ದುಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ
೧-೬. ಮೂಲಟ್ಠೇನಾತಿ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನೇನ ಮೂಲಭಾವೇನ, ನ ಪಚ್ಚಯಮತ್ತಟ್ಠೇನ ಹೇತುಧಮ್ಮಾ ಹೇತೂ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಮಾಸಾಸಮಾಸನಿದ್ದೇಸಭಾವೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಾಠಾನಂ ವಿಸೇಸೋ। ತಥೇವಾತಿ ಸಮ್ಪಯೋಗತೋವ। ಸಹೇತುಕಾನಂ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಭಾವತೋ ‘‘ಸಮ್ಪಯೋಗತೋ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ಸಹಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯೋಗತ್ಥತ್ತಾ। ಸಹ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಏಕಪುಞ್ಜೇ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಯಾವ ಭಙ್ಗಾ ಸಹೇತುಕಾನಂ ಹೇತೂಹಿ ಸಮಾನದೇಸಗಹಣಾನಂ ಹೇತುಆದಿಸಬ್ಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತ-ಸದ್ದೋ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿವಸೇನ ಸಹ ಹೇತೂಹಿ ಏಕೀಭಾವುಪಗಮನಂ, ತತೋ ಏವ ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ದುಕಾನಂ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಧಮ್ಮನಾನತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ಹಿ ಪದತ್ಥನಾನತ್ತೇನ ದುಕನ್ತರಂ ವುಚ್ಚತಿ। ನ ಹಿ ಹೇತುದುಕಸಙ್ಗಹಿತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಸಹೇತುಕದುಕಾದೀಹಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇ ಏವ ಪನ ಸಹೇತುಕಾಹೇತುಕಾದಿಭಾವತೋ ಸಹೇತುಕದುಕಾದೀಹಿ ವುತ್ತಾ। ಏವಂ ಸಹೇತುಕದುಕಸಙ್ಗಹಿತಾ ಏವ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಭಾವತೋ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕೇನ ವುತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವುತ್ತತಾಪೇಕ್ಖಂ ದುಕನ್ತರವಚನನ್ತಿ ನತ್ಥಿ ಪುನರುತ್ತಿದೋಸೋ। ದೇಸೇತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಜಾನನಞ್ಹಿ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ತಥಾ ದೇಸನಾಞಾಣಞ್ಚಾತಿ। ತೇನ ಧಮ್ಮಾನಂ ತಪ್ಪಕಾರತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಸಕಲೇಕದೇಸವಸೇನ ಪಠಮದುಕಂ ದುತಿಯತತಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಾದಯೋ ತಯೋ ದುಕಾ ವುತ್ತಾ। ಸಕಲಞ್ಹಿ ಪಠಮದುಕಂ ದುತಿಯದುಕೇಕದೇಸೇನ ಸಹೇತುಕಪದೇನ ತತಿಯದುಕೇಕದೇಸೇನ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಪದೇನ ಚ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮದುಕಾ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ಪಠಮದುಕೇಕದೇಸಂ ನಹೇತುಪದಂ ಸಕಲೇನ ದುತಿಯದುಕೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಛಟ್ಠದುಕೋ ವುತ್ತೋ। ಇದಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಏತೇನ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವವಸೇನ ದೀಪಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮ್ಭವೋ ಹಿ ಗಹಣಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ। ಯಥಾ ಹೇತುಸಹೇತುಕಾತಿ ಇದಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಗಹಿತಂ, ಏವಂ ಹೇತುಅಹೇತುಕಾತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ಏವಂ ಖೋ ಪನ-ಪದೇನ ಅಪರೇಸಮ್ಪಿ ದುಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ರ ಯದೇತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಾತಿ ಪಾಳಿಯಂ। ಅಯಂ ಅತಿರೇಕತ್ಥೋತಿ ಇದಾನಿ ಯಂ ವಕ್ಖತಿ, ತಮತ್ಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪನ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅಞ್ಞಥಾಪೀತಿ ಏತೇಸಂ ವಿಸುಂ ಪವತ್ತಿಯಾ ದ್ವೇ ದುಕಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ಸಹ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪನ ಅಯಮ್ಪಿ ದುಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಹೇತೂ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಹೇತುವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪೀ’’ತಿ, ಏತೇಸು ಪನ ಪಞ್ಚಸು ದುಕೇಸು ದುತಿಯದುಕೇನ ತತಿಯದುಕೋ ವಿಯ, ಚತುತ್ಥದುಕೇನ ಪಞ್ಚಮದುಕೋ ವಿಯ ಚ ಛಟ್ಠದುಕೇನ ನಿನ್ನಾನತ್ಥತ್ತಾ ‘‘ನ ಹೇತು ಖೋ ಪನ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಹೇತುವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪೀ’’ತಿ ಅಯಂ ದುಕೋ ನ ವುತ್ತೋ। ದಸ್ಸಿತನಿನ್ನಾನತ್ಥನಯೋ ಹಿ ಸೋ ಪುರಿಮದುಕೇಹೀತಿ। ಇತರೇಸು ಚತೂಸು ಹೇತೂ ಚೇವ ಅಹೇತುಕದುಕೇನ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ಹೇತೂ ಚೇವ ಹೇತುವಿಪ್ಪಯುತ್ತದುಕೋ, ಹೇತುಸಹೇತುಕದುಕೇನ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ಹೇತುಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕೋ ಚ ನಹೇತುಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕೋ ವಿಯ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ತೇಸು ಪನ ದ್ವೀಸು ಪಚ್ಛಿಮದುಕೇ ‘‘ಹೇತೂ ಖೋ ಪನ ಧಮ್ಮಾ ಸಹೇತುಕಾ’’ತಿ ಪದಂ ಚತುತ್ಥದುಕೇ ಪಠಮಪದೇನ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣತ್ತಾ
೭-೧೩. ಸಮಾನಕಾಲೇನ ಅಸಮಾನಕಾಲೇನ ಕಾಲವಿಮುತ್ತೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವಮತ್ತೇನ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅತ್ಥಿತಂ ದೀಪೇತುಂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯವಚನಂ, ನ ಸಹೇತುಕವಚನಂ ವಿಯ ಸಮಾನಕಾಲಾನಮೇವ, ನಾಪಿ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ತಂಸಭಾವಸ್ಸ ಅನತ್ಥನ್ತರಭೂತಸ್ಸ। ಸಙ್ಖತ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಸಮೇತೇಹಿ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅಸಙ್ಖತಾತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಅವಿನಿಚ್ಛಿತತ್ಥಪರಿಚ್ಛೇದದಸ್ಸನವಸೇನ ಮಾತಿಕಾಠಪನತೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಉದ್ದೇಸೇನ ಹಿ ಕುಸಲಾದಿಸಭಾವಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಮತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಅಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಬಹುವಚನೇನ ಉದ್ದೇಸೋ ವುತ್ತೋತಿ। ರೂಪನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನಂ ಪಥವಿಯಾದಿ ವಾ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸ ಅಸಙ್ಗಹಿತತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ ವಾ ರೂಪನ್ತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥನಯೋ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ರೂಪನ್ತಿ ರುಪ್ಪನಸಭಾವೋ। ನ ಲುಜ್ಜತಿ ನ ಪಲುಜ್ಜತೀತಿ ಯೋ ಗಹಿತೋ ತಥಾ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಲೋಕೋತಿ ತಂಗಹಣರಹಿತಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ನತ್ಥಿ ಲೋಕತಾ। ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ವಾ ಲೋಕೋ, ತತ್ಥ ತೇನೇವ ಲೋಕಸಭಾವೇನ ವಿದಿತಾತಿ ಲೋಕಿಯಾ।
ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಸ್ಸ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸ ತೇನೇವ ನವಿಜಾನಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಸದ್ದಾಯತನಾದಿಕಸ್ಸ ಚ ನಾನತ್ತಾ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥನಾನತ್ತತೋ ದುಕೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಪನ ದುಕೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ದುಕಬಹುತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಯತ್ತಕಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ, ತತ್ತಕಾ ದುಕಾ ವುತ್ತಾ ಸಮತ್ತಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ। ತೇಸು ಚ ದುಕಸ್ಸ ಪಚ್ಛೇದೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ‘‘ಕೇನಚೀ’’ತಿ ಪದಂ ಸಬ್ಬವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಗಾಹಕಂ ನ ಸಿಯಾ, ನಿದ್ದೇಸೇನ ಚ ವಿರುದ್ಧಂ ಇದಂ ವಚನಂ। ಯೋ ಚ ತತ್ಥ ‘‘ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಅಯಂ ದುಕೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋ, ಸೋ ಚ ಕಥಂ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ। ನ ಹಿ ಸಮತ್ಥಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಪಾಳಿಂ ಪಟಿಸೇಧೇತುನ್ತಿ, ನ ಚ ಕೇನಚಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ತೇನೇವಾತಿ ಅಯಂ ಪದತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ‘‘ಕೇನಚೀ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಆದಿಪದಸ್ಸ ಅನಿಯಮಿತಂ ಯಂ ‘‘ಕೇನಚೀ’’ತಿ ದುತಿಯಪದಸ್ಸ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪರಂ ಅನಿಯಮಿತಂ ಪದತ್ಥೋತಿ ಲೋಕಸಿದ್ಧಮೇತಂ, ತಥೇವ ಚ ನಿದ್ದೇಸೋ ಪವತ್ತೋ, ನ ಚೇತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಭೇದೇನ ದುಕಭೇದೋ ಸಮತ್ತೋ ಆಪಜ್ಜತಿ ಯತ್ತಕಾ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ, ತತ್ತಕಾ ದುಕಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ದುಕಬಹುತಾ। ನ ಹಿ ಏಕಂಯೇವ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ ಕೇನಚಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಕೇನಚಿ ನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ, ಕಿನ್ತು ಅಪರಮ್ಪಿ ಅಪರಮ್ಪೀತಿ ಸಬ್ಬವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಸಙ್ಗಹೇ ದುಕೋ ಸಮತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ‘‘ಕೇನಚೀ’’ತಿ ಪದಂ ಅನಿಯಮೇನ ಸಬ್ಬವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಗಾಹಕನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣನಾನತ್ತೇನ ಚ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಅಯಂ ದುಕೋ ವುತ್ತೋ, ನ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾನಂ ಅತ್ಥನ್ತರತಾಯಾತಿ। ಏತಸ್ಸ ಪನ ದುಕಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪರಾಸಿನಿದ್ದೇಸೋ ದುಕಸಙ್ಗಹಿತಧಮ್ಮೇಕದೇಸೇಸು
೧೪-೧೯. ಚಕ್ಖುತೋಪಿ…ಪೇ॰… ಮನತೋಪೀತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿವೀಥೀಸು ತದನುಗತಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವೀಥೀಸು ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಕುಸಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ಕಾಮಾಸವಾದಯೋ ಏವ ಪನ ವಣತೋ ಯೂಸಂ ವಿಯ ಪಗ್ಘರಣಕಅಸುಚಿಭಾವೇನ ಸನ್ದನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಏವ ‘‘ಆಸವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಪಗ್ಘರಣಕಅಸುಚಿಮ್ಹಿ ನಿರುಳ್ಹೋ ಆಸವಸದ್ದೋತಿ। ಧಮ್ಮತೋ ಯಾವ ಗೋತ್ರಭುನ್ತಿ ತತೋ ಪರಂ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ವುತ್ತಂ। ಏತೇ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಧಮ್ಮೇ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ತತೋ ಪರಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ। ನನು ತತೋ ಪರಂ ಭವಙ್ಗಾದೀನಿಪಿ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಆಲಮ್ಬಿತೇಸು ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಸಾಸವಭಾವೇನ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತತೋ ಪರತಾಭಾವತೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಗೋತ್ರಭುವಚನೇನ ಗೋತ್ರಭುವೋದಾನಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಪುರೇಚಾರಿಕಪರಿಕಮ್ಮಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ, ಪಠಮಮಗ್ಗಪುರೇಚಾರಿಕಮೇವ ವಾ ಗೋತ್ರಭು ಅವಧಿನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಗಹಿತಂ, ತತೋ ಪರಂ ಮಗ್ಗಫಲಸಮಾನತಾಯ ಪನ ಅಞ್ಞೇಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವೀಥಿಯಂ ನಿರೋಧಾನನ್ತರಞ್ಚ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಫಲೇಸು ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪವತ್ತಿ ನಿವಾರಿತಾ ಆಸವಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸವನ್ತೀತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ದುವಿಧೋ ಹಿ ಅವಧಿ ಅಭಿವಿಧಿವಿಸಯೋ ಅನಭಿವಿಧಿವಿಸಯೋ ಚ। ಅಭಿವಿಧಿವಿಸಯಂ ಕಿರಿಯಾ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ ‘‘ಆಭವಗ್ಗಾ ಭಗವತೋ ಯಸೋ ಗತೋ’’ತಿ, ಇತರಂ ಬಹಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಆಪಾಟಲಿಪುತ್ತಾ ವುಟ್ಠೋ ದೇವೋ’’ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಆ-ಕಾರೋ ಅಭಿವಿಧಿಅತ್ಥೋ ಇಧ ಗಹಿತೋತಿ ‘‘ಅನ್ತೋಕರಣತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಚಿರಪಾರಿವಾಸಿಯಟ್ಠೋ ಚಿರಪರಿವುತ್ಥತಾ ಪುರಾಣಭಾವೋ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಭವತಣ್ಹಾಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೬೨) ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಅವಿಜ್ಜಾಸವಭವಾಸವಾನಞ್ಚ ಆಸವಾ ಸಾಸವಾ, ಆಸವವನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಓಸಾನದುಕೇ ‘‘ನೋ ಆಸವಾ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಖೋ ಪನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಸಾಸವಾನಂ ಸಹೇತುಕಾನಂ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ತಂಸಹಿತತಾ ನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಏವಂ ಸೇಸಗೋಚ್ಛಕೇಸುಪಿ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಗ್ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಪಿಚ ‘‘ನೋ ಆಸವಾ ಖೋ ಪನ ಧಮ್ಮಾ ಸಾಸವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ಚತುತ್ಥದುಕೇ ದುತಿಯಪದೇನ ನಿನ್ನಾನಂ, ನ ಚ ಏಕೇನ ದುಕೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪದಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ಓಸಾನದುಕಯೋಜನಾ ಞಾಯಾಗತಾತಿ ಕತಾ। ಹೇತುಗೋಚ್ಛಕೇ ಪನ ಹೇತುವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಸಹೇತುಕತಾ ನತ್ಥೀತಿ ತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ದುಕಯೋಜನಾಯ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ನಹೇತುಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಓಸಾನದುಕಯೋಜನಾ ಕತಾ। ಯೇ ವಾ ಪನ ಪಠಮೇ ದುಕೇ ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇಪೇ ಏಕೋ, ತತಿಯಸ್ಸ ದ್ವೇ, ಪಠಮಸ್ಸ ದುತಿಯೇ ಏಕೋ, ತತಿಯೇ ದ್ವೇ, ದುತಿಯಸ್ಸ ತತಿಯೇ ಏಕೋ, ದುತಿಯೇ ಚ ತತಿಯಸ್ಸ ಏಕೋತಿ ಅಟ್ಠ ದುಕಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇಸು ತೀಹಿ ಇತರೇ ಚ ನಯತೋ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಗೋಚ್ಛಕೇಸುಪಿ।
೨೦-೨೫. ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ತತ್ಥ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ, ಸತಿಪಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ನ ವಿನಾ ಸಂಯೋಜನಾನಿ ತೇಸಂ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ, ಓರಮ್ಭಾಗಿಯುದ್ಧಮ್ಭಾಗಿಯಸಙ್ಗಹಿತೇಹಿ ಚ ತಂತಂಭವನಿಬ್ಬತ್ತಕಕಮ್ಮನಿಯಮೋ ಭವನಿಯಮೋ ಚ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನಸಂಯೋಜನಸ್ಸ ಕತಾನಿಪಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಭವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ। ಸಂಯೋಜೇತಬ್ಬಾತಿ ವಾ ಸಂಯೋಜನಿಯಾ, ಸಂಯೋಜನೇ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ವಾ। ದೂರಗತಸ್ಸಪಿ ಆಕಡ್ಢನತೋ ನಿಸ್ಸರಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ಬನ್ಧನಂ ಸಂಯೋಜನಂ, ಗನ್ಥಕರಣಂ ಸಙ್ಖಲಿಕಚಕ್ಕಲಕಾನಂ ವಿಯ ಪಟಿಬದ್ಧತಾಕರಣಂ ವಾ ಗನ್ಥನಂ ಗನ್ಥೋ, ಸಂಸಿಲಿಸಕರಣಂ ಯೋಜನಂ ಯೋಗೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಞ್ಞುನಾ ಪನ ಭಗವತಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ತಪ್ಪಚ್ಚಯೇಸು ಚ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ನಿಪ್ಫಾದಿಯಮಾನಂ ತಂ ತಂ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇನ ತೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ತಥಾ ತಥಾ ಆಸವಸಂಯೋಜನಗನ್ಥಾದಿವಸೇನ
