೮. ಪಚ್ಚಯಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ
೧. ಇದಾನಿ ‘‘ಯೇಸ’’ನ್ತ್ಯಾದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಯೇಸಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಖತತ್ತಾ ಸಙ್ಖತಾನಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾನಂ ಯೇ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾ ಯಥಾ ಯೇನಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಠಿತಿಯಾ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಉಪಕಾರಕಾ, ತಂ ವಿಭಾಗಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾನಂ, ತೇಸಂ ಇಹ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮುಚ್ಚಯಸಙ್ಗಹಾನನ್ತರೇ ಠಾನೇ ಯಥಾರಹಂ ತಂತಂಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇ ಸತಿ ತಂತಂಪಚ್ಚಯಾನಂ ತಂತಂಪಚ್ಚಯಭಾವಾಕಾರಾನುರೂಪಂ ಇದಾನಿ ಪವಕ್ಖಾಮೀತಿ ಯೋಜನಾ।
೨. ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಫಲಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ, ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ। ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಠಾನಾನಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಏತ್ಥಾತ್ಯಾದಿನಾ ಪಟ್ಠಾನಂ, ಅನನ್ತನಯಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನಮಹಾಪಕರಣಂ, ತತ್ಥ ದೇಸಿತನಯೋ ಪಟ್ಠಾನನಯೋ।
೩. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ನಯೇಸು। ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾವೇನ ಭವನಸೀಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಬ್ಭಾವಭಾವೀಭಾವೋ, ಸೋಯೇವ ಆಕಾರಮತ್ತಂ, ತೇನ ಉಪಲಕ್ಖಿತೋ ತಬ್ಭಾವಭಾವೀಭಾವಾಕಾರಮತ್ತೋಪಲಕ್ಖಿತೋ। ಏತೇನೇವ ತದಭಾವಾಭಾವಾಕಾರಮತ್ತೋಪಲಕ್ಖಿತತಾಪಿ ಅತ್ಥತೋ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ಅನ್ವಯಬ್ಯತಿರೇಕವಸೇನ ಹಿ ಪಚ್ಚಯಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸುಪ್ಪಾದಾ ಇದಮುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಇದಂ ನ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸ ನಿರೋಧಾ ಇದಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೦೪, ೪೦೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧; ಉದಾ॰ ೧, ೨)। ಪಟಿಚ್ಚ ಫಲಂ ಏತಿ ಏತಸ್ಮಾತಿ ಪಚ್ಚಯೋ। ತಿಟ್ಠತಿ ಫಲಂ ಏತ್ಥ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಠಿತಿ, ಆಹಚ್ಚ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಾತಾ ಠಿತಿ ಆಹಚ್ಚಪಚ್ಚಯಟ್ಠಿತಿ। ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದನಯೋ ಹಿ ತಬ್ಭಾವಭಾವೀಭಾವಾಕಾರಮತ್ತಂ ಉಪಾದಾಯ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಹೇತಾದಿಪಚ್ಚಯನಿಯಮವಿಸೇಸಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಆಹಚ್ಚಪಚ್ಚಯಟ್ಠಿತೀ’’ತಿ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ। ತಂ ಪನ ಸವನಮತ್ತೇನೇವ ತೇಸಂ ಅವಹಸಿತಬ್ಬವಚನತಂ ಪಕಾಸೇತಿ। ನ ಹಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದನಯೋ, ಅಞ್ಞೋ ವಾ ಕೋಚಿ ನಯೋ ಕಣ್ಠತಾಲುಆದೀಸು ಅನಾಹಚ್ಚ ದೇಸೇತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ। ವೋಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಪಟ್ಠಾನನಯಮ್ಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಬ್ಭಾವಭಾವೀಭಾವೇನ ಹೇತಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಚ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಾ ಸಙ್ಗಹಕಾರಾದಯೋ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತಿ, ಮಯಂ ಪನ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂಯೇವ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮಾತ್ಯಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದನಯವಣ್ಣನಾ
೪. ನ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯೋ। ತತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖತಮಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಾನಿ। ತೇ ತಿವಿಧಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋತಿ। ತತ್ಥಕಾಮರೂಪಾವಚರಾ ತೇರಸ ಕುಸಲಚೇತನಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ಚತಸ್ಸೋ ಆರುಪ್ಪಚೇತನಾ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಏವಮೇತಾ ಏಕೂನತಿಂಸ ಚೇತನಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಮ। ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಏಕೂನವೀಸತಿವಿಧಂ, ಪವತ್ತಿವಸೇನ ದ್ವತ್ತಿಂಸವಿಧಂ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ। ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ನಾಮರೂಪಂ। ತತ್ಥ ನಾಮಂ ಇಧ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಂ, ರೂಪಂ ಪನ ಭೂತುಪಾದಾಯಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾತಿ ಏತ್ಥ ನಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಸರೂಪೇಕಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನಾನಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಮತೇನ ರೂಪಾದೀನಿ ಛ ಬಾಹಿರಾಯತನಾನಿಪಿ ವಾ ಆಯತನಂ ನಾಮ। ಛ ಆಯತನಾನಿ ಚ ಛಟ್ಠಾಯತನಞ್ಚ ಸಳಾಯತನಂ। ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿವಸೇನ ಛದ್ವಾರಿಕೋ ಫಸ್ಸೋ ಫಸ್ಸೋ ನಾಮ। ಸುಖದುಕ್ಖುಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ ತಿವಿಧಾ ವೇದನಾ।
ಕಾಮತಣ್ಹಾ ಭವತಣ್ಹಾ ವಿಭವತಣ್ಹಾತಿ ತಿವಿಧಾ ತಣ್ಹಾ। ಛಳಾರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನ ಪನ ಅಟ್ಠಸತಪ್ಪಭೇದಾ ಹೋನ್ತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಾದಿವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಉಪಾದಾನಾನಿ। ಏತ್ಥ ಚ ದುಬ್ಬಲಾ ತಣ್ಹಾ ತಣ್ಹಾ ನಾಮ, ಬಲವತೀ ಉಪಾದಾನಂ। ಅಸಮ್ಪತ್ತವಿಸಯಪತ್ಥನಾ ವಾ ತಣ್ಹಾ ತಮಸಿ ಚೋರಾನಂ ಹತ್ಥಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ, ಸಮ್ಪತ್ತವಿಸಯಗ್ಗಹಣಂ ಉಪಾದಾನಂ ಚೋರಾನಂ ಹತ್ಥಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಗಹಣಂ ವಿಯ। ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಪಟಿಪಕ್ಖಾ ತಣ್ಹಾ, ಸನ್ತೋಸಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಉಪಾದಾನಂ। ಪರಿಯೇಸನದುಕ್ಖಮೂಲಂ ತಣ್ಹಾ, ಆರಕ್ಖದುಕ್ಖಮೂಲಂ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಕಮ್ಮಭವೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋತಿ ದುವಿಧೋ ಭವೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮೋ ಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಫಲನ್ತಿ ಭವೋ, ಸೋ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಾಕುಸಲಾದಿವಸೇನ ಏಕೂನತಿಂಸವಿಧೋ। ದುತಿಯೋ ಪನ ಭವತೀತಿ ಭವೋ, ಸೋ ಕಾಮಭವಾದಿವಸೇನ ನವವಿಧೋ। ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತೀತಿ ಕಮ್ಮಭವೋವ। ಸೋ ಹಿ ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ನ ಇತರೋ। ಸೋ ಹಿ ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಸಭಾವೋ ಜಾತಿಯೇವ, ನ ಚ ಜಾತಿ। ತಥಾನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ಚ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪುರಾಣಭಾವೋ ಜರಾ। ಏತಸ್ಸೇವ ಏಕಭವಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಮರಣಂ। ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದೀಹಿ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾಪೋ ಸೋಕೋ। ತಸ್ಸೇವ ವಚೀಪಲಾಪೋ ಪರಿದೇವೋ। ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖವೇದನಾ ದುಕ್ಖಂ। ಮಾನಸಿಕದುಕ್ಖವೇದನಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ। ಞಾತಿಬ್ಯಸನಾದೀಹಿ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತಚೇತೋದುಕ್ಖಪ್ಪಭಾವಿತೋ ಭುಸೋ ಆಯಾಸೋ ಉಪಾಯಾಸೋ।
ಏತ್ಥ ಚ ಸತಿಪಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾದಿಕೇ ಪಚ್ಚಯನ್ತರೇ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಏಕೇಕಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣಂ ಪಧಾನಭಾವತೋ, ಪಾಕಟಭಾವತೋ ಚಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಿತೇಯೇವ ಸನ್ತಾನೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಿಪಾಕಧಮ್ಮಭಾವೇನ ಪವತ್ತನತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾಸಙ್ಖಾರಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಸಙ್ಖಾರಜನಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಭವನ್ತರೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ನ ಹಿ ಜನಕಾಭಾವೇ ತಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ನಾಮರೂಪಞ್ಚ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಧಿಟ್ಠಾನಭೂತವಿಞ್ಞಾಣುಪತ್ಥದ್ಧಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಪವತ್ತೀಸು ಪತಿಟ್ಠಹತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾನಾಮರೂಪಂ, ಸಳಾಯತನಞ್ಚ ನಾಮರೂಪನಿಸ್ಸಯಮೇವ ಛಬ್ಬಿಧಫಸ್ಸಸ್ಸ ದ್ವಾರಭಾವೇನ ಯಥಾರಹಂ ಪವತ್ತತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನಂ। ಫಸ್ಸೋ ಚ ಸಳಾಯತನಸಮ್ಭವೇಯೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಸತಿ। ನ ಹಿ ದ್ವಾರಾಭಾವೇ ತಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿ ಸಿಯಾತಿ ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ। ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಸನ್ತೋಯೇವ ವೇದನಂ ವೇದಯತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾ। ವೇದನೀಯೇಸು ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ವೇದನಾಹೇತುಕಾ ತಣ್ಹಾ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ। ತಣ್ಹಾಸಿನೇಹಪಿಪಾಸಿತಾಯೇವ ಚ ಉಪಾದಾನಿಯೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಉಪಾದಾಯ ದಳ್ಹಭಾವಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ। ತಣ್ಹಾಯ ಹಿ ರೂಪಾದೀನಿ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ಕಾಮೇಸು ಪಾತಬ್ಯತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತಣ್ಹಾ ಕಾಮುಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ತಥಾ ರೂಪಾದಿಭೇದೇಗಧಿತೋ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತ್ಯಾದಿನಾ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ಸಂಸಾರತೋ ಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮೋ ಅಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಪರಾಮಾಸಂ ಖನ್ಧೇಸು ಅತ್ತತ್ತನಿಯಗಾಹಭೂತಂ ಅತ್ತವಾದದಸ್ಸನದ್ವಯಞ್ಚ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನಂ। ಯಥಾರಹಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಾನುಸಯವಸೇನ ಉಪಾದಾನಪತಿಟ್ಠಿತಾಯೇವ ಸತ್ತಾ ಕಮ್ಮಾಯೂಹನಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಉಪಾದಾನಂ ಭವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಉಪಪತ್ತಿಭವಸಙ್ಖಾತಾ ಚ ಜಾತಿ ಕಮ್ಮಭವಹೇತುಕಾಯೇವ
ಏವಮೇತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಚ್ಚಯಪರಮ್ಪರವಿಧಿನಾ, ನ ಏತಸ್ಸ ವಟ್ಟಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಕೇವಲಸ್ಸ ಸುಖಾದೀಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಸ್ಸ, ಸಕಲಸ್ಸ ವಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ದುಕ್ಖರಾಸಿಸ್ಸ ನ ಸುಖಸುಭಾದೀನಂ ಸಮುದಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯಸಙ್ಗಹಾಧಿಕಾರೇ।
೫. ಅತತಿ ಸತತಂ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅದ್ಧಾ, ಕಾಲೋ।
೬. ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾ ಅತೀತೋ ಅದ್ಧಾ ಅತೀತಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಹೇತೂನಮೇವೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಅದ್ಧಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಮೇವ ಗಹಣಂ ತಬ್ಬಿನಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಾಲಸ್ಸ ಅನುಪಲಬ್ಭನತೋ। ನಿರುದ್ಧಾನುಪ್ಪಾದಾ ಏವ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ ಅತೀತಾನಾಗತಕಾಲವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದಾದಿಕ್ಖಣತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕಾಲವಸೇನ ವೋಹರೀಯನ್ತಿ। ಜಾತಿಜರಾಮರಣಂ ಅನಾಗತೋ ಅದ್ಧಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹೇತುತೋ ಅನಾಗತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ। ಮಜ್ಝೇ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅದ್ಧಾ ಅತೀತಹೇತುತೋ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಫಲಸಭಾವತ್ತಾ, ಅನಾಗತಫಲಸ್ಸ ಇಧ ಹೇತುಸಭಾವತ್ತಾ ಚ ಮಜ್ಝೇ ವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಅದ್ಧಾ।
೮. ನನು ಸೋಕಪರಿದೇವಾದಯೋಪಿ ಅಙ್ಗಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋಕಾದಿವಚನ’’ನ್ತ್ಯಾದಿ। ಸೋಕಾದಿವಚನಂ ಜಾತಿಯಾ ನಿಸ್ಸನ್ದಸ್ಸ ಅಮುಖ್ಯಫಲಮತ್ತಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ, ನ ಪನ ವಿಸುಂ ಅಙ್ಗದಸ್ಸನನ್ತ್ಯತ್ಥೋ।
೯. ತಣ್ಹುಪಾದಾನಭವಾಪಿ ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕಿಲೇಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅವಿಜ್ಜಾಗ್ಗಹಣೇನ ತಣ್ಹುಪಾದಾನಾನಿ, ಕಮ್ಮಭವಸಾಮಞ್ಞತೋ ಸಙ್ಖಾರಗ್ಗಹಣೇನ ಕಮ್ಮಭವೋ ಗಹಿತೋ। ತಥಾ ತಣ್ಹುಪಾದಾನಭವಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾ ಗಹಿತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತ್ಥಾಪಿ ವುತ್ತನಯೇನ ತೇಸಂ ಗಹಣೇನ ತೇಸಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ವಿಞ್ಞಾಣನಾಮರೂಪಸಳಾಯತನಫಸ್ಸವೇದನಾನಂ ಜಾತಿಜರಾಭಙ್ಗಾವ ಜಾತಿಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಜರಾಮರಣಗ್ಗಹಣೇನಾ’’ತ್ಯಾದಿ।
೧೦. ಅತೀತೇ ಹೇತವೋ ಪಞ್ಚಾತಿ ಸರೂಪತೋ ವುತ್ತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರಾನಂ, ಸಙ್ಗಹವಸೇನ ಗಹಿತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ತಣ್ಹುಪಾದಾನಭವಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಅತೀತಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಹೇತವೋ ಪಞ್ಚ, ಇದಾನಿ ಫಲಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ಅತೀತಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಇಧ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಫಲಪಞ್ಚಕಂ। ಇದಾನಿ ಹೇತವೋ ಪಞ್ಚಾತಿ ಸರೂಪತೋ ವುತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ, ಸಙ್ಗಹತೋ ಲದ್ಧಾನಂ ಆಯತಿಂ ಫಲಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಗ್ಗಹಣೇನ ವುತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಅನಾಗತೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಫಲಪಞ್ಚಕನ್ತಿ ಏವಂ ವೀಸತಿ ಅತೀತಾದೀಸು ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಕಿರಿಯನ್ತೀತಿ ಆಕಾರಾ।
ಅತೀತಹೇತೂನಂ, ಇದಾನಿ ಫಲಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರಾ ಏಕೋ ಸನ್ಧಿ, ಇದಾನಿ ಫಲಪಞ್ಚಕಸ್ಸ, ಇದಾನಿ ಹೇತೂನಞ್ಚ ಅನ್ತರಾ ಏಕೋ, ಇದಾನಿ ಹೇತೂನಂ, ಆಯತಿಂ ಫಲಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರಾ ಏಕೋತಿ ಏವಂ ತಿಸನ್ಧಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಾನಮನ್ತರಾ ಏಕೋ, ವೇದನಾತಣ್ಹಾನಮನ್ತರಾ ಏಕೋ, ಭವಜಾತೀನಮನ್ತರಾ ಏಕೋ ಸನ್ಧೀ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಹೇತುತೋಫಲಸ್ಸ ಅವಿಚ್ಛೇದಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವತೋ ಹೇತುಫಲಸಮ್ಬನ್ಧಭೂತೋ ಪಠಮೋ ಸನ್ಧಿ, ತಥಾ ತತಿಯೋ, ದುತಿಯೋ ಪನ ಫಲತೋ ಹೇತುನೋ ಅವಿಚ್ಛೇದಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವತೋ ಫಲಹೇತುಸಮ್ಬನ್ಧಭೂತೋ। ಫಲಭೂತೋಪಿ ಹಿ ಚತುಸಙ್ಖೇಪಾ।
೧೧. ಕಮ್ಮಭವಸಙ್ಖಾತೋ ಭವೇಕದೇಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಚೇತನಾ ಭವೋ ನಾಮ, ಪುರಿಮಕಮ್ಮಭವಸ್ಮಿಂ ಇಧ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಚೇತನಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅವಸೇಸಾ ಚಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಪಞ್ಚಕಜಾತಿಜರಾಮರಣವಸೇನ ಸತ್ತವಿಧಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಫಲವಸೇನ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾ। ಉಪಪತ್ತಿಭವಸಙ್ಖಾತೋ ಭವೇಕದೇಸೋತಿ ಪನ ಅನಾಗತಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಭವ-ಸದ್ದೇನ ಕಮ್ಮಭವಸ್ಸಪಿ ವುಚ್ಚಮಾನತ್ತಾ ಭವೇಕದೇಸ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋ।
೧೨. ಪುಬ್ಬನ್ತಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾ ಮೂಲಂ। ಅಪರನ್ತಸ್ಸ ತಣ್ಹಾ ಮೂಲನ್ತಿ ಆಹ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾವಸೇನ ದ್ವೇ ಮೂಲಾನೀ’’ತಿ।
೧೩. ತೇಸಮೇವ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಾನಂ ವಟ್ಟಮೂಲಾನಂ ನಿರೋಧೇನ ಅನುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮತಾಪತ್ತಿಯಾ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧತೋ ಸಿದ್ಧಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ವಟ್ಟಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ಅಭಿಣ್ಹಸೋ ಅಭಿಕ್ಖಣಂ ಜರಾಮರಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಮುಚ್ಛಾಯ ಪೀಳಿತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸೋಕಾದಿಸಮಪ್ಪಿತಾನಂ ಕಾಮಾಸವಾದಿಆಸವಾನಂ ಸಮುಪ್ಪಾದತೋ ಪುನ ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ಪವತ್ತತಿ। ‘‘ಆಸವಸಮುದಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೩) ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಏತೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ಇತರಥಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಚಕ್ಕಂ ಇಚ್ಚೇವಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಆಬದ್ಧಂ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಅನಾದಿಕಂ ಆದಿರಹಿತಂ ತಿಭೂಮಕಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ತೇಭೂಮಕಂ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಸೇನ ತಿವಟ್ಟಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋತಿ ಪಟ್ಠಪೇಸಿ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ ಮಹಾಮುನಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ।
ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಟ್ಠಾನನಯವಣ್ಣನಾ
೧೪. ಏವಂ ‘‘ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿನೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ಹೇತು। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತುಸದ್ದಾನಂ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಇಧ ಪತಿಟ್ಠತ್ಥೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಹಿನೋತಿ ವಾ ಏತೇನ ಕಮ್ಮನಿದಾನಭೂತೇನ ಉದ್ಧಂ ಓಜಂ ಅಭಿಹರನ್ತೇನ ಮೂಲೇನ ವಿಯ ಪಾದಪೋ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಫಲಂ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತಿ ವುದ್ಧಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಹೇತು। ಹೇತು ಚ ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ। ಹೇತು ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ಹೇತುಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಹೇತು, ಉಪಕಾರಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಮೂಲಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ಪನ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ಉಭಯತ್ಥ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ನಾಮಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲಾನಿ ವಿಯ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನಸಙ್ಖಾತಮೂಲಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಛ ಧಮ್ಮಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಆಲಮ್ಬೀಯತಿ ದುಬ್ಬಲೇನ ವಿಯ ದಣ್ಡಾದಿಕಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಹಿ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ। ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಹಿ ಯಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ। ನ ಹಿ ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ಅತ್ತಾಧೀನಪ್ಪವತ್ತೀನಂ ಪತಿಭೂತೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ।
ನ ವಿಜ್ಜತಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇನ ಸಹ ಅನ್ತರಂ ಏತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸಾತಿ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಸಣ್ಠಾನಾಭಾವೇನ ಸುಟ್ಠು ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ। ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ಅನುರೂಪಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಜನನಸಮತ್ಥೋ ಪುರಿಮಪುರಿಮನಿರುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮೋ ‘‘ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ’’, ‘‘ಸಮನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಚ
ಅತ್ತನೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಾನಮ್ಪಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಕಾಸಸ್ಸ ಪದೀಪೋ ವಿಯ ಸಹುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಹುಪ್ಪಾದಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ, ಅರೂಪಿನೋ ಚತುಕ್ಖನ್ಧಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವತ್ಥುವಿಪಾಕಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ।
ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಯಮಾನಂ ತಿದಣ್ಡಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಭಾವೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞತಾವಸೇನೇವ
ಚಿತ್ತಕಮ್ಮಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ನಿಸ್ಸೀಯತಿ ನಿಸ್ಸಿತಕೇಹೀತಿ ಕತ್ವಾ, ಬಲವಭಾವೇನ ನಿಸ್ಸಯೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ ಉಪ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತಿಸಯಜೋತಕತ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಪನ ಭೇದಂ ವಕ್ಖತಿ।
ಛ ವತ್ಥೂನಿ, ಛ ಆರಮ್ಮಣಾನಿ ಚಾತಿ ಇಮೇ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತೋ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕೋ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ। ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಅಸತಿ ಸನ್ತಾನಟ್ಠಿತಿಹೇತುಭಾವಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ। ಸೋ ಗಿಜ್ಝಪೋತಕಸರೀರಾನಂ ಆಹಾರಾಸಾ ಚೇತನಾ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಪುರಿಮಪುರಿಮಪರಿಚಿತಗನ್ಥೋ ವಿಯ ಉತ್ತರಉತ್ತರಗನ್ಥಸ್ಸ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೇನ ಅತ್ತಸದಿಸಸ್ಸ ಪಗುಣಬಲವಭಾವವಿಸಿಟ್ಠಅತ್ತಸಮಾನಜಾತಿಯತಾಗಾಹಣಂ ಆಸೇವನಂ, ತೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಜಾತಿಯಧಮ್ಮಾನಂ ಸಜಾತಿಯಧಮ್ಮಾವ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೋ। ಭಿನ್ನಜಾತಿಕಾ ಹಿ ಭಿನ್ನಜಾತಿಕೇಹಿ ಆಸೇವನಪಗುಣೇನ ಪಗುಣಬಲವಭಾವವಿಸಿಟ್ಠಂ ಕುಸಲಾದಿಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ತನೋ ಗತಿಂ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ।
ಅತ್ತನೋ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವೇನ ಸಹಜಾತನಾಮರೂಪಾನಂ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವಾಯ ಉಪಕಾರಕಾ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯೋ। ತೇ ಹಿ ಪಯೋಗೇನ ಅಸಾಧೇತಬ್ಬತಾಯ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಟತ್ತಾ ನಿಪ್ಫಜ್ಜಮಾನಮತ್ತತೋ ನಿರುಸ್ಸಾಹಸನ್ತಭಾವಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಕಿಲೇಸವೂಪಸಮಸನ್ತಭಾವಾ। ತಥಾ ಸನ್ತಭಾವತೋಯೇವ ಹಿ ಭವಙ್ಗಾದಯೋ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ। ಅಭಿನಿಪಾತಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸನ್ತೀರಣಮತ್ತಾ ಪನ ವಿಪಾಕಾ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವ। ಜವನಪ್ಪವತ್ತಿಯಾವ ನೇಸಂ ರೂಪಾದಿಗ್ಗಹಿತತಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ।
ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಚತ್ತಾರೋ ಆಹಾರಾ ಆಹಾರಪಚ್ಚಯೋ। ಸತಿಪಿ ಹಿ ಜನಕಭಾವೇ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತಮೇವ ಆಹಾರಸ್ಸ ಪಧಾನಕಿಚ್ಚಂ। ಜನಯನ್ತೋಪಿ ಆಹಾರೋ ಅವಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತೋ ವ ಜನೇತೀತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಭಾವೋ ವ ಆಹಾರಭಾವೋ। ತೇಸು ತೇಸು ಕಿಚ್ಚೇಸು ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುವತ್ತಾಪನಸಙ್ಖಾತಾಧಿಪತಿಯಟ್ಠೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೋ।
ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನವಸೇನ ಝಾನಪಚ್ಚಯೋ। ಸುಗತಿತೋ ಪುಞ್ಞತೋ, ದುಗ್ಗಹಿತೋ ಪಾಪತೋ ವಾ ನಿಯ್ಯಾನಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಾದಯೋ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯೋ।
ಪರಮತ್ಥತೋ ಭಿನ್ನಾಪಿ ಏಕೀಭಾವಗತಾ ವಿಯ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಭಾವಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಪಯೋಗಲಕ್ಖಣೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ನಾಮಧಮ್ಮಾ ವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ಯುತ್ತಾಪಿ ಸಮಾನಾ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಭಾವೇನ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೋ।
ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನ ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತ್ತೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ‘‘ಸಹಜಾತಂ ಪುರೇಜಾತ’’ನ್ತ್ಯಾದಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ। ಸತಿಪಿ ಹಿ ಜನಕತ್ತೇ ಠಿತಿಯಂಯೇವ ಸಾತಿಸಯೋ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾನಂ ಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕತಾವ ತೇಸಂ ಗಹಿತಾ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಫಸ್ಸಾದಿಸಮುದಾಯೇ ಪವತ್ತಮಾನೇ ದುತಿಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅತ್ತನೋ ಠಿತಿಯಾ ಓಕಾಸಂ ಅಲಭನ್ತಾನಂ ಅನನ್ತರಮುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಕಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಓಕಾಸದಾನವಸೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಅನನ್ತರನಿರುದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ನತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ।
ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಾವಿಗಮನೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ವಿಗತಭಾವೇನ ಉಪಕಾರಕಾಯೇವ ಧಮ್ಮಾ ವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ। ನಿರೋಧಾನುಪಗಮನವಸೇನ ಉಪಕಾರಕಾ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾ ವ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ। ಸಸಭಾವತಾಮತ್ತೇನ ಉಪಕಾರಕತಾ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯತಾ, ನಿರೋಧಾನುಪಗಮನವಸೇನ ಉಪಕಾರಕತಾ ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯತಾತಿ ಪಚ್ಚಯತಾವಿಸೇಸೋ ನೇಸಂ ಧಮ್ಮಾವಿಸೇಸೇಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಧಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಸಮತ್ಥತಾವಿಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಞತ್ವಾ ಭಗವತಾ ಚತುವೀಸತಿಪಚ್ಚಯಾ ದೇಸಿತಾತಿ ಭಗವತಿ ಸದ್ಧಾಯ ‘‘ಏವಂ ವಿಸೇಸಾ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಸುತಮಯಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಚಿನ್ತಾಭಾವನಾಮಯಞಾಣೇಹಿ ತದಭಿಸಮಯಾಯ ಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋ। ಅವಿಸೇಸೇಪಿ ಹಿ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಸ್ಸ ತಥಾ ತಥಾ ವಿನೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಸೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಪುನ ಪಕಾರನ್ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಅಹೇತುಕದುಕಂ ವತ್ವಾಪಿ ಹೇತುವಿಪ್ಪಯುತ್ತದುಕಂ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೧೫. ನಾಮಂ ಚತುಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಂ ನಾಮಂ ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ನಾಮಸ್ಸ ಛಧಾ ಛಹಾಕಾರೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ತದೇವ ನಾಮರೂಪೀನಂ ಸಮುದಿತಾನಂ ಪಞ್ಚಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಸ್ಸ ಪುನ ಭೂತುಪಾದಾಯಭೇದಸ್ಸ ಏಕಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಞ್ಚ ನಾಮಸ್ಸ ಏಕಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ, ಪಞ್ಞತ್ತಿನಾಮರೂಪಾನಿ ನಾಮಸ್ಸ ದ್ವಿಧಾ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಾ ದ್ವಯಂ ಪನ ನಾಮರೂಪದ್ವಯಂ ಸಮುದಿತಂ ದ್ವಯಸ್ಸ ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ನಾಮರೂಪದ್ವಯಸ್ಸ ನವಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಚೇತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಠಿತಾ।
೧೬. ವಿಪಾಕಬ್ಯಾಕತಂ ಕಮ್ಮವಸೇನ ವಿಪಾಕಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಕಮ್ಮವೇಗಕ್ಖಿತ್ತಪತಿತಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ಗಾಹೇತ್ವಾ ಪರಿಭಾವೇತ್ವಾ ನೇವ ಅಞ್ಞಂ ಪವತ್ತೇತಿ, ನ ಚ ಪುರಿಮವಿಪಾಕಾನುಭಾವಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ‘‘ನ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯಾ ಆಸೇವನೇ ಏಕ’’ನ್ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೨೨೧) ವಚನತೋ ಚ ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯೇಸು ಹಸಿತುಪ್ಪಾದಸ್ಸೇವ ಆಸೇವನತಾಉದ್ಧರಣೇನ ಆವಜ್ಜನದ್ವಯಂ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಜವನಾನೇವ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮಾನಿ ಜವನಾನೀ’’ತ್ಯಾದಿ। ಅವಿಸೇಸವಚನೇಪೇತ್ಥ ಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಜವನಾನೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ ಲೋಕುತ್ತರಜವನಾನಂ ಆಸೇವನಭಾವಸ್ಸ ಅನುದ್ಧಟತ್ತಾ।
ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ಪಟ್ಠಾನಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಟ್ಠಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೨) ‘‘ಲೋಕುತ್ತರೋ ಪನ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಕುಸಲಂ ಭಿನ್ನಜಾತಿಕಸ್ಸ ಪುರೇಚರತ್ತಾ ನ ತೇನ ಆಸೇವನಗುಣಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ, ಫಲಚಿತ್ತಾನಿ ಚ ಜವನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿಪಿ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಆಸೇವನಂ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ನ ಚ ಅಞ್ಞಂ ಗಾಹಾಪೇನ್ತಿ। ಯಮ್ಪಿ ‘‘ಆಸೇವನವಿನಿಮುತ್ತಂ ಜವನಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಆಚರಿಯಧಮ್ಮಪಾಲತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಇತರಥಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅಸಮಪೇಕ್ಖಿತಾಭಿಧಾಯಕತ್ತಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ। ಮಗ್ಗೋ ಪನ ಗೋತ್ರಭುತೋ ಆಸೇವನಂ ನ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ನತ್ಥಿ ಭೂಮಿಆದಿವಸೇನ ನಾನಾಜಾತಿತಾಯ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಪಟ್ಠಾನೇ ‘‘ಗೋತ್ರಭು ‘‘ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ।
೧೭. ಹೇತುಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ ಸಹಜಾತಾನಂ ನಾಮ ರೂಪಾನನ್ತಿ ತಯೋಪೇತೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ, ಪವತ್ತಿಯಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ, ಉಭಯತ್ಥ ಸಹಜಾತಾನಂ ನಾಮಾನಞ್ಚ ಹೇತಾದಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ಸಹಜಾತರೂಪನ್ತಿ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ, ಪವತ್ತಿಯಂ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನ’’ನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಸಹಜಾತಾ ಚೇತನಾತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಹಿಪಿ ಸಹಜಾತಚೇತನಾ। ಸಹಜಾತಾನಂ ನಾಮ ರೂಪಾನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಚೇತನಾ ನಾಮಾನಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಹಗತಾ ಚೇತನಾ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾನಂ, ಪವತ್ತಿಯಂ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಸಹಗತಾ ಚೇತನಾ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾನಞ್ಚ। ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಾ ಚೇತನಾತಿ ವಿಪಾಕಕ್ಖಣತೋ ನಾನಾಕ್ಖಣೇ ಅತೀತಭವಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾ। ನಾಮರೂಪಾನನ್ತಿ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ನಾಮರೂಪಾನಂ। ವಿಪಾಕಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಕಾ ವಿಪಾಕಾ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ। ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ರೂಪಂ ವಿಪಾಕವೋಹಾರಂ ನ ಲಭತಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಭಾವೇನ, ಸಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ಚ ಕಮ್ಮಸದಿಸೇಸು ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸ್ವೇವ ವಿಪಾಕ-ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ।
೧೮. ಪುರೇಜಾತಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮತೋ ಪುರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ। ಕಥಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತಾತಿ? ನನು ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಅಸತಿ ಸನ್ತಾನಟ್ಠಿತಿಹೇತುಕಭಾವಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸನ್ತಾನಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವುಪತ್ಥಮ್ಭನೇ ಇಮಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾರೋತಿ ನ ಕೋಚಿ ವಿರೋಧೋ।
೧೯. ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ‘‘ಛವತ್ಥೂನಿ ಪವತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಆರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತನಿದ್ದೇಸೇ ಆಗತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ಪನ ‘‘ಸೇಕ್ಖಾ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನಾ ವಾ ಚಕ್ಖುಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ದುಕ್ಖತೋ ಅನತ್ತತೋ ವಿಪಸ್ಸನ್ತೀ’’ತ್ಯಾದಿನಾ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೪೨೪) ಅವಿಸೇಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಚಕ್ಖಾದೀನಮ್ಪಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಲಬ್ಭತಿ। ಅತ್ಥತೋ ಹೇತಂ ಸಿದ್ಧಂ, ಯಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರಿಕವೀಥಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಂ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪುರೇಜಾತಂ ಹೋತೀತಿ।
೨೨. ಪಕತಿಯಾ ಏವ ಪಚ್ಚಯನ್ತರರಹಿತೇನ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನೇವ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ। ಆರಮ್ಮಣಾನನ್ತರೇಹಿ ಅಸಂಮಿಸ್ಸೋ ಪುಥಗೇವ ಕೋಚಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಪಕತೋ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ। ಪಕತೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಪ-ಕಾರೋ ಉಪಸಗ್ಗೋ, ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥಭಾವೇನ ಸನ್ತಾನೇ ನಿಪ್ಫಾದಿತಭಾವಂ, ಆಸೇವಿತಭಾವಞ್ಚ ದೀಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ನಿಪ್ಫನ್ನೋ ರಾಗಾದಿ, ಸದ್ಧಾದಿ, ಉಪಸೇವಿತೋ ವಾ ಉತುಭೋಜನಾದಿ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ। ತಥಾ ಚೇವ ನಿದ್ದಿಸತಿ।
೨೩. ಗರುಕತನ್ತಿ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಂ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ
೨೪. ‘‘ಪುರಿಮಾ ‘‘ಅನನ್ತರನಿರುದ್ಧಾ’’ತ್ಯಾದಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತರಂ ಅನುರೂಪಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೋ, ಬಲವಕಾರಣವಸೇನ ಅನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ।
೨೫. ಯಥಾರಹಂ ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ರಾಗಾದಯೋ…ಪೇ॰… ಸೇನಾಸನಞ್ಚಾತಿ ಯೋಜನಾ। ರಾಗಾದಯೋ ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನಿಪ್ಫಾದಿತಾ, ಪುಗ್ಗಲಾದಯೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸೇವಿತಾ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಆಚರಿಯೇನ –
‘‘ರಾಗಸದ್ಧಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ, ಅಜ್ಝತ್ತಮನುವಾಸಿತಾ।
ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರಧಮ್ಮಾ ಚ, ಬಹಿದ್ಧೋಪನಿಸೇವಿತಾ’’ತಿ॥ (ನಾಮ॰ ಪರಿ॰ ೮೨೭)।
ಅಥ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಞ್ಚ ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಯಥಾಠಿತವಸೇನೇವ ಯೋಜನಾ ಅತ್ತನೋ ಹಿ ರಾಗಾದಯೋ ಚ ಅತ್ತನೋ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಸ್ಸ ಸದ್ಧಾದಿಕೇ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕುಸಲಂ ಕರೋನ್ತಾನಂ ಪರೇಸಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಯಾ ಹೋನ್ತಿ।
ತತ್ಥ ಕಾಮರಾಗಾದಯೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ಕಾಮಭವಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಂ, ರಾಗಾದಿವೂಪಸಮತ್ಥಞ್ಚ ದಾನಸೀಲಉಪೋಸಥಜ್ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಭಾವನಾ, ರಾಗಾದಿಹೇತುಕಾ ಚ ಉಪರೂಪರಿರಾಗಾದಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯಥಾರಹಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಂ ಯಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ, ತಂ ತಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಚಯಮಹಾಪದೇಸೋ ಹೇಸ, ಯದಿದಂ ‘‘ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ಬಹುಧಾ ಹೋತಿ ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ। ಸದ್ಧಾದಯೋತಿ ಸೀಲಸುತಚಾಗಪಞ್ಞಾ। ಅತ್ತನೋ ಸದ್ಧಾದಿಕಞ್ಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಅತ್ತನೋ ದಾನಸೀಲಾದಯೋ, ತಥಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾನಂ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖಂ। ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾದಿಪುಗ್ಗಲೋ। ಭೋಜನನ್ತಿ ಸಪ್ಪಾಯಾದಿಭೋಜನಂ, ಉತುಪಿ ತಾದಿಸೋವ।
೨೭. ‘‘ಅಧಿಪತಿ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಗರುಕತಮಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ। ಗರುಕತಮಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಅಸ್ಸಾದಾದಿನಾ ಗರುಕತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ತಞ್ಹಿ ಝಾನಮಗ್ಗಫಲವಿಪಸ್ಸನಾನಿಬ್ಬಾನಾದಿಭೇದಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಅಸ್ಸಾದಾದಿಮಗ್ಗಫಲಾದಿಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತಾಧೀನೇ ಕರೋತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ನಾಮ। ಗರುಕಾತಬ್ಬತಾಮತ್ತೇನ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ। ಗರುಕತೋಪಿ ಬಲವಕಾರಣಟ್ಠೇನ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಸಹಜಾತಾ…ಪೇ॰… ನಾಮರೂಪಾನನ್ತಿ ಛನ್ದಚಿತ್ತವೀರಿಯವೀಮಂಸಾನಂ, ವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋಪಿ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿ ಯಥಾರಹಂ ಸಹಜಾತನಾಮರೂಪಾನಂ ಪವತ್ತಿಯಂಯೇವ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯೋ।
೨೮. ರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅರೂಪಧಮ್ಮಂ ಪತಿ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯತಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ವತ್ಥುವಸೇನ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವತ್ಥುವಿಪಾಕಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ –
೩೦. ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞುಪತ್ಥಮ್ಭನವಸೇನೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯತಾ, ನ ಸಹಜಾತಮತ್ತತೋತಿ ಪವತ್ತಿಯಂ ರೂಪಂ ನಾಮಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ತಥಾ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ ಚ ಭೂತರೂಪಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಾಭೂತಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ।
೩೧. ನನು ಚ ‘‘ಅರೂಪಿನೋ ಆಹಾರಾ ಸಹಜಾತಾನಂ ನಾಮರೂಪಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಞ್ಚ ಸತಿ ಅಸಞ್ಞೀನಂ ಸಹಜಾತಾಹಾರಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾ’’ತಿ ಕಥಮಿದಂ ನೀಯತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾಹಾರವಸಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ
೩೨. ‘‘ಪಞ್ಚ ಪಸಾದಾ’’ತ್ಯಾದೀಸು ನನು ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಾ ನ ಗಹಿತಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನ ಗಹಿತಾ। ಯದಿಪಿ ತೇಸಂ ಲಿಙ್ಗಾದೀಹಿ ಅನುವತ್ತನೀಯತಾ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ಪನ ನ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ಜೀವಿತಾಹಾರಾ ಯೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅನುಪಾಲಕಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಾ ಅತ್ಥಿ, ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಚ
೩೩. ಯೇಸಂ ನಾಮಾನಂ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಾನಂ ವಿಯ ಪವತ್ತಾನಂ, ಯೇಸಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ ನಾಮಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಸಙ್ಕಾ ಹೋತಿ, ತೇಸಮೇವ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಾ। ರೂಪಾನಂ ಪನ ರೂಪೇಹಿ ಸಾಸಙ್ಕಾ ನತ್ಥಿ। ವತ್ಥುಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನೇವ ಜಾಯನ್ತಾನಂ ವಿಸಯಭಾವಮತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ತೇನಾಪಿ ತೇಸಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಸಙ್ಕಾ ನತ್ಥೀತಿ ಯೇಸಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಸಙ್ಕಾ ಅತ್ಥಿ, ತೇಸಮೇವ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯತಾಪಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಓಕ್ಕನ್ತಿಕ್ಖಣೇ ವತ್ಥೂ’’ತ್ಯಾದಿ।
೩೪. ಸಬ್ಬಥಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಯಥಾರಹಂ ನಾಮವಸೇನ ವುತ್ತಂ ತಿವಿಧಂ ಸಹಜಾತಂ, ದುವಿಧಂ ಪುರೇಜಾತಂ, ಏಕವಿಧಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಜಾತಂ, ಆಹಾರೇಸು ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ, ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ, ಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸಭಾವೇನ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನ ತಾದಿಸಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ
೩೫. ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖೇಪತೋಪಿ ಚತುಧಾಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೂ…ಪೇ॰… ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಸೋ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಯೋ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವಂ ನ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಸಕಸಕಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಚ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ, ಕಮ್ಮಹೇತುಕತ್ತಾ ಚ ಲೋಕಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಫಲಹೇತೂಪಚಾರವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಮ್ಮಸಭಾವಂ ನಾತಿವತ್ತನ್ತಿ, ತೇ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ಲೋಕಸಮ್ಮುತಿವಸೇನ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯೇವಾತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚತೂಸು ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ।
೩೬. ಇದಾನಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಸಹಜಾತರೂಪ’’ನ್ತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ನ ಅವಿಸೇಸತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಸಹಜಾತರೂಪ’’ನ್ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾಭಾವತೋ ಪವತ್ತಿಯಂ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇಹಿ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿನಿಯಮಾಭಾವತೋ ಸಹಜಾತರೂಪನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ರೂಪಾನಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಕಟತ್ತಾರೂಪಸಙ್ಖಾತಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ। ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಕಟತ್ತಾರೂಪಾನಿ।
೩೭. ಇತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮ್ಭವಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ತೇಕಾಲಿಕಾ ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರಆಸೇವನನತ್ಥಿವಿಗತವಸೇನ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅತೀತಕಾಲಿಕಾನಂ, ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅತೀತವತ್ತಮಾನವಸೇನ ದ್ವಿಕಾಲಿಕಸ್ಸ, ಆರಮ್ಮಣಅಧಿಪತಿಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾನಂ ತಿಕಾಲಿಕಾನಂ ಕಥಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಅಸಙ್ಖತಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿನಾಮರೂಪಾನಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ತಿವಿಧಾ ಠಿತಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಪಟ್ಠಾನೇ ಅನನ್ತನಯಸಮನ್ತಪಟ್ಠಾನೇ ಪಕರಣೇ ಚತುವೀಸತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮಾತಿ ಯೋಜನಾ।
೩೮. ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಪಞ್ಞತ್ತಿನಾಮರೂಪೇಸು।
ಪಟ್ಠಾನನಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಞ್ಞತ್ತಿಭೇದವಣ್ಣನಾ
೩೯. ವಚನೀಯವಾಚಕಭೇದಾ ದುವಿಧಾ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪಿಯತ್ತಾ’’ತ್ಯಾದಿ। ಪಞ್ಞಾಪಿಯತ್ತಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಞಾಪೇತಬ್ಬತ್ತಾ, ಇಮಿನಾ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮೂಹಸನ್ತಾನಾದಿಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸಾದಿಭೇದಾ ಸಮ್ಮುತಿಸಚ್ಚಭೂತಾ ಉಪಾದಾಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಅತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸಾ ಹಿ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತಿ। ಪಞ್ಞಾಪನತೋತಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಅತ್ಥಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಞಾಪನತೋ। ಇಮಿನಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಅಭಿಧಾನಸಙ್ಖಾತಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ವುತ್ತಾ।
೪೦. ಭೂತಪರಿಣಾಮಾಕಾರಮುಪಾದಾಯಾತಿ ತಥಾ ತಥಾತಿ ಭೂಮಾದಿವಸೇನ। ಭೂಮಿಪಬ್ಬತಾದಿಕಾತಿ ಭೂಮಿಪಬ್ಬತರುಕ್ಖಾದಿಕಾ ಸನ್ತಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಸಮ್ಭಾರಸನ್ನಿವೇಸಾಕಾರನ್ತಿ ದಾರುಮತ್ತಿಕಾತನ್ತಾದೀನಂ ಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಉಪಕರಣಾನಂ ರಥಸಕಟಾದಿಕಾತಿ ರಥಸಕಟಗಾಮಘಟಪಟಾದಿಕಾ ಸಮೂಹಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಚನ್ದಾವಟ್ಟನಾದಿಕನ್ತಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯನಕ್ಖತ್ತಾನಂ ಸಿನೇರುಂ ಪದಕ್ಖಿಣವಸೇನ ಉದಯಾದಿಆವಟ್ಟನಾಕಾರಂ। ದಿಸಾಕಾಲಾದಿಕಾತಿ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾದಿಕಾ ದಿಸಾಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಪುಬ್ಬಣ್ಹಾದಿಕಾ ಕಾಲಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಮಾಸೋತುವೇಸಾಖಮಾಸಾದಿಕಾ ತಂತಂನಾಮವಿಸಿಟ್ಠಾ ಮಾಸಾದಿಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ। ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಾಕಾರನ್ತಿ ತಂತಂರೂಪಕಲಾಪೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ ಸುಸಿರಾದಿಆಕಾರಂ। ಕೂಪಗುಹಾದಿಕಾ ತಿ ಕೂಪಗುಹಛಿದ್ದಾದಿಕಾ ಆಕಾಸಪಞ್ಞತ್ತಿ। ತಂತಂಭೂತನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿತಂತಂಭೂತನಿಮಿತ್ತಂ। ಭಾವನಾವಿಸೇಸನ್ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಾದಿಭೇದಂ ಭಾವನಾಯ ಪಬನ್ಧವಿಸೇಸಂ। ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಾದಿಕಾತಿ ಕಸಿಣಾಸುಭನಿಮಿತ್ತಾದಿಭೇದಾ ಯೋಗೀನಂ ಉಪಟ್ಠಿತಾ ಉಗ್ಗಹಪಟಿಭಾಗಾದಿಭೇದಾ ನಿಮಿತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಏವಮಾದಿಪ್ಪಭೇದಾತಿ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸನಿರೋಧಕಸಿಣಾದಿಭೇದಾ ಚ। ಅತ್ಥಚ್ಛಾಯಾಕಾರೇನಾತಿ ಪರಮತ್ಥಧಮ್ಮಸ್ಸ ಛಾಯಾಕಾರೇನ ಪಟಿಭಾಗಾಕಾರೇನ।
೪೧. ನಾಮನಾಮಕಮ್ಮಾದಿನಾಮೇನಾತಿ ನಾಮಂ ನಾಮಕಮ್ಮಂ ನಾಮಧೇಯ್ಯಂ ನಿರುತ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಅಭಿಲಾಪೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಛಹಿ ನಾಮೇಹಿ। ತತ್ಥ ಅತ್ಥೇಸು ನಮತೀತಿ ನಾಮಂ। ತಂ ಅನ್ವತ್ಥರುಳ್ಹೀವಸೇನ ದುವಿಧಂ, ಸಾಮಞ್ಞಗುಣಕಿರಿಯಾಯದಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ। ನಾಮಮೇವ ನಾಮಕಮ್ಮಂ। ತಥಾ ನಾಮಧೇಯ್ಯಂ। ಅಕ್ಖರದ್ವಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಉತ್ತಿ ಕಥನಂ ನಿರುತ್ತಿ, ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜಯತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ। ಅಭಿಲಪತೀತಿ ಅಭಿಲಾಪೋ, ಸದ್ದಗತಅಕ್ಖರಸನ್ನಿವೇಸಕ್ಕಮೋ। ಸಾ ಪನಾಯಂ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಅವಿಜ್ಜಮಾನತದುಭಯಸಂಯೋಗವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಾ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತ್ಯಾದಿ ವುತ್ತಂ, ಏತಾಯ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತೀತಿ ‘‘ರೂಪವೇದನಾ’’ತ್ಯಾದಿನಾ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ।
೪೨. ಉಭಿನ್ನನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಾವಿಜ್ಜಮಾನಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ। ಪಞ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣನ್ತಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ। ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ। ತಥಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ, ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಇತ್ಥಿಸದ್ದೋತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಪಸಾದಚಕ್ಖುನೋ, ತನ್ನಿಸ್ಸಿತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ।
೪೩. ವಚೀಘೋಸಾನುಸಾರೇನಾತಿ ಭೂಮಿಪಬ್ಬತರೂಪವೇದನಾದಿವಚೀಮಯಸದ್ದಸ್ಸ ಅನುಸಾರೇನ ಅನುಗಮನೇನ ಅನುಸ್ಸರಣೇನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಪವತ್ತಾಯ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಪವತ್ತಿತೋ ಅನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮನೋದ್ವಾರಸ್ಸ ನಾಮಚಿನ್ತನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಮನೋದ್ವಾರಿಕವಿಞ್ಞಾಣಸನ್ತಾನಸ್ಸ ‘‘ಇದಮೀದಿಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಾಮ’’ನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇಯೇವ ಗಹಿತಸಙ್ಕೇತೋಪನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಗೋಚರಾ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ತತೋ ನಾಮಗ್ಗಹಣತೋ ಪರಂ ಯಸ್ಸಾ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥವಿಸಯಾಯ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅನುಸಾರೇನ ಅನುಗಮನೇನ ಅತ್ಥಾ ಸಮ್ಮುತಿಪರಮತ್ಥಭೇದಾ ವಿಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ಸಾಯಂ ಭೂಮಿಪಬ್ಬತರೂಪವೇದನಾದಿಕಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬತ್ಥಪಞ್ಞಾಪಿಕಾ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಾ ಲೋಕವೋಹಾರೇನ ಸಿದ್ಧಾ, ಮನೋದ್ವಾರಗ್ಗಹಿತಾ ಅಕ್ಖರಾವಲಿಭೂತಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಪಞ್ಞಾಪನತೋ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ।
ಏತ್ಥ ಚ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಅನನ್ತರಭಾವಿನಿಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕವೀಥಿಮ್ಪಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಘಟಾದಿಸದ್ದಞ್ಹಿ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ ಏಕಮೇಕಂ ಸದ್ದಂ ಆರಬ್ಭ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಜವನವಾರಾ, ಬುದ್ಧಿಯಾ ಗಹಿತನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿಭೂತಂ ಅಕ್ಖರಾವಲಿಮಾರಬ್ಭ ಏಕೋತಿ ಏವಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಅನನ್ತರಾಯ ಅತೀತಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಾಯ
ಪಞ್ಞತ್ತಿಭೇದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥವಿಭಾವಿನಿಯಾ ನಾಮ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥಸಙ್ಗಹವಣ್ಣನಾಯ
ಪಚ್ಚಯಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।