ឧបាលិបញ្ចកំ
១. អនិស្សិតវគ្គោ
៤១៧. តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។ អថ ខោ អាយស្មា ឧបាលិ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ អាយស្មា ឧបាលិ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ នានិស្សិតេន វត្ថព្ព’’ន្តិ?
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ នានិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។ បរិ. ៣២៥ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឧបោសថំ ន ជានាតិ, ឧបោសថកម្មំ ន ជានាតិ, បាតិមោក្ខំ ន ជានាតិ, បាតិមោក្ខុទ្ទេសំ ន ជានាតិ, ឩនបញ្ចវស្សោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ នានិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ អនិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឧបោសថំ ជានាតិ, ឧបោសថកម្មំ ជានាតិ, បាតិមោក្ខំ ជានាតិ, បាតិមោក្ខុទ្ទេសំ ជានាតិ, បញ្ចវស្សោ វា ហោតិ អតិរេកបញ្ចវស្សោ វា – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ អនិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ នានិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បវារណំ ន ជានាតិ, បវារណាកម្មំ ន ជានាតិ, បាតិមោក្ខំ ន ជានាតិ, បាតិមោក្ខុទ្ទេសំ ន ជានាតិ, ឩនបញ្ចវស្សោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ នានិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ អនិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បវារណំ ជានាតិ , បវារណាកម្មំ ជានាតិ, បាតិមោក្ខំ ជានាតិ, បាតិមោក្ខុទ្ទេសំ ជានាតិ, បញ្ចវស្សោ វា ហោតិ អតិរេកបញ្ចវស្សោ វា – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ អនិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ នានិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តានាបត្តិំ ន ជានាតិ, លហុកគរុកំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ, សាវសេសានវសេសំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ, ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ, ឩនបញ្ចវស្សោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ នានិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ អនិស្សិតេន វត្ថព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តានាបត្តិំ ជានាតិ, លហុកគរុកំ អាបត្តិំ ជានាតិ, សាវសេសានវសេសំ អាបត្តិំ ជានាតិ, ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ ជានាតិ, បញ្ចវស្សោ វា ហោតិ អតិរេកបញ្ចវស្សោ វា – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា យាវជីវំ អនិស្សិតេន វត្ថព្ពំ’’។
៤១៨. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ន ឧបសម្បាទេតព្ពំ, ន និស្សយោ ទាតព្ពោ, ន សាមណេរោ ឧបដ្ឋាបេតព្ពោ’’តិ?
មហាវ. ៨៤ ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ន ឧបសម្បាទេតព្ពំ, ន និស្សយោ ទាតព្ពោ, ន សាមណេរោ ឧបដ្ឋាបេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន បដិពលោ ហោតិ អន្តេវាសិំ វា សទ្ធិវិហារិំ វា គិលានំ ឧបដ្ឋាតុំ វា ឧបដ្ឋាបេតុំ វា, អនភិរតំ វូបកាសេតុំ វា វូបកាសាបេតុំ វា, ឧប្បន្នំ កុក្កុច្ចំ ធម្មតោ វិនោទេតុំ ឥមស្មិំ ឋានេ សព្ពត្ថ ‘‘វិនោទេតុំ វា វិនោទាបេតុំ វា’’តិ បាឋោ ទិស្សតិ, វិមតិវិនោទនីដីកាយ មហាវគ្គវណ្ណនា ឱលោកេតព្ពា, អភិធម្មេ វិនេតុំ, អភិវិនយេ វិនេតុំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ន ឧបសម្បាទេតព្ពំ, ន និស្សយោ ទាតព្ពោ, ន សាមណេរោ ឧបដ្ឋាបេតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ឧបសម្បាទេតព្ពំ, និស្សយោ ទាតព្ពោ, សាមណេរោ ឧបដ្ឋាបេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បដិពលោ ហោតិ អន្តេវាសិំ វា សទ្ធិវិហារិំ វា គិលានំ ឧបដ្ឋាតុំ វា ឧបដ្ឋាបេតុំ វា, អនភិរតំ វូបកាសេតុំ វា វូបកាសាបេតុំ វា, ឧប្បន្នំ កុក្កុច្ចំ ធម្មតោ វិនោទេតុំ, អភិធម្មេ វិនេតុំ, អភិវិនយេ វិនេតុំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ឧបសម្បាទេតព្ពំ, និស្សយោ ទាតព្ពោ, សាមណេរោ ឧបដ្ឋាបេតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ន ឧបសម្បាទេតព្ពំ, ន និស្សយោ ទាតព្ពោ, ន សាមណេរោ ឧបដ្ឋាបេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ ? ន បដិពលោ ហោតិ អន្តេវាសិំ វា សទ្ធិវិហារិំ វា អភិសមាចារិកាយ សិក្ខាយ សិក្ខាបេតុំ, អាទិព្រហ្មចារិយកាយ សិក្ខាយ វិនេតុំ, អធិសីលេ វិនេតុំ, អធិចិត្តេ វិនេតុំ, អធិបញ្ញាយ វិនេតុំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ន ឧបសម្បាទេតព្ពំ, ន និស្សយោ ទាតព្ពោ, ន សាមណេរោ ឧបដ្ឋាបេតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ឧបសម្បាទេតព្ពំ, និស្សយោ ទាតព្ពោ, សាមណេរោ ឧបដ្ឋាបេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បដិពលោ ហោតិ អន្តេវាសិំ វា សទ្ធិវិហារិំ វា អភិសមាចារិកាយ សិក្ខាយ សិក្ខាបេតុំ, អាទិព្រហ្មចារិយកាយ សិក្ខាយ វិនេតុំ, អធិសីលេ វិនេតុំ, អធិចិត្តេ វិនេតុំ, អធិបញ្ញាយ វិនេតុំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ឧបសម្បាទេតព្ពំ, និស្សយោ ទាតព្ពោ, សាមណេរោ ឧបដ្ឋាបេតព្ពោ’’តិ។
៤១៩. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ព’’ន្តិ?
បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អលជ្ជី ច ហោតិ, ពាលោ ច, អបកតត្តោ ច, មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ច ហោតិ, អាជីវវិបន្នោ ច – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អធិសីលេ សីលវិបន្នោ ហោតិ, អជ្ឈាចារេ អាចារវិបន្នោ ហោតិ, អតិទិដ្ឋិយា ទិដ្ឋិវិបន្នោ ហោតិ , មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ច ហោតិ, អាជីវវិបន្នោ ច – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កាយិកេន ទវេន សមន្នាគតោ ហោតិ, វាចសិកេន ទវេន សមន្នាគតោ ហោតិ, កាយិកវាចសិកេន ទវេន សមន្នាគតោ ហោតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ច ហោតិ, អាជីវវិបន្នោ ច – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កាយិកេន អនាចារេន សមន្នាគតោ ហោតិ , វាចសិកេន អនាចារេន សមន្នាគតោ ហោតិ, កាយិកវាចសិកេន អនាចារេន សមន្នាគតោ ហោតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ច ហោតិ, អាជីវវិបន្នោ ច – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កាយិកេន ឧបឃាតិកេន សមន្នាគតោ ហោតិ, វាចសិកេន ឧបឃាតិកេន សមន្នាគតោ ហោតិ, កាយិកវាចសិកេន ឧបឃាតិកេន សមន្នាគតោ ហោតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ច ហោតិ, អាជីវវិបន្នោ ច – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កាយិកេន មិច្ឆាជីវេន សមន្នាគតោ ហោតិ, វាចសិកេន មិច្ឆាជីវេន សមន្នាគតោ ហោតិ, កាយិកវាចសិកេន មិច្ឆាជីវេន សមន្នាគតោ ហោតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ច ហោតិ, អាជីវវិបន្នោ ច – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តិំ អាបន្នោ កម្មកតោ ឧបសម្បាទេតិ, និស្សយំ ទេតិ, សាមណេរំ ឧបដ្ឋាបេតិ, ភិក្ខុនោវាទកសម្មុតិំ សាទិយតិ, សម្មតោបិ ភិក្ខុនិយោ ឱវទតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? យាយ អាបត្តិយា សង្ឃេន កម្មំ កតំ ហោតិ តំ អាបត្តិំ អាបជ្ជតិ, អញ្ញំ វា តាទិសិកំ, តតោ វា បាបិដ្ឋតរំ, កម្មំ គរហតិ, កម្មិកេ គរហតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ពុទ្ធស្ស អវណ្ណំ ភាសតិ, ធម្មស្ស អវណ្ណំ ភាសតិ, សង្ឃស្ស អវណ្ណំ ភាសតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ច ហោតិ, អាជីវវិបន្នោ ច – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ កាតព្ព’’ន្តិ។
អនិស្សិតវគ្គោ និដ្ឋិតោ បឋមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ឧបោសថំ បវារណំ, អាបត្តិ ច គិលានកំ;
អភិសមាចារលជ្ជី ច, អធិសីលេ ទវេន ច។
អនាចារំ ឧបឃាតិ, មិច្ឆា អាបត្តិមេវ ច;
យាយាបត្តិយា ពុទ្ធស្ស, បឋមោ វគ្គសង្គហោតិ។
២. នប្បដិប្បស្សម្ភនវគ្គោ
៤២០. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ នប្បដិប្បស្សម្ភេតព្ព’’ន្តិ?
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ នប្បដិប្បស្សម្ភេតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ ? អាបត្តិំ អាបន្នោ កម្មកតោ ឧបសម្បាទេតិ, និស្សយំ ទេតិ, សាមណេរំ ឧបដ្ឋាបេតិ, ភិក្ខុនោវាទកសម្មុតិំ សាទិយតិ, សម្មតោបិ ភិក្ខុនិយោ ឱវទតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ នប្បដិប្បស្សម្ភេតព្ពំ។
ចូឡវ. ៨-៩, ១៨, ៣០-៣១, ៤៣, ៥៣, ៦២, ៧២ ‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ នប្បដិប្បស្សម្ភេតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? យាយ អាបត្តិយា សង្ឃេន កម្មំ កតំ ហោតិ តំ អាបត្តិំ អាបជ្ជតិ, អញ្ញំ វា តាទិសិកំ, តតោ វា បាបិដ្ឋតរំ, កម្មំ គរហតិ, កម្មិកេ គរហតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ នប្បដិប្បស្សម្ភេតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ នប្បដិប្បស្សម្ភេតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ពុទ្ធស្ស អវណ្ណំ ភាសតិ, ធម្មស្ស អវណ្ណំ ភាសតិ, សង្ឃស្ស អវណ្ណំ ភាសតិ, មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ ច ហោតិ, អាជីវវិបន្នោ ច – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ នប្បដិប្បស្សម្ភេតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ នប្បដិប្បស្សម្ភេតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អលជ្ជី ច ហោតិ, ពាលោ ច, អបកតត្តោ ច, ឱមទ្ទការកោ ច ហោតិ, វត្តេសុ សិក្ខាយ ច ន បរិបូរការី – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ កម្មំ នប្បដិប្បស្សម្ភេតព្ព’’ន្តិ។
៤២១. ‘‘សង្គាមាវចរេន, ភន្តេ, ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមន្តេន កតិ ធម្មេ អជ្ឈត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា សង្ឃោ ឧបសង្កមិតព្ពោ’’តិ?
បរិ. ៣៦៥ ‘‘សង្គាមាវចរេន, ឧបាលិ, ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមន្តេន បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា សង្ឃោ ឧបសង្កមិតព្ពោ។ កតមេ បញ្ច? សង្គាមាវចរេន, ឧបាលិ, ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមន្តេន នីចចិត្តេន សង្ឃោ ឧបសង្កមិតព្ពោ, រជោហរណសមេន ចិត្តេន, អាសនកុសលេន ភវិតព្ពំ និស្សជ្ជកុសលេន, ថេរេ ភិក្ខូ អនុបខជ្ជន្តេន, នវេ ភិក្ខូ អាសនេន អប្បដិពាហន្តេន យថាបតិរូបេ អាសនេ និសីទិតព្ពំ, អនានាកថិកេន ភវិតព្ពំ អតិរច្ឆានកថិកេន, សាមំ វា ធម្មោ ភាសិតព្ពោ, បរោ វា អជ្ឈេសិតព្ពោ, អរិយោ វា តុណ្ហិភាវោ នាតិមញ្ញិតព្ពោ, សចេ, ឧបាលិ, សង្ឃោ សមគ្គករណីយានិ កម្មានិ ករោតិ តត្រ ចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុនោ នក្ខមតិ, អបិ ទិដ្ឋាវិកម្មំ កត្វា ញាបេតព្ពា សាមគ្គី។ តំ កិស្សហេតុ? មាហំ សង្ឃេន នានត្តោ អស្សន្តិ។ សង្គាមាវចរេនុបាលិ , ភិក្ខុនា សង្ឃំ ឧបសង្កមន្តេន ឥមេ បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា សង្ឃោ ឧបសង្កមិតព្ពោ’’តិ។
៤២២. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនអកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនអមនាបោ ច ពហុជនអរុចិតោ ចា’’តិ?
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនអកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនអមនាបោ ច ពហុជនអរុចិតោ ច។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឧស្សិតមន្តី ច ហោតិ, និស្សិតជប្បី ច, ន ច ភាសានុសន្ធិកុសលោ ហោតិ, ន យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ចោទេតា ហោតិ, ន យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ការេតា ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនអកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនអមនាបោ ច ពហុជនអរុចិតោ ច។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនមនាបោ ច ពហុជនអរុចិតោ ច។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឧស្សិតមន្តី ច ហោតិ, ន និស្សិតជប្បី ច, ភាសានុសន្ធិកុសលោ ច ហោតិ, យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ចោទេតា ហោតិ, យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ការេតា ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនមនាបោ ច ពហុជនរុចិតោ ច។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនអកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនអមនាបោ ច ពហុជនអរុចិតោ ច។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឧស្សាទេតា ច ហោតិ, អបសាទេតា ច, អធម្មំ គណ្ហាតិ, ធម្មំ បដិពាហតិ, សម្ផញ្ច ពហុំ ភាសតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនអកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនអមនាបោ ច ពហុជនអរុចិតោ ច។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនមនាបោ ច ពហុជនរុចិតោ ច។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឧស្សាទេតា ច ហោតិ, ន អបសាទេតា ច, ធម្មំ គណ្ហាតិ, អធម្មំ បដិពាហតិ, សម្ផញ្ច ន ពហុំ ភាសតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនមនាបោ ច ពហុជនរុចិតោ ច។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនអកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនអមនាបោ ច ពហុជនអរុចិតោ ច។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បសយ្ហបវត្តា ហោតិ, អនោកាសកម្មំ ការេត្វា បវត្តា ហោតិ, ន យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ចោទេតា ហោតិ, ន យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ការេតា ហោតិ, ន យថាទិដ្ឋិយា ព្យាកតា ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនអកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនអមនាបោ ច ពហុជនអរុចិតោ ច។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនមនាបោ ច ពហុជនរុចិតោ ច។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន បសយ្ហបវត្តា ហោតិ, ឱកាសកម្មំ ការេត្វា បវត្តា ហោតិ, យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ចោទេតា ហោតិ, យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ការេតា ហោតិ, យថាទិដ្ឋិយា ព្យាកតា ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ សង្ឃេ វោហរន្តោ ពហុជនកន្តោ ច ហោតិ ពហុជនមនាបោ ច ពហុជនរុចិតោ ចា’’តិ។
៤២៣. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អានិសំសា វិនយបរិយត្តិយា’’តិ?
‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អានិសំសា វិនយបរិយត្តិយា។ កតមេ បញ្ច? អត្តនោ សីលក្ខន្ធោ សុគុត្តោ ហោតិ សុរក្ខិតោ, កុក្កុច្ចបកតានំ បដិសរណំ ហោតិ, វិសារទោ សង្ឃមជ្ឈេ វោហរតិ, បច្ចត្ថិកេ សហធម្មេន សុនិគ្គហិតំ និគ្គណ្ហាតិ, សទ្ធម្មដ្ឋិតិយា បដិបន្នោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចានិសំសា វិនយបរិយត្តិយា’’។
នប្បដិប្បស្សម្ភនវគ្គោ និដ្ឋិតោ ទុតិយោ។
តស្សុទ្ទានំ –
អាបន្នោ យាយវណ្ណញ្ច, អលជ្ជី សង្គាមេន ច;
ឧស្សិតា ឧស្សាទេតា ច, បសយ្ហ បរិយត្តិយាតិ។
បឋមយមកបញ្ញត្តិ។
៣. វោហារវគ្គោ
៤២៤. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ព’’ន្តិ?
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តិំ ន ជានាតិ, អាបត្តិសមុដ្ឋានំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា បយោគំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា វូបសមំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា ន វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តិំ ជានាតិ, អាបត្តិសមុដ្ឋានំ ជានាតិ, អាបត្តិយា បយោគំ ជានាតិ, អាបត្តិយា វូបសមំ ជានាតិ, អាបត្តិយា វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អធិករណំ ន ជានាតិ, អធិករណសមុដ្ឋានំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស បយោគំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស វូបសមំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស ន វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អធិករណំ ជានាតិ , អធិករណសមុដ្ឋានំ ជានាតិ, អធិករណស្ស បយោគំ ជានាតិ, អធិករណស្ស វូបសមំ ជានាតិ, អធិករណស្ស វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បសយ្ហបវត្តា ហោតិ, អនោកាសកម្មំ ការេត្វា បវត្តា ហោតិ, ន យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ចោទេតា ហោតិ, ន យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ការេតា ហោតិ, ន យថាទិដ្ឋិយា ព្យាកតា ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន បសយ្ហបវត្តា ហោតិ, ឱកាសកម្មំ ការេត្វា បវត្តា ហោតិ, យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ចោទេតា ហោតិ, យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ការេតា ហោតិ, យថាទិដ្ឋិយា ព្យាកតា ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តានាបត្តិំ ន ជានាតិ, លហុកគរុកំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ, សាវសេសានវសេសំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ, ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ, សប្បដិកម្មំ អប្បដិកម្មំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តានាបត្តិំ ជានាតិ, លហុកគរុកំ អាបត្តិំ ជានាតិ, សាវសេសានវសេសំ អាបត្តិំ ជានាតិ, ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ ជានាតិ, សប្បដិកម្មំ អប្បដិកម្មំ អាបត្តិំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កម្មំ ន ជានាតិ, កម្មស្ស ករណំ ន ជានាតិ, កម្មស្ស វត្ថុំ ន ជានាតិ, កម្មស្ស វត្តំ ន ជានាតិ, កម្មស្ស វូបសមំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ , អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កម្មំ ជានាតិ, កម្មស្ស ករណំ ជានាតិ, កម្មស្ស វត្ថុំ ជានាតិ, កម្មស្ស វត្តំ ជានាតិ, កម្មស្ស វូបសមំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ន ជានាតិ, និទានំ ន ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ន ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ន ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ជានាតិ, និទានំ ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, អលជ្ជី ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, លជ្ជី ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, អកុសលោ ច ហោតិ វិនយេ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, កុសលោ ច ហោតិ វិនយេ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ញត្តិំ ន ជានាតិ, ញត្តិយា ករណំ ន ជានាតិ, ញត្តិយា អនុស្សាវនំ ន ជានាតិ, ញត្តិយា សមថំ ន ជានាតិ, ញត្តិយា វូបសមំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ , បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ញត្តិំ ជានាតិ, ញត្តិយា ករណំ ជានាតិ, ញត្តិយា អនុស្សាវនំ ជានាតិ, ញត្តិយា សមថំ ជានាតិ, ញត្តិយា វូបសមំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? សុត្តំ ន ជានាតិ, សុត្តានុលោមំ ន ជានាតិ, វិនយំ ន ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ន ជានាតិ, ន ច ឋានាឋានកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? សុត្តំ ជានាតិ, សុត្តានុលោមំ ជានាតិ, វិនយំ ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ជានាតិ, ឋានាឋានកុសលោ ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ធម្មំ ន ជានាតិ, ធម្មានុលោមំ ន ជានាតិ, វិនយំ ន ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ន ជានាតិ, ន ច បុព្ពាបរកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ ន វោហរិតព្ពំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ធម្មំ ជានាតិ, ធម្មានុលោមំ ជានាតិ, វិនយំ ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ជានាតិ, បុព្ពាបរកុសលោ ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សង្ឃេ វោហរិតព្ព’’ន្តិ។
វោហារវគ្គោ និដ្ឋិតោ តតិយោ។
តស្សុទ្ទានំ –
អាបត្តិ អធិករណំ, បសយ្ហាបត្តិ ជាននា;
កម្មំ វត្ថុំ អលជ្ជី ច, អកុសលោ ច ញត្តិយា;
សុត្តំ ន ជានាតិ ធម្មំ, តតិយោ វគ្គសង្គហោតិ។
៤. ទិដ្ឋាវិកម្មវគ្គោ
៤២៥. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អធម្មិកា ទិដ្ឋាវិកម្មា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អធម្មិកា ទិដ្ឋាវិកម្មា។ កតមេ បញ្ច? អនាបត្តិយា ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, អទេសនាគាមិនិយា អាបត្តិយា ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, ទេសិតាយ អាបត្តិយា ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, ចតូហិ បញ្ចហិ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, មនោ មានសេន ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អធម្មិកា ទិដ្ឋាវិកម្មា។
‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, ធម្មិកា ទិដ្ឋាវិកម្មា។ កតមេ បញ្ច? អាបត្តិយា ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, ទេសនាគាមិនិយា អាបត្តិយា ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, អទេសិតាយ អាបត្តិយា ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, ន ចតូហិ បញ្ចហិ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, ន មនោ មានសេន ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច ធម្មិកា ទិដ្ឋាវិកម្មា។
‘‘អបរេបិ , ឧបាលិ, បញ្ច អធម្មិកា ទិដ្ឋាវិកម្មា។ កតមេ បញ្ច? នានាសំវាសកស្ស សន្តិកេ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, នានាសីមាយ ឋិតស្ស សន្តិកេ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, អបកតត្តស្ស សន្តិកេ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, ចតូហិ បញ្ចហិ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, មនោ មានសេន ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អធម្មិកា ទិដ្ឋាវិកម្មា។
‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, ធម្មិកា ទិដ្ឋាវិកម្មា។ កតមេ បញ្ច? សមានសំវាសកស្ស សន្តិកេ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, សមានសីមាយ ឋិតស្ស សន្តិកេ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, បកតត្តស្ស សន្តិកេ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, ន ចតូហិ បញ្ចហិ ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ, ន មនោ មានសេន ទិដ្ឋិំ អាវិ ករោតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច ធម្មិកា ទិដ្ឋាវិកម្មាតិ។
៤២៦. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អធម្មិកា បដិគ្គហា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អធម្មិកា បដិគ្គហា។ កតមេ បញ្ច? កាយេន ទិយ្យមានំ កាយេន អប្បដិគ្គហិតំ, កាយេន ទិយ្យមានំ កាយប្បដិពទ្ធេន អប្បដិគ្គហិតំ, កាយប្បដិពទ្ធេន ទិយ្យមានំ កាយេន អប្បដិគ្គហិតំ, កាយប្បដិពទ្ធេន ទិយ្យមានំ កាយប្បដិពទ្ធេន អប្បដិគ្គហិតំ, និស្សគ្គិយេន ទិយ្យមានំ កាយេន វា កាយប្បដិពទ្ធេន វា អប្បដិគ្គហិតំ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អធម្មិកា បដិគ្គហា។
‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, ធម្មិកា បដិគ្គហា។ កតមេ បញ្ច? កាយេន ទិយ្យមានំ កាយេន បដិគ្គហិតំ, កាយេន ទិយ្យមានំ កាយប្បដិពទ្ធេន បដិគ្គហិតំ, កាយប្បដិពទ្ធេន ទិយ្យមានំ កាយេន បដិគ្គហិតំ, កាយប្បដិពទ្ធេន ទិយ្យមានំ កាយប្បដិពទ្ធេន បដិគ្គហិតំ, និស្សគ្គិយេន ទិយ្យមានំ កាយេន វា កាយប្បដិពទ្ធេន វា បដិគ្គហិតំ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច ធម្មិកា បដិគ្គហា’’តិ។
៤២៧. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អនតិរិត្តា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អនតិរិត្តា។ កតមេ បញ្ច? បាចិ. ២៣៩ អកប្បិយកតំ ហោតិ, អប្បដិគ្គហិតកតំ ហោតិ អនុច្ចារិតកតំ ហោតិ, អហត្ថបាសេ កតំ ហោតិ, អលមេតំ សព្ពន្តិ អវុត្តំ ហោតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អនតិរិត្តា។
‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អតិរិត្តា។ កតមេ បញ្ច? បាចិ. ២៣៩ កប្បិយកតំ ហោតិ, បដិគ្គហិតកតំ ហោតិ, ឧច្ចារិតកតំ ហោតិ, ហត្ថបាសេ កតំ ហោតិ, អលមេតំ សព្ពន្តិ វុត្តំ ហោតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អតិរិត្តា’’តិ។
៤២៨. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អាការេហិ បវារណា បញ្ញាយតី’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អាការេហិ បវារណា បញ្ញាយតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បាចិ. ២៣៩ អសនំ បញ្ញាយតិ, ភោជនំ បញ្ញាយតិ, ហត្ថបាសេ ឋិតោ អភិហរតិ, បដិក្ខេបោ បញ្ញាយតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហាការេហិ បវារណា បញ្ញាយតី’’តិ។
៤២៩. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អធម្មិកា បដិញ្ញាតករណា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អធម្មិកា បដិញ្ញាតករណា។ កតមេ បញ្ច? ភិក្ខុ បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នោ ហោតិ, បារាជិកេន ចោទិយមានោ សង្ឃាទិសេសំ អជ្ឈាបន្នោ បដិជានាតិ, តំ សង្ឃោ សង្ឃាទិសេសេន ការេតិ, អធម្មិកំ បដិញ្ញាតករណំ ។ ភិក្ខុ បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នោ ហោតិ, បារាជិកេន ចោទិយមានោ បាចិត្តិយំ…បេ.… បាដិទេសនីយំ… ទុក្កដំ អជ្ឈាបន្នោ បដិជានាតិ, តំ សង្ឃោ ទុក្កដេន ការេតិ, អធម្មិកំ បដិញ្ញាតករណំ។ ភិក្ខុ សង្ឃាទិសេសំ…បេ.… បាចិត្តិយំ… បាដិទេសនីយំ… ទុក្កដំ អជ្ឈាបន្នោ ហោតិ។ ទុក្កដេន ចោទិយមានោ បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នោ បដិជានាតិ, តំ សង្ឃោ បារាជិកេន ការេតិ, អធម្មិកំ បដិញ្ញាតករណំ។ ភិក្ខុ ទុក្កដំ អជ្ឈាបន្នោ ហោតិ, ទុក្កដេន ចោទិយមានោ សង្ឃាទិសេសំ…បេ.… បាចិត្តិយំ… បាដិទេសនីយំ អជ្ឈាបន្នោ បដិជានាតិ, តំ សង្ឃោ បាដិទេសនីយេន ការេតិ – អធម្មិកំ បដិញ្ញាតករណំ។ ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អធម្មិកា បដិញ្ញាតករណា។
‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, ធម្មិកា បដិញ្ញាតករណា។ កតមេ បញ្ច? ភិក្ខុ បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នោ ហោតិ, បារាជិកេន ចោទិយមានោ បារាជិកំ អជ្ឈាបន្នោ បដិជានាតិ, តំ សង្ឃោ បារាជិកេន ការេតិ, ធម្មិកំ បដិញ្ញាតករណំ។ ភិក្ខុ សង្ឃាទិសេសំ…បេ.… បាចិត្តិយំ… បាដិទេសនីយំ… ទុក្កដំ អជ្ឈាបន្នោ ហោតិ, ទុក្កដេន ចោទិយមានោ ទុក្កដំ អជ្ឈាបន្នោ បដិជានាតិ , តំ សង្ឃោ ទុក្កដេន ការេតិ, ធម្មិកំ បដិញ្ញាតករណំ។ ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច ធម្មិកា បដិញ្ញាតករណា’’តិ។
៤៣០. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស នាលំ ឱកាសកម្មំ កាតុ’’ន្តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស នាលំ ឱកាសកម្មំ កាតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អលជ្ជី ច ហោតិ, ពាលោ ច, អបកតត្តោ ច, ចាវនាធិប្បាយោ វត្តា ហោតិ, នោ វុដ្ឋានាធិប្បាយោ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស នាលំ ឱកាសកម្មំ កាតុំ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស អលំ ឱកាសកម្មំ កាតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? លជ្ជី ច ហោតិ, បណ្ឌិតោ ច, បកតត្តោ ច, វុដ្ឋានាធិប្បាយោ វត្តា ហោតិ, នោ ចាវនាធិប្បាយោ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស អលំ ឱកាសកម្មំ កាតុ’’ន្តិ។
៤៣១. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ វិនយោ ន សាកច្ឆិតព្ពោ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ វិនយោ ន សាកច្ឆិតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ន ជានាតិ, និទានំ ន ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ន ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ន ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ វិនយោ ន សាកច្ឆិតព្ពោ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ វិនយោ សាកច្ឆិតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ជានាតិ, និទានំ ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ វិនយោ សាកច្ឆិតព្ពោ’’តិ។
៤៣២. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, បញ្ហាបុច្ឆា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមា, ឧបាលិ, បញ្ហាបុច្ឆា។ កតមា បញ្ច? មន្ទត្តា មោមូហត្តា បញ្ហំ បុច្ឆតិ, បាបិច្ឆោ ឥច្ឆាបកតោ បញ្ហំ បុច្ឆតិ, បរិភវា បញ្ហំ បុច្ឆតិ , អញ្ញាតុកាមោ បញ្ហំ បុច្ឆតិ, សចេ មេ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សម្មទេវ ព្យាករិស្សតិ ឥច្ចេតំ កុសលំ នោ ចេ បញ្ហំ បុដ្ឋោ សម្មទេវ ព្យាករិស្សតិ អហមស្ស សម្មទេវ ព្យាករិស្សាមីតិ បញ្ហំ បុច្ឆតិ – ឥមា ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច បញ្ហាបុច្ឆា’’តិ។
៤៣៣. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អញ្ញព្យាករណា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អញ្ញព្យាករណា។ កតមេ បញ្ច? មន្ទត្តា មោមូហត្តា អញ្ញំ ព្យាករោតិ, បាបិច្ឆោ ឥច្ឆាបកតោ អញ្ញំ ព្យាករោតិ, ឧម្មាទា ចិត្តក្ខេបា អញ្ញំ ព្យាករោតិ , អធិមានេន អញ្ញំ ព្យាករោតិ, ភូតំ អញ្ញំ ព្យាករោតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អញ្ញព្យាករណា’’តិ។
៤៣៤. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, វិសុទ្ធិយោ’’តិ? ‘‘បញ្ចិមា, ឧបាលិ, វិសុទ្ធិយោ។ កតមា បញ្ច? និទានំ ឧទ្ទិសិត្វា អវសេសំ សុតេន សាវេតព្ពំ អយំ បឋមា វិសុទ្ធិ, និទានំ ឧទ្ទិសិត្វា ចត្តារិ បារាជិកានិ ឧទ្ទិសិត្វា អវសេសំ សុតេន សាវេតព្ពំ អយំ ទុតិយា វិសុទ្ធិ, និទានំ ឧទ្ទិសិត្វា ចត្តារិ បារាជិកានិ ឧទ្ទិសិត្វា តេរស សង្ឃាទិសេសេ ឧទ្ទិសិត្វា អវសេសំ សុតេន សាវេតព្ពំ អយំ តតិយា វិសុទ្ធិ, និទានំ ឧទ្ទិសិត្វា ចត្តារិ បារាជិកានិ ឧទ្ទិសិត្វា តេរស សង្ឃាទិសេសេ ឧទ្ទិសិត្វា ទ្វេ អនិយតេ ឧទ្ទិសិត្វា អវសេសំ សុតេន សាវេតព្ពំ អយំ ចតុត្ថា វិសុទ្ធិ, វិត្ថារេនេវ បញ្ចមី – ឥមា ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច វិសុទ្ធិយោ’’តិ។
៤៣៥. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, ភោជនា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, ភោជនា ។ កតមេ បញ្ច? ឱទនោ, កុម្មាសោ, សត្តុ, មច្ឆោ, មំសំ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច ភោជនា’’តិ។
ទិដ្ឋាវិកម្មវគ្គោ និដ្ឋិតោ ចតុត្ថោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ទិដ្ឋាវិកម្មា អបរេ, បដិគ្គហានតិរិត្តា;
បវារណា បដិញ្ញាតំ, ឱកាសំ សាកច្ឆេន ច;
បញ្ហំ អញ្ញព្យាករណា, វិសុទ្ធិ ចាបិ ភោជនាតិ។
៥. អត្តាទានវគ្គោ
៤៣៦. ចូឡវ. ៣៩៩; អ. និ. ១០.៤៤ ‘‘ចោទកេន, ភន្តេ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន កតិ ធម្មេ អជ្ឈត្តំ បច្ចវេក្ខិត្វា បរោ ចោទេតព្ពោ’’តិ? ‘‘ចោទកេនុបាលិ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ បច្ចវេក្ខិត្វា បរោ ចោទេតព្ពោ។ កតមេ បញ្ច? ចោទកេនុបាលិ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – បរិសុទ្ធកាយសមាចារោ នុ ខោម្ហិ, បរិសុទ្ធេនម្ហិ កាយសមាចារេន សមន្នាគតោ អច្ឆិទ្ទេន អប្បដិមំសេន, សំវិជ្ជតិ នុ ខោ មេ ឯសោ ធម្មោ ឧទាហុ នោ’’តិ។ នោ ចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុ បរិសុទ្ធកាយសមាចារោ ហោតិ, បរិសុទ្ធេន កាយសមាចារេន សមន្នាគតោ អច្ឆិទ្ទេន អប្បដិមំសេន, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ – ‘ឥង្ឃ, តាវ អាយស្មា កាយិកំ សិក្ខស្សូ’តិ ឥតិស្ស ភវន្តិ វត្តារោ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧបាលិ, ចោទកេន ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘បរិសុទ្ធវចីសមាចារោ នុ ខោម្ហិ, បរិសុទ្ធេនម្ហិ វចីសមាចារេន សមន្នាគតោ អច្ឆិទ្ទេន អប្បដិមំសេន, សំវិជ្ជតិ នុ ខោ មេ ឯសោ ធម្មោ ឧទាហុ នោ’តិ។ នោ ចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុ បរិសុទ្ធវចីសមាចារោ ហោតិ, បរិសុទ្ធេន វចីសមាចារេន សមន្នាគតោ អច្ឆិទ្ទេន អប្បដិមំសេន, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ – ‘ឥង្ឃ, តាវ អាយស្មា វាចសិកំ សិក្ខស្សូ’តិ ឥតិស្ស ភវន្តិ វត្តារោ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧបាលិ, ចោទកេន ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘មេត្តំ នុ ខោ មេ ចិត្តំ បច្ចុបដ្ឋិតំ សព្រហ្មចារីសុ អនាឃាតំ, សំវិជ្ជតិ នុ ខោ មេ ឯសោ ធម្មោ ឧទាហុ នោ’តិ។ នោ ចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុនោ មេត្តំ ចិត្តំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ហោតិ សព្រហ្មចារីសុ អនាឃាតំ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ – ‘ឥង្ឃ, តាវ អាយស្មា សព្រហ្មចារីសុ មេត្តំ ចិត្តំ ឧបដ្ឋាបេហី’តិ ឥតិស្ស ភវន្តិ វត្តារោ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧបាលិ, ចោទកេន ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘ពហុស្សុតោ នុ ខោម្ហិ សុតធរោ សុតសន្និចយោ, យេ តេ ធម្មា អាទិកល្យាណា មជ្ឈេកល្យាណា បរិយោសានកល្យាណា សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ អភិវទន្តិ, តថារូបា មេ ធម្មា ពហុស្សុតា ហោន្តិ ធាតា វចសា បរិចិតា មនសានុបេក្ខិតា ទិដ្ឋិយា សុប្បដិវិទ្ធា, សំវិជ្ជតិ នុ ខោ មេ ឯសោ ធម្មោ ឧទាហុ នោ’តិ។ នោ ចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុ ពហុស្សុតោ ហោតិ សុតធរោ សុតសន្និចយោ, យេ តេ ធម្មា អាទិកល្យាណា មជ្ឈេកល្យាណា បរិយោសានកល្យាណា សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ អភិវទន្តិ, តថារូបស្ស ធម្មា ន ពហុស្សុតា ហោន្តិ ធាតា វចសា បរិចិតា មនសានុបេក្ខិតា ទិដ្ឋិយា សុប្បដិវិទ្ធា, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ – ‘ឥង្ឃ, តាវ អាយស្មា អាគមំ បរិយាបុណស្សូ’តិ ឥតិស្ស ភវន្តិ វត្តារោ។
‘‘បុន ចបរំ, ឧបាលិ, ចោទកេន ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘ឧភយានិ ខោ មេ បាតិមោក្ខានិ វិត្ថារេន ស្វាគតានិ ហោន្តិ សុវិភត្តានិ សុប្បវត្តីនិ សុវិនិច្ឆិតានិ សុត្តសោ អនុព្យញ្ជនសោ, សំវិជ្ជតិ នុ ខោ មេ ឯសោ ធម្មោ ឧទាហុ នោ’តិ។ នោ ចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុនោ ឧភយានិ បាតិមោក្ខានិ វិត្ថារេន ស្វាគតានិ ហោន្តិ សុវិភត្តានិ សុប្បវត្តីនិ សុវិនិច្ឆិតានិ សុត្តសោ អនុព្យញ្ជនសោ, ‘ឥទំ បនាវុសោ កត្ថ វុត្តំ ភគវតា’តិ ឥតិ បុដ្ឋោ ន សម្បាយតិ ន សម្បាទយតិ (ក.), ន សម្បាទេតិ (ស្យា.), តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ – ‘ឥង្ឃ, តាវ អាយស្មា វិនយំ បរិយាបុណស្សូ’តិ ឥតិស្ស ភវន្តិ វត្តារោ។ ចោទកេនុបាលិ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន ឥមេ បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ បច្ចវេក្ខិត្វា បរោ ចោទេតព្ពោ’’តិ។
៤៣៧. ‘‘ចោទកេន, ភន្តេ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន កតិ ធម្មេ អជ្ឈត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា បរោ ចោទេតព្ពោ’’តិ? ‘‘ចោទកេនុបាលិ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា បរោ ចោទេតព្ពោ។ កតមេ បញ្ច? កាលេន វក្ខាមិ នោ អកាលេន , ភូតេន វក្ខាមិ នោ អភូតេន, សណ្ហេន វក្ខាមិ នោ ផរុសេន, អត្ថសំហិតេន វក្ខាមិ នោ អនត្ថសំហិតេន, មេត្តាចិត្តោ វក្ខាមិ នោ ទោសន្តរោតិ – ចោទកេនុបាលិ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន ឥមេ បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា បរោ ចោទេតព្ពោ’’តិ។
៤៣៨. ចូឡវ. ៤០០ ‘‘ចោទកេន, ភន្តេ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន កតិ ធម្មេ អជ្ឈត្តំ មនសិ ករិត្វា បរោ ចោទេតព្ពោ’’តិ? ‘‘ចោទកេនុបាលិ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ មនសិ ករិត្វា បរោ ចោទេតព្ពោ។ កតមេ បញ្ច? ការុញ្ញតា, ហិតេសិតា, អនុកម្បតា, អាបត្តិវុដ្ឋានតា, វិនយបុរេក្ខារតា – ចោទកេនុបាលិ, ភិក្ខុនា បរំ ចោទេតុកាមេន ឥមេ បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ មនសិ ករិត្វា បរោ ចោទេតព្ពោ’’តិ។
៤៣៩. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស នាលំ ឱកាសកម្មំ កាតុ’’ន្តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស នាលំ ឱកាសកម្មំ កាតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អបរិសុទ្ធកាយសមាចារោ ហោតិ , អបរិសុទ្ធវចីសមាចារោ ហោតិ, អបរិសុទ្ធាជីវោ ហោតិ, ពាលោ ហោតិ អព្យត្តោ, ន បដិពលោ អនុយុញ្ជិយមានោ អនុយោគំ ទាតុំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស នាលំ ឱកាសកម្មំ កាតុំ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ , អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស អលំ ឱកាសកម្មំ កាតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បរិសុទ្ធកាយសមាចារោ ហោតិ, បរិសុទ្ធវចីសមាចារោ ហោតិ, បរិសុទ្ធាជីវោ ហោតិ, បណ្ឌិតោ ហោតិ ព្យត្តោ បដិពលោ អនុយុញ្ជិយមានោ អនុយោគំ ទាតុំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ឱកាសកម្មំ ការាបេន្តស្ស អលំ ឱកាសកម្មំ កាតុ’’ន្តិ។
៤៤០. ចូឡវ. ៣៩៨ ‘‘អត្តាទានំ អាទាតុកាមេន, ភន្តេ, ភិក្ខុនា កតិហង្គេហិ សមន្នាគតំ អត្តាទានំ អាទាតព្ព’’ន្តិ? ‘‘អត្តាទានំ អាទាតុកាមេនុបាលិ, ភិក្ខុនា បញ្ចង្គសមន្នាគតំ បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតំ (សី. ស្យា.) អត្តាទានំ អាទាតព្ពំ។ កតមេ បញ្ច កតមេហិ បញ្ចហិ (ស្យា.)? អត្តាទានំ អាទាតុកាមេន, ឧបាលិ, ភិក្ខុនា ឯវំ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ ខោ អហំ ឥមំ អត្តាទានំ អាទាតុកាមោ, កាលោ នុ ខោ ឥមំ អត្តាទានំ អាទាតុំ ឧទាហុ នោ’តិ។ សចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អកាលោ ឥមំ អត្តាទានំ អាទាតុំ នោ កាលោ’តិ, ន តំ, ឧបាលិ, អត្តាទានំ អាទាតព្ពំ។
‘‘សចេ បនុបាលិ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘កាលោ ឥមំ អត្តាទានំ អាទាតុំ នោ អកាលោ’តិ, តេនុបាលិ ភិក្ខុនា ឧត្តរិ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ ខោ អហំ ឥមំ អត្តាទានំ អាទាតុកាមោ ភូតំ នុ ខោ ឥទំ អត្តាទានំ ឧទាហុ នោ’តិ។ សចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អភូតំ ឥទំ អត្តាទានំ នោ ភូត’ន្តិ, ន តំ, ឧបាលិ, អត្តាទានំ អាទាតព្ពំ។
‘‘សចេ បនុបាលិ ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ភូតំ ឥទំ អត្តាទានំ នោ អភូត’ន្តិ, តេនុបាលិ ភិក្ខុនា ឧត្តរិ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘យំ ខោ អហំ ឥមំ អត្តាទានំ អាទាតុកាមោ, អត្ថសំហិតំ នុ ខោ ឥទំ អត្តាទានំ ឧទាហុ នោ’តិ។ សចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ –’ អនត្ថសំហិតំ ឥទំ អត្តាទានំ នោ អត្ថសំហិត’ន្តិ, ន តំ, ឧបាលិ, អត្តាទានំ អាទាតព្ពំ។
‘‘សចេ បនុបាលិ ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘អត្ថសំហិតំ ឥទំ អត្តាទានំ នោ អនត្ថសំហិត’ន្តិ, តេនុបាលិ ភិក្ខុនា ឧត្តរិ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘ឥមំ ខោ អហំ អត្តាទានំ អាទិយមានោ លភិស្សាមិ សន្ទិដ្ឋេ សម្ភត្តេ ភិក្ខូ ធម្មតោ វិនយតោ បក្ខេ ឧទាហុ នោ’តិ។ សចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ឥមំ ខោ អហំ អត្តាទានំ អាទិយមានោ ន លភិស្សាមិ សន្ទិដ្ឋេ សម្ភត្តេ ភិក្ខូ ធម្មតោ វិនយតោ បក្ខេ’តិ, ន តំ, ឧបាលិ, អត្តាទានំ អាទាតព្ពំ។
‘‘សចេ បនុបាលិ ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ឥទំ ខោ អហំ អត្តាទានំ អាទិយមានោ លភិស្សាមិ សន្ទិដ្ឋេ សម្ភត្តេ ភិក្ខូ ធម្មតោ វិនយតោ បក្ខេ’តិ, តេនុបាលិ ភិក្ខុនា ឧត្តរិ បច្ចវេក្ខិតព្ពំ – ‘ឥមំ ខោ មេ អត្តាទានំ អាទិយតោ ភវិស្សតិ សង្ឃស្ស តតោនិទានំ ភណ្ឌនំ កលហោ វិគ្គហោ វិវាទោ សង្ឃភេទោ សង្ឃរាជិ សង្ឃវវត្ថានំ សង្ឃនានាករណំ ឧទាហុ នោ’តិ។ សចេ, ឧបាលិ, ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ឥមំ ខោ មេ អត្តាទានំ អាទិយតោ ភវិស្សតិ សង្ឃស្ស តតោនិទានំ ភណ្ឌនំ កលហោ វិគ្គហោ វិវាទោ សង្ឃភេទោ សង្ឃរាជិ សង្ឃវវត្ថានំ សង្ឃនានាករណ’ន្តិ, ន តំ, ឧបាលិ, អត្តាទានំ អាទាតព្ពំ។
‘‘សចេ បនុបាលិ ភិក្ខុ បច្ចវេក្ខមានោ ឯវំ ជានាតិ – ‘ឥមំ ខោ មេ អត្តាទានំ អាទិយតោ ន ភវិស្សតិ សង្ឃស្ស តតោនិទានំ ភណ្ឌនំ កលហោ វិគ្គហោ វិវាទោ សង្ឃភេទោ សង្ឃរាជិ សង្ឃវវត្ថានំ សង្ឃនានាករណ’ន្តិ, តំ អាទាតព្ពំ, ឧបាលិ, អត្តាទានំ។ ឯវំ បញ្ចង្គសមន្នាគតំ ខោ, ឧបាលិ, អត្តាទានំ អាទិន្នំ បច្ឆាបិ អវិប្បដិសារករំ ភវិស្សតី’’តិ។
៤៤១. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អធិករណជាតានំ ភិក្ខូនំ ពហូបការោ ហោតី’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អធិករណជាតានំ ភិក្ខូនំ ពហូបការោ ហោតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? សីលវា ហោតិ, បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ វិហរតិ អាចារគោចរសម្បន្នោ អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវី, សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសុ; ពហុស្សុតោ ហោតិ សុតធរោ សុតសន្និចយោ; យេ តេ ធម្មា អាទិកល្យាណា មជ្ឈេកល្យាណា បរិយោសានកល្យាណា សាត្ថំ សព្យញ្ជនំ កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយំ អភិវទន្តិ តថារូបស្ស ធម្មា ពហុស្សុតា ហោន្តិ ធាតា វចសា បរិចិតា មនសានុបេក្ខិតា ទិដ្ឋិយា សុប្បដិវិទ្ធា, ឧភយានិ ខោ បនស្ស បាតិមោក្ខានិ វិត្ថារេន ស្វាគតានិ ហោន្តិ សុវិភត្តានិ សុប្បវត្តីនិ សុវិនិច្ឆិតានិ សុត្តសោ អនុព្យញ្ជនសោ; វិនយេ ខោ បន ឋិតោ ហោតិ អសំហីរោ; បដិពលោ ហោតិ ឧភោ អត្ថបច្ចត្ថិកេ អស្សាសេតុំ សញ្ញាបេតុំ និជ្ឈាបេតុំ បេក្ខេតុំ បសាទេតុំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អធិករណជាតានំ ភិក្ខូនំ ពហូបការោ ហោតិ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អធិករណជាតានំ ភិក្ខូនំ ពហូបការោ ហោតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បរិសុទ្ធកាយសមាចារោ ហោតិ, បរិសុទ្ធវចីសមាចារោ ហោតិ, បរិសុទ្ធាជីវោ ហោតិ, បណ្ឌិតោ ហោតិ ព្យត្តោ, បដិពលោ អនុយុញ្ជិយមានោ អនុយោគំ ទាតុំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អធិករណជាតានំ ភិក្ខូនំ ពហូបការោ ហោតិ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អធិករណជាតានំ ភិក្ខូនំ ពហូបការោ ហោតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ជានាតិ, និទានំ ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ជានាតិ , បទបច្ចាភដ្ឋំ ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អធិករណជាតានំ ភិក្ខូនំ ពហូបការោ ហោតី’’តិ។
