೧೩. ತೇರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ
ಕಾರಕಪಟಿವೇಧನಿದ್ದೇಸೋ
ಏತ್ಥಾಹ
ಅಥಾಪಿ ಚೇತ್ಥ ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಕಪ್ಪಿತೋ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಕುಸಲಾದೀನಂ ಕತ್ತಾ ಅತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಚೇ? ತಮುಪಪರಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ ತಾವ, ಸೋ ಪನ ತಾವ ಅತ್ತಾ ಕಾರಕೋ ವೇದಕೋ ಕಿಂ ಸಚೇತನೋ ವಾ, ಉದಾಹು ಅಚೇತನೋ ವಾತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ – ಯದಿ ಅಚೇತನೋ ಸಿಯಾ, ಪಾಕಾರತರುಪಾಸಾಣಸದಿಸೋ ಸಿಯಾ। ತಸ್ಸ ಕಾರಕವೇದಕತ್ತಾಭಾವೋ ಸಿಯಾ। ಯದಿ ಸಚೇತನೋ, ಸೋ ಚೇತನಾಯ ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಸಿಯಾ, ಅನಞ್ಞೋ ವಾ। ಅಥಾನಞ್ಞೋ, ಚೇತನಾಯ ನಾಸೇ ಅತ್ತನೋಪಿ ನಾಸೋ ಸಿಯಾ। ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಚೇ? ಚೇತನಾಯ ಅನಞ್ಞತ್ತಾ।
ಅಥಾಪಿ ಭವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಏವಂ ಸಿಯಾ, ಅತ್ತನೋ ಪನ ನಾಸೋ
ಅಥಾಯಂ ಭವತೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ ‘‘ನಾಯಂ ಮಮ ಅತ್ತಾ ಚೇತನಾಯ ಅನಞ್ಞೋ, ಅಞ್ಞೋಯೇವಾ’’ತಿ? ತತ್ರ ವುಚ್ಚತೇ – ಇಧ ಪನ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ ಲಕ್ಖಣಕತಮಞ್ಞತ್ತಞ್ಚ ದೇಸನ್ತರಕತಮಞ್ಞತ್ತಞ್ಚಾತಿ। ತತ್ಥ ಕಿಂ ತ್ವಂ ಚೇತನತ್ತಾನಂ ಲಕ್ಖಣಕತಮಞ್ಞತ್ತಂ ವದೇಸಿ, ಉದಾಹು ದೇಸನ್ತರಕತಮಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ? ಅಹಂ ಲಕ್ಖಣಕತಮಞ್ಞತ್ತಂ ವದಾಮೀತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ರೂಪರಸಗನ್ಧಾದೀನಮೇಕದೇಸೇ ವತ್ತಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಚೇತನತ್ತಾನಮೇಕದೇಸೇ ವತ್ತಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣತೋ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಲಕ್ಖಣಕತಮಞ್ಞತ್ತಂ ವದಾಮೀತಿ। ತತ್ರ ವುಚ್ಚತೇ – ಯಥಾ ಹಿ ಜಾತವೇದಸ್ಸ ಡಯ್ಹಮಾನೇ ಆಮಕಸಙ್ಘಟೇ ಆಮಕವಣ್ಣವಿನಾಸೇ ರಸಾದೀನಂ ವಿನಾಸೋ ಭವತಿ, ತಥೇವ ಚೇತನಾಯ ವಿನಾಸೇ ಅತ್ತನೋಪಿ ವಿನಾಸೋ ಸಿಯಾ। ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಚೇ? ರೂಪರಸಾದೀನಂ ವಿಯ ಏಕದೇಸತ್ತಾತಿ।
ಅಥೇವಂ ಭವತೋ ಮತಿ ಸಿಯಾ ‘‘ಏಕದೇಸತ್ತೇ ಸತಿಪಿ ಅತ್ತನೋ ಪನ ನಾಸೋ ನ ಭವತಿ, ಚೇತನಾಯಯೇವ ವಿನಾಸೋ ಭವತೀ’’ತಿ? ಅತ್ರ ವುಚ್ಚತೇ – ಅತ್ತನೋ ಅನಾಸೇ ಚೇತನಾಯಪಿ ಅನಾಸೋವ ಹೋತಿ। ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಚೇ? ರೂಪರಸಾದೀನಂ ವಿಯ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗತೋ। ಅಥ ಸಮಾನೇ ಏಕದೇಸತ್ತೇ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಭಾವೇಪಿ
ಅಥ ದೇಸನ್ತರಕತಮಞ್ಞತ್ತಂ ವದೇಸಿ, ಚೇತನತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞತ್ತೇ ಸತಿ ಘಟಪಟಸಕಟಗೇಹಾದೀನಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ಚೇತನಾಯ ವಿನಾ ಅನಞ್ಞತಾ ತೇ ಅತ್ತಾ ನ ಘಟೇನ ವಿನಾ ಪಟೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞೋ ಸಿಯಾ
ಯದಿ ಏವಂ ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವತಾ –
೭೭೯.
‘‘ಅಸ್ಮಾ ಲೋಕಾ ಪರಂ ಲೋಕಂ,
ಸೋ ಚ ಸನ್ಧಾವತೀ ನರೋ।
ಸೋ ಚ ಕರೋತಿ ವೇದೇತಿ,
ಸುಖದುಕ್ಖಂ ಸಯಂಕತ’’ನ್ತಿ ಚ॥
೭೮೦.
‘‘ಸತ್ತೋ
ದುಕ್ಖಮಸ್ಸ ಮಹಬ್ಭಯಂ।
ಅತ್ಥಿ ಮಾತಾ ಅತ್ಥಿ ಪಿತಾ,
ಅತ್ಥಿ ಸತ್ತೋಪಪಾತಿಕೋ’’ತಿ ಚ॥
೭೮೧.
‘‘ಭಾರಾ ಹವೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ,
ಭಾರಹಾರೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ।
ಭಾರಾದಾನಂ ದುಕ್ಖಂ ಲೋಕೇ,
ಭಾರನಿಕ್ಖೇಪನಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಚ॥
೭೮೨.
‘‘ಯಞ್ಹಿ ಕರೋತಿ ಪುರಿಸೋ,
ಕಾಯೇನ ವಾಚಾ ಉದ ಚೇತಸಾ।
ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಸಕಂ ಹೋತಿ,
ತಞ್ಚ ಆದಾಯ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಚ॥
೭೮೩.
‘‘ಏಕಸ್ಸೇಕೇನ ಕಪ್ಪೇನ,
ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಟ್ಠಿಸಞ್ಚಯೋ।
ಸಿಯಾ ಪಬ್ಬತಸಮೋ ರಾಸಿ,
ಇತಿ ವುತ್ತಂ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ ಚ॥
೭೮೪.
‘‘ಅಸದ್ಧೋ
ಸನ್ಧಿಚ್ಛೇದೋ ಚ ಯೋ ನರೋ।
ಹತಾವಕಾಸೋ ವನ್ತಾಸೋ,
ಸ ವೇ ಉತ್ತಮಪೋರಿಸೋ’’ತಿ ಚ॥ –
ವುತ್ತನ್ತಿ। ಸಚ್ಚಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ, ತಞ್ಚ ಖೋ ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ, ನ ಪರಮತ್ಥತೋ। ನನು ಭಗವತಾ ಇದಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ –
೭೮೫.
‘‘ಕಿಂ
ಸುದ್ಧಸಙ್ಖಾರಪುಞ್ಜೋಯಂ, ನಯಿಧ ಸತ್ತುಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಚ॥
೭೮೬.
‘‘ಯಥಾಪಿ
ಹೋತಿ ಸದ್ದೋ ರಥೋ ಇತಿ।
ಏವಂ ಖನ್ಧೇಸು ಸನ್ತೇಸು,
ಹೋತಿ ಸತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಮುತೀ’’ತಿ ಚ॥
ತಸ್ಮಾ ನ ವಚನಮತ್ತಮೇವಾವಲಮ್ಬಿತಬ್ಬಂ, ನ ಚ ದಳ್ಹಮೂಳ್ಹಗಾಹಿನಾ ಚ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಗರುಕುಲಮುಪಸೇವಿತ್ವಾ ಸುತ್ತಪದಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಸುತ್ತಪದೇಸು ಅಭಿಯೋಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಾನಿ – ‘‘ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಂ, ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಞ್ಚಾ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ದ್ವೇಪಿ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಾನಿ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಞಾತಬ್ಬಾನಿ। ಏವಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ಞತ್ವಾ ಕೋಚಿ ಕಾರಕೋ ವಾ ವೇದಕೋ ವಾ ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಅತ್ತಾ ಪರಮತ್ಥತೋ ನತ್ಥೀತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಕುಲಪುತ್ತೇನ ಅತ್ಥಕಾಮೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
೭೮೭.
ಯೋ ಇಮಂ ಗನ್ಥಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ, ಚಿನ್ತೇತಿ ಸತತಮ್ಪಿ ಸೋ।
ಕಮೇನ ಪರಮಾ ಪಞ್ಞಾ, ತಸ್ಸ ಗಚ್ಛತಿ ವೇಪುಲಂ॥
೭೮೮.
ಅತಿಮತಿಕರಮಾಧಿನೀಹರಂ,
ವಿಮತಿವಿನಾಸಕರಂ ಪಿಯಕ್ಕರಂ।
ಪಠತಿ
ವಿಕಸತಿ ತಸ್ಸ ಮತೀಧ ಭಿಕ್ಖುನೋ॥
ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರೇ ಕಾರಕಪಟಿವೇಧನಿದ್ದೇಸೋ ನಾಮ
ತೇರಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ।