೨. ರೂಪಕಣ್ಡಂ
ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
ಇದಾನಿ
ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಅಸಮಾನಕಾಲಾನಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಉಪಚಯಾದೀನಿಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹೋನ್ತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ। ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಲೇ ಅನೇಕಾನಿ ಕಲಾಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಚ, ನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ರೂಪಾನಂ ಕಲಾಪದ್ವಯಸಹಾಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ। ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಲಾಪೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಏವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚುಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಂ ಸಮಯವವತ್ಥಾನಂ ಕತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಭಜಿತುಂ। ಏಕಕಾದೀಹಿ ಪನ ನಯೇಹಿ ನ ಹೇತುಆದಿನಾ ಸಭಾವೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ತಥಾ ವಿಭಜನತ್ಥಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡೇ ತಾವ ಅವಿಭತ್ತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಮಯವವತ್ಥಾನೇನ ವಿನಾ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಭಾವತೋಯೇವ ನಿದ್ದೇಸೇ ಏಕದೇಸಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ನಿಗಮನಕರಣಸ್ಸ ಅನುಪಪತ್ತಿತೋ ಚ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯೋಜನಾ।
ನಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಹಣಮೇವ ನಯದಸ್ಸನಂ। ತಂ ವಿಪಾಕೇಸು ಕತ್ವಾ ವಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತೇಸು ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ। ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ವಾ ದಸ್ಸನಂ, ತಂ ಕತ್ವಾ ಕಾಮಾವಚರಾತಿಆದಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ। ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ರೂಪಾನೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾನಿ ದಸಾಯತನಾನಿ ಪಞ್ಚದಸ ಚ ಸುಖುಮರೂಪಾನಿ, ಉಪಚಯಸನ್ತತಿಯೋ ವಾ ಏಕನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಹದಯವತ್ಥುಞ್ಚ। ಛನ್ನವುತೀತಿ ಚಕ್ಖಾದಿದಸಕಾ ಸತ್ತ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾದಯೋ ತಯೋ ಅಟ್ಠಕಾ ಉತುಚಿತ್ತಜಾ ದ್ವೇ ಸದ್ದಾ ಚ। ಕಲಾಪಭಾವೇನ ಪವತ್ತರೂಪರೂಪಾನಿ ‘‘ರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ ರೂಪಕಲಾಪಕೋಟ್ಠಾಸಭಾವತೋ। ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಚ ಅಂಸಾ, ಅವಯವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಟ್ಠನ್ತಿ ವಾ ಸರೀರಂ, ತಸ್ಸ ಅಂಸಾ ಕೇಸಾದಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅವಯವಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ವಿಯ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಗಹಿತನ್ತಿ ಸೋಪಾದಿಸೇಸನಿರುಪಾದಿಸೇಸರಾಗಕ್ಖಯಾದಿಅಸಙ್ಖತಾದಿವಚನೀಯಭಾವೇನ ಭಿನ್ನಂ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಗಹಿತಂ। ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಏಕಾವ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತೂತಿ।
೫೮೪. ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಕಲಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ। ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಸಣ್ಠಾನಂ, ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಛತ್ತಿಂಸ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸ ಚೇವ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಡ್ಢಚತುತ್ಥಾನಿ ಚ ಯೋಜನಸತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ವಟ್ಟಂ ‘‘ಪರಿಮಣ್ಡಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚತ್ತಾರಿ ನಹುತಾನೀತಿ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ। ನಗವ್ಹಯಾತಿ ನಗಾತಿ ಅವ್ಹಾತಬ್ಬಾ ನಗಸದ್ದನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ದೇವದಾನವಾದೀನಂ ತಿಗಾವುತಾದಿಸರೀರವಸೇನ ಮಹನ್ತಾನಿ ಪಾತುಭೂತಾನಿ। ತತ್ಥಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಭೂತಾನಿ ಜಾತಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ಮಹನ್ತಾನಿ ಮಹಾಭೂತಾನೀತಿ। ಅನೇಕಚ್ಛರಿಯದಸ್ಸನೇನ ಅನೇಕಾಭೂತವಿಸೇಸದಸ್ಸನವಸೇನ ಚ ಮಾಯಾಕಾರೋ ಮಹನ್ತೋ ಭೂತೋತಿ ಮಹಾಭೂತೋ। ಯಕ್ಖಾದಯೋ ಜಾತಿವಸೇನೇವ ಮಹನ್ತಾ ಭೂತಾತಿ ಮಹಾಭೂತಾ। ನಿರುಳ್ಹೋ ವಾ ಅಯಂ ಮಹಾಭೂತಸದ್ದೋ ತೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಥವಿಯಾದಯೋ ಪನ ಮಹಾಭೂತಾ ವಿಯ ಮಹಾಭೂತಾ। ಭೂತಸದ್ದಸ್ಸ ಉಭಯಲಿಙ್ಗತ್ತಾ ನಪುಂಸಕತಾ ಕತಾ। ಮಹಾಪರಿಹಾರತೋತಿ ‘‘ಮಹನ್ತೇಹಿ ಭೂತಾನಿ, ಮಹಾಪರಿಹಾರಾನಿ ವಾ ಭೂತಾನೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮತ್ಥೇ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಸ್ಸ ಪರಿಹಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಭೂತಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।
ಅಚ್ಚಿಮತೋತಿ ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ। ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಂ ಏಕಂ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇಕಂ। ಚಕ್ಕವಾಳನ್ತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತವಸೇನ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ವೋಹರನ್ತಿ। ವಿಲೀಯತಿ ಖಾರೋದಕೇನ। ವಿಕೀರತೀತಿ ವಿದ್ಧಂಸತಿ। ಉಪಾದಿನ್ನಕೇಸು ವಿಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪತ್ಥದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಟ್ಠಮುಖೇನ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಉಪಮತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಕಟ್ಠಮುಖಸಪ್ಪೇನ ದಟ್ಠೋ ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ ಸೋ ಕಾಯೋ ಕಟ್ಠಮುಖೇವ ಹೋತಿ, ಕಟ್ಠಮುಖಮುಖಗತೋ ವಿಯ ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಏವಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥೇ। ‘‘ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ಪರತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ರಾಯಮತ್ಥೋ – ‘‘ಕಟ್ಠಮುಖೇನ ದಟ್ಠೋಪಿ ಕಾಯೋ ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನೇವ ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅವಿಯುತ್ತೋ ಸೋ ಕಾಯೋ ಸಬ್ಬದಾ ಕಟ್ಠಮುಖಮುಖಗತೋ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ ವಾ-ಸದ್ದೋ। ತತ್ರಾಯಮತ್ಥೋ – ‘‘ಕಟ್ಠಮುಖೇನ ದಟ್ಠೋ ಕಾಯೋ ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಹೋತಿ ವಾ ನ ವಾ ಹೋತಿ ಮನ್ತಾಗದವಸೇನ, ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ ಪನ ಮನ್ತಾಗದರಹಿತೋ ಸೋ ಕಾಯೋ ಕಟ್ಠಮುಖಮುಖಗತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ ಏಕನ್ತಪತ್ಥದ್ಧೋ’’ತಿ। ಪೂತಿಯೋತಿ ಕುಥಿತೋ। ಮಹಾವಿಕಾರಾನಿ ಭೂತಾನೀತಿ ಮಹಾವಿಕಾರಾನಿ ಜಾತಾನಿ, ವಿಜ್ಜಮಾನಾನೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಸ್ಸ ವಿಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಭೂತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ।
ಪಥವೀತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಪಾಕಟಾನಿಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನಾನಿ ಮಹನ್ತೇನ ವಾಯಾಮೇನ ವಿನಾ ನ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪಾಕಟಾನಿಪಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವತ್ತಾ ‘‘ಮಹನ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಾನಿ ಹಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ಅಮಹನ್ತಾನೀತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ತೇಸಂ ದುಪ್ಪರಿಗ್ಗಹಿತತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಮಹನ್ತಾನಿ ಏತಾನೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಏತೇನ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಾ ಪಚ್ಛಿಮಕಾಲಕಿರಿಯಾ ಪವತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪವತ್ತರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ। ಅಥ ವಾ ಉಪಾದಾಯತಿ ನಿಸ್ಸಯತೀತಿ ಉಪಾದಾಯಂ, ಉಪಾದಾಯಮೇವ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪಂ, ಅಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಏಕನ್ತನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಂ ಪನ ನ ಸತ್ತಸ್ಸ, ನಾಪಿ ವೇದನಾದಿನೋ ತದಭಾವೇಪಿ ಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಭವತಿ ಹಿ ನಿಸ್ಸಯರೂಪಾನಂ ಸಾಮಿಭಾವೋತಿ।
ತಿವಿಧರೂಪಸಙ್ಗಹವಣ್ಣನಾ
೫೮೫. ಪಕಿಣ್ಣಕದುಕೇಸು
ಚತುಬ್ಬಿಧಾದಿರೂಪಸಙ್ಗಹವಣ್ಣನಾ
೫೮೬. ಚತುಕ್ಕೇಸು ಏಕನ್ತಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಿಞ್ಞತ್ತಿದ್ವಯಭಾವತೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿದುಕಾದೀಹಿ ಸಮಾನಗತಿಕೋ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನದುಕೋತಿ ತೇನ ಸಹ ಉಪಾದಾದುಕಸ್ಸ ಯೋಜನಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನೋಪಿ ಚತುಕ್ಕೋ ನ ವುತ್ತೋ, ತಥಾ ಸನಿದಸ್ಸನದುಕಾದೀನಂ ತೇನ ತಸ್ಸ ಚ ಓಳಾರಿಕದೂರದುಕೇಹಿ ಯೋಜನಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ನ ವುತ್ತಾ, ಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಸಭಾವಕಿಚ್ಚಾನಿ ಬೋಧೇತಬ್ಬಾಕಾರಞ್ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ತೇನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ತಸ್ಸ ಚ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಯೋಜನಾ ನ ಕತಾತಿ ಕಿಂ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಪರಿಯೇಸನಾಯ, ಅದ್ಧಾ ಸಾ ಯೋಜನಾ ನ ಕಾತಬ್ಬಾ, ಯತೋ ಭಗವತಾ ನ ಕತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಞ್ಞೇ ಪನ ಪಕಿಣ್ಣಕದುಕಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಕಿಣ್ಣಕದುಕೇಹಿ ಯೋಜೇತುಂ ಯುತ್ತಾ, ತೇಹಿ ಯೋಜಿತಾ ಏವ। ವತ್ಥುದುಕಾದೀಸು ಪನ ಸೋತಸಮ್ಫಸ್ಸಾರಮ್ಮಣದುಕಾದಯೋ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣಬಾಹಿರಾಯತನಾದಿಲಬ್ಭಮಾನದುಕೇಹಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕದುಕಸ್ಸ ಉಪಾದಿನ್ನುಪಾದಾನಿಯದುಕಸ್ಸ ಚ ಯೋಜನಾಯ ಚತುಕ್ಕಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನದುಕಸ್ಸ ಚ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಬಾಹಿರಾಯತನಾದಿಲಬ್ಭಮಾನದುಕೇಹಿ। ಅವಸೇಸೇಹಿ ಪನ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಸಬ್ಬವತ್ಥುದುಕಾದೀಹಿ ಯೋಜನಾಯ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ರೂಪವಿಭತ್ತಿ
ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
೫೯೪. ಅವಿಜ್ಜಮಾನವಿಭಾಗಸ್ಸ ವಿಭಾಗಾಭಾವದಸ್ಸನಮೇವ ನಿದ್ದೇಸೋ ನಿಚ್ಛಯಕರಣತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಹೇತುಹೇತೂತಿ ಮೂಲಹೇತು, ಹೇತುಪಚ್ಚಯಹೇತೂತಿ ವಾ ಅಯಮತ್ಥೋ। ಮಹಾಭೂತಾ ಹೇತೂತಿ ಅಯಮೇವತ್ಥೋ ಮಹಾಭೂತಾ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏತೇನಪಿ ವುತ್ತೋತಿ। ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದ್ದಾನಂ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಏವ ಹೇತು ಪಚ್ಚಯಹೇತು। ಯೋ ಚ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಹೇತು, ಸೋ ಏವ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯ ಹೇತೂತಿ ವುತ್ತೋ ತದಭಾವೇ ಅಭಾವತೋ। ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಂ ಠಾನಸೋ ಹೇತುಸೋ ವಿಪಾಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪಾಕನಿಯಾಮಕತ್ತಾ ಉತ್ತಮಂ ಪಧಾನಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಗತಿಉಪಧಿಕಆಲಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿವಿಪತ್ತಿಟ್ಠಾನನಿಪ್ಫಾದಿತಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಕಮ್ಮಮಿವ ಪಧಾನತ್ತಾ ‘‘ಹೇತೂ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾನಿ ‘‘ಉತ್ತಮಹೇತೂ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ವಕ್ಖತಿ ಚ ‘‘ಗತಿಉಪಧಿಕಾಲಪಯೋಗಾ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಠಾನಂ, ಕಮ್ಮಂ ಹೇತೂ’’ತಿ। ಇಧ ಪನ ಕಮ್ಮಮಿವ ಉತ್ತಮತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಹೇತುವಚನಂ ಅರಹತೀತಿ ‘‘ಉತ್ತಮಹೇತೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಖಾರಾನನ್ತಿ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಾಧಾರಣಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ‘‘ಹೇತೂ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಫರತೀತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಪಟಿಕ್ಖೇಪನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಇದಂ ಮಾತಿಕಾಯ ಆಗತಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ಮಾತಿಕಾಯ ನ ಹೇತುಪದಾದಿಸಙ್ಗಹಿತತಾ ಚ ರೂಪಸ್ಸ ವುತ್ತಾ ತಂತಂಸಭಾವತ್ತಾ, ಅವಧಾರಿತತಾ ಚ ಅನಞ್ಞಸಭಾವತೋ।
ರೂಪೀದುಕೇ ರೂಪೀಪದಮೇವ ಇಧ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ರೂಪೀರೂಪಪದಾನಂ ಏಕತ್ಥತಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಯುತ್ತಸ್ಸೇವ ರೂಪೀರೂಪಭಾವತೋ। ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅರೂಪತೋ ವಿಧುರಂ ರೂಪಸ್ಸ ಸಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ಹಿ ಅರೂಪಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಯಥಾ ರೂಪಂ, ತೇನ ರೂಪಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ನ ಅರೂಪನ್ತಿ ಅರೂಪತೋ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ರೂಪೇ ಏವ ಏತಂ ಸಭಾವಂ ನಿಯಮೇತಿ, ನ ರೂಪಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಸಭಾವೇ। ಅತ್ಥಿ ಹಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಂ ಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವಂ ನ ಹೋತೀತಿ। ಏತಮೇವ ಚ ನಿಯಮಂ ಪುನ ಏವಸದ್ದೇನ ನಿಯಮೇತಿ ‘‘ಯಥಾವುತ್ತೋ ನಿಯಮೋ ರೂಪೇ ಅತ್ಥಿ ಏವ, ಅರೂಪೇ ವಿಯ ನ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪನ್ತಿ ಭೂತುಪಾದಾಯರೂಪಂ ಕಾಲಭೇದಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅರೂಪೇಹಿ ಸಮಾನವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವಂ ಅತೀತಾನಾಗತಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಏತೇನ ವಿಸೇಸೇತಿ, ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಛಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ನನು ಏವಂ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸಪಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ ರೂಪಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಏಕನ್ತಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನವಸೇನ ಏಕೀಭಾವೇನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ ಏವ-ಕಾರೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಉಪ್ಪನ್ನಮೇವಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಿಯಮಾಪತ್ತಿ ನತ್ಥೀತಿ ಕಿಂ ಸೋತಪತಿತತ್ತೇನ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನಯೇನತ್ಥೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ।
ಕಥಂವಿಧನ್ತಿ ಗುಣೇಹಿ ಕಥಂ ಸಣ್ಠಿತಂ। ಞಾಣಮೇವ ಞಾಣವತ್ಥು। ಸಮಾನಜಾತಿಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ಸಮಾನಜಾತಿಯಾ ವಾ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋ। ಸಞ್ಜಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಿ, ಸಞ್ಜಾತಿಯಾ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಞ್ಜಾತಿಸಙ್ಗಹೋ, ಸಞ್ಜಾತಿದೇಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೋಪಕಾರವಸೇನ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇನ ಚ ಸಮಾಧಿದೇಸೇ ಜಾತಾ ಸಮ್ಮಾಸತಿಆದಯೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಯತ್ಥ ಚ ಸತಿಆದಿಸಹಾಯವತೋ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಕರಣಂ, ಸೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಸಮಾಧಿದೇಸೋ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪನಾಭಾವತೋ ಪಟಿವೇಧಸದಿಸಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಸಮಾನೇನ ಪಟಿವೇಧಕಿಚ್ಚೇನ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಪಞ್ಞಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ।
ರೂಪವಿಭತ್ತಿಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ದುಕನಿದ್ದೇಸೋ
ಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೫೯೬. ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖಾದಿಸತ್ತಸಮೂಹದಸ್ಸನಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು, ಛಸು ಅಸಾಧಾರಣಞಾಣೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತದಸ್ಸನಂ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು। ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಪರಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೫) ಏವಮಾದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಞಾಣಚಕ್ಖು, ತಮ್ಪಿ ಪುರಿಮದ್ವಯಮಿವ ಕಾಮಾವಚರಂ। ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮದಸ್ಸನಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು। ಉಪತ್ಥಮ್ಭಭೂತಾ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಸನ್ತತಿಯೋ ಸಮ್ಭಾರಾ। ಸಹ ಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಸಸಮ್ಭಾರಂ, ಸಮ್ಭಾರವನ್ತಂ। ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಪೋಧಾತುಮೇವ ಸಮ್ಭವಸಮ್ಭೂತಮಾಹ। ಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ವಣ್ಣಾಯತನಮೇವ ಪರಿಮಣ್ಡಲಾದಿಸಣ್ಠಾನಭೂತಂ। ತೇಸಂ ಪನ ವಿಸುಂ ವಚನಂ ತಥಾಭೂತಾನಂ ಅತಥಾಭೂತಾನಞ್ಚ ಆಪೋಧಾತುವಣ್ಣಾಯತನಾನಂ
ಸರೀರಸಣ್ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿದೇಸಭೂತೇತಿ ಏತೇನ ಅವಸೇಸಂ ಕಣ್ಹಮಣ್ಡಲಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಸ್ನೇಹಮಿವ ಸತ್ತಕ್ಖಿಪಟಲಾನಿ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಠಿತಾಹೇವ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾಹಿ ಚತೂಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಕತೂಪಕಾರಂ ತಂನಿಸ್ಸಿತೇಹಿ ಏವ ಆಯುವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಅನುಪಾಲಿತಪರಿವಾರಿತಂ ತಿಸನ್ತತಿರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕೇಹಿ ಉತುಚಿತ್ತಾಹಾರೇಹಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಸತ್ತಕ್ಖಿಪಟಲಾನಂ ಬ್ಯಾಪನವಚನೇನ ಚ ಅನೇಕಕಲಾಪಗತಭಾವಂ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಮಾಣತೋ ಊಕಾಸಿರಮತ್ತನ್ತಿ ಊಕಾಸಿರಮತ್ತೇ ಪದೇಸೇ ಪವತ್ತನತೋ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಾನಿ ಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ। ಅಥ ವಾ ಮನೂತಿ ಮಚ್ಚೋ। ಉಪಕಾರಭೂತೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ। ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಪಸಾದೋ ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ದ್ವಿನ್ನಞ್ಚಾತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತೋ ಸಮಾನಧನಾನಂ ಧನಂ ವಿಯಾತಿ ಏತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ। ಸರೀರಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ಏವ। ಪಟಿಘಟ್ಟನಮೇವ ನಿಘಂಸೋ ಪಟಿಘಟ್ಟನಾನಿಘಂಸೋ। ರೂಪಾಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಾಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಪಟಿಘಟ್ಟನತೋ ಜಾತೋ ವಾ ನಿಘಂಸೋ ಪಟಿಘಟ್ಟನಾನಿಘಂಸೋ।
ಪರಿಕಪ್ಪವಚನಂ ‘‘ಸಚೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಹೇತುಕಿರಿಯಂ, ‘‘ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಫಲಕಿರಿಯಞ್ಚ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ತೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ ವಚನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಹೇತುಕಿರಿಯಾ ಅನೇಕತ್ತಾ ಅವುತ್ತಾಪಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ‘‘ಪಸ್ಸೇ ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವಂ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತಂ ಚಕ್ಖುಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ದಸ್ಸನೇ ಪರಿಣಾಯಕಭಾವೋ ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಇಸ್ಸರೋ ‘‘ಇದಞ್ಚಿದಞ್ಚ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಿಚ್ಚೇ ಸಪುರಿಸೇ ಪರಿಣಾಯತಿ ಪವತ್ತಯತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚೇ ಆಣಾಪೇನ್ತಂ ವಿಯ ಪರಿಣಾಯತೀತಿ ಚಕ್ಖೂತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಚಕ್ಖತೀತಿ ಹಿ ಚಕ್ಖು, ಯಥಾವುತ್ತೇನ ನಯೇನ ಆಚಿಕ್ಖತಿ ಪರಿಣಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮವಿಸಮಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಚಕ್ಖತಿ ಆಚಿಕ್ಖತಿ, ಪಕಾಸೇತೀತಿ ವಾ ಚಕ್ಖು। ಸಞ್ಜಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಿ। ಕೇ ಸಞ್ಜಾಯನ್ತಿ? ಫಸ್ಸಾದೀನಿ ಸಮೋಸರಣಂ। ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಅತ್ತನೋ ತಿಕ್ಖಮನ್ದಭಾವಾನುಪವತ್ತನೇನ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ। ನಿಚ್ಚಂ ಧುವಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹಿತಸ್ಸಪಿ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ। ವಳಞ್ಜನ್ತಿ ಪವಿಸನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಳಞ್ಜನಂ, ತಂದ್ವಾರಿಕಾನಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ವಳಞ್ಜನಟ್ಠೇನ।
೫೯೭. ಪುಬ್ಬೇ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ। ಘಟ್ಟಯಮಾನಮೇವಾತಿ ಪಸಾದಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಭಾವವಿಸೇಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಮೇವ।
೫೯೯. ರೂಪಂ ಆರಬ್ಭ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಚನೇನೇವ ತೇಸಂ ತಂದ್ವಾರಿಕಾನಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ರೂಪಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಚ ತೇಸಂ ರೂಪಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಇಮಿನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಪಸಾದವತ್ಥುಕಾನಂ ಫಸ್ಸಾದೀನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ತದಾಲಮ್ಬನರೂಪಾರಮ್ಮಣತಾಯ ತಂಸದಿಸಾನಂ ಮನೋಧಾತುಆದೀನಞ್ಚ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಯತ್ಥ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಜವನವೀಥಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಾನಿ ಹಿ ರೂಪಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸಾದನಾಭಿನನ್ದನಭೂತಾನಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಚ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತೇನೇವಾತಿ ಏವಂ ‘‘ಆರಬ್ಭಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯತೋ ಅಞ್ಞಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸಪಿ ದೀಪಕಂ, ಆರಮ್ಮಣವಚನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸೇವಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ।
೬೦೦. ಸುಣಾತೀತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಸುಣಾತಿ। ಜಿವ್ಹಾಸದ್ದೇನ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಾ ಕಿರಿಯಾ ಸಾಯನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸಾಯನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ದುಕ್ಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಆಯೋತಿ ಕಾಯೋ, ದುಕ್ಖದುಕ್ಖವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಾನಂ ವಾ। ಕಾಯಾಯತನಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಿತಾಯ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ ಕಾಯಪಸಾದಭಾವೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತೇನ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಸ್ಸ ಅನುವಿದ್ಧತ್ತಾ ನೋ ಬ್ಯಾಪಿತಾ ಚ ನ ಸಿಯಾ, ವುತ್ತಾ ಚ ಸಾ। ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಸ್ಸ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾವಭಾಸನಂ ಕಾಯಪಸಾದಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾವಭಾಸನಂ ಆಪನ್ನನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಂ ಚೋದೇತಿ। ಚಕ್ಖುಕಾಯಾನಂ ಅಞ್ಞನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ಕಲಾಪನ್ತರಗತತಾಯ ‘‘ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಭಾವತೋ’’ತಿ ಆಹ। ರೂಪರಸಾದಿನಿದಸ್ಸನಂ ಸಮಾನನಿಸ್ಸಯಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಭಾವಾನುಪಗಮೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅಭಾವೋ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಅಸಮಾನನಿಸ್ಸಯಾನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ।
ರೂಪಾಭಿಘಾತಾರಹೋ ರೂಪಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪ್ಪಸಾದೋ। ಏವಂಲಕ್ಖಣಂ ಚಕ್ಖು। ರೂಪಾಭಿಘಾತೋತಿ ಚ ರೂಪೇ, ರೂಪಸ್ಸ ವಾ ಅಭಿಘಾತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಪುಣ್ಣಾಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನತ್ತಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿದಾನಭೂತಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾ ರೂಪತಣ್ಹಾ ಚ ತದಾಯತನಿಕಭವಪತ್ಥನಾಭಾವತೋ ದಟ್ಠುಕಾಮತಾದಿವೋಹಾರಂ ಅರಹತೀತಿ ದುತಿಯೋ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ದಟ್ಠುಕಾಮತಾನಿದಾನಂ ಕಮ್ಮಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಮೇತೇಸನ್ತಿ ದಟ್ಠುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ, ಏವಂವಿಧಾನಂ ಭೂತಾನಂ ದಟ್ಠುಕಾಮತಾನಿ…ಪೇ॰… ಪಸಾದೋ। ಏವಂಲಕ್ಖಣಂ ಚಕ್ಖು। ರೂಪೇಸು ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಾ ಆವಿಞ್ಛನರಸಂ।
ಕಾಯೋ ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಕೋ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ, ನನು ತೇಜಾದಿಅಧಿಕಾನಞ್ಚ ಭೂತಾನಂ ಪಸಾದಾ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಇದಂ ಪನ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸ’’ನ್ತಿ ವಚನಂ ‘‘ಸಮಾನಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ ಅನುವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಏಕದೇಸಾಧಿಕಭಾವಸ್ಸ ನಿವಾರಣವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತೇಜಾದೀನನ್ತಿ ಪದೀಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ತೇಜಸ್ಸ ಓಭಾಸೇನ ವಾಯುಸ್ಸ ಸದ್ದೇನ ಪಥವಿಯಾ ಗನ್ಧೇನ ಖೇಳಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಉದಕಸ್ಸ ರಸೇನಾತಿ ಪುರಿಮವಾದೇ ಪಚ್ಛಿಮವಾದೇ ಚ ಯಥಾಯೋಗಂ ತಂತಂಭೂತಗುಣೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಯ್ಹಭಾವತೋ ರೂಪಾದಿಗ್ಗಹಣೇ ಉಪಕರಿತಬ್ಬತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಾದೀನಂ ಅಧಿಕಭಾವದಸ್ಸನತೋತಿ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಪಭಸ್ಸರಸ್ಸ ವಾಯುಮ್ಹಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಭಾವೇನ ಸುಯ್ಯಮಾನಸ್ಸ ಪಥವಿಯಾ ಸುರಭಿಆದಿನೋ ಗನ್ಧಸ್ಸ ಆಪೇ ಚ ರಸಸ್ಸ ಮಧುರಸ್ಸ ವಿಸೇಸಯುತ್ತಾನಂ ದಸ್ಸನತೋ ‘‘ರೂಪಾದಯೋ ತೇಸಂ ಗುಣಾ’’ತಿ ಪಠಮವಾದೀ ಆಹ। ತಸ್ಸೇವ ಚ ‘‘ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉತ್ತರಮಾಹ। ಇಮಿನಾವುಪಾಯೇನ ದುತಿಯವಾದಿಸ್ಸಪಿ ನಿಗ್ಗಹೋ ಹೋತೀತಿ।
ಅಥ ವಾ ರೂಪಾದಿವಿಸೇಸಗುಣೇಹಿ ತೇಜಆಕಾಸಪಥವೀಆಪವಾಯೂಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಕತಾನೀತಿ ವದನ್ತಸ್ಸ ಕಣಾದಸ್ಸ ವಾದಂ ತತಿಯಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಂ ನಿಗ್ಗಹೇತುಂ ‘‘ಅಥಾಪಿ ವದೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಆಸವೇ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನೋಪಿ ಗನ್ಧೋ ಪಥವಿಯಾ ಆಪೋಸಂಯುತ್ತಾಯ ಕಪ್ಪಾಸತೋ ವಿಸದಿಸಾಯಾತಿ ನ ಕಪ್ಪಾಸಗನ್ಧಸ್ಸ ಅಧಿಕಭಾವಾಪತ್ತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಅನಭಿಭೂತತ್ತಾ। ಆಸವೇಹಿ ಉದಕಸಂಯುತ್ತಾ ಪಥವೀ ಉದಕೇನ ಅಭಿಭೂತಾ, ನ ಕಪ್ಪಾಸಪಥವೀತಿ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಅಧಿಕೇನ ಗನ್ಧೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ। ಉಣ್ಹೋದಕಸಞ್ಞುತ್ತೋ ಚ ಅಗ್ಗಿ ಉಪಲಬ್ಭನೀಯೋ ಮಹನ್ತೋತಿ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಫಸ್ಸೋ ವಿಯ ವಣ್ಣೋಪಿ ಪಭಸ್ಸರೋ ಉಪಲಬ್ಭಿತಬ್ಬೋತಿ ಉಣ್ಹೋದಕವಣ್ಣತೋ ಅಗ್ಗಿನಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಸೀತುದಕಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ಪರಿಹಾಯೇಥ। ತಸ್ಮಾತಿ ಏತಸ್ಸುಭಯಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ತದಭಾವೇನ ಹಿ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಪಹಾಯೇಥೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಏಕಕಲಾಪೇಪಿ ರೂಪರಸಾದಯೋ ವಿಸದಿಸಾ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ನಾನಾಕಲಾಪೇ ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಭೂತವಿಸೇಸಾಭಾವೇಪೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ರೂಪರಸಾದಿನಿದಸ್ಸನಂ ವುತ್ತಂ।
ಯದಿ ಭೂತವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ಕಿಂ ಪನ ಚಕ್ಖಾದಿವಿಸೇಸಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏಕಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಪಞ್ಚಾಯತನಿಕತ್ತಭಾವಪತ್ಥನಾನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಹೇತುತ್ತಾ ಅನಲ್ಲೀನನಿಸ್ಸಯೋ, ರೂಪಸದ್ದಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಸಯೋ। ಗನ್ಧರಸಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಾ ಘಾನಜಿವ್ಹಾನಿಸ್ಸಯೇ ಅಲ್ಲೀಯನ್ತೀತಿ ತೇ ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಅಲ್ಲೀನಾ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಸಯಂ ಕಾಯನಿಸ್ಸಯಅಲ್ಲೀನಂ ಭೂತತ್ತಯತ್ತಾ। ದೂರೇ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪತ್ತೋ ಏವ ನಾಮ ಪಟಿಘಟ್ಟನನಿಘಂಸಜನಕತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸದ್ದೋ ಪನ ಧಾತುಪರಮ್ಪರಾಯ ವಾಯು ವಿಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಸೋತನಿಸ್ಸಯೇ ಅಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ ಸೋತಂ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ವವತ್ಥಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಸಣಿಕಂ ವವತ್ಥಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತೋ। ಏವಂ ಪನ ಸತಿಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸದ್ದಾಯತನಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಕದಾಚಿಪಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ನ ಸಿಯಾ। ನ ಹಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿ ಉಪಪಜ್ಜತೀತಿ।
ಚಿರೇನ ಸುಯ್ಯೇಯ್ಯಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಏತಂ ವುತ್ತಂ, ನನು ದೂರೇ ಠಿತೇಹಿ ರಜಕಾದಿಸದ್ದಾ ಚಿರೇನ ಸುಯ್ಯನ್ತೀತಿ? ನ, ದೂರಾಸನ್ನಾನಂ ಯಥಾಪಾಕಟೇ ಸದ್ದೇ ಗಹಣವಿಸೇಸತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ದೂರಾಸನ್ನಾನಂ ವಚನಸದ್ದೇ ಯಥಾ ಪಾಕಟೀಭೂತೇ ಗಹಣವಿಸೇಸತೋ ಆಕಾರವಿಸೇಸಾನಂ ಅಗ್ಗಹಣಂ ಗಹಣಞ್ಚ ಹೋತಿ, ಏವಂ ರಜಕಾದಿಸದ್ದೇಪಿ ಆಸನ್ನಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವಾವಸಾನಾ ಕಮೇನ ಪಾಕಟೀಭೂತೇ ಅಸುಕದಿಸಾಯ ನಾಮಾತಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ। ಕಸ್ಮಾ? ಸೋತಪ್ಪದೇಸಸ್ಸೇವ ಸದ್ದಸ್ಸ ಗಹಣತೋ।
ವಿಸಮೇ ‘‘ವಿಸಮಜ್ಝಾಸಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚಕ್ಖುಮತೋ ವಾ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಚಕ್ಖು ‘‘ವಿಸಮಜ್ಝಾಸಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಕಣ್ಣಕೂಪಛಿದ್ದೇಯೇವ ಪವತ್ತನತೋ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಹೇತುತೋ ಚ ತತ್ಥೇವ ‘‘ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ಸೋತಸ್ಸ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಸದ್ದಸವನೇ। ಅಜಟಾಕಾಸೋಪಿ ವಟ್ಟತೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತೋ ‘‘ಅನ್ತೋಲೇಣಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವದನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಏತಾಯ ಧಮ್ಮತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮವೋಚ।
ವಾತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಗನ್ಧೋ ಗೋಚರೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ವಾತೂಪನಿಸ್ಸಯಗನ್ಧಗೋಚರಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಗನ್ಧಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ವಾತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ, ತಬ್ಬೋಹಾರೇನ ಪನ ಗನ್ಧೋ ‘‘ವಾತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಅಥ ವಾ ವಾತೋ ಏವ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ವಾತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ। ಕಸ್ಸಾತಿ? ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ। ಸೋ ಸಹಕಾರೀಪಚ್ಚಯನ್ತರಭೂತೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಾತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಗನ್ಧೋ ಪಚ್ಚಯೋ।
ಆಪೋ ಚ ಸಹಕಾರೀಪಚ್ಚಯನ್ತರಭೂತೋ ಖೇಳಾದಿಕೋ। ತಥಾ ಪಥವೀ। ಗಹೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಹಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸ್ಸ ಉಪ್ಪೀಳಿಯಮಾನಸ್ಸ ಆಧಾರಭೂತಾ ಪಥವೀ ಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇನ ಉಪ್ಪೀಳಿಯಮಾನಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಂ ಆಧಾರಭೂತಾ ಸಬ್ಬದಾ
ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನನ್ತಿ ವಚನಂ ತದಾಧಾರಾನಂ ಸುತ್ತಾನಂ ನಾನತ್ತದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಪಞ್ಚಪ್ಪಕಾರಾ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾ। ಏಕನ್ತತೋತಿ ಇದಂ ಸಬ್ಬದಾ ಉಪ್ಪೀಳನೇನ ವಿನಿಬ್ಭುಜ್ಜಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾನಂ ಕಲಾಪನ್ತರರೂಪಾನಂ ಸಬ್ಭಾವಾ ತೇಸಂ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತಾನಿ ಏಕನ್ತೇನ ಅವಿನಿಭುತ್ತಾನಿ ಕಲಾಪನ್ತರಗತತ್ತಾತಿ।
೬೧೬. ವಣ್ಣನಿಭಾತಿ ರೂಪಾಯತನಮೇವ ನಿದ್ದಿಟ್ಠನ್ತಿ ತದೇವ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ‘‘ಸನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ತಸ್ಮಾತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯರೂಪಾನಂ ನೀಲಾದೀನಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಅಜಾನಿತಬ್ಬತೋ ದೀಘಾದೀನಞ್ಚ ಫುಸಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬತೋ ನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ದೀಘಂ ರೂಪಾಯತನಂ। ತಂ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ದೀಘಾದಿಸನ್ನಿವೇಸಂ ಭೂತಸಮುದಾಯಂ ನಿಸ್ಸಾಯ। ತಥಾ ತಥಾ ಠಿತನ್ತಿ ದೀಘಾದಿಸನ್ನಿವೇಸೇನ ಠಿತಂ ವಣ್ಣಸಮುದಾಯಭೂತಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಇತರಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ವಿಸಯಗೋಚರಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ಅನಞ್ಞತ್ಥಭಾವೋ ತಬ್ಬಹುಲಚಾರಿತಾ ಚ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ।
೬೨೦. ಭೇರಿಸದ್ದಾದೀನಞ್ಚ ವಾದಿತಸದ್ದತ್ತಾ ‘‘ವುತ್ತಾವಸೇಸಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಅಮನುಸ್ಸವಚನೇನ ನ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಪಾಣಿನೋ ಏವ ಗಹಿತಾ, ಅಥ ಖೋ ಕಟ್ಠಾದಯೋಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಸೇಸೋ ಸಬ್ಬೋಪೀ’’ತಿ ಆಹ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ವತ್ಥುವಿಸೇಸಕಿತ್ತನವಸೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತೋ ತಥಾ ಕಿತ್ತೇತಬ್ಬೋ ಯೇ ವಾ ಪನಾತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೬೨೪. ವಿಸ್ಸಗನ್ಧೋತಿ ವಿರೂಪೋ ಮಂಸಾದಿಗನ್ಧೋ। ಲಮ್ಬಿಲನ್ತಿ ಮಧುರಮ್ಬಿಲಂ।
೬೩೨. ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಞ್ಜಾನನಂ, ಉಪಲಕ್ಖಣಂ। ಸಕೇನ ಸಕೇನ ಕಮ್ಮಚಿತ್ತಾದಿನಾ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಿಪಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಹಿತೇ ಸರೀರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ತಂತದಾಕಾರಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ‘‘ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮುಟ್ಠಹನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀಸು ಏವ ಚ ಅಧಿಪತಿಭಾವಾ ಏತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯತಾ ವುತ್ತಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಹಿತೇ ಸನ್ತಾನೇ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದಿಆಕಾರರೂಪಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಅನುಪ್ಪಾದನತೋ ಇತ್ಥಿಗ್ಗಹಣಸ್ಸ ಚ ತೇಸಂ ರೂಪಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಭಾವದಸಕೇಪಿ ರೂಪಾನಂ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನ ಜನಕಂ, ನಾಪಿ ಅನುಪಾಲಕಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಂ ವಾ, ನ ಚ ಅಞ್ಞಕಲಾಪರೂಪಾನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವಿಯ ಸಕಲಾಪರೂಪಾನಂ ಆಹಾರೋ
೬೩೩. ಉಭಯಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಕುಸಲೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಸುಗತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ದುಗ್ಗತಿಯಞ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಅಕುಸಲೇನೇವಾತಿ ತದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಭಾವೋಪಿ ಅಕುಸಲೇನೇವ ಭವೇಯ್ಯ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ವಿಯ ಪವತ್ತೇಪೀತಿ। ತಯಿದಂ ದ್ವಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಸನ್ತಾನೇ ಸಹ ನ ಪವತ್ತತಿ ‘‘ಯಸ್ಸ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ನೋ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಯಮ॰ ೩.ಇನ್ದ್ರಿಯಯಮಕ.೧೮೮), ತಸ್ಮಾ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸಪಿ ಏಕಮೇವಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ।
೬೩೫. ಏಕನ್ತಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ಕಾಯವೋಹಾರಸ್ಸ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕಾಯೇನ ಸಂವರೋ ಸಾಧೂ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೬೧; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೬) ಸಾಧಕಸುತ್ತಂ ಆಹಟಂ। ಭಾವಸ್ಸ ಗಮನಂ ಪಕಾಸನಂ ಚೋಪನಂ। ಥಮ್ಭನಾತಿ ವಾಯೋಧಾತುಅಧಿಕಾನಂ ಭೂತಾನಂ ಥಮ್ಭನಾಕಾರೋ ವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉದ್ಧಙ್ಗಮವಾತಾದಯೋ ವಿಯ ಹಿ ಯೋ ವಾತಾಧಿಕೋ ಕಲಾಪೋ, ತತ್ಥ ಭೂತಾನಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಆಕಾರತಾ ಹೋತೀತಿ। ತೇನೇವ ‘‘ಕಾಯಂ ಥಮ್ಭೇತ್ವಾ ಥದ್ಧಂ ಕರೋತೀತಿ ಥಮ್ಭನಾ’’ತಿ ವಾಯೋಧಾತುಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ತತೋ ಏವ ಚ ‘‘ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಆಕಾರೋ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಚ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ತಥಾ ‘‘ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಪಥವೀಧಾತುಅಧಿಕಭೂತವಿಕಾರತೋ।
೬೩೬. ಪಭೇದಗತಾ ವಾಚಾ ಏವಾತಿ ತಿಸ್ಸ ಫುಸ್ಸಾತಿ ಪಭೇದಗತಾ। ಅಥ ವಾ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಸವನವಿಸಯಭಾವಂ ಅನುಪನೀತತಾಯ ಅಭಿನ್ನಾ ತಬ್ಭಾವಂ ನೀಯಮಾನಾ ವಾಚಾ ‘‘ವಚೀಭೇದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇರಿಯಾಪಥಮ್ಪಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತೀತಿ ಯಥಾಪವತ್ತಂ ಇರಿಯಾಪಥಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣೇ ಭವಙ್ಗೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಅಙ್ಗಾನಿ ಓಸೀದನ್ತಿ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಏವಂ ‘‘ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಛಬ್ಬೀಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇಸು ಜಾಗರಣಚಿತ್ತೇಸು ವತ್ತಮಾನೇಸು। ತೇಸು ಪನ ವತ್ತಮಾನೇಸು ಅಙ್ಗಾನಿ ಉಪತ್ಥದ್ಧಾನಿ ಯಥಾಪವತ್ತಿರಿಯಾಪಥಭಾವೇನೇವ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ। ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಚುತಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾ ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ರೂಪಾವಚರೇ ಅರೂಪಾವಚರೇ ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಾನಂ, ಯೇ ಚ ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಂ ಉಪಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಚವನ್ತಾನಂ
೬೩೭. ನ ಕಸ್ಸತೀತಿ ನ ವಿಲೇಖಿಯತಿ। ಗತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾತಂ। ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಲಾಪೇ ಭೂತಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹೇವ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ। ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಹಿ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತಾನಂ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತಸಮ್ಫುಟ್ಠಭಾವೇ ತಂತಂಭೂತವಿವಿತ್ತತಾ ರೂಪಪರಿಯನ್ತೋ ಆಕಾಸೋತಿ ಯೇಸಂ ಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹಿ ಸೋ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೋವ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಭಾವೋ ನ ಸಿಯಾ ತೇಸಂ ಭೂತಾನಂ ಬ್ಯಾಪಿತಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ। ಅಬ್ಯಾಪಿತಾ ಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠತಾತಿ।
೬೩೮. ಲಹುತಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾವಿಜಹನೇನ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತತಾ ವುತ್ತಾತಿ ತಂತಂವಿಕಾರಾಧಿಕರೂಪೇಹಿ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಥಾವುತ್ತಾ ಚ ಪಚ್ಚಯಾ ತಂತಂವಿಕಾರಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ವುತ್ತಾ, ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನ ಸಬ್ಬೇ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ।
೬೪೧. ಆದಿತೋ ಚಯೋ ಆಚಯೋ, ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿ। ಉಪರಿ ಚಯೋ ಉಪಚಯೋ। ಪಬನ್ಧೋ ಸನ್ತತಿ। ತತ್ಥ ಉದ್ದೇಸೇ ಅವುತ್ತೋಪಿ ಆಚಯೋ ಉಪಚಯಸದ್ದೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ‘‘ಯೋ ಆಯತನಾನಂ ಆಚಯೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಾನಂ, ಸೋವ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪಚಯೋ’’ತಿ ಆಹ। ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಉಪ-ಸದ್ದೋ ಪಠಮತ್ಥೋ ಉಪರಿಅತ್ಥೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಆದಿಚಯೋ ಉಪಚಯೋ, ಉಪರಿಚಯೋ ಸನ್ತತೀ’’ತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಆಚಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಠಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಅವುತ್ತತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ।
ಏವನ್ತಿ ‘‘ಯೋ ಆಯತನಾನಂ ಆಚಯೋ’’ತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸೇನ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ? ಆಯತನೇನ ಆಚಯೋ ಕಥಿತೋ। ಆಚಯೂಪಚಯಸನ್ತತಿಯೋ ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಭಾವೇನ ಆಚಯೋ ಏವಾತಿ ಆಯತನೇಹಿ ಆಚಯಾದೀನಂ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ತೇಹಿ ಆಚಯೋ ಕಥಿತೋ। ಆಯತನಾನಂ ಆಚಯಾದಿವಚನೇನೇವ ಆಚಯಸಭಾವಾನಿ ಉಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾನಿ ಆಯತನಾನೀತಿ ಆಚಯೇನ ತಂಪಕತಿಕಾನಿ ‘‘ಆಯತನಮೇವ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ। ಆಚಯಞ್ಹಿ ಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಯನ್ತೇನ ತಂಲಕ್ಖಣಾನಿ ಆಯತನಾನೇವ ಕಥಿತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಯತನಾಚಯೇಹಿ ಆಚಯಾಯತನೇಹಿ ಆಚಯಮೇವ ಆಯತನಮೇವ ಕಥೇನ್ತೇನ ಉದ್ದೇಸೇ ನಿದ್ದೇಸೇ ಚ ಆಚಯೋತಿ ಇದಮೇವ ಅವತ್ವಾ ಉಪಚಯಸನ್ತತಿಯೋ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ವಿಭಜನವಸೇನ ಆಯತನೇನ ಆಚಯಕಥನಾದಿನಾ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಆಚಯೋತಿ ಉಪಚಯಮಾಹ, ಉಪಚಯೋತಿ ಚ ಸನ್ತತಿಂ। ತದೇವುಭಯಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ವಡ್ಢಿ ಕಥಿತಾ’’ತಿ ಆಹ। ಉಪಚಯಸನ್ತತಿಯೋ ಹಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕತ್ತಾ ಆಚಯೋವಾತಿ ತದುದ್ದೇಸವಿಭಜನವಸೇನ ಆಯತನೇನ ಆಚಯಕಥನಾದಿನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಡ್ಢಿಆಕಾರನಾನತ್ತಂ ಆಚಯಸ್ಸ ಕಥಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಮೇವತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಅತ್ಥತೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಏತಂ ಜಾತಿರೂಪಸ್ಸೇವಾಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಾ ಜಾತಿರೂಪಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಾದಿವಿಸೇಸೇಸು ಆಚಯಾದೀಸು ಪವತ್ತಿಆದೀಸು ಚ ಆಚಯಾದಿಲಕ್ಖಣಾದಿಕೋ ಉಪಚಯೋ, ಪವತ್ತಿಆದಿಲಕ್ಖಣಾದಿಕಾ ಸನ್ತತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
೬೪೩. ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾತಿ ಫಲವಿಪಚ್ಚನಪಕತಿಯಾ ನಿದ್ದೇಸಾ, ಜರಾಯ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಂ ಫಲಮೇವ ವಾ ಪಕತಿ। ನ ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀನೇವ ಜರಾತಿ ಕಲಲಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಪುರಿಮರೂಪಾನಂ ಜರಾಪತ್ತಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಪಚ್ಛಿಮರೂಪಾನಿ ಪರಿಪಕ್ಕರೂಪಾನುರೂಪಾನಿ ಪರಿಣತಪರಿಣತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸುಪರಿಣತರೂಪಪರಿಪಾಕಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ತಾನಿ ಅವೀಚಿಜರಾ। ಮರಣೇ ಉಪನಯನರಸಾ।
೬೪೪. ತಂ ಪತ್ವಾತಿ ತಂ ಅತ್ತನೋ ಏವ ಖಯವಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಭಾವಂ ಪತ್ವಾ ರೂಪಂ ಖೀಯತಿ ವೇತಿ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಪೋಥೇತ್ವಾ ಪಾತಿತಸ್ಸ ದುಬ್ಬಲತಾ ಪರಾಧೀನತಾ ಸಯನಪರಾಯಣತಾ ಚ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಜರಾಭಿಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಪೋಥಕಸದಿಸೀ ಜರಾ।
೬೪೫. ಕತ್ತಬ್ಬತೋತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಸಭಾವತೋ। ವಿಸಾಣಾದೀನಂ ತರಚ್ಛಖೇಳತೇಮಿತಾನಂ ಪಾಸಾಣಾನಂ ವಿಯ ಥದ್ಧಭಾವಾಭಾವತೋ ಅಹಿವಿಚ್ಛಿಕಾನಂ ವಿಯ ಓಜಾಲಕ್ಖಣೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನುಸಾರಿನೋ ರಸಸ್ಸ ಸಾರೋ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಬಲಕಾರೋ ಭೂತನಿಸ್ಸಿತೋ ಏಕೋ ವಿಸೇಸೋ ಓಜಾತಿ।
ಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನೋಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೬೪೬. ನ ಉಪಾದಿಯತೇವಾತಿ ನ ನಿಸ್ಸಯತಿ ಏವ, ಕಿನ್ತು ನಿಸ್ಸಯತಿ ಚ ನಿಸ್ಸೀಯತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
೬೪೭. ಪುರಿಮಾ ಪನಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಸಙ್ಗಹೇ ಪಥವೀಧಾತುಆಪೋಧಾತುತೇಜೋಧಾತುವಾಯೋಧಾತೂನಂ ಪುರಿಮುದ್ದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ವಾ ವುತ್ತಾನಂ ಪಥವೀಧಾತುಆದೀನಂ ಪುರಿಮಾ ಉದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಾ ಆಪೋಧಾತೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ವುತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಸ್ಸ ಅತೀತತಾಯ ಪಚ್ಛಿಮತಾ, ಅನಾಗತತಾಯ ಚ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಪುರಿಮತಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಆಯೂತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಕಮ್ಮಜತೇಜಂ ಉಸ್ಮಾ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಧಾತುಂ…ಪೇ॰… ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅನೇಕಾಸು ಪಥವೀಸು ಆಪಾಥಗತಾಸು ತಾಸು ತಾಸು ಸಹ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ತೇಜವಾಯೂಸು ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನೇಕೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಸನ್ನಿಪತಿತೇಸು ಆಭುಜಿತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಪಸಾದಾಧಿಮತ್ತತಾವಸೇನ ಚ ಪಠಮಂ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ‘‘ಕಥಂ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಸಙ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀ’’ತಿ।
೬೫೧. ಅಯಪಿಣ್ಡಿಆದೀಸು ಪಥವೀಧಾತು ತಾದಿಸಾಯ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅನಾಬದ್ಧಾ ಸನ್ತೀ ವಿಸರೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಾನಿ ಆಪೋಧಾತು ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಬದ್ಧಾನಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಯುತ್ತಪ್ಪಮಾಣಂ ಉದಕಂ ಪಂಸುಚುಣ್ಣಾನಿ ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇತಿ, ಏವಂ ಅಯೋಪಿಣ್ಡಿಆದೀಸುಪಿ ತದನುರೂಪಪಚ್ಚಯೇಹಿ ತತ್ಥೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಆಪೋಧಾತು ತಥಾ ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
ಅಫುಸಿತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತೀತಿ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅಫೋಟ್ಠಬ್ಬಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ‘‘ಅಫುಸಿತ್ವಾವ ಆಬನ್ಧತೀ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಯಥಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಾತೂನಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಭಾವೇನ ನ ಉಣ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ ಝಾಯತೀತಿ ತೇಜೋಸಭಾವತಂಯೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನ ಸೀತತ್ತಂ ಅನುಜಾನಾತಿ, ತೇಜೋಸಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನೇವ ಚ ಸೀತತ್ತಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇಜೋ ಏವ ಹಿ ಸೀತಂ ಹಿಮಪಾತಸಮಯಾದೀಸು ಸೀತಸ್ಸ ಪರಿಪಾಚಕತಾದಸ್ಸನತೋ, ಸೀತುಣ್ಹಾನಞ್ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಉಣ್ಹೇನ ಸಹ ನ ಸೀತಂ ಭೂತನ್ತರಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಯುಜ್ಜತಿ। ಉಣ್ಹಕಲಾಪೇ ಪನ ಸೀತಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ಸೀತಕಲಾಪೇ ಚ ಉಣ್ಹಸ್ಸ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ತೇಜೋವಿಸೇಸಭಾವೇ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಖರಾನಂ ಗುಳಾದೀನಂ ದವತಾ ಮುದುತಾ ರಸಾದೀನಞ್ಚ ದವಾನಂ ಖರತಾ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇಹಿ ಓಮತ್ತಾಧಿಮತ್ತಪಥವೀಧಾತುಆದಿಕಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ। ಲಕ್ಖಣಞ್ಞಥತ್ತಂ ಕಕ್ಖಳಾದಿಲಕ್ಖಣವಿಜಹನಂ, ತಂ ಏತೇಸಂ ನ ಹೋತಿ, ಓಮತ್ತಾಧಿಮತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತಂ ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತಂಯೇವ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೬೫೨. ಅನುಪಾದಿನ್ನಾದೀನಂಯೇವಾತಿ ಏಕನ್ತಅನುಪಾದಿನ್ನಏಕನ್ತನಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸೇಸು ಗಹಣೇಸು ಗಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಂ ವಾ ಪನಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಪನ ವಚನೇನ ಪುರಿಮಾನಮ್ಪಿ ನಕಮ್ಮಸ್ಸಕತತ್ತಾಭಾವಾದಿಕಂ ದೀಪೇತಿ। ತಾ ಹಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಾದಿನಕಮ್ಮಸ್ಸಕತತ್ತಾದಿವಚನಾನಂ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ಏಕೇನ ಅವತ್ತಬ್ಬತ್ತೇ ಇತರೇನಪಿ ಅವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ, ವತ್ತಬ್ಬತ್ತೇ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಮಾ ಏಕನ್ತಾಕಮ್ಮಜಾದೀಸ್ವೇವ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ತಾ ಅನೇಕನ್ತೇಸು ನ ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
೬೬೬. ಏಕನ್ತ …ಪೇ॰… ಪಞ್ಞಾಯತಿ ತೇಸಂ ವಿಕಾರತ್ತಾ, ಅನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೋ ನ ಕೇನಚಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