៤៤២. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ព’’ន្តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? សុត្តំ ន ជានាតិ, សុត្តានុលោមំ ន ជានាតិ, វិនយំ ន ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ន ជានាតិ, ន ច ឋានាឋានកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? សុត្តំ ជានាតិ, សុត្តានុលោមំ ជានាតិ, វិនយំ ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ជានាតិ, ឋានាឋានកុសលោ ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ធម្មំ ន ជានាតិ, ធម្មានុលោមំ ន ជានាតិ, វិនយំ ន ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ន ជានាតិ, ន ច បុព្ពាបរកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ធម្មំ ជានាតិ, ធម្មានុលោមំ ជានាតិ, វិនយំ ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ជានាតិ, បុព្ពាបរកុសលោ ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ន ជានាតិ, និទានំ ន ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ន ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ន ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ជានាតិ, និទានំ ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តិំ ន ជានាតិ, អាបត្តិសមុដ្ឋានំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា បយោគំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា វូបសមំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា ន វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តិំ ជានាតិ, អាបត្តិសមុដ្ឋានំ ជានាតិ, អាបត្តិយា បយោគំ ជានាតិ, អាបត្តិយា វូបសមំ ជានាតិ, អាបត្តិយា វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អធិករណំ ន ជានាតិ, អធិករណសមុដ្ឋានំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស បយោគំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស វូបសមំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស ន វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា នានុយុញ្ជិតព្ពំ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អធិករណំ ជានាតិ, អធិករណសមុដ្ឋានំ ជានាតិ, អធិករណស្ស បយោគំ ជានាតិ, អធិករណស្ស វូបសមំ ជានាតិ, អធិករណស្ស វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា អនុយុញ្ជិតព្ព’’ន្តិ។
អត្តាទានវគ្គោ និដ្ឋិតោ បញ្ចមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
បរិសុទ្ធញ្ច កាលេន, ការុញ្ញំ ឱកាសេន ច;
អត្តាទានំ អធិករណំ, អបរេហិបិ វត្ថុញ្ច;
សុត្តំ ធម្មំ បុន វត្ថុញ្ច, អាបត្តិ អធិករណេន ចាតិ។
៦. ធុតង្គវគ្គោ
៤៤៣. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អារញ្ញិកា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អារញ្ញិកា អ. និ. ៥.១៨១; បរិ. ៣២៥។ កតមេ បញ្ច? មន្ទត្តា មោមូហត្តា អារញ្ញិកោ ហោតិ, បាបិច្ឆោ ឥច្ឆាបកតោ អារញ្ញិកោ ហោតិ, ឧម្មាទា ចិត្តក្ខេបា អារញ្ញិកោ ហោតិ, វណ្ណិតំ ពុទ្ធេហិ ពុទ្ធសាវកេហីតិ អារញ្ញិកោ ហោតិ, អបិ ច អប្បិច្ឆញ្ញេវ និស្សាយ សន្តុដ្ឋិញ្ញេវ និស្សាយ – សល្លេខញ្ញេវ និស្សាយ បវិវេកញ្ញេវ និស្សាយ ឥទមត្ថិតញ្ញេវ និស្សាយ អារញ្ញិកោ ហោតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អារញ្ញិកា’’តិ។
‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, បិណ្ឌបាតិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, បំសុកូលិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, រុក្ខមូលិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, សោសានិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អព្ភោកាសិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, តេចីវរិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, សបទានចារិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, នេសជ្ជិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, យថាសន្ថតិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, ឯកាសនិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, ខលុបច្ឆាភត្តិកាតិ…បេ.… កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, បត្តបិណ្ឌិកាតិ? បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, បត្តបិណ្ឌិកា។ កតមេ បញ្ច? មន្ទត្តា មោមូហត្តា បត្តបិណ្ឌិកោ ហោតិ, បាបិច្ឆោ ឥច្ឆាបកតោ បត្តបិណ្ឌិកោ ហោតិ, ឧម្មាទា ចិត្តក្ខេបា បត្តបិណ្ឌិកោ ហោតិ, វណ្ណិតំ ពុទ្ធេហិ ពុទ្ធសាវកេហីតិ បត្តបិណ្ឌិកោ ហោតិ, អបិ ច អប្បិច្ឆញ្ញេវ និស្សាយ សន្តុដ្ឋិញ្ញេវ និស្សាយ សល្លេខញ្ញេវ និស្សាយ បវិវេកញ្ញេវ និស្សាយ ឥទមត្ថិតញ្ញេវ និស្សាយ បត្តបិណ្ឌិកោ ហោតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច បត្តបិណ្ឌិកា’’តិ។
ធុតង្គវគ្គោ និដ្ឋិតោ ឆដ្ឋោ។
តស្សុទ្ទានំ –
អារញ្ញិកោ បិណ្ឌិបំសុ, រុក្ខសុសានបញ្ចមំ;
អព្ភោ តេចីវរញ្ចេវ, សបទាននេសជ្ជិកា;
សន្ថតេកាសនញ្ចេវ, ខលុបច្ឆា បត្តបិណ្ឌិកាតិ។
៧. មុសាវាទវគ្គោ
៤៤៤. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, មុសាវាទា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, មុសាវាទា។ កតមេ បញ្ច? អត្ថិ មុសាវាទោ បារាជិកគាមី, អត្ថិ មុសាវាទោ សង្ឃាទិសេសគាមី, អត្ថិ មុសាវាទោ ថុល្លច្ចយគាមី, អត្ថិ មុសាវាទោ បាចិត្តិយគាមី, អត្ថិ មុសាវាទោ ទុក្កដគាមី – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច មុសាវាទា’’តិ។
៤៤៥. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ សង្ឃមជ្ឈេ ឧបោសថំ វា បវារណំ វា ឋបេន្តស្ស – ‘អលំ, ភិក្ខុ, មា ភណ្ឌនំ, មា កលហំ, មា វិគ្គហំ, មា វិវាទ’ន្តិ ឱមទ្ទិត្វា សង្ឃេន ឧបោសថោ វា បវារណា វា កាតព្ពា’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ សង្ឃមជ្ឈេ ឧបោសថំ វា បវារណំ វា ឋបេន្តស្ស – ‘អលំ, ភិក្ខុ, មា ភណ្ឌនំ, មា កលហំ, មា វិគ្គហំ, មា វិវាទ’ន្តិ ឱមទ្ទិត្វា សង្ឃេន ឧបោសថោ វា បវារណា វា កាតព្ពា។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អលជ្ជី ច ហោតិ, ពាលោ ច, អបកតត្តោ ច, ចាវនាធិប្បាយោ វត្តា ហោតិ, នោ វុដ្ឋានាធិប្បាយោ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ សង្ឃមជ្ឈេ ឧបោសថំ វា បវារណំ វា ឋបេន្តស្ស – ‘អលំ, ភិក្ខុ, មា ភណ្ឌនំ, មា កលហំ, មា វិគ្គហំ, មា វិវាទ’ន្តិ ឱមទ្ទិត្វា សង្ឃេន ឧបោសថោ វា បវារណា វា កាតព្ពា។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ សង្ឃមជ្ឈេ ឧបោសថំ វា បវារណំ វា ឋបេន្តស្ស – ‘អលំ, ភិក្ខុ, មា ភណ្ឌនំ, មា កលហំ, មា វិគ្គហំ, មា វិវាទ’ន្តិ ឱមទ្ទិត្វា សង្ឃេន ឧបោសថោ វា បវារណា វា កាតព្ពា។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អបរិសុទ្ធកាយសមាចារោ ហោតិ, អបរិសុទ្ធវចីសមាចារោ ហោតិ, អបរិសុទ្ធាជីវោ ហោតិ, ពាលោ ហោតិ អព្យត្តោ, ភណ្ឌនការកោ ហោតិ កលហការកោ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ សង្ឃមជ្ឈេ ឧបោសថំ វា បវារណំ វា ឋបេន្តស្ស – ‘អលំ, ភិក្ខុ, មា ភណ្ឌនំ, មា កលហំ, មា វិគ្គហំ, មា វិវាទ’ន្តិ ឱមទ្ទិត្វា សង្ឃេន ឧបោសថោ វា បវារណា វា កាតព្ពា’’តិ។
៤៤៦. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ អនុយោគោ ន ទាតព្ពោ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ អនុយោគោ ន ទាតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តានាបត្តិំ ន ជានាតិ, លហុកគរុកំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ, សាវសេសានវសេសំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ, ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ, សប្បដិកម្មាបដិកម្មំ អាបត្តិំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ អនុយោគោ ន ទាតព្ពោ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ អនុយោគោ ទាតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តានាបត្តិំ ជានាតិ, លហុកគរុកំ អាបត្តិំ ជានាតិ, សាវសេសានវសេសំ អាបត្តិំ ជានាតិ, ទុដ្ឋុល្លាទុដ្ឋុល្លំ អាបត្តិំ ជានាតិ, សប្បដិកម្មាបដិកម្មំ អាបត្តិំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ អនុយោគោ ទាតព្ពោ’’តិ។
៤៤៧. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អាការេហិ ភិក្ខុ អាបត្តិំ អាបជ្ជតី’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អាការេហិ ភិក្ខុ អាបត្តិំ អាបជ្ជតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អលជ្ជិតា, អញ្ញាណតា, កុក្កុច្ចបកតតា, អកប្បិយេ កប្បិយសញ្ញិតា, កប្បិយេ អកប្បិយសញ្ញិតា – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហាការេហិ ភិក្ខុ អាបត្តិំ អាបជ្ជតិ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហាការេហិ ភិក្ខុ អាបត្តិំ អាបជ្ជតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ ? អទស្សនេន, អស្សវនេន, បសុត្តកតា, តថាសញ្ញី, សតិសម្មោសា – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហាការេហិ ភិក្ខុ អាបត្តិំ អាបជ្ជតី’’តិ។
៤៤៨. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, វេរា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, វេរា។ កតមេ បញ្ច? បាណាតិបាតោ , អទិន្នាទានំ, កាមេសុមិច្ឆាចារោ, មុសាវាទោ, សុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានំ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច វេរា’’តិ។
‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, វេរមណិយោ’’តិ? ‘‘បញ្ចិមា, ឧបាលិ, វេរមណិយោ។ កតមា បញ្ច? បាណាតិបាតា វេរមណី វេរមណិ (ក.), អទិន្នាទានា វេរមណី, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី, មុសាវាទា វេរមណី, សុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានា វេរមណី – ឥមា ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច វេរមណិយោ’’តិ។
៤៤៩. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, ព្យសនានី’’តិ? ‘‘បញ្ចិមានិ, ឧបាលិ, ព្យសនានិ។ បរិ. ៣២៥; អ. និ. ៥.១៣០ កតមានិ បញ្ច? ញាតិព្យសនំ, ភោគព្យសនំ, រោគព្យសនំ, សីលព្យសនំ, ទិដ្ឋិព្យសនំ – ឥមានិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច ព្យសនានី’’តិ។
‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, សម្បទា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមា, ឧបាលិ, សម្បទា។ បរិ. ៣២៥; អ. និ. ៥.១៣០ កតមា បញ្ច? ញាតិសម្បទា, ភោគសម្បទា, អារោគ្យសម្បទា, សីលសម្បទា, ទិដ្ឋិសម្បទា – ឥមា ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច សម្បទា’’តិ។
មុសាវាទវគ្គោ និដ្ឋិតោ សត្តមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
មុសាវាទោ ច ឱមទ្ទិ, អបរេហិ អនុយោគោ;
អាបត្តិញ្ច អបរេហិ, វេរា វេរមណីបិ ច;
ព្យសនំ សម្បទា ចេវ, សត្តមោ វគ្គសង្គហោតិ។
៨. ភិក្ខុនោវាទវគ្គោ
៤៥០. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ភិក្ខុនិសង្ឃេនេវ កម្មំ កាតព្ព’’ន្តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ភិក្ខុនិសង្ឃេនេវ កម្មំ កាតព្ពំ, អវន្ទិយោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខុនិសង្ឃេន។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វិវរិត្វា កាយំ ភិក្ខុនីនំ ទស្សេតិ, ឩរុំ ទស្សេតិ, អង្គជាតំ ទស្សេតិ, ឧភោ អំសកូដេ ទស្សេតិ, ឱភាសតិ, គិហី សម្បយោជេតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ភិក្ខុនិសង្ឃេនេវ កម្មំ កាតព្ពំ។ អវន្ទិយោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខុនិសង្ឃេន។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ភិក្ខុនិសង្ឃេនេវ កម្មំ កាតព្ពំ, អវន្ទិយោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខុនិសង្ឃេន។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ភិក្ខុនីនំ អលាភាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខុនីនំ អនត្ថាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខុនីនំ អវាសាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខុនិយោ អក្កោសតិ បរិភាសតិ, ភិក្ខូ ភិក្ខុនីហិ ភេទេតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ភិក្ខុនិសង្ឃេនេវ កម្មំ កាតព្ពំ, អវន្ទិយោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខុនិសង្ឃេន។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ភិក្ខុនិសង្ឃេនេវ កម្មំ កាតព្ពំ, អវន្ទិយោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខុនិសង្ឃេន។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ភិក្ខុនីនំ អលាភាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខុនីនំ អនត្ថាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខុនីនំ អវាសាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខុនិយោ អក្កោសតិ បរិភាសតិ, ភិក្ខូ ភិក្ខុនីហិ សម្បយោជេតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតស្ស ភិក្ខុនោ ភិក្ខុនិសង្ឃេនេវ កម្មំ កាតព្ពំ, អវន្ទិយោ សោ ភិក្ខុ ភិក្ខុនិសង្ឃេនា’’តិ។
៤៥១. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតាយ ភិក្ខុនិយា កម្មំ កាតព្ព’’ន្តិ? បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតាយ ភិក្ខុនិយា កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វិវរិត្វា កាយំ ភិក្ខូនំ ទស្សេតិ, ឩរុំ ទស្សេតិ, អង្គជាតំ ទស្សេតិ, ឧភោ អំសកូដេ ទស្សេតិ, ឱភាសតិ, គិហី សម្បយោជេតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតាយ ភិក្ខុនិយា កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតាយ ភិក្ខុនិយា កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ភិក្ខូនំ អលាភាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខូនំ អនត្ថាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខូនំ អវាសាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខូ អក្កោសតិ បរិភាសតិ, ភិក្ខុនិយោ ភិក្ខូហិ ភេទេតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតាយ ភិក្ខុនិយា កម្មំ កាតព្ពំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតាយ ភិក្ខុនិយា កម្មំ កាតព្ពំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ភិក្ខូនំ អលាភាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខូនំ អនត្ថាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខូនំ អវាសាយ បរិសក្កតិ, ភិក្ខូ អក្កោសតិ បរិភាសតិ, ភិក្ខុនិយោ ភិក្ខូហិ សម្បយោជេតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតាយ ភិក្ខុនិយា កម្មំ កាតព្ព’’ន្តិ។
៤៥២. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន ឋបេតព្ពោ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន ឋបេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អលជ្ជី ច ហោតិ, ពាលោ ច, អបកតត្តោ ច, ចាវនាធិប្បាយោ វត្តា ហោតិ, នោ វុដ្ឋានាធិប្បាយោ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន ឋបេតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន ឋបេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អបរិសុទ្ធកាយសមាចារោ ហោតិ, អបរិសុទ្ធវចីសមាចារោ ហោតិ, អបរិសុទ្ធាជីវោ ហោតិ, ពាលោ ហោតិ, អព្យត្តោ, ន បដិពលោ អនុយុញ្ជិយមានោ អនុយោគំ ទាតុំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន ឋបេតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន ឋបេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កាយិកេន អនាចារេន សមន្នាគតោ ហោតិ, វាចសិកេន អនាចារេន សមន្នាគតោ ហោតិ, កាយិកវាចសិកេន អនាចារេន សមន្នាគតោ ហោតិ, ភិក្ខុនីនំ អក្កោសកបរិភាសកោ ហោតិ, ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំសដ្ឋោ វិហរតិ អននុលោមិកេន សំសគ្គេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន ឋបេតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន ឋបេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អលជ្ជី ច ហោតិ, ពាលោ ច, អបកតត្តោ ច, ភណ្ឌនការកោ ច ហោតិ កលហការកោ, សិក្ខាយ ច ន បរិបូរិការី – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន ឋបេតព្ពោ’’តិ។
៤៥៣. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន គហេតព្ពោ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន គហេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កាយិកេន អនាចារេន សមន្នាគតោ ហោតិ, វាចសិកេន អនាចារេន សមន្នាគតោ ហោតិ, កាយិកវាចសិកេន អនាចារេន សមន្នាគតោ ហោតិ, ភិក្ខុនីនំ អក្កោសកបរិភាសកោ ហោតិ, ភិក្ខុនីហិ សទ្ធិំ សំសដ្ឋោ វិហរតិ អននុលោមិកេន សំសគ្គេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន គហេតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន គហេតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អលជ្ជី ច ហោតិ, ពាលោ ច, អបកតត្តោ ច, គមិកោ វា ហោតិ, គិលានោ វា – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា ភិក្ខុនីនំ ឱវាទោ ន គហេតព្ពោ’’តិ។
៤៥៤. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ ន សាកច្ឆិតព្ពោ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ ន សាកច្ឆិតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន អសេក្ខេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ, ន អសេក្ខេន សមាធិក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ, ន អសេក្ខេន បញ្ញាក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ, ន អសេក្ខេន វិមុត្តិក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ, ន អសេក្ខេន វិមុត្តិញាណទស្សនក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ ន សាកច្ឆិតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ សាកច្ឆិតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អសេក្ខេន សីលក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេក្ខេន សមាធិក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេក្ខេន បញ្ញាក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ , អសេក្ខេន វិមុត្តិក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ, អសេក្ខេន វិមុត្តិញាណទស្សនក្ខន្ធេន សមន្នាគតោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ សាកច្ឆិតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ ន សាកច្ឆិតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន អត្ថបដិសម្ភិទាបត្តោ ហោតិ, ន ធម្មបដិសម្ភិទាបត្តោ ហោតិ, ន និរុត្តិបដិសម្ភិទាបត្តោ ហោតិ, ន បដិភានបដិសម្ភិទាបត្តោ ហោតិ, យថាវិមុត្តំ ចិត្តំ ន បច្ចវេក្ខិតា – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ ន សាកច្ឆិតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ , អង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ សាកច្ឆិតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អត្ថបដិសម្ភិទាបត្តោ ហោតិ, ធម្មបដិសម្ភិទាបត្តោ ហោតិ, និរុត្តិបដិសម្ភិទាបត្តោ ហោតិ, បដិភានបដិសម្ភិទាបត្តោ ហោតិ, យថាវិមុត្តំ ចិត្តំ បច្ចវេក្ខិតា – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ សាកច្ឆិតព្ពោ’’តិ។
ភិក្ខុនោវាទវគ្គោ និដ្ឋិតោ អដ្ឋមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ភិក្ខុនីហេវ កាតព្ពំ, អបរេហិ តថា ទុវេ;
ភិក្ខុនីនំ តយោ កម្មា, ន ឋបេតព្ពា ទ្វេ ទុកា;
ន គហេតព្ពា ទ្វេ វុត្តា, សាកច្ឆាសុ ច ទ្វេ ទុកាតិ។
៩. ឧព្ពាហិកវគ្គោ
៤៥៥. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន អត្ថកុសលោ ហោតិ, ន ធម្មកុសលោ ហោតិ, ន និរុត្តិកុសលោ ហោតិ, ន ព្យញ្ជនកុសលោ ហោតិ, ន បុព្ពាបរកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អត្ថកុសលោ ហោតិ, ធម្មកុសលោ ហោតិ, និរុត្តិកុសលោ ហោតិ, ព្យញ្ជនកុសលោ ហោតិ, បុព្ពាបរកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កោធនោ ហោតិ កោធាភិភូតោ, មក្ខី ហោតិ មក្ខាភិភូតោ, បឡាសី ហោតិ បឡាសាភិភូតោ, ឥស្សុកី ហោតិ ឥស្សាភិភូតោ, សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី ហោតិ អាធានគ្គាហី ទុប្បដិនិស្សគ្គី – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន កោធនោ ហោតិ ន កោធាភិភូតោ, ន មក្ខី ហោតិ ន មក្ខាភិភូតោ, ន បឡាសី ហោតិ ន បឡាសាភិភូតោ, ន ឥស្សុកី ហោតិ ន ឥស្សាភិភូតោ, អសន្ទិដ្ឋិបរាមាសី ហោតិ អនាធានគ្គាហី សុប្បដិនិស្សគ្គី – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កុប្បតិ, ព្យាបជ្ជតិ, បតិដ្ឋិយតិ, កោបំ ជនេតិ, អខមោ ហោតិ អបទក្ខិណគ្គាហី អនុសាសនិំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន កុប្បតិ, ន ព្យាបជ្ជតិ, ន បតិដ្ឋិយតិ, ន កោបំ ជនេតិ, ខមោ ហោតិ បទក្ខិណគ្គាហី អនុសាសនិំ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? បសារេតា ហោតិ នោ សារេតា, អនោកាសកម្មំ ការេត្វា បវត្តា ហោតិ, ន យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ចោទេតា ហោតិ, ន យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ការេតា ហោតិ, ន យថាទិដ្ឋិយា ព្យាកតា ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? សារេតា ហោតិ នោ បសារេតា, ឱកាសកម្មំ ការេត្វា បវត្តា ហោតិ, យថាធម្មំ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ចោទេតា ហោតិ, យថាធម្មេ យថាវិនយេ យថាបត្តិយា ការេតា ហោតិ, យថាទិដ្ឋិយា ព្យាកតា ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, អលជ្ជី ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, លជ្ជី ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, អកុសលោ ច ហោតិ វិនយេ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ ន សម្មន្និតព្ពោ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, កុសលោ ច ហោតិ វិនយេ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ឧព្ពាហិកាយ សម្មន្និតព្ពោ’’តិ។
៤៥៦. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតី’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? សុត្តំ ន ជានាតិ, សុត្តានុលោមំ ន ជានាតិ, វិនយំ ន ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ន ជានាតិ, ន ច ឋានឋានកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? សុត្តំ ជានាតិ, សុត្តានុលោមំ ជានាតិ, វិនយំ ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ជានាតិ, ឋានាឋានកុសលោ ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ធម្មំ ន ជានាតិ, ធម្មានុលោមំ ជានាតិ, វិនយំ ន ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ន ជានាតិ, ន ច បុព្ពាបរកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ធម្មំ ជានាតិ, ធម្មានុលោមំ ជានាតិ, វិនយំ ជានាតិ, វិនយានុលោមំ ជានាតិ, បុព្ពាបរកុសលោ ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ន ជានាតិ, និទានំ ន ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ន ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ន ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ជានាតិ, និទានំ ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តិំ ន ជានាតិ, អាបត្តិសមុដ្ឋានំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា បយោគំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា វូបសមំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា ន វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តិំ ជានាតិ , អាបត្តិសមុដ្ឋានំ ជានាតិ, អាបត្តិយា បយោគំ ជានាតិ, អាបត្តិយា វូបសមំ ជានាតិ, អាបត្តិយា វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អធិករណំ ន ជានាតិ, អធិករណសមុដ្ឋានំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស បយោគំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស វូបសមំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស ន វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ពាលោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អធិករណំ ជានាតិ, អធិករណសមុដ្ឋានំ ជានាតិ, អធិករណស្ស បយោគំ ជានាតិ, អធិករណស្ស វូបសមំ ជានាតិ, អធិករណស្ស វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ បណ្ឌិតោត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតី’’តិ។
ឧព្ពាហិកវគ្គោ និដ្ឋិតោ នវមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ន អត្ថកុសលោ ចេវ, កោធនោ កុប្បតី ច យោ;
បសារេតា ឆន្ទាគតិំ, អកុសលោ តថេវ ច។
សុត្តំ ធម្មញ្ច វត្ថុញ្ច, អាបត្តិ អធិករណំ;
ទ្វេ ទ្វេ បកាសិតា សព្ពេ, កណ្ហសុក្កំ វិជានថាតិ។
១០. អធិករណវូបសមវគ្គោ
៤៥៧. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុ’’ន្តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តិំ ន ជានាតិ, អាបត្តិសមុដ្ឋានំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា បយោគំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា វូបសមំ ន ជានាតិ, អាបត្តិយា ន វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អាបត្តិំ ជានាតិ, អាបត្តិសមុដ្ឋានំ ជានាតិ, អាបត្តិយា បយោគំ ជានាតិ, អាបត្តិយា វូបសមំ ជានាតិ, អាបត្តិយា វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អធិករណំ ន ជានាតិ, អធិករណសមុដ្ឋានំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស បយោគំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស វូបសមំ ន ជានាតិ, អធិករណស្ស ន វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អធិករណំ ជានាតិ, អធិករណសមុដ្ឋានំ ជានាតិ, អធិករណស្ស បយោគំ ជានាតិ, អធិករណស្ស វូបសមំ ជានាតិ, អធិករណស្ស វិនិច្ឆយកុសលោ ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, អលជ្ជី ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, លជ្ជី ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ , អប្បស្សុតោ ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, ពហុស្សុតោ ច ហោតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ន ជានាតិ, និទានំ ន ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ន ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ន ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? វត្ថុំ ជានាតិ, និទានំ ជានាតិ, បញ្ញត្តិំ ជានាតិ, បទបច្ចាភដ្ឋំ ជានាតិ, អនុសន្ធិវចនបថំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, អកុសលោ ច ហោតិ វិនយេ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, កុសលោ ច ហោតិ វិនយេ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, បុគ្គលគរុ ហោតិ នោ សង្ឃគរុ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ បញ្ចហុបាលិ , អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, សង្ឃគរុ ហោតិ នោ បុគ្គលគរុ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, អាមិសគរុ ហោតិ នោ សទ្ធម្មគរុ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ នាលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុំ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, សទ្ធម្មគរុ ហោតិ នោ អាមិសគរុ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ អលំ អធិករណំ វូបសមេតុ’’ន្តិ។
៤៥៨. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អាការេហិ សង្ឃោ ភិជ្ជតី’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អាការេហិ សង្ឃោ ភិជ្ជតិ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? កម្មេន, ឧទ្ទេសេន, វោហរន្តោ, អនុស្សាវនេន, សលាកគ្គាហេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហាការេហិ សង្ឃោ ភិជ្ជតី’’តិ។
‘‘សង្ឃរាជិ សង្ឃរាជីតិ, ភន្តេ, វុច្ចតិ។ កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, សង្ឃរាជិ ហោតិ នោ ច សង្ឃភេទោ? កិត្តាវតា ច បន សង្ឃរាជិ ចេវ ហោតិ សង្ឃភេទោ ចា’’តិ? ‘‘បញ្ញត្តេតំ, ឧបាលិ, មយា អាគន្តុកានំ ភិក្ខូនំ អាគន្តុកវត្តំ។ ឯវំ សុបញ្ញត្តេ ខោ, ឧបាលិ, មយា សិក្ខាបទេ អាគន្តុកា ភិក្ខូ អាគន្តុកវត្តេ ន វត្តន្តិ។ ឯវម្បិ ខោ, ឧបាលិ, សង្ឃរាជិ ហោតិ នោ ច សង្ឃភេទោ។ បញ្ញត្តេតំ, ឧបាលិ, មយា អាវាសិកានំ ភិក្ខូនំ អាវាសិកវត្តំ។ ឯវំ សុបញ្ញត្តេ ខោ, ឧបាលិ, មយា សិក្ខាបទេ អាវាសិកា ភិក្ខូ អាវាសិកវត្តេ ន វត្តន្តិ។ ឯវម្បិ ខោ, ឧបាលិ, សង្ឃរាជិ ហោតិ នោ ច សង្ឃភេទោ។ បញ្ញត្តេតំ ឧបាលិ មយា ភិក្ខូនំ ភត្តគ្គេ ភត្តគ្គវត្តំ – យថាវុឌ្ឍំ យថារត្តំ យថាបតិរូបំ អគ្គាសនំ អគ្គោទកំ អគ្គបិណ្ឌំ។ ឯវំ សុបញ្ញត្តេ ខោ, ឧបាលិ, មយា សិក្ខាបទេ នវា ភិក្ខូ ភត្តគ្គេ ថេរានំ ភិក្ខូនំ អាសនំ បដិពាហន្តិ។ ឯវម្បិ ខោ, ឧបាលិ, សង្ឃរាជិ ហោតិ នោ ច សង្ឃភេទោ។ បញ្ញត្តេតំ, ឧបាលិ, មយា ភិក្ខូនំ សេនាសនេ សេនាសនវត្តំ – យថាវុឌ្ឍំ យថារត្តំ យថាបតិរូបំ។ ឯវំ សុបញ្ញត្តេ ខោ, ឧបាលិ, មយា សិក្ខាបទេ នវា ភិក្ខូ ថេរានំ ភិក្ខូនំ សេនាសនំ បដិពាហន្តិ។ ឯវម្បិ ខោ, ឧបាលិ, សង្ឃរាជិ ហោតិ នោ ច សង្ឃភេទោ។ បញ្ញត្តេតំ, ឧបាលិ, មយា ភិក្ខូនំ អន្តោសីមាយ ឯកំ ឧបោសថំ ឯកំ បវារណំ ឯកំ សង្ឃកម្មំ ឯកំ កម្មាកម្មំ។ ឯវំ សុបញ្ញត្តេ ខោ, ឧបាលិ, មយា សិក្ខាបទេ តត្ថេវ អន្តោសីមាយ អាវេនិភាវំ អាវេណិភាវំ (សី. ស្យា.) ករិត្វា គណំ ពន្ធិត្វា អាវេនិំ អាវេណិ (សី. ស្យា.) ឧបោសថំ ករោន្តិ អាវេនិំ បវារណំ ករោន្តិ អាវេនិំ សង្ឃកម្មំ ករោន្តិ អាវេនិំ កម្មាកម្មានិ ករោន្តិ។ ឯវំ ខោ, ឧបាលិ, សង្ឃរាជិ ចេវ ហោតិ សង្ឃភេទោ ចា’’តិ។
អធិករណវូបសមវគ្គោ និដ្ឋិតោ ទសមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
អាបត្តិំ អធិករណំ, ឆន្ទា អប្បស្សុតេន ច;
វត្ថុញ្ច អកុសលោ ច, បុគ្គលោ អាមិសេន ច;
ភិជ្ជតិ សង្ឃរាជិ ច, សង្ឃភេទោ តថេវ ចាតិ។
១១. សង្ឃភេទកវគ្គោ
៤៥៩. ចូឡវ. ៣៥៤-៣៥៥; អ. និ. ១០.៣៨ អាទយោ ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ កម្មេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ ឧទ្ទេសេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិ វោហរន្តោ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ អនុស្សាវនេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ , បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ សលាកគ្គាហេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, វិនិធាយ ខន្តិំ កម្មេន…បេ.… វិនិធាយ ខន្តិំ ឧទ្ទេសេន…បេ.… វិនិធាយ ខន្តិំ វោហរន្តោ…បេ.… វិនិធាយ ខន្តិំ អនុស្សាវនេន…បេ.… វិនិធាយ ខន្តិំ សលាកគ្គាហេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, វិនិធាយ រុចិំ កម្មេន…បេ.… វិនិធាយ រុចិំ ឧទ្ទេសេន…បេ.… វិនិធាយ រុចិំ វោហរន្តោ…បេ.… វិនិធាយ រុចិំ អនុស្សាវនេន…បេ.… វិនិធាយ រុចិំ សលាកគ្គាហេន – ឥមេហិ ខោ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ , ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, វិនិធាយ សញ្ញំ កម្មេន…បេ.… វិនិធាយ សញ្ញំ ឧទ្ទេសេន…បេ.… វិនិធាយ សញ្ញំ វោហរន្តោ…បេ.… វិនិធាយ សញ្ញំ អនុស្សាវនេន…បេ.… វិនិធាយ សញ្ញំ សលាកគ្គាហេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ អាបាយិកោ នេរយិកោ កប្បដ្ឋោ អតេកិច្ឆោ’’តិ។
សង្ឃភេទកវគ្គោ និដ្ឋិតោ ឯកាទសមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
វិនិធាយ ទិដ្ឋិំ កម្មេន, ឧទ្ទេសេ វោហរេន ច;
អនុស្សាវនេ សលាកេន, បញ្ចេតេ ទិដ្ឋិនិស្សិតា;
ខន្តិំ រុចិញ្ច សញ្ញញ្ច, តយោ តេ បញ្ចធា នយាតិ។
១២. ទុតិយសង្ឃភេទកវគ្គោ
