೧. ಕುಸಲತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾ
೧. ಪಟಿಚ್ಚವಾರವಣ್ಣನಾ
೧. ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮಂ
(೧.) ವಿಭಙ್ಗವಾರೋ
೫೩. ಇದಾನಿ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ।
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಸಚೇ ಇಮಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಂ ಪುಚ್ಛಾ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ದಸ್ಸಿತಾ? ನನು ಯಾ ಲಭನ್ತಿ, ತಾಯೇವ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾತಿ? ಆಮ, ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ತಥಾ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸು ತಿಕದುಕಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ, ದುಕೇ, ದುಕತಿಕೇ, ತಿಕದುಕೇ, ತಿಕತಿಕೇ, ದುಕದುಕೇ ಚ ಸಙ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾಯೇವ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಯಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಲಭನ್ತಿ, ನ ತಾಯೇವ ವೇದನಾತ್ತಿಕಾದೀಸು। ಧಮ್ಮಾನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ಚ ತಿಕಪಟ್ಠಾನೇ ವಿತಕ್ಕತ್ತಿಕಪೀತಿತ್ತಿಕಾನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಸಬ್ಬಾಪೇತಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ಯತ್ತಕಾಹಿ ಪುಚ್ಛಾಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ದಸ್ಸಿತಾ। ಏವಂ ದಸ್ಸಿತಾಸು ಹಿ ಯಾ ತತ್ಥ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತಾ ಪಹಾಯ ಯಾ ಲಭನ್ತಿ, ತಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ವಿಜಾನಿತುನ್ತಿ ಸುಖೇನ ವಿಜಾನನತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ದಸ್ಸಿತಾ। ಯಾ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತಾ ಪಹಾಯ ಯಾ ಲಭನ್ತಿ, ತಾಯೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ತತ್ಥ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದಿಭೇದಂ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪಟಿಗನ್ತ್ವಾ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಸದಿಸಭಾವೇನ ಪತ್ವಾ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಭಾವಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸುಯೇವ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಾದಿಭೇದೋ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಯಾವ ನಿರೋಧಗಮನಾ ಉದ್ಧಂ ಪಜ್ಜತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾತಿ ಕುಸಲಹೇತುನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ।
ಏವಂ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಯೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಖನ್ಧವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಏಕನ್ತಿ ವೇದನಾದೀಸು ಚತೂಸು ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಂ। ತಯೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಯೋ ಯೋ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಗಹಿತೋ, ತಂ ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ। ತಯೋ ಖನ್ಧೇತಿ ವೇದನಾದೀಸು ಯೋ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಗಹಿತೋ, ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸೇ ತಯೋ। ದ್ವೇ ಖನ್ಧೇತಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾದುಕಾದೀಸು ಛಸು ದುಕೇಸು ಯೇಕೇಚಿ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾತಿ ಯೇ ಯೇ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಗಹಿತಾ, ತೇ ತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ ಕುಸಲಹೇತುನಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ ಏಕಸ್ಸೇವ ದ್ವಿನ್ನಂಯೇವ ವಾ, ದ್ವೇ ವಾ ಪನ ಏಕಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ, ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ದ್ವೇ ಖನ್ಧಾ, ದ್ವೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕೋ ಖನ್ಧೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪನ್ತಿ ಇದಂ ಪಟಿಚ್ಚತ್ಥಸ್ಸ ಸಹಜಾತತ್ಥತ್ತಾ ಯಂ ಕುಸಲೇನ ಸಹಜಾತಞ್ಚೇವ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಲಭತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಪರತೋಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಅಯಮೇವ ನಯೋ।
ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾಭಾವತೋ ಅಹೇತುಕಂ, ರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಆರುಪ್ಪವಿಪಾಕಞ್ಚ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇತಿ ಕಟತ್ತಾರೂಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವತ್ಥು, ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾತಿ ಇದಂ ಕಟತ್ತಾರೂಪಗ್ಗಹಣೇನ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಗಹಿತೇಪಿ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತನ್ತಿಆದಿ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಏಕಂ ಖನ್ಧನ್ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಮ್ಹಿ ಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಭೂತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಭೂತೇ ಮಹಾಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಇತರದ್ವಯಂ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಮಹಾಭೂತೇಪಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಯಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ರೂಪಂ ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ನ ಕೇವಲಂ ಖನ್ಧೇಯೇವ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಮಹಾಭೂತೇಪಿ ಪನ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಮಿದಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಪವತ್ತೇಯೇವ, ಕಟತ್ತಾರೂಪಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಮ್ಪಿ। ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಉಭಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ।
ಕುಸಲೇ ಖನ್ಧೇ ಚ ಮಹಾಭೂತೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾವ ಮಹಾಭೂತಾ ಗಹಿತಾ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಭೂತರೂಪಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾರೂಪಮ್ಪಿ ಗಹಿತಂ। ‘‘ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಮಹಾಭೂತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಹಿ ಭೂತರೂಪಮ್ಪಿ ಖನ್ಧೇ ಚ ಮಹಾಭೂತೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಮಹಾಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಉಪಾದಾರೂಪಮ್ಪಿ। ಅಕುಸಲಞ್ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ನವ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ। ಏತಾಯೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಸೇಸಾ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಮೋಘಪುಚ್ಛಾತಿ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದೀಸುಪಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪನ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕಮೇವ ವಿಚಾರಯಿಸ್ಸಾಮ।
೫೪. ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ತಾವ ರೂಪಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ತಾಸು ನವಸು ರೂಪಮಿಸ್ಸಕಾ ಪಹಾಯ ತಿಸ್ಸೋವ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ। ತೇನೇವ ಚ ಕಾರಣೇನ ‘‘ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವತ್ಥೂ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
೫೫. ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ನ ಗಹಿತಂ। ಸೇಸಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದಿಸಮೇವ।
೫೬. ಅನನ್ತರಸಮನ್ತರೇಸುಪಿ ರೂಪಂ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ವಿಯ ತಿಸ್ಸೋವ ಪುಚ್ಛಾ।
೫೭. ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಹೇಟ್ಠಾ ಪನ ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ಆಗತಂ ತಮ್ಪಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ, ಬ್ಯಞ್ಜನಮತ್ತಮೇವ ಹೇತ್ಥ ನಾನನ್ತಿ। ಅಪಿಚ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತಾ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಓಕ್ಕನ್ತೀತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾವೇತಂ ನಾಮಂ। ಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ಸಬ್ಬಭವಸಾಧಾರಣಂ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಕಟತ್ತಾ ಚ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಪಟಿಸನ್ಧಿಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಸಾ ಹಿ ರೂಪಸ್ಸಪಿ ಅರೂಪಸ್ಸಪಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವಞ್ಚೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಭಾವಞ್ಚ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪರಿಪುಣ್ಣವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ ಹೋತೀತಿ ಗಹಿತಾ। ಬಾಹಿರಂ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತನ್ತಿ ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧೇಸು ಪಥವೀಪಾಸಾಣಾದೀಸು ಮಹಾಭೂತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗವಾರಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಞ್ಚ ಬಾಹಿರಞ್ಚ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ಗಹಿತಂ। ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾ ಹಿ ಸಾ। ಅಯಂ ಪನ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬಾಹಿರಂ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ದ್ವಿಸನ್ತತಿಸಮುಟ್ಠಾನಭೂತವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾಭೂತೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಟತ್ತಾರೂಪನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ। ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ।
೫೮. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವತ್ಥು, ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾತಿ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಏಕತೋ ವತ್ಥುನಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ।
೫೯. ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇ ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಚ್ಚತ್ಥೋ ನಾಮ ಸಹಜಾತತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗವಾರೇ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಸಾ ಗಹಿತಾ। ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ಹಿ ಪುರೇಜಾತಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇಧ ಸಹಜಾತಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ – ‘‘ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಸದಿಸೋ’’ತಿ।
೬೦. ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾಭಾವಾ ತೀಣೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಲಭನ್ತಿ, ಯೇ ಪನ ಲಭನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೬೧. ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ವತ್ಥುಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾತಿ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವತ್ಥುನಾ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ವತ್ಥು ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಭಾಜನಿಯತ್ತಾ ಇಧ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಯೇಪಿ ಕುಸಲಾದಯೋ
ಪಚ್ಛಾಜಾತೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಪಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕೋವ ನ ಜನಕೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಏಕಧಮ್ಮೋಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಕತಂ।
೬೨. ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇ ಕಾಮಂ ಸಬ್ಬಾ ಕಿರಿಯಾ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಪನ ‘‘ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಜವನಕಿರಿಯಾವೇತ್ಥ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೬೩. ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇ
೬೪. ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಕಿರಿಯಞ್ಚ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಬ್ಯಾಕತವಸೇನೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕತಂ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ। ಕಟತ್ತಾರೂಪನ್ತಿ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯರೂಪಞ್ಚ ವತ್ಥುರೂಪಞ್ಚ। ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ತದವಸೇಸಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಕಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ।
೬೫. ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಚ ಅರೂಪಾಹಾರವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಮಹಾಭೂತಾನಂ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಾದಿಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ। ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗವಾರೇ ಆಹಾರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪಠಮಂ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ಇಧ ಪನ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪಠಮಂ ಅರೂಪಾಹಾರಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೬೬. ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪಠಮಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ಇಧ ಪನ ಕುಸಲಾದಿಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಪಠಮಂ ಅರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪಚ್ಚಯತಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತತ್ಥ ಕುಸಲಾದೀಸು ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ಅರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಭೂತರೂಪೇಸುಪಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ।
೬೭. ಝಾನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇಸು ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದಿಸಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
೬೮. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಗತಿಕಂ, ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
೬೯. ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇ ವತ್ಥುಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ, ವತ್ಥುನಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖನ್ಧೇ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ, ಖನ್ಧೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖನ್ಧಾ ವತ್ಥುಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ। ವತ್ಥುನಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ಖನ್ಧೇ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪಂ ಖನ್ಧೇಹಿ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇನ್ತೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸುಪಿ ವತ್ಥುಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತೇ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥುಗ್ಗಹಣೇನ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಹಿತಬ್ಬಾನಿ। ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತನ್ತಿಆದಿ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ।
೭೦. ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೇ ಸಬ್ಬಂ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಗತಿಕಂ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
೭೧-೭೨. ನತ್ಥಿವಿಗತಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಗತಿಕಾ, ಅವಿಗತಂ ಸಹಜಾತಗತಿಕಂ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸಂ, ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಇಮೇ ತೇವೀಸತಿ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾನಂ ವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾತಿ ಯಾ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಭನ್ತಿ, ತಾಸಂ ವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ। ಅಯಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮೂಲಕೇ ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮೇ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಸ್ಸ ಕುಸಲತ್ತಿಕವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ।
(೨.) ಸಙ್ಖ್ಯಾವಾರೋ
೭೩. ಇದಾನಿ ಯೇ ಏತ್ಥ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದೀಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಾರಾ ಲದ್ಧಾ, ತೇ ಗಣನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಹೇತುಯಾ ನವಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಹೇತುಯಾ ನವಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ನವ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ; ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ।
ಆರಮ್ಮಣೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ। ಅಧಿಪತಿಯಾ ನವಾತಿ ಹೇತುಯಾ ವುತ್ತಸದಿಸಾವ। ದ್ವಾದಸಸು ಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಸು ನವ ನವಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸದಿಸಾನೇವ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ। ದಸಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ತೀಣಿ ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಸದಿಸಾನೇವ। ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ಅತ್ಥಿ ವಿಸೇಸೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅಬ್ಯಾಕತಪದಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ರೂಪಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇ। ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇ ವಿಪಾಕಾನಿ ಚೇವ ವೀಥಿಚಿತ್ತಾನಿ ಚ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ವಿಪಾಕೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಮೇವ। ಏವಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ನವ ತೀಣಿ ಏಕನ್ತಿ, ತಿವಿಧೋವ ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ದ್ವಾದಸ ನವಕಾ, ದಸ ತಿಕಾ, ಏಕಂ ಏಕಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ತೇವೀಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಂ ವಾರಸತಂ ಹೋತಿ, ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಞ್ಚ ಪುಚ್ಛಾಸತಂ। ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಂ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸತನ್ತಿಪಿ ತಸ್ಸೇವ ನಾಮಂ।
೭೪. ಏವಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿಕೇ ಏಕಮೂಲಕೇ ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇತೋ ಪರೇಸು ದುಮೂಲಕಾದೀಸು ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏಕಮೂಲಕೇ ದಸ್ಸಿತಾಯ ದೇಸನಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನಗಣನಞ್ಞೇವ ಆದಾಯ ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ದುಮೂಲಕೇ ತಾವ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ತೀಣೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಿದಂ ಲಕ್ಖಣಂ ವಿಪಾಕೇ ಏಕನ್ತಿ ಹೇತುವಿಪಾಕದುಕೇ ವಿಪಾಕೇ ವುತ್ತಂ ಏಕಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಏವಂ ತಾವ ದುಮೂಲಕೇ ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೭೫. ತಿಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ ಇದಮೇವ ಲಕ್ಖಣಂ। ತೇನೇವಾಹ – ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಯಾ ತೀಣೀತಿ। ಹೇತಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ತಿಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತಾನಿ ತೀಣೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ।
೭೬-೭೯. ದ್ವಾದಸಮೂಲಕೇ ಪನ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಾ ಕಮ್ಮೇ ತೀಣೀತಿ ವತ್ವಾ ವಿಪಾಕಂ ಅಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಆಹಾರೇ ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇರಸಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೇ ಪನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತೇವೀಸತಿಮೂಲಕೋವೇತ್ಥ ದಸ್ಸಿತೋ। ಸೋ ದುವಿಧೋ ಹೋತಿ – ಸಾಸೇವನೋ ವಾ ಸವಿಪಾಕೋ
ಯಂ ಪನೇತಂ ಹೇತುಮೂಲಕಾನನ್ತರಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೇ ಠಿತೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೀಣೇವ ಪಞ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮೂಲಕೇಪಿ ದುಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ
೮೦-೮೫. ಇದಾನಿ ಯೇ ಆರಮ್ಮಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ಏಕಮೂಲಕಾದಯೋ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ, ತೇಸು ಏಕಮೂಲಕೋ ತಾವ ಹೇತುಏಕಮೂಲಕೇನೇವ ಸದಿಸೋತಿ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯೇ ನ ದಸ್ಸಿತೋ। ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪನ ದುಮೂಲಕೇ ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ತೀಣಿ, ಅಧಿಪತಿಯಾ ತೀಣಿ…ಪೇ॰… ಅವಿಗತೇ ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಯಾ ತೀಣಿ…ಪೇ॰… ಅವಿಗತೇ ತೀಣೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಯೇ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಬಹುಗಣನಾ, ತೇಸಂ ಊನತರಗಣನೇಹಿ ಚ ಸಮಾನಗಣನೇಹಿ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಯಾ ಗಣನಾ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪುರಿಮಭಾಗೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಪಚ್ಛಿಮಭಾಗೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ತೀಣೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇತಂ ಆವಿ ಕರೋತಿ – ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಯೇನ ಯೇನ ಬಹುತರಗಣನೇನ ವಾ ಸಮಾನಗಣನೇನ ವಾ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದುಕತಿಕಾದಿಭೇದಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೀಣೇವ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಏಕಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಾದಿಕಾಯ ಗಣನಾಯ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಧ ನ ದಸ್ಸಿತಂ। ಯಾ ಚೇಸಾ ದುಮೂಲಕೇ ಗಣನಾ
ಇದಾನಿ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ದುಮೂಲಕಾದೀಸು ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ನವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿವೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಚ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ನವ, ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಹೇತುನಾ ಸಮಾನಗಣನಾಸು ನವೇವ। ಇತಿ ಯೋ ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಆದಿಮ್ಹಿ ತಿಟ್ಠತಿ, ತೇನ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಾನಗಣನಾನಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಆದಿಮ್ಹಿ ಠಿತಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಣನಾ ಹೋತಿ। ತೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಊನತರಗಣನಾನಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಊನತರಗಣನಾನಂಯೇವ ವಸೇನ ಗಣನಾ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ಚ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಏವಂ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯವಸೇನಾಪಿ ತತೋ ಪರೇಸಂ ಅನನ್ತರಾದೀನಂ ವಸೇನಾಪಿ ತಿಮೂಲಕಾದಯೋ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತಾ। ತಸ್ಮಾ ದುಮೂಲಕೇ
ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ।
ಪಟಿಚ್ಚವಾರೋ
ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ
೮೬-೮೭. ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಕುಸಲಪದೇ ನ ಲಬ್ಭತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ವಿನಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ವಿನಾ ಅಞ್ಞೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತೋ ಮೋಹೋತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚೇವ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಚ ಸಯಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತುನೋ ಅಭಾವಾ ನ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಸೇಸೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಹೇತುಕಂ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಇದಂ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ।
೮೮. ನಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ ಕಾಮಂ ಅಧಿಪತಿಪಿ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ದುತಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿನೋ ಅಭಾವಾ
೮೯. ನಾನನ್ತರನಸಮನನ್ತರೇಸು ನಾರಮ್ಮಣೇ ವಿಯ ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ। ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಪರಿಹೀನೋ। ಯಥಾ ಚೇಸ, ತಥಾ ನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಾಪಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾ? ಏತೇಹಿ ವಿನಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಹಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯ ಏಕೋಪಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಪರಿಹೀನಾ।
೯೦. ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತೇ ಖನ್ಧೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಟತ್ತಾರೂಪನ್ತಿ ಹದಯವತ್ಥುವಜ್ಜಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೯೧. ನಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ, ತಞ್ಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ನ ಲಭತಿ। ಅರೂಪಂ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೇ ನ ಲಭೇಯ್ಯ, ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಮುತ್ತಕಂ ಪನ ನತ್ಥಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ।
೯೨. ನಪುರೇಜಾತೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪನ್ತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ।
೯೩. ನಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಸದಿಸಾ ಏತ್ಥ ಪಾಳಿ, ಸಾ ನಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾತಿ ಇಧ ಸಙ್ಖಿತ್ತಾ। ನಾಸೇವನಪಚ್ಚಯೇ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಪಠಮಜವನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಂ। ಪಾಳಿ ಪನ ಇಧಾಪಿ ನಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ ವಿತ್ಥಾರಿತವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ನಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ನಾಸೇವನಪಚ್ಚಯಮ್ಪಿ ನಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ।
೯೪-೯೭. ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇ
೯೮. ನಝಾನಪಚ್ಚಯೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಮ್ಮಾ ಚೇವ ಏಕಚ್ಚಞ್ಚ ರೂಪಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವೇದನಾ ಚ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಚ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ಉಪನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಂ ನ ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಝಾನಪಚ್ಚಯೇ ನ ಗಹಿತಾ।
೯೯-೧೦೨. ನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಕಿರಿಯಞ್ಚೇವ ಏಕಚ್ಚಞ್ಚ ರೂಪಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ನಸಮ್ಪಯುತ್ತನೋನತ್ಥಿನೋವಿಗತೇಸು ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸ’’ನ್ತಿ।
೧೦೩. ನಹೇತುಯಾ ದ್ವೇತಿ ಏಕಮೂಲಕಗಣನಾಯ ಯಥಾಪಾಳಿಮೇವ ನಿಯ್ಯಾತಿ।
೧೦೪. ದುಮೂಲಕೇ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಏಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಬಹುಗಣನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಊನತರಗಣನಸ್ಸ ಸಂಸನ್ದನೇ ಊನತರಗಣನವಸೇನ ನಹೇತುಯಾ ವಿಯ ದ್ವೀಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ನಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಹೀನತ್ತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ
೧೦೫-೧೦೬. ತಿಮೂಲಕಾದೀಸು ಪನ ಸಬ್ಬೇಸು ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಪರಿಹೀನತ್ತಾ ಏಕಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮೂಲಕಾದೀಸು ಗಣನಾ।
೧೦೭-೧೩೦. ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ಪನ ಏಕಮೂಲಕೇ ತಾವ ಪುರಿಮೇನ ಸದಿಸತ್ತಾ ಇಧಾಪಿ ನ ದಸ್ಸಿತಾಯೇವ। ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯವಸೇನ ದುಮೂಲಕೇ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ, ನಹೇತುಯಾ ಏಕನ್ತಿ ನಹೇತುದುಮೂಲಕೇ ವುತ್ತಮೇವ। ನಾಧಿಪತಿಯಾ ಪಞ್ಚಾತಿ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ಲದ್ಧವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಸಂಸನ್ದನೇಸು ಊನತರಗಣನಸ್ಸೇವ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಚ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ನಾನನ್ತರನಸಮನನ್ತರನಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಉಪನಿಸ್ಸಯನಾಹಾರನಇನ್ದ್ರಿಯನಸಮ್ಪಯುತ್ತನೋನತ್ಥಿನೋವಿಗತಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಾಹಾರನಇನ್ದ್ರಿಯನಝಾನನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸದಿಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ। ನಸಹಜಾತಾದಿಚತುಕ್ಕಂ ಇಧಾಪಿ ಪರಿಹೀನಮೇವಾತಿ
ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ।
ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ
೧೩೧-೧೮೯. ಇದಾನಿ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಪಞ್ಚಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಹೇತಾಧಿಪತಿಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೇಸು ಅನುಲೋಮತೋ ಠಿತೇಸು ಸಹಜಾತಾದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕಪಚ್ಚಯಾ, ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಝಾನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಧಮ್ಮೋ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚಯೇ ಅಲಭನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಆರಮ್ಮಣಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪಯುತ್ತನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಸು ಪನ ಅನುಲೋಮತೋ ಠಿತೇಸು ಅರೂಪಟ್ಠಾನಿಕಾ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ
ಪಚ್ಚಯಾನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ।
ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ
೧೯೦. ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮೇ ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ದ್ವೇತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಧಿಪತಿಂ ಅವಸೇಸಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಪಚ್ಛಾಜಾತೋ
ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಆಸೇವನವಿಪಾಕವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇಸು ಏಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಂ ಅವಸೇಸಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕೇ ಚೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಕಮ್ಮಾಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇ ಚ ಅವಸೇಸಾ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಇತರೇ ಯುಜ್ಜಮಾನಕವಸೇನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಝಾನಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ಠಿತೇ। ಹೇತಾಧಿಪತಿಆಸೇವನಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ
೧೯೧-೧೯೫. ದುಮೂಲಕಾದೀಸು ಚ ನಯೇಸು ಯಂ ಯಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯೇ ಯೇ ದುಕಾದಯೋ ದಸ್ಸಿತಾ, ತೇ ತೇ ಲಬ್ಭಮಾನಾಲಬ್ಭಮಾನಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಯಥಾ ಯಥಾ ದಸ್ಸಿತಾ, ತಥಾ ತಥಾ ಸಾಧುಕಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಯಂ ನಹೇತುವಸೇನ ದುಮೂಲಕಾದಯೋ ನಯೇ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ನಾಸೇವನಪಚ್ಚಯಾತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಯಾವ ಆಸೇವನಾ ಸಬ್ಬಂ ಸದಿಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ, ‘‘ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಾ ಸಹಜಾತೇ ಏಕ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಸದಿಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಂ ಪನ ‘‘ನಕಮ್ಮೇ ಗಣಿತೇ ಪಞ್ಚ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ಸೀಹಳಭಾಸಾಯ ಲಿಖಿತಂ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏವಂ ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನ ಘಟಿತೇ ಸಹಜಾತೇ ಏಕನ್ತಿ ಏವಂ ದಸ್ಸಿತಾ ಪಞ್ಚೇವ ಪಚ್ಚಯಾ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ಅಞ್ಞೇತಿ। ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋಯೇವ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಏವರೂಪಞ್ಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅತ್ತನೋ ಸಞ್ಞಾನಿಬನ್ಧನತ್ಥಂ ಪೋರಾಣೇಹಿ ಸಕಸಕಭಾಸಾಯ ಲಿಖಿತಂ।
ಅಪಿಚ
ತತ್ರಾಯಂ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ದ್ವೇತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಅಹೇತುಕಮೋಹೋ ಚೇವ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾ ಚ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ, ತಸ್ಮಾ ಅಕುಸಲೇನಾಕುಸಲಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತ್ಥ ದ್ವೇತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆಸೇವನೇ ಪನ ವಿಪಾಕಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಥಾ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತು। ತಸ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾಹೇತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುವಸೇನೇತ್ಥ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಿಪಾಕೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಮೇವ। ಮಗ್ಗೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಮೇವ।
೧೯೬-೧೯೭. ನಾರಮ್ಮಣಮೂಲಕೇ ಹೇತುಯಾ ಪಞ್ಚಾತಿ ರೂಪಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಚ ಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಬ್ಬಪಞ್ಚಕೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ಏಕನ್ತಿ ಭೂತರೂಪಾನಿ ಚೇವ ವತ್ಥುಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಾನಿ ಹಿ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ತಿಮೂಲಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೧೯೮-೨೦೨. ನಾಧಿಪತಿಮೂಲಕೇ ಹೇತುಯಾ ನವಾತಿ ಅನುಲೋಮೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ವುತ್ತಾನೇವ। ತೀಣೀತಿಆದೀನಿಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಅನುಲೋಮೇ ವುತ್ತಸದಿಸಾನೇವ। ತಿಮೂಲಕೇ ದ್ವೇತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತಸದಿಸಾನೇವ।
೨೦೩-೨೩೩. ನಪುರೇಜಾತಮೂಲಕೇ ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ಆರುಪ್ಪೇ ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪುರೇಜಾತೇ ದಸ್ಸಿತಾನೇವ। ಸಬ್ಬಸತ್ತಕೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಕಮ್ಮಮೂಲಕೇ ಹೇತುಯಾ ತೀಣೀತಿಆದೀಸು ಚೇತನಾವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾ। ತಸ್ಮಾ ಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಂ ಅಬ್ಯಾಕತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ
ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ।
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ।
೨. ಸಹಜಾತವಾರವಣ್ಣನಾ
೨೩೪-೨೪೨. ಸಹಜಾತವಾರೇ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಹಜಾತೋತಿ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತೇನ ಸಹಜಾತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಟಿಚ್ಚವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅವಸಾನೇ ಪನಸ್ಸ ‘‘ಪಟಿಚ್ಚತ್ತಂ ನಾಮ ಸಹಜಾತತ್ತಂ, ಸಹಜಾತತ್ತಂ ನಾಮ ಪಟಿಚ್ಚತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಏತೇಸಂ ವಾರಾನಂ ಅತ್ಥತೋ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಏತೇ ದ್ವೇಪಿ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಾ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿಯಮನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಅಸಹಜಾತಮ್ಪಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಹಜಾತಮ್ಪಿ ಚ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಭೂತರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಪಟಿಚ್ಚವಾರೇನ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಭಾವಂ, ಸಹಜಾತವಾರೇನ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಭಾವಂ ನಿಯಮೇತುಂ ಉಭೋಪೇತೇ ವುತ್ತಾ। ಅಪಿಚ ತಥಾ ಬುಜ್ಝನಕಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪಭೇದಜಾನನವಸೇನ ಚಾಪಿ ಏತೇ ಉಭೋಪಿ ವುತ್ತಾತಿ।
ಸಹಜಾತವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಪಚ್ಚಯವಾರವಣ್ಣನಾ
೨೪೩. ಪಚ್ಚಯವಾರೇ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ನಿಸ್ಸಯಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಂ ವತ್ಥುಂ ಪಚ್ಚಯಾ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾ ಖನ್ಧಾತಿ ಇದಂ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಪವತ್ತಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಪವತ್ತಿಯಞ್ಹಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಪುರೇಜಾತಂ ವತ್ಥು ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಪಟಿಚ್ಚಟ್ಠಸ್ಸ ಪನ ಸಹಜಾತಟ್ಠತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಚವಾರೇ ಏಸ ನಯೋ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಸಹಜಾತಮೇವ ವತ್ಥುಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ವತ್ಥುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಞ್ಚ ವತ್ಥುಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಕುಸಲೋ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಚಾತಿ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಖಣಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನೇ ಚ ಮಹಾಭೂತೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇತಿ ಪಚ್ಚಯಭೂತಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ನಾನತ್ತೇಪಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ಸಹಜಾತಞ್ಚ ಪುರೇಜಾತಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಯಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತರಸ ಪಞ್ಹಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಾ ಚೇವ ಭೂತಾ ಚ ಸಹಜಾತವಸೇನ, ವತ್ಥು ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತವಸೇನ ಗಹಿತಂ। ಪಟಿಚ್ಚವಾರೇ ಪನ ಸಹಜಾತವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ನವೇವ ಪಞ್ಹಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ। ಯೇ ಪನೇತೇ ಏತ್ಥ ಸತ್ತರಸ ಪಞ್ಹಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ, ತೇಸು ಏಕಾದಿಕೇ ಏಕಾವಸಾನೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಕುಸಲಾದೀಸು ಏಕಪಚ್ಚಯತೋ ಏಕೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೋ। ಏಕಾದಿಕೇ ದುಕಾವಸಾನೇ ಏಕಪಚ್ಚಯತೋ ನಾನಾಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೋ। ದುಕಾದಿಕೇ ಏಕಾವಸಾನೇ ನಾನಾಪಚ್ಚಯತೋ ಏಕೋ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೋ। ದುಕಾದಿಕೇ ದುಕಾವಸಾನೇ ನಾನಾಪಚ್ಚಯತೋ ನಾನಾಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೋ।
೨೪೮-೨೫೨. ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವುಪಾಯೇನ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪ್ಪಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಂ ಪನೇತಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ವತ್ಥುಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಖನ್ಧಾತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧೇಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಪಭೇದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ। ಪುನ ವತ್ಥುಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಪವತ್ತೇ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ಸಹಜಾತಞ್ಚ ಪುರೇಜಾತಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ಸತ್ತ ಪಞ್ಹಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಾ ಸಹಜಾತವಸೇನ, ವತ್ಥು ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತವಸೇನ, ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ಪುರೇಜಾತವಸೇನೇವ ಗಹಿತಾನಿ। ಪಟಿಚ್ಚವಾರೇ ಪನ ಸಹಜಾತವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಲಬ್ಭತಿ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತಯೋವ ಪಞ್ಹಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಾ।
೨೫೩-೨೫೪. ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇ
೨೫೫. ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಕಟತ್ತಾರೂಪಂ ಉಪಾದಾರೂಪನ್ತಿ ಉಪಾದಾರೂಪಸಙ್ಖಾತಂ ಕಟತ್ತಾರೂಪಂ। ಇದಂ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಞ್ಞೇವ ರೂಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ।
೨೫೬-೨೫೭. ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೇ ಚ ಯಥಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಏವನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸಮತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಪನ ನಾನತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ।
೨೫೮. ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಸದಿಸನ್ತಿ ರೂಪಾಭಾವತೋಪಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸಮತಾಯಪಿ ವುತ್ತಂ।
೨೫೯-೨೬೦. ವತ್ಥುಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾತಿಆದೀನಂ ಪಟಿಚ್ಚವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
೨೬೧-೨೬೬. ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೋ ಚಾತಿ ಏವಂ ತೀಣಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಅಕುಸಲೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
೨೬೭-೨೬೮. ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇ ಖನ್ಧೇ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ಖನ್ಧೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖನ್ಧಾ ವತ್ಥುಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾತಿ ಖನ್ಧಾ ವತ್ಥುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೨೬೯-೨೭೬. ಇದಾನಿ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಗಣನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತರಸಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತರಸಾತಿ ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಏವಂ ಕುಸಲವಸೇನ ಏಕಾದಿಕಾನಿ ಏಕಾವಸಾನಾನಿ ದ್ವೇ, ದುಕಾವಸಾನಂ ಏಕನ್ತಿ ತೀಣಿ ವುತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಕುಸಲವಸೇನ। ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ತೇನೇವ ಕುಸಲಂ, ಅಕುಸಲಂ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಞ್ಚ; ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇಹಿ ಕುಸಲಂ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ; ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇಹಿ ಅಕುಸಲಂ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಏವಂ ಸತ್ತರಸ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
ಆರಮ್ಮಣೇ ಸತ್ತಾತಿ ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ; ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲಂ, ಅಕುಸಲಂ; ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇನ ಕುಸಲಂ; ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಏವಂ ಸತ್ತ।
ವಿಪಾಕೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಮೇವ। ಏವಮೇತ್ಥ ಸತ್ತರಸ, ಸತ್ತ, ಏಕನ್ತಿ ತಯೋ ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸು ದ್ವಾದಸ ಸತ್ತರಸಕಾ, ದಸ ಸತ್ತಕಾ, ಏಕಂ ಏಕಕನ್ತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಸಾಧುಕಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪರತೋ ದುಕತಿಕಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಸಂಸನ್ದನೇ ಊನತರಗಣನಸ್ಸ ವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ಇಮಾಯ ಗಣನಾಯ ದುಕಮೂಲಾದೀಸು ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ಪುನ ‘‘ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಗಣನವಸೇನೇವ ವಾರಪರಿಚ್ಛೇದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸತ್ತಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ।
ತತ್ಥ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ। ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಚ್ಚಯಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಲದ್ಧವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಅನುಲೋಮೇ ನಯೋ।
೨೭೭-೨೮೫. ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಪನ ಕುಸಲಂ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅಕುಸಲಮೇವ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಆರದ್ಧಂ। ತಂ ಯಥಾಪಾಳಿಮೇವ ನಿಯ್ಯಾತಿ। ಯಞ್ಹೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ತಂ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ವುತ್ತಮೇವ।
೨೮೬-೨೮೭. ಯಂ ಪನೇತಂ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಲದ್ಧವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಗಣನತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ನಹೇತುಯಾ ಚತ್ತಾರೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರಿ, ಸತ್ತರಸ, ಸತ್ತ, ಪಞ್ಚ, ತೀಣಿ, ಏಕನ್ತಿ ಛ ಪರಿಚ್ಛೇದಾ। ತೇಸಂ ವಸೇನ ದುಕತಿಕಾದೀಸು ಪಚ್ಚಯಸಂಸನ್ದನೇ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯೋ ಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತರಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಭತಿ, ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸದಿಸಸಂಸನ್ದನೇ ಸತ್ತರಸ, ಊನತರಸಂಸನ್ದನೇ ಸೇಸಾ ಛಪಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಅಧಿಕಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಮಸಮಾ ಊನತರಾ ಚ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ।
ಏತ್ಥ ಚ ಅಧಿಕತರಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ನಿಯಮೋ। ಸಮಸಮಾ ಪನ ಊನತರಾ ಚ ಅತ್ಥಾ ವಿರೋಧೇ ಸತಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತೇನೇತ್ಥ ‘‘ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಏಕ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಹಿ ನಹೇತುಯಾ ಚತುನ್ನಂ, ನಾರಮ್ಮಣೇ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಆಗತತ್ತಾ ನಹೇತುವಸೇನ ಚತ್ತಾರೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ನಾರಮ್ಮಣೇನ ನಾಧಿಪತಿಯಾ ಚತ್ತಾರೀತಿ ನಹೇತುಯಾ ಲದ್ಧಾನೇವ। ಸೇಸಚತುಕ್ಕೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ನಾನನ್ತರೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚೇವ ಸೇಸರೂಪಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ। ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಸು ಏಕಕೇಸು ಯುಜ್ಜಮಾನಕರೂಪಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ। ನಪುರೇಜಾತೇ ದ್ವೇತಿ ಇಧಾಪಿ ನಹೇತುವಸೇನ ಚತ್ತಾರೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ನಪುರೇಜಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಘಟಿತತ್ತಾ ಪನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಅಕುಸಲೋ, ಅಕುಸಲಞ್ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಞ್ಚ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಅಕುಸಲೋತಿ ವತ್ಥುಪುರೇಜಾತವಸೇನ ದ್ವೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಪರಿಹೀನಾನಿ। ಆರುಪ್ಪೇ ಪನ ಅಹೇತುಕಮೋಹಸ್ಸ ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ದ್ವೇ ವುತ್ತಾನಿ। ನವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ದ್ವೇತಿ ಆರುಪ್ಪೇ ಅಹೇತುಕಾಕುಸಲಕಿರಿಯವಸೇನ ದ್ವೇ। ನೋನತ್ಥಿ ನೋವಿಗತೇಸು ಏಕನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಿಕಾದೀಸು ಅಪುಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ।
೨೮೮. ನಾರಮ್ಮಣಮೂಲಕೇ ಪನ ನಅಧಿಪತಿಯಾ ಪಞ್ಚಾತಿ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಲದ್ಧಾನೇವ। ನಕಮ್ಮೇ ಏಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಕಟತ್ತಾರೂಪಞ್ಚ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸೇಸರೂಪವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೨೮೯-೨೯೬. ನಾಧಿಪತಿಮೂಲಕೇ ನಪುರೇಜಾತೇ ಸತ್ತಾತಿ ನಪುರೇಜಾತೇ ಲದ್ಧಾನೇವ। ನಪಚ್ಛಾಜಾತೇ ಸತ್ತರಸಾತಿ ಇಮಾನಿಪಿ ತತ್ಥ ಲದ್ಧಾನಿ ಸತ್ತರಸೇವ। ನಾನನ್ತರನಸಮನನ್ತರನಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಉಪನಿಸ್ಸಯನಸಮ್ಪಯುತ್ತನೋನತ್ಥಿನೋವಿಗತಮೂಲಕಾನಿ ನಾರಮ್ಮಣಮೂಲಕಸದಿಸಾನೇವ। ಇಮಿನಾವ ನಯಮತ್ತದಸ್ಸನೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಆಗತಾನಾಗತಂ ಲಬ್ಭಮಾನಾಲಬ್ಭಮಾನಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
ಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨೯೭-೩೨೮. ಇಮಿನಾಯೇವ ಪನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಅನುಲೋಮಂ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ಪಚ್ಚನೀಯಂ
ಪಚ್ಚಯವಾರವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ನಿಸ್ಸಯವಾರವಣ್ಣನಾ
೩೨೯-೩೩೭. ನಿಸ್ಸಯವಾರೇ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪತಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಪಚ್ಚಯವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅವಸಾನೇ ಪನಸ್ಸ ‘‘ಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ನಾಮ ನಿಸ್ಸಯತ್ತಂ, ನಿಸ್ಸಯತ್ತಂ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಏತೇಸಂ ವಾರಾನಂ ಅತ್ಥತೋ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಏತೇಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಹಜಾತಾ ವಿಯ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಾ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿಯಮನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿಆದೀಸು ಹಿ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ವತ್ತಮಾನಂ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಮ್ಪಿ ‘‘ಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಲ್ಲೀಯಿತ್ವಾ ಠಿತಕಟ್ಠಾದೀಸು ಚ ಏಕಂ ಏಕಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಮಹಾಭೂತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿಯೇವ। ಇತಿ ಪಚ್ಚಯವಾರೇನ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಯವಾರೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಭಾವಂ ನಿಯಮೇತುಂ ಉಭೋಪೇತೇ ವುತ್ತಾ। ಅಪಿಚ ತಥಾ ಬುಜ್ಝನಕಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಜಾನನವಸೇನ ಚಾಪಿ ಏತೇ ಉಭೋಪಿ ವುತ್ತಾತಿ।
ನಿಸ್ಸಯವಾರವಣ್ಣನಾ।
೫. ಸಂಸಟ್ಠವಾರವಣ್ಣನಾ
೩೩೮-೩೪೬. ಸಂಸಟ್ಠವಾರೇ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಸಂಸಟ್ಠೋತಿ ಕುಸಲಂ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು
೩೪೭-೩೫೦. ಇದಾನಿ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಗಣನವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಹೇತುಯಾ ತೀಣೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬತಿಕೇಸು ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಅಕುಸಲೇನ
೩೫೧-೩೫೪. ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಪನ ಕುಸಲಂ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಕುಸಲಮೇವ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಕತಂ, ತಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।
೩೫೯. ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಗಣನತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ನಹೇತುಯಾ ದ್ವೇತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ದ್ವೇ ತೀಣಿ ಏಕನ್ತಿ ತಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದಾ। ತೇಸಂ ವಸೇನ ದುಕತಿಕಾದೀಸು ಪಚ್ಚಯಸಂಸನ್ದನೇ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಧಾಪಿ ಅಧಿಕತರಗಣನಾನಂ ಊನತರಗಣನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಊನತರಗಣನಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ, ಸಮಗಣನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮಗಣನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾಯೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾ, ತಸ್ಮಾ ನಹೇತುನಾಧಿಪತಿನಪುರೇಜಾತನಪಚ್ಛಾಜಾತನಾಸೇವನನಕಮ್ಮನವಿಪಾಕನಝಾನನಮಗ್ಗನವಿಪ್ಪಯುತ್ತವಸೇನ ದಸೇವ ಪಚ್ಚಯಾ ಪಚ್ಚನೀಕತೋ ದಸ್ಸಿತಾ, ಸೇಸಾ ಚುದ್ದಸ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಯೇಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇಸುಪಿ ವಿಪಾಕೇ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇ ನಕಮ್ಮನವಿಪಾಕಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ।
೩೬೦-೩೬೮. ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾಧಿಪತಿಯಾ ದ್ವೇತಿ ನಹೇತುಯಾ ಲದ್ಧಂ ದ್ವಯಮೇವ। ಸೇಸದ್ವಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಕಮ್ಮೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಚೇತನಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ। ನವಿಪಾಕೇ ದ್ವೇತಿ ಅಹೇತುಕಮೋಹಕಿರಿಯವಸೇನ ದ್ವೇ। ನಝಾನೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಹೇತುಕಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನಮಗ್ಗೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಕಿರಿಯವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ। ಇಮಿನಾವುಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬಸಂಸನ್ದನೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
೩೬೯-೩೮೩. ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ
೩೮೪-೩೯೧. ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮೇ ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ ನಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕನ್ತಿ ಆರುಪ್ಪೇ ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಚೇತನಾವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಯಞ್ಚ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ।
ಸಂಸಟ್ಠವಾರವಣ್ಣನಾ।
೬. ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಾರವಣ್ಣನಾ
೩೯೨-೪೦೦. ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಾರೇ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋತಿ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸಂಸಟ್ಠವಾರೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅವಸಾನೇ ಪನಸ್ಸ ‘‘ಸಂಸಟ್ಠತ್ತಂ ನಾಮ ಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಂ ನಾಮ ಸಂಸಟ್ಠತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಏತೇಸಂ ವಾರಾನಂ ಅತ್ಥತೋ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಏತೇಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಹಜಾತಾ ವಿಯ ಪಚ್ಚಯನಿಸ್ಸಯಾ ವಿಯ ಚ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣಾ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅತ್ಥನಿಯಮನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಸಂಸಟ್ಠಾ ಯೋಜಿತಾ ಹಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೨.೨೨.೭೦) ಹಿ ಅಸಮ್ಪಯುತ್ತಮ್ಪಿ ಸಂಸಟ್ಠನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಯಾ ಸಾ ವೀಮಂಸಾ ಕೋಸಜ್ಜಸಹಗತಾ ಕೋಸಜ್ಜಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೮೩೨) ಅಸಂಸಟ್ಠಂ ವೋಕಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತನ್ತಿ। ಇತಿ ಸಂಸಟ್ಠವಾರೇನ ಏಕುಪ್ಪಾದಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಾರೇನ ಚ ಸಂಸಟ್ಠಸ್ಸ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಭಾವಂ ನಿಯಮೇತುಂ ಉಭೋಪೇತೇ ವುತ್ತಾ। ಅಪಿಚ ತಥಾ ಬುಜ್ಝನಕಾನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೇನ ನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಜಾನನವಸೇನ ಚಾಪಿ ಏತೇ ಉಭೋಪಿ ವುತ್ತಾತಿ।
ಸಮ್ಪಯುತ್ತವಾರವಣ್ಣನಾ।
ಏತೇಸು
೭. ಪಞ್ಹಾವಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ
೪೦೧-೪೦೩. ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ‘‘ಸಿಯಾ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಪುಚ್ಛಾನಂ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲೋ ಚ ನಾಮೇಸ ಸಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಞ್ಚ ವಿಪಾಕಞ್ಚ ಸೇಸೇಹಿ ದ್ವಾವೀಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಕುಸಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತೋ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತವಿಪಾಕವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಸೇಸೇಹಿ ವೀಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ।
ತತ್ಥ ಯಾ ಏಸಾ ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗವಾರೇ ವಿಯ ‘‘ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಹೇತೂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನ’’ನ್ತಿ ದೇಸನಾ ಕತಾ, ತಸ್ಸಾ ಏವ ಕರಣೇ ಇದಂ ಪಯೋಜನಂ – ತತ್ಥ ಹಿ ಸುಞ್ಞಟ್ಠಂ ದೀಪೇತುಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪಚ್ಚಯತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಧಮ್ಮಾ ರಾಸಿತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಏಕೇಕತೋತಿ ರಾಸಟ್ಠಂ ದೀಪೇತುಂ ಖನ್ಧಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಚ್ಚವಾರಾದೀಸು ವಾ ಖನ್ಧವಸೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನದೇಸನಾ ಆರುಳ್ಹಾತಿ ತೇನೇವಾನುಕ್ಕಮೇನ ಇಧಾಪಿ ಆರುಳ್ಹಾತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇಸು ಏವಂ ಆರುಳ್ಹಾತಿ? ಅಸಙ್ಕರತೋ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ‘‘ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಹಿ ಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅಸುಕಧಮ್ಮಂ ನಾಮ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅಸುಕಧಮ್ಮಾತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇ ಚ ಜಾನಿತುಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸಾ ನಿಬ್ಬಿಸೇಸಾ ಸಿಯುಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಸಙ್ಕರತೋ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏವಂ ಆರುಳ್ಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಯಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಕುಸಲೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಹೇತೂನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನರೂಪದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಅಬ್ಯಾಕತಹೇತುಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ, ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ
೪೦೪. ದಾನಂ ದತ್ವಾತಿ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ಚಜಿತ್ವಾ। ಯಾಯ ವಾ ಚೇತನಾಯ ಸೋ ದಿಯ್ಯತಿ, ಸಾ ಚೇತನಾ ದಾನಂ। ದತ್ವಾತಿ ತಂ ಚೇತನಂ ಪರಿಯೋದಾಪೇತ್ವಾ ವಿಸುದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ। ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ನಿಚ್ಚಸೀಲಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ। ಇಮಿನಾ ಸಮಾದಾನವಿರತಿಯೇವ ದಸ್ಸಿತಾ। ಸಮ್ಪತ್ತವಿರತಿಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತಿಯೋ ಪನ ಲೋಕೇ ಸೀಲನ್ತಿ ಅಪಾಕಟತ್ತಾ ನ ವುತ್ತಾ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನ ವುತ್ತಾ, ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಪನ ಹೋನ್ತಿಯೇವ। ತತ್ಥ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತಿ ಸೇಕ್ಖಾನಂಯೇವ ಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ನ ಇತರೇಸಂ। ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಪಾಣಂ ನ ಹನೇ, ನ ಚಾದಿನ್ನಮಾದಿಯೇ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೭೧) ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಉಪೋಸಥದಿವಸೇಸು ಅಟ್ಠಙ್ಗಉಪೋಸಥಕಿರಿಯಂ ಕತ್ವಾ। ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೀತಿ ತಂ ಕುಸಲಂ ಸೇಕ್ಖೋಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ಅರಹಾಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೇವ। ಅರಹತೋಪಿ ಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಂ ಕುಸಲಂ ಕುಸಲಮೇವ, ಯೇನ ಪನ ಚಿತ್ತೇನ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ತಂ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏತಂ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಪುಬ್ಬೇ ಸುಚಿಣ್ಣಾನೀತಿ ‘‘ದತ್ವಾ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಹಿ ಆಸನ್ನೇ ಕತಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಇಮಾನಿ ನ ಆಸನ್ನೇ ಕತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ದಾನಾದೀಹಿ ವಾ ಸೇಸಾನಿ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ವುತ್ತಂ। ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಳಿ। ಸೇಕ್ಖಾ ಗೋತ್ರಭುನ್ತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಹಿ ಗೋತ್ರಭುಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ। ವೋದಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿನೋ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ವೋದಾನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸೇಕ್ಖಾತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿನೋ। ಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಮಗ್ಗಫಲಭವಙ್ಗಾತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಲದ್ಧಾ ಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ, ಸುದ್ಧಮಗ್ಗತೋಯೇವ ಪನ ವುಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।
ಕುಸಲಂ ಅನಿಚ್ಚತೋತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನೂಪಗಂ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಮೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಕುಸಲಂ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಮೇವ। ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನಾತಿ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನನ್ತಿಆದೀಹಿ ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಮೇವ। ಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಸ್ಸಾತಿಆದೀಹಿ ಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮವಸೇನ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಪುನ ವುತ್ತಂ।
೪೦೫. ಅಸ್ಸಾದೇತೀತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇಹಿ ಅನುಭವತಿ ಚೇವ ರಜ್ಜತಿ ಚ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹಾವಸೇನ ನನ್ದತಿ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತಸ್ಸ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ। ಇದಂ ಅಟ್ಠಪಿ ಲೋಭಸಹಗತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಭಿನನ್ದನ್ತಸ್ಸ ಅತ್ತಾ ಅತ್ತನಿಯನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಚತೂಹಿಪಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಅಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಗತಸ್ಸ ಪನೇತ್ಥ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ವಿಕ್ಖೇಪಗತಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ, ಅಕತಂ ವತ ಮೇ ಕಲ್ಯಾಣನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಿನೋ ದೋಮನಸ್ಸಂ। ತಂ ಆರಬ್ಭಾತಿ ತಾನಿ ಸುಚಿಣ್ಣಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬಹುವಚನಸ್ಸ ಹೇಸ ಏಕವಚನಾದೇಸೋ, ಜಾತಿವಸೇನ ವಾ ಏಕವಚನಮೇವೇತಂ।
೪೦೬. ಅರಹಾ ಮಗ್ಗಾ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಮಗ್ಗವೀಥಿಯಂ ಫಲಾನನ್ತರಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಅತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಚಿತ್ತಾನಿ ಪನಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾನಿ। ಏವಂ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸೇಕ್ಖಾ ವಾತಿಆದಿಮಾಹ। ಕುಸಲೇ ನಿರುದ್ಧೇತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಜವನವೀಥಿಯಾ ಪಚ್ಛಿನ್ನಾಯ। ವಿಪಾಕೋತಿ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕೋ। ತದಾರಮ್ಮಣತಾತಿ ತದಾರಮ್ಮಣತಾಯ, ತಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ಜವನಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ವಿಪಸ್ಸಿತಕುಸಲಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಚುತಿವಸೇನಾಪಿ। ವಿಪಾಕೋ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಕುಸಲಾರಮ್ಮಣೋ ಹೋತಿಯೇವ, ಸೋ ಪನ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಇಧ ನ ದಸ್ಸಿತೋ।
ಕುಸಲಂ ಅಸ್ಸಾದೇತೀತಿಆದಿ ಅಕುಸಲಜವನಾವಸಾನೇ ಕುಸಲಾರಮ್ಮಣವಿಪಾಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಕಿರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಅಸಮಾಪನ್ನಪುಬ್ಬೇ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನೇ ಪಟಿಲೋಮತೋ ವಾ ಏಕನ್ತರಿಕವಸೇನ ವಾ ಸಮಾಪನ್ನಕಿರಿಯಾಯ। ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸಾತಿಆದೀನಿ ಪರತೋ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ। ಯಾ ಏತೇಸಂ ಆವಜ್ಜನಾ, ತಸ್ಸಾ ಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ।
೪೦೭-೪೦೯. ರಾಗನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ರಾಗಂ। ಅತ್ತನೋ ರಾಗವಸೇನ ಪನೇತ್ಥ ವಣ್ಣನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ। ಅಸ್ಸಾದೇತೀತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾದೀಸು ಪನ ತೀಸು ಅಸ್ಸಾದೇತಬ್ಬತಾಯ ಅಭಾವೇನ ‘‘ಅಸ್ಸಾದೇತೀ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ದಿಟ್ಠಿ ಪನೇತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸಾ ಅಸ್ಸಾದೇತೀತಿ ಪದಸ್ಸ ಪರಿಹೀನತ್ತಾ
೪೧೦. ಚಕ್ಖುಂ ಅನಿಚ್ಚತೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಓಳಾರಿಕಾಯತನಾನಿ ವತ್ಥುರೂಪಞ್ಚಾತಿ ಏಕಾದಸ ರೂಪಾನಿ ಪಾಕಟತ್ತಾ ಗಹಿತಾನಿ। ಪುನ ರೂಪಾಯತನಾದೀನಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಗಹಿತಾನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸಾ ವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯವಸೇನ ದೇಸನಾ, ನ ಧಾತುವಸೇನ, ತಸ್ಮಾ ಮನೋಧಾತು ನ ಗಹಿತಾ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಹಿತಾಗಹಿತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೪೧೧. ಫಲಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
೪೧೩-೪೧೬. ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿನಿದ್ದೇಸೇ ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ವಸೇನ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಥಾ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿನಿದ್ದೇಸೇ। ಅರಹತೋ ಉತ್ತಮಧಮ್ಮಂ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಲೋಕಿಯಕುಸಲೇಸು ಗರುಕಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೋವ ದಸ್ಸಿತೋ।
೪೧೭. ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇ ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾತಿ ಏಕಭೂಮಕಾಪಿ ನಾನಾಭೂಮಕಾಪಿ ಕುಸಲಾ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಅನುಲೋಮಂ ಗೋತ್ರಭುಸ್ಸ, ಅನುಲೋಮಂ ವೋದಾನಸ್ಸಾತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣವಸೇನ। ಗೋತ್ರಭು ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ವೋದಾನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸಾತಿ ನಾನಾಭೂಮಿವಸೇನ। ಕುಸಲಂ ವುಟ್ಠಾನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕುಸಲನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲಂ। ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕಂ। ತೇಹಿ ಕುಸಲಜವನವೀಥಿತೋ ವುಟ್ಠಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ – ತದಾರಮ್ಮಣಂ ಭವಙ್ಗಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸ ಉಭಯಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಮಹಗ್ಗತಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಮೇವ। ಮಗ್ಗೋ ಫಲಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಂ ಜವನವೀಥಿಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ವುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಂ। ಅನುಲೋಮಂ ಸೇಕ್ಖಾಯಾತಿ ಅಸೇಕ್ಖಾಯ ಕುಸಲಂ ಅನನ್ತರಂ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಭಾಗಂ ಕರೋತಿ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಅನಾಗಾಮಿಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾಪಿ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ। ಅಕುಸಲೇ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವುಟ್ಠಾನಂ ಲಬ್ಭತಿ। ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾನಂಯೇವ, ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾನಂಯೇವ ಭವಙ್ಗಂ ಆವಜ್ಜನಾಯಾತಿಆದಿ ವೋಮಿಸ್ಸಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕಿರಿಯಾತಿ ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಾ। ಸಾ ದುವಿಧಸ್ಸಾಪಿ
ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇತ್ಥ –
ದಸಧಾ ಸತ್ತರಸಧಾ, ಸಮಸಟ್ಠಿವಿಧೇನ ಚ।
ಬಹುಧಾಪಿ ಚ ನಿದ್ದೇಸಂ, ಸಾಧುಕಂ ಉಪಲಕ್ಖಯೇ॥
ಅಯಞ್ಹಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ನ ಕೇವಲಂ ಸತ್ತಧಾವ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭತಿ, ಕುಸಲಂ ಪನ ಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ; ಅಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ; ವಿಪಾಕಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಸ್ಸ; ಕಿರಿಯಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ದಸಧಾಪಿ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭತಿ। ನ ಕೇವಲಂ ದಸಧಾಯೇವ, ಕುಸಲಂ ಪನ ಕುಸಲಸ್ಸ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ; ಅಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ; ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಸ್ಸ; ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಸ್ಸ; ಕಿರಿಯಂ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಸತ್ತರಸಧಾ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭತಿ।
ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಸತ್ತರಸಧಾವ ಸಮಸಟ್ಠಿವಿಧೇನಾಪಿ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭತೇವ। ಕಥಂ? ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಞ್ಹಿ ಭೂಮಿಭೇದೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಂ ಸಕಸಕಭೂಮಿಕಸ್ಸೇವಾತಿ ಕುಸಲಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ಛಬ್ಬಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಸ್ಸ; ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ; ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಅರೂಪಾವಚರಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಸ್ಸ; ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಂ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಕುಸಲಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ದ್ವಾದಸವಿಧೇನ
ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಂ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ತಿವಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಂ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ದುವಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಂ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಏವಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ತೇರಸಧಾಪಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸಾತಿ ದುವಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ವಿಪಾಕಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪಞ್ಚದಸವಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಸ್ಸ, ತಥಾ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಂ, ತಥಾ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಂ, ತಥಾ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಞ್ಚಾತಿ ವಿಪಾಕಂ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಚತುಬ್ಬಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ।
ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಂ ತೇಭೂಮಕಕಿರಿಯಸ್ಸ, ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಂ ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಾನಞ್ಞೇವಾತಿ ಕಿರಿಯಂ ಕಿರಿಯಸ್ಸ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚೇವ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚ, ರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ ಅರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಂ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲವಿಪಾಕಸ್ಸಾಪೀತಿ ಕಿರಿಯಂ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಏಕಾದಸವಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಂ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸ ಅಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ದುವಿಧೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸಮಸಟ್ಠಿವಿಧೇನಾಪಿ ನಿದ್ದೇಸಂ ಲಭತಿ।
ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಸಮಸಟ್ಠಿವಿಧೇನೇವ, ಬಹುವಿಧೇನಾಪಿ ಲಭತೇವ। ಕಥಂ? ಕಾಮಾವಚರಪಠಮಮಹಾಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಅತ್ತನೋ, ಚತುನ್ನಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಾನಂ ಪಾದಕಯೋಗೇನ ಸೋಳಸನ್ನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಲೋಕುತ್ತರಾನನ್ತಿ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಚ ಕುಸಲಾನಂ, ಜವನಪರಿಯೋಸಾನೇ ತದಾರಮ್ಮಣಭವಙ್ಗವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ, ಭವಙ್ಗವಸೇನೇವ ಪವತ್ತಾನಂ ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಾನನ್ತಿ
ಪಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಾನಂ, ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಮಹಾವಿಪಾಕಾನಂ, ಪಞ್ಚನ್ನಂ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾನಞ್ಚಾತಿ ದಸನ್ನಂ। ಏತೇನೇವ ಚ ನಯೇನ ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲೇಸು ಪಠಮಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಾದಸನ್ನಂ, ದುತಿಯಂ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ, ತತಿಯಂ ತೇರಸನ್ನಂ, ಚತುತ್ಥಂ ಚುದ್ದಸನ್ನಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಚಾತಿ ಪನ್ನರಸನ್ನಂ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸೇವ। ಅಟ್ಠಸು ಲೋಭಸಹಗತೇಸು ಏಕೇಕಂ ಅಕುಸಲಂ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ನವನ್ನಂ, ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ಏಕವೀಸತಿಯಾ। ದ್ವೇ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾನಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ಸತ್ತನ್ನಂ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತದ್ವಯಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾಹೇತುಕವಿಪಾಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ನವನ್ನಂ ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ಏಕವೀಸತಿಯಾ।
ಕುಸಲವಿಪಾಕಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ ಕುಸಲವಿಪಾಕಮನೋಧಾತುಯಾ, ಮನೋಧಾತು ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ। ತಾಸು ದ್ವೀಸು ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾ ದಸನ್ನಂ ವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ಭವಙ್ಗಭೂತಾನಂ ತದಾರಮ್ಮಣಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚಾತಿ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ। ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಪನ ಆವಜ್ಜನಮನೋಧಾತುಯಾ ದ್ವಿಟ್ಠಾನಿಕಾಯ ಆವಜ್ಜನಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ದಸನ್ನಞ್ಚ ವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನನ್ತಿ ದ್ವಾದಸನ್ನಮೇವ। ತಿಹೇತುಕಮಹಾವಿಪಾಕಾ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾಹೇತುಕವಜ್ಜಾನಂ ದಸನ್ನಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಸ್ಸ ಚಾತಿ ಏಕವೀಸತಿಯಾ, ದುಹೇತುಕವಿಪಾಕಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಮಹಗ್ಗತವಿಪಾಕೇ ಸೇಸಾನಂ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ। ಪಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾ ತೇಭೂಮಕಕುಸಲವಿಪಾಕಸಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಾನಂ ಸತ್ತರಸನ್ನಂ
ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಮನೋಧಾತುಯಾ, ಮನೋಧಾತು ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ। ಸಾ ತದಾರಮ್ಮಣಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚುತಿಕಾಲೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಭವಙ್ಗವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಾನಂ ಇತರೇಸಮ್ಪಿ ನವನ್ನಂ ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಾನಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪರಿತ್ತಕಿರಿಯಾನಞ್ಚಾತಿ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ। ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತು ದಸನ್ನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಭವಙ್ಗವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ನವನ್ನಂ ತಿಹೇತುಕವಿಪಾಕಾನಂ, ತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತವಿಪಾಕಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ತೇರಸನ್ನಂ। ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಕಿರಿಯಾ ಠಪೇತ್ವಾ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತುಂ ದಸನ್ನಂ ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಾನಂ, ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಭವಙ್ಗವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಪನ್ನರಸನ್ನಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ।
ಕಾಮಾವಚರತಿಹೇತುಕಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಕಿರಿಯದ್ವಯಂ ಭವಙ್ಗವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ತೇರಸನ್ನಂ ತಿಹೇತುಕವಿಪಾಕಾನಂ ತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತವಿಪಾಕಾನಂ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಾನಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ದ್ವಾವೀಸತಿಯಾ ದುಹೇತುಕಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಕಿರಿಯದ್ವಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ತೇರಸನ್ನಂ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ತದಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಸತ್ತರಸನ್ನಂ। ಕಾಮಾವಚರತಿಹೇತುಕಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಕಿರಿಯದ್ವಯಂ ತೇಸಂಯೇವ ತೇರಸನ್ನಂ ಭವಙ್ಗಾನಂ, ತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಛನ್ನಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತವಿಪಾಕಾನಂ, ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಾಯ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯಾನಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚಾತಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಚತುವೀಸತಿಯಾ। ದುಹೇತುಕಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಕಿರಿಯದ್ವಯಂ ತೇಸಂಯೇವ ತೇರಸನ್ನಂ ಭವಙ್ಗಾನಂ
‘‘ದಸಧಾ
ಬಹುಧಾಪಿ ಚ ನಿದ್ದೇಸಂ, ಸಾಧುಕಂ ಉಪಲಕ್ಖಯೇ’’ತಿ॥
ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥಾಯೇವ।
೪೨೩. ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಕಮ್ಮಕಮ್ಮಫಲಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಾದೀಸು ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸೋ ಹೇಟ್ಠಾಪಥವಿಯಂ ಉದಕಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಖನತಿ, ಏವಂ ಸದ್ಧೋ ಕುಲಪುತ್ತೋ ದಾನಾದೀನಂ ಫಲಞ್ಚ ಆನಿಸಂಸಞ್ಚ ಸದ್ದಹಿತ್ವಾ ದಾನಾದೀನಿ ಪವತ್ತೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಸೀಲಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮೇ ಸೀಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೀಲವಾ ಹಿ ಸೀಲಾನುಭಾವೇಸು ಸೀಲಾನಿಸಂಸೇಸು ಚ ಕುಸಲೋ ಸೀಲಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀಲವನ್ತಾನಂ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಉಪರೂಪರಿ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯತಿ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಂ ಅಖಣ್ಡಂ, ಚಾತುದ್ದಸೀಆದೀಸು ಪಕ್ಖದಿವಸೇಸು ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಸೀಲಸಮ್ಪದಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಝಾನಾದೀನಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಬಹುಸ್ಸುತೋಪಿ ದಾನಾದಿಪುಞ್ಞಕಿರಿಯಾಯತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ದಾನಾದೀನಞ್ಚ ಸಙ್ಕಿಲೇಸವೋದಾನಾದಿಭೇದಂ ಸುತಮಯಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಠಿತೋ ಸುತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಾದೀನಿ ಪವತ್ತೇತಿ। ಚಾಗವಾಪಿ ಚಾಗಾಧಿಮುತ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಚಾಗಸಮ್ಪದಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಂ ದೇತಿ, ಸೀಲವನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ಮಹಪ್ಫಲನ್ತಿ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯತಿ, ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತೋ ಝಾನಾದೀನಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಪಞ್ಞವಾಪಿ ಇಧಲೋಕಪರಲೋಕಹಿತಞ್ಚೇವ ಲೋಕಸಮತಿಕ್ಕಮನುಪಾಯಞ್ಚ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಸಕ್ಕಾ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಇಧಲೋಕಹಿತಮ್ಪಿ ಪರಲೋಕಹಿತಮ್ಪಿ ಲೋಕಸಮತಿಕ್ಕಮನೂಪಾಯಞ್ಚ ಸಮ್ಪಾದೇತು’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಾದೀನಿ ಪವತ್ತೇತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ನ ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಾ ಸೀಲಂ ಸುತಂ ಚಾಗೋ ಪಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಾಯ ಸೀಲಸ್ಸ ಸುತಸ್ಸ ಚಾಗಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ।
ಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅನನ್ತರಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪರಿಕಮ್ಮಮೇವ, ಪರಿಕಮ್ಮಂ ವಿಸುಂ ನತ್ಥಿ। ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸೇವ ಪರಿಭಣ್ಡಞಾಣಾನಿ ಏತಾನಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಇಜ್ಝಮಾನೇ ಇಜ್ಝನ್ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತದಧಿಮುತ್ತತಾಯ ಸಹಿತಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪರಿಕಮ್ಮಂ ತೇಸಂ ಪರಿಕಮ್ಮನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಏತಾನಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾತಿ ದೂರೇ ರೂಪಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ತೇಸಂ ಸದ್ದಂ ಸೋತುಕಾಮಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಸೋತಧಾತುವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ತೇಸಂ ಪನ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಕಾಮತಾದಿವಸೇನ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತು ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕಭಾವವಸೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಮಗ್ಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಅನುಪ್ಪನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಸಿಥಿಲೀಕತಪಾರಿಪನ್ಥಕತ್ತಾ ಪಹೀನಪಾರಿಪನ್ಥಕತ್ತಾ ಚ ತಂ ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೀತಿ ತೇಸಂ ಮಗ್ಗೋ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ವಿಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಉಪರೂಪರಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ವಿಪಸ್ಸನ್ತಿ। ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಾತಿಆದಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಮಗ್ಗಪಟಿಲಾಭೇನೇವ ಇಜ್ಝನತೋ ವುತ್ತಂ। ಏವಂಇದ್ಧಾನಞ್ಚ ಪನೇತಾಸಂ ಪಚ್ಛಾ ತೇಸು ತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪವತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗೋವ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ನಾಮ ಹೋತಿ।
ಸದ್ಧಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಜಪ್ಪೇತೀತಿ ಅಹಮಸ್ಮಿ ಸದ್ಧೋ ಪಸನ್ನೋತಿ ಮಾನಂ ಪವತ್ತೇತಿ। ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಸದ್ಧಾವಸೇನೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅತ್ಥಂ ಅನುಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದಿವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೀಲಂ ಸುತಂ ಚಾಗಂ ಪಞ್ಞನ್ತಿ ಅಹಮಸ್ಮಿ ಸೀಲವಾ ಸುತವಾ ಚಾಗೀ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಮಾನಂ ಜಪ್ಪೇತಿ। ಸೀಲಸುತಚಾಗಪಞ್ಞಾಸು ಪನ ಮಾನಮಞ್ಞನಂ ವಿಯ ದಿಟ್ಠಿಮಞ್ಞನಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ರಾಗಸ್ಸಾತಿಆದೀಸು ಸದ್ಧಾದಿಸಮ್ಪದಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತುಕ್ಕಂಸನಕಾಲೇ ತೇಸು ಏಕೇಕೋ ಧಮ್ಮೋ ರಾಗಸ್ಸ, ಪರವಮ್ಭನಕಾಲೇ ದೋಸಸ್ಸ, ಉಭಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ, ಸದ್ಧಾದಿಸಮ್ಪದಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಭವಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಪತ್ಥನಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ
ಆತಾಪೇತೀತಿಆದಿ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಧಮ್ಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಸದ್ಧೋ ಹಿ ಸದ್ಧಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅತಿಸೀತಂ ಅತಿಉಣ್ಹನ್ತಿ ಅನೋಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಿ ನವಕಮ್ಮವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಆತಾಪೇತಿ ಪರಿತಾಪೇತಿ, ಭೋಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪರಿಯೇಟ್ಠಿಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ। ಸೀಲವಾಪಿ ಸೀಲಾನುರಕ್ಖಣತ್ಥಂ ಅಬ್ಭೋಕಾಸಿಕತ್ತಾದಿವಸೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಆತಾಪೇತಿ ಪರಿತಾಪೇತಿ, ಪಿಣ್ಡಚಾರಿಕತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪರಿಯೇಟ್ಠಿಮೂಲಕಂ ದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ। ಸುತವಾಪಿ
ಕಾಯಿಕಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸಾತಿ ಸದ್ಧಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಸುಖೋಪಕರಣಾನಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನಕಾಲೇ ಸದ್ಧಾದಿಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪಫುಟಕಾಯಸ್ಸ ಚ ತೇಸಂ ವಸೇನ ಅವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಮೂಲಕಪಾಮೋಜ್ಜಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಫುಟಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಸುಖುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ತೇಸಂ ಕಟತ್ತಾ ಉಪ್ಪನ್ನವಿಪಾಕಸುಖಕಾಲೇ ಚ ಕಾಯಿಕಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ, ವುತ್ತನಯೇನೇವ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಸದ್ಧಾದಿಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅಸಹಮಾನೇಹಿ ಪಯುತ್ತವಧಬನ್ಧನಾದಿಕಾಲೇ ಚ ಕಾಯಿಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ, ಸದ್ಧಾದಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಿತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಪನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಏತೇಸು ಏಕೇಕೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಕುಸಲಚೇತನಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ, ಸಾ ಪನ ಬಲವಚೇತನಾವ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ದುಬ್ಬಲಾ। ತತ್ರಿದಂ ವತ್ಥು – ಏಕಾ ಕಿರ ಇತ್ಥೀ ಉಬ್ಬನ್ಧಿತುಕಾಮಾ ರುಕ್ಖೇ ರಜ್ಜುಂ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ ಸಂವಿಧಾತಬ್ಬಂ ಸಂವಿದಹತಿ। ಅಥೇಕೋ ಚೋರೋ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚತುಭೂಮಕಮ್ಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಂ ಪನ ಪರತೋ ‘‘ಮಗ್ಗೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅಚೇತನಾವಸೇನ। ತೇನೇತಂ ದೀಪೇತಿ – ಯೋ ಕೋಚಿ ವಿಪಾಕಜನಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ।
ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಪಾಣಂ ಹನತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸಾರತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿರುದ್ಧಂ, ತಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥಾಯ ಪಾಣಂ ಹನತಿ। ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀಸುಪಿ ಏತೇನೇವುಪಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸನ್ಧಿಂ ಛಿನ್ದತೀತಿ ಅದಿನ್ನಾದಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸನ್ಧಿನ್ತಿ ಗೇಹಸನ್ಧಿಂ। ನಿಲ್ಲೋಪಂ ಹರತೀತಿ ನಿಲೀಯಿತ್ವಾ ಹರತಿ। ಏಕಾಗಾರಿಕಂ ಕರೋತೀತಿ ಬಹೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಮೇವ ಗೇಹಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ವಿಲುಮ್ಪತಿ। ಪರಿಪನ್ಥೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪನ್ಥದೂಹನಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ದೋಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾತಿಆದೀಸು ‘‘ಅನತ್ಥಂ ಮೇ ಅಚರೀ’’ತಿಆದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದೋಸಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ। ಮೋಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಸು ಆದೀನವಪಟಿಚ್ಛಾದಕಂ ಮೋಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ। ಮಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಅಹಂ ಕಿಂ ಹನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ಆದಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮೀತಿ ಮಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ। ಕೇನಚಿ ವಾ ಪನ ಅವಞ್ಞಾತೋ ಹೋತಿ ಪರಿಭೂತೋ ಹೀಳಿತೋ, ತಂ ಓಮಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಯಞ್ಞಾದೀಸು ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಯೋ ವಿಯ ಪಾದಸಿಕಮಿಲಕ್ಖುಆದಯೋ ವಿಯ ಚ ದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ। ಪತ್ಥನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ‘‘ಸಚೇ ಮೇ ಇದಂ ನಾಮ ಇಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ಏವರೂಪಂ ತೇ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ದೇವತಾಯಾಚನಸಙ್ಖತಂ ವಾ, ಅಸುಕಂ ನಾಮ ಮೇ ಘಾತೇತ್ವಾ ದೇಹಿ, ಅಸುಕಸ್ಸ ಸನ್ತಕಂ ಆಹರ, ಏಹಿ ವಾ ಮೇ ಏತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಸಹಾಯೋ ಹೋಹೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಂ ವಾ ಪತ್ಥನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ। ರಾಗೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಿ ಪತ್ಥನಾ ರಾಗಸ್ಸಾತಿ। ಏತ್ಥ
ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸಾತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತೀ ಅಸಂವರೇ ಠಿತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಪಾಣಂ ಹನತಿ। ಯೋ ವಾ ಏತೇನ ಹತೋ, ತಸ್ಸ ಞಾತಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಉಪದ್ದುತೋ ತೇಸು ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಹನತಿ। ಏವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಭಣ್ಡಸಾಮಿಕಂ ಪನ ಗೋಪಕಂ ವಾ ಘಾತೇತ್ವಾ ಪರಭಣ್ಡಹರಣೇ, ಸಾಮಿಕಂ ಘಾತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ದಾರಾತಿಕ್ಕಮೇ, ನಾಹಂ ಹನಾಮೀತಿ ಮುಸಾಭಣನೇ, ಕತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾದನತ್ಥಾಯ ಅಕತಸ್ಸ ವಾ ಕರಣತ್ಥಾಯ ಪೇಸುಞ್ಞಂ ಉಪಸಂಹಾರೇ, ತೇನೇವ ನಯೇನ ಫರುಸವಾಚಾನಿಚ್ಛಾರಣೇ, ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಭಣನೇ, ಪರಂ ಹನಿತ್ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಾಯಿತಬ್ಬಪರವಿತ್ತೂಪಕರಣಾಭಿಜ್ಝಾಯನೇ, ಯೋ ತೇನ ಘಾತಿತೋ ಹೋತಿ; ತಸ್ಸ ಮಿತ್ತಾಮಚ್ಚಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೂತಿಆದಿಚಿನ್ತನೇ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾದಿವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣಕಾಲೇ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದೀನಮ್ಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಾದಿಮೂಲಕೇಸುಪಿ ಚಕ್ಕೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಮಾತುಘಾತಿಕಮ್ಮಂ ಮಾತುಘಾತಿಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞಂ ಮಾತರಂ ಹನನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ವಟ್ಟತಿ ಏವಂ ಕಾತು’’ನ್ತಿ
ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಂ ದೇತೀತಿಆದೀಸು ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ದೇವಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜೇಯ್ಯನ್ತಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇ ವಾ ಭೋಗೇಸು ವಾ ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಂ ದೇತಿ। ಸೀಲಸಮಾದಾನಉಪೋಸಥಕಮ್ಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಝಾನಂ ಪನ ರಾಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನತ್ಥಾಯ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ರಾಗಸ್ಸ ಪಹಾನತ್ಥಾಯ, ಮಗ್ಗಂ ಸಮುಚ್ಛೇದನತ್ಥಾಯ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ನಾಮ। ವೀತರಾಗಭಾವತ್ಥಾಯ ಪನ ಅಭಿಞ್ಞಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಞ್ಚ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ನಾಮ। ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ವೀತರಾಗೋ ನಾಮ ಹೋತಿ।
ಸದ್ಧಾಯಾತಿ ದಾನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಸದ್ಧಾಯ ಸೀಲಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಥೇವ ಹಿ ದಾನಾದಿವಸೇನ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ನಾಮ, ಏವಂ ರಾಗಾದಯೋಪಿ ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯಾತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಾಯ, ವಿಪಾಕೋಕಾಸಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪದಾನತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಪ್ಪಟಿಘಾತೇಸು ತಾವ ಏವಂ ಹೋತು, ಯಾನಿ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಘಾತಾನಿ ಆನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾನಿ, ತೇಸು ‘‘ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ? ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ। ತಪ್ಪಟಿಘಾತತ್ಥಾಯ ಪವತ್ತೇಮೀತಿ ಹಿಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ।
ರಾಗಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತಾನಂ ಆತಾಪೇತೀತಿ ಯತ್ಥ ರತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕರೇನ ಪತ್ತಿಂ ಸಮ್ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಏವಂ ಕಾಯಿಕಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸಾತಿ ರಾಗಾದಿಸಮತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಕುಸಲಂ ಕತ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸುಖಸ್ಸ ವಾ ರಾಗಾದಿವಸೇನ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವಿನೋ ಕಾಮೇ ಪರಿಭುಞ್ಜನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸುಖಸ್ಸ ವಾ। ದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ ಆತಾಪನಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸುಖಸ್ಸ ವಾ ರಾಗಾದಿಹೇತು ಪವತ್ತವಧಬನ್ಧನಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನದುಕ್ಖಸ್ಸ ವಾ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ರಾಗಾದಯೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಾಯ ತೇಹಿ ವಾ ಅಟ್ಟೀಯಮಾನೇನ ಸಮಾಪನ್ನಾಯ।
ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖನ್ತಿಆದೀಸು ಸುಖೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಂ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತಥಾರೂಪೇಹೇವ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ ಪುರಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಸೀತಾದೀಸು ಪನ ಅಗ್ಗಿಸನ್ತಾಪನಾದೀನಿ ಅತಿಸೇವನ್ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಸುಖಂ ಅಪರಭಾಗೇ ದುಕ್ಖಸ್ಸ, ‘‘ಸುಖೋ ವತಿ ಮಿಸ್ಸಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ತರುಣಾಯ ಲೋಮಸಾಯ ಬಾಹಾಯ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಕಾಮೇಸು ಪಾತಬ್ಯತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಇಧ ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖಂ ನೇರಯಿಕಸ್ಸ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ, ಅರೋಗಭಾವೇನ ಪನ ಸುಖಿನೋ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖನ್ತಿಆದೀನಿ ಕೇವಲಂ ಏಕತೋ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪನೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಕಾಯಿಕಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ। ತಂ ಹೇಸ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅನುಭವತಿ।
ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮೇ ಇದಂ ಸುಖಂ ನ ಪರಿಹಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಅಪರಿಹಾಯನವಸೇನ; ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಆಯತಿಂ ಏವರೂಪಂ ಸುಖಂ ಪಾಪುಣೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ವಾ ಪತ್ತಿವಸೇನ; ದುಕ್ಖೇಪಿ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮೇ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಹಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಹಾಯನವಸೇನ ವಾ; ‘‘ಆಯತಿಂ ಏವರೂಪಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅನುಪ್ಪಾದಪತ್ಥನಾವಸೇನ ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಉತುಭೋಜನಸೇನಾಸನಾನಿ ವುತ್ತನಯಾನೇವ। ಪುನ ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖನ್ತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಸಾಧು ಖೋ, ಮಾರಿಸ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನ, ಬುದ್ಧಸರಣಗಮನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸುಖಪ್ಪತ್ತಾನಮ್ಪಿ, ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ವತ, ಸೋ ಭಗವಾ, ಯೋ ಏವರೂಪಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಪಾಣಂ ಹನತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನೇವ ಸುಖಾದೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾಜನೀಯೇ ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ತಿವಿಧೇನಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಅಕುಸಲಸ್ಸ ದುವಿಧೇನ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ತಿವಿಧೇನ। ಅಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ತಿವಿಧೇನ, ಕುಸಲಸ್ಸ ಏಕವಿಧೇನ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ದುವಿಧೇನ। ಅಬ್ಯಾಕತೋಪಿ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ತಿವಿಧೇನ, ತಥಾ ಕುಸಲಸ್ಸ, ತಥಾ
೪೨೪. ಪುರೇಜಾತೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಓಳಾರಿಕವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಆಪೋಧಾತುಆದೀನಿಪಿ ಪನ ಪುರೇಜಾತಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿಯೇವ। ವತ್ಥು ಪುರೇಜಾತಂ ಚಕ್ಖಾಯತನನ್ತಿಆದಿ ಯಂ ವತ್ಥು ಹುತ್ವಾ ಪುರೇಜಾತಂ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ವತ್ಥು ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾನನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
೪೨೫. ಪಚ್ಛಾಜಾತೇ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಕಾಯಸ್ಸ। ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನವಸೇನ ಪಚ್ಛಾಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾಯೇವ ಹೇಸ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಅನುಲೋಮತೋ ಆಗತೋ।
೪೨೬. ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇ ಅನುಲೋಮಂ ಗೋತ್ರಭುಸ್ಸಾತಿಆದೀನಂ ವಿಸುಂ ಗಹಣೇ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಕಾರಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೪೨೭. ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇ ಕುಸಲಾ ಚೇತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಹಜಾತನಾನಾಕ್ಖಣಿಕವಿಭಾಗಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಸಹಜಾತಾತಿ ನ ವುತ್ತಾ। ಅಬ್ಯಾಕತವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪನ ಸೋ ವಿಭಾಗೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತಾ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಂ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ವಸೇನ ಕತಂ। ಚೇತನಾ ವತ್ಥುಸ್ಸಾತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವತ್ಥುಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ವತ್ಥುಪಚ್ಚಯಾ ವತ್ತನ್ತಿ, ಚೇತನಾ ಪನ ವತ್ಥುಸ್ಸಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ।
೪೨೮. ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇ
೪೨೯-೪೩೮. ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚತುಸನ್ತತಿವಸೇನ ಪವತ್ತೇ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಕಾಯೇ ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಜನಕವಸೇನ, ಸೇಸಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕವಸೇನ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾದೀಸುಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಾರೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ।
ಪಞ್ಹಾವಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಞ್ಹಾವಾರಸ್ಸ ಘಟನೇ ಅನುಲೋಮಗಣನಾ
೪೩೯. ಇದಾನೇತ್ಥ ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸತ್ತಾತಿ ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ತೀಣಿ। ತಥಾ ಅಕುಸಲೇನ; ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಮೇವಾತಿ ಏವಂ ಸತ್ತ। ಆರಮ್ಮಣೇ ನವಾತಿ ಏಕಮೂಲಕಏಕಾವಸಾನಾನಿ ನವ। ಅಧಿಪತಿಯಾ ದಸಾತಿ ಕುಸಲಂ ಕುಸಲಸ್ಸ ಸಹಜಾತತೋ ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ; ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣತೋವ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಹಜಾತತೋ ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ; ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಹಜಾತತೋವಾತಿ ಕುಸಲಮೂಲಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ। ಅಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಸಹಜಾತತೋ ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ; ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಹಜಾತತೋವ ತಥಾ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾತಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಕಾನಿ ತೀಣಿ। ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಹಜಾತತೋ ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ; ಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣತೋವ ತಥಾ ಅಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಕಾನಿ ತೀಣೀತಿ ಏವಂ ದಸ। ಏತ್ಥ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಿ ಸತ್ತಧಾ, ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿಪಿ ಸತ್ತಧಾವ ಲಬ್ಭತಿ।
ಅನನ್ತರೇ ಸತ್ತಾತಿ ಕುಸಲಮೂಲಕಾನಿ ದ್ವೇ, ತಥಾ ಅಕುಸಲಮೂಲಕಾನಿ, ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಕಾನಿ ತೀಣೀತಿ ಏವಂ ಸತ್ತ। ಸಮನನ್ತರೇಪಿ ಏತಾನೇವ। ಸಹಜಾತೇ ನವಾತಿ ಕುಸಲಮೂಲಕಾನಿ ತೀಣಿ, ಅಕುಸಲಮೂಲಕಾನಿ ತೀಣಿ, ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಕಂ ಏಕಂ, ತಥಾ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಮೂಲಕಂ, ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಮೂಲಕಞ್ಚಾತಿ ಏವಂ ನವ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಕುಸಲಂ ನಿಸ್ಸಯೇ ತೇರಸಾತಿ ಸಹಜಾತತೋವ ಕುಸಲಮೂಲಕಾನಿ ತೀಣಿ, ತಥಾ ಅಕುಸಲಮೂಲಕಾನಿ, ತಥಾ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಕಾನಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಪುರೇಜಾತಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ। ಅಬ್ಯಾಕತಞ್ಹಿ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಪುರೇಜಾತಮ್ಪಿ; ಕುಸಲಸ್ಸ ಪುರೇಜಾತಮೇವ ತಥಾ ಅಕುಸಲಸ್ಸ। ಪುನ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೋ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತತೋ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಸಹಜಾತತೋವ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ತಥಾ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತೋತಿ ಏವಂ ತೇರಸ। ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ನವಾತಿ ಏಕಮೂಲಕೇಕಾವಸಾನಾ ನವ। ತೇಸಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ತೇವೀಸತಿ ಭೇದಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತೇಸು ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸತ್ತ, ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸತ್ತ, ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೇ ನವ ಹೋನ್ತಿ। ಪುರೇಜಾತೇ ತೀಣೀತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ತೀಣಿ।
ಪಚ್ಛಾಜಾತೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ತೀಣಿ। ಆಸೇವನೇ ತೀಣಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸದಿಸಾನಿ। ಕಮ್ಮೇ ಸತ್ತ ಹೇತುಸದಿಸಾನಿ। ತತ್ಥ ದ್ವೀಸು ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಆಗತಂ, ಪಞ್ಚಸು ಸಹಜಾತಮೇವ। ವಿಪಾಕೇ ಏಕಂ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ। ಆಹಾರಇನ್ದ್ರಿಯಝಾನಮಗ್ಗೇಸು ಸತ್ತ ಹೇತುಸದಿಸಾನೇವ। ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತವಸೇನ ಆಗತಂ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ತೀಣಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸದಿಸಾನಿ। ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ಸಹಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತತೋ ಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಅಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತತೋ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ವತ್ಥುಪುರೇಜಾತತೋ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಕುಸಲಂ, ತಥಾ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಏಕಂ ಕುಸಲಮೂಲಂ, ಏಕಂ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ, ತೀಣಿ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನೀತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚ।
ಅತ್ಥಿಯಾ ತೇರಸಾತಿ ಸಹಜಾತತೋ ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಂ, ಸಹಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತತೋ ಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ಸಹಜಾತತೋವ ಕುಸಲೇನ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತನ್ತಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ತೀಣಿ, ತಥಾ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಾಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯತೋ ಪನ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತತೋ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಕುಸಲಂ, ತಥಾ ಅಕುಸಲಂ, ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತತೋ ಕುಸಲೋ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಚ ಅಕುಸಲಸ್ಸ; ಸ್ವೇವ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯತೋ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತತೋ ಚ ಕುಸಲೋ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಚ ಕುಸಲಸ್ಸ; ಸ್ವೇವ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯತೋತಿ ಏವಂ ತೇರಸ। ನತ್ಥಿವಿಗತೇಸು ಸತ್ತ ಅನನ್ತರಸದಿಸಾನಿ। ಅವಿಗತೇ ತೇರಸ ಅತ್ಥಿಸದಿಸಾನೀತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಸತ್ತ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದಾ ಏಕಂ ತೀಣಿ ಪಞ್ಚ ಸತ್ತ ನವ ದಸ ತೇರಸಾತಿ। ತೇಸು ವಿಪಾಕವಸೇನ ಏಕಮೇವ ಏಕಕಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಾಸೇವನಸಮ್ಪಯುತ್ತವಸೇನ ಪಞ್ಚ ತಿಕಾ, ವಿಪ್ಪಯುತ್ತವಸೇನ ಏಕಮೇವ ಪಞ್ಚಕಂ, ಹೇತುಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಕಮ್ಮಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಝಾನಮಗ್ಗನತ್ಥಿವಿಗತವಸೇನ
೪೪೦. ಯೇ ಪನ ಪಚ್ಚಯಾ ಯೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಿಸಭಾಗಾ ವಾ ವಿರುದ್ಧಾ ವಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ತಾವ ಆರಮ್ಮಣಾನನ್ತರಸಮನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಕಮ್ಮಾಸೇವನಾಹಾರಝಾನನತ್ಥಿವಿಗತಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಯಾ ಚತ್ತಾರೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿನಾ ಸಂಸನ್ದನೇ ಊನತರಗಣನವಸೇನ ಸತ್ತಹಿ ವಾರೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಧಿಪತೀಸು ವೀಮಂಸಾವ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ, ನ ಇತರೇ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸಭಾಗೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಭಾಗವಸೇನ ‘‘ಚತ್ತಾರೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಾನಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ – ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ; ಕುಸಲಾ ವೀಮಂಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ, ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ; ಕುಸಲಾ ವೀಮಂಸಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ರೂಪಾನಂ, ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ; ಕುಸಲಾ ವೀಮಂಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ; ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಾ ವೀಮಂಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಾ ಲೋಕುತ್ತರತೋವ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ಪನ ವಿಸಭಾಗತ್ತಾ ನ ಯೋಜಿತಾ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಞ್ಚ ಅಲಬ್ಭಮಾನಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ವಾರಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ।
ಸಹಜಾತೇ ಸತ್ತಾತಿ ಹೇತುಯಾ ಲದ್ಧಾನೇವ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ತೀಣೀತಿ ಸುದ್ಧಿಕಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ಲದ್ಧಾನೇವ। ನಿಸ್ಸಯೇ ಸತ್ತಾತಿ ಹೇತುಯಾ ಲದ್ಧಾನೇವ। ವಿಪಾಕೇ ಏಕನ್ತಿ ಸುದ್ಧಿಕವಿಪಾಕೇ ಲದ್ಧಮೇವ। ಇನ್ದ್ರಿಯಮಗ್ಗೇಸು ಚತ್ತಾರೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನೇವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ತೀಣೀತಿ ಸುದ್ಧಿಕಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಲದ್ಧಾನೇವ। ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲಾದಿಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ರೂಪಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಅತ್ಥಿಅವಿಗತೇಸು ಸತ್ತಾತಿ ಹೇತುಯಾ ಲದ್ಧಾನೇವ।
೪೪೧-೪೪೩. ಏವಂ ಯೇಹಿ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾದೀಹಿ ಏಕಾದಸಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಯೋಜನಂ ಲಭತಿ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ದುಮೂಲಕನಯೇ ಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಿಮೂಲಕಾದೀಸು ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಠಪೇನ್ತೋ ಹೇತುಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತನ್ತಿ ಸತ್ತಾತಿಆದಿಮಾಹ। ಪೋತ್ಥಕೇಸು ಪನ ನಿಸ್ಸಉಪನಿಸ್ಸಅಧಿಪಾತಿ ಏವಂ ಪರಿಹೀನಕ್ಖರಾನಿ ಪಚ್ಚಯನಾಮಾನಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ಸಞ್ಞಾಕರಣಮತ್ತವಸೇನ ಲಿಖಿತಂ। ತಸ್ಮಾ ತಾದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ಪರಿಪುಣ್ಣಾ ಪಾಳಿ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಯಂ ಪನಿದಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಠಪಿತಂ, ತೇನ ಇದಂ ದೀಪೇತಿ – ಅಯಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಅತ್ತನೋ ವಿಭಙ್ಗೇ ಲದ್ಧಾನಿ ಸತ್ತೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಭತಿ। ಸಚೇ ಪನೇತ್ಥ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ಲದ್ಧಾನಿ ತೀಣಿ ಲಭತಿ। ಸಚೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ತಾನೇವ ತೀಣಿ ಲಭತಿ। ಸಚೇ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ಹೇತುವಿಪ್ಪಯುತ್ತದುಕೇ ಲದ್ಧಾನಿ ತೀಣಿ ಲಭತಿ। ಸಚೇ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ಸಬ್ಬೇಹಿ ವಿಪಾಕಸಭಾಗೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನೇ ಏವಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಲಭತಿ। ಸಚೇ ಪನೇತ್ಥ ಇನ್ದ್ರಿಯಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಪವಿಸನ್ತಿ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ದುಮೂಲಕೇ ಲದ್ಧಾನಿ ಚತ್ತಾರಿಯೇವ ಲಭತಿ। ಸಚೇ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ಹೇತಾಧಿಪತಿದುಕೇ ದಸ್ಸಿತೇಸು ಚತೂಸು ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ‘‘ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ ದ್ವೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ದ್ವೇ ಲಭತಿ। ಸಚೇಪಿ ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ತಾನೇವ ದ್ವೇ ಲಭತಿ। ಸಚೇ ಪನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ಇತರಾನಿ ದ್ವೇ ಲಭತಿ। ಸಚೇ ಪನ ತೇಸು ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೋ ಪವಿಸತಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕಮೇವ ಲಭತಿ। ಅಧಿಪತಿನಾ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಹೇತಾಧಿಪತಿದುಕತೋ ಊನತರಗಣನೇಸು ಅಪ್ಪವಿಸನ್ತೇಸು ಚತ್ತಾರಿಯೇವ ಲಭತಿ। ಊನತರಗಣನೇಸು ಪವಿಸನ್ತೇಸು ತೇಸಂ ವಸೇನ ದ್ವೇ ಏಕನ್ತಿ ಲಭತಿ। ಏವಂ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮಾಯೋಗೇ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಗಣನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಿಮೂಲಕಾದೀಸು ಗಣನಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾತಿ।
ಏತೇಸು
ತತೋ
ತತೋ ಪರಾನಿ ಪಞ್ಚದಸ ಘಟನಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಮಗ್ಗಯುತ್ತಾನಿ ಅಮೋಹಹೇತುವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತತ್ಥ ಪಠಮಾನಿ ನವ ನಿರಾಧಿಪತೀನಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ಛ ಸಾಧಿಪತೀನಿ। ನಿರಾಧಿಪತಿಕೇಸುಪಿ ಪಠಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅಮೋಹವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ವಿಪಾಕಾಮೋಹವಸೇನ। ತತ್ಥ ನಿರಾಧಿಪತಿಕೇಸು ಪಠಮೇ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಹೇತಾಧಿಪತಿದುಕೇ ದಸ್ಸಿತಾನೇವ। ದುತಿಯೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ಪರಿಹಾಯತಿ। ತತಿಯೇ ವತ್ಥುರೂಪಂ ಪರಿಹಾಯತಿ। ಚತುತ್ಥೇ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನಾನನ್ತಿ ರೂಪಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ತತೋ ಪರಾನಿ ವಿಪಾಕಯುತ್ತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನೇವ। ಸಾಧಿಪತಿಕೇಸು ಪಠಮಾನಿ ತೀಣಿ ಘಟನಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕಹೇತುವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತೇಸು ಪಠಮೇ ಚತ್ತಾರಿ ವುತ್ತನಯಾನೇವ। ದುತಿಯೇ ರೂಪಂ ಪರಿಹಾಯತಿ, ತತಿಯೇ ಅರೂಪಂ ಪರಿಹಾಯತಿ। ತತೋ ಪರಾನಿ ತೀಣಿ ವಿಪಾಕಹೇತುವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತೇಸು ಪಠಮೇ ರೂಪಾರೂಪಂ ಲಬ್ಭತಿ, ದುತಿಯೇ ಅರೂಪಮೇವ, ತತಿಯೇ ರೂಪಮೇವ। ಏವಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮಾಯೋಗೇ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಗಣನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಿಮೂಲಕಾದೀಸು ಗಣನಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾತಿ।
ಹೇತುಮೂಲಕಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ।
೪೪೪. ಆರಮ್ಮಣಮೂಲಕೇಪಿ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ಸತ್ತ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಸಭಾಗಾ, ಸೇಸಾ ಸೋಳಸ ವಿಸಭಾಗಾತಿ ತೇ ಅಯೋಜೇತ್ವಾ ಸತ್ತೇವ ಯೋಜಿತಾ। ತೇಸು ಅಧಿಪತಿಯಾ ಸತ್ತಾತಿ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ತೀಣಿ, ಅಕುಸಲಮೂಲಂ ಏಕಂ, ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನಿ ತೀಣೀತಿ ಸತ್ತ। ನಿಸ್ಸಯೇ ತೀಣೀತಿ ವತ್ಥುವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನೇವ। ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸತ್ತ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಿ ಏವ। ಪುರೇಜಾತೇ ತೀಣೀತಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನಿ। ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ತೀಣೀತಿ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತೇಸು ತೀಣೀತಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣವಸೇನ। ಯಥಾ ಪನ ಹೇತುಮೂಲಕೇ ಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಘಟನಾನಿ ಠಪಿತಾನಿ, ತಥಾ ಆರಮ್ಮಣಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ।
೪೪೫. ತತ್ಥ ಸತ್ತಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿದುಕೇ ಲದ್ಧವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನೇವ। ದುತಿಯಂ ನಿರಾಧಿಪತಿಕಂ। ತತ್ಥ ತೀಣೀತಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ವಾ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನಿ। ತತಿಯಂ ನಿಸ್ಸಯೇನ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತೀಣೀತಿ ವತ್ಥುವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನಿ। ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಾನಿ ಸಾಧಿಪತಿಕಾನಿ। ತೇಸು ಚತುತ್ಥೇ ಏಕನ್ತಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ವಾ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಂ ಅಕುಸಲಂ। ಪಞ್ಚಮೇ ಏಕನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಯತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಕಂ ಅಕುಸಲಂ। ಏವಮಿಧಾಪಿ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ತಿಕಾದೀಸು ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಅಧಿಪತಿಮೂಲಕಾದೀಸು। ಆರಮ್ಮಣಇನ್ದ್ರಿಯವಿಪಾಕವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರಯೋಜನಂ ಪನ ಅವತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಯುತ್ತಕಮೇವ ವದಾಮಾತಿ।
