគហំ តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អទ្ទសា ខោ អាយស្មា កង្ខារេវតោ អន្តរាមគ្គេ គុឡករណំ, ឱក្កមិត្វា គុឡេ បិដ្ឋម្បិ ឆារិកម្បិ បក្ខិបន្តេ, ទិស្វាន ‘‘អកប្បិយោ គុឡោ សាមិសោ, ន កប្បតិ គុឡោ វិកាលេ បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តោ សបរិសោ គុឡំ ន បរិភុញ្ជតិ។ យេបិស្ស សោតព្ពំ មញ្ញន្តិ, តេបិ គុឡំ ន បរិភុញ្ជន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ កិមត្ថាយ កិមត្ថិយា (ក.), ភិក្ខវេ, គុឡេ បិដ្ឋម្បិ ឆារិកម្បិ បក្ខិបន្តីតិ? ថទ្ធត្ថាយ ពន្ធនត្ថាយ (សី. ស្យា.) ភគវាតិ។ សចេ, ភិក្ខវេ, ថទ្ធត្ថាយ គុឡេ បិដ្ឋម្បិ ឆារិកម្បិ បក្ខិបន្តិ, សោ ច គុឡោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យថាសុខំ គុឡំ បរិភុញ្ជិតុន្តិ។
អទ្ទសា ខោ អាយស្មា កង្ខារេវតោ អន្តរាមគ្គេ វច្ចេ មុគ្គំ ជាតំ, បស្សិត្វា ‘‘អកប្បិយា មុគ្គា; បក្កាបិ មុគ្គា ជាយន្តីតិ’’ កុក្កុច្ចាយន្តោ សបរិសោ មុគ្គំ ន បរិភុញ្ជតិ។ យេបិស្ស សោតព្ពំ មញ្ញន្តិ, តេបិ មុគ្គំ ន បរិភុញ្ជន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ សចេ សចេបិ (?), ភិក្ខវេ, បក្កាបិ មុគ្គា ជាយន្តិ , អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យថាសុខំ មុគ្គំ បរិភុញ្ជិតុន្តិ។
២៧៣. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ ឧទរវាតាពាធោ ហោតិ។ សោ លោណសោវីរកំ អបាយិ។ តស្ស សោ ឧទរវាតាពាធោ បដិប្បស្សម្ភិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានស្ស លោណសោវីរកំ; អគិលានស្ស ឧទកសម្ភិន្នំ បានបរិភោគេន បរិភុញ្ជិតុន្តិ។
គុឡាទិអនុជាននា និដ្ឋិតា។
១៦៤. អន្តោវុដ្ឋាទិបដិក្ខេបកថា
២៧៤. អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន រាជគហំ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន ភគវតោ ឧទរវាតាពាធោ ហោតិ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ – ‘បុព្ពេបិ ភគវតោ ឧទរវាតាពាធោ តេកដុលយាគុយា ផាសុ ហោតី’តិ – សាមំ តិលម្បិ, តណ្ឌុលម្បិ, មុគ្គម្បិ វិញ្ញាបេត្វា, អន្តោ វាសេត្វា, អន្តោ សាមំ បចិត្វា ភគវតោ ឧបនាមេសិ – ‘‘បិវតុ ភគវា តេកដុលយាគុ’’ន្តិ។ ជានន្តាបិ តថាគតា បុច្ឆន្តិ, ជានន្តាបិ ន បុច្ឆន្តិ; កាលំ វិទិត្វា បុច្ឆន្តិ, កាលំ វិទិត្វា ន បុច្ឆន្តិ; អត្ថសំហិតំ តថាគតា បុច្ឆន្តិ, នោ អនត្ថសំហិតំ។ អនត្ថសំហិតេ សេតុឃាតោ តថាគតានំ។ ទ្វីហិ អាការេហិ ពុទ្ធា ភគវន្តោ ភិក្ខូ បដិបុច្ឆន្តិ – ធម្មំ វា ទេសេស្សាម, សាវកានំ វា សិក្ខាបទំ បញ្ញបេស្សាមាតិ។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘កុតាយំ, អានន្ទ , យាគូ’’តិ? អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា – ‘អននុច្ឆវិកំ, អានន្ទ, អននុលោមិកំ, អប្បតិរូបំ, អស្សាមណកំ, អកប្បិយំ, អករណីយំ។ កថញ្ហិ នាម ត្វំ, អានន្ទ, ឯវរូបាយ ពាហុល្លាយ ចេតេស្សសិ។ យទបិ, អានន្ទ, អន្តោ វុដ្ឋំ វុត្ថំ (សី. ស្យា. ក.) តទបិ អកប្បិយំ; យទបិ អន្តោ បក្កំ តទបិ អកប្បិយំ; យទបិ សាមំ បក្កំ, តទបិ អកប្បិយំ។ នេតំ, អានន្ទ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, អន្តោ វុដ្ឋំ, អន្តោ បក្កំ, សាមំ បក្កំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អន្តោ ចេ, ភិក្ខវេ, វុដ្ឋំ, អន្តោ បក្កំ, សាមំ បក្កំ តញ្ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ តិណ្ណំ ទុក្កដានំ។ អន្តោ ចេ, ភិក្ខវេ, វុដ្ឋំ, អន្តោ បក្កំ, អញ្ញេហិ បក្កំ, តញ្ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។ អន្តោ ចេ, ភិក្ខវេ, វុដ្ឋំ, ពហិ បក្កំ, សាមំ បក្កំ, តញ្ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។ ពហិ ចេ, ភិក្ខវេ, វុដ្ឋំ, អន្តោ បក្កំ, សាមំ បក្កំ, តញ្ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទ្វិន្នំ ទុក្កដានំ។ អន្តោ ចេ, ភិក្ខវេ, វុដ្ឋំ, ពហិ បក្កំ, អញ្ញេហិ បក្កំ, តញ្ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ពហិ ចេ, ភិក្ខវេ, វុដ្ឋំ, អន្តោ បក្កំ, អញ្ញេហិ បក្កំ, តញ្ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ពហិ ចេ, ភិក្ខវេ, វុដ្ឋំ, ពហិ បក្កំ, សាមំ បក្កំ, តញ្ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ពហិ ចេ, ភិក្ខវេ, វុដ្ឋំ, ពហិ បក្កំ , អញ្ញេហិ បក្កំ, តញ្ចេ បរិភុញ្ជេយ្យ, អនាបត្តី’’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ‘‘ភគវតា សាមំបាកោ បដិក្ខិត្តោ’’តិ បុន បាកេ កុក្កុច្ចាយន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បុន បាកំ បចិតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន រាជគហំ ទុព្ភិក្ខំ ហោតិ។ មនុស្សា លោណម្បិ, តេលម្បិ, តណ្ឌុលម្បិ, ខាទនីយម្បិ អារាមំ អាហរន្តិ។ តានិ ភិក្ខូ ពហិ វាសេន្តិ; ឧក្កបិណ្ឌកាបិ ខាទន្តិ, ចោរាបិ ហរន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អន្តោ វាសេតុន្តិ។ អន្តោ វាសេត្វា ពហិ បាចេន្តិ។ ទមកា បរិវារេន្តិ។ ភិក្ខូ អវិស្សដ្ឋា បរិភុញ្ជន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អន្តោ បចិតុន្តិ។ ទុព្ភិក្ខេ កប្បិយការកា ពហុតរំ ហរន្តិ, អប្បតរំ ភិក្ខូនំ ទេន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សាមំ បចិតុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អន្តោ វុដ្ឋំ, អន្តោ បក្កំ, សាមំ បក្កន្តិ។
អន្តោវុដ្ឋាទិបដិក្ខេបកថា និដ្ឋិតា។
១៦៥. ឧគ្គហិតបដិគ្គហណា
២៧៥. តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា ភិក្ខូ កាសីសុ វស្សំវុដ្ឋា រាជគហំ គច្ឆន្តា ភគវន្តំ ទស្សនាយ អន្តរាមគ្គេ ន លភិំសុ លូខស្ស វា បណីតស្ស វា ភោជនស្ស យាវទត្ថំ បារិបូរិំ; ពហុញ្ច ផលខាទនីយំ អហោសិ; កប្បិយការកោ ច ន អហោសិ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ កិលន្តរូបា យេន រាជគហំ វេឡុវនំ កលន្ទកនិវាបោ, យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អាចិណ្ណំ ខោ បនេតំ ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ អាគន្តុកេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ បដិសម្មោទិតុំ។ អថ ខោ ភគវា តេ ភិក្ខូ ឯតទវោច – ‘‘កច្ចិ , ភិក្ខវេ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ, កច្ចិត្ថ អប្បកិលមថេន អទ្ធានំ អាគតា; កុតោ ច តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, អាគច្ឆថា’’តិ? ‘‘ខមនីយំ ភគវា, យាបនីយំ ភគវា។ ឥធ មយំ, ភន្តេ, កាសីសុ វស្សំវុដ្ឋា រាជគហំ អាគច្ឆន្តា ភគវន្តំ ទស្សនាយ អន្តរាមគ្គេ ន លភិម្ហា លូខស្ស វា បណីតស្ស វា ភោជនស្ស យាវទត្ថំ បារិបូរិំ; ពហុញ្ច ផលខាទនីយំ អហោសិ; កប្បិយការកោ ច ន អហោសិ; តេន មយំ កិលន្តរូបា អទ្ធានំ អាគតា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យត្ថ ផលខាទនីយំ បស្សតិ, កប្បិយការកោ ច ន ហោតិ, សាមំ គហេត្វា, ហរិត្វា, កប្បិយការកេ បស្សិត្វា, ភូមិយំ និក្ខិបិត្វា, បដិគ្គហាបេត្វា បរិភុញ្ជិតុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឧគ្គហិតំ បដិគ្គហិតុ’’ន្តិ។
២៧៦. តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ព្រាហ្មណស្ស នវា ច តិលា នវញ្ច មធុ ឧប្បន្នា ហោន្តិ។ អថ ខោ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘យំនូនាហំ នវេ ច តិលេ នវញ្ច មធុំ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទទេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ បដិសម្មោទិ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ ភវំ គោតមោ ស្វាតនាយ ភត្តំ, សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន ។ អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា បក្កាមិ។ អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភោ គោតម, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន តស្ស ព្រាហ្មណស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ, សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ តំ ព្រាហ្មណំ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា, សមាទបេត្វា, សមុត្តេជេត្វា, សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។
អថ ខោ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘យេសំ ខោ មយា អត្ថាយ ពុទ្ធប្បមុខោ ភិក្ខុសង្ឃោ និមន្តិតោ, ‘នវេ ច តិលេ នវញ្ច មធុំ ទស្សាមី’តិ , តេ មយា បមុដ្ឋា ទាតុំ។ យំនូនាហំ នវេ ច តិលេ នវញ្ច មធុំ កោលម្ពេហិ ច ឃដេហិ ច អារាមំ ហរាបេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ នវេ ច តិលេ នវញ្ច មធុំ កោលម្ពេហិ ច ឃដេហិ ច អារាមំ ហរាបេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យេសំ ខោ មយា, ភោ គោតម, អត្ថាយ ពុទ្ធប្បមុខោ ភិក្ខុសង្ឃោ និមន្តិតោ, ‘នវេ ច តិលេ នវញ្ច មធុំ ទស្សាមី’តិ, តេ មយា បមុដ្ឋា ទាតុំ។ បដិគ្គណ្ហាតុ មេ ភវំ គោតមោ នវេ ច តិលេ នវញ្ច មធុ’’ន្តិ។ តេន ហិ, ព្រាហ្មណ, ភិក្ខូនំ ទេហីតិ ។ តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ទុព្ភិក្ខេ អប្បមត្តកេបិ បវារេន្តិ, បដិសង្ខាបិ បដិក្ខិបន្តិ, សព្ពោ ច សង្ឃោ បវារិតោ ហោតិ។ ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ន បដិគ្គណ្ហន្តិ។ បដិគ្គណ្ហថ, ភិក្ខវេ, បរិភុញ្ជថ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តតោ នីហដំ ភុត្តាវិនា បវារិតេន អនតិរិត្តំ បរិភុញ្ជិតុន្តិ។
ឧគ្គហិតបដិគ្គហណា និដ្ឋិតា។
១៦៦. បដិគ្គហិតាទិអនុជាននា
២៧៧. បាចិ. ២៩៥ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ ឧបនន្ទស្ស សក្យបុត្តស្ស ឧបដ្ឋាកកុលំ សង្ឃស្សត្ថាយ ខាទនីយំ បាហេសិ – អយ្យស្ស ឧបនន្ទស្ស ទស្សេត្វា សង្ឃស្ស ទាតព្ពន្តិ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ គាមំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋោ ហោតិ ។ អថ ខោ តេ មនុស្សា អារាមំ គន្ត្វា ភិក្ខូ បុច្ឆិំសុ – ‘‘កហំ, ភន្តេ, អយ្យោ ឧបនន្ទោ’’តិ? ‘‘ឯសាវុសោ, អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ គាមំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋោ’’តិ។ ‘‘ឥទំ, ភន្តេ, ខាទនីយំ អយ្យស្ស ឧបនន្ទស្ស ទស្សេត្វា សង្ឃស្ស ទាតព្ព’’ន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ តេន ហិ, ភិក្ខវេ, បដិគ្គហេត្វា និក្ខិបថ យាវ ឧបនន្ទោ អាគច្ឆតីតិ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបនន្ទោ សក្យបុត្តោ បុរេភត្តំ កុលានិ បយិរុបាសិត្វា ទិវា អាគច្ឆតិ។ តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ទុព្ភិក្ខេ អប្បមត្តកេបិ បវារេន្តិ, បដិសង្ខាបិ បដិក្ខិបន្តិ, សព្ពោ ច សង្ឃោ បវារិតោ ហោតិ, ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ន បដិគ្គណ្ហន្តិ។ បដិគ្គណ្ហថ, ភិក្ខវេ, បរិភុញ្ជថ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បុរេភត្តំ បដិគ្គហិតំ ភុត្តាវិនា បវារិតេន អនតិរិត្តំ បរិភុញ្ជិតុន្តិ។
២៧៨. អថ ខោ ភគវា រាជគហេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន សាវត្ថិ តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន សាវត្ថិ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស កាយឌាហាពាធោ ហោតិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ យេនាយស្មា សារិបុត្តោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ សារិបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘បុព្ពេ តេ, អាវុសោ សារិបុត្ត, កាយឌាហាពាធោ កេន ផាសុ ហោតី’’តិ? ‘‘ភិសេហិ ច មេ, អាវុសោ , មុឡាលិកាហិ ចា’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ សេយ្យថាបិ នាម ពលវា បុរិសោ សម្មិញ្ជិតំ វា ពាហំ បសារេយ្យ, បសារិតំ វា ពាហំ សមិញ្ជេយ្យ, ឯវមេវ ជេតវនេ អន្តរហិតោ មន្ទាកិនិយា បោក្ខរណិយា តីរេ បាតុរហោសិ។ អទ្ទសា ខោ អញ្ញតរោ នាគោ អាយស្មន្តំ មហាមោគ្គល្លានំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ, ទិស្វាន អាយស្មន្តំ មហាមោគ្គល្លានំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតុ ខោ, ភន្តេ, អយ្យោ មហាមោគ្គល្លានោ។ ស្វាគតំ, ភន្តេ, អយ្យស្ស មហាមោគ្គល្លានស្ស។ កេន, ភន្តេ, អយ្យស្ស អត្ថោ; កិំ ទម្មី’’តិ? ‘‘ភិសេហិ ច មេ, អាវុសោ, អត្ថោ, មុឡាលិកាហិ ចា’’តិ។ អថ ខោ សោ នាគោ អញ្ញតរំ នាគំ អាណាបេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភណេ, អយ្យស្ស ភិសេ ច មុឡាលិកាយោ ច យាវទត្ថំ ទេហី’’តិ។ អថ ខោ សោ នាគោ មន្ទាកិនិំ បោក្ខរណិំ ឱគាហេត្វា, សោណ្ឌាយ ភិសញ្ច មុឡាលិកញ្ច អព្ពាហិត្វា, សុវិក្ខាលិតំ វិក្ខាលេត្វា, ភណ្ឌិកំ ពន្ធិត្វា យេនាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ តេនុបសង្កមិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ – សេយ្យថាបិ នាម ពលវា បុរិសោ សមិញ្ជិតំ វា ពាហំ បសារេយ្យ, បសារិតំ វា ពាហំ សមិញ្ជេយ្យ, ឯវមេវ – មន្ទាកិនិយា បោក្ខរណិយា តីរេ អន្តរហិតោ ជេតវនេ បាតុរហោសិ។ សោបិ ខោ នាគោ មន្ទាកិនិយា បោក្ខរណិយា តីរេ អន្តរហិតោ ជេតវនេ បាតុរហោសិ។ អថ ខោ សោ នាគោ អាយស្មតោ មហាមោគ្គល្លានស្ស ភិសេ ច មុឡាលិកាយោ ច បដិគ្គហាបេត្វា ជេតវនេ អន្តរហិតោ មន្ទាកិនិយា បោក្ខរណិយា តីរេ បាតុរហោសិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភិសេ ច មុឡាលិកាយោ ច ឧបនាមេសិ។ អថ ខោ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភិសេ ច មុឡាលិកាយោ ច ភុត្តស្ស កាយឌាហាពាធោ បដិប្បស្សម្ភិ។ ពហូ ភិសា ច មុឡាលិកាយោ ច អវសិដ្ឋា ហោន្តិ។ តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូ ទុព្ភិក្ខេ អប្បមត្តកេបិ បវារេន្តិ, បដិសង្ខាបិ បដិក្ខិបន្តិ, សព្ពោ ច សង្ឃោ បវារិតោ ហោតិ។ ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ន បដិគ្គណ្ហន្តិ។ បដិគ្គណ្ហថ, ភិក្ខវេ, បរិភុញ្ជថ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វនដ្ឋំ បោក្ខរដ្ឋំ ភុត្តាវិនា បវារិតេន អនតិរិត្តំ បរិភុញ្ជិតុន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន សាវត្ថិយំ ពហុំ ផលខាទនីយំ ឧប្បន្នំ ហោតិ, កប្បិយការកោ ច ន ហោតិ។ ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ផលំ ន បរិភុញ្ជន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អពីជំ និព្ពត្តពីជំ និព្ពដ្ដពីជំ (សី.), និព្ពដពីជំ (ស្យា.), និប្បដ្ដពីជំ (ក.) អកតកប្បំ ផលំ បរិភុញ្ជិតុន្តិ។
បដិគ្គហិតាទិ អនុជាននា និដ្ឋិតា។
១៦៧. សត្ថកម្មបដិក្ខេបកថា
២៧៩. អថ ខោ ភគវា សាវត្ថិយំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន រាជគហំ តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន រាជគហំ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរស្ស ភិក្ខុនោ ភគន្ទលាពាធោ ហោតិ។ អាកាសគោត្តោ វេជ្ជោ សត្ថកម្មំ ករោតិ។ អថ ខោ ភគវា សេនាសនចារិកំ អាហិណ្ឌន្តោ យេន តស្ស ភិក្ខុនោ វិហារោ តេនុបសង្កមិ។ អទ្ទសា ខោ អាកាសគោត្តោ វេជ្ជោ ភគវន្តំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ, ទិស្វាន ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អាគច្ឆតុ ភវំ គោតមោ, ឥមស្ស ភិក្ខុនោ វច្ចមគ្គំ បស្សតុ, សេយ្យថាបិ គោធាមុខ’’ន្តិ ។ អថ ខោ ភគវា – ‘‘សោ មំ ខ្វាយំ មោឃបុរិសោ ឧប្បណ្ឌេតី’’តិ – តតោវ បដិនិវត្តិត្វា, ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា, ភិក្ខូ បដិបុច្ឆិ – ‘‘អត្ថិ កិរ, ភិក្ខវេ, អមុកស្មិំ វិហារេ ភិក្ខុ គិលានោ’’តិ? ‘‘អត្ថិ ភគវា’’តិ។ ‘‘កិំ តស្ស, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អាពាធោ’’តិ? ‘‘តស្ស, ភន្តេ, អាយស្មតោ ភគន្ទលាពាធោ, អាកាសគោត្តោ វេជ្ជោ សត្ថកម្មំ ករោតី’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា – ‘‘អននុច្ឆវិកំ, ភិក្ខវេ, តស្ស មោឃបុរិសស្ស, អននុលោមិកំ, អប្បតិរូបំ, អស្សាមណកំ, អកប្បិយំ, អករណីយំ។ កថញ្ហិ នាម សោ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសោ សម្ពាធេ សត្ថកម្មំ ការាបេស្សតិ។ សម្ពាធេ, ភិក្ខវេ, សុខុមា ឆវិ, ទុរោបយោ វណោ , ទុប្បរិហារំ សត្ថំ។ នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា…បេ.… ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, សម្ពាធេ សត្ថកម្មំ ការាបេតព្ពំ។ យោ ការាបេយ្យ, អាបត្តិ ថុល្លច្ចយស្សា’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ – ភគវតា សត្ថកម្មំ បដិក្ខិត្តន្តិ – វត្ថិកម្មំ ការាបេន្តិ។ យេ តេ ភិក្ខូ អប្បិច្ឆា, តេ ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ វត្ថិកម្មំ ការាបេស្សន្តី’’តិ។ អថ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ វត្ថិកម្មំ ការាបេន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ ភគវា’’តិ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, សម្ពាធស្ស សាមន្តា ទ្វង្គុលា សត្ថកម្មំ វា វត្ថិកម្មំ វា ការាបេតព្ពំ។ យោ ការាបេយ្យ, អាបត្តិ ថុល្លច្ចយស្សា’’តិ។
សត្ថកម្មបដិក្ខេបកថា និដ្ឋិតា។
១៦៨. មនុស្សមំសបដិក្ខេបកថា
២៨០. អថ ខោ ភគវា រាជគហេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន ពារាណសី តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន ពារាណសី តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា ពារាណសិយំ វិហរតិ ឥសិបតនេ មិគទាយេ។ តេន ខោ បន សមយេន ពារាណសិយំ សុប្បិយោ ច ឧបាសកោ សុប្បិយា ច ឧបាសិកា ឧភតោបសន្នា ហោន្តិ, ទាយកា, ការកា, សង្ឃុបដ្ឋាកា។ អថ ខោ សុប្បិយា ឧបាសិកា អារាមំ គន្ត្វា វិហារេន វិហារំ បរិវេណេន បរិវេណំ ឧបសង្កមិត្វា ភិក្ខូ បុច្ឆតិ – ‘‘កោ, ភន្តេ, គិលានោ, កស្ស កិំ អាហរិយតូ’’តិ? តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរេន ភិក្ខុនា វិរេចនំ បីតំ ហោតិ។ អថ ខោ សោ ភិក្ខុ សុប្បិយំ ឧបាសិកំ ឯតទវោច – ‘‘មយា ខោ, ភគិនិ, វិរេចនំ បីតំ។ អត្ថោ មេ បដិច្ឆាទនីយេនា’’តិ។ ‘‘សុដ្ឋុ, អយ្យ, អាហរិយិស្សតី’’តិ ឃរំ គន្ត្វា អន្តេវាសិំ អាណាបេសិ – ‘‘គច្ឆ, ភណេ, បវត្តមំសំ ជានាហី’’តិ។ ឯវំ, អយ្យេតិ ខោ សោ បុរិសោ សុប្បិយាយ ឧបាសិកាយ បដិស្សុណិត្វា កេវលកប្បំ ពារាណសិំ អាហិណ្ឌន្តោ ន អទ្ទស បវត្តមំសំ។ អថ ខោ សោ បុរិសោ យេន សុប្បិយា ឧបាសិកា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា សុប្បិយំ ឧបាសិកំ ឯតទវោច – ‘‘នត្ថយ្យេ បវត្តមំសំ។ មាឃាតោ អជ្ជា’’តិ។ អថ ខោ សុប្បិយាយ ឧបាសិកាយ ឯតទហោសិ – ‘‘តស្ស ខោ គិលានស្ស ភិក្ខុនោ បដិច្ឆាទនីយំ អលភន្តស្ស អាពាធោ វា អភិវឌ្ឍិស្សតិ, កាលង្កិរិយា វា ភវិស្សតិ។ ន ខោ មេតំ បតិរូបំ យាហំ បដិស្សុណិត្វា ន ហរាបេយ្យ’’ន្តិ។ បោត្ថនិកំ គហេត្វា ឩរុមំសំ ឧក្កន្តិត្វា ទាសិយា អទាសិ – ‘‘ហន្ទ, ជេ, ឥមំ មំសំ សម្បាទេត្វា អមុកស្មិំ វិហារេ ភិក្ខុ គិលានោ, តស្ស ទជ្ជាហិ។ យោ ច មំ បុច្ឆតិ, ‘គិលានា’តិ បដិវេទេហី’’តិ។ ឧត្តរាសង្គេន ឩរុំ វេឋេត្វា ឱវរកំ បវិសិត្វា មញ្ចកេ និបជ្ជិ។ អថ ខោ សុប្បិយោ ឧបាសកោ ឃរំ គន្ត្វា ទាសិំ បុច្ឆិ – ‘‘កហំ សុប្បិយា’’តិ? ‘‘ឯសាយ្យ ឱវរកេ និបន្នា’’តិ។ អថ ខោ សុប្បិយោ ឧបាសកោ យេន សុប្បិយា ឧបាសិកា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា សុប្បិយំ ឧបាសិកំ ឯតទវោច – ‘‘កិស្ស និបន្នាសី’’តិ? ‘‘គិលានាម្ហី’’តិ។ ‘‘កិំ តេ អាពាធោ’’តិ? អថ ខោ សុប្បិយា ឧបាសិកា សុប្បិយស្ស ឧបាសកស្ស ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ អថ ខោ សុប្បិយោ ឧបាសកោ – អច្ឆរិយំ វត ភោ! អព្ភុតំ វត ភោ! យាវ សទ្ធាយំ សុប្បិយា បសន្នា, យត្រ ហិ នាម អត្តនោបិ មំសានិ បរិច្ចត្តានិ! កិម្បិមាយ កិំ បនិមាយ (សី. ស្យា.) អញ្ញំ កិញ្ចិ អទេយ្យំ ភវិស្សតីតិ – ហដ្ឋោ ឧទគ្គោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សុប្បិយោ ឧបាសកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា ស្វាតនាយ ភត្តំ, សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ សុប្បិយោ ឧបាសកោ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។ អថ ខោ សុប្បិយោ ឧបាសកោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភន្តេ, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន សុប្បិយស្ស ឧបាសកស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ, សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន ។ អថ ខោ សុប្បិយោ ឧបាសកោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតំ ខោ សុប្បិយំ ឧបាសកំ ភគវា ឯតទវោច – ‘‘កហំ សុប្បិយា’’តិ? ‘‘គិលានា ភគវា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ អាគច្ឆតូ’’តិ។ ‘‘ន ភគវា ឧស្សហតី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ បរិគ្គហេត្វាបិ អានេថា’’តិ។ អថ ខោ សុប្បិយោ ឧបាសកោ សុប្បិយំ ឧបាសិកំ បរិគ្គហេត្វា អានេសិ។ តស្សា, សហ ទស្សនេន ភគវតោ, តាវ មហាវណោ រុឡហោ អហោសិ, សុច្ឆវិលោមជាតោ។ អថ ខោ សុប្បិយោ ច ឧបាសកោ សុប្បិយា ច ឧបាសិកា – ‘‘អច្ឆរិយំ វត ភោ! អព្ភុតំ វត ភោ! តថាគតស្ស មហិទ្ធិកតា មហានុភាវតា, យត្រ ហិ នាម សហ ទស្សនេន ភគវតោ តាវ មហាវណោ រុឡហោ ភវិស្សតិ, សុច្ឆវិលោមជាតោ’’តិ – ហដ្ឋា ឧទគ្គា ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ អថ ខោ ភគវា សុប្បិយញ្ច ឧបាសកំ សុប្បិយញ្ច ឧបាសិកំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។
អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ភិក្ខូ
បដិបុច្ឆិ – ‘‘កោ, ភិក្ខវេ, សុប្បិយំ ឧបាសិកំ មំសំ វិញ្ញាបេសី’’តិ? ឯវំ វុត្តេ សោ ភិក្ខុ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អហំ ខោ, ភន្តេ, សុប្បិយំ ឧបាសិកំ មំសំ វិញ្ញាបេសិ’’ន្តិ។ ‘‘អាហរិយិត្ថ ភិក្ខូ’’តិ? ‘‘អាហរិយិត្ថ ភគវា’’តិ។ ‘‘បរិភុញ្ជិ ត្វំ ភិក្ខូ’’តិ? ‘‘បរិភុញ្ជាមហំ ភគវា’’តិ។ ‘‘បដិវេក្ខិ ត្វំ ភិក្ខូ’’តិ? ‘‘នាហំ ភគវា បដិវេក្ខិ’’ន្តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, អប្បដិវេក្ខិត្វា មំសំ បរិភុញ្ជិស្សសិ។ មនុស្សមំសំ ខោ តយា, មោឃបុរិស, បរិភុត្តំ។ នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនុស្សា សទ្ធា បសន្នា, តេហិ អត្តនោបិ មំសានិ បរិច្ចត្តានិ។ ន, ភិក្ខវេ, មនុស្សមំសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ថុល្លច្ចយស្ស។ ន ច, ភិក្ខវេ, អប្បដិវេក្ខិត្វា មំសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
មនុស្សមំសបដិក្ខេបកថា និដ្ឋិតា។
១៦៩. ហត្ថិមំសាទិបដិក្ខេបកថា
២៨១. តេន ខោ បន សមយេន រញ្ញោ ហត្ថី មរន្តិ ។ មនុស្សា ទុព្ភិក្ខេ ហត្ថិមំសំ បរិភុញ្ជន្តិ , ភិក្ខូនំ បិណ្ឌាយ ចរន្តានំ ហត្ថិមំសំ ទេន្តិ។ ភិក្ខូ ហត្ថិមំសំ បរិភុញ្ជន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា ហត្ថិមំសំ បរិភុញ្ជិស្សន្តិ។ រាជង្គំ ហត្ថី, សចេ រាជា ជានេយ្យ, ន នេសំ អត្តមនោ អស្សា’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, ហត្ថិមំសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន រញ្ញោ អស្សា មរន្តិ។ មនុស្សា ទុព្ភិក្ខេ អស្សមំសំ បរិភុញ្ជន្តិ, ភិក្ខូនំ បិណ្ឌាយ ចរន្តានំ អស្សមំសំ ទេន្តិ។ ភិក្ខូ អស្សមំសំ បរិភុញ្ជន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា អស្សមំសំ បរិភុញ្ជិស្សន្តិ។ រាជង្គំ អស្សា, សចេ រាជា ជានេយ្យ, ន នេសំ អត្តមនោ អស្សា’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, អស្សមំសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សា ទុព្ភិក្ខេ សុនខមំសំ បរិភុញ្ជន្តិ, ភិក្ខូនំ បិណ្ឌាយ ចរន្តានំ សុនខមំសំ ទេន្តិ។ ភិក្ខូ សុនខមំសំ បរិភុញ្ជន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា សុនខមំសំ បរិភុញ្ជិស្សន្តិ, ជេគុច្ឆោ សុនខោ បដិកូលោ’’តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, សុនខមំសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សា ទុព្ភិក្ខេ អហិមំសំ បរិភុញ្ជន្តិ, ភិក្ខូនំ បិណ្ឌាយ ចរន្តានំ អហិមំសំ ទេន្តិ។ ភិក្ខូ អហិមំសំ បរិភុញ្ជន្តិ។ មនុស្សា ឧជ្ឈាយន្តិ ខិយ្យន្តិ វិបាចេន្តិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម សមណា សក្យបុត្តិយា អហិមំសំ បរិភុញ្ជិស្សន្តិ, ជេគុច្ឆោ អហិ បដិកូលោ’’តិ។ សុបស្សោបិ សុផស្សោ (សី.) នាគរាជា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ សុបស្សោ នាគរាជា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សន្តិ, ភន្តេ, នាគា អស្សទ្ធា អប្បសន្នា។ តេ អប្បមត្តកេហិបិ ភិក្ខូ វិហេឋេយ្យុំ។ សាធុ, ភន្តេ, អយ្យា អហិមំសំ ន បរិភុញ្ជេយ្យុ’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា សុបស្សំ នាគរាជានំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ…បេ.… បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, អហិមំសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន លុទ្ទកា សីហំ ហន្ត្វា សីហមំសំ មំសំ (ក.) បរិភុញ្ជន្តិ, ភិក្ខូនំ បិណ្ឌាយ ចរន្តានំ សីហមំសំ ទេន្តិ។ ភិក្ខូ សីហមំសំ បរិភុញ្ជិត្វា អរញ្ញេ វិហរន្តិ។ សីហា សីហមំសគន្ធេន ភិក្ខូ បរិបាតេន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, សីហមំសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
តេន ខោ បន សមយេន លុទ្ទកា ព្យគ្ឃំ ហន្ត្វា…បេ.… ទីបិំ ហន្ត្វា…បេ.… អច្ឆំ ហន្ត្វា…បេ.… តរច្ឆំ ហន្ត្វា តរច្ឆមំសំ បរិភុញ្ជន្តិ, ភិក្ខូនំ បិណ្ឌាយ ចរន្តានំ តរច្ឆមំសំ ទេន្តិ។ ភិក្ខូ តរច្ឆមំសំ បរិភុញ្ជិត្វា អរញ្ញេ វិហរន្តិ។ តរច្ឆា តរច្ឆមំសគន្ធេន ភិក្ខូ បរិបាតេន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ន, ភិក្ខវេ, តរច្ឆមំសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សាតិ។
ហត្ថិមំសាទិបដិក្ខេបកថា និដ្ឋិតា។
សុប្បិយភាណវារោ និដ្ឋិតោ ទុតិយោ។
១៧០. យាគុមធុគោឡកានុជាននា
២៨២. អថ ខោ ភគវា ពារាណសិយំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន អន្ធកវិន្ទំ តេន ចារិកំ បក្កាមិ, មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ, អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ តេន ខោ បន សមយេន ជានបទា មនុស្សា ពហុំ លោណម្បិ, តេលម្បិ, តណ្ឌុលម្បិ, ខាទនីយម្បិ សកដេសុ អារោបេត្វា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធា ហោន្តិ – យទា បដិបាដិំ លភិស្សាម តទា ភត្តំ ករិស្សាមាតិ, បញ្ចមត្តានិ ច វិឃាសាទសតានិ។ អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន អន្ធកវិន្ទំ តទវសរិ។ អថ ខោ អញ្ញតរស្ស ព្រាហ្មណស្ស បដិបាដិំ អលភន្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘អតីតានិ អធិកានិ (សី. ស្យា.) ខោ មេ ទ្វេ មាសានិ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ អនុពន្ធន្តស្ស ‘យទា បដិបាដិំ លភិស្សាមិ តទា ភត្តំ ករិស្សាមី’តិ, ន ច មេ បដិបាដិ លព្ភតិ, អហញ្ចម្ហិ ឯកត្តកោ ឯកតោ (សី. ស្យា.), ពហុ ច មេ ឃរាវាសត្ថោ ហាយតិ។ យំនូនាហំ ភត្តគ្គំ ឱលោកេយ្យំ; យំ ភត្តគ្គេ នាស្ស, តំ បដិយាទេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ ភត្តគ្គំ ឱលោកេន្តោ ទ្វេ នាទ្ទស – យាគុញ្ច មធុគោឡកញ្ច ។ អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធ មេ, ភោ អានន្ទ, បដិបាដិំ អលភន្តស្ស ឯតទហោសិ ‘អតីតានិ ខោ មេ ទ្វេ មាសានិ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ អនុពន្ធន្តស្ស, យទា បដិបាដិំ លភិស្សាមិ តទា ភត្តំ ករិស្សាមីតិ។ ន ច មេ បដិបាដិ លព្ភតិ , អហញ្ចម្ហិ ឯកត្តកោ, ពហុ ច មេ ឃរាវាសត្ថោ ហាយតិ។ យំនូនាហំ ភត្តគ្គំ ឱលោកេយ្យំ; យំ ភត្តគ្គេ នាស្ស, តំ បដិយាទេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភោ អានន្ទ, ភត្តគ្គំ ឱលោកេន្តោ ទ្វេ នាទ្ទសំ – យាគុញ្ច មធុគោឡកញ្ច។ សចាហំ, ភោ អានន្ទ, បដិយាទេយ្យំ យាគុញ្ច មធុគោឡកញ្ច, បដិគ្គណ្ហេយ្យ មេ ភវំ គោតមោ’’តិ? ‘‘តេន ហិ, ព្រាហ្មណ, ភគវន្តំ បដិបុច្ឆិស្សាមី’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ តេន ហានន្ទ, បដិយាទេតូតិ។ តេន ហិ, ព្រាហ្មណ, បដិយាទេហីតិ។ អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បហូតំ យាគុញ្ច មធុគោឡកញ្ច បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ ឧបនាមេសិ – បដិគ្គណ្ហាតុ មេ ភវំ គោតមោ យាគុញ្ច មធុគោឡកញ្ចាតិ។ តេន ហិ, ព្រាហ្មណ, ភិក្ខូនំ ទេហីតិ។ ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ន បដិគ្គណ្ហន្តិ។ បដិគ្គណ្ហថ, ភិក្ខវេ, បរិភុញ្ជថាតិ។ អថ ខោ សោ ព្រាហ្មណោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បហូតាយ យាគុយា ច មធុគោឡកេន ច សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ធោតហត្ថំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ តំ ព្រាហ្មណំ ភគវា ឯតទវោច –
‘‘ទសយិមេ, ព្រាហ្មណ, អានិសំសា យាគុយា។ កតមេ ទស? យាគុំ ទេន្តោ អាយុំ ទេតិ, វណ្ណំ ទេតិ, សុខំ ទេតិ, ពលំ ទេតិ, បដិភានំ ទេតិ, យាគុ បីតា ខុទ្ទំ ខុទំ (សី. ស្យា.) បដិហនតិ, បិបាសំ វិនេតិ, វាតំ អនុលោមេតិ, វត្ថិំ សោធេតិ, អាមាវសេសំ បាចេតិ – ឥមេ ខោ, ព្រាហ្មណ, ទសានិសំសា យាគុយា’’តិ បច្ឆិមា បញ្ច អានិសំសា អ. និ. ៥.២០៧។
អ. និ. ៤.៥៨-៥៩ ថោកំ វិសទិសំ យោ សញ្ញតានំ បរទត្តភោជិនំ;
កាលេន សក្កច្ច ទទាតិ យាគុំ;
ទសស្ស ឋានានិ អនុប្បវេច្ឆតិ;
អាយុញ្ច វណ្ណញ្ច សុខំ ពលញ្ច។
បដិភានមស្ស ឧបជាយតេ តតោ;
ខុទ្ទំ បិបាសញ្ច ព្យបនេតិ វាតំ;
សោធេតិ វត្ថិំ បរិណាមេតិ ភុត្តំ;
ភេសជ្ជមេតំ សុគតេន វណ្ណិតំ។
តស្មា ហិ យាគុំ អលមេវ ទាតុំ;
និច្ចំ មនុស្សេន សុខត្ថិកេន;
ទិព្ពានិ វា បត្ថយតា សុខានិ;
មនុស្សសោភគ្យតមិច្ឆតា វាតិ។
អថ ខោ ភគវា តំ ព្រាហ្មណំ ឥមាហិ គាថាហិ អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យាគុញ្ច មធុគោឡកញ្ចា’’តិ។
យាគុមធុគោឡកានុជាននា និដ្ឋិតា។
១៧១. តរុណបសន្នមហាមត្តវត្ថុ
២៨៣. អស្សោសុំ ខោ មនុស្សា ភគវតា កិរ យាគុ អនុញ្ញាតា មធុគោឡកញ្ចាតិ។ តេ កាលស្សេវ, ភោជ្ជយាគុំ បដិយាទេន្តិ មធុគោឡកញ្ច។ ភិក្ខូ កាលស្សេវ ភោជ្ជយាគុយា ធាតា មធុគោឡកេន ច ភត្តគ្គេ ន ចិត្តរូបំ បរិភុញ្ជន្តិ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរេន តរុណបសន្នេន មហាមត្តេន ស្វាតនាយ ពុទ្ធប្បមុខោ ភិក្ខុសង្ឃោ និមន្តិតោ ហោតិ។ អថ ខោ តស្ស តរុណបសន្នស្ស មហាមត្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘យំនូនាហំ អឌ្ឍតេលសន្នំ ភិក្ខុសតានំ អឌ្ឍតេលសានិ មំសបាតិសតានិ បដិយាទេយ្យំ, ឯកមេកស្ស ភិក្ខុនោ ឯកមេកំ មំសបាតិំ ឧបនាមេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ សោ តរុណបសន្នោ មហាមត្តោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា អឌ្ឍតេលសានិ ច មំសបាតិសតានិ, ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភន្តេ, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន តស្ស តរុណបសន្នស្ស មហាមត្តស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ, សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ អថ ខោ សោ តរុណបសន្នោ មហាមត្តោ ភត្តគ្គេ ភិក្ខូ បរិវិសតិ។ ភិក្ខូ ឯវមាហំសុ – ‘‘ថោកំ, អាវុសោ, ទេហិ; ថោកំ, អាវុសោ, ទេហី’’តិ។ ‘‘មា ខោ តុម្ហេ, ភន្តេ, – ‘អយំ តរុណបសន្នោ មហាមត្តោ’តិ – ថោកំ ថោកំ បដិគ្គណ្ហថ។ ពហុំ មេ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយត្តំ, អឌ្ឍតេលសានិ ច មំសបាតិសតានិ។ ឯកមេកស្ស ភិក្ខុនោ ឯកមេកំ មំសបាតិំ ឧបនាមេស្សាមីតិ។ បដិគ្គណ្ហថ, ភន្តេ, យាវទត្ថ’’ន្តិ។ ‘‘ន ខោ មយំ, អាវុសោ, ឯតំការណា ថោកំ ថោកំ បដិគ្គណ្ហាម, អបិ ច មយំ កាលស្សេវ ភោជ្ជយាគុយា ធាតា មធុគោឡកេន ច។ តេន មយំ ថោកំ ថោកំ បដិគ្គណ្ហាមា’’តិ។ អថ ខោ សោ តរុណបសន្នោ មហាមត្តោ ឧជ្ឈាយតិ ខិយ្យតិ វិបាចេតិ – ‘‘កថញ្ហិ នាម ភទន្តា មយា និមន្តិតា អញ្ញស្ស ភោជ្ជយាគុំ បរិភុញ្ជិស្សន្តិ, ន ចាហំ បដិពលោ យាវទត្ថំ ទាតុ’’ន្តិ កុបិតោ អនត្តមនោ អាសាទនាបេក្ខោ ភិក្ខូនំ បត្តេ បូរេន្តោ អគមាសិ – ភុញ្ជថ វា ហរថ វាតិ។ អថ ខោ សោ តរុណបសន្នោ មហាមត្តោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ តំ តរុណបសន្នំ មហាមត្តំ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។
អថ ខោ តស្ស តរុណបសន្នស្ស មហាមត្តស្ស អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ អហុទេវ កុក្កុច្ចំ, អហុ វិប្បដិសារោ – ‘‘អលាភា វត មេ, ន វត មេ លាភា; ទុល្លទ្ធំ វត មេ, ន វត មេ សុលទ្ធំ; យោហំ កុបិតោ អនត្តមនោ អាសាទនាបេក្ខោ ភិក្ខូនំ បត្តេ បូរេន្តោ អគមាសិំ – ‘ភុញ្ជថ វា ហរថ វា’តិ។ កិំ នុ ខោ មយា ពហុំ បសុតំ បុញ្ញំ វា អបុញ្ញំ វា’’តិ? អថ ខោ សោ តរុណបសន្នោ មហាមត្តោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សោ តរុណបសន្នោ មហាមត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធ មយ្ហំ, ភន្តេ, អចិរបក្កន្តស្ស ភគវតោ អហុទេវ កុក្កុច្ចំ, អហុ វិប្បដិសារោ ‘អលាភា វត មេ, ន វត មេ លាភា; ទុល្លទ្ធំ វត មេ, ន វត មេ សុលទ្ធំ; យោហំ កុបិតោ អនត្តមនោ អាសាទនាបេក្ខោ ភិក្ខូនំ បត្តេ បូរេន្តោ អគមាសិំ – ភុញ្ជថ វា ហរថ វាតិ។ កិំ នុ ខោ មយា ពហុំ បសុតំ, បុញ្ញំ វា អបុញ្ញំ វា’តិ។ កិំ នុ ខោ មយា, ភន្តេ, ពហុំ បសុតំ, បុញ្ញំ វា អបុញ្ញំ វា’’តិ? ‘‘យទគ្គេន តយា, អាវុសោ, ស្វាតនាយ ពុទ្ធប្បមុខោ ភិក្ខុសង្ឃោ និមន្តិតោ តទគ្គេន តេ ពហុំ បុញ្ញំ បសុតំ។ យទគ្គេន តេ ឯកមេកេន ភិក្ខុនា ឯកមេកំ សិត្ថំ បដិគ្គហិតំ តទគ្គេន តេ ពហុំ បុញ្ញំ បសុតំ, សគ្គា តេ អារទ្ធា’’តិ។ អថ ខោ សោ តរុណបសន្នោ មហាមត្តោ – ‘‘លាភា កិរ មេ, សុលទ្ធំ កិរ មេ, ពហុំ កិរ មយា បុញ្ញំ បសុតំ, សគ្គា កិរ មេ អារទ្ធា’’តិ – ហដ្ឋោ ឧទគ្គោ ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ភិក្ខុសង្ឃំ សន្និបាតាបេត្វា ភិក្ខូ បដិបុច្ឆិ – ‘‘សច្ចំ កិរ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ អញ្ញត្រ និមន្តិតា អញ្ញស្ស ភោជ្ជយាគុំ បរិភុញ្ជន្តី’’តិ? ‘‘សច្ចំ, ភគវា’’តិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា…បេ.… កថញ្ហិ នាម តេ, ភិក្ខវេ, មោឃបុរិសា អញ្ញត្រ និមន្តិតា អញ្ញស្ស ភោជ្ជយាគុំ បរិភុញ្ជិស្សន្តិ។ នេតំ, ភិក្ខវេ, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, អញ្ញត្រ និមន្តិតេន អញ្ញស្ស ភោជ្ជយាគុ បរិភុញ្ជិតព្ពា។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, យថាធម្មោ ការេតព្ពោ’’តិ។
តរុណបសន្នមហាមត្តវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៧២. ពេលដ្ឋកច្ចានវត្ថុ
២៨៤. អថ ខោ ភគវា អន្ធកវិន្ទេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន រាជគហំ តេន ចារិកំ បក្កាមិ, មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ, អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ តេន ខោ បន សមយេន ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ រាជគហា អន្ធកវិន្ទំ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នោ ហោតិ, បញ្ចមត្តេហិ សកដសតេហិ, សព្ពេហេវ គុឡកុម្ភបូរេហិ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា ពេលដ្ឋំ កច្ចានំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ, ទិស្វាន មគ្គា ឱក្កម្ម អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ និសីទិ។ អថ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, ឯកមេកស្ស ភិក្ខុនោ ឯកមេកំ គុឡកុម្ភំ ទាតុ’’ន្តិ។ ‘‘តេន ហិ ត្វំ, កច្ចាន, ឯកំយេវ គុឡកុម្ភំ អាហរា’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា ឯកំយេវ គុឡកុម្ភំ អាទាយ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អាភតោ អាហដោ (សី. ស្យា. ក.), ភន្តេ, គុឡកុម្ភោ; កថាហំ, ភន្តេ, បដិបជ្ជាមី’’តិ? ‘‘តេន ហិ ត្វំ, កច្ចាន, ភិក្ខូនំ គុឡំ ទេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា ភិក្ខូនំ គុឡំ ទត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ទិន្នោ, ភន្តេ, ភិក្ខូនំ គុឡោ, ពហុ ចាយំ គុឡោ អវសិដ្ឋោ។ កថាហំ, ភន្តេ, បដិបជ្ជាមី’’តិ? ‘‘តេន ហិ ត្វំ, កច្ចាន, ភិក្ខូនំ គុឡំ យាវទត្ថំ ទេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា ភិក្ខូនំ គុឡំ យាវទត្ថំ ទត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ទិន្នោ, ភន្តេ, ភិក្ខូនំ គុឡោ យាវទត្ថោ, ពហុ ចាយំ គុឡោ អវសិដ្ឋោ។ កថាហំ, ភន្តេ, បដិបជ្ជាមី’’តិ? ‘‘តេន ហិ ត្វំ, កច្ចាន, ភិក្ខូ គុឡេហិ សន្តប្បេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា ភិក្ខូ គុឡេហិ សន្តប្បេសិ។ ឯកច្ចេ ភិក្ខូ បត្តេបិ បូរេសុំ បរិស្សាវនានិបិ ថវិកាយោបិ បូរេសុំ។ អថ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភិក្ខូ គុឡេហិ សន្តប្បេត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សន្តប្បិតា, ភន្តេ, ភិក្ខូ គុឡេហិ, ពហុ ចាយំ គុឡោ អវសិដ្ឋោ។ កថាហំ, ភន្តេ, បដិបជ្ជាមី’’តិ? ‘‘តេន ហិ ត្វំ, កច្ចាន, វិឃាសាទានំ គុឡំ ទេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា វិឃាសាទានំ គុឡំ ទត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ទិន្នោ, ភន្តេ , វិឃាសាទានំ គុឡោ, ពហុ ចាយំ គុឡោ អវសិដ្ឋោ។ កថាហំ, ភន្តេ, បដិបជ្ជាមី’’តិ? ‘‘តេន ហិ ត្វំ, កច្ចាន, វិឃាសាទានំ គុឡំ យាវទត្ថំ ទេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា វិឃាសាទានំ គុឡំ យាវទត្ថំ ទត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ទិន្នោ, ភន្តេ, វិឃាសាទានំ គុឡោ យាវទត្ថោ, ពហុ ចាយំ គុឡោ អវសិដ្ឋោ។ កថាហំ, ភន្តេ, បដិបជ្ជាមី’’តិ? ‘‘តេន ហិ ត្វំ, កច្ចាន, វិឃាសាទេ គុឡេហិ សន្តប្បេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា វិឃាសាទេ គុឡេហិ សន្តប្បេសិ។ ឯកច្ចេ វិឃាសាទា កោលម្ពេបិ ឃដេបិ បូរេសុំ, បិដកានិបិ ឧច្ឆង្គេបិ បូរេសុំ។ អថ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ វិឃាសាទេ គុឡេហិ សន្តប្បេត្វា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សន្តប្បិតា, ភន្តេ, វិឃាសាទា គុឡេហិ, ពហុ ចាយំ គុឡោ អវសិដ្ឋោ។ កថាហំ, ភន្តេ, បដិបជ្ជាមី’’តិ? ‘‘នាហំ តំ, កច្ចាន, បស្សាមិ សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ យស្ស សោ គុឡោ បរិភុត្តោ សម្មា បរិណាមំ គច្ឆេយ្យ, អញ្ញត្រ តថាគតស្ស វា តថាគតសាវកស្ស វា។ តេន ហិ ត្វំ, កច្ចាន, តំ គុឡំ អប្បហរិតេ វា ឆឌ្ឌេហិ, អប្បាណកេ វា ឧទកេ ឱបិលាបេហី’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា តំ គុឡំ អប្បាណកេ ឧទកេ ឱបិលាបេតិ។ អថ ខោ សោ គុឡោ ឧទកេ បក្ខិត្តោ ចិច្ចិដាយតិ ចិដិចិដាយតិ បធូបាយតិ សន្ធូបាយតិ (សី. ស្យា.) សម្បធូបាយតិ។ សេយ្យថាបិ នាម ផាលោ ទិវសំសន្តត្តោ ឧទកេ បក្ខិត្តោ ចិច្ចិដាយតិ ចិដិចិដាយតិ បធូបាយតិ សម្បធូបាយតិ, ឯវមេវ សោ គុឡោ ឧទកេ បក្ខិត្តោ ចិច្ចិដាយតិ ចិដិចិដាយតិ បធូបាយតិ សម្បធូបាយតិ។
អថ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នស្ស ខោ ពេលដ្ឋស្ស កច្ចានស្ស ភគវា អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ, សេយ្យថិទំ – ‘‘ទានកថំ សីលកថំ សគ្គកថំ, កាមានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ, នេក្ខម្មេ អានិសំសំ បកាសេសិ។ យទា ភគវា អញ្ញាសិ ពេលដ្ឋំ កច្ចានំ កល្លចិត្តំ, មុទុចិត្តំ, វិនីវរណចិត្តំ, ឧទគ្គចិត្តំ, បសន្នចិត្តំ, អថ យា ពុទ្ធានំ សាមុក្កំសិកា ធម្មទេសនា, តំ បកាសេសិ…បេ.… ឯវមេវ ពេលដ្ឋស្ស កច្ចានស្ស តស្មិំយេវ អាសនេ វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទិ – យំ កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្ពំ តំ និរោធធម្មន្តិ។ អថ ខោ ពេលដ្ឋោ កច្ចានោ ទិដ្ឋធម្មោ បត្តធម្មោ វិទិតធម្មោ បរិយោគាឡ្ហធម្មោ តិណ្ណវិចិកិច្ឆោ វិគតកថំកថោ វេសារជ្ជប្បត្តោ អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ។ អភិក្កន្តំ, ភន្តេ។ សេយ្យថាបិ, ភន្តេ, និក្កុជ្ជិតំ វា ឧក្កុជ្ជេយ្យ…បេ.… ឯវមេវំ ខោ ភគវតា អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោ។ ឯសាហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ, ធម្មញ្ច, ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណគត’’ន្តិ។
អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន រាជគហំ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា រាជគហេ វិហរតិ វេឡុវនេ កលន្ទកនិវាបេ។ តេន ខោ បន សមយេន រាជគហេ គុឡោ ឧស្សន្នោ ហោតិ។ ភិក្ខូ – គិលានស្សេវ ភគវតា គុឡោ អនុញ្ញាតោ, នោ អគិលានស្សាតិ – កុក្កុច្ចាយន្តា គុឡំ ន ភុញ្ជន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, គិលានស្ស គុឡំ, អគិលានស្ស គុឡោទកន្តិ។
ពេលដ្ឋកច្ចានវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៧៣. បាដលិគាមវត្ថុ
២៨៥. ឥតោ បរំ មហាវ. ២៨៦-២៨៧ ‘តិណ្ណា មេធាវិនោ ជនា’តិ បាឋោ ទី. និ. ២.១៤៨; ឧទា. ៧៦ អាទយោ អថ ខោ ភគវា រាជគហេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន បាដលិគាមោ តេន ចារិកំ បក្កាមិ, មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ, អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន បាដលិគាមោ តទវសរិ។ អស្សោសុំ ខោ បាដលិគាមិកា ឧបាសកា – ‘‘ភគវា កិរ បាដលិគាមំ អនុប្បត្តោ’’តិ។ អថ ខោ បាដលិគាមិកា ឧបាសកា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ បាដលិគាមិកេ ឧបាសកេ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ, សមាទបេសិ, សមុត្តេជេសិ, សម្បហំសេសិ។ អថ ខោ បាដលិគាមិកា ឧបាសកា ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អធិវាសេតុ នោ, ភន្តេ, ភគវា អាវសថាគារំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ បាដលិគាមិកា ឧបាសកា ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា យេន អាវសថាគារំ តេនុបសង្កមិំសុ, ឧបសង្កមិត្វា សព្ពសន្ថរិំ អាវសថាគារំ សន្ថរិត្វា, អាសនានិ បញ្ញបេត្វា, ឧទកមណិកំ បតិដ្ឋាបេត្វា, តេលបទីបំ អារោបេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ។ ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ បាដលិគាមិកា ឧបាសកា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘សព្ពសន្ថរិសន្ថតំ, ភន្តេ, អាវសថាគារំ។ អាសនានិ បញ្ញត្តានិ។ ឧទកមណិកោ បតិដ្ឋាបិតោ។ តេលបទីបោ អារោបិតោ។ យស្សទានិ, ភន្តេ, ភគវា កាលំ មញ្ញតី’’តិ។
អថ ខោ ភគវា និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន យេន អាវសថាគារំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បាទេ បក្ខាលេត្វា អាវសថាគារំ បវិសិត្វា មជ្ឈិមំ ថម្ភំ និស្សាយ បុរត្ថាភិមុខោ និសីទិ។ ភិក្ខុសង្ឃោបិ ខោ បាទេ បក្ខាលេត្វា អាវសថាគារំ បវិសិត្វា បច្ឆិមំ ភិត្តិំ និស្សាយ បុរត្ថាភិមុខោ និសីទិ, ភគវន្តំយេវ បុរក្ខត្វា។ បាដលិគាមិកាបិ ខោ ឧបាសកា បាទេ បក្ខាលេត្វា អាវសថាគារំ បវិសិត្វា បុរត្ថិមំ ភិត្តិំ និស្សាយ បច្ឆិមាភិមុខា និសីទិំសុ, ភគវន្តំយេវ បុរក្ខត្វា។ អថ ខោ ភគវា បាដលិគាមិកេ ឧបាសកេ អាមន្តេសិ –
ទី. និ. ៣.៣១៦; អ. និ. ៥.២១៣ អាទយោ, គហបតយោ, អាទីនវា ទុស្សីលស្ស សីលវិបត្តិយា។ កតមេ បញ្ច? ឥធ, គហបតយោ, ទុស្សីលោ សីលវិបន្នោ បមាទាធិករណំ មហតិំ ភោគជានិំ និគច្ឆតិ។ អយំ បឋមោ អាទីនវោ ទុស្សីលស្ស សីលវិបត្តិយា។ បុន ចបរំ, គហបតយោ, ទុស្សីលស្ស សីលវិបន្នស្ស បាបកោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ។ អយំ ទុតិយោ អាទីនវោ ទុស្សីលស្ស សីលវិបត្តិយា។ បុន ចបរំ, គហបតយោ, ទុស្សីលោ សីលវិបន្នោ យញ្ញទេវ បរិសំ ឧបសង្កមតិ, យទិ ខត្តិយបរិសំ, យទិ ព្រាហ្មណបរិសំ, យទិ គហបតិបរិសំ, យទិ សមណបរិសំ, អវិសារទោ ឧបសង្កមតិ មង្កុភូតោ។ អយំ តតិយោ អាទីនវោ ទុស្សីលស្ស សីលវិបត្តិយា។ បុន ចបរំ, គហបតយោ, ទុស្សីលោ សីលវិបន្នោ សម្មូឡ្ហោ កាលំករោតិ។ អយំ ចតុត្ថោ អាទីនវោ ទុស្សីលស្ស សីលវិបត្តិយា។ បុន ចបរំ, គហបតយោ, ទុស្សីលោ សីលវិបន្នោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតិ។ អយំ បញ្ចមោ អាទីនវោ ទុស្សីលស្ស សីលវិបត្តិយា។ ឥមេ ខោ, គហបតយោ, បញ្ច អាទីនវា ទុស្សីលស្ស សីលវិបត្តិយា។
ទី. និ. ៣.៣១៦; អ. និ. ៥.២១៣ អាទយោ ‘‘បញ្ចិមេ, គហបតយោ, អានិសំសា សីលវតោ សីលសម្បទាយ។ កតមេ បញ្ច? ឥធ, គហបតយោ, សីលវា សីលសម្បន្នោ អប្បមាទាធិករណំ មហន្តំ ភោគក្ខន្ធំ អធិគច្ឆតិ។ អយំ បឋមោ អានិសំសោ សីលវតោ សីលសម្បទាយ ។ បុន ចបរំ, គហបតយោ, សីលវតោ សីលសម្បន្នស្ស កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ។ អយំ ទុតិយោ អានិសំសោ សីលវតោ សីលសម្បទាយ។ បុន ចបរំ, គហបតយោ, សីលវា សីលសម្បន្នោ យញ្ញទេវ បរិសំ ឧបសង្កមតិ, យទិ ខត្តិយបរិសំ, យទិ ព្រាហ្មណបរិសំ, យទិ គហបតិបរិសំ, យទិ សមណបរិសំ, វិសារទោ ឧបសង្កមតិ អមង្កុភូតោ។ អយំ តតិយោ អានិសំសោ សីលវតោ សីលសម្បទាយ។ បុន ចបរំ, គហបតយោ, សីលវា សីលសម្បន្នោ អសម្មូឡ្ហោ កាលំករោតិ។ អយំ ចតុត្ថោ អានិសំសោ សីលវតោ សីលសម្បទាយ។ បុន ចបរំ, គហបតយោ, សីលវា សីលសម្បន្នោ កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ អយំ បញ្ចមោ អានិសំសោ សីលវតោ សីលសម្បទាយ។ ឥមេ ខោ, គហបតយោ, បញ្ច អានិសំសា សីលវតោ សីលសម្បទាយាតិ។
អថ ខោ ភគវា បាដលិគាមិកេ ឧបាសកេ ពហុទេវ រត្តិំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧយ្យោជេសិ – ‘‘អភិក្កន្តា ខោ, គហបតយោ, រត្តិ។ យស្សទានិ តុម្ហេ កាលំ មញ្ញថា’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ, ខោ បាដលិគាមិកា ឧបាសកា ភគវតោ បដិស្សុណិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កមិំសុ។ អថ ខោ ភគវា អចិរបក្កន្តេសុ បាដលិគាមិកេសុ ឧបាសកេសុ សុញ្ញាគារំ បាវិសិ។
បាដលិគាមវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៧៤. សុនិធវស្សការវត្ថុ
២៨៦. តេន ខោ បន សមយេន សុនិធវស្សការា មគធមហាមត្តា បាដលិគាមេ នគរំ មាបេន្តិ វជ្ជីនំ បដិពាហាយ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សម្ពហុលា ទេវតាយោ បាដលិគាមេ វត្ថូនិ បរិគ្គណ្ហន្តិយោ។ យស្មិំ បទេសេ មហេសក្ខា ទេវតា វត្ថូនិ បរិគ្គណ្ហន្តិ, មហេសក្ខានំ តត្ថ រាជូនំ រាជមហាមត្តានំ ចិត្តានិ នមន្តិ និវេសនានិ មាបេតុំ។ យស្មិំ បទេសេ មជ្ឈិមា ទេវតា វត្ថូនិ បរិគ្គណ្ហន្តិ, មជ្ឈិមានំ តត្ថ រាជូនំ រាជមហាមត្តានំ ចិត្តានិ នមន្តិ និវេសនានិ មាបេតុំ។ យស្មិំ បទេសេ នីចា ទេវតា វត្ថូនិ បរិគ្គណ្ហន្តិ, នីចានំ តត្ថ រាជូនំ រាជមហាមត្តានំ ចិត្តានិ នមន្តិ និវេសនានិ មាបេតុំ។ អថ ខោ ភគវា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘កេ នុ ខោ តេ, អានន្ទ, បាដលិគាមេ នគរំ មាបេន្តី’’តិ? ‘‘សុនិធវស្សការា , ភន្តេ, មគធមហាមត្តា បាដលិគាមេ នគរំ មាបេន្តិ វជ្ជីនំ បដិពាហាយា’’តិ។ សេយ្យថាបិ, អានន្ទ, ទេវេហិ តាវតិំសេហិ សទ្ធិំ មន្តេត្វា, ឯវមេវ ខោ, អានន្ទ, សុនិធវស្សការា មគធមហាមត្តា បាដលិគាមេ នគរំ មាបេន្តិ វជ្ជីនំ បដិពាហាយ។ ឥធាហំ, អានន្ទ, រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ អទ្ទសំ ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេន អតិក្កន្តមានុសកេន សម្ពហុលា ទេវតាយោ បាដលិគាមេ វត្ថូនិ បរិគ្គណ្ហន្តិយោ។ យស្មិំ បទេសេ មហេសក្ខា ទេវតា វត្ថូនិ បរិគ្គណ្ហន្តិ, មហេសក្ខានំ តត្ថ រាជូនំ រាជមហាមត្តានំ ចិត្តានិ នមន្តិ និវេសនានិ មាបេតុំ។ យស្មិំ បទេសេ មជ្ឈិមា ទេវតា វត្ថូនិ បរិគ្គណ្ហន្តិ, មជ្ឈិមានំ តត្ថ រាជូនំ រាជមហាមត្តានំ ចិត្តានិ នមន្តិ និវេសនានិ មាបេតុំ។ យស្មិំ បទេសេ នីចា ទេវតា វត្ថូនិ បរិគ្គណ្ហន្តិ, នីចានំ តត្ថ រាជូនំ រាជមហាមត្តានំ ចិត្តានិ នមន្តិ និវេសនានិ មាបេតុំ។ យាវតា, អានន្ទ, អរិយំ អាយតនំ, យាវតា វណិប្បថោ, ឥទំ អគ្គនគរំ ភវិស្សតិ បាដលិបុត្តំ បុដភេទនំ។ បាដលិបុត្តស្ស ខោ, អានន្ទ, តយោ អន្តរាយា ភវិស្សន្តិ – អគ្គិតោ វា ឧទកតោ វា អព្ភន្តរតោ វា មិថុភេទាតិ។
អថ ខោ សុនិធវស្សការា មគធមហាមត្តា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិំសុ, សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ។ ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ សុនិធវស្សការា មគធមហាមត្តា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អធិវាសេតុ នោ ភវំ គោតមោ អជ្ជតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ សុនិធវស្សការា មគធមហាមត្តា ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា បក្កមិំសុ។ អថ ខោ សុនិធវស្សការា មគធមហាមត្តា បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសុំ – ‘‘កាលោ, ភោ គោតម, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន សុនិធវស្សការានំ មគធមហាមត្តានំ បរិវេសនា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន ។ អថ ខោ សុនិធវស្សការា មគធមហាមត្តា ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ សុនិធវស្សការេ មគធមហាមត្តេ ភគវា ឥមាហិ គាថាហិ អនុមោទិ –
‘‘យស្មិំ បទេសេ កប្បេតិ, វាសំ បណ្ឌិតជាតិយោ;
សីលវន្តេត្ថ ភោជេត្វា, សញ្ញតេ ព្រហ្មចារយោ ព្រហ្មចារិនោ (ស្យា.)។
‘‘យា តត្ថ ទេវតា អាសុំ, តាសំ ទក្ខិណមាទិសេ;
តា បូជិតា បូជយន្តិ, មានិតា មានយន្តិ នំ។
‘‘តតោ នំ អនុកម្បន្តិ, មាតា បុត្តំវ ឱរសំ;
ទេវតានុកម្បិតោ បោសោ, សទា ភទ្រានិ បស្សតី’’តិ។
អថ ខោ ភគវា សុនិធវស្សការេ មគធមហាមត្តេ ឥមាហិ គាថាហិ អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ តេន ខោ បន សមយេន សុនិធវស្សការា មគធមហាមត្តា ភគវន្តំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធា ហោន្តិ, ‘‘យេនជ្ជ សមណោ គោតមោ ទ្វារេន និក្ខមិស្សតិ, តំ គោតមទ្វារំ នាម ភវិស្សតិ ; យេន តិត្ថេន គង្គំ នទិំ ឧត្តរិស្សតិ, តំ គោតមតិត្ថំ នាម ភវិស្សតី’’តិ។ អថ ខោ ភគវា យេន ទ្វារេន និក្ខមិ, តំ គោតមទ្វារំ នាម អហោសិ។ អថ ខោ ភគវា យេន គង្គា នទី តេនុបសង្កមិ។ តេន ខោ បន សមយេន គង្គា នទី បូរា ហោតិ សមតិត្តិកា កាកបេយ្យា។ មនុស្សា អញ្ញេ នាវំ បរិយេសន្តិ , អញ្ញេ ឧឡុម្បំ បរិយេសន្តិ, អញ្ញេ កុល្លំ ពន្ធន្តិ ឱរា បារំ គន្តុកាមា។ អទ្ទសា ខោ ភគវា តេ មនុស្សេ អញ្ញេ នាវំ បរិយេសន្តេ, អញ្ញេ ឧឡុម្បំ បរិយេសន្តេ, អញ្ញេ កុល្លំ ពន្ធន្តេ ឱរា បារំ គន្តុកាមេ, ទិស្វាន សេយ្យថាបិ នាម ពលវា បុរិសោ សមិញ្ជិតំ វា ពាហំ បសារេយ្យ, បសារិតំ វា ពាហំ សមិញ្ជេយ្យ, ឯវមេវ ខោ គង្គាយ នទិយា ឱរិមតីរេ អន្តរហិតោ បារិមតីរេ បច្ចុដ្ឋាសិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ អថ ខោ ភគវា ឯតមត្ថំ វិទិត្វា តាយំ វេលាយំ ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ –
‘‘យេ តរន្តិ អណ្ណវំ សរំ;
សេតុំ កត្វាន វិសជ្ជ បល្លលានិ;
កុល្លញ្ហិ ជនោ ពន្ធតិ;
តិណ្ណា មេធាវិនោ ជនា’’តិ។
សុនិធវស្សការវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៧៥. កោដិគាមេ សច្ចកថា
២៨៧. អថ ខោ ភគវា យេន កោដិគាមោ តេនុបសង្កមិ។ តត្រ សុទំ ភគវា កោដិគាមេ វិហរតិ។ តត្រ ខោ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ទី. និ. ២.១៥៥ ‘‘ចតុន្នំ, ភិក្ខវេ, អរិយសច្ចានំ អននុពោធា អប្បដិវេធា ឯវមិទំ ទីឃមទ្ធានំ សន្ធាវិតំ សំសរិតំ មមញ្ចេវ តុម្ហាកញ្ច។ កតមេសំ ចតុន្នំ? ទុក្ខស្ស, ភិក្ខវេ, អរិយសច្ចស្ស អននុពោធា អប្បដិវេធា ឯវមិទំ ទីឃមទ្ធានំ សន្ធាវិតំ សំសរិតំ មមញ្ចេវ តុម្ហាកញ្ច។ ទុក្ខសមុទយស្ស អរិយសច្ចស្ស…បេ.… ទុក្ខនិរោធស្ស អរិយសច្ចស្ស…បេ.… ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ អរិយសច្ចស្ស អននុពោធា អប្បដិវេធា ឯវមិទំ ទីឃមទ្ធានំ សន្ធាវិតំ សំសរិតំ មមញ្ចេវ តុម្ហាកញ្ច។ តយិទំ, ភិក្ខវេ, ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ អនុពុទ្ធំ បដិវិទ្ធំ, ទុក្ខសមុទយំ ទុក្ខសមុទយោ (ស្យា.) អរិយសច្ចំ អនុពុទ្ធំ បដិវិទ្ធំ, ទុក្ខនិរោធំ ទុក្ខនិរោធោ (ស្យា.) អរិយសច្ចំ អនុពុទ្ធំ បដិវិទ្ធំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ចំ អនុពុទ្ធំ បដិវិទ្ធំ, ឧច្ឆិន្នា ភវតណ្ហា, ខីណា ភវនេត្តិ, នត្ថិទានិ បុនព្ភវោ’’តិ។
ចតុន្នំ អរិយសច្ចានំ, យថាភូតំ អទស្សនា;
សំសិតំ ទីឃមទ្ធានំ, តាសុ តាស្វេវ ជាតិសុ។
តានិ ឯតានិ ទិដ្ឋានិ, ភវនេត្តិ សមូហតា;
ឧច្ឆិន្នំ មូលំ ទុក្ខស្ស, នត្ថិទានិ បុនព្ភវោតិ។
កោដិគាមេ សច្ចកថា និដ្ឋិតា។
១៧៦. អម្ពបាលីវត្ថុ
២៨៨. ទី. និ. ២.១៦១ អាទយោ អស្សោសិ ខោ អម្ពបាលី គណិកា – ភគវា កិរ កោដិគាមំ អនុប្បត្តោតិ។ អថ ខោ អម្ពបាលី គណិកា ភទ្រានិ ភទ្រានិ យានានិ យោជាបេត្វា ភទ្រំ ភទ្រំ យានំ អភិរុហិត្វា ភទ្រេហិ ភទ្រេហិ យានេហិ វេសាលិយា និយ្យាសិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ។ យាវតិកា យានស្ស ភូមិ, យានេន គន្ត្វា, យានា បច្ចោរោហិត្វា, បត្តិកាវ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អម្ពបាលិំ គណិកំ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ។ អថ ខោ អម្ពបាលី គណិកា ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ អម្ពបាលី គណិកា ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។
អម្ពបាលីវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៧៧. លិច្ឆវីវត្ថុ
២៨៩. ទី. និ. ២.១៦១ អាទយោ អស្សោសុំ ខោ វេសាលិកា លិច្ឆវី – ភគវា កិរ កោដិគាមំ អនុប្បត្តោតិ។ អថ ខោ វេសាលិកា លិច្ឆវី ភទ្រានិ ភទ្រានិ យានានិ យោជាបេត្វា ភទ្រំ ភទ្រំ យានំ អភិរុហិត្វា ភទ្រេហិ ភទ្រេហិ យានេហិ វេសាលិយា និយ្យាសុំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ។ អប្បេកច្ចេ លិច្ឆវី នីលា ហោន្តិ នីលវណ្ណា នីលវត្ថា នីលាលង្ការា, អប្បេកច្ចេ លិច្ឆវី បីតា ហោន្តិ បីតវណ្ណា បីតវត្ថា បីតាលង្ការា, អប្បេកច្ចេ លិច្ឆវី លោហិតា ហោន្តិ លោហិតវណ្ណា លោហិតវត្ថា លោហិតាលង្ការា, អប្បេកច្ចេ លិច្ឆវី ឱទាតា ហោន្តិ ឱទាតវណ្ណា ឱទាតវត្ថា ឱទាតាលង្ការា។ អថ ខោ អម្ពបាលី គណិកា ទហរានំ ទហរានំ លិច្ឆវីនំ ឦសាយ ឦសំ យុគេន យុគំ ចក្កេន ចក្កំ អក្ខេន អក្ខំ បដិវដ្ដេសិ បដិវត្តេសិ (ក.)។ អថ ខោ តេ លិច្ឆវី អម្ពបាលិំ គណិកំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កិស្ស, ជេ អម្ពបាលិ, ទហរានំ ទហរានំ អម្ហាកំ ទហរានំ ទហរានំ (សី. ស្យា.) លិច្ឆវីនំ ឦសាយ ឦសំ យុគេន យុគំ ចក្កេន ចក្កំ អក្ខេន អក្ខំ បដិវដ្ដេសី’’តិ? ‘‘តថា ហិ បន មយា, អយ្យបុត្តា, ស្វាតនាយ ពុទ្ធប្បមុខោ ភិក្ខុសង្ឃោ និមន្តិតោ’’តិ។ ‘‘ទេហិ, ជេ អម្ពបាលិ, អម្ហាកំ ឯតំ ភត្តំ សតសហស្សេនា’’តិ។ ‘‘សចេបិ មេ, អយ្យបុត្តា, វេសាលិំ សាហារំ ទជ្ជេយ្យាថ, នេវ ទជ្ជាហំ តំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ តេ លិច្ឆវី អង្គុលិំ ផោដេសុំ – ‘‘ជិតម្ហា វត, ភោ, អម្ពកាយ, បរាជិតម្ហ វត, ភោ, អម្ពកាយា’’តិ។ អថ ខោ តេ លិច្ឆវី យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ។ អទ្ទសា ខោ ភគវា តេ លិច្ឆវី ទូរតោវ អាគច្ឆន្តេ, ទិស្វាន ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘យេហិ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូហិ ទេវា តាវតិំសា អទិដ្ឋបុព្ពា, ឱលោកេថ, ភិក្ខវេ, លិច្ឆវីបរិសំ; អបលោកេថ, ភិក្ខវេ, លិច្ឆវីបរិសំ; ឧបសំហរថ, ភិក្ខវេ, លិច្ឆវីបរិសំ តាវតិំសបរិស’’ន្តិ។ អថ ខោ តេ លិច្ឆវី យាវតិកា យានស្ស ភូមិ, យានេន គន្ត្វា យានា បច្ចោរោហិត្វា បត្តិកាវ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ ឯកមន្តំ និសិន្នេ ខោ តេ លិច្ឆវី ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ។ អថ ខោ តេ លិច្ឆវី, ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតា សមាទបិតា សមុត្តេជិតា សម្បហំសិតា ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អធិវាសេតុ នោ, ភន្តេ, ភគវា ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ ‘‘អធិវុដ្ឋោម្ហិ, លិច្ឆវី, ស្វាតនាយ អម្ពបាលិយា គណិកាយ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ តេ លិច្ឆវី អង្គុលិំ ផោដេសុំ – ‘‘ជិតម្ហ វត, ភោ, អម្ពកាយ, បរាជិតម្ហ វត , ភោ, អម្ពកាយា’’តិ។ អថ ខោ តេ លិច្ឆវី ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទិត្វា អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កមិំសុ។
អថ ខោ ភគវា កោដិគាមេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា មហាបរិនិព្ពានសុត្តេ អនុសន្ធិ អញ្ញថា អាគតោ យេន នាតិកា នាទិកា (សី. ស្យា.) តេនុបសង្កមិ។ តត្រ សុទំ ភគវា នាតិកេ វិហរតិ គិញ្ជកាវសថេ។ អថ ខោ អម្ពបាលី គណិកា តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន សកេ អារាមេ បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភន្តេ, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន អម្ពបាលិយា គណិកាយ បរិវេសនា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន ។ អថ ខោ អម្ពបាលី គណិកា ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នា ខោ អម្ពបាលី គណិកា ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥមាហំ, ភន្តេ, អម្ពវនំ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទម្មី’’តិ។ បដិគ្គហេសិ ភគវា អារាមំ។ អថ ខោ ភគវា អម្ពបាលិំ គណិកំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា យេន មហាវនំ តេនុបសង្កមិ។ តត្រ សុទំ ភគវា វេសាលិយំ វិហរតិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ។
លិច្ឆវីវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
លិច្ឆវិភាណវារោ និដ្ឋិតោ តតិយោ។
១៧៨. សីហសេនាបតិវត្ថុ
២៩០. អ. និ. ៨.១២ អាទយោ តេន ខោ បន សមយេន អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី សន្ធាគារេ សន្ថាគារេ (សី. ស្យា.) សន្និសិន្នា សន្និបតិតា អនេកបរិយាយេន ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, ធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, សង្ឃស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ។ តេន ខោ បន សមយេន សីហោ សេនាបតិ និគណ្ឋសាវកោ តស្សំ បរិសាយំ និសិន្នោ ហោតិ។ អថ ខោ សីហស្ស សេនាបតិស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘និស្សំសយំ ខោ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ, តថា ហិមេ អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី សន្ថាគារេ សន្និសិន្នា សន្និបតិតា អនេកបរិយាយេន ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, ធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, សង្ឃស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ។ យំនូនាហំ តំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមេយ្យំ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធ’’ន្តិ។ អថ ខោ សីហោ សេនាបតិ យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុ’’ន្តិ។ ‘‘កិំ បន ត្វំ, សីហ, កិរិយវាទោ សមានោ អកិរិយវាទំ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សសិ? សមណោ ហិ, សីហ, គោតមោ អកិរិយវាទោ អកិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតី’’តិ។ អថ ខោ សីហស្ស សេនាបតិស្ស យោ អហោសិ គមិកាភិសង្ខារោ ភគវន្តំ ទស្សនាយ, សោ បដិប្បស្សម្ភិ។ ទុតិយម្បិ ខោ អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី សន្ធាគារេ សន្និសិន្នា សន្និបតិតា អនេកបរិយានេន ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, ធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, សង្ឃស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ សីហស្ស សេនាបតិស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘និស្សំសយំ ខោ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ, តថា ហិមេ អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី សន្ធាគារេ សន្និសិន្នា សន្និបតិតា អនេកបរិយាយេន ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, ធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, សង្ឃស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ។ យំនូនាហំ តំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមេយ្យំ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធ’’ន្តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ សីហោ សេនាបតិ យេន និគណ្ឋោ នាដបុត្តោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា និគណ្ឋំ នាដបុត្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុ’’ន្តិ។ ‘‘កិំ បន ត្វំ, សីហ, កិរិយវាទោ សមានោ អកិរិយវាទំ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សសិ? សមណោ ហិ, សីហ, គោតមោ អកិរិយវាទោ អកិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ , តេន ច សាវកេ វិនេតី’’តិ។ ទុតិយម្បិ ខោ សីហស្ស សេនាបតិស្ស យោ អហោសិ គមិកាភិសង្ខារោ ភគវន្តំ ទស្សនាយ, សោ បដិប្បស្សម្ភិ។ តតិយម្បិ ខោ អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី សន្ធាគារេ សន្និសិន្នា សន្និបតិតា អនេកបរិយាយេន ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, ធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, សង្ឃស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ។ តតិយម្បិ ខោ សីហស្ស សេនាបតិស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘និស្សំសយំ ខោ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ, តថា ហិមេ អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី សន្ធាគារេ សន្និសិន្នា សន្និបតិតា អនេកបរិយាយេន ពុទ្ធស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, ធម្មស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ, សង្ឃស្ស វណ្ណំ ភាសន្តិ។ កិញ្ហិ មេ ករិស្សន្តិ និគណ្ឋា អបលោកិតា វា អនបលោកិតា វា? យំនូនាហំ អនបលោកេត្វាវ និគណ្ឋេ តំ ភគវន្តំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមេយ្យំ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធ’’ន្តិ។
អថ ខោ សីហោ សេនាបតិ បញ្ចហិ រថសតេហិ ទិវា ទិវស្ស វេសាលិយា និយ្យាសិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ។ យាវតិកា យានស្ស ភូមិ, យានេន គន្ត្វា យានា បច្ចោរោហិត្វា បត្តិកោវ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ សីហោ សេនាបតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សុតំ មេ តំ, ភន្តេ, ‘អកិរិយវាទោ សមណោ គោតមោ អកិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតី’តិ។ យេ តេ, ភន្តេ, ឯវមាហំសុ ‘អកិរិយវាទោ សមណោ គោតមោ, អកិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតី’តិ។ កច្ចិ តេ, ភន្តេ, ភគវតោ វុត្តវាទិនោ, ន ច ភគវន្តំ អភូតេន អព្ភាចិក្ខន្តិ, ធម្មស្ស ចានុធម្មំ ព្យាករោន្តិ, ន ច កោចិ សហធម្មិកោ វាទានុវាទោ គារយ្ហំ ឋានំ អាគច្ឆតិ? អនព្ភក្ខាតុកាមា ហិ មយំ, ភន្តេ, ភគវន្ត’’ន្តិ។
២៩១. ‘‘អត្ថិ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – អកិរិយវាទោ សមណោ គោតមោ, អកិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។ អត្ថិ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – កិរិយវាទោ សមណោ គោតមោ កិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។ អត្ថិ, សីហ, បរិយាយោ យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ឧច្ឆេទវាទោ សមណោ គោតមោ ឧច្ឆេទាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។ អត្ថិ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ជេគុច្ឆី សមណោ គោតមោ, ជេគុច្ឆិតាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។ អត្ថិ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – វេនយិកោ សមណោ គោតមោ, វិនយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។ អត្ថិ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – តបស្សី សមណោ គោតមោ, តបស្សិតាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។ អត្ថិ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – អបគព្ភោ សមណោ គោតមោ, អបគព្ភតាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។ អត្ថិ, សីហ , បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – អស្សត្ថោ សមណោ គោតមោ, អស្សាសាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។
២៩២. ‘‘កតមោ ច, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – អកិរិយវាទោ សមណោ គោតមោ, អកិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ , តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ? អហញ្ហិ, សីហ, អកិរិយំ វទាមិ កាយទុច្ចរិតស្ស វចីទុច្ចរិតស្ស មនោទុច្ចរិតស្ស; អនេកវិហិតានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អកិរិយំ វទាមិ។ អយំ ខោ, សីហ, បរិយាយោ , យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – អកិរិយវាទោ សមណោ គោតមោ, អកិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។
‘‘កតមោ ច, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – កិរិយវាទោ សមណោ គោតមោ, កិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ? អហញ្ហិ, សីហ, កិរិយំ វទាមិ កាយសុចរិតស្ស វចីសុចរិតស្ស មនោសុចរិតស្ស, អនេកវិហិតានំ កុសលានំ ធម្មានំ កិរិយំ វទាមិ។ អយំ ខោ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – កិរិយវាទោ សមណោ គោតមោ, កិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។
‘‘កតមោ ច, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ឧច្ឆេទវាទោ សមណោ គោតមោ, ឧច្ឆេទាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ? អហញ្ហិ, សីហ, ឧច្ឆេទំ វទាមិ រាគស្ស ទោសស្ស មោហស្ស; អនេកវិហិតានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ ឧច្ឆេទំ វទាមិ។ អយំ ខោ , សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ឧច្ឆេទវាទោ សមណោ គោតមោ ឧច្ឆេទាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។
‘‘កតមោ ច, សីហ, បរិយាយោ យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ជេគុច្ឆី សមណោ គោតមោ, ជេគុច្ឆិតាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ? អហញ្ហិ, សីហ, ជិគុច្ឆាមិ កាយទុច្ចរិតេន វចីទុច្ចរិតេន មនោទុច្ចរិតេន; អនេកវិហិតានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយា ជិគុច្ឆាមិ។ អយំ ខោ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – ជេគុច្ឆី សមណោ គោតមោ, ជេគុច្ឆិតាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។
‘‘កតមោ ច, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – វេនយិកោ សមណោ គោតមោ, វិនយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ? អហញ្ហិ, សីហ, វិនយាយ ធម្មំ ទេសេមិ រាគស្ស ទោសស្ស មោហស្ស; អនេកវិហិតានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ វិនយាយ ធម្មំ ទេសេមិ។ អយំ ខោ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – វេនយិកោ សមណោ គោតមោ, វិនយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។
‘‘កតមោ ច, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – តបស្សី សមណោ គោតមោ, តបស្សិតាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ? តបនីយាហំ, សីហ, បាបកេ អកុសលេ ធម្មេ វទាមិ – កាយទុច្ចរិតំ វចីទុច្ចរិតំ មនោទុច្ចរិតំ។ យស្ស ខោ, សីហ, តបនីយា បាបកា អកុសលា ធម្មា បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវង្កតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា, តមហំ តបស្សីតិ វទាមិ។ តថាគតស្ស ខោ, សីហ, តបនីយា បាបកា អកុសលា ធម្មា បហីនា ឧច្ឆីន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា។ អយំ ខោ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ ‘‘តបស្សី សមណោ គោតមោ តបស្សិតាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតី’’តិ។
‘‘កតមោ ច, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – អបគព្ភោ សមណោ គោតមោ អបគព្ភតាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ? យស្ស ខោ, សីហ, អាយតិំ គព្ភសេយ្យា បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិ បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា, តមហំ អបគព្ភោតិ វទាមិ។ តថាគតស្ស ខោ, សីហ, អាយតិំ គព្ភសេយ្យា បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិ បហីនា ឧច្ឆិន្នមូលា តាលាវត្ថុកតា អនភាវំកតា អាយតិំ អនុប្បាទធម្មា។ អយំ ខោ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – អបគព្ភោ សមណោ គោតមោ, អបគព្ភតាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ។
‘‘កតមោ ច, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – អស្សត្ថោ សមណោ គោតមោ អស្សាសាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតីតិ? អហញ្ហិ, សីហ, អស្សត្ថោ បរមេន អស្សាសេន, អស្សាសាយ ធម្មំ ទេសេមិ, តេន ច សាវកេ វិនេមិ។ អយំ ខោ, សីហ, បរិយាយោ, យេន មំ បរិយាយេន សម្មា វទមានោ វទេយ្យ – អស្សត្ថោ សមណោ គោតមោ អស្សាសាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតី’’តិ។
២៩៣. ឯវំ វុត្តេ សីហោ សេនាបតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ…បេ.… ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។ ‘‘អនុវិច្ចការំ អនុវិជ្ជការំ (ក.) ខោ, សីហ, ករោហិ; អនុវិច្ចការោ តុម្ហាទិសានំ ញាតមនុស្សានំ សាធុ ហោតី’’តិ។ ‘‘ឥមិនាបាហំ, ភន្តេ, ភគវតោ ភិយ្យោសោមត្តាយ អត្តមនោ អភិរទ្ធោ, យំ មំ ភគវា ឯវមាហ – ‘អនុវិច្ចការំ ខោ, សីហ, ករោហិ; អនុវិច្ចការោ តុម្ហាទិសានំ ញាតមនុស្សានំ សាធុ ហោតី’តិ។ មមញ្ហិ, ភន្តេ, អញ្ញតិត្ថិយា សាវកំ លភិត្វា កេវលកប្បំ វេសាលិំ បដាកំ បរិហរេយ្យុំ – ‘សីហោ ខោ អម្ហាកំ សេនាបតិ សាវកត្តំ ឧបគតោ’តិ។ អថ ច បន មំ ភគវា ឯវមាហ – ‘អនុវិច្ចការំ ខោ, សីហ, ករោហិ; អនុវិច្ចការោ តុម្ហាទិសានំ ញាតមនុស្សានំ សាធុ ហោតី’តិ។ ឯសាហំ, ភន្តេ, ទុតិយម្បិ ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។ ‘‘ទីឃរត្តំ ខោ តេ, សីហ, និគណ្ឋានំ ឱបានភូតំ កុលំ, យេន នេសំ ឧបគតានំ បិណ្ឌកំ ទាតព្ពំ មញ្ញេយ្យាសី’’តិ។ ‘‘ឥមិនាបាហំ, ភន្តេ, ភគវតោ ភិយ្យោសោមត្តាយ អត្តមនោ អភិរទ្ធោ, យំ មំ ភគវា ឯវមាហ – ‘ទីឃរត្តំ ខោ តេ, សីហ, និគណ្ឋានំ ឱបានភូតំ កុលំ, យេន នេសំ ឧបគតានំ បិណ្ឌកំ ទាតព្ពំ មញ្ញេយ្យាសី’តិ។ សុតំ មេ តំ, ភន្តេ, សមណោ គោតមោ ឯវមាហ – ‘មយ្ហមេវ ទានំ ទាតព្ពំ, ន អញ្ញេសំ ទានំ ទាតព្ពំ; មយ្ហមេវ សាវកានំ ទានំ ទាតព្ពំ, ន អញ្ញេសំ សាវកានំ ទានំ ទាតព្ពំ ; មយ្ហមេវ ទិន្នំ មហប្ផលំ, ន អញ្ញេសំ ទិន្នំ មហប្ផលំ; មយ្ហមេវ សាវកានំ ទិន្នំ មហប្ផលំ, ន អញ្ញេសំ សាវកានំ ទិន្នំ មហប្ផល’ន្តិ។ អថ ច បន មំ ភគវា និគណ្ឋេសុបិ ទានេ សមាទបេតិ។ អបិ ច, ភន្តេ, មយមេត្ថ កាលំ ជានិស្សាម។ ឯសាហំ, ភន្តេ, តតិយម្បិ ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមិ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គត’’ន្តិ។
អថ ខោ ភគវា សីហស្ស សេនាបតិស្ស អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ, សេយ្យថិទំ – ទានកថំ…បេ.… អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ សីហោ សេនាបតិ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។
២៩៤. អថ ខោ សីហោ សេនាបតិ អញ្ញតរំ បុរិសំ អាណាបេសិ – ‘‘គច្ឆ, ភណេ, បវត្តមំសំ ជានាហី’’តិ។ អថ ខោ សីហោ សេនាបតិ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភន្តេ, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន សីហស្ស សេនាបតិស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។
តេន ខោ បន សមយេន សម្ពហុលា និគណ្ឋា វេសាលិយំ រថិកាយ រថិកំ សិង្ឃាដកេន សិង្ឃាដកំ ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទន្តិ – ‘‘អជ្ជ សីហេន សេនាបតិនា ថូលំ បសុំ វធិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស ភត្តំ កតំ, តំ សមណោ គោតមោ ជានំ ឧទ្ទិស្សកតំ មំសំ បរិភុញ្ជតិ បដិច្ចកម្ម’’ន្តិ។ អថ ខោ អញ្ញតរោ បុរិសោ យេន សីហោ សេនាបតិ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា សីហស្ស សេនាបតិស្ស ឧបកណ្ណកេ អារោចេសិ ‘‘យគ្ឃេ, ភន្តេ, ជានេយ្យាសិ, ឯតេ សម្ពហុលា និគណ្ឋា វេសាលិយំ រថិកាយ រថិកំ សិង្ឃាដកេន សិង្ឃាដកំ ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទន្តិ – ‘អជ្ជ សីហេន សេនាបតិនា ថូលំ បសុំ វធិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស ភត្តំ កតំ, តំ សមណោ គោតមោ ជានំ ឧទ្ទិស្សកតំ មំសំ បរិភុញ្ជតិ បដិច្ចកម្ម’’’ន្តិ។ ‘‘អលំ អយ្យោ, ទីឃរត្តម្បិ តេ អាយស្មន្តា អវណ្ណកាមា ពុទ្ធស្ស, អវណ្ណកាមា ធម្មស្ស, អវណ្ណកាមា សង្ឃស្ស; ន ច បន តេ អាយស្មន្តា ជិរិទន្តិ តំ ភគវន្តំ អសតា តុច្ឆា មុសា អភូតេន អព្ភាចិក្ខន្តា; ន ច មយំ ជីវិតហេតុបិ សញ្ចិច្ច បាណំ ជីវិតា វោរោបេយ្យាមា’’តិ។ អថ ខោ សីហោ សេនាបតិ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ សីហំ សេនាបតិំ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ជា នំ ឧទ្ទិស្សកតំ មំសំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តិកោដិបរិសុទ្ធំ មច្ឆមំសំ – អទិដ្ឋំ អស្សុតំ អបរិសង្កិត’’ន្តិ។
សីហសេនាបតិវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៧៩. កប្បិយភូមិអនុជាននា
២៩៥. តេន ខោ បន សមយេន វេសាលី សុភិក្ខា ហោតិ សុសស្សា សុលភបិណ្ឌា, សុករា ឧញ្ឆេន បគ្គហេន យាបេតុំ។ អថ ខោ ភគវតោ រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ – ‘‘យានិ តានិ មយា ភិក្ខូនំ អនុញ្ញាតានិ ទុព្ភិក្ខេ ទុស្សស្សេ ទុល្លភបិណ្ឌេ អន្តោ វុដ្ឋំ អន្តោ បក្កំ សាមំ បក្កំ ឧគ្គហិតបដិគ្គហិតកំ តតោ នីហដំ បុរេភត្តំ បដិគ្គហិតំ វនដ្ឋំ បោក្ខរដ្ឋំ, អជ្ជាបិ នុ ខោ តានិ ភិក្ខូ បរិភុញ្ជន្តី’’តិ។ អថ ខោ ភគវា សាយន្ហសមយំ បដិសល្លានា វុដ្ឋិតោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘យានិ តានិ, អានន្ទ, មយា ភិក្ខូនំ អនុញ្ញាតានិ ទុព្ភិក្ខេ ទុស្សស្សេ ទុល្លភបិណ្ឌេ អន្តោ វុដ្ឋំ អន្តោ បក្កំ សាមំ បក្កំ ឧគ្គហិតបដិគ្គហិតកំ តតោ នីហដំ បុរេភត្តំ បដិគ្គហិតំ វនដ្ឋំ បោក្ខរដ្ឋំ, អជ្ជាបិ នុ ខោ តានិ ភិក្ខូ បរិភុញ្ជន្តី’’តិ? ‘‘បរិភុញ្ជន្តិ ភគវា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘យានិ តានិ, ភិក្ខវេ, មយា ភិក្ខូនំ អនុញ្ញាតានិ ទុព្ភិក្ខេ ទុស្សស្សេ ទុល្លភបិណ្ឌេ អន្តោ វុដ្ឋំ អន្តោ បក្កំ សាមំ បក្កំ ឧគ្គហិតបដិគ្គហិតកំ តតោ នីហដំ បុរេភត្តំ បដិគ្គហិតំ វនដ្ឋំ បោក្ខរដ្ឋំ, តានាហំ អជ្ជតគ្គេ បដិក្ខិបាមិ។ ន, ភិក្ខវេ, អន្តោ វុដ្ឋំ អន្តោ បក្កំ សាមំ បក្កំ ឧគ្គហិតបដិគ្គហិតកំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ន ច, ភិក្ខវេ, តតោ នីហដំ បុរេភត្តំ បដិគ្គហិតំ វនដ្ឋំ បោក្ខរដ្ឋំ ភុត្តាវិនា បវារិតេន អនតិរិត្តំ បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, យថាធម្មោ ការេតព្ពោ’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន ជានបទា មនុស្សា ពហុំ លោណម្បិ, តេលម្បិ, តណ្ឌុលម្បិ, ខាទនីយម្បិ សកដេសុ អារោបេត្វា ពហារាមកោដ្ឋកេ សកដបរិវដ្ដំ ករិត្វា អច្ឆន្តិ – យទា បដិបាដិំ លភិស្សាម, តទា ភត្តំ ករិស្សាមាតិ។ មហា ច មេឃោ ឧគ្គតោ ហោតិ។ អថ ខោ តេ មនុស្សា យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិំសុ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោចុំ – ‘‘ឥធ, ភន្តេ អានន្ទ, ពហុំ លោណម្បិ, តេលម្បិ, តណ្ឌុលម្បិ, ខាទនីយម្បិ សកដេសុ អារោបិតា តិដ្ឋន្តិ, មហា ច មេឃោ ឧគ្គតោ ; កថំ នុ ខោ, ភន្តេ អានន្ទ, បដិបជ្ជិតព្ព’’ន្តិ? អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ ‘‘តេន ហានន្ទ, សង្ឃោ បច្ចន្តិមំ វិហារំ កប្បិយភូមិំ សម្មន្និត្វា តត្ថ វាសេតុ, យំ សង្ឃោ អាកង្ខតិ វិហារំ វា អឌ្ឍយោគំ វា បាសាទំ វា ហម្មិយំ វា គុហំ វា។ ឯវញ្ច បន, ភិក្ខវេ, សម្មន្និតព្ពា។ ព្យត្តេន ភិក្ខុនា បដិពលេន សង្ឃោ ញាបេតព្ពោ –
‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ វិហារំ កប្បិយភូមិំ សម្មន្នេយ្យ, ឯសា ញត្តិ។
‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ។ សង្ឃោ ឥត្ថន្នាមំ វិហារំ កប្បិយភូមិំ សម្មន្នតិ ។ យស្សាយស្មតោ ខមតិ ឥត្ថន្នាមស្ស វិហារស្ស កប្បិយភូមិយា សម្មុតិ, សោ តុណ្ហស្ស; យស្ស នក្ខមតិ, សោ ភាសេយ្យ។
‘‘សម្មតោ សង្ឃេន ឥត្ថន្នាមោ វិហារោ កប្បិយភូមិ។ ខមតិ សង្ឃស្ស, តស្មា តុណ្ហី, ឯវមេតំ ធារយាមី’’តិ។
តេន ខោ បន សមយេន មនុស្សា តត្ថេវ សម្មុតិយា សម្មតិកាយ (ស្យា.) កប្បិយភូមិយា យាគុយោ បចន្តិ, ភត្តានិ បចន្តិ, សូបានិ សម្បាទេន្តិ, មំសានិ កោដ្ដេន្តិ, កដ្ឋានិ ផាលេន្តិ។ អស្សោសិ ខោ ភគវា រត្តិយា បច្ចូសសមយំ បច្ចុដ្ឋាយ ឧច្ចាសទ្ទំ មហាសទ្ទំ កាកោរវសទ្ទំ, សុត្វាន អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាមន្តេសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ សោ, អានន្ទ, ឧច្ចាសទ្ទោ មហាសទ្ទោ កាកោរវសទ្ទោ’’តិ? ‘‘ឯតរហិ, ភន្តេ, មនុស្សា តត្ថេវ សម្មុតិយា កប្បិយភូមិយា យាគុយោ បចន្តិ, ភត្តានិ បចន្តិ, សូបានិ សម្បាទេន្តិ, មំសានិ កោដ្ដេន្តិ, កដ្ឋានិ ផាលេន្តិ។ សោ ឯសោ, ភគវា, ឧច្ចាសទ្ទោ មហាសទ្ទោ កាកោរវសទ្ទោ’’តិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘ន, ភិក្ខវេ, សម្មុតិ សម្មតិកា (ស្យា.) កប្បិយភូមិ បរិភុញ្ជិតព្ពា។ យោ បរិភុញ្ជេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, តិស្សោ កប្បិយភូមិយោ – ឧស្សាវនន្តិកំ គោនិសាទិកំ គហបតិ’’ន្តិ។
តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា យសោជោ គិលានោ ហោតិ។ តស្សត្ថាយ ភេសជ្ជានិ អាហរិយន្តិ។ តានិ ភិក្ខូ ពហិ វាសេន្តិ។ ឧក្កបិណ្ឌិកាបិ ខាទន្តិ, ចោរាបិ ហរន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ អនុជានាមិ , ភិក្ខវេ, សម្មុតិំ កប្បិយភូមិំ បរិភុញ្ជិតុំ ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ចតស្សោ កប្បិយភូមិយោ – ឧស្សាវនន្តិកំ គោនិសាទិកំ គហបតិំ សម្មុតិន្តិ។
កប្បិយភូមិអនុជាននា និដ្ឋិតា។
សីហភាណវារោ និដ្ឋិតោ ចតុត្ថោ។
១៨០. មេណ្ឌកគហបតិវត្ថុ
២៩៦. តេន ខោ បន សមយេន ភទ្ទិយនគរេ មេណ្ឌកោ គហបតិ បដិវសតិ។ តស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ ហោតិ – សីសំ នហាយិត្វា ធញ្ញាគារំ សម្មជ្ជាបេត្វា ពហិទ្វារេ និសីទតិ, អន្តលិក្ខា ធញ្ញស្ស ធារា ឱបតិត្វា ធញ្ញាគារំ បូរេតិ។ ភរិយាយ ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ ហោតិ – ឯកំយេវ អាឡ្ហកថាលិកំ ឧបនិសីទិត្វា ឯកញ្ច សូបភិញ្ជនកំ សូបភិញ្ជរកំ (សី.) ទាសកម្មករបោរិសំ ភត្តេន បរិវិសតិ, ន តាវ តំ ខិយ្យតិ ខីយតិ (សី. ស្យា.) យាវ សា ន វុដ្ឋាតិ។ បុត្តស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ ហោតិ – ឯកំយេវ សហស្សថវិកំ គហេត្វា ទាសកម្មករបោរិសស្ស ឆមាសិកំ វេតនំ ទេតិ, ន តាវ តំ ខិយ្យតិ យាវស្ស ហត្ថគតា។ សុណិសាយ ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ ហោតិ – ឯកំយេវ ចតុទោណិកំ បិដកំ ឧបនិសីទិត្វា ទាសកម្មករបោរិសស្ស ឆមាសិកំ ភត្តំ ទេតិ, ន តាវ តំ ខិយ្យតិ យាវ សា ន វុដ្ឋាតិ។ ទាសស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ ហោតិ – ឯកេន នង្គលេន កសន្តស្ស សត្ត សីតាយោ គច្ឆន្តិ។
អស្សោសិ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ – ‘‘អម្ហាកំ កិរ វិជិតេ ភទ្ទិយនគរេ មេណ្ឌកោ គហបតិ បដិវសតិ។ តស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ – សីសំ នហាយិត្វា ធញ្ញាគារំ សម្មជ្ជាបេត្វា ពហិទ្វារេ និសីទតិ, អន្តលិក្ខា ធញ្ញស្ស ធារា ឱបតិត្វា ធញ្ញាគារំ បូរេតិ។ ភរិយាយ ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ – ឯកំយេវ អាឡ្ហកថាលិកំ ឧបនិសីទិត្វា ឯកញ្ច សូបភិញ្ជនកំ ទាសកម្មករបោរិសំ ភត្តេន បរិវិសតិ, ន តាវ តំ ខិយ្យតិ យាវ សា ន វុដ្ឋាតិ។ បុត្តស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ – ឯកំយេវ សហស្សថវិកំ គហេត្វា ទាសកម្មករបោរិសស្ស ឆមាសិកំ វេតនំ ទេតិ, ន តាវ តំ ខិយ្យតិ យាវស្ស ហត្ថគតា។ សុណិសាយ ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ – ឯកំយេវ ចតុទោណិកំ បិដកំ ឧបនិសីទិត្វា ទាសកម្មករបោរិសស្ស ឆមាសិកំ ភត្តំ ទេតិ, ន តាវ តំ ខិយ្យតិ យាវ សា ន វុដ្ឋាតិ។ ទាសស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ – ឯកេន នង្គលេន កសន្តស្ស សត្ត សីតាយោ គច្ឆន្តី’’តិ។ អថ ខោ រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ អញ្ញតរំ សព្ពត្ថកំ មហាមត្តំ អាមន្តេសិ – ‘‘អម្ហាកំ កិរ, ភណេ, វិជិតេ ភទ្ទិយនគរេ មេណ្ឌកោ គហបតិ បដិវសតិ។ តស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ – សីសំ នហាយិត្វា ធញ្ញាគារំ សម្មជ្ជាបេត្វា ពហិទ្វារេ និសីទតិ, អន្តលិក្ខា ធញ្ញស្ស ធារា ឱបតិត្វា ធញ្ញាគារំ បូរេតិ។ ភរិយាយ…បេ.… បុត្តស្ស… សុណិសាយ… ទាសស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ, ឯកេន នង្គលេន កសន្តស្ស សត្ត សីតាយោ គច្ឆន្តីតិ។ គច្ឆ, ភណេ, ជានាហិ។ យថា មយា សាមំ ទិដ្ឋោ, ឯវំ តវ ទិដ្ឋោ ភវិស្សតី’’តិ។
២៩៧. ឯវំ , ទេវាតិ ខោ សោ មហាមត្តោ រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស បដិស្សុណិត្វា ចតុរង្គិនិយា សេនាយ យេន ភទ្ទិយំ តេន បាយាសិ។ អនុបុព្ពេន យេន ភទ្ទិយំ យេន មេណ្ឌកោ គហបតិ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មេណ្ឌកំ គហបតិំ ឯតទវោច – ‘‘អហញ្ហិ, គហបតិ, រញ្ញា អាណត្តោ ‘អម្ហាកំ កិរ, ភណេ, វិជិតេ ភទ្ទិយនគរេ មេណ្ឌកោ គហបតិ បដិវសតិ, តស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ, សីសំ នហាយិត្វា…បេ.… ភរិយាយ… បុត្តស្ស… សុណិសាយ… ទាសស្ស ឯវរូបោ ឥទ្ធានុភាវោ, ឯកេន នង្គលេន កសន្តស្ស សត្ត សីតាយោ គច្ឆន្តី’តិ, គច្ឆ, ភណេ, ជានាហិ។ យថា មយា សាមំ ទិដ្ឋោ, ឯវំ តវ ទិដ្ឋោ ភវិស្សតី’តិ។ បស្សាម តេ, គហបតិ, ឥទ្ធានុភាវ’’ន្តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ សីសំ នហាយិត្វា ធញ្ញាគារំ សម្មជ្ជាបេត្វា ពហិទ្វារេ និសីទិ, អន្តលិក្ខា ធញ្ញស្ស ធារា ឱបតិត្វា ធញ្ញាគារំ បូរេសិ។ ‘‘ទិដ្ឋោ តេ, គហបតិ, ឥទ្ធានុភាវោ។ ភរិយាយ តេ ឥទ្ធានុភាវំ បស្សិស្សាមា’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ភរិយំ អាណាបេសិ – ‘‘តេន ហិ ចតុរង្គិនិំ សេនំ ភត្តេន បរិវិសា’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកស្ស គហបតិស្ស ភរិយា ឯកំយេវ អាឡ្ហកថាលិកំ ឧបនិសីទិត្វា ឯកញ្ច សូបភិញ្ជនកំ ចតុរង្គិនិំ សេនំ ភត្តេន បរិវិសិ, ន តាវ តំ ខិយ្យតិ, យាវ សា ន វុដ្ឋាតិ។ ‘‘ទិដ្ឋោ តេ, គហបតិ, ភរិយាយបិ ឥទ្ធានុភាវោ។ បុត្តស្ស តេ ឥទ្ធានុភាវំ បស្សិស្សាមា’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ បុត្តំ អាណាបេសិ – ‘‘តេន ហិ ចតុរង្គិនិយា សេនាយ ឆមាសិកំ វេតនំ ទេហី’’តិ ។ អថ ខោ មេណ្ឌកស្ស គហបតិស្ស បុត្តោ ឯកំយេវ សហស្សថវិកំ គហេត្វា ចតុរង្គិនិយា សេនាយ ឆមាសិកំ វេតនំ អទាសិ, ន តាវ តំ ខិយ្យតិ, យាវស្ស ហត្ថគតា។ ‘‘ទិដ្ឋោ តេ, គហបតិ, បុត្តស្សបិ ឥទ្ធានុភាវោ។ សុណិសាយ តេ ឥទ្ធានុភាវំ បស្សិស្សាមា’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ សុណិសំ អាណាបេសិ – ‘‘តេន ហិ ចតុរង្គិនិយា សេនាយ ឆមាសិកំ ភត្តំ ទេហី’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកស្ស គហបតិស្ស សុណិសា ឯកំយេវ ចតុទោណិកំ បិដកំ ឧបនិសីទិត្វា ចតុរង្គិនិយា សេនាយ ឆមាសិកំ ភត្តំ អទាសិ, ន តាវ តំ ខិយ្យតិ យាវ សា ន វុដ្ឋាតិ។ ‘‘ទិដ្ឋោ តេ, គហបតិ, សុណិសាយបិ ឥទ្ធានុភាវោ។ ទាសស្ស តេ ឥទ្ធានុភាវំ បស្សិស្សាមា’’តិ។ ‘‘មយ្ហំ ខោ, សាមិ, ទាសស្ស ឥទ្ធានុភាវោ ខេត្តេ បស្សិតព្ពោ’’តិ។ ‘‘អលំ, គហបតិ, ទិដ្ឋោ តេ ទាសស្សបិ ឥទ្ធានុភាវោ’’តិ។ អថ ខោ សោ មហាមត្តោ ចតុរង្គិនិយា សេនាយ បុនទេវ រាជគហំ បច្ចាគញ្ឆិ។ យេន រាជា មាគធោ សេនិយោ ពិម្ពិសារោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។
២៩៨. អថ ខោ ភគវា វេសាលិយំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន ភទ្ទិយំ តេន ចារិកំ បក្កាមិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន ភទ្ទិយំ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា ភទ្ទិយេ វិហរតិ ជាតិយា វនេ។ អស្សោសិ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ – ‘‘សមណោ ខលុ ភោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ ភទ្ទិយំ អនុប្បត្តោ ភទ្ទិយេ វិហរតិ ជាតិយា វនេ។ តំ ខោ បន ភគវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’ ភគវាតិ (ក.)។ សោ ឥមំ លោកំ សទេវកំ សមារកំ សព្រហ្មកំ សស្សមណព្រាហ្មណិំ បជំ សទេវមនុស្សំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេតិ។ សោ ធម្មំ ទេសេតិ អាទិកល្យាណំ មជ្ឈេកល្យាណំ បរិយោសានកល្យាណំ សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ បកាសេតិ។ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ភទ្រានិ ភទ្រានិ យានានិ យោជាបេត្វា ភទ្រំ ភទ្រំ យានំ អភិរុហិត្វា ភទ្រេហិ ភទ្រេហិ យានេហិ ភទ្ទិយា និយ្យាសិ ភគវន្តំ ទស្សនាយ។ អទ្ទសំសុ ខោ សម្ពហុលា តិត្ថិយា មេណ្ឌកំ គហបតិំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ, ទិស្វាន មេណ្ឌកំ គហបតិំ ឯតទវោចុំ – ‘‘កហំ ត្វំ, គហបតិ, គច្ឆសី’’តិ? ‘‘គច្ឆាមហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ឥទំ បទំ សី. ស្យា. បោត្ថកេសុ នត្ថិ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយា’’តិ។ ‘‘កិំ បន ត្វំ, គហបតិ, កិរិយវាទោ សមានោ អកិរិយវាទំ សមណំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិស្សសិ? សមណោ ហិ, គហបតិ, គោតមោ អកិរិយវាទោ អកិរិយាយ ធម្មំ ទេសេតិ, តេន ច សាវកេ វិនេតី’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកស្ស គហបតិស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘និស្សំសយំ, ខោ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ, យថយិមេ តិត្ថិយា ឧសូយន្តី’’តិ។ យាវតិកា យានស្ស ភូមិ, យានេន គន្ត្វា យានា បច្ចោរោហិត្វា បត្តិកោវ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នស្ស ខោ មេណ្ឌកស្ស គហបតិស្ស ភគវា អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ, សេយ្យថិទំ – ទានកថំ…បេ.… អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ…បេ.… ឧបាសកំ មំ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតំ សរណំ គតំ ។ អធិវាសេតុ ច មេ, ភន្តេ, ភគវា ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។
អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភន្តេ, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន មេណ្ឌកស្ស គហបតិស្ស និវេសនំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ អថ ខោ មេណ្ឌកស្ស គហបតិស្ស ភរិយា ច បុត្តោ ច សុណិសា ច ទាសោ ច យេន ភគវា តេនុបសង្កមិំសុ , ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិំសុ។ តេសំ ភគវា អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ, សេយ្យថិទំ – ទានកថំ…បេ.… អបរប្បច្ចយា សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោចុំ – ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ…បេ.… ឯតេ មយំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាម ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ច។ ឧបាសកេ នោ ភគវា ធារេតុ អជ្ជតគ្គេ បាណុបេតេ សរណំ គតេ’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘យាវ, ភន្តេ, ភគវា ភទ្ទិយេ វិហរតិ តាវ អហំ ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស ធុវភត្តេនា’’តិ។ អថ ខោ ភគវា មេណ្ឌកំ គហបតិំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។
មេណ្ឌកគហបតិវត្ថ និដ្ឋិតំ។
១៨១. បញ្ចគោរសាទិអនុជាននា
២៩៩. អថ ខោ ភគវា ភទ្ទិយេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា មេណ្ឌកំ គហបតិំ អនាបុច្ឆា យេន អង្គុត្តរាបោ តេន ចារិកំ បក្កាមិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ អស្សោសិ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ – ‘‘ភគវា កិរ យេន អង្គុត្តរាបោ តេន ចារិកំ បក្កន្តោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហី’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ទាសេ ច កម្មករេ ច អាណាបេសិ – ‘‘តេន ហិ, ភណេ, ពហុំ លោណម្បិ, តេលម្បិ, តណ្ឌុលម្បិ, ខាទនីយម្បិ សកដេសុ អារោបេត្វា អាគច្ឆថ, អឌ្ឍតេលសានិ ច គោបាលកសតានិ អឌ្ឍតេលសានិ ច ធេនុសតានិ អាទាយ អាគច្ឆន្តុ, យត្ថ ភគវន្តំ បស្សិស្សាម តត្ថ តរុណេន ធារុណ្ហេន (សី. ស្យា.) ខីរេន ភោជេស្សាមា’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ភគវន្តំ អន្តរាមគ្គេ កន្តារេ សម្ភាវេសិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។
អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភន្តេ, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន មេណ្ឌកស្ស គហបតិស្ស បរិវេសនា តេនុបសង្កមិ ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ អឌ្ឍតេលសានិ គោបាលកសតានិ អាណាបេសិ – ‘‘តេនហិ, ភណេ, ឯកមេកំ ធេនុំ គហេត្វា ឯកមេកស្ស ភិក្ខុនោ ឧបតិដ្ឋថ តរុណេន ខីរេន ភោជេស្សាមា’’តិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេសិ សម្បវារេសិ, តរុណេន ច ខីរេន។ ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ខីរំ ន បដិគ្គណ្ហន្តិ។ បដិគ្គណ្ហថ, ភិក្ខវេ, បរិភុញ្ជថាតិ។ អថ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា តរុណេន ច ខីរេន ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ មេណ្ឌកោ គហបតិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សន្តិ, ភន្តេ, មគ្គា កន្តារា, អប្បោទកា អប្បភក្ខា, ន សុករា អបាថេយ្យេន គន្តុំ។ សាធុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខូនំ បាថេយ្យំ អនុជានាតូ’’តិ។ អថ ខោ ភគវា មេណ្ឌកំ គហបតិំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បញ្ច គោរសេ – ខីរំ, ទធិំ, តក្កំ, នវនីតំ, សប្បិំ។ សន្តិ, ភិក្ខវេ, មគ្គា កន្តារា អប្បោទកា អប្បភក្ខា, ន សុករា អបាថេយ្យេន គន្តុំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បាថេយ្យំ បរិយេសិតុំ តណ្ឌុលោ តណ្ឌុលត្ថិកេន, មុគ្គោ មុគ្គត្ថិកេន, មាសោ មាសត្ថិកេន, លោណំ លោណត្ថិកេន , គុឡោ គុឡត្ថិកេន, តេលំ តេលត្ថិកេន, សប្បិ សប្បិត្ថិកេន។ សន្តិ, ភិក្ខវេ, មនុស្សា, សទ្ធា បសន្នា, តេ កប្បិយការកានំ ហត្ថេ ហិរញ្ញំ ឧបនិក្ខិបន្តិ – ‘ឥមិនា អយ្យស្ស យំ កប្បិយំ តំ ទេថា’តិ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, យំ តតោ កប្បិយំ តំ សាទិតុំ; ន ត្វេវាហំ, ភិក្ខវេ, កេនចិ បរិយាយេន ជាតរូបរជតំ សាទិតព្ពំ បរិយេសិតព្ពន្តិ វទាមី’’តិ។
បញ្ចគោរសាទិអនុជាននា និដ្ឋិតា។
១៨២. កេណិយជដិលវត្ថុ
៣០០. ម. និ. ២.៣៩៦ អាទយោ; សុ. និ. សេលសុត្តម្បិ បស្សិតព្ពំ អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន អាបណំ តទវសរិ។ អស្សោសិ ខោ កេណិយោ ជដិលោ – ‘‘សមណោ ខលុ ភោ គោតមោ សក្យបុត្តោ សក្យកុលា បព្ពជិតោ អាបណំ អនុប្បត្តោ, តំ ខោ បន ភវន្តំ គោតមំ ឯវំ កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គតោ…បេ.… សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’តិ។ អថ ខោ កេណិយស្ស ជដិលស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ អហំ សមណស្ស គោតមស្ស ហរាបេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ កេណិយស្ស ជដិលស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘យេបិ ខោ តេ ព្រាហ្មណានំ អយំ បាឋោ ទី. និ. ១.២៨៥, ៥២៦, ៥៣៦; ម. និ. ២.៤២៧; អ. និ. ៥.១៩១-១៩២ អាទយោ បុព្ពកា ឥសយោ មន្តានំ កត្តារោ មន្តានំ បវត្តារោ, យេសមិទំ ឯតរហិ ព្រាហ្មណា បោរាណំ មន្តបទំ គីតំ បវុត្តំ សមិហិតំ, តទនុគាយន្តិ តទនុភាសន្តិ, ភាសិតមនុភាសន្តិ, វាចិតមនុវាចេន្តិ, សេយ្យថិទំ – អដ្ឋកោ វាមកោ វាមទេវោ វេស្សាមិត្តោ យមតគ្គិ យមទគ្គិ (ក.) អង្គីរសោ ភារទ្វាជោ វាសេដ្ឋោ កស្សបោ ភគុ អយំ បាឋោ ទី. និ. ១.២៨៥, ៥២៦, ៥៣៦; ម. និ. ២.៤២៧; អ. និ. ៥.១៩១-១៩២ អាទយោ, រត្តូបរតា វិរតា វិកាលភោជនា, តេ ឯវរូបានិ បានានិ សាទិយិំសុ។ សមណោបិ គោតមោ រត្តូបរតោ វិរតោ វិកាលភោជនា, អរហតិ សមណោបិ គោតមោ ឯវរូបានិ បានានិ សាទិយិតុ’’ន្តិ បហូតំ បានំ បដិយាទាបេត្វា កាជេហិ គាហាបេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ; សម្មោទនីយំ កថំ សារណីយំ វីតិសារេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតោ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘បដិគ្គណ្ហាតុ មេ ភវំ គោតមោ បាន’’ន្តិ។ តេន ហិ, កេណិយ, ភិក្ខូនំ ទេហីតិ។ អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភិក្ខូនំ ទេតិ។ ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ន បដិគ្គណ្ហន្តិ។ បដិគ្គណ្ហថ, ភិក្ខវេ, បរិភុញ្ជថាតិ។ អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បហូតេហិ បានេហិ សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ធោតហត្ថំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ កេណិយំ ជដិលំ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិ សមាទបេសិ សមុត្តេជេសិ សម្បហំសេសិ។ អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវតា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សិតោ សមាទបិតោ សមុត្តេជិតោ សម្បហំសិតោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អធិវាសេតុ មេ ភវំ គោតមោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ មហា ខោ, កេណិយ, ភិក្ខុសង្ឃោ អឌ្ឍតេលសានិ ភិក្ខុសតានិ, ត្វញ្ច ព្រាហ្មណេសុ អភិប្បសន្នោតិ។ ទុតិយម្បិ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កិញ្ចាបិ ខោ, ភោ គោតម, មហា ភិក្ខុសង្ឃោ អឌ្ឍតេលសានិ ភិក្ខុសតានិ, អហញ្ច ព្រាហ្មណេសុ អភិប្បសន្នោ, អធិវាសេតុ មេ ភវំ គោតមោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ មហា ខោ, កេណិយ, ភិក្ខុសង្ឃោ អឌ្ឍតេលសានិ ភិក្ខុសតានិ, ត្វញ្ច ព្រាហ្មណេសុ អភិប្បសន្នោតិ ។ តតិយម្បិ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កិញ្ចាបិ ខោ, ភោ គោតម, មហា ភិក្ខុសង្ឃោ អឌ្ឍតេលសានិ ភិក្ខុសតានិ, អហញ្ច ព្រាហ្មណេសុ អភិប្បសន្នោ, អធិវាសេតុ ភវំ គោតមោ ស្វាតនាយ ភត្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេនា’’តិ។ អធិវាសេសិ ភគវា តុណ្ហីភាវេន។ អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ភគវតោ អធិវាសនំ វិទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, អដ្ឋ បានានិ – អម្ពបានំ ជម្ពុបានំ ចោចបានំ មោចបានំ មធូកបានំ មធុបានំ (សី. ស្យា.) មុទ្ទិកបានំ សាលូកបានំ ផារុសកបានំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ ផលរសំ ឋបេត្វា ធញ្ញផលរសំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ បត្តរសំ ឋបេត្វា ឌាករសំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ បុប្ផរសំ ឋបេត្វា មធូកបុប្ផរសំ។ អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, ឧច្ឆុរស’’ន្តិ។
អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន សកេ អស្សមេ បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ កាលំ អារោចាបេសិ – ‘‘កាលោ, ភោ គោតម, និដ្ឋិតំ ភត្ត’’ន្តិ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ យេន កេណិយស្ស ជដិលស្ស អស្សមោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន។ អថ ខោ កេណិយោ ជដិលោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បណីតេន ខាទនីយេន ភោជនីយេន សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ កេណិយំ ជដិលំ ភគវា ឥមាហិ គាថាហិ អនុមោទិ –
