ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೧. ಪರಮನಿಪುಣವಿಚಿತ್ತನಯಸಮನ್ನಾಗತಂ
ಏತ್ಥ ಚ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮಂ ಕತ್ತುಕಾಮೋ ತಥಾಗತಮೂಲಕತ್ತಾ ಸೇಸರತನಾನಂ ಪಠಮಂ ತಾವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ‘‘ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಥೋಮನಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ಹಿ ಪಣಾಮೇನ ಸತ್ಥು ಗುಣಾತಿಸಯಯೋಗೋ, ತತೋ ಚಸ್ಸ ಅನುತ್ತರವನ್ದನೀಯಭಾವೋ, ತೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ವನ್ದನಾಯ ಖೇತ್ತಙ್ಗತಭಾವೋ, ಖೇತ್ತಙ್ಗತಾಯ ಚ ವನ್ದನಾಯ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭಾವೋ ಚ ದಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ।
ತತ್ಥ ವನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾನಿದ್ದೇಸೋ। ತಸ್ಸ ಪನ ಓಸಾನಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಪವಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪರಕಾಲಕಿರಿಯಾವಚನೇನ ಸಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಬುದ್ಧನ್ತಿ ವನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮನಿದ್ದೇಸೋ। ‘‘ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿಕಂ ಪನ ತಬ್ಬಿಸೇಸನಂ। ತತ್ಥ ಕಿರತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖಂ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ ಅಪನೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿರೀಯತಿ ದುಕ್ಖಿತೇಸು ಪಸಾರೀಯತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ। ಅಥ ವಾ ಕರೋತೀತಿ ಕರುಣಾ, ಪರದುಕ್ಖೇ ಸತಿ ಸಾಧೂನಂ ಕಮ್ಪನಂ ಹದಯಖೇದಂ ಜನಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಣಾತೀತಿ ವಾ ಕರುಣಾ, ಪರಸ್ಸ ದುಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲಕರಣತೋ ಹಿಂಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಯಥಾಸಭಾವಂ ಪಕಾರೇಹಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕರುಣಾ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಚ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾ, ನತ್ಥಿ ಏತಾಸಂ ಅನ್ತೋತಿ ಅನನ್ತಾ, ಅನನ್ತಾ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞೋ, ತಂ ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞಂ।
ಏತ್ಥ ಚ ಉಪ್ಪಾದವಯನ್ತತಾವಸೇನ ಚೇವ ಸನ್ತತಿಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನ ಚ ಸತಿಪಿ ಭಗವತೋ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾನಂ ಸಪರಿಯನ್ತಭಾವೇ ಅನನ್ತಾರಮ್ಮಣೇಸು ಪವತ್ತನತೋ ಅನನ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ದುಕ್ಖಾಪನಯನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಾ ಮಹಾಕರುಣಾ ಕಞ್ಚಿ ಸತ್ತಂ ಅವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಸು ಸತ್ತೇಸು ನಿರವಸೇಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಸಭಾವಬೋಧನಸಮತ್ಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾ ಪಞ್ಞಾಪಿ ಸಕಲಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇಸು ಅನವಸೇಸತೋ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನನ್ತಾರಮ್ಮಣಪ್ಪವತ್ತಕರುಣಾಞಾಣವನ್ತತಾಯ ಅನನ್ತಕರುಣಾಪಞ್ಞೋ ಭಗವಾ। ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ಭಗವತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಕರುಣಾಗ್ಗಹಣೇನ ಲೋಕಿಯೇಸು ಮಹಗ್ಗತಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಸಾಧಾರಣಗುಣದೀಪನತೋ ಸಕಲಲೋಕಿಯಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಮಗ್ಗಞಾಣದೀಪನತೋ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ।
ಅಪಿಚ
ಏವಂ ಕರುಣಾಪಞ್ಞಾಮುಖೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣೇಹಿ ಭಗವನ್ತಂ ಥೋಮೇತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಅತ್ತನೋ ಬುದ್ಧಗುಣಸಂಕಿತ್ತನೇ ಅತಿತ್ತಾಭಾವೇನ ಚೇವ ಪರೇಸಞ್ಚ ಪಸಾದಬಾಹುಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ತದನ್ತೋಗಧೇಪಿ ವಿಸಿಟ್ಠಗುಣೇ ಪಧಾನಭಾವೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಥಾಗತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ‘‘ತಥಾಗತ’’ನ್ತಿ ತಥಾ ಆಗತತಾದೀಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಥಾಗತಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೨; ಬು॰ ವಂ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨ ನಿದಾನಕಥಾ; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೭೦) –
‘‘ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ।
‘‘ಕಥಂ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನಾ ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಆಗತಾ, ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಮನುಸ್ಸತ್ತಾದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಯೇನ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಆಗತಾ, ತೇನೇವ ಚ ಅಭಿನೀಹಾರೇನ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ, ಯಥಾ ಚ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಸಮತಿಂಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗಾದೀನಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಆಗತಾ, ಯಥಾ ಚ ತೇ ಸತ್ತತಿಂಸ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ಆಗತಾ, ತಥಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋತಿ ಏವಂ ತಾವ ತಥಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ತಥಾಗತೋ। (೧)
‘‘ಕಥಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಮ್ಪತಿಜಾತಾ ತೇ ಭಗವನ್ತೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗತಾ, ಯಥಾ ವಾ ತೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗೇಹಿ ತಂ ತಂ ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಗತಾ, ತಥಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಗತೋ, ಏವಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। (೨)
‘‘ಕಥಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಯಂ ಸಭಾವಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ, ತಞ್ಚೇಸ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋ ಯಾಥಾವತೋ ಅಧಿಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಗಮನತ್ಥಾನಂ ಬುಜ್ಝನತ್ಥಸಮ್ಭವತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವದನ್ತಿ ‘ಯೇ ಗತಿಅತ್ಥಾ, ತೇ ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾ। ಯೇ ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾ, ತೇ ಗತಿಅತ್ಥಾ’ತಿ। (೩)
‘‘ಕಥಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ‘ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತ’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೦) ‘ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ
‘‘ಕಥಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಛದ್ವಾರಗ್ಗಹಿತೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಿಪರೀತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ ಜಾನಾತಿ, ಞತ್ವಾ ಚ ಪನೇವಂ ‘ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಾಯತನಂ, ಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯಾ’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೧೬ ಆದಯೋ) ತಥಮೇಸ ಅವಿಪರೀತಂ ವಿಭಜತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಂ ಆಗಚ್ಛತಿ ಪಸ್ಸತಿ ಜಾನಾತಿ, ತಂ ವಾ ಆಗಮಯತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ। (೫)
‘‘ಕಥಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ಏಸ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಯಾವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ ರಾಗಮದಾದಿನಿಮ್ಮಥನವಸೇನ ಏಕಸದಿಸಮೇವ ಧಮ್ಮಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ ಭಾಸತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಂ ಗದತಿ, ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಆಗದೋವಚನಮೇತಸ್ಸಾತಿ ವಾ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಏವಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ। (೬)
‘‘ಕಥಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವಾ ಹಿ ‘ಯಥಾ ವಾದೀ ತಥಾ ಕಾರೀ’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩; ಚೂಳನಿ॰ ಪೋಸಾಲಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೩) ವಚನತೋ ಅತ್ತನೋ ವಾಚಾಯ ಅನುರೂಪಮೇವ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ವಾಚಾ, ತಥಾ ಕಾಯೋಪಿ ಗತೋ ಪವತ್ತೋ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ। (೭)
‘‘ಕಥಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ? ಯಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಅನುಪಮಾಯ ಸಕಲಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಗುಣಸಮ್ಪದಾಯ
ತತ್ರೇವಂ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಅಗದೋ ವಿಯಾತಿ ಅಗದೋ, ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಚ। ತೇನ ಹೇಸ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಾಗದೇನ ಸಪ್ಪೇ ಸಬ್ಬಪರಪ್ಪವಾದಿನೋ, ಸದೇವಕಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವತಿ। ಇತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಭಿಭವನೇ ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಅಗದೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ದೀಘಾಗಮಸಂವಣ್ಣನಾದೀಸು ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಆಹ ಚೇತ್ಥ –
‘‘ಯಥೇವ ಲೋಕಮ್ಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ,
ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಮುನಯೋ ಇಧಾಗತಾ।
ತಥಾ ಅಯಂ ಸಕ್ಯಮುನೀಪಿ ಆಗತೋ,
ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ತೇನ ಚಕ್ಖುಮಾ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೨; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೭೦; ಬು॰ ವಂ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨ ನಿದಾನಕಥಾ)।
‘‘ಪಹಾಯ ಕಾಮಾದಿಮಲೇ ಯಥಾ ಗತಾ,
ಸಮಾಧಿಞಾಣೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸಿಆದಯೋ।
ಮಹೇಸಿನೋ ಸಕ್ಯಮುನೀ ಜುತಿನ್ಧರೋ,
ತಥಾ ಗತೋ ತೇನ ತಥಾಗತೋ ಮತೋ॥
‘‘ತಥಞ್ಚ ಧಾತ್ವಾಯತನಾದಿಲಕ್ಖಣಂ,
ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞವಿಭಾಗಭೇದತೋ।
ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಜಿನೋಯಮಾಗತೋ,
ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವೋ॥
‘‘ತಥಾನಿ
ತಥಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಸಬ್ಬಸೋ।
ಅನಞ್ಞಞೇಯ್ಯೇನ
ಯಾಥಾವತೋ ತೇನ ಜಿನೋ ತಥಾಗತೋ॥
‘‘ಅನನ್ತಭೇದಾಸುಪಿ ಲೋಕಧಾತುಸು,
ಜಿನಸ್ಸ ರೂಪಾಯತನಾದಿಗೋಚರೇ।
ವಿಚಿತ್ತಭೇದೇ ತಥಮೇವ ದಸ್ಸನಂ,
ತಥಾಗತೋ ತೇನ ಸಮನ್ತಲೋಚನೋ॥
‘‘ಯತೋ ಚ ಧಮ್ಮಂ ತಥಮೇವ ಭಾಸತಿ,
ಕರೋತಿ ವಾಚಾಯನುಲೋಮಮತ್ತನೋ।
ಗುಣೇಹಿ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯಿರೀಯತಿ,
ತಥಾಗತೋ ತೇನಪಿ ಲೋಕನಾಯಕೋ’’ತಿ॥ (ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೮; ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೭)।
ಕೇನಚಿ ಗುಣೇನ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಾವತೋ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಉತ್ತರೋತಿ ಅನುತ್ತರೋ। ಭಗವತೋ ಹಿ ಅವೀಚಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಂ ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ನ ಕೋಚಿ ಕೇನಚಿ ಗುಣೇನ ಸಮಸಮೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಪನ ಉತ್ತರಿತರೋ। ಯಥಾಹ –
‘‘ರೂಪೇ ಸೀಲೇ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಅಸಾದಿಸೋ।
ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮಸಮೋ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ’’ತಿ॥
ವಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ತೀಹಿ ವನ್ದನಾಹಿ ತನ್ನಿನ್ನತಾದಿವಸೇನ ನಮಸ್ಸಿತ್ವಾ। ಕಾಯವಚೀಮನೋದ್ವಾರವಸೇನ ಹಿ ತಿಸ್ಸೋ ವನ್ದನಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ತಿಸ್ಸೋ ಇಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವನ್ದನಾ ಕಾಯೇನ ವನ್ದತಿ, ವಚಸಾ ವನ್ದತಿ, ಮನಸಾ ವನ್ದತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಬುದ್ಧಾದಿಗುಣಾರಮ್ಮಣಾ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಕಿರಿಯಾನಮಞ್ಞತರಾ ಚೇತನಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಕಾಯದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಕಾಯವನ್ದನಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾಯೇವ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ವಚೀದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಚೀವನ್ದನಾತಿ, ಉಭಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಪನ ಅಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಮನೋವನ್ದನಾತಿ। ಸಿರಸಾತಿ ಉತ್ತಮಙ್ಗೇನ ಕರಣಭೂತೇನ। ಅಬುಜ್ಝಿ, ಬೋಧೇತೀತಿ ವಾ ಬುದ್ಧೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ಸಯಮ್ಪಿ ಅಬುಜ್ಝಿ, ಪರೇಪಿ ಬೋಧೇತಿ ಬುದ್ಧೋ। ಭಗವಾ ಹಿ ವತ್ಥುಸಭಾವದಸ್ಸನವಿಬನ್ಧಿಕಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ನಿದ್ದಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಹ ವಾಸನಾಯ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ತತೋ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ವಿಗತೋ। ಪರಮರುಚಿರಸಿರಿಸೋಭಗ್ಗಸಮಾಗಮೇನ ವಿಕಸಿತಮಿವ ಪದುಮಂ ಅಪರಿಮಿತಗುಣಗಣಾಲಙ್ಕತಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸಮಾಗಮೇನ ವಿಕಸಿತೋ ವಿಕಾಸಮನುಪ್ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಜಾಗರಣವಿಕಸನತ್ಥವಸೇನಪಿ ‘‘ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ದ್ವೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ಕತಾ ಹೋತಿ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿತೋ, ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿತೋ ಚ। ತಾಸು ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿ ಅನಾವರಣಞಾಣಾಧಿಗಮೋ ಸವಾಸನಸಕಲಸಂಕಿಲೇಸಾನಮಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾನಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮೋ ಚ, ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ಪನ ಆಸಯಪ್ಪಯೋಗವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಪರಹಿತಸಮೀಹನಂ। ತತ್ಥ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಭಾಜನೇಸು ದೇವದತ್ತಾದೀಸು ವಿರೋಧಿಸತ್ತೇಸುಪಿ ನಿಚ್ಚಂ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯತಾ ಅಪರಿಪಾಕಗತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಕಾಲಾಗಮನಞ್ಚ ಆಸಯೋ ನಾಮ। ತದಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ಪನ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಚಿತ್ತಸ್ಸ ಯಾನತ್ತಯಮುಖೇನ ಸಬ್ಬದುಕ್ಖನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಪಯೋಗೋ ನಾಮ। ದುವಿಧಾಸು ಪನೇತಾಸು ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತೀಸು, ತಿವಿಧಾಸು ಚ ಅತ್ತಹಿತಸಮ್ಪತ್ತೀಸು ಅನನ್ತಕರುಣಾ-ವಚನೇನ, ತಥಾ ಆಗತಟ್ಠೇನ ಚ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೇನ ಆಸಯವಸೇನ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ಬೋಧನಟ್ಠೇನ ಬುದ್ಧ-ಸದ್ದೇನ, ತಥದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ
ಅಪಿಚ ಹೇತುಫಲಸತ್ತೂಪಕಾರಸಮ್ಪದಾವಸೇನ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿಪಿ ಭಗವತೋ ಥೋಮನಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ತಂವಸೇನಪೇತ್ಥ ಥೋಮನಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಯೋಗೋ, ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಞ್ಚ ತಮ್ಮೂಲಕತ್ತಾ ಸಕಲಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ। ಫಲಸಮ್ಪದಾ ಪನ ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ, ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ, ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾ, ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ಚಾತಿ। ತಾಸು ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಮಗ್ಗಞಾಣಪದಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ, ತಮ್ಮೂಲಕಾನಿ ಚ ದಸಬಲಾದಿಞಾಣಾನಿ ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ। ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಹ ವಾಸನಾಹಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಾಪಾದನಂ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಾಪರಿಮಿತಾನಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾನಂ ನಿಪ್ಫಾದನೇ, ಸದೇವಕಲೋಕಾಭಿಭವನೇ ಚ ಆಧಿಪಚ್ಚಂ ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾ। ಸಕಲಲೋಕನಯನಾಭಿಸೇಕಭೂತಾ ಪನ ಲಕ್ಖಣಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ಅತ್ತಭಾವಸಮ್ಪತ್ತಿ ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ನಾಮ। ಸತ್ತೂಪಕಾರೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಮಾಸು ಪನ ಅನನ್ತಕರುಣಾ-ವಚನೇನ, ತಥಾ ಆಗತಟ್ಠೇನ ಚ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೇನ ಹೇತುಸಮ್ಪದಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಫಲಸಮ್ಪದಾಸು ಞಾಣಸಮ್ಪದಾ ಚೇವ ಪಹಾನಸಮ್ಪದಾ ಚ ಅನನ್ತಪಞ್ಞಾ-ವಚನೇನ, ಅಭಿಸಮಯಪರಿದೀಪಕೇನ ತಥಾಗತಸದ್ದೇನ, ಬುಜ್ಝನಜಾಗರಣವಿಕಸನಟ್ಠೇನ, ಚ ಬುದ್ಧ-ಸದ್ದೇನ ದಸ್ಸಿತಾ, ಆನುಭಾವಸಮ್ಪದಾಪಿ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತ-ಸದ್ದೇನ, ಅನುತ್ತರ-ವಚನೇನ ಚ ವಿಭಾವಿತಾ, ರೂಪಕಾಯಸಮ್ಪದಾ ಪನ ರೂಪಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಿದೀಪಕೇನ ಅನುತ್ತರ-ಸದ್ದೇನ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಏವಂ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ಸಾಧುಗಣಮ್ಪಿ ಚಾ’’ತಿ। ಭಗವತೋ ಥೋಮನೇನ ಚ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾದಯೋ ಧಮ್ಮಗುಣಾ, ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾದಯೋ ಸಙ್ಘಗುಣಾ ಚ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ ತಪ್ಪಭವಸ್ಸ ಅನಞ್ಞಥಾಭಾವತೋತಿ ನ ತೇಸಂ ವಿಸುಂ ಥೋಮನಾ ಕತಾ। ಅಧಿಗತಮಗ್ಗೇ ಸಚ್ಛಿಕತನಿರೋಧೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೇ ಚ ಅಪಾಯದುಕ್ಖೇಸು ಚೇವ ವಟ್ಟದುಕ್ಖೇಸು ಚ ಅಪತಮಾನೇ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ, ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ, ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ದಸವಿಧೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಛತ್ತವಿಮಾನೇ –
‘‘ರಾಗವಿರಾಗಮನೇಜಮಸೋಕಂ,
ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತಮಪ್ಪಟಿಕೂಲಂ।
ಮಧುರಮಿಮಂ ಪಗುಣಂ ಸುವಿಭತ್ತಂ,
ಧಮ್ಮಮಿಮಂ ಸರಣತ್ಥಮುಪೇಹೀ’’ತಿ॥ (ವಿ॰ ವ॰ ೮೮೭)।
ಏತ್ಥ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಾದಿಭೇದೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರಾಗೋ ವಿರಜ್ಜತಿ ಏತೇನಾತಿ ‘‘ರಾಗವಿರಾಗೋ’’ತಿ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಏಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ, ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ಸೋಕಸ್ಸ ತದುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಪರಿಕ್ಖೀಣತ್ತಾ ‘‘ಅನೇಜಮಸೋಕ’’ನ್ತಿ ಫಲಂ ಕಥಿತಂ। ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಅಸಙ್ಖತತ್ತಾ ‘‘ಧಮ್ಮಮಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವುತ್ತಂ। ಅವಿರೋಧದೀಪನತೋ ಪನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ಸಮ್ಪನ್ನತಾಯ, ಪಕಟ್ಠಗುಣವಿಭಾವನತೋ ಸುಟ್ಠು ವಿಭಜಿತತ್ತಾ ಚ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ। ತತ್ಥ ಅರಿಯಮಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಅಪಾಯಾದಿತೋ ಧಾರಣತೋ ಧಮ್ಮೋ, ಫಲಪರಿಯತ್ತಿಯೋ
ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಂ ಸಾಧೇನ್ತೀತಿ ಸಾಧೂ, ತೇಸಂ ಗಣೋ ಸಮುದಾಯೋತಿ ಸಾಧುಗಣೋ, ಸಾಧು ಚಾಯಂ ಗಣೋ ಚಾತಿ ವಾ ಸಾಧುಗಣೋ, ಸಾಧುನೋ ವಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆಯತ್ತೋ ಗಣೋ ತಸ್ಸ ಓರಸಪುತ್ತಭಾವತೋತಿ ಸಾಧುಗಣೋ। ಸೋ ಪನ ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗೀನಂ, ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಫಲಸಮಙ್ಗೀನಂ ವಸೇನ ಅಟ್ಠವಿಧೋ ಅರಿಯಸಙ್ಘೋ, ತಂ ಸಾಧುಗಣಂ। ಪಿಚಾತಿ ನಿಪಾತಸಮುದಾಯೋ, ಏಕೋ ವಾ ನಿಪಾತೋ, ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ವನ್ದನಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ಕೇಚಿ ‘‘ಗಣೋ’’ತಿ ಇಧ ಪಕರಣತೋವ ಅರಿಯಗಣಪುಗ್ಗಲೋವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಸಾಧೂತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕವಸೇನ ‘‘ವನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಹ ಯೋಜೇನ್ತಿ, ತದಾ ಪನ ಸಾಧೂತಿ ಭಯಲಾಭಾದಿವಿರಹೇನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಆದರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
೨. ಏವಂ ಪಕರಣಾರಮ್ಭೇ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ರತನತ್ತಯಪ್ಪಣಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯತ್ಥ ಪಾಟವತ್ಥಾಯ ಇದಂ ಪಕರಣಂ ಪಟ್ಠಪೀಯತಿ, ತಂ ಸದ್ಧಿಂ ದೇಸಕದೇಸಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲನಾಮಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ದೇವರಾಜಸ್ಸ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲನಾಮಾಯ ಸಿಲಾಯ ವಿಮಲೇ ಸೀತಲೇ ತಲೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅತುಲವಿಕ್ಕಮೋ ದೇವದೇವೇಹಿ ಪೂಜಿತೋ ದೇವದೇವೋ ದೇವಪುರಕ್ಖತೋ ದೇವಾನಂ ದೇವಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸರಿಕ್ಖವಣ್ಣತಾಯ ‘‘ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಸಮಞ್ಞಾ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲನಾಮಾ। ಸಾ ಹಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ತಾದಿಸಪುಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಜಯಸುಮನಪುಪ್ಫಸಮಾನೇನ ವಣ್ಣೇನ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ವಿರೋಚತಿ ಸಿಲಾಯಾತಿ ಅವಯವಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ತುಲಾಯ ಸಮ್ಮಿತೋ ತುಲ್ಯೋ, ನ ತುಲ್ಯೋ ಅತುಲ್ಯೋ, ಅತುಲ್ಯೋ ವಿಕ್ಕಮೋ ಬಲಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತುಲ್ಯವಿಕ್ಕಮೋ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ಪರಮಪಾರಮಿತಾನುಭಾವಸಂಸಿದ್ಧೇನ ಹತ್ಥಿಗಣನಾಯ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಹತ್ಥೀನಂ, ಪುರಿಸಗಣನಾಯ ದಸಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಪುರಿಸಾನಂ ಬಲೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಮಾಣೇನ ಕಾಯಬಲೇನ, ಅಪ್ಪಮಾಣೇನ ಚ ಞಾಣಬಲೇನ ನ ಕಸ್ಸಚಿ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬಲತುಲನಾಯ ಉಪನೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ ‘‘ಅತುಲವಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಿತತ್ಥೇ ಅ-ಕಾರಪಚ್ಚಯಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ ಅತುಲೋ ವಿಕ್ಕಮೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅತುಲವಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ದಿಬ್ಬನ್ತೀತಿ ದೇವಾ, ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಾದೀಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ, ತೇಸು ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ವಿಜಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಬಾಹಿರಬ್ಭನ್ತರಿಕೇ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ವಿಜೇತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಇಸ್ಸರಿಯಧನಾದಿಸಕ್ಕಾರದಾನಗ್ಗಹಣಂ, ತಂತಂಅತ್ಥಾನುಸಾಸನಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಾ ವೋಹರನ್ತಿ, ಪುಞ್ಞಞಾಣಾನುಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ ಜುತಿಯಾ ಜೋತೇನ್ತಿ, ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಞ್ಚ ವಿಸಯಂ ಅಪ್ಪಟಿಘಾತೇನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಯಥಿಚ್ಛಿತನಿಪ್ಫಾದನೇ ಚ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ದೇವನೀಯಾ ತಂತಂಬ್ಯಸನನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ‘‘ಸರಣಂ ಪರಾಯಣ’’ನ್ತಿ ಗಮನೀಯಾ, ಅಭಿತ್ಥವನೀಯಾ ಸೋಭಾವಿಸೇಸಯೋಗೇನ ಕಮನೀಯಾತಿ ವಾ ದೇವಾ, ತೇ ತಿವಿಧಾ – ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾತಿ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮುತಿದೇವಾ ನಾಮ ಮಹಾಸಮ್ಮತಾದಯೋ ಖತ್ತಿಯಾ। ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ನಾಮ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ ನಾಮ ಖೀಣಾಸವಾ। ಇಧ ಪನ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ನೋ ಚ ಖೋ ತೇಪಿ ಅವಿಸೇಸೇನ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಯಾಮಾದಿಕೇ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತಾವತಿಂಸವಾಸಿನೋವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇಸಂ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ರಞ್ಜನತೋ ರಾಜಾ, ದೇವಾನಂ ರಾಜಾ ಇಸ್ಸರೋ ದೇವರಾಜಾ, ತಸ್ಸ ದೇವರಾಜಸ್ಸ, ‘‘ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದೇವಲೋಕೇಸು ನಿಸಿನ್ನೋ ಭಗವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ದೇಸೇಸೀತಿ।
೩. ಯನ್ತಿ ಅನಿಯಮನಿದ್ದೇಸೋ, ತಸ್ಸ ಪನ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿಯಮನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ದೇವಾನಂ ಉತ್ತಮೋ ದೇವೋ ತೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಅಧಿಕತರಂ ಕೀಳನಾದಿಯೋಗತೋತಿ ದೇವದೇವೋ, ಭಗವಾ। ಸೋ ಹಿ ನಿರತಿಸಯಾಯ ಅಭಿಞ್ಞಾಕೀಳಾಯ ಉತ್ತಮೇಹಿ ದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮಅರಿಯವಿಹಾರೇಹಿ ಸಪರಸನ್ತಾನಸಿದ್ಧಾಯ ಪಞ್ಚವಿಧಮಾರವಿಜಯಿಚ್ಛಾನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯಸತ್ತಧನಾದಿಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದಸಕ್ಕಾರದಾನಗ್ಗಹಣಸಙ್ಖಾತೇನ, ಯಥಾಪರಾಧಯಥಾನುಲೋಮಯಥಾಧಮ್ಮಾನುಸಾಸನಸಙ್ಖಾತೇನ ಚ ವೋಹಾರಾತಿಸಯೇನ ಪರಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಸರೀರಪ್ಪಭಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಜುತಿಯಾ ಅನುಪಮಾಯ ಞಾಣಸರೀರಗತಿಯಾ ಮಾರವಿಜಯಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪರಹಿತನಿಪ್ಫಾದನೇಸು ಅಪ್ಪಟಿಹತಾಯ ಸತ್ತಿಯಾ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸದೇವಕೇನ ವಾ ಲೋಕೇನ ‘‘ಸರಣ’’ನ್ತಿ ಗಮನೀಯತೋ, ಅಭಿತ್ಥವನೀಯತೋ, ಭತ್ತಿವಸೇನ ಕಮನೀಯತೋ ಚ ಸಬ್ಬೇ ತೇ ದೇವೇ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಗುಣೇಹಿ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಠಿತೋತಿ ಸಬ್ಬದೇವೇಹಿ ಪೂಜನೀಯತರೋ ದೇವೋ ದೇವದೇವೋ। ದೇವಾನನ್ತಿ ತದಾ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಾಧಿವಾಸೀನಂ ಮಾತುದೇವಪುತ್ತಪ್ಪಮುಖಾನಂ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾನಂ। ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಮ್ಪೇತ್ಥ ಗಹಣನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇ ಪನ ಉಪಪತ್ತಿದೇವೇಸ್ವೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಮನುಸ್ಸಅರಹನ್ತಾನಂ ತತ್ಥ ಅಭಾವತೋ ದೇವದೇವೇಹೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೇಹಿ। ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾ ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಇತರದೇವೇಹಿ ಸಾತಿಸಯಂ ಕೀಳನಾದಿಯೋಗತೋ ಇಧ ‘‘ದೇವದೇವಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತೇಹಿ। ಪೂಜಿತೋತಿ ಪೂಜಿತಬ್ಬೋ, ಪೂಜಿತುಂ ಅರಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇನ ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೇಸುಪಿ ಭಗವತೋ ಅಗ್ಗಪುಗ್ಗಲತಂ ದೀಪೇತಿ। ದೇಸೇಸೀತಿ ಮಧುರಕರವೀಕಸದ್ದಸದಿಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಸ್ಸರಂ ನಿಚ್ಛಾರೇನ್ತೋ ಪಕಾಸೇಸಿ। ದೇವಲೋಕಸ್ಮಿನ್ತಿ ತಾವತಿಂಸದೇವಲೋಕೇ। ಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಂ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ, ಕುಸಲಾದಿಭೇದೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೋ, ಇಧ ಪನ ತಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ‘‘ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಪಿಟಕುತ್ತಮೇ’’ತಿ। ದೇವಪುರಕ್ಖತೋತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳವಾಸಿದಿಬ್ಬಬ್ರಹ್ಮೇಹಿ ಪುರಕ್ಖತೋ, ಪರಿವಾರಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ನನು ಚ ‘‘ದೇವಾನ’’ನ್ತಿ ವಚನೇನೇವ ದೇವಪುರಕ್ಖತಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ಕಿಂ ‘‘ದೇವಪುರಕ್ಖತೋ’’ತಿ ವಚನೇನ? ನಾಯಂ ದೋಸೋ। ಭಗವಾ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಚೂಳಪನ್ಥಕತ್ಥೇರಾದೀನಂ ವಿಯ ಪರಮ್ಮುಖೇಪಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಓಭಾಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೇ ನಿಸಿನ್ನಂ ವಿಯ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಕದಾಚಿಪಿ ಪಾರಾಯನಿಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದೀನಂ ವಿಯ ಸಮ್ಮುಖೇಪಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಚ ಪರಿವುತೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಇಧ ಪನ ನ ತಥಾ, ದೇವೇಹಿಯೇವ ಪರಿವುತೋ ದೇವಾನಂ ದೇಸೇತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ದೇವಪುರಕ್ಖತೋ’’ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ।
೪. ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ಗಾರವಜನನತ್ಥಂ ತೇನ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಪಾಟವವಿಸಯಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕಂ ದೇಸಕಾದಿಸಮ್ಪತ್ತೀಹಿ ಸಹ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಪಕರಣಾರಮ್ಭಪಯೋಜನಾಭಿಧಾನಾಭಿಧೇಯ್ಯಸೋತುಜನಸಮುಸ್ಸಾಹನಕರಣಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಪಾಟವತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಕರಣಾರಮ್ಭಪಯೋಜನಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಧಾನಾಭಿಧೇಯ್ಯಾನಿ। ‘‘ಮಧುರ’’ನ್ತಿಆದೀಹಿ ಪಕರಣಂ ವಿಸೇಸೇತಿ। ‘‘ಸಮಾಸೇನಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಸೋತುಜನಸಮುಸ್ಸಾಹನಕರಣಪ್ಪಕಾರಾನೀತಿ
ಪಟುನೋ ಭಾವೋ ಪಾಟವಂ, ತಂಯೇವ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಾಟವತ್ಥೋ, ತದತ್ಥಾಯ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವಿವಿಧನಯಗ್ಗಹಣಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂ, ತೇಸಂ। ಪಿಟಕಞ್ಚ ತಂ ಉತ್ತಮಞ್ಚಾತಿ ಪಿಟಕುತ್ತಮಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಿಟಕುತ್ತಮೇ, ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಞ್ಹಿ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾಜನತ್ಥತೋ ಪಿಟಕಂ, ತೀಸು ಪಿಟಕೇಸು ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವತೋ ಉತ್ತಮಞ್ಚಾತಿ ಪಿಟಕುತ್ತಮಂ। ತತ್ಥ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾಜನತ್ಥತೋತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಚೇವ ಭಾಜನತ್ಥೇನ ಚ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಮಾ ಪಿಟಕಸಮ್ಪದಾನೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೬೬) ಪರಿಯತ್ತಿ ಪಿಟಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಅಥ ಪುರಿಸೋ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಕುದಾಲಪಿಟಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೮; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೭೦) ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಭಾಜನಮ್ಪಿ। ತಸ್ಮಾ ಇದಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಪರಿಯತ್ತಿ, ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥಾನಮಾಧಾರಣತ್ಥೇನ ಭಾಜನಞ್ಚಾತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಭಾಜನತ್ಥತೋ ಪಿಟಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನೇವಾಹು –
‘‘ಪಿಟಕಂ ಪಿಟಕತ್ಥವಿದೂ,
ಪರಿಯತ್ತಿಬ್ಭಾಜನತ್ಥತೋ ಆಹು।
ತೇನ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ,
ತಯೋಪಿ ವಿನಯಾದಯೋ ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ)।
ವಿಸಿಟ್ಠಭಾವೋ ಪನಸ್ಸ ಲೋಕವೋಹಾರಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಯಥಾಸಭಾವವಸೇನ ದೇಸನತೋ, ವಿಸಿಟ್ಠಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧವಿಭಾವನತೋ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಸತ್ತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿಕಂ ಲೋಕವೋಹಾರಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ‘‘ಖನ್ಧಧಾತುಆಯತನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಬಾಹುಲ್ಲದೇಸನಾ ಪವತ್ತಾ, ನ ಇತರೇಸು ವಿಯ
‘‘ಯಂ ಏತ್ಥ ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋ, ಸಲಕ್ಖಣಾ ಪೂಜಿತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ।
ವುತ್ತಾಧಿಕಾ ಚ ಧಮ್ಮಾ, ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ತೇನ ಅಕ್ಖಾತೋ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.ಪಠಮಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾ; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ನಿದಾನಕಥಾ)।
ತಥಾ ಹೇತ್ಥ ‘‘ರೂಪೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ, ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬೦ ಆದಯೋ) ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋಪಿ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ‘‘ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧) ನಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಾದೀಹಿ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಲಕ್ಖಣಾಪಿ ‘‘ಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಸೇಕ್ಖಾ ಧಮ್ಮಾ, ಲೋಕುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪೂಜಿತಾ ಪೂಜಾರಹಾಪಿ ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ, ವೇದನಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧) ನಯೇನ ಸಭಾವಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾಪಿ ‘‘ಮಹಗ್ಗತಾ ಧಮ್ಮಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಧಮ್ಮಾ (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೨, ದುಕಮಾತಿಕಾ ೯೯), ಅನುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅಧಿಕಾ ವಿಸಿಟ್ಠಾಪಿ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವುಡ್ಢಿಆದಿಅತ್ಥೇಸುಪಿ ಪವತ್ತನತೋ ‘‘ವುಡ್ಢಿಮನ್ತೋ ಧಮ್ಮಾ ಏತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಿಬ್ಬಚನೇನ ಇದಂ ಪಿಟಕಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಂ ನಾಮ ಪಕರಣಂ। ಇಮಿನಾ ಪನಸ್ಸ ಅತ್ಥಾನುಗತಮಭಿಧಾನಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತು-ಸದ್ದೋ ಪದಪೂರಣೇ। ಆಚರಿಯೇನ ಹಿ ಗಾಥಾಪದಪೂರಣತ್ಥಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಪಾತಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ನೇಸಂ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ತತ್ಥೇವ ತಮತ್ಥಂ ವಕ್ಖಾಮ। ಮಧುರನ್ತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಮಧುರ-ಸದ್ದೋಯಂ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ರಸವಿಸೇಸೇ ವತ್ತತಿ, ಇಧ ಪನ ಇಟ್ಠಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿ ಮಧುರಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾ। ಭವತಿ ಹಿ ತಂಸದಿಸಸ್ಸ ತಂ-ಸದ್ದೇನಾಭಿಧಾನಂ ಯಥಾ ‘‘ಅಗ್ಗಿಮಾಣವೋ’’ತಿ। ತೇನ ಪನ ಮಧುರೇನ ಯೋಗತೋ ಇದಮ್ಪಿ ಮಧುರಂ ಯಥಾ ನೀಲಗುಣಯೋಗತೋ ನೀಲುಪ್ಪಲನ್ತಿ। ನಿಪುಣಗಮ್ಭೀರಾಯ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇವ ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಅಭಿಧಮ್ಮವಿಸಯಂ ಮತಿಂ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಮತಿವಡ್ಢನಂ। ಅಥ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಮಧುರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅತ್ಥಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಮತಿವಡ್ಢನ’’ನ್ತಿ।
