೩. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೋ
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
೧೭೨. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ಆಗತಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕೇಸು, ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಚ ದೇಸನಾರುಳ್ಹಾ। ಯಥಾ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ಆಗತಾ ಖನ್ಧಾದಯೋ ಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿತನಿಯಾಮೇನ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಚಕ್ಖುಧಾತಾದಯೋ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಸೇನ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕೋ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಆಗತೋ ಅಞ್ಞೋ ದೇಸೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ತೇ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನೇವ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ದೇಸಿತಾ, ಧಾತೂನಂ ಪನ ಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ತೇ ತಿಣ್ಣಂ ಧಾತುಛಕ್ಕಾನಂ ವಸೇನ ಇಧ ದೇಸಿತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತೇಸ್ವೇವ…ಪೇ॰… ವಿಭತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ಧಾತುಯೋ ಛಹಿ ಛಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ।
ಕಥಂ ಪನ ಛಸು ಛಸು ಧಾತೂಸು ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಮವರೋಧೋತಿ? ಸಭಾವನಿಸ್ಸಯದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯೋಗಸಾಮಞ್ಞತೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮಛಕ್ಕೇ ತಾವ ಪಥವೀತೇಜೋವಾಯೋಧಾತುಯೋ ಸಭಾವತೋ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಾತು। ಆಪೋಧಾತುಆಕಾಸಧಾತುಯೋ ಧಮ್ಮಧಾತುಏಕದೇಸೋ। ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ। ಚತುಧಾತುಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿಕಾ ನಿಸ್ಸಯಾಪದೇಸೇನ, ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ವಾ ಅವಸಿಟ್ಠಾ ರೂಪಧಾತುಯೋ ಸಮವರುದ್ಧಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಗ್ಗಹಣೇನ ತಂಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಧಮ್ಮಧಾತುಏಕದೇಸೋತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಧಾತುಸಮವರೋಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ದುತಿಯೇ ಛಪಿ ಧಾತುಯೋ ಸಭಾವತೋ, ಧಮ್ಮಾಯತನೇಕದೇಸೋ, ತಂಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ, ಯಥಾರಹಂ ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಭಾವತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಧಾತುಯೋ ಸಮವರುದ್ಧಾ। ತತಿಯಛಕ್ಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮೇತ್ಥ ಛಸು ಛಸು ಧಾತೂಸು ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಮವರೋಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ಧಾತುಯೋ ಛಹಿ ಛಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ।
ಸುಞ್ಞೋತಿ ‘‘ಸುಞ್ಞೇ ಸಭಾವಮತ್ತೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ಧಾತುಸದ್ದೋ’’ತಿ। ತಂತಂಭೂತವಿವಿತ್ತತಾ ರೂಪಪರಿಯನ್ತೋವ ಆಕಾಸೋತಿ ಯೇಹಿ ವಿವಿತ್ತೋ, ಯೇಸಞ್ಚ ‘‘ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಅಬ್ಯಾಪಿತಭಾವೋ’’ತಿ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವುತ್ತೀನಿ ಹಿ ಭೂತಾನೀತಿ।
೧೭೩. ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ಪುರಿಮತ್ಥಂ ಅಸಮ್ಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ದ್ವೇ ಏವ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮುದಾಯೇನ ವಿನಾ ದುತಿಯತ್ಥಮಾಹ। ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಅತ್ತನಿ ಜಾತತನ್ತಿ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕತಂ।
ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ವಾ ಲೋಮಾದಿಇತರಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋ ವಿಸುಂ ಏಕೋ ಪಥವೀಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಪಯೋಗನ್ತಿ ಭಾವನಾಪಯೋಗಂ। ವೀರಿಯನ್ತಿ ಭಾವನಾನಿಪ್ಫಾದಕಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ। ಆಯೂಹನನ್ತಿ ತಾದಿಸಂ ಚೇತನಂ।
ಧಾತುಪಟಿಕ್ಕೂಲವಣ್ಣಮನಸಿಕಾರಾನನ್ತಿ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಪಟಿಕ್ಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಣ್ಣಮನಸಿಕಾರಾನಂ। ಅಬ್ಯಾಪಾರತಾಯಾತಿ ‘‘ಅಹಮೇತಂ ನಿಪ್ಫಾದೇಮಿ, ಮಮ ಏಸಾ ನಿಪ್ಫಾದನಾ’’ತಿ ಚೇತನಾರಹಿತತಾಯ। ಕರೋನ್ತೀತಿ ಆಭೋಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ।
ಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಸಭಾವವಸೇನ। ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಕಕ್ಖಳಖರತಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಿಗತನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।
ವೇಕನ್ತಕಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಲೋಹಚ್ಛೇದನಸಮತ್ಥಂ ಲೋಹಂ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ವಿಕನ್ತತಿ ಛಿನ್ದತೀತಿ ವಿಕನ್ತಂ, ವಿಕನ್ತಮೇವ ವೇಕನ್ತಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಲೋಹಸದಿಸನ್ತಿ ಲೋಹಾಕಾರಂ ಲೋಹಮಲಂ ವಿಯ ಘನಸಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ತಾಪೇತ್ವಾ ತಾಳಿತಂ ಪನ ಛಿನ್ನಂ ಛಿನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಸರತಿ, ಮುದು ಮಟ್ಠಂ ಕಮ್ಮನಿಯಂ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ತೇನ ‘‘ಲೋಹವಿಜಾತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ತಿಪುತಮ್ಬಾದೀಹೀತಿ ತಿಪುತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಕಂಸಲೋಹಂ, ಸೀಸತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ವಟ್ಟಲೋಹಂ, ಜಸದತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಆರಕೂಟಂ ‘‘ಕಿತ್ತಿಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತನ್ತಿ ಮುತ್ತಾನಂ ಜಾತಿತೋ ಅನೇಕಭೇದತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭಂ ವರಾಹದಾಠಂ ಭುಜಙ್ಗಸೀಸಂ ವಲಾಹಕೂಟಂ ವೇಣುಪಬ್ಬಂ ಮಚ್ಛಸಿರೋ ಸಙ್ಖೋ ಸಿಪ್ಪೀತಿ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭಜಾ ಪೀತವಣ್ಣಾ ಪಭಾಹೀನಾ। ವರಾಹದಾಠಜಾ ವರಾಹದಾಠವಣ್ಣಾವ। ಭುಜಙ್ಗಸೀಸಜಾ ನೀಲಾದಿವಣ್ಣಾ ಸುವಿಸುದ್ಧಾ, ವಟ್ಟಲಾ ಚ। ವಲಾಹಕಜಾ ಭಾಸುರಾ ದುಬ್ಬಿಭಾಗರೂಪಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮನ್ತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ದೇವೂಪಭೋಗಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ವೇಣುಪಬ್ಬಜಾ ಕಾರಫಲಸಮಾನವಣ್ಣಾ, ನ ಭಾಸುರಾ, ತೇ ಚ ವೇಳವೋ ಅಮನುಸ್ಸಗೋಚರೇ ಏವ ಪದೇಸೇ ಜಾಯನ್ತಿ। ಮಚ್ಛಸೀಸಜಾ ಪಾಠೀನಪಿಟ್ಠಿಸಮಾನವಣ್ಣಾ, ವಟ್ಟಲಾ, ಲಘವೋ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಪಭಾವಿಹೀನಾ, ತೇ ಚ ಮಚ್ಛಾ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝೇಯೇವ ಜಾಯನ್ತಿ। ಸಙ್ಖಜಾ ಸಙ್ಖೋರಚ್ಛವಿವಣ್ಣಾ, ಕೋಲಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಪಭಾವಿಹೀನಾವ। ಸಿಪ್ಪಿಜಾ ಪನ ಪಭಾವಿಸೇಸಯುತ್ತಾವ ಹೋನ್ತಿ ನಾನಾಸಣ್ಠಾನಾ। ಏವಂ ಜಾತಿತೋ ಅಟ್ಠವಿಧಾಸು ಮುತ್ತಾಸು ಯಾ ಮಚ್ಛಸಙ್ಖಸಿಪ್ಪಿಜಾ, ತಾ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾ। ಭುಜಙ್ಗಜಾಪಿ ಕಾಚಿ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾತಿ ವದನ್ತಿ, ಇತರಾ ಅಸಾಮುದ್ದಿಕಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾಮುದ್ದಿಕಮುತ್ತಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ, ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪನ ಮುತ್ತಾ ಮುತ್ತಾ ಏವಾ’’ತಿ। ಬಹುಲತೋ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಏತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುತ್ತಾತಿ ಸಾಮುದ್ದಿಕಮುತ್ತಾ’’ತಿ। ಬಹುಲಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾವ ಮುತ್ತಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ। ತತ್ಥಾಪಿ ಸಿಪ್ಪಿಜಾವ, ಇತರಾ ಕದಾಚಿ ಕಾಚೀತಿ।
೧೭೪. ಇಧ ನತ್ಥಿ ನಿಯಮೋ ಕೇವಲಂ ದ್ರವಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ।
೧೭೫. ನಿಸಿತಭಾವೇನಾತಿ ಸನ್ತಾಪನಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತೇನ ತಿಖಿಣಭಾವೇನ। ಉಸ್ಮಾಕಾರಞ್ಹಿ ನಿಸಾನಂ ಇಧ ನಿಸಿತಭಾವೋ। ಪಾಕತಿಕೋತಿ ಸಾಭಾವಿಕೋ ಕಾಯುಸ್ಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸದಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಯಾವ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪವತ್ತತಿ। ಪೇತಗ್ಗಿ ನಿಜ್ಝಾಮತಣ್ಹಿಕಪೇತಗ್ಗಿ। ಇಧಾತಿ ಬಾಹಿರತೇಜೋಧಾತುಕಥಾಯಂ।
