೨. ಚೇತಸಿಕಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ
ಸಮ್ಪಯೋಗಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ
೧. ಏವಂ ‘‘ಏಕುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾ ಚಾ’’ತ್ಯಾದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಾದೋ ಚ ನಿರೋಧೋ ಚ ಯೇಸಂ ತೇ ಏಕುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾ। ಏಕಂ ಆಲಮ್ಬಣಞ್ಚ ವತ್ಥು ಚ ಯೇಸಂ ತೇ ಏಕಾಲಮ್ಬಣವತ್ಥುಕಾ। ಏವಂ ಚತೂಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಚೇತೋಯುತ್ತಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸ ಲಕ್ಖಣಾ ಧಾರಣತೋ ಧಮ್ಮಾ ನಿಯತಯೋಗಿನೋ, ಅನಿಯತಯೋಗಿನೋ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ ಮತಾ।
ತತ್ಥ ಯದಿ ಏಕುಪ್ಪಾದಮತ್ತೇನೇವ ಚೇತೋಯುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತದಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಚೇತೋಯುತ್ತತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಏಕನಿರೋಧಗ್ಗಹಣಂ। ಏವಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಾನುಪರಿವತ್ತಿನೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿದ್ವಯಸ್ಸ ಪಸಙ್ಗೋ ನಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ, ತಥಾ ‘‘ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಾದೋ ವಾ ನಿರೋಧೋ ವಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಏಕುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತಸ್ಸ ಪುರೇತರಮುಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ನಿರುಜ್ಝಮಾನಾನಮ್ಪಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಏಕಾಲಮ್ಬಣಗ್ಗಹಣಂ। ಯೇ ಏವಂ ತಿವಿಧಲಕ್ಖಣಾ, ತೇ ನಿಯಮತೋ ಏಕವತ್ಥುಯೇವಾತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಏಕವತ್ಥುಕಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಅಲಮತಿಪ್ಪಪಞ್ಚೇನ।
ಸಮ್ಪಯೋಗಲಕ್ಖಣವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಞ್ಞಸಮಾನಚೇತಸಿಕವಣ್ಣನಾ
೨. ಕಥನ್ತಿ ಫಸ್ಸೋ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧ ಧಮ್ಮುದೇಸವಾರಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕರಾಸಿವಣ್ಣನಾ), ಸ್ವಾಯಂ ವೇದನಾ, ಸಾ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಾ। ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಏಕದೇಸಮತ್ತೇನೇವ ರಸಂ ಅನುಭವನ್ತಿ, ಏಕಂಸತೋ ಪನ ಇಸ್ಸರವತಾಯ ವೇದನಾವ ಅನುಭವತಿ। ತಥಾ ಹೇಸಾ ‘‘ಸುಭೋಜನರಸಾನುಭವನಕರಾಜಾ ವಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸುಖಾದಿವಸೇನ ಪನಸ್ಸಾ ಭೇದಂ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ। ನೀಲಾದಿಭೇದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಸಞ್ಞಂ ಕತ್ವಾ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ। ಸಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ದಾರುಆದೀಸು ವಡ್ಢಕಿಆದೀನಂ ಸಞ್ಞಾಣಕರಣಂ ವಿಯ ಪಚ್ಛಾ ಸಞ್ಜಾನನಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಂ ಆಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ನಿಮಿತ್ತಕಾರಿಕಾಯ ತಾವೇತಂ ಯುಜ್ಜತಿ, ನಿಮಿತ್ತೇನ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿಯಾ ಪನ ಕಥನ್ತಿ? ಸಾಪಿ ಪುನ ಅಪರಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ ಆಕಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ಅಸಮ್ಭವೋ।
ಚೇತೇತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿಸನ್ದಹತಿ, ಸಙ್ಖತಾಭಿಸಙ್ಖರಣೇ ವಾ ಬ್ಯಾಪಾರಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇತನಾ। ತಥಾ ಹಿ ಅಯಮೇವ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣೇ ಪಧಾನತ್ತಾ ವಿಭಙ್ಗೇ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನಿಯೇ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಭಜನ್ತೇನ ‘‘ಸಙ್ಖತಮಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೭೯) ವತ್ವಾ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಚೇತನಾ’’ತ್ಯಾದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೨೧) ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ। ಸಾ ಚೇತಯಿತಲಕ್ಖಣಾ, ಜೇಟ್ಠಸಿಸ್ಸಮಹಾವಡ್ಢಕಿಆದಯೋ ವಿಯ ಸಕಿಚ್ಚಪರಕಿಚ್ಚಸಾಧಿಕಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಕಗ್ಗತಾವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತೀನಂ ಸರೂಪವಿಭಾವನಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಆಗತಮೇವ।
ಜೀವನ್ತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ತಂ ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣಂ ಉಪ್ಪಲಾದಿಅನುಪಾಲಕಂ ಉದಕಂ ವಿಯ। ಕರಣಂ ಕಾರೋ, ಮನಸ್ಮಿಂ ಕಾರೋ ಮನಸಿಕಾರೋ, ಸೋ ಚೇತಸೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮನ್ನಾಹಾರಲಕ್ಖಣೋ। ವಿತಕ್ಕೋ ಹಿ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿನಿರೋಪನಸಭಾವತ್ತಾ ತೇ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಚೇತನಾ ಅತ್ತನಾ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣೇನ ಯಥಾರುಳ್ಹೇ ಧಮ್ಮೇಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಯೋಜೇನ್ತೀ ಬಲನಾಯಕೋ ವಿಯ ಹೋತಿ, ಮನಸಿಕಾರೋ ತೇ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಂ ಪಯೋಜನತೋ ಆಜಾನೀಯಾನಂ ಪಯೋಜನಕಸಾರಥಿ ವಿಯಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ತಂ ತಂ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ಸಭಾವತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಭಗವತಾ ತೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿಭತ್ತಾತಿ ಭಗವತಿ ಸದ್ಧಾಯ ‘‘ಏವಂ ವಿಸೇಸಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಓಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹಣಪರಿಪುಚ್ಛಾದಿವಸೇನ ತೇಸಂ ಸಭಾವಸಮಧಿಗಮಾಯ ಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋ, ನ ಪನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೇಹಿ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣಾ ನಾಮ।
೩. ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ, ಸೋ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ, ಆರಮ್ಮಣೇ ನಿಚ್ಚಲಭಾವೇನ ಇನ್ದಖೀಲೋ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವೀರಾನಂ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ, ವಿಧಿನಾ ಈರಯಿತಬ್ಬಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ವೀರಿಯಂ, ಉಸ್ಸಾಹೋ, ಸೋ ಸಹಜಾತಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣೋ। ವೀರಿಯವಸೇನ ಹಿ ತೇಸಂ ಓಲೀನವುತ್ತಿತಾ ನ ಹೋತಿ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಇಮಸ್ಸ ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸೋ ಸುಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ। ಛನ್ದನಂ ಛನ್ದೋ, ಆರಮ್ಮಣೇನ ಅತ್ಥಿಕತಾ, ಸೋ ಕತ್ತುಕಾಮತಾಲಕ್ಖಣೋ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣೇ ಚೇತಸೋ ಹತ್ಥಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧ ಯೇವಾಪನಕವಣ್ಣನಾ) ವುಚ್ಚತಿ। ದಾನವತ್ಥುವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪಕಿಣ್ಣಕಾ।
೪. ಸೋಭನಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಇತರೇ, ಇತರಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಸೋಭನಾ ಚ ಅಞ್ಞೇ ನಾಮ, ತೇಸಂ ಸಮಾನಾ ನ ಉದ್ಧಚ್ಚಸದ್ಧಾದಯೋ ವಿಯ ಅಕುಸಲಾದಿಸಭಾವಾಯೇವಾತಿ ಅಞ್ಞಸಮಾನಾ।
ಅಞ್ಞಸಮಾನಚೇತಸಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಕುಸಲಚೇತಸಿಕವಣ್ಣನಾ
೫. ಏವಂ ತಾವ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣವಸೇನ, ಪಕಿಣ್ಣಕವಸೇನ ಚ ಸೋಭನೇತರಸಭಾವೇ ತೇರಸ ಧಮ್ಮೇ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಚಿತ್ತವಿಭಾಗೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನುಕ್ಕಮೇನ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಪಠಮಂ, ತತೋ ಸೋಭನಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮೋಹೋ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಹೇತುಕಾ ಪನ ಆವೇಣಿಕಧಮ್ಮಾ ನತ್ಥೀತಿ ನ ತೇ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಾ। ಆರಮ್ಮಣೇ ಮುಯ್ಹತೀತಿ ಮೋಹೋ, ಅಞ್ಞಾಣಂ, ಸೋ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣೋ। ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣವಸಪ್ಪವತ್ತೋಪಿ ಹೇಸ ತಸ್ಸ ಯಥಾಸಭಾವಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಾಕಆರೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ। ನ ಹಿರೀಯತಿ ನ ಲಜ್ಜತೀತಿ ಅಹಿರಿಕೋ, ಪುಗ್ಗಲೋ, ಧಮ್ಮಸಮೂಹೋ ವಾ। ಅಹಿರಿಕಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅಹಿರಿಕ್ಕಂ, ತದೇವ ಅಹಿರಿಕಂ। ನ ಓತ್ತಪ್ಪತೀತಿ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ। ತತ್ಥ ಗೂಥತೋ ಗಾಮಸೂಕರೋ
‘‘ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ನಾಹಿರಿಕೋ, ಪಾಪಾ ಗೂಥಾವ ಸೂಕರೋ।
ನ ಭಾಯತಿ ಅನೋತ್ತಪ್ಪೀ, ಸಲಭೋ ವಿಯ ಪಾವಕಾ’’ತಿ॥
ಉದ್ಧತಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ, ತಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಂ ಪಾಸಾಣಾಭಿಘಾತಸಮುದ್ಧತಭಸ್ಮಂ ವಿಯ। ಲುಬ್ಭತೀತಿ ಲೋಭೋ, ಸೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಭಿಸಙ್ಗಲಕ್ಖಣೋ ಮಕ್ಕಟಾಲೇಪೋ ವಿಯ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಲಮ್ಬಿತುಕಾಮತಾಮತ್ತಂ ಛನ್ದೋ, ಲೋಭೋ ತತ್ಥ ಅಭಿಗಿಜ್ಝನನ್ತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಲಕ್ಖಣಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಞಾಣಞ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಜಾನಾತಿ, ದಿಟ್ಠಿ ಯಥಾಸಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಅಯಾಥಾವತೋ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತ್ಯಾದಿನಾ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಮಾನೋ, ಸೋ ಉಣ್ಣತಿಲಕ್ಖಣೋ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಕೇತುಕಮ್ಯತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೦೦) ವುತ್ತೋ। ದುಸ್ಸತೀತಿ ದೋಸೋ, ಸೋ ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಲಕ್ಖಣೋ ಪಹಟಾಸೀವಿಸೋ ವಿಯ, ಇಸ್ಸತೀತಿ ಇಸ್ಸಾ, ಸಾ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಉಸೂಯನಲಕ್ಖಣಾ। ಮಚ್ಛರಸ್ಸ ಭಾವೋ ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ‘‘ಮಾ ಇದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಹೋತು, ಮಯ್ಹಮೇವ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ವಾ ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ತಂ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣಂ। ಕುಚ್ಛಿತಂ ಕತನ್ತಿ ಕುಕತಂ। ಕತಾಕತದುಚ್ಚರಿತಸುಚರಿತಂ। ಅಕತಮ್ಪಿ ಹಿ ಕುಕತ’’ನ್ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ ‘‘ಯಂ ಮಯಾ ಅಕತಂ। ತಂ ಕುಕತ’’ನ್ತಿ। ಇಧ ಪನ ಕತಾಕತಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಕುಕತಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ತಂ ಕತಾಕತದುಚ್ಚರಿತಸುಚರಿತಾನುಸೋಚನಲಕ್ಖಣಂ। ಥಿನನಂ ಥಿನಂ, ಅನುಸ್ಸಾಹನಾವಸಂಸೀದನವಸೇನ ಸಂಹತಭಾವೋ। ಮಿದ್ಧನಂ ಮಿದ್ಧಂ, ವಿಗತಸಾಮತ್ಥಿಯತಾ, ಅಸತ್ತಿವಿಘಾತೋ ವಾ, ತತ್ಥ ಥಿನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾಲಕ್ಖಣಂ, ಮಿದ್ಧಂ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸ್ಸಾತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೬೨-೧೧೬೩) ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಥಿನಂ? ಯಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಲ್ಲತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ। ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಮಿದ್ಧಂ? ಯಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಕಲ್ಲತಾ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ’’ತ್ಯಾದಿನಾ ಇಮೇಸಂ ನಿದ್ದೇಸೋ ಪವತ್ತೋ। ನನು ಚ ‘‘ಕಾಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸಪಿ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಮಿದ್ಧನ್ತಿ ತಸ್ಸ ರೂಪಭಾವೋಪಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಆನೀತಕಾರಣವಸೇನೇವಸ್ಸ
‘‘ಕೇಚಿ
ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ವುತ್ತತ್ತಾ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ವಿಯ॥
‘‘ಪಹಾತಬ್ಬೇಸು ಅಕ್ಖಾತ-ಮೇತಂ ನೀವರಣೇಸು ಹಿ।
ರೂಪನ್ತು ನ ಪಹಾತಬ್ಬ-ಮಕ್ಖಾತಂ ದಸ್ಸನಾದಿನಾ॥
‘‘‘ನ ತುಮ್ಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ರೂಪಂ, ಪಜಹೇಥಾ’ತಿ ಪಾಠತೋ।
ಪಹೇಯ್ಯಭಾವಲೇಸೋಪಿ, ಯತ್ಥ ರೂಪಸ್ಸ ದಿಸ್ಸತಿ॥
‘‘ತತ್ಥ ತಬ್ಬಿಸಯಚ್ಛನ್ದ-ರಾಗಹಾನಿ ಪಕಾಸಿತಾ।
ವುತ್ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಯೋ ಛನ್ದ-ರಾಗಕ್ಖೇಪೋತಿಆದಿಕಂ॥
‘‘ರೂಪಾರೂಪೇಸು ಮಿದ್ಧೇಸು, ಅರೂಪಂ ತತ್ಥ ದೇಸಿತಂ।
ಇತಿ ಚೇ ನತ್ಥಿ ತಂ ತತ್ಥ, ಅವಿಸೇಸೇನ ಪಾಠತೋ॥
‘‘ಸಕ್ಕಾ ಹಿ ಅನುಮಾತುಂ ಯಂ, ಮಿದ್ಧಂ ರೂಪನ್ತಿ ಚಿನ್ತಿತಂ।
ತಮ್ಪಿ ನೀವರಣಂ ಮಿದ್ಧ-ಭಾವತೋ ಇತರಂ ವಿಯ॥
‘‘ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಿಧಾನಾ ಚ, ನ ತಂ ರೂಪನ್ತಿ ನಿಚ್ಛಯೋ।
ಅರೂಪೀನಞ್ಹಿ ಖನ್ಧಾನಂ, ಸಮ್ಪಯೋಗೋ ಪವುಚ್ಚತಿ॥
‘‘ತಥಾರುಪ್ಪೇ ಸಮುಪ್ಪತ್ತಿ, ಪಾಠತೋ ನತ್ಥಿ ರೂಪತಾ।
ನಿದ್ದಾ ಖೀಣಾಸವಾನನ್ತು, ಕಾಯಗೇಲಞ್ಞತೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ॥
ಅಕುಸಲಚೇತಸಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸೋಭನಚೇತಸಿಕವಣ್ಣನಾ
೬. ಸದ್ದಹತೀತಿ ಸದ್ಧಾ, ಬುದ್ಧಾದೀಸು ಪಸಾದೋ, ಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಪಸಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಉದಕಪ್ಪಸಾದಕಮಣಿ ವಿಯ। ಸರಣಂ ಸತಿ, ಅಸಮ್ಮೋಸೋ, ಸಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಾರಣಲಕ್ಖಣಾ। ಹಿರೀಯತಿ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀಹಿ ಜಿಗುಚ್ಛತೀತಿ ಹಿರೀ, ಸಾ ಪಾಪತೋ ಜಿಗುಚ್ಛನಲಕ್ಖಣಾ। ಓತ್ತಪ್ಪತೀತಿ ಓತ್ತಪ್ಪಂ, ತಂ ಪಾಪತೋ ಉತ್ತಾಸಲಕ್ಖಣಂ। ಅತ್ತಗಾರವವಸೇನ ಪಾಪತೋ ಜಿಗುಚ್ಛನತೋ ಕುಲವಧೂ ವಿಯ ಹಿರೀ, ಪರಗಾರವವಸೇನ ಪಾಪತೋ ಉತ್ತಾಸನತೋ ವೇಸಿಯಾ ವಿಯ ಓತ್ತಪ್ಪಂ। ಲೋಭಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಲೋಭೋ, ಸೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಲಗ್ಗತಾಲಕ್ಖಣೋ ಮುತ್ತಭಿಕ್ಖು ವಿಯ। ದೋಸಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅದೋಸೋ, ಸೋ ಅಚಣ್ಡಿಕ್ಕಲಕ್ಖಣೋ ಅನುಕೂಲಮಿತ್ತೋ ವಿಯ। ತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತತಾ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾ, ಸಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನಲಕ್ಖಣಾ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಕೋ ಸಾರಥಿ ವಿಯ।
ಕಾಯಸ್ಸ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಕಾಯಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸಮ್ಭನಂ ಚಿತ್ತಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ। ಉಭೋಪಿ ಚೇತಾ ಕಾಯಚಿತ್ತದರಥವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ। ಕಾಯಸ್ಸ ಲಹುಭಾವೋ ಕಾಯಲಹುತಾ। ತಥಾ ಚಿತ್ತಲಹುತಾ। ತಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಗರುಭಾವವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ। ಕಾಯಸ್ಸ ಮುದುಭಾವೋ ಕಾಯಮುದುತಾ। ತಥಾ ಚಿತ್ತಮುದುತಾ। ತಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಥದ್ಧಭಾವವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ। ಕಮ್ಮನಿ ಸಾಧು ಕಮ್ಮಞ್ಞಂ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ, ಕಾಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ಕಾಯಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ। ತಥಾ ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ। ತಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಅಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ। ಪಗುಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಾಗುಞ್ಞಂ, ತದೇವ ಪಾಗುಞ್ಞತಾ, ಕಾಯಸ್ಸ ಪಾಗುಞ್ಞತಾ ಕಾಯಪಾಗುಞ್ಞತಾ। ತಥಾ ಚಿತ್ತಪಾಗುಞ್ಞತಾ। ತಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಗೇಲಞ್ಞವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಾ। ಕಾಯಸ್ಸ ಉಜುಕಭಾವೋ ಕಾಯುಜುಕತಾ। ತಥಾ ಚಿತ್ತುಜುಕತಾ। ತಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಜವಲಕ್ಖಣಾ। ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಪನೇತಾ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಸಾರಮ್ಭಾದಿಕರಧಾತುಕ್ಖೋಭಪಟಿಪಕ್ಖಪಚ್ಚಯಸಮುಟ್ಠಾನಾ, ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸ್ಸ ಗಹಣಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತೇ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾವ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಯಥಾಸಕಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇ ಹನನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇಧೇವ ಸೋಭನಸಾಧಾರಣಾ।
೭. ಸಮ್ಮಾ ವದನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ, ವಚೀದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿ। ಸಾ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಮುಸಾವಾದಾ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿ। ಸಾ ತಿವಿಧಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ವೇರಮಣಿ, ಅದಿನ್ನಾದಾನಾ ವೇರಮಣಿ, ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರಾ ವೇರಮಣೀತಿ। ಸಮ್ಮಾ ಆಜೀವನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ, ಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿರತಿ। ಸೋ ಪನ ಆಜೀವಹೇತುಕಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತತೋ ವಿರಮಣವಸೇನ ಸತ್ತವಿಧೋ, ಕುಹನಲಪನಾದಿಮಿಚ್ಛಾಜೀವವಿರಮಣವಸೇನ ಬಹುವಿಧೋ ವಾ। ತಿವಿಧಾಪಿ ಪನೇತಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಸಮಾದಾನಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತಿವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ವಿರತಿಯೋ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ ವಿರಮಣತೋ।
೮. ಕರೋತಿ ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಾಧೂನಂ ಹದಯಖೇದಂ ಜನೇತಿ, ಕಿರತಿ ವಾ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಪರದುಕ್ಖಂ, ಕಿಣಾತಿ ವಾ ತಂ ಹಿಂಸತಿ, ಕಿರಿಯತಿ ವಾ ದುಕ್ಖಿತೇಸು ಪಸಾರಿಯತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಸಾ ಪರದುಕ್ಖಾಪನಯನಕಾಮತಾಲಕ್ಖಣಾ। ತಾಯ ಹಿ ಪರದುಕ್ಖಂ ಅಪನೀಯತು ವಾ, ಮಾ ವಾ, ತದಾಕಾರೇನೇವ ಸಾ ಪವತ್ತತಿ। ಮೋದನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಮುದಿತಾ, ಸಾ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಅನುಮೋದನಲಕ್ಖಣಾ, ಅಪ್ಪಮಾಣಸತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ, ತಾ ಏವ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾ। ನನು ಚ ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ದ್ವೇಯೇವ ವುತ್ತಾತಿ? ಅದೋಸತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾಹಿ ಮೇತ್ತುಪೇಕ್ಖಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಅದೋಸೋಯೇವ ಹಿ ಸತ್ತೇಸು ಹಿತಜ್ಝಾಸಯವಸಪ್ಪವತ್ತೋ ಮೇತ್ತಾ ನಾಮ। ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾಯೇವ ತೇಸು ಪಟಿಘಾನುನಯವೂಪಸಮಪ್ಪವತ್ತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –
‘‘ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಮೇತ್ತಾ ಹಿ, ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾಯ ಚ।
ಉಪೇಕ್ಖಾ ಗಹಿತಾ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಾ ಉಭೋ’’ತಿ॥ (ಅಭಿಧ॰ ೭೦)।
ಪಕಾರೇನ ಜಾನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಅವಬುಜ್ಝತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಸಾ ಏವ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧನೇ ಆಧಿಪಚ್ಚಯೋಗತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅಥ ಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಪಞ್ಞಾನಂ ಕಿಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ? ಸಞ್ಞಾ ತಾವ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಲಕ್ಖಣಪ್ಪಟಿವೇಧಮ್ಪಿ ಸಾಧೇತಿ, ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಪನ ಮಗ್ಗಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಪಞ್ಞಾ ಪನ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಕರೋತಿ, ಬಾಲಗಾಮಿಕಹೇರಞ್ಞಿಕಾನಂ ಕಹಾಪಣಾವಬೋಧನಮೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ। ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಚೇತ್ಥ ಆಕಾರಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಂ, ಸೇಸಕಾಲೇ ಬಲವಂ। ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪನ ಉಭೋಪಿ ತದನುಗತಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ಪಞ್ಚವೀಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೯. ‘‘ತೇರಸಞ್ಞಸಮಾನಾ’’ತ್ಯಾದಿ
ಸೋಭನಚೇತಸಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಮ್ಪಯೋಗನಯವಣ್ಣನಾ
೧೦. ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಅವಿಯುತ್ತಾ ಚಿತ್ತಾವಿಯುತ್ತಾ, ಚೇತಸಿಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದೋ, ಚಿತ್ತಮೇವ ಉಪ್ಪಾದೋ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ
ಅಞ್ಞಸಮಾನಚೇತಸಿಕಸಮ್ಪಯೋಗನಯವಣ್ಣನಾ
೧೩. ಸಭಾವೇನ ಅವಿತಕ್ಕತ್ತಾ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ವಜ್ಜಿತಾನಿ ಏತೇಹಿ, ತೇಹಿ ವಾ ಏತಾನಿ ವಜ್ಜಿತಾನೀತಿ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವಜ್ಜಿತಾನಿ, ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಾನಿ। ತೇಸು ಚೇವ ಏಕಾದಸಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು ಚ ವಿತಕ್ಕೋ ಜಾಯತಿ ಸೇಸಾನಂ ಭಾವನಾಬಲೇನ ಅವಿತಕ್ಕತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೧೪. ತೇಸು ಚೇವ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಸವಿತಕ್ಕಚಿತ್ತೇಸು, ಏಕಾದಸಸು ದುತಿಯಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು ಚಾತಿ ಛಸಟ್ಠಿಚಿತ್ತೇಸು ವಿಚಾರೋ ಜಾಯತಿ।
೧೫. ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೇನ ಚಾತಿ ಏಕಾದಸಹಿ ವಜ್ಜಿತೇಸು ಅಟ್ಠಸತ್ತತಿಚಿತ್ತೇಸು ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಜಾಯತಿ।
೧೬. ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನೇನ, ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನದ್ವಯೇನ, ಸನ್ತೀರಣತ್ತಯೇನ ಚಾತಿ ಸೋಳಸಹಿ ವಜ್ಜಿತೇಸು ತೇಸತ್ತತಿಯಾ ಚಿತ್ತೇಸು ವೀರಿಯಂ ಜಾಯತಿ।
೧೭. ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಹಿದ್ವೀಹಿ
೧೮. ಅಹೇತುಕೇಹಿ
೧೯. ತೇ ಪನಾತಿ ಪಕಿಣ್ಣಕವಿವಜ್ಜಿತಾ ತಂಸಹಗತಾ ಚ। ಯಥಾಕ್ಕಮನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕಾದಿಛಪಕಿಣ್ಣಕವಜ್ಜಿತತಂಸಹಿತಕಮಾನುರೂಪತೋ। ‘‘ಛಸಟ್ಠಿ ಪಞ್ಚಪಞ್ಞಾಸಾ’’ತ್ಯಾದಿ ಏಕವೀಸಸತಗಣನವಸೇನ, ಏಕೂನನವುತಿಗಣನವಸೇನ ಚ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
ಅಞ್ಞಸಮಾನಚೇತಸಿಕಸಮ್ಪಯೋಗನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಕುಸಲಚೇತಸಿಕಸಮ್ಪಯೋಗನಯವಣ್ಣನಾ
೨೦. ‘‘ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಸಾಧಾರಣಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತದೇವ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇಸುಪೀ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ಹಿ ಕೋಚಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಸು ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಮೋಹೇನ ತತ್ಥ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವೀ ಅಹಿರಿಕೇನ ತತೋ ಅಜಿಗುಚ್ಛನ್ತೋ, ಅನೋತ್ತಪ್ಪೇನ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತೋ, ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ಅವೂಪಸನ್ತೋ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಸು ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ।
೨೧. ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸ್ವೇವಾತಿ ಏವ-ಕಾರೋ ಅಧಿಕಾರತ್ಥಾಯಪಿ ಹೋತೀತಿ ‘‘ದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸೂ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಅವಧಾರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಕ್ಕಾಯಾದೀಸು ಹಿ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಸ್ಸ ತತ್ಥ ಮಮಾಯನಸಮ್ಭವತೋ ದಿಟ್ಠಿ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸ್ವೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ಮಾನೋಪಿ ಅಹಂಮಾನವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ ದಿಟ್ಠಿಸದಿಸೋವ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹ ಏಕಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಪವತ್ತತಿ ಕೇಸರಸೀಹೋ ವಿಯ ಅಪರೇನ ತಥಾವಿಧೇನ ಸಹ ಏಕಗುಹಾಯಂ, ನ ಚಾಪಿ ದೋಸಮೂಲಾದೀಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅತ್ತಸಿನೇಹಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಏಕನ್ತಲೋಭಪದಟ್ಠಾನತ್ತಾತಿ ಸೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸ್ವೇವ ಲಬ್ಭತಿ।
೨೪. ತಥಾ
೨೫. ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾಪಕತಿಕಸ್ಸ ತಥಾ ಸಭಾವತಿಕ್ಖೇಸು ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೇಸು ಪವತ್ತನಾಯೋಗತೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕೇಸ್ವೇವ ಲಬ್ಭತಿ।
೨೭. ಸಬ್ಬಾಪುಞ್ಞೇಸ್ವೇವ ಚತ್ತಾರೋ ಚೇತಸಿಕಾ ಗತಾ, ಲೋಭಮೂಲೇಯೇವ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ತಯೋ ಗತಾ, ದೋಸಮೂಲೇಸ್ವೇವ ದ್ವೀಸು ಚತ್ತಾರೋ ಗತಾ, ತಥಾ ಸಸಙ್ಖಾರೇಯೇವ ದ್ವಯನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಚಿತ್ತೇ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಚಿತ್ತೇಯೇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಅಕುಸಲಚೇತಸಿಕಸಮ್ಪಯೋಗನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸೋಭನಚೇತಸಿಕಸಮ್ಪಯೋಗನಯವಣ್ಣನಾ
೨೯. ಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತೇಸು ಪಾದಕಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಕದಾಚಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪವಿರಹೋ ಸಿಯಾ, ನ ಪನ ವಿರತೀನಂ ಅಭಾವೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ, ಫಲಸ್ಸ ಚ ತದನುಕೂಲವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿರತಿಯೋ ಪನಾ’’ತ್ಯಾದಿ। ಸಬ್ಬಥಾಪೀತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ತಂತಂದುಚ್ಚರಿತದುರಾಜೀವಾನಂ ವಿಧಮನವಸಪ್ಪವತ್ತೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ। ನ ಹಿ ಏತಾಸಂ ಲೋಕಿಯೇಸು ವಿಯ ಲೋಕುತ್ತರೇಸುಪಿ ಮುಸಾವಾದಾದೀನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಹಾನವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ದುಚ್ಚರಿತದುರಾಜೀವಾನಂ ತೇನ ತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸಬ್ಬಸೋ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾದಿಅವತ್ಥಾಯ ಪಹಾನವಸೇನ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನತೋ। ನನು ಚಾಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಏಕತೋವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಸಿದ್ಧೋತಿ? ತಂ ನ, ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಏಕತೋವುತ್ತಿಪರಿದೀಪನಮತ್ತೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅದೀಪಿತತ್ತಾ। ಕೇಚಿ ಪನ ಇಮಮತ್ಥಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾವ ‘‘ನಿಯತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಲೋಕಿಯೇಸು ವಿಯ ಕದಾಚಿ ಸಮ್ಭವಂ ನಿವಾರೇತಿ। ತಥಾ ಹೇತಾ ಲೋಕಿಯೇಸು ಯೇವಾಪನಕವಸೇನ ದೇಸಿತಾ, ಇಧ ಪನ ಸರೂಪೇನೇವ। ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲೇಸ್ವೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇನ ಕದಾಚೀತಿ ಮುಸಾವಾದಾದಿಏಕೇಕದುಚ್ಚರಿತೇಹಿ ಪಟಿವಿರಮಣಕಾಲೇ। ಕದಾಚಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾಪಿ ನ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬವತ್ಥುಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ ಸಮ್ಭವಾಪೇಕ್ಖತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಸುಂ ವಿಸು’’ನ್ತಿ।
೩೦. ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾನಂ ನ ಕದಾಚಿ ಸೋಮನಸ್ಸರಹಿತಾ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಚಮ…ಪೇ॰… ಚಿತ್ತೇಸು ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿನೀವರಣಾದಿತಾಯ ಮಹತ್ತಂ ಗತಾನಿ, ಮಹನ್ತೇಹಿ ವಾ ಝಾಯೀಹಿ ಗತಾನಿ ಪತ್ತಾನೀತಿ ಮಹಗ್ಗತಾನಿ। ನಾನಾ ಹುತ್ವಾತಿ ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾನಂ ದುಕ್ಖಿತಸುಖಿತಸತ್ತಾನಂ ಆಪಾಥಗಮನಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಹುತ್ವಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಇಮೇಸು ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು, ಕರುಣಾಮುದಿತಾಭಾವನಾಕಾಲೇ ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪರಿಚಯವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಚಿತ್ತೇಹಿಪಿ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಹೋತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಪಗುಣಗನ್ಥಂ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಸ್ಸಪಿ ಸಜ್ಝಾಯನಂ, ಯಥಾ ಚ ಪಗುಣವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸ ಕದಾಚಿ ಪರಿಚಯಬಲೇನ ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇಹಿಪಿ ಸಮ್ಮಸನನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಕಾಮಾವಚರೇಸು ಕರುಣಾಮುದಿತಾನಂ ಅಸಮ್ಭವವಾದೋ ಕೇಚಿವಾದೋ ಕತೋ। ಅಪ್ಪನಾವೀಥಿಯಂ ಪನ ತಾಸಂ ಏಕನ್ತತೋ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತೇಸ್ವೇವ ಸಮ್ಭವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ ಭಿನ್ನಜಾತಿಕಸ್ಸ ವಿಯ ಭಿನ್ನವೇದನಸ್ಸಪಿ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಾಭಾವತೋ।
೩೨. ತಯೋ ಸೋಳಸಚಿತ್ತೇಸೂತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಅಟ್ಠಲೋಕುತ್ತರಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಸೇನ ಸೋಳಸಚಿತ್ತೇಸು ಜಾಯನ್ತಿ।
೩೩. ಏವಂ ‘‘ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛೇರಾ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛೇರಕುಕ್ಕುಚ್ಚವಿರತಿಕರುಣಾದಯೋ ನಾನಾ ಕದಾಚಿ ಜಾಯನ್ತಿ, ಮಾನೋ ಚ ಕದಾಚಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತ್ಯಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಜಾಯತಿ। ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ತಥಾ ಕದಾಚಿ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾವಸಪ್ಪವತ್ತಿಯಂ ಸಹ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗಿವಸೇನ ಜಾಯತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಅಥ ವಾ ಮಾನೋ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದಂ ‘‘ಸಹಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ತಥಾ ಕದಾಚಿ ಸಹ ಚ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಪಟಿಘೇ, ದಿಟ್ಠಿಗತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸಸಙ್ಖಾರಿಕೇಸು ಚ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಕುಕ್ಕುಚ್ಚೇಹಿ, ಮಾನೇನ ಚ ಸದ್ಧಿಂ, ಕದಾಚಿ ತದಿತರಸಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯೋಗಕಾಲೇ, ತಂಸಮ್ಪಯೋಗಕಾಲೇಪಿ ವಾ ನಾನಾ ಚ ಜಾಯತೀತಿ ಯೋಜನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಪರೇ ಪನ ಆಚರಿಯಾ ‘‘ಮಾನೋ ಚ ಥಿನಮಿದ್ಧಞ್ಚ ತಥಾ ಕದಾಚಿ ನಾನಾ ಕದಾಚಿ ಸಹ ಚ ಜಾಯತೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಯೋಜೇಸುಂ।
೩೪. ಸೇಸಾತಿ
ಏವಂ ತಾವ ‘‘ಫಸ್ಸಾದೀಸು ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಏತ್ತಕೇಸು ಚಿತ್ತೇಸು ಉಪಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಏತ್ತಕಾ ಚೇತಸಿಕಾ’’ತಿ ಚೇತಸಿಕರಾಸಿಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಙ್ಗಹಞ್ಚಾ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ।
ಸೋಭನಚೇತಸಿಕಸಮ್ಪಯೋಗನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಮ್ಪಯೋಗನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಸಙ್ಗಹನಯವಣ್ಣನಾ
೩೫. ‘‘ಛತ್ತಿಂಸಾ’’ತ್ಯಾದಿ
೩೬. ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ನಿಯುತ್ತಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ, ತಂ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಿಕಚಿತ್ತಾನಿ। ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾನಂ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ, ಲೋಕುತ್ತರಾನಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾವಜ್ಜಿತಾ’’ತಿ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಸಮಾನಾ, ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾವಜ್ಜಿತಾ ಸೋಭನಚೇತಸಿಕಾ ಚ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಆಕಡ್ಢತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತಿಸುಖವಜ್ಜಾ ಸುಖಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಹಗತಾ। ಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನವಸೇನಾತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ನಾತಿತಿಕ್ಖಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ ದೇಸಿತಸ್ಸ ಝಾನಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ವಸೇನ। ತೇ ಪನ ಏಕತೋ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ತಿಕ್ಖಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ ದೇಸಿತಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನವಸೇನ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಿಕೇಸು ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವಜ್ಜಿತಾನಂ ಸಮ್ಭವತೋ ಚತುಧಾ ಏವ ಸಙ್ಗಹೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೩೭. ತೇತ್ತಿಂಸದ್ವಯಂ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇಸು।
ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತಸಙ್ಗಹನಯವಣ್ಣನಾ
೩೮. ತೀಸೂತಿ ‘‘ವಿರತಿವಜ್ಜಿತಾ’’ತಿ। ಪಚ್ಚೇಕಮೇವಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂಯೇವ। ಪನ್ನರಸಸೂತಿ ರೂಪಾವಚರವಸೇನ ತೀಸು, ಆರುಪ್ಪವಸೇನ ದ್ವಾದಸಸೂತಿ ಪನ್ನರಸಸು। ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋ ನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ।
ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತಸಙ್ಗಹನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಕಾಮಾವಚರಸೋಭನಚಿತ್ತಸಙ್ಗಹನಯವಣ್ಣನಾ
೪೦. ಪಚ್ಚೇಕಮೇವಾತಿ ‘‘ವಿರತಿವಜ್ಜಿತಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾ ಕುಸಲಾಯೇವಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೭೧೫)। ಇತರಥಾ ಸದ್ಧಾಸತಿಆದಯೋ ವಿಯ ‘‘ಸಿಯಾ ಕುಸಲಾ, ಸಿಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ ವದೇಯ್ಯ। ಫಲಸ್ಸ ಪನ ಮಗ್ಗಪಟಿಬಿಮ್ಬಭೂತತ್ತಾ, ದುಚ್ಚರಿತದುರಾಜೀವಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನತೋ ಚ ನ ಲೋಕುತ್ತರವಿರತೀನಂ ಏಕನ್ತಕುಸಲತಾ ಯುತ್ತಾತಿ ತಾಸಂ ತತ್ಥ ಅಗ್ಗಹಣಂ। ಕಾಮಾವಚರವಿಪಾಕಾನಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ, ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾನಞ್ಚ ಸತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ, ವಿರತೀನಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಕುಸಲತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾವಿರತಿವಜ್ಜಿತಾ’’ತಿ।
ನನು ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಾದಿಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕೇನಪಿ ಕುಸಲಸದಿಸಾರಮ್ಮಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಯಥಾ ತಂ ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕೇಹೀತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ, ಕಾಮತಣ್ಹಾಧೀನಸ್ಸ ಫಲಭೂತತ್ತಾ। ಯಥಾ ಹಿ ದಾಸಿಯಾ ಪುತ್ತೋ ಮಾತರಾ ಇಚ್ಛಿತಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಸಾಮಿಕೇನೇವ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಂ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯತ್ತತಾಯ ದಾಸಿಸದಿಸಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕಭೂತಂ ಚಿತ್ತಂ ತೇನ ಗಹಿತಾರಮ್ಮಣಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾರಮ್ಮಣಮೇವ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ। ದ್ವಾದಸಧಾತಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಭೇದೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ದುಕಾತಿ ಕತ್ವಾ ತೀಸು ದ್ವಾದಸಧಾ।
೪೨. ಇದಾನಿ ‘‘ಅನುತ್ತರೇ ಝಾನಧಮ್ಮಾ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ। ಅನುತ್ತರೇ ಚಿತ್ತೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತಿಸುಖವಸೇನ ಝಾನಧಮ್ಮಾ ವಿಸೇಸಕಾ ಭೇದಕಾ। ಮಜ್ಝಿಮೇ ಮಹಗ್ಗತೇ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾ, ಝಾನಧಮ್ಮಾ ಪರಿತ್ತೇಸು ಕಾಮಾವಚರೇಸು ವಿರತೀ, ಞಾಣಪೀತೀ ಚ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾ ಚ ವಿಸೇಸಕಾ, ತತ್ಥ ವಿರತೀ ಕುಸಲೇಹಿ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾನಂ ವಿಸೇಸಕಾ, ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾ ಕುಸಲಕಿರಿಯೇಹಿ ವಿಪಾಕಾನಂ, ಞಾಣಪೀತೀ ಪನ ತೀಸು ಪಠಮಯುಗಳಾದೀಹಿ ದುತಿಯಯುಗಳಾದೀನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಕಾಮಾವಚರಸೋಭನಚಿತ್ತಸಙ್ಗಹನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಸಙ್ಗಹನಯವಣ್ಣನಾ
೪೪. ದುತಿಯೇ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೇತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೇ ಲೋಭಮಾನೇನ ತಥೇವ ಅಞ್ಞಸಮಾನಾ, ಅಕುಸಲಸಾಧಾರಣಾ ಚ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೪೫. ತತಿಯೇತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೇ।
೪೬. ಚತುತ್ಥೇತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೇ।
೪೭. ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾನಿ ಪನೇತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಮೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ ಭಿನ್ನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೫೦. ಅಧಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಚ್ಛಯಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ದ್ವೇಳ್ಹಕಸಭಾವೇ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಚಿತ್ತೇ ಸಮ್ಭವೋ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಅಧಿಮೋಕ್ಖವಿರಹಿತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
೫೧. ಏಕೂನವೀಸತಿ ಪಠಮದುತಿಯಅಸಙ್ಖಾರಿಕೇಸು, ಅಟ್ಠಾರಸ ತತಿಯಚತುತ್ಥಅಸಙ್ಖಾರಿಕೇಸು, ವೀಸ ಪಞ್ಚಮೇ
೫೨. ಸಾಧಾರಣಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮಾನಾ ಚ ಛನ್ದಪೀತಿಅಧಿಮೋಕ್ಖವಜ್ಜಿತಾ ಅಞ್ಞಸಮಾನಾ ಅಪರೇ ದಸಾತಿ ಏತೇ ಚುದ್ದಸ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಯೋಗಿನೋತಿ ಪವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಸಙ್ಗಹನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಸಙ್ಗಹನಯವಣ್ಣನಾ
೫೪. ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಞ್ಞಸಮಾನೇ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ।
೫೬. ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ವಿಯ ವಿಸಿಟ್ಠಮನನಕಿಚ್ಚಾಯೋಗತೋ ಮನನಮತ್ತಾ ಧಾತೂತಿ ಮನೋಧಾತು। ಅಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯುಗಳೇತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸನ್ತೀರಣದ್ವಯೇ।
೫೮. ದ್ವಾದಸ ಹಸನಚಿತ್ತೇ, ಏಕಾದಸ ವೋಟ್ಠಬ್ಬನಸುಖಸನ್ತೀರಣೇಸು, ದಸ ಮನೋಧಾತುತ್ತಿಕಾಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿಯುಗಳವಸೇನ ಪಞ್ಚಸು, ಸತ್ತ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಸೂತಿ ಅಟ್ಠಾರಸಾಹೇತುಕೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಸಙ್ಗಹೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
೫೯. ತೇತ್ತಿಂಸವಿಧಸಙ್ಗಹೋತಿ ಅನುತ್ತರೇ ಪಞ್ಚ, ತಥಾ ಮಹಗ್ಗತೇ, ಕಾಮಾವಚರಸೋಭನೇ ದ್ವಾದಸ, ಅಕುಸಲೇ ಸತ್ತ, ಅಹೇತುಕೇ ಚತ್ತಾರೋತಿ ತೇತ್ತಿಂಸವಿಧಸಙ್ಗಹೋ।
೬೦. ಇತ್ಥಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಚಿತ್ತಾವಿಯುತ್ತಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಚಿತ್ತಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಞ್ಚ ಚೇತಸಿಕರಾಸಿಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಗಹಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ಯಥಾಯೋಗಂ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಂ ಭೇದಂ ಉದ್ದಿಸೇ ‘‘ಸಬ್ಬಚಿತ್ತಸಾಧಾರಣಾ ತಾವ ಸತ್ತ ಏಕೂನನವುತಿಚಿತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಏಕೂನನವುತಿವಿಧಾ
ಅಹೇತುಕಚಿತ್ತಸಙ್ಗಹನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥವಿಭಾವಿನಿಯಾ ನಾಮ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥಸಙ್ಗಹವಣ್ಣನಾಯ
ಚೇತಸಿಕಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।