೫. ತಾಳನ್ತಿ ಕುಞ್ಚಿಕಂ, ಕುಞ್ಚಿಕಾಸದಿಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮುಯ್ಹನ್ತಿ ತೇನಾತಿ ಮೋಹೋ, ಅವಿಜ್ಜಾಯೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ, ಮೋಹೋಯೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮಮಹಾಪುರಂ ಪವಿಸನ್ತಾನಂ ಪವೇಸನನಿವಾರಣತ್ತಾ ಕವಾಟಭೂತೋತಿ ಮೋಹಕವಾಟಂ, ತಸ್ಸ। ವಿಘಾಟೇತಿ, ವಿಘಾಟೀಯತಿ ಅನೇನಾತಿ ವಾ ವಿಘಾಟನಂ। ನನು ಚ ಅವಿಜ್ಜಾಕವಾಟಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಗ್ಘಾಟೀಯತಿ। ಸಾ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭೂತಾತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ಇದಮ್ಪಿ ತಸ್ಸಾ ಕಾರಣಭಾವೇನ ‘‘ಮೋಹಕವಾಟವಿಘಾಟನಕರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾರಣಕಾರಣಮ್ಪಿ ಹಿ ಕಾರಣವಸೇನ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಚೋರೇಹಿ ಗಾಮೋ ದಡ್ಢೋ, ತಿಣೇಹಿ ಭತ್ತಂ ಸಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ।
೬. ಸುದುತ್ತರನ್ತಿ ಧಮ್ಮತ್ಥದೇಸನಾಪಟಿವೇಧಸಙ್ಖಾತಚತುಗಮ್ಭೀರಭಾವಪಟಿಸಂಯುತ್ತತಾಯ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀಹಿ ತರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅತಿದುತ್ತರಂ, ತೇನೇವ ಚೇದಂ ಮಹೋದಧಿಸಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಮಹೋದಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಹಣ್ಣವೋಪಿ ಹಿ ಚತುರಾಸೀತಿಯೋಜನಸಹಸ್ಸಗಮ್ಭೀರೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತರಾಜತೋ ಕೇನಚಿ ಪತಿಟ್ಠಂ ಲದ್ಧುಂ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಚತುಗಮ್ಭೀರತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಅಞ್ಞತ್ರ ತಥಾಗತಾ ತರನ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉತ್ತರಿತುಕಾಮಾನಂ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ತರಂವಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ವಕ್ಖಮಾನಂ ವಾ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತರನ್ತಾನನ್ತಿ ಪರತೀರಸಮ್ಪಾಪುಣನತ್ಥಂ ಉತ್ತರನ್ತಾನಂ। ತರಂವಾತಿ ಉಳುಮ್ಪಂ ವಿಯ, ತಂಸಮಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಕರಾ ನಾಮ ಮಚ್ಛಜಾತಿಕಾ, ತೇಸಂ ಆಕರೋ ನಿವಾಸಭೂಮೀತಿ ಮಕರಾಕರೋ, ತಂ।
೭. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಾ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಾ, ತೇಸಂ। ಹತ್ಥಸಾರಂ ವಿಯಾತಿ ಹತ್ಥಸಾರಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಬಹೂಸು ರತನಾದೀಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಆಪದಾಸು ಚ ಸುಖಪರಿಭೋಗತ್ಥಂ ಹತ್ಥೇ ಕಯಿರಮಾನಂ ಸಾರರತನಾದಿಕಂ ‘‘ಹತ್ಥಸಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಸತಿಪಿ ಮಹನ್ತೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿತ್ತಿಣ್ಣತಾಯ ಪರಿಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ತದತ್ಥಸಾರಸಮ್ಪಿಣ್ಡನವಸೇನ ಕಯಿರಮಾನಂ ಆಭಿಧಮ್ಮಿಕಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸುಖಪರಿಹರಣತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಹತ್ಥಸಾರಸದಿಸತ್ತಾ ‘‘ಹತ್ಥಸಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪವಕ್ಖಾಮೀತಿ ಪಕಾರೇನ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ಅನಾಗತವಚನಞ್ಚೇತಂ, ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪತ್ತಾ ವಾ ಅನಾಗತೇ ವತ್ತಮಾನೂಪಚಾರತೋ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ, ಪಟಿಞ್ಞಾನನ್ತರಮೇವ ವಕ್ಖತೀತಿ। ಅತ್ಥವಸೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಥೇನ್ತೋಪಿ ಸದ್ದವಸೇನ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕಥೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮಾಸೇನಾ’’ತಿ। ಸಮಸನಂ ಸಂಖಿಪನಂ ಸಮಾಸೋ, ತೇನ ಸಮಾಸೇನ, ನ ಬ್ಯಾಸವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪಯೋಜನಾಭಿಧಾನಾಭಿಧೇಯ್ಯಸೋತುಜನಸಮುಸ್ಸಾಹನಕರಣಪ್ಪಕಾರಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಸೋತುಜನಸಮುಸ್ಸಾಹನಂ ನಾಮ ತೇಸಂ ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನೇ ನಿಯುಞ್ಜನಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ತತ್ಥ ನಿಯೋಜೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಂ ಸುಣಾಥ ಸಮಾಹಿತಾ’’ತಿ। ಸಕ್ಕಚ್ಚಸವನಪಟಿಬದ್ಧಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತೀತಿ। ತತ್ಥ ತನ್ತಿ ತಂ ಮಯಾ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಅಭಿಧಮ್ಮಾವತಾರಂ ಸುಣಾಥ ನಿಸಾಮಯಥ। ಸಮಾಹಿತಾ ಸಮ್ಮಾ ಆಹಿತಾ, ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಗನ್ಥಾರಮ್ಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।