೪೪೬. ಅಧಿಪತಿಮೂಲಕೇ ಸಹಜಾತೇ ಸತ್ತಾತಿ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿವಸೇನ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ತೀಣಿ, ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ತೀಣಿ, ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಂ ಏಕಂ। ಸಹಜಾತೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ, ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿನಾ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹಜಾತಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ತೀಣೀತಿ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿವಸೇನೇವ। ನಿಸ್ಸಯೇ ಅಟ್ಠಾತಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ತೀಣಿ, ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ ತೀಣಿ, ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನಿ ದ್ವೇ। ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಹಿ ಅಧಿಪತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಹಜಾತತೋ ಚೇವ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ, ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣತೋವ। ಕುಸಲಸ್ಸ ಪನ ಉಭಯಥಾಪಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಮೂಲಾನಿ ದ್ವೇಯೇವಾತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠ। ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸತ್ತ ಆರಮ್ಮಣಸದಿಸಾನೇವ। ಪುರೇಜಾತೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತಾಧಿಪತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅಕುಸಲಸ್ಸ। ವಿಪಾಕೇ ಏಕಂ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ। ಆಹಾರಾದೀಸು ಸತ್ತ ಹೇಟ್ಠಾ ಏಕಮೂಲಕೇ ಲದ್ಧಾನೇವ। ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಕುಸಲೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ, ತಥಾ ಅಕುಸಲೇನ, ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಞ್ಚ ಕುಸಲಞ್ಚ। ಅತ್ಥಿಅವಿಗತೇಸು ಅಟ್ಠ ನಿಸ್ಸಯಸದಿಸಾನೇವ।
೪೪೭-೪೫೨. ಘಟನಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಅಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತೇಹಿ ಯೋಜಿತಾನಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣಾತಿ? ಉಭಯಾಧಿಪತಿಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇ ಘಟನೇ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿವಸೇನ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಂ ಲಬ್ಭತಿ ಸತ್ತಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನೇವ। ದುತಿಯೇ ಏಕನ್ತಿ ಪುರೇಜಾತಾನಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸ। ತತಿಯೇ ವತ್ಥುಮೇವ
೪೫೩-೪೫೬. ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಮೂಲಕೇಸು ಸತ್ತಾತಿ ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಚ, ತಥಾ ಅಕುಸಲೋ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ತಿಣ್ಣನ್ನಮ್ಪೀತಿ ಏವಂ ಸತ್ತ। ಕಮ್ಮೇ ಏಕನ್ತಿ ಕುಸಲಾ ಮಗ್ಗಚೇತನಾ ಅತ್ತನೋ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ। ಘಟನಾನಿ ಪನೇತೇಸು ತೀಣಿ ತೀಣಿಯೇವ। ತಾನಿ ಬಹುತರಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವುತ್ತಾನಿ।
೪೫೭-೪೬೦. ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಮೂಲಕೇಸು ಯೇ ಯೇ ದುಕಮೂಲಕೇ ಪಚ್ಚಯಾ ವುತ್ತಾ ತೇ ತೇಯೇವ ಆದಿತೋ ಠಿತೇನ ಸಭಾಗಾ। ತಸ್ಮಾ ದುಕಮೂಲಕೇ ಗಣನಂ ಞತ್ವಾ ಯೇ ಉಪರಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಘಟಿತಾ, ತೇಸು ಊನತರಗಣನಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಘಟನೇಸು ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಸಹಜಾತಮೂಲಕೇ ದಸ ಘಟನಾನಿ। ತೇಸು ಪಞ್ಚ ಅವಿಪಾಕಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಸವಿಪಾಕಾನಿ। ತತ್ಥ ಅವಿಪಾಕೇಸು ತಾವ ಪಠಮೇ ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ
ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಕೇ
೪೬೧. ನಿಸ್ಸಯಮೂಲಕೇ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ತೀಣೀತಿ ವತ್ಥುಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಏಕನ್ತಿ ವತ್ಥುಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾಕುಸಲಂ। ಸೇಸಂ ದುಮೂಲಕೇ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೪೬೨-೪೬೪. ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇ ವೀಸತಿ ಘಟನಾನಿ। ತೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ಛ ಘಟನಾನಿ ಪುರೇಜಾತಸಹಜಾತವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಪುರೇಜಾತವಸೇನೇವ, ತತೋ ದಸ ಸಹಜಾತವಸೇನೇವ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇ ಘಟನೇ ತೇರಸಾತಿ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯವಿಭಙ್ಗೇ ವುತ್ತಾನೇವ। ದುತಿಯೇ ಅಟ್ಠಾತಿ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿವಸೇನ ಸತ್ತ, ವತ್ಥುಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಅಕುಸಲಞ್ಚಾತಿ ಅಟ್ಠ। ತತಿಯೇ ಸತ್ತ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇ ಲದ್ಧಾನೇವ। ಚತುತ್ಥೇ ಪಞ್ಚ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಲದ್ಧಾನಿ। ಪಞ್ಚಮೇ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಕುಸಲಾದೀನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ, ವತ್ಥು ಚ ಅಕುಸಲಸ್ಸ। ಛಟ್ಠೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲಾದೀನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ। ಪುರೇಜಾತವಸೇನ ಚತೂಸು ಪಠಮೇ ತೀಣೀತಿ ವತ್ಥು ಕುಸಲಾದೀನಂ, ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ। ದುತಿಯೇ ವತ್ಥುಮೇವ ಕುಸಲಾದೀನಂ। ತತಿಯೇ ಏಕನ್ತಿ ವತ್ಥು ಅಕುಸಲಸ್ಸ। ಚತುತ್ಥೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ವಿಞ್ಞಾಣಪಞ್ಚಕಸ್ಸ। ಸಹಜಾತವಸೇನ ದಸ ಸವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಹಜಾತಮೂಲಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
೪೬೫. ಉಪನಿಸ್ಸಯಮೂಲಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸತ್ತಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೇ ಲದ್ಧಾನೇವ। ಅಧಿಪತಿಯಾ ಸತ್ತಾತಿ ತಾನೇವ। ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರೇಸು ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೇ ಲದ್ಧಾನೇವ। ನಿಸ್ಸಯೇ ಏಕನ್ತಿ ವತ್ಥು ಅಕುಸಲಸ್ಸ। ಪುರೇಜಾತೇ ಏಕನ್ತಿ ಆಸೇವನೇ ತೀಣಿ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ। ಕಮ್ಮೇ ದ್ವೇ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ। ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಚೇತನಾ ಪನ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯೋಪಿ ಹೋತಿ। ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಏಕಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ, ತಥಾ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತೇಸು। ನತ್ಥಿವಿಗತೇಸು ಸತ್ತ ಅನನ್ತರಸಮಾನೇವ।
೪೬೬. ಉಪನಿಸ್ಸಯಮೂಲಕಾನಿ ಪನ ಸತ್ತ ಘಟನಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇ ಸತ್ತಾತಿ ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಾದೀನಂ, ತಥಾ ಅಬ್ಯಾಕತೋ, ಅಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸೇವಾತಿ ಏವಂ ಸತ್ತ। ದುತಿಯೇ ಏಕನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಅಬ್ಯಾಕತಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ। ತತಿಯೇ
೪೬೭-೪೬೮. ಪುರೇಜಾತಮೂಲಕೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ತೀಣೀತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಕುಸಲಾದೀನಂ। ಅಧಿಪತಿಯಾ ಏಕನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಪನ ಸತ್ತ ಘಟನಾನಿ। ತೇಸು ಪಠಮಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ದುತಿಯಂ ವತ್ಥುವಸೇನೇವ, ತತಿಯಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ, ಚತುತ್ಥಂ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಕಾಲವಸೇನ, ಪಞ್ಚಮಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿವಸೇನ, ಛಟ್ಠಂ ವತ್ಥುನೋ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಕಾಲವಸೇನ, ಸತ್ತಮಂ ಚಕ್ಖಾದಿವಸೇನ।
೪೬೯-೪೭೨. ಪಚ್ಛಾಜಾತಮೂಲಕೇ ವೀಸತಿ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ತಯೋವ ಯೋಜನಂ ಲಭನ್ತಿ। ಏಕಮೇವೇತ್ಥ ಘಟನಂ, ತಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಕುಸಲಾದೀನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಆಸೇವನಮೂಲಕೇಪಿ ಏಕಮೇವ ಘಟನಂ।
೪೭೩-೪೭೭. ಕಮ್ಮಮೂಲಕೇ ಅನನ್ತರೇ ಏಕನ್ತಿ ಮಗ್ಗಚೇತನಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ತೀಣೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ವತ್ಥುಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ದ್ವೇತಿ ಅನನ್ತರಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನೇವ। ಏವಂ ಸೇಸಾನಿಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಏಕಾದಸ ಘಟನಾನಿ। ತತ್ಥ ಪಠಮಾನಿ ದ್ವೇ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಾನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯವಿಭಾಗತೋ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತತೋ ಪರಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕತೋ ಏಕಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇ ಅರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ಲಬ್ಭತಿ, ದುತಿಯೇ
೪೭೮-೪೮೩. ಆಹಾರಮೂಲಕೇ ಸತ್ತಾತಿಆದೀನಿ ವುತ್ತನಯಾನೇವ। ಘಟನಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಚತುತ್ತಿಂಸ। ತೇಸು ಪಠಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಾನಿ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಆಹಾರಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ; ದುತಿಯೇ ತಯೋ ಅರೂಪಾಹಾರಾವ। ತತಿಯೇ ವತ್ಥುಪಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ, ಚತುತ್ಥೇ ತಂ ಪರಿಹಾಯತಿ। ಪಞ್ಚಮೇ ರೂಪಮೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ। ತತೋ ಪರಾನಿ ಪಞ್ಚ ಸವಿಪಾಕಘಟನಾನಿ, ತಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನೇವ। ತತೋ ಪರಾನಿ ನವ ಘಟನಾನಿ ಚೇತನಾಹಾರವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ತತೋ ಪರಾನಿ ನವ ನಿರಾಧಿಪತಿವಿಞ್ಞಾಣಾಹಾರವಸೇನ
೪೮೪-೪೯೫. ಇನ್ದ್ರಿಯಮೂಲಕೇ ಪುರೇಜಾತೇ ಏಕನ್ತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಂ ವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ। ಸೇಸಂ ದುಮೂಲಕಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಘಟನಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಛ ಸತ್ತತಿ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ದುತಿಯೇ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಹಾಯತಿ। ನ ಹಿ ತಂ ನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ತತಿಯೇ ಅರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ರೂಪಾನಂ। ಚತುತ್ಥೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ। ತತೋ ಪರಾನಿ ನವ ಘಟನಾನಿ ಸಹಜಾತಅರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತತೋ ನವ ಮಗ್ಗಭೂತಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಸೇನ, ತತೋ ನವ ಝಾನಙ್ಗಭೂತಾನಂ, ತತೋ ನವ ಝಾನಮಗ್ಗಭೂತಾನಂ, ತತೋ ನವ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನೇವ, ತತೋ ಸಾಧಿಪತೀನಿ ಛ, ತತೋ ವೀರಿಯವಸೇನ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ ಛ, ತತೋ ಅಮೋಹಹೇತುವಸೇನ ನಿರಾಧಿಪತೀನಿ ನವ, ಸಾಧಿಪತೀನಿ ಛ। ತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೇನ ಅಯುತ್ತಾನಿ ಚ ಯುತ್ತಾನಿ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
೪೯೬-೫೦೦. ಝಾನಮೂಲಕೇಪಿ ದುಮೂಲಕಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಘಟನಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಛತ್ತಿಂಸ। ತೇಸು ಪಠಮಾನಿ ನವ ಇನ್ದ್ರಿಯಮಗ್ಗಭಾವಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಸಾಧಾರಣಝಾನಙ್ಗವಸೇನೇವ
೫೦೧-೫೦೮. ಮಗ್ಗಮೂಲಕೇಪಿ ದುಮೂಲಕಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಘಟನಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸ। ತೇಸು ಪಠಮಾನಿ ನವ ಇನ್ದ್ರಿಯಝಾನಭಾವಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಸುದ್ಧಿಕಮಗ್ಗವಸೇನೇವ ವುತ್ತಾನಿ। ತತೋ ನವ ಇನ್ದ್ರಿಯಭೂತಮಗ್ಗವಸೇನ, ತತೋ ನವ ಝಾನಭೂತಮಗ್ಗವಸೇನ, ತತೋ ನವ ಇನ್ದ್ರಿಯಝಾನಭೂತಮಗ್ಗವಸೇನ, ತತೋ ಛ ಅಧಿಪತಿಭೂತಮಗ್ಗವಸೇನ, ತತೋ ನವ ನಿರಾಧಿಪತಿಮಗ್ಗಹೇತುವಸೇನ, ತತೋ ಛ ಸಾಧಿಪತಿಮಗ್ಗಹೇತುವಸೇನ, ತತ್ಥ ನವಕೇಸು ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಛಕ್ಕೇಸು ತೀಣಿ ತೀಣಿ ವಿಪಾಕಾನಿ। ಸೇಸಾನಿ ಸಾಧಾರಣಾನಿ, ತಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನೇವ।
೫೦೯-೫೧೦. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೂಲಕೇ
೫೧೧-೫೧೪. ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮೂಲಕೇಪಿ ದುಮೂಲಕಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ। ಘಟನಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ತೇರಸ। ತತ್ಥ ಪಠಮೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ತಥಾ ಅಕುಸಲೋ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ತಿಣ್ಣನ್ನಮ್ಪಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಇಮೇ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾದಯೋ ಸಹಜಾತಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪುರೇಜಾತಾಪಿ। ದುತಿಯೇ ಪುರೇಜಾತಸಹಜಾತಾವ ತತಿಯೇ ತೇಯೇವ ಅಧಿಪತಿವಸೇನ। ತತ್ಥ ಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ತಥಾ ಅಕುಸಲೋ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಪನ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿವಸೇನ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚಾತಿ ಏವಂ ಚತ್ತಾರಿ। ಚತುತ್ಥೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲಾದೀನಿ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ರೂಪಾನಿಪಿ ಅರೂಪಾನಿಪಿ। ಪಞ್ಚಮೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಅರೂಪಾವ ಛಟ್ಠೇ ವತ್ಥುವಸೇನ ರೂಪಾವ ಸತ್ತಮೇ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ, ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದನವಸೇನ ವತ್ಥುಮೇವ। ಅಟ್ಠಮೇ ತದೇವಾಕುಸಲಸ್ಸ, ನವಮೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ದಸಮೇ ಕುಸಲಾದಯೋ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ, ಏಕಾದಸಮೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ವತ್ಥು ಖನ್ಧಾನಂ, ದ್ವಾದಸಮೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಖನ್ಧಾ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ, ತೇರಸಮೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಖನ್ಧಾ ವತ್ಥುಸ್ಸ।
೫೧೫-೫೧೮. ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಮೂಲಕೇ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಏಕನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ। ಸೇಸಂ ದುಮೂಲಕೇ ಉತ್ತಾನಮೇವ। ಘಟನಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಏಕೂನತಿಂಸ। ತೇಸು ಪಠಮೇ ಅರೂಪವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಮಹಾಭೂತಇನ್ದ್ರಿಯಾಹಾರಾನಂ ವಸೇನ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ದುತಿಯೇ ಪಚ್ಛಾಜಾತಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಪಠಮದುತಿಯಘಟನಾನೇವ ಅಧಿಪತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪರಿ ತತಿಯಚತುತ್ಥಾನಿ ಕತಾನಿ। ಪುನ ಪಠಮಮೇವ ಚತೂಹಿ ಆಹಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಮಂ, ರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಛಟ್ಠಂ, ರೂಪಾರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಮಂ ಕತಂ। ದುತಿಯಮೇವ ವಾ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸತ್ತಮಂ ಕತಂ। ಪಠಮದುತಿಯಾನೇವ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಮನವಮಾನಿ। ತೇಸು ನವಮಂ ಅಧಿಪತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ದಸಮಂ ಕತಂ। ತತೋ ಏಕಾದಸಮೇ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವತ್ಥು ಹಾಯತಿ। ದ್ವಾದಸಮೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾಯೇವ ಪಚ್ಚಯಾ, ತೇರಸಮೇ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾ, ಚುದ್ದಸಮೇ ವತ್ಥುಮೇವ, ಪನ್ನರಸಮೇ ಆರಮ್ಮಣಮೇವ, ಸೋಳಸಮೇ ವತ್ಥುಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಸತ್ತರಸಮೇ ಪನ ತದೇವ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಭಾವೇನ, ಅಟ್ಠಾರಸಮೇಪಿ ತದೇವ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ, ಏಕೂನವೀಸತಿಮೇ ಚಕ್ಖಾದಯೋವ ಪಚ್ಚಯಾ। ಇಮಾನಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪಕಿಣ್ಣಕಘಟನಾನಿ ನಾಮ ಸಹಜಾತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ। ತತೋ ಪರಾನಿ ದಸ ಸಹಜಾತವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ।
೫೧೯. ನತ್ಥಿವಿಗತಮೂಲಕೇಸು
ಯಾನಿ ಪನೇತಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಘಟನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ದುವಿಧಾನಿಯೇವ – ಪಕಿಣ್ಣಕತೋ ಸಹಜಾತತೋ ಚ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಮೂಲಕಾದೀನಂ ಆದಿತೋ ಸಹಜಾತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ ಪಕಿಣ್ಣಕಾನಿ ನಾಮ। ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಮೂಲಕೇ ಪಞ್ಚಪಿ, ಅಧಿಪತಿಮೂಲಕೇ ಛ, ಅನನ್ತರಮೂಲಕೇ ತೀಣಿಪಿ, ತಥಾ ಸಮನನ್ತರಮೂಲಕೇ, ನಿಸ್ಸಯಮೂಲಕೇ ದಸ, ಉಪನಿಸ್ಸಯಮೂಲಕೇ ಸತ್ತ, ಪುರೇಜಾತಮೂಲಕೇ ಸತ್ತ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಮೂಲಕೇ ಏಕಮೇವ, ತಥಾ ಆಸೇವನಮೂಲಕೇ, ಕಮ್ಮಮೂಲಕೇ ದ್ವೇ, ಆಹಾರಮೂಲಕೇ ಏಕಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಮೂಲಕೇ ಚತ್ತಾರಿ, ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮೂಲಕೇ ನವ, ಅತ್ಥಿಮೂಲಕೇ ಏಕೂನವೀಸತಿ, ನತ್ಥಿಮೂಲಕೇ ತೀಣಿಪಿ, ತಥಾವಿಗತಮೂಲಕೇ। ಅವಿಗತಮೂಲಕೇ ಏಕೂನವೀಸತೀತಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಸತಞ್ಚೇವ ತೀಣಿ ಚ ಹೋನ್ತಿ। ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಪನೇತಾನಿ ಪಕಿಣ್ಣಕಾನೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ।
ಯಾನಿ ಸಹಜಾತಘಟನಾನಿ ನಾಮಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಮೂಲಕೇ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಆಸೇವನನತ್ಥಿವಿಗತಮೂಲಕೇಸು ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ನ ಹಿ ತೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಹಜಾತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾ ಚ ಸಹಜಾತಾನಂ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಹೇತುಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಪಾಕಝಾನಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ। ಅಸಹಜಾತಾನನ್ತಿ ಹೇತುಮೂಲಕೇ ಸಬ್ಬಾನಿ ಚತುವೀಸತಿಪಿ ಘಟನಾನಿ ಸಹಜಾತಘಟನಾನೇವ। ತಥಾ ಅಧಿಪತಿಮೂಲಕೇ ಚತುವೀಸತಿ, ಸಹಜಾತಮೂಲಕೇ ದಸಪಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಕೇ ಛಪಿ, ನಿಸ್ಸಯಮೂಲಕೇ ದಸ, ಕಮ್ಮಮೂಲಕೇ ನವ, ವಿಪಾಕಮೂಲಕೇ ಪಞ್ಚಪಿ, ಆಹಾರಮೂಲಕೇ ತೇತ್ತಿಂಸ, ಇನ್ದ್ರಿಯಮೂಲಕೇ ದ್ವಾಸತ್ತತಿ ಝಾನಮೂಲಕೇ ಛತ್ತಿಂಸಾಪಿ, ಮಗ್ಗಮೂಲಕೇ ಸತ್ತಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೂಲಕೇ ದ್ವೇಪಿ, ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮೂಲಕೇ ಚತ್ತಾರಿ, ಅತ್ಥಿಮೂಲಕೇ ದಸ, ಅವಿಗತಮೂಲಕೇ ದಸಾತಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ತೀಣಿ ಸತಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಚ ಹೋನ್ತಿ। ಇತಿ ಪುರಿಮಾನಿ ಸತಂ ತೀಣಿ ಚ ಇಮಾನಿ ಚ ದ್ವಾದಸುತ್ತರಾನಿ ತೀಣಿ ಸತಾನೀತಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಪಞ್ಚದಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಘಟನಸತಾನಿ ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಆಗತಾನಿ। ತೇಸು ಯೇ ಯೇ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ನಾಮವಸೇನ ನ ಪಾಕಟಾ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಹೇತುಮೂಲಕಾದೀನಂ ನಯಾನಂ ಆದಿತೋ ವಿಪಾಕಾವಿಪಾಕಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತೇಸು ಘಟನೇಸು ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ। ದ್ವಾದಸೇವ ಹಿ ಹೇತೂ ಛ ಆರಮ್ಮಣಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅಧಿಪತಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ವೀಸತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸತ್ತ ಝಾನಙ್ಗಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನೀತಿ ಏತೇ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ನಾಮ। ತೇಸು ಯೇ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಏಕನ್ತೇನ ಕುಸಲಾ, ಏಕನ್ತೇನೇವ ಅಕುಸಲಾ, ಏಕನ್ತೇನ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾ, ಏಕನ್ತೇನೇವಾಕುಸಲವಿಪಾಕಾ, ಏಕನ್ತೇನೇವ
ಪಞ್ಹಾವಾರಸ್ಸ ಘಟನೇ ಅನುಲೋಮಗಣನಾ।
ಪಚ್ಚನೀಯುದ್ಧಾರವಣ್ಣನಾ
೫೨೭. ಇದಾನಿ ಪಚ್ಚನೀಯಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಪಟಿಚ್ಚ ವಾರಾದೀಸು ‘‘ಅಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅನುಲೋಮತೋ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಉದ್ಧಟಾ। ತೇ ಚ ಖೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಮೂಹವಸೇನ, ನೋ ಏಕೇಕಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ; ತಸ್ಮಾ ಯೇ ಯತ್ಥ ಸಮೂಹತೋ ದಸ್ಸಿತಾ, ತೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ಇಮೇ ಚತುವೀಸತಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಅಟ್ಠಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಕತರೇಸು ಅಟ್ಠಸು? ಆರಮ್ಮಣೇ, ಸಹಜಾತೇ, ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ, ಪುರೇಜಾತೇ, ಪಚ್ಛಾಜಾತೇ, ಕಮ್ಮೇ, ಆಹಾರೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯೇತಿ। ಕಥಂ? ಠಪೇತ್ವಾ ಹಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಪಚ್ಚಯೇ ಸೇಸೇಸು ಸೋಳಸಸು ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಪಾಕಝಾನಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇಮೇ ಛ ಪಚ್ಚಯಾ ಏಕನ್ತೇನ ಸಹಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಸಹಜಾತಾನಞ್ಞೇವ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ಸಮನನ್ತರಆಸೇವನನತ್ಥಿವಿಗತಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಾ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಞ್ಞೇವ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಲಕ್ಖಣೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಭೇದತೋ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯೋ ಸಹಜಾತಾನಞ್ಞೇವ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಪುರೇಜಾತನಿಸ್ಸಯೋ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ।
ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋಪಿ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿ ಸಹಜಾತಾನಂಯೇವ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋ
ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ಪನ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಅತ್ಥಿಯೇವ। ಆದಿತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪತಿಅನಧಿಪತಿಭೇದೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಅಧಿಪತಿಭೂತೋ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಲಕ್ಖಣೇನ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಅನಧಿಪತಿಭೂತೋ ಸುದ್ಧೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋವ। ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋಪಿ ಸಹಜಾತನಾನಾಕ್ಖಣಿಕವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಸಹಜಾತಕಮ್ಮಂ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತಾನಞ್ಞೇವ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಸಹಜಾತೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ। ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಂ ಬಲವದುಬ್ಬಲವಸೇನ ದುವಿಧಂ। ತತ್ಥ ಬಲವಕಮ್ಮಂ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋವ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಬಲವಮ್ಪಿ ಪನ ರೂಪಾನಂ ದುಬ್ಬಲಞ್ಚ ಅರೂಪಾನಂ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೇನೇವ ಪಚ್ಚಯೋ। ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೋಪಿ ರೂಪಾರೂಪತೋ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಅರೂಪಾಹಾರೋ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತಾನಞ್ಞೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ। ರೂಪಾಹಾರೋ ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ। ಅತ್ತನೋ ಪನ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತಿಪ್ಪತ್ತೋ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೋವ ಹೋತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೋಪಿ ರೂಪಾರೂಪತೋ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಅರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೋ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತಾನಞ್ಞೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯತಂ ಸಾಧೇತೀತಿ ಸಹಜಾತೇಯೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತಿ। ರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೋ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಭೇದತೋ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೋ ಪುರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ
ಇದಾನಿ
ಏವಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚಯಸಙ್ಗಾಹಕಾನಂ ಇಮೇಸಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಪಞ್ಹೇಸು ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ‘‘ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದಯೋ ಇಮೇ
ಸಮಾಸತೋ ಪನೇತ್ಥ ಏಕೋ ದ್ವೇ ತಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಸತ್ತಾತಿ ಛಳೇವ ಪಚ್ಚಯಪರಿಚ್ಛೇದಾ ಹೋನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪಞ್ಹಾವಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಉಕ್ಕಟ್ಠವಸೇನ ಪಞ್ಹಾಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಚೇವ ತೇ ತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಪಚ್ಚಯಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಚ। ‘‘ನ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿಆದೀಸು ಹಿ ಚತುವೀಸತಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚನೀಯೇಸು ಏಕಪಚ್ಚನೀಯೇಪಿ ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ಪಞ್ಹಾ ವಾ ಪಚ್ಚಯಾ ವಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯೇಸು ಪಞ್ಹೇಸು ‘‘ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಚ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಏಕೋವ ಪಚ್ಚಯೋ ಆಗತೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ತೇ ಪಞ್ಹಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಞ್ಹೇ ‘‘ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ದ್ವೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಆಗತಾ। ತತ್ಥ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏವಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇಪಿ ಇತರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಸೋ ಪಞ್ಹೋ ಲಬ್ಭತೇವ। ತೇಸು ಪನ ದ್ವೀಸುಪಿ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇಸು ಸೋ ವಾರೋ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ। ಏವಮೇವ ಯೇಸು ಪಞ್ಹೇಸು ತಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಪಞ್ಚ ಸತ್ತ ವಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಅವಸೇಸಾನಂ ವಸೇನ ತೇ ಪಞ್ಹಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವ। ಸಬ್ಬೇಸು ಪನ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇಸು ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ವಾರಾ ಪಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಇದಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಲಕ್ಖಣಂ। ಇಮಿನಾ ಲಕ್ಖಣೇನ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತೇಸು ತೇಸು ಪಞ್ಹೇಸು ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವುತ್ತಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪಭೇದೋ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪರಿಹಾನಿ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ತತ್ರಾಯಂ
ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯವಿತ್ಥಾರಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಾಯೇವ ಪಾಳಿ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಾ, ಸೇಸಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಯೇ ವಾರಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ತೇ ಪರತೋ ವಕ್ಖಾಮ।
ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ಪನ ದ್ವೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ತಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಕಥಂ? ಕುಸಲೋ ಹಿ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಞ್ಚೇವ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಸುದ್ಧೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿವಸೇನ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ದ್ವೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ತತಿಯಪಞ್ಹೇ
ಚತುತ್ಥಪಞ್ಹೇ ಪನ ಏಕೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ದಸ। ಕಥಂ? ಕುಸಲೋ ಹಿ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಹಜಾತೇ ವುತ್ತೇಸು ಪನ್ನರಸಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಪಾಕಸಮ್ಪಯುತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ। ಇತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸೇಸಾ ದಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಏತ್ಥ ಏಕೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೫೨೮. ಯಥಾ ಚ ಇಮೇಸು ಕುಸಲಾದಿಕೇಸು ಚತೂಸು, ತಥಾ ಅಕುಸಲಾದಿಕೇಸುಪಿ ಚತೂಸು ಪಞ್ಹೇಸು ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ತೇ ತೇಯೇವ ಪಚ್ಚಯಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
೫೨೯. ತತೋ ಪರಾನಂ ಅಬ್ಯಾಕತಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪಠಮಪಞ್ಹೇ ಸತ್ತಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ತೇವೀಸತಿ ಪಚ್ಚಯಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಕಥಂ? ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಹಿ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಚತುವೀಸತಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ತೇವೀಸತಿ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸು ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಏಕೋವ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಸಹಜಾತಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಾ। ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ತಯೋ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸಹಜಾತೇನ ದ್ವಾದಸ ಪಚ್ಚಯಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾ ಛ, ಪುರೇಜಾತೋ ಏಕೋವ ತಥಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಸತ್ತಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಇಮೇ ತೇವೀಸತಿ ಪಚ್ಚಯಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ದುತಿಯೇ ತೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ದ್ವಾದಸ ದಸ್ಸಿತಾ। ಕಥಂ? ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಏಕೋ, ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಪನ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರನತ್ಥಿವಿಗತಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ಛ
೫೩೦. ತತೋ ಪರಾನಂ ದುಕಮೂಲಕಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪಠಮಪಞ್ಹೇ ‘‘ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸಹಜಾತಂ ಪುರೇಜಾತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ತಯೋ ಪಚ್ಚಯಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಕುಸಲಾ ಹಿ ಖನ್ಧಾ ವತ್ಥುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕತೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಹಜಾತಾ, ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಪನ ನ ಹೋನ್ತಿ ವತ್ಥುಮಿಸ್ಸಕತ್ತಾ
ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ‘‘ಸಹಜಾತಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಂ ಆಹಾರಂ ಇನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಹಿ ಚತೂಹಿಪಿ ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಾರೇ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಪಚ್ಛಾಜಾತಾನಂ ಪನ ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಸಙ್ಖಾತಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾನಂ ವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಕುಸಲಾ ಹಿ ಖನ್ಧಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಚ ಮಹಾಭೂತಾ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಂ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹೀತಿ ಚತುಧಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಪನ ಕುಸಲಾ ತೇಹಿಯೇವ ಭೂತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತೇಸಞ್ಞೇವ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಂ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋಪಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತೇಹಿ ಕುಸಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪುರೇಜಾತಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನೇವ ಪಚ್ಚಯೋ। ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತೇಹಿ ಕುಸಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇನೇವ ಪಚ್ಚಯೋ। ಇತಿ ಇಮಂ ಚತುಧಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಹಜಾತಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಂ, ಆಹಾರಂ ಇನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಛಾಜಾತಾಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾ ಪನೇತ್ಥ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವ। ಪರತೋ ಅಕುಸಲಮಿಸ್ಸಕಪಞ್ಹಾದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ತೇಸು ತೇಸು ಪಞ್ಹೇಸು ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವುತ್ತಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯೇ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪರಿಹಾನಾಪರಿಹಾನಿಂ ಪರತೋ ಆವಿಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ।
ಪಚ್ಚನೀಯುದ್ಧಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ।
ಪಚ್ಚನೀಯಗಣನವಣ್ಣನಾ
೫೩೨. ಇದಾನಿ ನಹೇತುಯಾ ಪನ್ನರಸಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ।
ತತ್ಥ ನಹೇತುಯಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಯಥಾದಸ್ಸಿತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ಪನ್ನರಸ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ನಾರಮ್ಮಣೇ ಸಹಜಾತೇ ನಸಹಜಾತೇ ಪನ ‘‘ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಚ, ಅಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಚ, ಕುಸಲೋ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ವಾರಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ। ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಚತುನ್ನಂ ಪುರಿಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಸೇನ ಏಕೋವ ಪಚ್ಚಯಸಙ್ಗಹೋ ವುತ್ತೋ। ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ। ಪಚ್ಛಿಮೇಸು ದ್ವೀಸು ನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಹಜಾತಂ ಪುರೇಜಾತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇ ಸಹಜಾತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಅವಸೇಸಾನಂ ಹೇತುಆದೀನಞ್ಚ ಪುರೇಜಾತಾನಞ್ಚೇವ ನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾನಂ ವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ವಾರಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ। ಅವಸೇಸಾನಂ ವಸೇನ ‘‘ಏಕಾದಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯಥಾ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಸೇಸಾನಂ ಅಧಿಪತಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ತೇ ವಾರಾ ಲದ್ಧಾ, ಏವಂ ಸಹಜಾತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಅವಸೇಸಾನಂ ಹೇತುಆದೀನಂ ವಸೇನ ಕಸ್ಮಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ? ನಿಪ್ಪದೇಸತ್ತಾ। ಹೇತುಆದಯೋ ಹಿ ಸಹಜಾತಾನಂ ಏಕದೇಸಮತ್ತತೋ ಸಪ್ಪದೇಸಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸು ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇಸು ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಸೇನ ತೇ ವಾರಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಸಹಜಾತೋ ಪನ ನಿಪ್ಪದೇಸೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹೇತುಆದಯೋ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಅಸಹಜಾತಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ
ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞನನಿಸ್ಸಯನಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಪಿ ತೇಯೇವ ವಾರಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಸಹಜಾತಗತಿಕತ್ತಾ। ಯಥೇವ ಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಭೂತೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ನಿಪ್ಪದೇಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪೀತಿ ಸಹಜಾತಗತಿಕತ್ತಾ ಏತೇಸುಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇಸು ತೇ ವಾರಾ ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ಏಕಾದಸ, ನನಿಸ್ಸಯೇ ಏಕಾದಸ, ನಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಏಕಾದಸಾತಿ।
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇಮೇ ಅವಿಸೇಸೇನ ಕುಸಲಾದಿಭೇದಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಸಹಜಾತಗತಿಕಾ, ಕುಸಲೋ ಪನ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಠಪೇತ್ವಾ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಪಚ್ಚಯೋವ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಸೋ ವಾರೋ ಪರಿಹಾಯತು। ಕುಸಲೋ ಪನ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ನೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಸೋ ವಾರೋ ಕಸ್ಮಾ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ? ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮವಸೇನ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ। ಯಥೇವ ಹಿ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಕುಸಲಸ್ಸ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋವ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಸಹಜಾತಧಮ್ಮವಸೇನ ಪನ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾದೀಹಿ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಸೋ ವಾರೋ ಪರಿಹಾಯತಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮವಸೇನ ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಸೋ ವಾರೋ ಪರಿಹಾಯತಿ। ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಪದಸ್ಸ ಹಿ ಅಯಮತ್ಥೋ – ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಸಙ್ಗಹಂ ಗತಾ, ನ ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ। ಕುಸಲೋ ಚ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೇಹೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಸೋ ವಾರೋ ಪರಿಹಾಯತಿ। ಯಥಾ ಚ ಸೋ ವಾರೋ, ತಥಾ ಸೇಸಾಪಿ ತಯೋತಿ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ತೇ ವಾರಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ।
ನನಿಸ್ಸಯೇ ಏಕಾದಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ವಾರಾನಂ ಏಕೇನ್ತೇನ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾವ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾ, ತಸ್ಮಾ ನಿಸ್ಸಯೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ। ನಪುರೇಜಾತೇ ತೇರಸಾತಿ ಸಹಜಾತಂ ಪುರೇಜಾತನ್ತಿ ವುತ್ತವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ದ್ವಿಮೂಲಕೇ ದ್ವೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ತೇರಸ। ಯಥಾ ಹಿ ತೇ ಸಹಜಾತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಪುರೇಜಾತಾನಞ್ಞೇವ ನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾನಂ ವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತಥಾ ಪುರೇಜಾತೇಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಸಹಜಾತಾನಞ್ಞೇವ ನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾನಂ ವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ತೇರಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ನಪಚ್ಛಾಜಾತೇ ಪನ್ನರಸಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸಹಜಾತಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಂ ಆಹಾರಂ ಇನ್ದ್ರಿಯ’’ನ್ತಿ ವಾ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಂ ಅವಸೇಸವಸೇನಪಿ ತೇ ಪಞ್ಹಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪನ್ನರಸೇವ ವುತ್ತಾ। ನಕಮ್ಮೇತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಾಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಝಾನಮಗ್ಗಾಪಿ ಕುಸಲಾದಿಭೇದಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಏಕದೇಸೋವ ತಸ್ಮಾ ಠಪೇತ್ವಾ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಅವಸೇಸಧಮ್ಮವಸೇನ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಪಞ್ಹಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ನ ಪರಿಹೀನಂ ನಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಏಕಾದಸಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇಸು ಚತೂಸು ವಾರೇಸು ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ತೇಯೇವ ವಾರಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ನವಾತಿ ದುಮೂಲಕಏಕಾವಸಾನಾ ಚತ್ತಾರೋ ಏಕಮೂಲಕದುಕಾವಸಾನಾ ದ್ವೇ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಛ ವಾರಾ ಏಕನ್ತೇನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮೇಹಿ ಯುತ್ತಾ। ತೇಹಿ ಸಹಜಾತಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀತಿ ನವೇವ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ನವಾ’’ತಿ। ನೋಅತ್ಥಿನೋಅವಿಗತೇಸುಪಿ ತೇಯೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಕನ್ತೇನ ಹಿ ತೇ ವಾರಾ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಯುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ತೇಸಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ। ಯೇಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅನನ್ತರಾದಿವಸೇನ ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ। ಸಹಜಾತಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯಭೇದತೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾನಂ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ವಸೇನ ನ ಕಾತಬ್ಬಾನೀತಿ।
೫೩೩. ಏವಂ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಲದ್ಧವಾರೇ ಗಣನತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದುಮೂಲಕಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಗಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಪನ್ನರಸಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ನಹೇತುಮೂಲಕದುಕೇಸು ಅತಿರೇಕಗಣನೋ ಊನತರಗಣನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜಿತೋ ಊನತರಗಣನೋವ ಹೋತಿ।
ತಿಮೂಲಕೇ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ತೇರಸಾತಿ ಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ದ್ವೇ ವಾರಾ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ನಾರಮ್ಮಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಉಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಘಟಿತತ್ತಾ। ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಚ ಇಮೇಸಂ ಪವತ್ತಿ। ತಞ್ಚ ಉಭಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಚ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತೋ ಹೋತಿಯೇವ।
ಛಮೂಲಕೇಪಿ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ತೇರಸಾತಿ ತೇಯೇವ ತೇರಸ। ಸತ್ತಮೂಲಕೇ ಪನ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸತ್ತಾತಿ ನಸಹಜಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಘಟಿತತ್ತಾ ತತ್ಥ ಪರಿಹೀನೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮೇ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಅಟ್ಠ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅವಸೇಸಾನಂ ವಸೇನ ಸತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ। ನಪುರೇಜಾತೇ ಏಕಾದಸಾತಿ ನಸಹಜಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಘಟಿತತ್ತಾ ಏಕಾದಸ। ನಪಚ್ಛಾಜಾತೇ ನವಾತಿ ತೇಸು ಏಕಾದಸಸು ಸಹಜಾತಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಂ ಆಹಾರಂ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಲದ್ಧವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಸು ದುಮೂಲಕೇ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತೇ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಅಪನೇತ್ವಾ। ತೇ ಹಿ ಸಹಜಾತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇಪಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತವಸೇನ ಅಪರಿಹೀನಾ। ಸಹಜಾತೇನ ಪನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀತಿ ಸೇಸಾನಂ ವಸೇನ ನವಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಮೂಲಕೇ ನನಿಸ್ಸಯೇ ಏಕಾದಸಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ। ನವಮೂಲಕೇ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ಕುಸಲಾದಯೋ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಾ ತಯೋ ದುಮೂಲಕಾ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಾ ದ್ವೇ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚ। ತೇಸು ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಛಾಜಾತಧಮ್ಮವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ದಸಮೂಲಕೇ ನಪುರೇಜಾತೇ ಪಞ್ಚಾತಿಆದೀಸುಪಿ ತೇಯೇವ। ನಪಚ್ಛಾಜಾತೇ ತೀಣೀತಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನೇ ದುಮೂಲಕೇ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತೇ ದ್ವೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ। ನವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಪಿ ತೇಯೇವ ತಯೋ। ನೋಅತ್ಥಿಯಾ ದ್ವೇತಿ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮವಸೇನ ಕುಸಲಞ್ಚ ಅಕುಸಲಞ್ಚ ಕಟತ್ತಾರೂಪಸ್ಸ। ವಿಪಾಕಂ ಪನೇತ್ಥ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಘಟಿತತ್ತಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಏಕಾದಸಮೂಲಕೇ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಸದಿಸಾವ ಗಣನಾ। ದ್ವಾದಸಮೂಲಕೇ ನಕಮ್ಮೇ ಏಕನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ। ತತ್ಥ ಚ ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇರಸಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕನ್ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಇದಮೇವ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ನಾಹಾರೇ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನಇನ್ದ್ರಿಯೇ ಆಹಾರವಸೇನ। ಚುದ್ದಸಮೂಲಕಾದೀಸು ನಕಮ್ಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಘಟಿತತ್ತಾ ನೋಅತ್ಥಿನೋಅವಿಗತಾ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ನಾಹಾರಪಚ್ಚಯಾ ನಝಾನಪಚ್ಚಯಾತಿ ನಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ಏಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಾ ನಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾತಿ ನಾಹಾರಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಆಹಾರವಸೇನ ಏಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಮೇಸು ಪನ ದ್ವೀಸು ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಠಿತೇಸು ಗಣನಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕತೋ ನ ದಸ್ಸಿತಾತಿ।
ನಹೇತುಮೂಲಕಂ।
೫೩೪. ನಾರಮ್ಮಣಮೂಲಕಾದೀಸುಪಿ ಪನ್ನರಸತೇರಸಏಕಾದಸನವಾತಿ ಸಬ್ಬದುಕೇಸು ಚತ್ತಾರೋವ ಮೂಲಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದಾ। ತಿಕಾದೀಸು ಪನ ಬಹುಪಚ್ಚಯಸಮಾಯೋಗೇ ಇತರಾನಿಪಿ ಸತ್ತ ಪಞ್ಚ ತೀಣಿ ದ್ವೇ ಏಕನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಗಣನಾನಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವ। ತೇಸು ಯೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮಾಯೋಗೇ ಯಂ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಾಧುಕಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬೇಸು ಚೇತೇಸು ನಾರಮ್ಮಣಮೂಲಕಾದೀಸು ನಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ಪದಾನಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇನ ಹೇತುಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಠಮಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾವ ಚಕ್ಕಾನಿ ಕತಾನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಾನಿ ನಹೇತುಮೂಲಕೇ ವುತ್ತಸದಿಸಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖೇಪಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ನಹೇತುಮೂಲಕೇ ನಾರಮ್ಮಣನಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪನ್ನರಸ ವಾರೇ ಲಭನ್ತಾಪಿ ಸಮಾಯೋಗೇ ತೇರಸ ಲಭಿಂಸು, ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೇರಸೇವ ಲಭನ್ತಿ। ಯಥಾ ಚ ನಾರಮ್ಮಣನಸಹಜಾತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಸತ್ತ ವಾರಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ನಉಪನಿಸ್ಸಯನಾರಮ್ಮಣೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಸಹಜಾತೇಪಿ ಸತ್ತ।
೫೩೮. ನನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ನಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ನಪಚ್ಛಾಜಾತೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲಾದೀನಿ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಾನಿ। ತೇಸು ಕಟತ್ತಾರೂಪಞ್ಚ ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಂ।
೫೪೩-೫೪೪. ನಾಹಾರನಇನ್ದ್ರಿಯಮೂಲಕೇಸು ಚತುಕ್ಕೇಸು ನಕಮ್ಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಘಟಿತತ್ತಾ ನಹೇತುಮೂಲಕೇ ವಿಯ ಏಕೇನ್ತೇನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ನಇನ್ದ್ರಿಯಮೂಲಕೇ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಚ ನಪುರೇಜಾತೇ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ನಾಹಾರೇ ತೀಣೀತಿ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ನಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಪಚ್ಚಯೇ ಘಟೇತ್ವಾ ನಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ನಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ನಾಹಾರೇ ತೀಣೀ। ನಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ನಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ನಾಹಾರೇ ತೀಣೀತಿ ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಾಹಾರಪಚ್ಚಯೇ ಚ ಗಣನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲಾದೀನೇವ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ। ತತ್ಥ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಂ ಪುರೇಜಾತಸ್ಸ ಚ ಕಾಯಸ್ಸ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ, ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಪನ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೇನೇವಾತಿ ಇಮೇಸಂ ವಸೇನ ತೀಣಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಕಾತಬ್ಬಾನಿ। ಪರತೋ ಪನ ನಪಚ್ಛಾಜಾತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಘಟಿತತ್ತಾ ನಾಹಾರೇ ದ್ವೇತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕಟತ್ತಾರೂಪವಸೇನ ಕುಸಲಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ತಥಾ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ಆಹಾರಸ್ಸ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೋ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನಾಪಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ನ ಲಭತಿ।
೫೪೫. ನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮೂಲಕಸ್ಸ ಚತುಮೂಲಕೇ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ಕುಸಲೋ ಸಹಜಾತಕುಸಲಸ್ಸ, ಕುಸಲೋ ಕಟತ್ತಾರೂಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಸಹಜಾತಅಕುಸಲಸ್ಸ, ತಥಾ ಕಟತ್ತಾರೂಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಸಹಜಾತಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚ। ನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ತೀಣೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಕುಸಲಾದಯೋ ತಯೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ।
೫೪೬. ನೋಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾ ನಹೇತುಯಾ ನವಾತಿ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನೋಅತ್ಥಿಯಾ ವುತ್ತಾ ನವೇವ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ತೇ ಏಕಮೂಲಕೇಕಾವಸಾನಾ ಅನನ್ತರಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ನಾರಮ್ಮಣೇ ನವಾತಿಪಿ ತೇಯೇವ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಠತ್ವಾ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ದ್ವೇ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಯಾವ ನಿಸ್ಸಯಮ್ಪೀತಿ ನೋಅತ್ಥಿಮೂಲಕೇ ನಯೇ ‘‘ನೋಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಚಕ್ಕಬನ್ಧಗಮನೇನ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ಠತ್ವಾ ಇಮೇಹಿ ವಾ ತೀಹಿ, ಇತೋ ಪರೇಸು ನಾಧಿಪತಿಆದೀಸು ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಯಾವ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾವ ಗನ್ತ್ವಾ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ದ್ವೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾನಿ ಕಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏವಂ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ದ್ವೇತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ನೋಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ದ್ವೇ, ನೋಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾ ನಹೇತುನಾರಮ್ಮಣನಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ದ್ವೇತಿ ಏವಂ ನಾರಮ್ಮಣತೋ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮೇಹಿ ನಿಸ್ಸಯಪರಿಯೋಸಾನೇಹಿ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ದ್ವೇತಿ ಪನೇತ್ಥ ಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾತಿ
ಪಚ್ಚನೀಯಗಣನವಣ್ಣನಾ।
ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ
೫೫೦. ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ‘‘ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತ, ಆರಮ್ಮಣೇ ನವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅನುಲೋಮೇ ‘‘ನಹೇತುಯಾ ಪನ್ನರಸ, ನಾರಮ್ಮಣೇ ಪನ್ನರಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಚ ಲದ್ಧಗಣನೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಅನುಲೋಮತೋ ಠಿತೋ, ತಸ್ಸ ಅನುಲೋಮೇ ಲದ್ಧವಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೇ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಠಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಲದ್ಧವಾರೇಸು ಸದಿಸವಾರಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅನುಲೋಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ‘‘ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತಾ’’ತಿ ಸತ್ತ ವಾರಾ ಲದ್ಧಾ, ಪಚ್ಚನೀಯೇ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ‘‘ನಾರಮ್ಮಣೇ ಪನ್ನರಸಾ’’ತಿ ಪನ್ನರಸ ಲದ್ಧಾ। ತೇಸು ಯೇ ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತ ವುತ್ತಾ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಾರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತೇಸು ಪನ್ನರಸಸು ‘‘ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಸದಿಸಾ। ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಆರಮ್ಮಣೇ ಸತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ। ನಅಧಿಪತಿಯಾ ಸತ್ತಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
ನಸಹಜಾತಸ್ಸ ಪನ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ನಸಹಜಾತೇ ಏಕೋಪಿ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜನಾ ನ ಕತಾ। ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ಕುಸಲಾದಯೋ ತಯೋ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ನಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ। ನವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಪನ ಕುಸಲಂ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಕುಸಲಂ ಅಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾತಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ತೀಣಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ನನಿಸ್ಸಯನೋಅತ್ಥಿನೋಅವಿಗತಾ ನಸಹಜಾತೋ ವಿಯ
೫೫೧. ತತ್ಥ ಹೇತುಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತನ್ತಿ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಸತ್ತಾತಿ ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಕುಸಲಾ ಹೇತೂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸತ್ತ ವಾರಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ। ನಾಧಿಪತಿಯಾ ಸತ್ತಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ದುತಿಯೇ ಘಟನೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಠಪೇತ್ವಾ ನಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸೇಸೇಸು ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತಂ। ನಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಪನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಪ್ಪಯುತ್ತಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿನಾಮರೂಪಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ ಚೇತ್ಥ ಅನುಲೋಮಘಟನೇ ಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ಸೇಸಘಟನೇಸುಪಿ ಪವಿಟ್ಠಪಚ್ಚಯಾ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ನ ವುತ್ತಾ। ತತಿಯಘಟನೇ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೀಣಿಯೇವ। ಚತುತ್ಥಘಟನೇ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ ಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ತೀಣಿ ಕುಸಲಾದೀನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ। ಪಞ್ಚಮೇ ವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕಂ ಅಬ್ಯಾಕತೇನ ಅಬ್ಯಾಕತಂ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ವಿಪಾಕಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ।
೫೫೨. ಹೇತುಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಇನ್ದ್ರಿಯಮಗ್ಗಅತ್ಥಿಅವಿಗತನ್ತಿ ನಾರಮ್ಮಣೇ ಚತ್ತಾರೀತಿ ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ; ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾತಿ ಇಮೇಸಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ದ್ವೇತಿ ಕುಸಲೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ತಥಾ ಅಬ್ಯಾಕತೋ। ಪರತೋಪಿ ದ್ವೀಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬಘಟನೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಚೇತಾನಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ಸಹಜಾತವಸೇನ ಚೇವ ಪಕಿಣ್ಣಕವಸೇನ ಚ ಪನ್ನರಸಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಘಟನಸತಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ। ತೇಸು ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಘಟನೇ ಯೇ ಅನುಲೋಮತೋ ಠಿತಾ ಪಚ್ಚಯಾ, ತೇಸಂ ಏಕೋಪಿ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಹೇತುಮೂಲಕೇ ಚೇತ್ಥ ಪಠಮೇ ಘಟನೇ ಅನುಲೋಮತೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಠಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಆಗತಾ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ
ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯವಣ್ಣನಾ।
ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ
೬೩೧. ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮೇಪಿ ‘‘ಹೇತುಯಾ ಸತ್ತ, ಆರಮ್ಮಣೇ ನವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅನುಲೋಮೇ ‘‘ನಹೇತುಯಾ ಪನ್ನರಸ, ನಾರಮ್ಮಣೇ ಪನ್ನರಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಚ ಲದ್ಧಗಣನೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಯೋ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಠಿತೋ, ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಲದ್ಧವಾರೇಸು ಯೇ ಅನುಲೋಮತೋ ಠಿತಸ್ಸ ಅನುಲೋಮತೋ ಲದ್ಧವಾರೇಹಿ ಸದಿಸಾ ವಾರಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಚ್ಚನೀಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯೇ ‘‘ನಹೇತುಯಾ ಪನ್ನರಸಾ’’ತಿ ಪನ್ನರಸ ವಾರಾ ಲದ್ಧಾ, ಅನುಲೋಮೇ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೇ ನವಾ’’ತಿ ನವ ವಾರಾ ಲದ್ಧಾ। ತತ್ಥ ಯೇ ನಹೇತುಯಾ ಪನ್ನರಸ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಯೇ ವಾರಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ವುತ್ತೇಹಿ ನವಹಿ ಸದಿಸಾ, ತೇಸಂ ವಸೇನ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಯೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ನವ ವುತ್ತಾ, ತೇ ನಹೇತುಯಾ ವುತ್ತೇಸು ಪನ್ನರಸಸು ಕುಸಲೋ ‘‘ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ, ಅಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾನಂ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಕುಸಲಾಕುಸಲಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮೇಹಿ ನವಹಿ ಸದಿಸಾ, ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ನಹೇತುಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ನವಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಧಿಪತಿಯಾ ದಸಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆರಮ್ಮಣಾದೀನಞ್ಹಿ ಅನುಲೋಮಗಣನಾಯ ಯೇ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನೇಪಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಕುಸಲೋ ಧಮ್ಮೋ ಕುಸಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ತಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತಿ, ಪುಬ್ಬೇ ಸುಚಿಣ್ಣಾನಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ತೇಸಂ ಪಾಳಿ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ।
ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಯಾ ದಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಠಪೇತ್ವಾ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತಿಂ ಸೇಸಾಧಿಪತಿವಸೇನ ಅನುಲೋಮವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತವಾರಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ। ಏವಮೇತ್ಥ ನವ
ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಅಧಿಪತಿಯಾ ಸತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ; ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಇಮೇ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ತಯೋ ವಾರಾ ವಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ನಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ತೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿನಯೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ; ಅಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ; ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸತ್ತ ವಾರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇಪಿ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾತಿ ವಚನತೋ ಠಪೇತ್ವಾ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತಿಂ ಸೇಸಾಧಿಪತೀನಂ ವಸೇನ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಊನತರಗಣನಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಅವಿರುಜ್ಝಮಾನಗಣನವಸೇನ ಚ ಗಣನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಯೇಸು ಚ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಠಿತೇಸು ಯೇ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತೇಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅನನ್ತರೇ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಠಿತೇ ಸಮನನ್ತರಾಸೇವನನತ್ಥಿವಿಗತಾ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸಹಜಾತೇ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಠಿತೇ ಹೇತುಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಪಾಕಝಾನಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ನಿಸ್ಸಯೇ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಠಿತೇ ವತ್ಥುಪುರೇಜಾತೋ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ತಿಟ್ಠತಿ। ಆಹಾರೇ ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯೇ ವಾ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಠಿತೇ ಹೇತುಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಪಾಕಝಾನಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಆರಮ್ಮಣೇ ಪನ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಠಿತೇ ಅಧಿಪತಿಉಪನಿಸ್ಸಯಾ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಾ ಪನ ನ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಯಞ್ಚ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ವಾರಾ ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬಾ।
ತತ್ಥ ಸಬ್ಬೇಸುಪಿ ತಿಮೂಲಕಾದೀಸು ಅನನ್ತರೇ ಸತ್ತಾತಿಆದಯೋ ದುಮೂಲಕೇ ಲದ್ಧವಾರಾಯೇವ ಸತ್ತಮೂಲಕಾದೀಸು ಪನ ನಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ನಿಸ್ಸಯೇ ತೀಣೀತಿ ಪುರೇಜಾತವಸೇನ ವತ್ಥುನಿಸ್ಸಯೇ ತೀಣಿ। ಕಮ್ಮೇ ದ್ವೇ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕವಸೇನೇವ। ಆಹಾರೇ ಏಕಂ ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರವಸೇನ। ಇನ್ದ್ರಿಯೇ ಏಕಂ ರೂಪಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ। ಕಮೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಅಬ್ಯಾಕತನ್ತಾನಿ ಪಚ್ಛಾಜಾತವಸೇನ। ಅತ್ಥಿಅವಿಗತೇಸು ಪಞ್ಚಾತಿ ತಾನಿ ಚೇವ ತೀಣಿ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಾ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾತಿ ಇಮಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನಾತಿ। ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಕಭಾವತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪನ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತೇಸು ಏಕನ್ತಿ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯೇ ಏಕಂ, ಅತ್ಥಿಯಾ ಏಕಂ, ಅವಿಗತೇ ಏಕಂ, ಆಹಾರೇ ಏಕಂ, ಅತ್ಥಿಯಾ ಏಕಂ, ಅವಿಗತೇ ಏಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ।
ನಹೇತುಮೂಲಕಂ।
೬೩೬. ನಾರಮ್ಮಣಮೂಲಕಾದೀಸು ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೂಲಕೇ ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ತೀಣೀತಿ ಕುಸಲಾದೀನಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ। ಅಧಿಪತಿಯಾ ಅಟ್ಠಾತಿ ಅಧಿಪತಿಯಾ ವುತ್ತೇಸು ದಸಸು ‘‘ಕುಸಲೋ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಅಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾ’’ತಿ ದ್ವೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸೇಸಾನಿ ಅಟ್ಠ। ಸಹಜಾತೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ಹೇತುಯಾ ವುತ್ತೇಹಿ ತೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಕುಸಲೋ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ, ಅಕುಸಲೋ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಚ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ। ನಿಸ್ಸಯೇ ಸತ್ತಾತಿ ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಕುಸಲಸ್ಸ, ಅಬ್ಯಾಕತೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ವತ್ಥುವಸೇನ। ಕಮ್ಮೇ ತೀಣೀತಿ ಹೇತುಯಾ ವುತ್ತಾನೇವ। ಸೇಸತಿಕೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಧಿಪತಿಯಾ ತೀಣೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನೇವ।
೬೪೪. ನಾಹಾರಮೂಲಕೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ತೀಣೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಹಾರೇ ಸೇಸಚೇತಸಿಕವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಯಥಾ ಚ ಹೇಟ್ಠಾ, ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ನಾಹಾರನಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಏಕೇಕಮೇವ ಗಹಿತಂ, ನ ದ್ವೇ ಏಕತೋ।
೬೪೮. ನಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ತೀಣೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇ ವುತ್ತಾನೇವ। ಅಧಿಪತಿಯಾ ಅಟ್ಠಾತಿ ವುತ್ತಾನೇವ। ನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಮೂಲಕೇ ಕಮ್ಮೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ಕುಸಲಾದಿಚೇತನಾ ಸಹಜಾತಕುಸಲಾದೀನಂ, ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚ। ಆಹಾರಿನ್ದ್ರಿಯೇಸು ತೀಣಿ ಸಹಜಾತಸದಿಸಾನಿ। ಝಾನಮಗ್ಗಾದೀಸು ತೀಣಿ ಹೇತುಸದಿಸಾನಿ।
೬೫೦. ನೋಅತ್ಥಿಮೂಲಕೇ ಯಸ್ಮಾ ಹೇತು ನೋಅತ್ಥಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ನಿಯಮತೋ ಅತ್ಥಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ನಾರಮ್ಮಣೇ ನವಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಚ ಹೇತು, ತಥಾ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣಯುತ್ತಾ ಏತ್ಥ ಅನುಲೋಮತೋ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಕಮ್ಮೇ ದ್ವೇತಿ ಇದಂ ಪನ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಸಬ್ಬೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಯಂ ಪನ ಅನುಲೋಮತೋ ಲಬ್ಭಮಾನಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತೋ ಪುರೇತರಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಪಚ್ಚನೀಯತೋ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಸೋ ಪಚ್ಛಾ ಯೋಜನಂ ಲಭತಿ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ‘‘ನೋಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ನೋಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಾ ಕಮ್ಮೇ ದ್ವೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಸಕಟ್ಠಾನೇಯೇವ ನ ಗಹಿತೋತಿ ನೋಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾ ನೋಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ನೋಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ನವಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇದಂ ಪನ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಅಲಬ್ಭಮಾನಂ ಪುರೇವುತ್ತಂ ಪಚ್ಛಾವುತ್ತಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
ಪಞ್ಹಾವಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚನೀಯಾನುಲೋಮವಣ್ಣನಾ।
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಕುಸಲತ್ತಿಕಪಟ್ಠಾನಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾತಿ।