೧೨. ದ್ವಾದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ
ಪಞ್ಞತ್ತಿನಿದ್ದೇಸೋ
ಏತ್ಥಾಹ ಸಙ್ಖಾ, ಕಥೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿನ್ತಿ ಕಥೀಯತಿ? ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ‘‘ಪರೋ’’ತಿ ‘‘ಪರಸ್ಸಾ’’ತಿ ‘‘ಮಞ್ಚೋ’’ತಿ ‘‘ಪೀಠ’’ನ್ತಿ ಅನೇಕೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಕಥೀಯತೀತಿ ಸಙ್ಖಾ। ಸಮಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಸಮಞ್ಞಾ। ಪಞ್ಞಾಪೀಯತೀತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ। ವೋಹರೀಯತೀತಿ ವೋಹಾರೋ। ಕಿನ್ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ? ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ‘‘ಪರೋ’’ತಿ ‘‘ಪರಸ್ಸಾ’’ತಿ ‘‘ಮಞ್ಚೋ’’ತಿ ‘‘ಪೀಠ’’ನ್ತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬತೋ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ಹಿ ರೂಪಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಾರಣಂ ಕತ್ವಾ ಯಥಾ ತೇ ರೂಪಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಾದವಯವನ್ತೋ, ನ ಏವಂವಿಧಾ, ಕೇವಲಂ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತೇನ
ಇದಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪನತೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘‘ನಾಮಂ ನಾಮಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನಾಮನ್ತಿ ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ‘‘ಏಸ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ। ನಾಮಕಮ್ಮನ್ತಿಆದೀನಿ ತಸ್ಸಾ ಏವ ವೇವಚನಾನಿ। ಅಯಂ ಪಞ್ಞಾಪನತೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ।
ಸಾ ಪನೇಸಾ ತಜ್ಜಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ತಿವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ತಜ್ಜಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ ಚಕ್ಖುಸೋತರೂಪಸದ್ದಪಥವೀತೇಜೋವಾಯೋತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ। ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪನ ಸಮೂಹಾಸಮೂಹವಸೇನ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಸಮೂಹಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಏಕಸ್ಸ ವಾ ಬಹೂನಂ ವಾ ನಾಮಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮೂಹಮೇವೋಪಾದಾಯ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಥಂ? ಅಚ್ಛತರಚ್ಛಘಟಪಟಾದಿಪ್ಪಭೇದಾ। ಅಯಂ ಸಮೂಹಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅಸಮೂಹಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪನ ದಿಸಾಕಾಸಕಾಲನಿಮಿತ್ತಾಭಾವನಿರೋಧಾದಿಭೇದಾ।
ಯದಾ ಪನ ಸಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಪರಮತ್ಥಂ ಜೋತಯತಿ, ತದಾ ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ। ಯದಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಸಮೂಹಾಸಮೂಹಭೇದಂ ನಾಮಮತ್ತಂ ಜೋತಯತಿ, ತದಾ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾನಮಿತ್ಥಿಪುರಿಸಾದೀನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ವಚನತ್ಥಂ ಕೇನಚಿ ಆಕಾರೇನ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನಾನಂ ಪಞ್ಚಮಸಚ್ಚಾದೀನಂ, ತಿತ್ಥಿಯಪರಿಕಪ್ಪಿತಾನಂ ವಾ ಪಕತಿಪುರಿಸಾದೀನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಯೇವ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ‘‘ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋ, ಪುರಿಸಸದ್ದೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ‘‘ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕುಮಾರೋ, ಭಿಕ್ಖುಕುಮಾರೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಾ ಛ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಅಯಂ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ।
ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿಪಿ ಏತಿಸ್ಸಾ ಏವ ಪಭೇದಾ, ಸಾ ಪನ ‘‘ದೀಘಂ ಉಪನಿಧಾಯ ರಸ್ಸೋ, ರಸ್ಸಂ ಉಪನಿಧಾಯ ದೀಘೋ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ‘‘ಕಪಣಂ ಮಾನುಸಕಂ ರಜ್ಜಂ ದಿಬ್ಬಸುಖಂ ಉಪನಿಧಾಯಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬತೋ ಚ ಪಞ್ಞಾಪನತೋ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಮಞ್ಞಾ ಸಮತ್ತಾ।
೭೭೮.
ಪರಮತ್ಥತೋ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ತತಿಯಾ ಕೋಟಿ ನ ವಿಜ್ಜತಿ।
ದ್ವೀಸು ಠಾನೇಸು ಕುಸಲೋ, ಪರವಾದೇಸು ನ ಕಮ್ಪತಿ॥
ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೇ ಪಞ್ಞತ್ತಿನಿದ್ದೇಸೋ ನಾಮ
ದ್ವಾದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ।