೨. ದುತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ
ಚೇತಸಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
೬೭. ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಮುದ್ದಿಟ್ಠಾ ಯೇ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ ಮಯಾ ಯೇ ಚ ಚೇತಸಿಕಾ ಚಿತ್ತಾನನ್ತರಂ ಮಯಾ ಉದ್ದಿಟ್ಠಾ, ಇತೋ ಪರಂ ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ವಿಭಾಜನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ ಅಹಂ।
ಇಮೇಸು ಪನ ಕರುಣಾಮುದಿತಾವಸೇನ ಭಾವನಾಕಾಲೇ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೋ ವಾ, ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಾಯ ಕರುಣಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ, ಕರುಣಾತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಾ ಕರುಣಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಮುದಿತಾಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಾಯ ಮುದಿತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಏಕಾ ಮುದಿತಾ ರಮು-ಧಾತು ಕೀಳಾಯಂ, ವಿ-ಸದ್ದೋ ವಿರಮಣತ್ಥೋ।
೬೮. ಆದಿನಾ ಪುಞ್ಞಚಿತ್ತೇನ, ತೇತ್ತಿಂಸ ನಿಯತಾ ಮತಾ ಆದಿನಾ ಪುಞ್ಞಚಿತ್ತೇನ ಪಠಮಮಹಾಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ನಿಯತಾ ತೇತ್ತಿಂಸ ಚೇತಸಿಕಾ ಭಗವತಾ ಮತಾತಿ, ಅಥ ವಾ ಕರುಣಾಮುದಿತಾ ಅನಿಯತಾ ಏಕೇನ ಧಮ್ಮೇನ ಸಹ ಚತುತ್ತಿಂಸ ಧಮ್ಮಾ ಭವನ್ತಿ।
೬೯. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಮೇತ್ತಾ ಚ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ಚ ನ ಉದ್ಧಟಾ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ಯೇವಾಪನಕಧಮ್ಮೇಸು, ನಿದ್ಧಾರಣಂ, ಮೇತ್ತಾ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಧಮ್ಮರಾಜೇನ ಸತ್ಥುನಾ ನ ಉದ್ಧಟಾ ನ ವುತ್ತಾ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ।
೭೦. ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಮೇತ್ತಾಪಿ ಅಬ್ಯಾಪಾದೇನ ಮೇತ್ತಾ ಗಹಿತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾಯ ಚ ಗಹಿತಾ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ, ತಸ್ಮಾ ಉಭೋಪೇತಾ ಭಗವತಾ ನ ಗಹಿತಾ।
೭೧. ಕಸ್ಮಾ ಯೇವಾಪನಾ ಧಮ್ಮಾ, ಬುದ್ಧೇನಾದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಯೇವಾಪನಾ ಧಮ್ಮಾ ಯೇವಾಪನನಾಮಕಾ ಪಾಳಿಯಂ ಸರೂಪೇನ ಏವ। ಬನ್ಧತಿ ಸ್ನೇಹೇನ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಬನ್ಧು, ಆದಿಚ್ಚಸ್ಸ ಬನ್ಧು ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧು, ತೇನ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಾ ಬುದ್ಧೇನ ನ ಚ ಉದ್ಧಟಾ ನ ದೇಸಿತಾ।
೭೨. ಕಸ್ಮಾ ಯಸ್ಮಾ ಅನಿಯತಾ ಕೇಚಿ ಯೇವಾಪನಕಾ ಅನಿಯತಾ, ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ರಾಸಿಂ ದುಕವಗ್ಗಾದಿರಾಸಿಂ ನ ಭಜನ್ತಿ ನ ಸೇವನ್ತಿ, ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಕೇಚಿ ಯೇವಾಪನಕಾ ದುಬ್ಬಲಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ಭಗವತಾ ನ ವುತ್ತಾ।
೭೩. ಛನ್ದಾಧಿಮೋಕ್ಖಮುದಿತಾ ಮನಸಿ ಚ ಕಾರೋ,
ಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಚ ಕರುಣಾ ವಿರತಿತ್ತಯಞ್ಚ।
ಪುಞ್ಞೇಸು ತೇನ ನಿಯತಾನಿಯತಾ ಚ ಸಬ್ಬೇ,
ಯೇವಾಪನಾ ಮುನಿವರೇನ ನ ಚೇವ ವುತ್ತಾ॥
ಛನ್ದಾಧಿಮೋಕ್ಖೋ ಪುಞ್ಞೇಸುಕುಸಲೇಸು ನಿಯತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಅನಿಯತಾ ಪಞ್ಚ ಸಬ್ಬೇ ಯೇವಾಪನಾ ನ ಚ ಏವ ತೇನ ಮುನಿವರೇನ ವುತ್ತಾ।
೭೪-೮೦. ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಫಸ್ಸೋವ, ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತೋ ಏತ್ಥ ಏತೇಸು ಚೇತಸಿಕೇಸು, ಜಾತಿನಿದ್ಧಾರಣಂ, ಫಸ್ಸೋವ ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತೋ ಕಥಿತೋ। ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಕಿರ ಮಯಾ ಸುತಂ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಅಭಿನಿಪಾತತ್ತಾ ಫಸ್ಸೋ ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತೋ, ಫುಸಿತ್ವಾ ಪನ ಫಸ್ಸೇನ ಫಸ್ಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಯೋಗಿನೋ ವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದಯೇ, ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಚೇತನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಚೇತಯೇ। ಸಹಜಾತಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಫಸ್ಸೋವ ಇಧ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಮಹೇಸಿನಾ ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋ। ಹಿ ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಯಸ್ಮಾ ಬಲವಪಚ್ಚಯತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತೋ। ಅಕಾರಣಮಿದಂ ಸಬ್ಬಂ, ಚಿತ್ತಾನಂ ತು ಸಹೇವ ಚ ‘‘ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಬಲವಪಚ್ಚಯತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ವಚನಂ ಅಕಾರಣಂ ಅಹೇತುಕಂ ಅಯುತ್ತಂ, ಕಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ? ಚಿತ್ತಜಾನಂ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಹಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಭಾವೇನ ಸಮಾನುಪ್ಪಾದಸಮಾನನಿರೋಧಸಮಾನಾಲಮ್ಬಣಸಮಾನವತ್ಥುಕಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ಅಕಾರಣಂ ಅಯುತ್ತಂ। ಅಯಂ ತು ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ಪಚ್ಛಾತಿ ನತ್ಥಿದಂ ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಠಮುಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಛಾಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಇತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ನತ್ಥಿ। ಬಲವಪಚ್ಚಯತ್ತೇಪಿ ಕಾರಣಂ ನ ಚ ದಿಸ್ಸತಿ। ದೇಸನಾಕ್ಕಮತೋ ಚೇವ ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತೋ ಇಚ್ಚೇವಂ ಇತಿ ಏವಂ ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಮಯಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಪಠಮಂ ಸಮುದೀರಿತತಂ ವಿಞ್ಞುನಾ ವಿಭಾವಿನಾ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ವಿಸೇಸತೋ ವಿಸೇಸೇನ ಅಞ್ಞಥಾ ನ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ। ನ ಚ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋಯಂ, ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಾಪರಕ್ಕಮೋ ಯಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ ಅಯಂ ಪುಬ್ಬಾಪರಕ್ಕಮೋ ವಿಞ್ಞುನಾ ನ ಚ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬೋ ನ ಗವೇಸಿತಬ್ಬೋ, ಧಮ್ಮಾ ಏವ ವಚನತ್ಥಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ವಿಜಾನತಾ ಪಣ್ಡಿತೇನ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾ।
ಇಟ್ಠಾಕಾರಾನುಭವನರಸಾ ಸುಭೋಜನರಸಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ರಾಜಾ ವಿಯ। ಚೇತಸಿಕಅಸ್ಸಾದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಚೇತಸಿಕಪಸ್ಸದ್ಧಿಪದಟ್ಠಾನಾ।
ಪಚ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಣಕರಣರಸಾ ಪಟಿಜಾನನಕಿಚ್ಚಾ ವಡ್ಢಕಿಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಣಕರಣಮಿವ ವಡ್ಢಕಿನೋ ಸಕಿಂ ಸಞ್ಜಾನಿತ್ವಾಪಿ ದಾರುಹರೇಸು ಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪಸಾರಣಂ ವಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯಥಾಗಹಿತನಿಮಿತ್ತವಸೇನಾತಿ ಯಥಾಪವತ್ತಿತನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ಮನಸಿ ಅಭಿನಿವೇಸಕರಣಂ ಗಯ್ಹಾಕಾರಾ।
ಆಯೂಹನರಸಾ ಪವತ್ತನಕಿಚ್ಚಸಾಧಕಾ। ಮಹಾವಡ್ಢಕಿಆದಯೋ ವಿಯ ಯಥಾ ಮಹಾವಡ್ಢಕೀ ಸಯಮ್ಪಿ ದಾರುಂ ತಚ್ಛತಿ, ಪರೇಪಿ ದಾರುಂ ತಚ್ಛಾಪೇತಿ, ಏವಂ ಸಯಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸನ್ದಹತಿ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಪಿ ಅಭಿಸನ್ದಹಾಪೇತಿ।
ಆಹನನಂ ಭುಸೋ ಹನನಂ, ಪರಿಯಾಹನನಂ ಸಮನ್ತಾ ಹನನಂ, ತಂ ರಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಆಹನನಪರಿಯಾಹನನರಸೋ।
ಆರಮ್ಮಣಾನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ ಆರಮ್ಮಣಪರಿಮದ್ದನಲಕ್ಖಣೋ।
ಪಿನಯತೀತಿ ಪೀತಿ, ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಿನಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಯಚಿತ್ತಫರಣರಸಾ। ಉದಗ್ಗಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಓದಗ್ಯಂ, ತಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಓದಗ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ।
ಸದ್ದಹನ್ತಿ ವತ್ಥುತ್ತಯಂ ಸದ್ದಹನ್ತಿ। ಅಕಾಲುಸಿಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಅನಾವಿಲಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಸದ್ಧೇಯ್ಯವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನಾ ಸದ್ದಹಿತಬ್ಬವತ್ಥುತ್ತಯಾಸನ್ನಕಾರಣಾ।
ಅರಞ್ಞಗತಸುದೇಸಕೋ ವಿಯ ಅರಞ್ಞೇ ಗತೋ ಮಗ್ಗಸುದೇಸಕೋ ವಿಯ।
ಅತ್ತನಾ ಅವಿನಿಬ್ಭುತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅವಿಗತಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ। ಸನ್ತೇಪಿ ಚ ತೇಸಂ ತಂ ತೇಸಂ ಪಾಲೇತಬ್ಬಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಂ ಪವತ್ತಕ್ಖಣೇಯೇವ ತಂ ಜೀವಿತಂ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಾಲೇತಬ್ಬೇ ಚೇತಸಿಕೇ ಅನುಪಾಲೇತಿ। ಉದಕಂ ವಿಯಾತಿ ಯಥಾ ಉದಕಂ ಅತ್ತನಿ ಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ ಅನುಪಾಲೇತಿ, ತಥಾ ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣಾದಿಮ್ಹಿ ವಿಧಾನೇ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ಅನುಪಾಲೇತಿ, ವಿಜ್ಜಮಾನಕ್ಖಣೇವ ಅನುಪಾಲೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಅನುಪಾಲೇತಿ, ಧಾತಿ ವಿಯ ಕುಮಾರಂ ಅಞ್ಞಾಯ ಜನಿತಂ ಕುಮಾರಂ ರಕ್ಖನ್ತೀ ಧಾತಿ ವಿಯ, ಪರಸ್ಸ ಪುತ್ತಂ ಅಙ್ಕಾದಿನಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಾತಿ। ಸಯಂಪವತ್ತಿತಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧೇನೇವ ಪವತ್ತತಿ ಅತ್ತನಾ ಪವತ್ತಿತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮ್ಪವತ್ತತಿ। ನಿಯಾಮಕೋ ವಿಯ ಯಥಾ ನಿಯಾಮಕೋ ಏಕನಾವಾಯ ವುತ್ಥೇಹಿ ಜನೇಹಿ ಸಹ ಪವತ್ತತಿ, ಭಙ್ಗತೋ ಉದ್ಧಂ ತಂ ಜೀವಿತಂ ನ ಪವತ್ತಯತಿ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಅಭಾವಾ ಠಪಯಿತಬ್ಬಾನಂ ಚೇತಸಿಕಾನಞ್ಚ ಅಭಾವಾ, ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚೇತಸಿಕೇ ನ ಠಪೇತಿ ಸಯಂ ಭಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ, ವಟ್ಟಿಸ್ನೇಹೋ ಖೀಯಮಾನೋ ಪದೀಪಸಿಖಂ ನ ಕರೋತಿ ಯಥಾ।
ಸೋಮ್ಮಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋತಿ ಮುದುಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಸೀತಲಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ವಾ।
ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾದಯೋ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ ಇಮೇ ಖನ್ಧಾ ಗಹಿತಾ।
ನಿಮ್ಮದ್ದನರಸಾತಿ ನಿಮ್ಮದ್ದನಕಿಚ್ಚಾ। ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ಅವೂಪಸಮತಾಉದ್ಧಚ್ಚಾದಿಕಿಲೇಸಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾತಿ ಆದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
ಇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಟೀಕಾಯ
ಚೇತಸಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ದುತಿಯೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ।