೧೦. ಇನ್ದ್ರಿಯಯಮಕಂ
ಇದಾನಿ
ಪವತ್ತಿವಾರವಣ್ಣನಾ
೧-೮೬. ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೇ ಪನೇತ್ಥ ಇದಂ ನಯಮುಖಂ – ಸಚಕ್ಖುಕಾನಂ ನ ಇತ್ಥೀನನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾದೀನಞ್ಚೇವ ರೂಪೀನಂ ಪುರಿಸನಪುಂಸಕಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಚಕ್ಖುಕಾನಂ ನ ಪುರಿಸಾನನ್ತಿ ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಾನಞ್ಚೇವ ಇತ್ಥಿನಪುಂಸಕಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏಕವೋಕಾರಚತುವೋಕಾರಕಾಮಧಾತುಸತ್ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸಚಕ್ಖುಕಾನಂ ವಿನಾ ಸೋಮನಸ್ಸೇನಾತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಂ ಸಚಕ್ಖುಕಾನಂ ವಿನಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಯಾತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಚಕ್ಖುಕಾನನ್ತಿ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಹೇತುಕಾನನ್ತಿ ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸದ್ಧಾಸತಿಪಞ್ಞಾಯೋ ನತ್ಥಿ। ಸಮಾಧಿವೀರಿಯಾನಿ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪತ್ತಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಸಹೇತುಕಾನಂ ಅಚಕ್ಖುಕಾನನ್ತಿ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕವಸೇನ ಚೇವ ಅರೂಪೀವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞೋ ಹಿ ಸಹೇತುಕೋ ಅಚಕ್ಖುಕೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಸಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅಹೇತುಕಾನನ್ತಿ ಅಪಾಯೇ ಓಪಪಾತಿಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ಕಾಮಧಾತುಯಂ ದುಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ರೂಪೀಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಚೇವ ಕಾಮಾವಚರದೇವಮನುಸ್ಸೇ ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಅಚಕ್ಖುಕಾನನ್ತಿ ಅರೂಪಿನೋ ಚ ತಿಹೇತುಕಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕೇ ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
೧೯೦. ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಮೂಲಕೇ ವಿನಾ ಸೋಮನಸ್ಸೇನ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಾನನ್ತಿ ದ್ವೇಪಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಪವತ್ತೇ ಸೋಮನಸ್ಸವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇತಿ ಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತಿವಸೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಾದಿಮೂಲಕೇಸುಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತಿವಸೇನೇವತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಪಟಿಲೋಮನಯೇ ಪನ ನಿರೋಧವಾರೇ ಚ ಏತೇಸಞ್ಚೇವ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೇಸು ತೀಸುಪಿ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೨೮೧. ಅನಾಗತವಾರೇ ಏತೇನೇವ ಭಾವೇನಾತಿ ಏತೇನ ಪುರಿಸಭಾವೇನೇವ, ಅನ್ತರಾ ಇತ್ಥಿಭಾವಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುರಿಸಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕತಿಚಿ ಭವೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಕತಿಚಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಭಾವಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯಪುಚ್ಛಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೩೬೧. ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಅತೀತವಾರೇ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ಥಾತಿ ಚಿತ್ತಯಮಕೇ ವಿಯ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಾತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯಮುಖೇನ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪವತ್ತಿವಾರೇ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಪವತ್ತಿವಾರವಣ್ಣನಾ।
ಪರಿಞ್ಞಾವಾರವಣ್ಣನಾ
೪೩೫-೪೮೨. ಪರಿಞ್ಞಾವಾರೇ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲಾತಿ ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀ ಚ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀ ಚ। ತೇಸು ಏಕೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತ್ತಾ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನ ಪಜಹತಿ ನಾಮ। ಏಕೋ ಪಹೀನದೋಸತ್ತಾ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ನ ಪರಿಜಾನಾತೀತಿ ಅನುಪ್ಪಾದಂ ಆಪಾದೇತುಂ
ಪರಿಞ್ಞಾವಾರವಣ್ಣನಾ।
ಇನ್ದ್ರಿಯಯಮಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ನಿಗಮನಕಥಾ
ಏತ್ತಾವತಾ
ಯಸ್ಸೋವಾದೇ ಠತ್ವಾ, ನಿಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸಮ್ಪನ್ನೋ।
ಯುವತಿಜನೋಪಿ ಅತೀತೋ, ಸುವಿಹಿತನಿಯಮೋ ಯಮಸ್ಸಾಣಂ॥
ದೇವಪರಿಸಾಯ ಮಜ್ಝೇ, ದೇವಪುರೇ ಸಬ್ಬದೇವದೇವೇನ।
ಯಮಕಂ ನಾಮ ಪಕಾಸಿತಂ, ಯಮಾಮಲಲೋಮೇನ ಯಂ ತೇನ॥
ಪಾಳಿವವತ್ಥಾನವಿಧಿಂ, ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಚ ಅತ್ಥನಯಂ।
ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರದ್ಧಾ, ಯಮಕಅಟ್ಠಕಥಾ ಮಯಾ ತಸ್ಸ॥
ಸಾ
ಅಯಮಜ್ಜ ಪಞ್ಚಮತ್ತೇಹಿ, ತನ್ತಿಯಾ ಭಾಣವಾರೇಹಿ॥
ನಿಟ್ಠಂ ಪತ್ತಾ ಏವಂ, ನಿಟ್ಠಾನಂ ಪಾಪುಣನ್ತು ಸಬ್ಬೇಪಿ।
ಹಿತಸುಖನಿಬ್ಬತ್ತಿಕರಾ, ಮನೋರಥಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನನ್ತಿ॥
ಯಮಕಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