೧೭೬. ವಾಯನಂ ಬೀಜನಂ, ತಂ ಪನ ಥಾಮಸಾ ಪವತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸವೇಗಗಮನವಸೇನಾ’’ತಿ। ಸಮುದೀರಣಂ ಅಲ್ಲಪರಿಸೋಸನಂ, ಭೂತಸಙ್ಘಾತಸ್ಸ ದೇಸನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವೋ ವಾ।
೧೭೭. ಭಿತ್ತಿಚ್ಛಿದ್ದಾದಿವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಅಜಟಾಕಾಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಕಾಸಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜಟಾಕಾಸಸ್ಸ ಚ ಕಥಿತತ’’ನ್ತಿ।
೧೭೯. ಸುಖದುಕ್ಖಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಮುಟ್ಠಾಪನಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ‘‘ಸರೀರಟ್ಠಕಉತುಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಚ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನಂ। ತೇನ ಹಿ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಸಮತ್ಥತಾ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ತಥೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಯಥಾಬಲಂ ಸರೀರೇಕದೇಸಸಕಲಸರೀರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅನುಕಡ್ಢತಿ। ಏವನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲೂಪಚಾರಸಿದ್ಧೇನ ಫರಣಪ್ಪಕಾರೇನ। ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಖಾದೀನಂ। ‘‘ಓಳಾರಿಕಪ್ಪವತ್ತಿ ಏವ ವಾ ಫರಣ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿರುಪಚಾರಂ ಏತೇಸಂ ಫರಣಟ್ಠಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಭಯವತೋತಿ ಸುಖದುಕ್ಖವತೋ, ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸವತೋ ಚ, ಫರಣಾಫರಣಟ್ಠಾನವತೋ ವಾ।
೧೮೧. ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿಕೇ (ಮಹಾನಿ॰ ೧; ಚೂಳನಿ॰ ಅಜಿತಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮) ನಿದ್ದೇಸಪದೇಸೇ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋವ ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೬೩; ಕಥಾ॰ ೫೧೩) ವಿಯ। ವತ್ಥುಕಾಮಸ್ಸ ತಥಾ ತಥಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪನತೋ ಪರಿಕಪ್ಪನತೋ ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ನ ವಿತಕ್ಕೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಟೀಕಾಯಂ ಪನ ವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ರಾಪಿ ಪುರಿಮೋ ಏವತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಚೇ, ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ನಿರತ್ಥಕೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ಕಿಲೇಸಸನ್ಥವಸಮ್ಭವತೋ’’ತಿ ಚ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಪರತೋ ಚ ‘‘ಬ್ಯಾಪಾದವಚನೇನ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ವಿಭತ್ತೋ ಕಿಲೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಾಮಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮ-ಸದ್ದೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
೧೮೨. ಉಭಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಸತ್ತೇಸು, ಸಙ್ಖಾರೇಸೂತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸತ್ತಾಕಾರೋ, ಸಙ್ಖಾರಾಕಾರೋತಿ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಭಯಾಕಾರಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ। ಕಮ್ಮಪಥವಿಸೇಸೋ, ಕಮ್ಮಪಥವಿನಾಸಕೋ ಚ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾಸಂಯೋಗೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ವಿಹಿಂಸಾಯ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿಹಿಂಸಾಯಾತಿ ಚ ವಿಹಿಂಸಾವಚನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಸೇನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಮುಸಾವಾದಪೇಸುಞ್ಞಫರುಸವಾಚಾಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಬ್ಬ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಕಾಮನೇಕ್ಖಮ್ಮಧಾತೂಹಿ। ದ್ವೇ ದ್ವೇತಿ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾಧಾತುಯೋ, ಅಬ್ಯಾಪಾದಅವಿಹಿಂಸಾಧಾತುಯೋ ಚ। ‘‘ಏತ್ಥಾತಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಾನಂ ಸಙ್ಕರಭಾವಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಾಪಜ್ಜನಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸನೇನ ಪುರಿಮಂಯೇವ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ।
ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
೧೮೩. ಆವೇಣಿಕತ್ಥೋ ‘‘ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಾಸಾಧಾರಣಂ, ನೀಲಾದಿಸಬ್ಬರೂಪಸಾಧಾರಣಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣೇನಾಪಿ ಹಿ ನಿದ್ದೇಸೋ ಹೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ಭೇರಿಸದ್ದೋ, ಯವಙ್ಕುರೋ’’ತಿ। ಅತಿಸಯಕಾರಣೇನಪಿ ಯಥಾ ‘‘ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಂ ಠಾನಸೋ ಹೇತುಸೋ ವಿಪಾಕಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಕಥಾ॰ ೩೫೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೪೪)। ಧಾತುಅತ್ಥೋ ಏವಾತಿ ‘‘ಧಾತು’’ಇತಿ ಇಮಸ್ಸ ಧಾತುಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥೋ। ಧಾತುವಚನೀಯೋ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಜೋತೀಯತಿ।
ಪುರಿಮೇನ ಅಸದಿಸೋ ವಿಧಾನಧಾರಣತ್ಥಾನಂ ಪಾಕಟೋ ಭೇದೋತಿ। ವಿಸಭಾಗಲಕ್ಖಣಾ ವಿಸದಿಸಸಭಾವಾ ಅವಯವಾ ಭಾಗಾ, ತೇಸು।
ಯಥಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತು ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ, ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತು ವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದಿನಾಪಿ, ಇತರಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾವ। ಧಮ್ಮಧಾತು ಪನ ವೇದನಾದಿಕಾ ಸಹಜಾತಾ ಸಹಜಾತಾದಿನಾ, ಅಸಹಜಾತಾ ಅನನ್ತರಾದಿನಾ, ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಾದಿನಾ ಚ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏವಂ ಮನೋಧಾತುಧಮ್ಮಧಾತೂನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ದ್ವಾರಭೂತಮನೋಪಿ ಸುತ್ತೇ ‘‘ಮನೋಧಾತೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವಾರಭೂತಮನೋವಸೇನ ವಾ’’ತಿ। ತಸ್ಸಾ ಮನೋಧಾತುಯಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಪುರಿಮನಯೇನಾತಿ ವಿಸೇಸನಂ ದುತಿಯನಯಸ್ಸ ಹೀನತ್ತಿಕವಸೇನೇವ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ। ನಾನಾಧಾತೂನಞ್ಚ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದೀನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ನ ಹಿ ದ್ವೇ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ ಸನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾರಸಧಾತುವಿಭಾಗದಸ್ಸನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂಯೇವ ವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪಾದಿವಿಭಾಗದಸ್ಸನಂ ತೇಸಂ ಬಹುಲಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ। ಸಚ್ಚದೇಸನಾ ಪನ ಅತಿಸಂಖಿತ್ತಭಾವತೋಯೇವೇತ್ಥ ಬಹಿಕತಾ।
ನಿಜ್ಜೀವಸ್ಸಾತಿಆದಿ ವಿಸೇಸತೋ ಸತ್ತಸುಞ್ಞತಾದೀಪನತ್ಥಾ ಧಾತುದೇಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಪುರಿಮನಯೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಕಮವುತ್ತೀನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಮನೋಧಾತುಯೇವ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದುತಿಯನಯೋ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪುರೇಚರಾನುಚರಭಾವೇತಿ ಪುರೇಚರಾನುಚರಾಭಿಸನ್ಧಿಯಾ ಅಭಾವೇಪಿ ಕೇವಲಂ ಅನನ್ತರಪುಬ್ಬಕಾಲಅನನ್ತರಾಪರಕಾಲತಾಯ ಮನೋಧಾತು ಪುರೇಚರಾನುಚರಾ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಾ।
‘‘ಅಞ್ಞಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಏಕನ್ತಸಾರಮ್ಮಣತಾದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಿನಾ ಸಯಮೇವ ನೀಲಾದಿಆಭಾಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿತಂ ವಿಞ್ಞಾಣವಾದಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ।
೧೮೪. ಏಕನಾನಾಸನ್ತಾನಗತಾನನ್ತಿ ಏಕಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ಅಭಿನ್ನಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ದ್ವಾರಾನಂ, ನಾನಾಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ಭಿನ್ನಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಏಕನಾನಾಜಾತಿಕತ್ತಾತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಏಕೇಕಜಾತಿಕತ್ತಾ ದ್ವಾರಾನಂ, ನೀಲಾದಿಅನೇಕಜಾತಿಕತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ।
ಚಕ್ಖಾದಿ ಏಕಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಾದಿ ಪನ ಅನೇಕಮೇವ ಸಂಹತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀಸು ವಚನಭೇದೋ ಕತೋ। ಕಿಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ಚಕ್ಖಾದಿ ಏಕಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಾದಿ ಪನ ಅನೇಕಮೇವಾತಿ? ಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸತೋ। ಚಕ್ಖು ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಇನ್ದ್ರಿಯವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತಂ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನೇವ ಹೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಭಾವತೋ, ಅಸತಿ ಅಭಾವತೋ, ಯತೋ ತಂ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ತಂನಿಸ್ಸಯತಾ ಚಸ್ಸ ನ ಏಕದೇಸೇನ ಅಲ್ಲೀಯನವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಅರೂಪಭಾವತೋ, ಅಥ ಖೋ ಗರುರಾಜಾದೀಸು ಸಿಸ್ಸರಾಜಪುರಿಸಾದೀನಂ ವಿಯ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ। ಇತರೇ ಚ ಪಚ್ಚಯಾ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸ್ವಾಯಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ।
ರೂಪಂ ಪನ ಯದಿಪಿ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಪುರೇಜಾತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಪುರೇತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಕ್ಖಣೇಯೇವ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ಅನೇಕಮೇವ ಸಂಹತಂ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಭಾವತೋ। ಯಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಂ ಸಭಾವಭೂತಂ, ಪರಿಕಪ್ಪಿತಾಕಾರಮತ್ತಂ
ಯಂ ಪನ ‘‘ರೂಪಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೧) ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಥನ್ತಿ? ತಮ್ಪಿ ಯಾದಿಸಂ ರೂಪಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ, ತಾದಿಸಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಕೀದಿಸಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ಸಮುದಿತನ್ತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯದೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ಆಯತನಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಾ, ನ ದಬ್ಯಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನಾ’’ತಿ, ತಂ ಯುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ನ ಚೇತ್ಥ ಸಮುದಾಯಾರಮ್ಮಣತಾ ಆಸಙ್ಕಿತಬ್ಬಾ ಸಮುದಾಯಾಭೋಗಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ, ಸಮುದಿತಾ ಪನ ವಣ್ಣಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ಸಮುದಿತಾ ಆರಮ್ಮಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದಟ್ಠುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಅನ್ಧಾ ಸಮುದಿತಾ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ? ನಯಿದಮೇಕನ್ತಿಕಂ ವಿಸುಂ ಅಸಮತ್ಥಾನಂ ಸಿವಿಕಾವಹನಾದೀಸು ಸಮತ್ಥತಾಯ ದಸ್ಸನತೋ। ಕೇಸಾದೀನಞ್ಚ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಿತಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಣ್ಣಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಸಮುದಿತಾನಂ ತಂ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ತೇಸಂ ಸಂಹಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾ। ಏತೇನ ಕಿಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಮಾಣುರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಉದಾಹು ತಂಸಮುದಾಯೋತಿಆದಿಕಾ ಚೋದನಾ
ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಮನೋಧಾತುಯಾಪೀ’’ತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಜವನಪರಿಯೋಸಾನಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೇವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೀಯತಿ, ಅಥ ಖೋ ತದಾರಮ್ಮಣಭವಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಾಪಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೀಯತೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಸತೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮನೋಧಾತುಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಓರಂ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುತಾದಸ್ಸನೇ ಸತಿ। ಸತಿಪಿ ಮನಸೋ ಸಮ್ಭೂತಭಾವೇ ಮನೋಧಾತುಯಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ನ ಹೋತಿಯೇವ ತಂಸಭಾವಸ್ಸೇವ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಮನೋಧಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಕಟತರಂ ಕರೋತಿ। ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವೇನಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂಹಿ ವಿಸದಿಸಸಭಾವೇನ। ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇನ ಚಾತಿ ಮನೋಧಾತುಕಿರಿಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಆದೀಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇನ ಚ। ಇದಾನಿ ಏಕತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ವಿನಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನುಪನೀತೇಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನಾತಿ ಸದಿಸತಾವಸೇನ। ತಸ್ಸಾತಿ ಭವಙ್ಗಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಅಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಾಸಿದ್ಧಿತೋತಿ ಮನೋಧಾತುಭಾವಾಸಿದ್ಧಿತೋ। ನ ಹಿ ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಸಮನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ॰… ತಜ್ಜಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಭವಙ್ಗಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮನೋಧಾತುಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ। ಸಿದ್ಧೇ ಹಿ ಮನೋಧಾತುಭಾವೇ ತಂ ತಸ್ಸ ನಿವತ್ತಕಂ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವದೀಪಕಂ ವಚನಂ ತಾದಿಸಾಯ ಮನೋಧಾತುಯಾಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಮೇವ ದೀಪೇಯ್ಯಾತಿ ಕಥಂ ತಸ್ಸಾ ನಿವತ್ತಕಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹಿ ಯಂ ಚೋದೀಯತಿ, ತದೇವ ಪರಿಹಾರಾಯ ಹೋತೀ’’ತಿ।
ಯದಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಸ್ಸ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಾಪತ್ತಿ ಏವಾತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಮನೋಧಾತುಯಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಮನೋಧಾತೂಹಿ ಚ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸಭಾವೋ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣ…ಪೇ॰… ಸಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಾನನ್ತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಜವನಾವಸಾನಾನೀತಿ ವಾ ಜವನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ತದಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಗಹಿತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಛದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇಹಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ।
ವಿಸುಂ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಯದಿಪಿ ರೂಪಾದಿವಿಸಯಂ ಹೋತಿ, ಜವನಂ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಂ ಪನ ನ ಹೋತೀತಿ ಏದಿಸೇ ಠಾನೇ ವಿಸುಂ ಕಾತಬ್ಬಮೇವ। ಮನೋ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಅಥ ಖೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ
ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾತಿ ಧಮ್ಮಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ‘‘ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೫೦; ೧೬೮) ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿಭಾವೇ ದಸ್ಸಿಯಮಾನೇ ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದರೂಪವಸೇನ ತಂ ತಂ ಸಮುದಾಯಂ ಏಕೇಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೧೫೦) ತದತ್ಥಸ್ಸ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾದೀಸು ವುತ್ತನಯತ್ತಾ।
ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಧಾತುವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।