೨೬-೩೭. ಗನ್ಥನಿಯಾತಿ ಓಘನಿಯಾತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ಕತಾ।
೫೦-೫೪. ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರತೋ ಆಮಸನ್ತೀತಿ ಪರಾಮಾಸಾ। ಪರತೋತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ। ಆಮಸನ್ತೀತಿ ಸಭಾವಪಟಿಸೇಧೇನ ಪರಿಮಜ್ಜನ್ತಿ।
೫೫-೬೮. ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಾ ವಿಚಿತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಞಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಆಲಮ್ಬಮಾನಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾರಮ್ಮಣಾ। ಚಿನ್ತನಂ ಗಹಣಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪಲದ್ಧಿ। ಚೇತಸಿ ನಿಯುತ್ತಾ, ಚೇತಸಾ ಸಂಸಟ್ಠಾ ವಾ ಚೇತಸಿಕಾ। ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತತಾಯ ಏಕೀಭಾವಮಿವುಪಗಮನಂ ನಿರನ್ತರಭಾವುಪಗಮನಂ। ಯೇಸಂ ರೂಪಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತನ್ತಿ ನಿರನ್ತರಭಾವಾನುಪಗಮನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏಕತೋ ವತ್ತಮಾನಾಪೀತಿ ಅಪಿ-ಸದ್ದೋ ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಏಕತೋ ಅವತ್ತಮಾನಾತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ। ಇದಮೇತ್ಥ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ – ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗರೂಪಾನಂ ಕಿಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಟ್ಠತಾ, ಉದಾಹು ವಿಸಂಸಟ್ಠತಾತಿ? ವಿಸುಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತತ್ತಾ ನ ಸಂಸಟ್ಠತಾ, ನಾಪಿ ವಿಸಂಸಟ್ಠತಾ ಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ಅನಾಸಙ್ಕನೀಯಸಭಾವತ್ತಾ। ಚತುನ್ನಞ್ಹಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಟ್ಠಸಭಾವತ್ತಾ ರೂಪನಿಬ್ಬಾನೇಹಿಪಿ ಸೋ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ ನತ್ಥೀತಿ ಸಿಯಾ ಆಸಙ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಇತರೇಹಿ, ಇತರೇಸಞ್ಚ ತೇಹಿ ವಿಸಂಸಟ್ಠಸಭಾವತಾ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಪನ ರೂಪಾನಂ ರೂಪೇಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಸಂಸಟ್ಠತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ತದಾಸಙ್ಕಾಭಾವತೋ ವಿಸಂಸಟ್ಠತಾ ಚ ರೂಪಾನಂ ರೂಪೇಹಿ ನ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಏಸ ಹಿ ತೇಸಂ ಸಭಾವೋತಿ। ಚಿತ್ತಸಂಸಟ್ಠಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿಪದೇಸು ಸಂಸಟ್ಠಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿಸದ್ದಾ ಚಿತ್ತಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಚಿತ್ತಸದ್ದಸಮ್ಬನ್ಧತ್ತಾ ಚಿತ್ತಸಂಸಟ್ಠಾ ಚ ತೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಚಾತಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಉಪಾದಿಯನ್ತೇವಾತಿ ಭೂತಾನಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಏವ, ನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಭೂತಾನಿ ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ಗಯ್ಹನ್ತಿ ನಿಸ್ಸೀಯನ್ತಿ, ನ ತಥಾ ಏತಾನಿ ಗಯ್ಹನ್ತಿ ನಿಸ್ಸೀಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಪಾದಾ। ಅಥ ವಾ ಭೂತಾನಿ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಣ್ಣನಿಭಾದಿಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಉಪಾದಾ।
೭೫-೮೨. ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಿಕೇ ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ಸಂ-ಸದ್ದಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಕಿಲಿಸನ್ತೀತಿ ಕಿಲೇಸಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ।
೮೩-೧೦೦. ಕಾಮಾವಚರಾದೀಸು ಕಾಮಾವಚರಾದಯೋತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಅಞ್ಞಭೂಮೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಅಕಾಮಾವಚರಾದಿತಾ ಕಾಮಾವಚರಾದಿತಾ ಚ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ। ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇಪಿ ‘‘ಏತ್ಥಾವಚರಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಅವೀಚಿಪರನಿಮ್ಮಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋಕಾಸಾಯ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತದೋಕಾಸತಾ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ತನ್ನಿನ್ನತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯದಿ ಪರಿಯಾಪನ್ನಸದ್ದಸ್ಸ ಅನ್ತೋಗಧಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ, ಮಗ್ಗಾದಿಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ‘‘ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ತೇಭೂಮಕಗಹಣಂ ಅತ್ಥೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ಸಬ್ಬದಾ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಪರಿಯಾಪನ್ನನಿಚ್ಛಯತೋ। ಅಥ ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಕಾರಿಕಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆಪನ್ನಾ ಪಟಿಪನ್ನಾ ಗಹಿತಾತಿ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ।
ಅನೀಯ-ಸದ್ದೋ ಬಹುಲಾ ಕತ್ತುಅಭಿಧಾಯಕೋತಿ ವಟ್ಟಚಾರಕತೋ ನಿಯ್ಯನ್ತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನೀಯಾ, ನೀ-ಕಾರಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಯ-ಕಾರಸ್ಸ ಚ ಕ-ಕಾರತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನಿಯ್ಯಾನಕರಣಸೀಲಾ ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ। ಉತ್ತರಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ನಿದ್ದಿಸಿಯಮಾನಾ ಸಉತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾವ ಉತ್ತರಿತಬ್ಬಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ರಾಗಾದೀನನ್ತಿ ರಾಗಾದೀನಂ ದಸನ್ನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಬ್ಬನಿಯತಾಕುಸಲಾನಂ ವಾ। ತೇಹಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರದುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತಕೇಹಿ ಅಭಿಭೂತಾ ಸತ್ತಾ ಕನ್ದನ್ತಿ ಅಕನ್ದನ್ತಾಪಿ ಕನ್ದನಕಾರಣಭಾವತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠತಾವಸೇನ ಚ ‘‘ಸರಣಾ’’ತಿ ಆಹ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ರಾಗಾದೀನ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾವ ಗಹಿತಾತಿ ಞಾಯತಿ। ರಣ-ಸದ್ದೋ ವಾ ರಾಗಾದಿರೇಣೂಸು ನಿರುಳ್ಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ರಣಂ ವಾ ಯುದ್ಧಂ, ‘‘ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೪೩೮; ಮಹಾನಿ॰ ೨೮, ೬೮, ೧೪೯; ಚೂಳನಿ॰ ನನ್ದಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೪೭) ಏವಮಾದಿಕಾ ಚ ಅಕುಸಲಾ ಸೇನಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಯುದ್ಧೇನ ಜೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಯುದ್ಧತ್ತಾ ‘‘ಸರಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ। ಅರಣವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೨೩ ಆದಯೋ) ಪನ ಸದುಕ್ಖಾ ಸಉಪಘಾತಾ ಸಉಪಾಯಾಸಾ ಸಪರಿಳಾಹಾ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪದಾಭೂತಾ ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗಾದಯೋ ‘‘ಸರಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ರಣಭಾವೋ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಕಸಭಾವಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಸರಣತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಪಿಟ್ಠಿದುಕಾ ಸಮತ್ತಾ।
ಸುತ್ತನ್ತಿಕದುಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ
೧೦೧-೧೦೮. ವಿಜ್ಜಾರಾಸನ್ತೋಗಧಧಮ್ಮಾ ತದುಪಚಾರೇನ ಬಾಲಾ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಘೋಸನ್ತೀ’’ತಿ। ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತೀತಿ ಅಪಾಯಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ದೋಭಗ್ಗಿಯಂ। ತಪನಸ್ಸ ವಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಹಿತಾತಿ ತಪನಿಯಾ।
ದಾಸಾದೀಸುಪಿ ಸಿರಿವಡ್ಢಕಾದಿಸದ್ದಾ ವಿಯ ಅತಥತ್ತಾ ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಅಧಿಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ಅಧಿವಚನಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಧಿವಚನನಿರುತ್ತಿಪಞ್ಞತ್ತಿಪದಾನಿ ಸಮಾನತ್ಥಾನಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಚ ವಚನಂ ಅಧಿವಚನಾದಿಭಾವಂ ಭಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸುಪಿ ವಚನವಿಸೇಸೇಸು ವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತೇಹಿ ಅಧಿವಚನಾದಿಸದ್ದೇಹಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ವಚನಾನಿ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ಏತೇನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ಅಧಿ-ಸದ್ದೋ ಉಪರಿಭಾಗೇ, ಉಪರಿ ವಚನಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಕಸ್ಸ ಉಪರಿ? ಪಕಾಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ವಿದಿತೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ಅಧೀನಂ ವಾ ವಚನಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಕೇನ ಅಧೀನಂ? ಅತ್ಥೇನ। ತಥಾ ತಂತಂಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇ ನಿಚ್ಛಿತಂ, ನಿಯತಂ ವಾ ವಚನಂ ನಿರುತ್ತಿ। ಪಥವೀಧಾತುಪುರಿಸಾದಿತಂತಂಪಕಾರೇನ ಞಾಪನತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅಧಿವಚನಾದಿಪದಾನಂ ಸಬ್ಬವಚನೇಸು ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿರಿವಡ್ಢಕಧನವಡ್ಢಕಪ್ಪಕಾರಾನಮೇವ ಅಭಿಲಾಪಾನಂ ಅಧಿವಚನತಾ, ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಏವಂಪಕಾರಾನಮೇವ ನಿದ್ಧಾರಣವಚನಾನಂ ನಿರುತ್ತಿತಾ, ತಕ್ಕೋ ವಿತಕ್ಕೋತಿ ಏವಂಪಕಾರಾನಮೇವ ಏಕಮೇವತ್ಥಂ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಞಾಪೇನ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿತಾ ಚ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ।
೧೦೯-೧೧೮. ಫಸ್ಸೋ ವೇದನಾತಿ ಸಬ್ಬದಾಪಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಫಸ್ಸಾದಿನಾಮಕತ್ತಾ ಪಥವಿಯಾದೀನಂ ಕೇಸಕುಮ್ಭಾದಿನಾಮನ್ತರಾಪತ್ತಿ ವಿಯ ನಾಮನ್ತರಾನಾಪಜ್ಜನತೋ ಚ ಸದಾ ಅತ್ತನಾವ ಕತನಾಮತಾಯ ಚತುಕ್ಖನ್ಧನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ನಾಮಕರಣಟ್ಠೇನ ನಾಮಂ। ನಮನಂ ಅವಿನಾಭಾವತೋ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖತಾ, ನಮನಹೇತುಭೂತತಾ ನಾಮನಂ। ಅಥ ವಾ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ವಿಯ ಅಧಿವಚನಂ ನಾಮಮನ್ತರೇನ ಯೇ ಅನುಪಚಿತಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಗಹಣಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತೇ ನಾಮಾಯತ್ತಗ್ಗಹಣಾ ನಾಮಂ। ರೂಪಂ ಪನ ವಿನಾಪಿ ನಾಮಸಾಧನಂ ಅತ್ತನೋ ರುಪ್ಪನಸಭಾವೇನ ಗಹಣಂ ಉಪಯಾತೀತಿ ರೂಪಂ।
೧೧೯-೧೨೩. ಇತೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಕುಸಲತಾ। ವುಟ್ಠಾನೇ ಕುಸಲಭಾವೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುಟ್ಠಾನೇ ಪರಿಚ್ಛೇದಕರಣಞಾಣಂ। ಲಕ್ಖಣಾದಿವಸೇನ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಚ ಮನಸಿ ಕರಣಂ ಮನಸಿಕಾರೋ।
೧೨೪-೧೩೪. ಸುಚಿಸೀಲತಾ ಸೋರಚ್ಚಂ। ಸಾ ಹಿ ಸೋಭನಕಮ್ಮರತತಾತಿ। ಸಮ್ಮೋದಕಸ್ಸ, ಸಮ್ಮೋದಕೋ ವಾ ಮುದುಭಾವೋ ಸಮ್ಮೋದಕಮುದುಭಾವೋ, ಸಣ್ಹವಾಚತಾ। ‘‘ಅಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಕೇಸು ದ್ವಾರೇಸೂತಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ। ತದಪಿ ಞಾಣಂ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಪ್ಪಟಿಸಙ್ಖಾನೇ ನಿಮಿತ್ತೇ ವಿಸಯೇ ವಾ। ವೀರಿಯಸೀಸೇನಾತಿ ವೀರಿಯಪಾಮೋಕ್ಖೇನ। ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಬಲನ್ತಿ ವೀರಿಯೋಪತ್ಥಮ್ಭೇನ ಹಿ ಕುಸಲಭಾವನಾ ಬಲವತೀ ಥಿರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಬಲವತೀ ಕುಸಲಭಾವನಾ ಬಲವನ್ತೋ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿಪಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಯ ಸಞ್ಞಾಣಂ ವಿಯ ಸವಿಗ್ಗಹಂ ವಿಯ ಚ ಸುಟ್ಠು ಉಪಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾಕಾರಂ ‘‘ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಮಥೋ ಚ ಏವಂ ಆಕಾರೋತಿ ‘‘ನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತೋ ಗಯ್ಹತೀತಿ। ಉದ್ಧಚ್ಚಮಿವ ಚಿತ್ತಂ ನ ವಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ, ವಿಕ್ಖೇಪಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ವಾ ಅವಿಕ್ಖೇಪೋ।
೧೩೫-೧೪೨. ಸೀಲಮೇವ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಆಸೇವಿಯಮಾನಂ ಲೋಕಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರಮ್ಪಿ ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ‘‘ಸೀಲಪರಿಪೂರಣತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೀಲಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾತಿ ಕಾರಣಸೀಲಮ್ಪಿ ಫಲಸೀಲಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪನ್ನಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಏಕದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಕತಮೇ ಚ ಥಪತಿ ಅಕುಸಲಾ ಸೀಲಾ? ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಅಕುಸಲಂ ವಚೀಕಮ್ಮಂ ಪಾಪಕೋ ಆಜೀವೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೬೪) ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ‘‘ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಕುಸಲಸೀಲಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ‘‘ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪದಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ ಖೋ ಪನ ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಚ ಪಧಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞಾಣಾದಿಸಙ್ಖಾತಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ ಚೇವಾತಿ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿ ಖೋ ಪನಾತಿ ಚ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಸಮಾನತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾ। ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಪ್ಪಕಾರದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಪಧಾನಾನುರೂಪದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ವಾ ಯಥಾದಿಟ್ಠಿಪವತ್ತಕಿರಿಯಸ್ಸ ವಾ। ಸಂವೇಗೋತಿ ಸಹೋತ್ತಪ್ಪಂ ಞಾಣಂ, ಓತ್ತಪ್ಪಮೇವ ವಾ। ಸಮತ್ತಂ ತುಸ್ಸನಂ ತಿತ್ತಿ ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿತಾ। ವೀರಿಯಪ್ಪವಾಹೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಅನ್ತರಾ ಏವ ಪಟಿಗಮನಂ ನಿವತ್ತನಂ ಪಟಿವಾನಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಟಿವಾನೀ ಅಪ್ಪಟಿವಾನಿತಾ। ವಿಮುಚ್ಚನಂ ನಾಮ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಧಿಮುತ್ತತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಚ ನಿಸ್ಸಟತಾ ಚ। ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಮಗ್ಗೇ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನೇ ಪುನ ಸಂದಹನವಸೇನ। ಅನುಪ್ಪಾದಭೂತೇತಿ ತಂತಂಫಲೇ। ಅನುಪ್ಪಾದಪರಿಯೋಸಾನೇತಿ ಅನುಪ್ಪಾದಕರೋ ಮಗ್ಗೋ ಅನುಪ್ಪಾದೋ, ತಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನೇ।
ಸುತ್ತನ್ತಿಕದುಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ದುಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।