‘‘អគ្គិហុត្តមុខា យញ្ញា, សាវិត្តី ឆន្ទសោ មុខំ;
រាជា មុខំ មនុស្សានំ, នទីនំ សាគរោ មុខំ។
‘‘នក្ខត្តានំ មុខំ ចន្ទោ, អាទិច្ចោ តបតំ មុខំ;
បុញ្ញំ អាកង្ខមានានំ សង្ឃោ, វេ យជតំ មុខ’’ន្តិ។
អថ ខោ ភគវា កេណិយំ ជដិលំ ឥមាហិ គាថាហិ អនុមោទិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។
កេណិយជដិលវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៨៣. រោជមល្លវត្ថុ
៣០១. អថ ខោ ភគវា អាបណេ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន កុសិនារា តេន ចារិកំ បក្កាមិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ អស្សោសុំ ខោ កោសិនារកា មល្លា – ‘‘ភគវា កិរ កុសិនារំ អាគច្ឆតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហី’’តិ។ តេ សង្គរំ សង្ករំ (ក.) អកំសុ – ‘‘យោ ភគវតោ បច្ចុគ្គមនំ ន ករិស្សតិ, បញ្ចសតានិស្ស ទណ្ឌោ’’តិ។ តេន ខោ បន សមយេន រោជោ មល្លោ អាយស្មតោ អានន្ទស្ស សហាយោ ហោតិ។ អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន កុសិនារា តទវសរិ។ អថ ខោ កោសិនារកា មល្លា ភគវតោ បច្ចុគ្គមនំ អកំសុ។ អថ ខោ រោជោ មល្លោ ភគវតោ បច្ចុគ្គមនំ ករិត្វា យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។ ឯកមន្តំ ឋិតំ ខោ រោជំ មល្លំ អាយស្មា អានន្ទោ ឯតទវោច – ‘‘ឧឡារំ ខោ តេ ឥទំ, អាវុសោ រោជ, យំ ត្វំ ភគវតោ បច្ចុគ្គមនំ អកាសី’’តិ។ ‘‘នាហំ, ភន្តេ អានន្ទ, ពហុកតោ ពុទ្ធេ វា ធម្មេ វា សង្ឃេ វា; អបិ ច ញាតីហិ សង្គរោ កតោ – ‘យោ ភគវតោ បច្ចុគ្គមនំ ន ករិស្សតិ, បញ្ចសតានិស្ស ទណ្ឌោ’’’តិ; សោ ខោ អហំ, ភន្តេ អានន្ទ, ញាតីនំ ទណ្ឌភយា ឯវាហំ ភគវតោ បច្ចុគ្គមនំ អកាសិន្តិ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ អនត្តមនោ អហោសិ’ កថញ្ហិ នាម រោជោ មល្លោ ឯវំ វក្ខតី’តិ? អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ, ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អយំ, ភន្តេ, រោជោ មល្លោ អភិញ្ញាតោ ញាតមនុស្សោ។ មហត្ថិកោ ខោ បន ឯវរូបានំ ញាតមនុស្សានំ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ បសាទោ។ សាធុ, ភន្តេ, ភគវា តថា ករោតុ, យថា រោជោ មល្លោ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ បសីទេយ្យា’’តិ។ ‘‘ន ខោ តំ, អានន្ទ, ទុក្ករំ តថាគតេន, យថា រោជោ មល្លោ ឥមស្មិំ ធម្មវិនយេ បសីទេយ្យា’’តិ។
អថ ខោ ភគវា រោជំ មល្លំ មេត្តេន ចិត្តេន ផរិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បាវិសិ។ អថ ខោ រោជោ មល្លោ ភគវតោ មេត្តេន ចិត្តេន ផុដ្ឋោ, សេយ្យថាបិ នាម គាវិំ តរុណវច្ឆោ, ឯវមេវ, វិហារេន វិហារំ បរិវេណេន បរិវេណំ ឧបសង្កមិត្វា ភិក្ខូ បុច្ឆតិ – ‘‘កហំ នុ ខោ, ភន្តេ, ឯតរហិ សោ ភគវា វិហរតិ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ, ទស្សនកាមា ហិ មយំ តំ ភគវន្តំ អរហន្តំ សម្មាសម្ពុទ្ធ’’ន្តិ។ ‘‘ឯសាវុសោ រោជ, វិហារោ សំវុតទ្វារោ, តេន អប្បសទ្ទោ ឧបសង្កមិត្វា អតរមានោ អាឡិន្ទំ បវិសិត្វា ឧក្កាសិត្វា អគ្គឡំ អាកោដេហិ, វិវរិស្សតិ តេ ភគវា ទ្វារ’’ន្តិ។ អថ ខោ រោជោ មល្លោ យេន សោ វិហារោ សំវុតទ្វារោ, តេន អប្បសទ្ទោ ឧបសង្កមិត្វា អតរមានោ អាឡិន្ទំ បវិសិត្វា ឧក្កាសិត្វា អគ្គឡំ អាកោដេសិ។ វិវរិ ភគវា ទ្វារំ។ អថ ខោ រោជោ មល្លោ វិហារំ បវិសិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នស្ស ខោ រោជស្ស មល្លស្ស ភគវា អនុបុព្ពិំ កថំ កថេសិ, សេយ្យថិទំ – ទានកថំ…បេ.… អបរប្បច្ចយោ សត្ថុសាសនេ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘សាធុ, ភន្តេ, អយ្យា មមញ្ញេវ បដិគ្គណ្ហេយ្យុំ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ, នោ អញ្ញេស’’ន្តិ។ ‘‘យេសំ ខោ, រោជ, សេក្ខេន ញាណេន សេក្ខេន ទស្សនេន ធម្មោ ទិដ្ឋោ សេយ្យថាបិ តយា, តេសម្បិ ឯវំ ហោតិ – ‘អហោ នូន អយ្យា អម្ហាកញ្ញេវ បដិគ្គណ្ហេយ្យុំ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារំ, នោ អញ្ញេស’ន្តិ។ តេន ហិ, រោជ, តវ ចេវ បដិគ្គហិស្សន្តិ អញ្ញេសញ្ចា’’តិ។
៣០២. តេន ខោ បន សមយេន កុសិនារាយំ បណីតានំ ភត្តានំ ភត្តបដិបាដិ អដ្ឋិតា ហោតិ។ អថ ខោ រោជស្ស មល្លស្ស បដិបាដិំ អលភន្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘យំនូនាហំ ភត្តគ្គំ ឱលោកេយ្យំ, យំ ភត្តគ្គេ នាស្ស, តំ បដិយាទេយ្យ’’ន្តិ។ អថ ខោ រោជោ មល្លោ ភត្តគ្គំ ឱលោកេន្តោ ទ្វេ នាទ្ទស – ឌាកញ្ច បិដ្ឋខាទនីយញ្ច។ អថ ខោ រោជោ មល្លោ យេនាយស្មា អានន្ទោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘ឥធ មេ, ភន្តេ អានន្ទ, បដិបាដិំ អលភន្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘យំនូនាហំ ភត្តគ្គំ ឱលោកេយ្យំ, យំ ភត្តគ្គេ នាស្ស, តំ បដិយាទេយ្យ’ន្តិ។ សោ ខោ អហំ, ភន្តេ អានន្ទ, ភត្តគ្គំ ឱលោកេន្តោ ទ្វេ នាទ្ទសំ – ឌាកញ្ច បិដ្ឋខាទនីយញ្ច។ សចាហំ, ភន្តេ អានន្ទ, បដិយាទេយ្យំ ឌាកញ្ច បិដ្ឋខាទនីយញ្ច, បដិគ្គណ្ហេយ្យ មេ ភគវា’’តិ? ‘‘តេន ហិ, រោជ, ភគវន្តំ បដិបុច្ឆិស្សាមី’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ ‘‘តេន ហានន្ទ, បដិយាទេតូ’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, រោជ, បដិយាទេហី’’តិ។ អថ ខោ រោជោ មល្លោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បហូតំ ឌាកញ្ច បិដ្ឋខាទនីយញ្ច បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ ឧបនាមេសិ ‘‘បដិគ្គណ្ហាតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា ឌាកញ្ច បិដ្ឋខាទនីយញ្ចា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, រោជ, ភិក្ខូនំ ទេហី’’តិ។ អថ ខោ រោជោ មល្លោ ភិក្ខូនំ ទេតិ។ ភិក្ខូ កុក្កុច្ចាយន្តា ន បដិគ្គណ្ហន្តិ ។ ‘‘បដិគ្គណ្ហថ, ភិក្ខវេ, បរិភុញ្ជថា’’តិ។ អថ ខោ រោជោ មល្លោ ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បហូតេហិ ឌាកេហិ ច បិដ្ឋខាទនីយេហិ ច សហត្ថា សន្តប្បេត្វា សម្បវារេត្វា ភគវន្តំ ធោតហត្ថំ ឱនីតបត្តបាណិំ ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ រោជំ មល្លំ ភគវា ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ អថ ខោ ភគវា ឯតស្មិំ និទានេ ឯតស្មិំ បករណេ ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពញ្ច ឌាកំ សព្ពញ្ច បិដ្ឋខាទនីយ’’ន្តិ។
រោជមល្លវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៨៤. វុឌ្ឍបព្ពជិតវត្ថុ
៣០៣. អថ ខោ ភគវា កុសិនារាយំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន អាតុមា តេន ចារិកំ បក្កាមិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ តេន ខោ បន សមយេន អញ្ញតរោ វុឌ្ឍបព្ពជិតោ អាតុមាយំ បដិវសតិ នហាបិតបុព្ពោ។ តស្ស ទ្វេ ទារកា ហោន្តិ, មញ្ជុកា បដិភានេយ្យកា, ទក្ខា បរិយោទាតសិប្បា សកេ អាចរិយកេ នហាបិតកម្មេ។ អស្សោសិ ខោ សោ វុឌ្ឍបព្ពជិតោ – ‘‘ភគវា កិរ អាតុមំ អាគច្ឆតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហី’’តិ។ អថ ខោ សោ វុឌ្ឍបព្ពជិតោ តេ ទារកេ ឯតទវោច – ‘‘ភគវា កិរ, តាតា, អាតុមំ អាគច្ឆតិ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ អឌ្ឍតេលសេហិ ភិក្ខុសតេហិ។ គច្ឆថ តុម្ហេ, តាតា, ខុរភណ្ឌំ អាទាយ នាឡិយាវាបកេន អនុឃរកំ អនុឃរកំ អាហិណ្ឌថ, លោណម្បិ, តេលម្បិ, តណ្ឌុលម្បិ, ខាទនីយម្បិ សំហរថ, ភគវតោ អាគតស្ស យាគុបានំ ករិស្សាមា’’តិ។ ‘‘ឯវំ, តាតា’’តិ ខោ តេ ទារកា តស្ស វុឌ្ឍបព្ពជិតស្ស បដិស្សុណិត្វា ខុរភណ្ឌំ អាទាយ នាឡិយាវាបកេន អនុឃរកំ អនុឃរកំ អាហិណ្ឌន្តិ, លោណម្បិ, តេលម្បិ, តណ្ឌុលម្បិ, ខាទនីយម្បិ សំហរន្តា។ មនុស្សា តេ ទារកេ មញ្ជុកេ បដិភានេយ្យកេ បស្សិត្វា យេបិ ន ការាបេតុកាមា តេបិ ការាបេន្តិ, ការាបេត្វាបិ ពហុំ ទេន្តិ។ អថ ខោ តេ ទារកា ពហុំ លោណម្បិ, តេលម្បិ, តណ្ឌុលម្បិ, ខាទនីយម្បិ សំហរិំសុ។
អថ ខោ ភគវា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន អាតុមា តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា អាតុមាយំ វិហរតិ ភុសាគារេ។ អថ ខោ សោ វុឌ្ឍបព្ពជិតោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន បហូតំ យាគុំ បដិយាទាបេត្វា ភគវតោ ឧបនាមេសិ – ‘‘បដិគ្គណ្ហាតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា យាគុ’’ន្តិ។ ជានន្តាបិ តថាគតា បុច្ឆន្តិ…បេ.… សាវកានំ វា សិក្ខាបទំ បញ្ញបេស្សាមាតិ។ អថ ខោ ភគវា តំ វុឌ្ឍបព្ពជិតំ ឯតទវោច – ‘‘កុតាយំ, ភិក្ខុ យាគូ’’តិ? អថ ខោ សោ វុឌ្ឍបព្ពជិតោ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ វិគរហិ ពុទ្ធោ ភគវា, ‘‘អននុច្ឆវិកំ, មោឃបុរិស, អននុលោមិកំ អប្បតិរូបំ អស្សាមណកំ អកប្បិយំ អករណីយំ។ កថញ្ហិ នាម ត្វំ, មោឃបុរិស, បព្ពជិតោ អកប្បិយេ សមាទបេស្សសិ សមាទបេសិ (ក.)។ នេតំ, មោឃបុរិស, អប្បសន្នានំ វា បសាទាយ…បេ.… វិគរហិត្វា ធម្មិំ កថំ កត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ ‘ន, ភិក្ខវេ, បព្ពជិតេន អកប្បិយេ សមាទបេតព្ពំ, យោ សមាទបេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្ស។ ន ច, ភិក្ខវេ, នហាបិតបុព្ពេន ខុរភណ្ឌំ បរិហរិតព្ពំ។ យោ បរិហរេយ្យ, អាបត្តិ ទុក្កដស្សា’’’តិ។
អថ ខោ ភគវា អាតុមាយំ យថាភិរន្តំ វិហរិត្វា យេន សាវត្ថិ តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ យេន សាវត្ថិ តទវសរិ។ តត្រ សុទំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ តេន ខោ បន សមយេន សាវត្ថិយំ ពហុំ ផលខាទនីយំ ឧប្បន្នំ ហោតិ។ អថ ខោ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘កិំ នុ ខោ ភគវតា ផលខាទនីយំ អនុញ្ញាតំ, កិំ អននុញ្ញាត’’ន្តិ? ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, សព្ពំ ផលខាទនីយ’’ន្តិ។
៣០៤. តេន ខោ បន សមយេន សង្ឃិកានិ ពីជានិ បុគ្គលិកាយ ភូមិយា រោបិយន្តិ, បុគ្គលិកានិ ពីជានិ សង្ឃិកាយ ភូមិយា រោបិយន្តិ។ ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ សង្ឃិកានិ, ភិក្ខវេ, ពីជានិ បុគ្គលិកាយ ភូមិយា រោបិតានិ ភាគំ ទត្វា បរិភុញ្ជិតព្ពានិ។ បុគ្គលិកានិ ពីជានិ សង្ឃិកាយ ភូមិយា រោបិតានិ ភាគំ ទត្វា បរិភុញ្ជិតព្ពានីតិ។
វុឌ្ឍបព្ពជិតវត្ថុ និដ្ឋិតំ។
១៨៥. ចតុមហាបទេសកថា
៣០៥. តេន ខោ បន សមយេន ភិក្ខូនំ កិស្មិញ្ចិ កិស្មិញ្ចិ ឋានេ កុក្កុច្ចំ ឧប្បជ្ជតិ – ‘‘កិំ នុ ខោ ភគវតា អនុញ្ញាតំ, កិំ អននុញ្ញាត’’ន្តិ? ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ‘‘យំ, ភិក្ខវេ, មយា ‘ឥទំ ន កប្បតី’តិ អប្បដិក្ខិត្តំ តញ្ចេ អកប្បិយំ អនុលោមេតិ, កប្បិយំ បដិពាហតិ, តំ វោ ន កប្បតិ។ យំ, ភិក្ខវេ, មយា ‘ឥទំ ន កប្បតី’តិ អប្បដិក្ខិត្តំ តញ្ចេ កប្បិយំ អនុលោមេតិ, អកប្បិយំ បដិពាហតិ, តំ វោ កប្បតិ។ យំ, ភិក្ខវេ, មយា ‘ឥទំ កប្បតី’តិ អននុញ្ញាតំ តញ្ចេ អកប្បិយំ អនុលោមេតិ, កប្បិយំ បដិពាហតិ, តំ វោ ន កប្បតិ។ យំ, ភិក្ខវេ, មយា ‘ឥទំ កប្បតី’តិ អននុញ្ញាតំ, តញ្ចេ កប្បិយំ អនុលោមេតិ, អកប្បិយំ បដិពាហតិ, តំ វោ កប្បតី’’តិ។
អថ ខោ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘កប្បតិ នុ ខោ យាវកាលិកេន យាមកាលិកំ, ន នុ ខោ កប្បតិ? កប្បតិ នុ ខោ យាវកាលិកេន សត្តាហកាលិកំ, ន នុ ខោ កប្បតិ? កប្បតិ នុ ខោ យាវកាលិកេន យាវជីវិកំ, ន នុ ខោ កប្បតិ? កប្បតិ នុ ខោ យាមកាលិកេន សត្តាហកាលិកំ, ន នុ ខោ កប្បតិ? កប្បតិ នុ ខោ យាមកាលិកេន យាវជីវិកំ, ន នុ ខោ កប្បតិ? កប្បតិ នុ ខោ សត្តាហកាលិកេន យាវជីវិកំ, ន នុ ខោ កប្បតី’’តិ? ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ។ ‘‘យាវកាលិកេន, ភិក្ខវេ, យាមកាលិកំ, តទហុ បដិគ្គហិតំ កាលេ កប្បតិ, វិកាលេ ន កប្បតិ។ យាវកាលិកេន, ភិក្ខវេ, សត្តាហកាលិកំ, តទហុ បដិគ្គហិតំ កាលេ កប្បតិ, វិកាលេ ន កប្បតិ។ យាវកាលិកេន, ភិក្ខវេ, យាវជីវិកំ, តទហុ បដិគ្គហិតំ កាលេ កប្បតិ, វិកាលេ ន កប្បតិ។ យាមកាលិកេន, ភិក្ខវេ, សត្តាហកាលិកំ, តទហុ បដិគ្គហិតំ យាមេ កប្បតិ, យាមាតិក្កន្តេ ន កប្បតិ។ យាមកាលិកេន, ភិក្ខវេ, យាវជីវិកំ, តទហុ បដិគ្គហិតំ យាមេ កប្បតិ, យាមាតិក្កន្តេ ន កប្បតិ។ សត្តាហកាលិកេន, ភិក្ខវេ, យាវជីវិកំ បដិគ្គហិតំ, សត្តាហំ កប្បតិ, សត្តាហាតិក្កន្តេ ន កប្បតី’’តិ។
ចតុមហាបទេសកថា និដ្ឋិតា។
ភេសជ្ជក្ខន្ធកោ ឆដ្ឋោ។
១៨៦. តស្សុទ្ទានំ
សារទិកេ វិកាលេបិ, វសំ មូលេ បិដ្ឋេហិ ច;
កសាវេហិ បណ្ណំ ផលំ, ជតុ លោណំ ឆកណញ្ច។
ចុណ្ណំ ចាលិនិ មំសញ្ច, អញ្ជនំ ឧបបិសនី ឧបបិំ សនី (សី.), ឧបបិំ សនំ (ស្យា.);
អញ្ជនី ឧច្ចាបារុតា, សលាកា សលាកឋានិំ សលាកោធនី (សី. ស្យា.)។
ថវិកំសពទ្ធកំ សុត្តំ, មុទ្ធនិតេលនត្ថុ ច;
នត្ថុករណី ធូមញ្ច, នេត្តញ្ចាបិធនត្ថវិ។
តេលបាកេសុ មជ្ជញ្ច, អតិក្ខិត្តំ អព្ភញ្ជនំ;
តុម្ពំ សេទំ សម្ភារញ្ច, មហា ភង្គោទកំ តថា។
ទកកោដ្ឋំ លោហិតញ្ច, វិសាណំ បាទព្ភញ្ជនំ;
បជ្ជំ សត្ថំ កសាវញ្ច, តិលកក្កំ កពឡិកំ។
ចោឡំ សាសបកុដ្ដញ្ច, ធូម សក្ខរិកាយ ច;
វណតេលំ វិកាសិកំ, វិកដញ្ច បដិគ្គហំ។
គូថំ ករោន្តោ លោឡិញ្ច, ខារំ មុត្តហរីតកំ;
គន្ធា វិរេចនញ្ចេវ, អច្ឆាកដំ កដាកដំ។
បដិច្ឆាទនិ បព្ភារា, អារាម សត្តាហេន ច;
គុឡំ មុគ្គំ សោវីរញ្ច, សាមំបាកា បុនាបចេ។
បុនានុញ្ញាសិ ទុព្ភិក្ខេ, ផលញ្ច តិលខាទនី;
បុរេភត្តំ កាយឌាហោ, និព្ពត្តញ្ច ភគន្ទលំ។
វត្ថិកម្មញ្ច សុប្បិញ្ច, មនុស្សមំសមេវ ច;
ហត្ថិអស្សា សុនខោ ច, អហិ សីហញ្ច ទីបិកំ ហត្ថិអស្សសុនខាហិ, សីហព្យគ្ឃញ្ច ទីបិកំ (សី.)។
អច្ឆតរច្ឆមំសញ្ច, បដិបាដិ ច យាគុ ច;
តរុណំ អញ្ញត្រ គុឡំ, សុនិធាវសថាគារំ។
គង្គា កោដិសច្ចកថា, អម្ពបាលី ច លិច្ឆវី;
ឧទ្ទិស្ស កតំ សុភិក្ខំ, បុនទេវ បដិក្ខិបិ។
មេឃោ យសោ មេណ្ឌកោ, ច គោរសំ បាថេយ្យកេន ច;
កេណិ អម្ពោ ជម្ពុ ចោច, មោចមធុមុទ្ទិកសាលុកំ។
ផារុសកា ឌាកបិដ្ឋំ, អាតុមាយំ នហាបិតោ;
សាវត្ថិយំ ផលំ ពីជំ, កិស្មិំ ឋានេ ច កាលិកេតិ។
ឥមម្ហិ ខន្ធកេ វត្ថូ ឯកសតំ ឆវត្ថុ។
ភេសជ្ជក្ខន្ធកោ និដ្ឋិតោ។