៤៦០. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ , អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, អវិនិធាយ ទិដ្ឋិំ កម្មេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, អវិនិធាយ ទិដ្ឋិំ ឧទ្ទេសេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, អវិនិធាយ ទិដ្ឋិំ វោហរន្តោ។ ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, អវិនិធាយ ទិដ្ឋិំ អនុស្សាវនេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, អវិនិធាយ ទិដ្ឋិំ សលាកគ្គាហេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, អវិនិធាយ ខន្តិំ កម្មេន…បេ.… អវិនិធាយ ខន្តិំ ឧទ្ទេសេន…បេ.… អវិនិធាយ ខន្តិំ វោហរន្តោ…បេ.… អវិនិធាយ ខន្តិំ អនុស្សាវនេន…បេ.… អវិនិធាយ ខន្តិំ សលាកគ្គាហេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ , ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, អវិនិធាយ រុចិំ កម្មេន…បេ.… អវិនិធាយ រុចិំ ឧទ្ទេសេន…បេ.… អវិនិធាយ រុចិំ វោហរន្តោ…បេ.… អវិនិធាយ រុចិំ អនុស្សាវនេន…បេ.… អវិនិធាយ រុចិំ សលាកគ្គាហេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។
‘‘អបរេហិបិ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ ទីបេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ ទីបេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ ទីបេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ ទីបេតិ, អវិនិធាយ សញ្ញំ កម្មេន…បេ.… អវិនិធាយ សញ្ញំ ឧទ្ទេសេន…បេ.… អវិនិធាយ សញ្ញំ វោហរន្តោ…បេ.… អវិនិធាយ សញ្ញំ អនុស្សាវនេន…បេ.… អវិនិធាយ សញ្ញំ សលាកគ្គាហេន – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សង្ឃភេទកោ ន អាបាយិកោ ន នេរយិកោ ន កប្បដ្ឋោ ន អតេកិច្ឆោ’’តិ។
ទុតិយសង្ឃភេទកវគ្គោ និដ្ឋិតោ ទ្វាទសមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
អវិនិធាយ ទិដ្ឋិំ កម្មេន, ឧទ្ទេសេ វោហរេន ច;
អនុស្សាវនេ សលាកេន, បញ្ចេតេ ទិដ្ឋិនិស្សិតា។
ខន្តិំ រុចិញ្ច សញ្ញញ្ច, តយោ តេ បញ្ចធា នយា។
ហេដ្ឋិមេ កណ្ហបក្ខម្ហិ, សមវីសតិ វិធី យថា;
តថេវ សុក្កបក្ខម្ហិ, សមវីសតិ ជានថាតិ។
១៣. អាវាសិកវគ្គោ
៤៦១. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ អាវាសិកោ ភិក្ខុ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ អាវាសិកោ ភិក្ខុ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, សង្ឃិកំ បុគ្គលិកបរិភោគេន បរិភុញ្ជតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ អាវាសិកោ ភិក្ខុ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ។
‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ អាវាសិកោ ភិក្ខុ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ សគ្គេ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, សង្ឃិកំ ន បុគ្គលិកបរិភោគេន បរិភុញ្ជតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ អាវាសិកោ ភិក្ខុ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ សគ្គេ’’តិ។
៤៦២. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អធម្មិកា វិនយព្យាករណា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អធម្មិកា វិនយព្យាករណា។ កតមេ បញ្ច? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ ធម្មោតិ បរិណាមេតិ, ធម្មំ អធម្មោតិ បរិណាមេតិ, អវិនយំ វិនយោតិ បរិណាមេតិ, វិនយំ អវិនយោតិ បរិណាមេតិ , អបញ្ញត្តំ បញ្ញាបេតិ, បញ្ញត្តំ សមុច្ឆិន្ទតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អធម្មិកា វិនយព្យាករណា។ បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, ធម្មិកា វិនយព្យាករណា។ កតមេ បញ្ច? ឥធុបាលិ, ភិក្ខុ អធម្មំ អធម្មោតិ បរិណាមេតិ, ធម្មំ ធម្មោតិ បរិណាមេតិ, អវិនយំ អវិនយោតិ បរិណាមេតិ, វិនយំ វិនយោតិ បរិណាមេតិ, អបញ្ញត្តំ ន បញ្ញបេតិ, បញ្ញត្តំ ន សមុច្ឆិន្ទតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច ធម្មិកា វិនយព្យាករណា’’តិ។
៤៦៣. អ. និ. ៥.២៧២-២៨៥ ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភត្តុទ្ទេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភត្តុទ្ទេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, ឧទ្ទិដ្ឋានុទ្ទិដ្ឋំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភត្តុទ្ទេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ។
អ. និ. ៥.២៧២-២៨៥ ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ ភត្តុទ្ទេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ សគ្គេ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, ឧទ្ទិដ្ឋានុទ្ទិដ្ឋំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ ភត្តុទ្ទេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ សគ្គេ’’តិ។
៤៦៤. ‘‘កតិហិ នុ ខោ, ភន្តេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ សេនាសនបញ្ញាបកោ…បេ.… ភណ្ឌាគារិកោ…បេ.… ចីវរបដិគ្គាហកោ…បេ.… ចីវរភាជកោ…បេ.… យាគុភាជកោ…បេ.… ផលភាជកោ…បេ.… ខជ្ជភាជកោ…បេ.… អប្បមត្តកវិស្សជ្ជកោ…បេ.… សាដិយគ្គាហាបកោ…បេ.… បត្តគ្គាហាបកោ…បេ.… អារាមិកបេសកោ…បេ.… សាមណេរបេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ’’តិ? ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ សាមណេរបេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ភយាគតិំ គច្ឆតិ, បេសិតាបេសិតំ ន ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សាមណេរបេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ និរយេ។ បញ្ចហុបាលិ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ សាមណេរបេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ សគ្គេ។ កតមេហិ បញ្ចហិ? ន ឆន្ទាគតិំ គច្ឆតិ, ន ទោសាគតិំ គច្ឆតិ, ន មោហាគតិំ គច្ឆតិ, ន ភយាគតិំ គច្ឆតិ, បេសិតាបេសិតំ ជានាតិ – ឥមេហិ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ចហង្គេហិ សមន្នាគតោ សាមណេរបេសកោ យថាភតំ និក្ខិត្តោ ឯវំ សគ្គេ’’តិ។
អាវាសិកវគ្គោ និដ្ឋិតោ តេរសមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
អាវាសិកព្យាករណា , ភត្តុសេនាសនានិ ច;
ភណ្ឌចីវរគ្គាហោ ច, ចីវរស្ស ច ភាជកោ។
យាគុ ផលំ ខជ្ជកញ្ច, អប្បសាដិយគាហកោ;
បត្តោ អារាមិកោ ចេវ, សាមណេរេន បេសកោតិ។
១៤. កថិនត្ថារវគ្គោ
៤៦៥. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អានិសំសា កថិនត្ថារេ’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អានិសំសា កថិនត្ថារេ។ កតមេ បញ្ច? អនាមន្តចារោ, អសមាទានចារោ, គណភោជនំ, យាវទត្ថចីវរំ, យោ ច តត្ថ ចីវរុប្បាទោ សោ នេសំ ភវិស្សតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អានិសំសា កថិនត្ថារេ’’តិ។
៤៦៦. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អាទីនវា មុដ្ឋស្សតិស្ស អសម្បជានស្ស និទ្ទំ ឱក្កមតោ’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អាទីនវា មុដ្ឋស្សតិស្ស អសម្បជានស្ស និទ្ទំ ឱក្កមតោ។ កតមេ បញ្ច? ទុក្ខំ សុបតិ, ទុក្ខំ បដិពុជ្ឈតិ, បាបកំ សុបិនំ បស្សតិ, ទេវតា ន រក្ខន្តិ, អសុចិ មុច្ចតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អាទីនវា មុដ្ឋស្សតិស្ស អសម្បជានស្ស និទ្ទំ ឱក្កមតោ។ បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អានិសំសា ឧបដ្ឋិតស្សតិស្ស សម្បជានស្ស និទ្ទំ ឱក្កមតោ។ កតមេ បញ្ច? សុខំ សុបតិ, សុខំ បដិពុជ្ឈតិ, ន បាបកំ សុបិនំ បស្សតិ, ទេវតា រក្ខន្តិ, អសុចិ ន មុច្ចតិ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អានិសំសា ឧបដ្ឋិតស្សតិស្ស សម្បជានស្ស និទ្ទំ ឱក្កមតោ’’តិ។
៤៦៧. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, អវន្ទិយា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, អវន្ទិយា។ កតមេ បញ្ច? អន្តរឃរំ បវិដ្ឋោ អវន្ទិយោ, រច្ឆគតោ អវន្ទិយោ, ឱតមសិកោ អវន្ទិយោ, អសមន្នាហរន្តោ អវន្ទិយោ, សុត្តោ អវន្ទិយោ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អវន្ទិយា។
‘‘អបរេបិ, ឧបាលិ, បញ្ច អវន្ទិយា។ កតមេ បញ្ច? យាគុបានេ អវន្ទិយោ, ភត្តគ្គេ អវន្ទិយោ, ឯកាវត្តោ អវន្ទិយោ, អញ្ញវិហិតោ អវន្ទិយោ, នគ្គោ អវន្ទិយោ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អវន្ទិយា។
‘‘អបរេបិ , ឧបាលិ, បញ្ច អវន្ទិយា។ កតមេ បញ្ច? ខាទន្តោ អវន្ទិយោ, ភុញ្ជន្តោ អវន្ទិយោ, ឧច្ចារំ ករោន្តោ អវន្ទិយោ, បស្សាវំ ករោន្តោ អវន្ទិយោ, ឧក្ខិត្តកោ អវន្ទិយោ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អវន្ទិយា។
‘‘អបរេបិ, ឧបាលិ, បញ្ច អវន្ទិយា ។ កតមេ បញ្ច? បុរេ ឧបសម្បន្នេន បច្ឆា ឧបសម្បន្នោ អវន្ទិយោ, អនុបសម្បន្នោ អវន្ទិយោ, នានាសំវាសកោ វុឌ្ឍតរោ អធម្មវាទី អវន្ទិយោ, មាតុគាមោ អវន្ទិយោ, បណ្ឌកោ អវន្ទិយោ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អវន្ទិយា។
‘‘អបរេបិ, ឧបាលិ, បញ្ច អវន្ទិយា។ កតមេ បញ្ច? បារិវាសិកោ អវន្ទិយោ, មូលាយបដិកស្សនារហោ អវន្ទិយោ, មានត្តារហោ អវន្ទិយោ, មានត្តចារិកោ អវន្ទិយោ, អព្ភានារហោ អវន្ទិយោ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច អវន្ទិយា’’តិ។
៤៦៨. ‘‘កតិ នុ ខោ, ភន្តេ, វន្ទិយា’’តិ? ‘‘បញ្ចិមេ, ឧបាលិ, វន្ទិយា។ កតមេ បញ្ច? បច្ឆា ឧបសម្បន្នេន បុរេ ឧបសម្បន្នោ វន្ទិយោ, នានាសំវាសកោ វុឌ្ឍតរោ ធម្មវាទី វន្ទិយោ, អាចរិយោ វន្ទិយោ, ឧបជ្ឈាយោ វន្ទិយោ, សទេវកេ លោកេ សមារកេ សព្រហ្មកេ សស្សមណព្រាហ្មណិយា បជាយ សទេវមនុស្សាយ តថាគតោ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វន្ទិយោ – ឥមេ ខោ, ឧបាលិ, បញ្ច វន្ទិយា’’តិ។
៤៦៩. ‘‘នវកតរេន, ភន្តេ, ភិក្ខុនា វុឌ្ឍតរស្ស ភិក្ខុនោ បាទេ វន្ទន្តេន កតិ ធម្មេ អជ្ឈត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា បាទា វន្ទិតព្ពា’’តិ? ‘‘នវកតរេនុបាលិ, ភិក្ខុនា វុឌ្ឍតរស្ស ភិក្ខុនោ បាទេ វន្ទន្តេន បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា បាទា វន្ទិតព្ពា។ កតមេ បញ្ច? នវកតរេនុបាលិ, ភិក្ខុនា វុឌ្ឍតរស្ស ភិក្ខុនោ បាទេ វន្ទន្តេន ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា, អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា , ឧភោហិ បាណិតលេហិ បាទានិ បរិសម្ពាហន្តេន, បេមញ្ច គារវញ្ច ឧបដ្ឋាបេត្វា បាទា វន្ទិតព្ពា – នវកតរេនុបាលិ ភិក្ខុនា វុឌ្ឍតរស្ស ភិក្ខុនោ បាទេ វន្ទន្តេន ឥមេ បញ្ច ធម្មេ អជ្ឈត្តំ ឧបដ្ឋាបេត្វា បាទា វន្ទិតព្ពា’’តិ។
កថិនត្ថារវគ្គោ និដ្ឋិតោ ចុទ្ទសមោ។
តស្សុទ្ទានំ –
កថិនត្ថារនិទ្ទា ច, អន្តរា យាគុខាទនេ;
បុរេ ច បារិវាសិ ច, វន្ទិយោ វន្ទិតព្ពកន្តិ។
ឧបាលិបញ្ចកំ និដ្ឋិតំ។
តេសំ វគ្គានំ ឧទ្ទានំ
អនិស្សិតេន កម្មញ្ច, វោហារាវិកម្មេន ច;
ចោទនា ច ធុតង្គា ច, មុសា ភិក្ខុនិមេវ ច។
ឧព្ពាហិកាធិករណំ, ភេទកា បញ្ចមា បុរេ;
អាវាសិកា កថិនញ្ច, ចុទ្ទសា សុប្បកាសិតាតិ។