೯೬೬. ಪಚ್ಛಿಮಪದಸ್ಸಾತಿ ವಿಞ್ಞಾತಪದಸ್ಸ। ಸಬ್ಬಮೇವ ಹಿ ರೂಪಂ ವಿಞ್ಞಾತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಅಭಿನ್ದಿತಬ್ಬತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾತತೋ ಅಞ್ಞಂ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಞ್ಚ ನ ಹೋತೀತಿ ಪುಚ್ಛಂ ಅಕತ್ವಾವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತತೋ ಅಞ್ಞಂ ‘‘ಕತಮಂ ರೂಪಂ ದಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ
ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
೯೬೯. ತೇಜೋಭಾವಂ ಗತನ್ತಿ ಸಭಾವೇನೇವ ತೇಜೋಭಾವಂ ಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅಞ್ಞೇನ ಪಕಾರೇನ ಸಙ್ಗಹಾರಹಸ್ಸ ಸಙ್ಗಣ್ಹನಂ ನಯಕರಣಂ ಇಧ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಯಿದಂ ‘‘ವಿಞ್ಞಾತ’’ನ್ತಿ ಚತುಕ್ಕಪದೇಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸ್ಸ ಭೇದಸಬ್ಭಾವೋ ಅಟ್ಠಕೇ ನಯೋ।
ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೯೭೫. ನತ್ಥಿ ನೀವರಣಾತಿ ವಚನೇನ ಮಿದ್ಧಸ್ಸಪಿ ನೀವರಣಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಚ ರೂಪಂ ಪಹಾತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ರೂಪಕಾಯಗೇಲಞ್ಞಂ ಮುನಿನೋ ನತ್ಥೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ‘‘ಪಿಟ್ಠಿ ಮೇ ಆಗಿಲಾಯತಿ, ತಮಹಂ ಆಯಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨) ವಚನತೋ। ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಸದ್ದೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ವಚೀಘೋಸಾದಿಸದ್ದೋ। ನ ಹಿ ಏತಾನಿ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಪರಿಪಚ್ಚಮಾನಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಪರಿಪಚ್ಚನಂ ಜರಾ ‘‘ನ ಪನ ಪರಮತ್ಥತೋ ಜಾತಿ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಾಯ ಭಾವೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ, ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪವತ್ತೋ ವೋಹಾರೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವವೋಹಾರೋ, ತಂ ಲಭತಿ। ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿತಧಮ್ಮಕ್ಖಣಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಮಾನಧಮ್ಮಕ್ಖಣಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ಹಿ ತದಾ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ನ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಜಾಯಮಾನಭಾವೋವ ಜಾತೀತಿ ಯುತ್ತಾ ತಸ್ಸಾ ಕಮ್ಮಾದಿಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ತಂನಿಬ್ಬತ್ತತಾ ಚ, ನ ಪನ ತದಾ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಜೀಯನ್ತಿ ಖೀಯನ್ತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ನ ತೇಸಂ ತೇ ಜೀರಣಭಿಜ್ಜನಭಾವಾ ಚಿತ್ತಾದಿಸಮುಟ್ಠಾನಾ ತಂನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಚಾತಿ ವಚನಂ ಅರಹನ್ತಿ। ಏವಮಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನ-ಸದ್ದೋ ಉಪೇತೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಆದಿನ್ನತಂ ವದತಿ, ನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿನ್ತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಪಾಕಭೇದಾನಂ ಉಪಾದಿನ್ನತಾ ತೇಸಂ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಚೇ? ನ, ಆದಿನ್ನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಾಚಕತ್ತಾ। ಉಪೇತೇನ ‘‘ಜರಾಮರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ನಿಸ್ಸಯಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತೋತಿ ಜಾಯಮಾನಪರಿಪಚ್ಚಮಾನಭಿಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಜಾಯಮಾನಾದಿಭಾವಮತ್ತತ್ತಾ ಜಾಯಮಾನಾದಿನಿಸ್ಸಯಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿಕಾ ಜಾತಿಆದಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪಾನಞ್ಚ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಂ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಸಭಾವಭೂತಾ ಜಾತಿಆದಯೋ ತಂನಿಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಭೂತನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ತೇಸಂ ಲಕ್ಖಣಾನಂ ಉಪಾದಾಯಭಾವೋ ವಿಯ ಉಪಾದಾಯರೂಪನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಭೂತಪಟಿಬದ್ಧಉಪಾದಾಯರೂಪಲಕ್ಖಣಾನಞ್ಚ ಭೂತಪಟಿಬದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಅವಿನಿವತ್ತನತೋ। ಅಪಿಚ ಏಕಕಲಾಪಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಾನಂ ಸಹೇವ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ಏಕಸ್ಸ ಕಲಾಪಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಾದಯೋ ಏಕೇಕಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಕಲಾಪಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಲಾಪಾನುಪಾಲಕಂ ‘‘ಉಪಾದಾಯರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಕಲಾಪುಪ್ಪಾದಾದಿಸಭಾವಾ ಜಾತಿಆದಯೋ ‘‘ಉಪಾದಾಯರೂಪಾನಿ’’ಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಏವಂ ವಿಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದರೂಪಾನಿ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ।
ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಮ್ಮವಿಸೇಸೇನ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಸುಸಣ್ಠಿತದುಸ್ಸಣ್ಠಿತಾದಿವಿಸೇಸಂ ‘‘ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾನುಭವನಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ ಬಾಹಿರಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ಕಮ್ಮಸಹಾಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಹಾಯಭೂತೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ, ಸೋವ ಉತು ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಉತು, ಸೋ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಚನತ್ಥೋ। ಸೀತೇ ಉಣ್ಹೇ ವಾ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಉತುಮ್ಹಿ ಸಮಾಗತೇ ತತೋ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಸೋ ಉತು ಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ದುತಿಯಸ್ಸ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಸ್ಸ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಪಟಿಬನ್ಧಕಸ್ಸ ಸೋ ಏವ ಪುರಿಮೋ ಉತು ಪಚ್ಚಯೋ। ತತಿಯಂ ಪನ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಂ ಪುರಿಮಉತುಸಹಾಯೇನ ಉತುನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ‘‘ಉತುಪಚ್ಚಯಉತುಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಮಯಂ ಪುರಿಮೋ ಉತು ತಿಸ್ಸೋ ಸನ್ತತಿಯೋ ಘಟ್ಟೇತಿ, ತತೋ ಪರಂ ಅಞ್ಞಉತುಸಮಾಗಮೇ ಅಞ್ಞಸನ್ತತಿತ್ತಯಂ, ತತೋ ಚ ಅಞ್ಞೇನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತದೇತಂ ಸೀತುಣ್ಹಾನಂ ಅಪ್ಪಬಹುಭಾವೇ ತಂಸಮ್ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಅಚಿರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಚಿರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ‘‘ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನೋ ನಾಮ ವಲಾಹಕೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ರೂಪರೂಪಾನಂ ವಿಕಾರಾದಿಮತ್ತಭಾವತೋ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನತಾ ವುತ್ತಾ। ತೇಸಞ್ಹಿ ರೂಪವಿಕಾರಾದಿಭಾವತೋ ರೂಪತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ರೂಪವಿಕಾರಾದಿಭಾವತೋ ಏವ ಪನ ರೂಪೇ ಸತಿ ಸನ್ತಿ, ಅಸತಿ ನ ಸನ್ತೀತಿ ಅಸಙ್ಖತಭಾವನಿವಾರಣತ್ಥಂ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನತಾ ವುತ್ತಾತಿ।
ರೂಪಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।