॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗ-ಮಹಾಟೀಕಾ
(ದುತಿಯೋ ಭಾಗೋ)
೧೨. ಇದ್ಧಿವಿಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
ಅಭಿಞ್ಞಾಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೬೫. ಸಂವಣ್ಣನಾವಸೇನ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಾಧಿಭಾವನಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಯೋಗೋ ಕಾತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪಯೋಜನವಿಸೇಸೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಥಿರತರಭಾವೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವನಾಸುಖತಾ ಚ ಸಮಾಧಿಭಾವನಾಯ ಆನಿಸಂಸೋ ಏವ, ತಥಾಪಿ ಪಞ್ಚ ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾ ಯಥಾವುತ್ತಸಮಾಧಿಭಾವನಾಯ ಆನಿಸಂಸಭಾವೇನ ಪಾಕಟಾ ಪಞ್ಞಾತಾತಿ ತಾಸಂಯೇವ ವಸೇನ ಯೋಗಿನೋ ಅಧಿಗತಾನಿಸಂಸತಾ ವುತ್ತಾ, ಚುದ್ದಸಧಾ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನೇನ ಥಿರತರತಾ ವುತ್ತಾ। ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾಸು ವಸೀಭಾವೋಪಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸೇವ ವಸೀಭಾವೋ, ತಥಾ ಚ ‘‘ಸಮಾಹಿತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫; ೪.೯೯; ೫.೧೦೭೧; ನೇತ್ತಿ॰ ೪೦; ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೧೪) ವಚನತೋ ‘‘ಸುಖೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಂ ಸಮ್ಪಾದೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಮಾಧಿಭಾವನಾಯ ಆನಿಸಂಸಲಾಭೋ ಥಿರತರತಾ, ಸುಖೇನೇವ ಚ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾ ಇಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಕಥಂ ತಾವ ಆರಭಿಸ್ಸಾಮ, ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾಯ ಓಕಾಸೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಭಗವತಾ ಪಞ್ಚ ಲೋಕಿಕಾಭಿಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ನ ಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಮತ್ತಮೇವ ಇಧ ಸಾಸನೇ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ, ನಪಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಉತ್ತರುತ್ತರಿಪಣೀತಪಣೀತಧಮ್ಮದೇಸನತ್ಥಞ್ಚ।
ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನನ್ತಿ ‘‘ಓದಾತಕಸಿಣಪರಿಯನ್ತೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಕಸಿಣಾನುಲೋಮಾದಿಚಿತ್ತಪರಿದಮನವಿಧಿನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ, ಆಕಾಸನಿಮ್ಮಾನಾದಿಅತ್ಥಂ ಪನ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇವ। ಅಟ್ಠ ಅಟ್ಠಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಕಸಿಣೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಅಟ್ಠ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ಕಸಿಣಾನುಲೋಮತೋತಿ ಕಸಿಣಪಟಿಪಾಟಿತೋ, ಪಟಿಪಾಟಿ ಚ ದೇಸನಾವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಝಾನಾನುಲೋಮೋ ಪನ ಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನಪಿ। ಉಕ್ಕಮನಂ ಉಕ್ಕನ್ತಂ, ಉಕ್ಕನ್ತಮೇವ ಉಕ್ಕನ್ತಿಕಂ, ಝಾನಸ್ಸ ಉಕ್ಕನ್ತಿಕಂ ಝಾನುಕ್ಕನ್ತಿಕಂ, ತತೋ, ಝಾನಲಙ್ಘನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಙ್ಗಸಙ್ಕನ್ತಿತೋ ಅಙ್ಗಾತಿಕ್ಕಮತೋ। ಚಿತ್ತಂ ಪರಿದಮೇತಬ್ಬಂ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಯತ್ಥಿಚ್ಛಕಂ ಝಾನಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಾದಿಸುಖತ್ಥಂ, ತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣತ್ಥಂ। ಏವಞ್ಹಿಸ್ಸ ತತ್ಥ ವಿಸವಿತಾ ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ।
೩೬೬. ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಕಿಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಉದಾಹು ಏಕೇಕನ್ತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಯದಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ಅಙ್ಗಸಙ್ಕನ್ತಿತೋ ವಿಸೇಸೋ ನ ಸಿಯಾ, ಅಥ ಏಕೇಕಂ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಕನ್ತಿತೋ। ನಾಯಂ ದೋಸೋ ಆಭೋಗವಸೇನ ತೇಸಂ ವಿಸೇಸಸಿದ್ಧಿತೋ। ಯದಾ ಹಿ ಕಸಿಣಾನುಲೋಮಮೇವ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕಸಿಣೇ ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಙ್ಗಸಙ್ಕನ್ತಿಂ, ತದಾ ಕಸಿಣಾನುಲೋಮೋ। ಯದಾ ಪನ ಅಙ್ಗಸಙ್ಕನ್ತಿಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತದಾ ಅಙ್ಗಸಙ್ಕನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಕಸಿಣಾನುಲೋಮಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಕನ್ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇದಂ ಕಸಿಣಾನುಲೋಮಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ತಥೇವಾತಿ ‘‘ಪಟಿಲೋಮಕ್ಕಮೇನಾ’’ತಿ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಪಠಮಂ ಓದಾತಕಸಿಣೇ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತತೋ ಲೋಹಿತಕಸಿಣೇತಿ ಯಾವ ಪಥವೀಕಸಿಣಾ ವತ್ತಬ್ಬಾ।
ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನನ್ತಿ ‘‘ಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಬಹುಲಾಕಾರಮಾಹ।
ತತ್ಥೇವಾತಿ ತತೋತಿ ಪಚ್ಛಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾನನ್ತರಕಾಲಂ। ತದೇವಾತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಮೇವ। ತತೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ತತೋ ಪಥವೀಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಪವತ್ತಿತಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಂ ಅಮನಸಿಕರಿತ್ವಾ ತಂ ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಭಾವೇ ಪವತ್ತಿತಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ। ಪಥವೀಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಕಸಿಣಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಪಕ್ಖಿಕಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಸಿಣಂ ಅನುಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಅಟ್ಠಸು ಕಸಿಣೇಸು ಕಸ್ಸಚಿ ಉಕ್ಕಮನಂ ಇಧ ಕಸಿಣುಕ್ಕನ್ತಿಕಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಕಸಿಣಂ ಅನುಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಝಾನುಕ್ಕನ್ತಿಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಂ ಅವಧಾರಣೇನ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಂ, ಉಕ್ಕಮನಸ್ಸ ಚ ಸರೂಪಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಕಸಿಣ’’ನ್ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಂ ಪಕಾರಂ ಸಹ ನಿಸ್ಸಯೇನ ಸೇಸಕಸಿಣೇಸು ಅತಿದಿಸನ್ತೋ ‘‘ಏವಂ ಆಪೋಕಸಿಣಾದಿ…ಪೇ॰… ಕಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಆಹ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾ ನಯೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನಮೂಲಕಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಝಾನುಕ್ಕನ್ತಿಕಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ಏವಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಮೂಲಕಮ್ಪಿ ತಂ ಯಥಾರಹಂ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ।
ತದೇವಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಮೇವ। ಕಸಿಣುಕ್ಕನ್ತಿಕೇಪಿ ಆಪೋಕಸಿಣಾದಿಮೂಲಿಕಾ ಯೋಜನಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಕಾತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ಯಥಾರಹಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಮೂಲಿಕಾ।
ಲೋಹಿತಕಸಿಣತೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ಲೋಹಿತಕಸಿಣಂ ಆವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಅಭಿಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಉಗ್ಘಾಟನೇನ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಅಮನಸಿಕಾರೇನ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಪಗಮಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ।
ಇತರೇಸನ್ತಿ ಅವಸಿಟ್ಠರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ। ನ ಹಿ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಸು ಅಙ್ಗಸಙ್ಕನ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ನಾಪಿ ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಕನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬಕಸಿಣೇಸು ಏಕಸ್ಸೇವ ಝಾನಸ್ಸ ಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಕನ್ತಿಕಂ ನಾಮಾ’’ತಿ।
ಯಥಾ ‘‘ಪೀತಕಸಿಣತೋ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏಕನ್ತರಿಕವಸೇನಾತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥೋ ಅನ್ತರ-ಸದ್ದೋ। ಅನ್ತರಮೇವ ಅನ್ತರಿಕಂ, ಏಕಜ್ಝಂ ಅನ್ತರಿಕಂ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಏಕನ್ತರಿಕಂ, ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ಯಥಾ ಅಙ್ಗಾನಂ, ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನಾತಿ। ಸೋ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ಹೇಟ್ಠಿಮಾನಂ ತೇಸಂ ಅಙ್ಗಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕನ್ತರಿಕವಸೇನ ಅಙ್ಗಾನಞ್ಚ ಆರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಸಙ್ಕಮನ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಇದಂ ಝಾನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಙ್ಗೇಸು, ‘‘ಇದಂ ಪಥವೀಕಸಿಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಚ ವವತ್ಥಾಪಿತೇಸು ಏಕಜ್ಝಂ ತೇಸಂ ವವತ್ಥಾಪನೇ ನ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅಯಂ ವಿಧಿ ನಾಭತೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಝಾನುಕ್ಕನ್ತಿಕಾದೀಸು ಪಟಿಲೋಮಕ್ಕಮೇನ, ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಕ್ಕಮೇನ ಚ ಏಕನ್ತರಿಕಭಾವೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಮ್ಪಿ ಝಾನಾದೀನಂ ಉಕ್ಕಮನಂ ನ ಉದ್ಧಟಂ, ತೇಹಿ ನಯೇಹಿ ವಿನಾಪಿ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನಂ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಪಪಞ್ಚಪರಿಹಾರತ್ಥಂ ವಾ ತೇ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಅನಾಗತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೩೬೭. ಅಭಾವಿತಭಾವನೋ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾಸು ಅಕತಾಧಿಕಾರೋ। ತತ್ಥ ಉಪನಿಸ್ಸಯರಹಿತೋಪೀತಿ ಕೇಚಿ। ಆದಿಭೂತಂ ಯೋಗಕಮ್ಮಂ ಆದಿಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕೋ, ಪುಬ್ಬೇ ಅಕತಪರಿಚಯೋ ಭಾವನಂ ಅನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯೋಗಾವಚರೋ’’ತಿ। ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಭಾರೋತಿ ದೋಸವಿವಜ್ಜನಾದಿವಿಧಿನಾ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲೇ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಯಾವ ಉಗ್ಗಹನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ, ತಮ್ಪಿ ನಾಮ ಭಾರೋ, ಪಗೇವ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪಾದನಂ ತಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಭಾವನಞ್ಚ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ। ನ ಹಿ ಭಾವನಾಯ ವಿನಾವ ನಿಮಿತ್ತವಡ್ಢನಂ ಲಬ್ಭತಿ। ಕೇಚಿ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ತಾದಿಸಾಪಿ ಬಹೂ ಹೋನ್ತೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪ್ಪನಾಧಿಗಮೋ ಭಾರೋ’’ತಿ। ಅಪ್ಪನಾಧಿಗಮೋತಿ ವಾ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಅಧಿಗಮಮಾಹ। ಅಞ್ಞೋವ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ‘‘ಪರಿದಮಿತಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನಂ ನಾಮ ಭಾರೋ’’ತಿ। ಖಿಪ್ಪಂ ನಿಸನ್ತಿ ನಿಸಾಮನಂ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಝಾನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಖಿಪ್ಪನಿಸನ್ತಿ, ಸೀಘತರಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಾ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಖಿಪ್ಪನಿಸನ್ತಿಭಾವೋ। ಅಮ್ಬತರುನಿಚಿತಂ ಮಹಾಮಹಿನ್ದತ್ಥೇರಾದೀಹಿ ಓತಿಣ್ಣಟ್ಠಾನಂ ಥೇರಮ್ಬತ್ಥಲಂ। ಯಥಾ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಜಯಾಯ ಯೋಧಾಜೀವಾ ನಿಮ್ಮಲಮೇವ ಅಸಿತೋಮರಾದಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರನ್ತಿ, ಏವಂ ಭಿಕ್ಖುನಾಪಿ ಕಿಲೇಸವಿಜಯಾಯ ನಿಮ್ಮಲಾವ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾ ವಳಞ್ಜಿತಬ್ಬಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೋತಿ ಇಧ ಪರಸ್ಸ ಉಪದ್ದವೂಪಸಮನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಂ ಹಿ ಖಿಪ್ಪನಿಸನ್ತಿಭಾವತೋಪಿ ಗರುತರಂ ಅಚ್ಚಾಯಿಕಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ವಿಧಾತಬ್ಬತೋ ದುರಭಿಸಮ್ಭವತರತ್ತಾ। ತಂ ಪನ ರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರನಿದಸ್ಸನೇನೇವ ಸಿದ್ಧಮ್ಪಿ ತತೋ ಗರುತರೇನ ಅಙ್ಗಾರವಸ್ಸಪರಿತ್ತಾಣೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಗಿರಿಭಣ್ಡವಾಹನಪೂಜಾಯ…ಪೇ॰… ಥೇರೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ಗಿರಿಭಣ್ಡವಾಹನಪೂಜಾ ನಾಮ ಚೇತಿಯಗಿರಿಮಾದಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಕಲದೀಪೇ, ಸಮುದ್ದೇ ಚ ಯಾವ ಯೋಜನಾ ಮಹತೀ ದೀಪಪೂಜಾ। ಪಥವಿಂ ಮಾಪೇತ್ವಾತಿ ಮಾರೇನ ಪವತ್ತಿತಂ ಅಙ್ಗಾರವಸ್ಸಂ ಫುಲಿಙ್ಗಮತ್ತೇನಪಿ ಯಾವ ಮನುಸ್ಸೇ ನ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಾವದೇವ ಆಕಾಸೇ ಪಥವಿಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ।
ಬಲವಪುಬ್ಬಯೋಗಾನನ್ತಿ ಗರುತರೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಂ, ಇದ್ಧಿವಿಧಾದೀನಂ ಹೇತುಭೂತಮಹಾಭಿನೀಹಾರಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಗ್ಗಸಾವಕಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಏಕಚ್ಚೇ ಮಹಾಸಾವಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಭಾವನಾನುಕ್ಕಮೋ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನಂ। ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಠಾನಾಠಾನಞಾಣಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಸೇಸಾಭಿಞ್ಞಾನಮೇವ। ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಠಾನಾಠಾನಞಾಣಾದೀನಿ ಪದೇಸವಸೇನ ಇಜ್ಝನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಭಾವನಾನುಕ್ಕಮಂ ವಿನಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ನ ಇತರಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ। ಅಗ್ಗಿಧಮನಾದೀಹೀತಿ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ತಾಪನಕೋಟ್ಟನಾದೀಹಿ। ಯಥಾ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಲಾಖಾಕಾರಾದೀನಂ ಲಾಖಾಕೋಟ್ಟನಾದಿಂ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಛನ್ದ…ಪೇ॰… ವಸೇನಾತಿ ‘‘ಛನ್ದವತೋ ಚೇ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಸಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದಂ ಸೀಸಂ ಧುರಂ ಜೇಟ್ಠಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ, ಛನ್ದಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಭಾವನಾಯ ಮುಖಂ ಕತ್ವಾ ಝಾನಸ್ಸ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ। ಏಸೇವ ‘‘ಆವಜ್ಜನಾದಿವಸೀಭಾವವಸೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ಅಟ್ಠಸುಪಿ ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಸಾತಿಸಯಂ ವಸೀಭಾವಾಪಾದನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕವಸೇನ, ನ ‘‘ಪುಬ್ಬಹೇತು…ಪೇ॰… ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ಯಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಾ, ತತ್ಥೇವ ಸಾತಿಸಯಂ ಚಿಣ್ಣವಸಿತಾಪಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ, ನ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮತ್ತೇ ಚಿಣ್ಣವಸಿನಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವಿನಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಇಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ತಮ್ಪಿ ಯದಿ ಪುಬ್ಬಹೇತುಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಯುತ್ತಮೇವ। ಅಥೇತರಸ್ಸ, ತೇಸಂ ಮತಿಮತ್ತಂ। ಯಥಾತಿ ಯೇನ ಪಕಾರೇನ ಯೇನ ವಿಧಿನಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಇದ್ಧಿವಿಧನಿಪ್ಫಾದನೇ।
೩೬೮. ತತ್ರಾತಿ ಚ ತದೇವ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ಪಾಳಿನಯಾನುಸಾರೇನೇವಾತಿ ಪಾಳಿಗತಿಯಾ ಅನುಸರಣೇನೇವ, ಪಾಠಸಂವಣ್ಣನಾನುಕ್ಕಮೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಗತಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೋ ಯೋಗೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಹೇಟ್ಠಾಝಾನತ್ತಯಾಧಿಗಮಪಟಿಪಾಟಿಸಿದ್ಧಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಾನಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏವನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನಮೇತ’’ನ್ತಿ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಚ ಅಧಿಗಮಕ್ಕಮಸ್ಸ ನಿದಸ್ಸನಂ। ಯೇನ ಸಮಾಧಾನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಲದ್ಧೋ, ತದುಭಯನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಯದಿಪಿ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಆಗಮನಸಮಾಧಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಾನಂ ದೀಪೇತಿ। ಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸಮಾಧಿ ಏವ ಪನ ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಪಧಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತೇ’’ತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವೇನಾತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಜನಿತಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸಬ್ಭಾವೇನ। ಸಬ್ಬಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೂಪಕ್ಕಿಲೇಸಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ಹಿ ಪಚ್ಚನೀಕಸಮನೇಪಿ ಅಬ್ಯಾವಟಾಯ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಯ ವತ್ತಮಾನಾಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಚ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾ, ಸುವಿಸದಾ ಚ ಹೋನ್ತಿ, ಸತಿಸೀಸೇನ ಪನ ತತ್ಥ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧೇ’’ತಿ। ಪರಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಏವ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ ಪರಿಯೋದಾತತಾ ಸುಧನ್ತಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ನಿಘಂಸನೇನ ಪಭಸ್ಸರತಾ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಪರಿಯೋದಾತೇ, ಪಭಸ್ಸರೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ।
ಸುಖಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಘಾತೇನಾತಿ ಸುಖಸೋಮನಸ್ಸಾನಂ, ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ರಾಗದೋಸಪಚ್ಚಯಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇನ। ‘‘ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ಸೋಮನಸ್ಸಂ ರಾಗಸ್ಸ, ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ರಾಗಾದಯೋ ಚೇತಸೋ ಮಲಾಸುಚಿಭಾವೇನ ‘‘ಅಙ್ಗಣಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಅನಙ್ಗಣತ್ತಾಯೇವ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸೇ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಙ್ಗಣೇನ ಹಿ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ವಿಬಾಧೀಯತಿ ಉಪತಾಪೀಯತೀತಿ ಸುಭಾವಿತತ್ತಾತಿ ಪಗುಣಭಾವಾಪಾದನೇನ ಸುಟ್ಠು ಭಾವಿತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತೇ’’ತಿ, ಆವಜ್ಜನಾದಿನಾ ಪಞ್ಚಧಾ, ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ ವಾ ಪರಿದಮನೇನ ವಸವತ್ತಿತಂ ಉಪಗತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಸೇ ವತ್ತಮಾನಂ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಗುಣಭಾವಾಪತ್ತಿಯಾ ಸುಪರಿಮದ್ದಿತಂ ವಿಯ ಚಮ್ಮಂ, ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಾ ವಿಯ ಚ ಲಾಖಾ ಮುದುನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಮ್ಮಕ್ಖಮೇತಿ ವಿಕುಬ್ಬನಾದಿಇದ್ಧಿಕಮ್ಮಕ್ಖಮೇ। ತಞ್ಚ ಉಭಯನ್ತಿ ಮುದುತಾಕಮ್ಮನಿಯದ್ವಯಂ।
ನಾಹನ್ತಿಆದೀಸು ನ-ಕಾರೋ ಪಟಿಸೇಧತ್ಥೋ। ಅಹನ್ತಿ ಸತ್ಥಾ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಲಪತಿ। ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಚಿತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ। ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಂ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಯಂ ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ। ಯಂ ವಸೀಭಾವಾಪಾದನೇನ ಭಾವಿತಂ, ತಥಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕರಣೇನ ಬಹುಲೀಕತಂ, ಏವಂ ಸವಿಸೇಸಮುದುಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮುದುಂ, ಕಮ್ಮಕ್ಖಮತಾಯ ಕಮ್ಮನಿಯಞ್ಚ ಹೋತಿ। ಯಥಯಿದಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ, ತೇಸಞ್ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯ ಏವಮಾಹಾತಿ। ಯಥಾ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧತಾದಯೋ ನ ವಿಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವಂ ಸುಭಾವಿತಂ ಚಿತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಅವಟ್ಠಿತಂ ಇಧ ‘‘ಠಿತಂ, ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತೇಸು ಪರಿಸುದ್ಧತಾದೀಸು ಠಿತತ್ತಾ ಠಿತೇ, ಠಿತತ್ತಾಯೇವ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇ’’ತಿ। ಯಥಾ ಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಲಕ್ಖೀಯನ್ತಿ, ಏವಂ ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಪಿ ಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞತಾಹಿ ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ, ಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಠಿತೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ಕಾರಣೇನ ಫಲಂ ನಿದ್ಧರೀಯತಿ, ಏವಂ ಫಲೇನಾಪಿ ಕಾರಣಂ ನಿದ್ಧರೀಯತೀತಿ ನಿಚ್ಚಲಭಾವೇನ ಅವಟ್ಠಾನಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಿ। ಸಾ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಥಿರಭಾವೇನ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅಕಮ್ಮನಿಯತಾಯ ಚ ಸಮ್ಭವನ್ತೀ ಸದ್ಧಾದಿಬಲಾನಂ ಆನುಭಾವೇನ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಸದ್ಧಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾಪರಿಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಸುಭಾವಿತಂ ವಸೀಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಏತಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಂಸೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾಯ ಸದ್ಧಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಯಥಾವುತ್ತಸದ್ಧಾಬಲೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಂ। ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇನಾತಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇನ ಹೇತುನಾ ನ ಇಞ್ಜತಿ ನ ಚಲತಿ ನ ಕಮ್ಪತಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಉಪರಿ ವಿಸೇಸಾವಹಭಾವೇನೇವ ತಿಟ್ಠತಿ। ವೀರಿಯಪರಿಗ್ಗಹಿತನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ವೀರಿಯಪರಿಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ವಸೀಭಾವಾಪಾದನಪರಿದಮನಸಾಧನೇನ ವೀರಿಯೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಂ। ಸತಿಪರಿಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಭಾವನಾಬಹುಲೀಕಾರೇ ಅಸಮ್ಮೋಸಸಾಧಿಕಾಯ, ಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ನೇಸಮಾನಾಯ ಸತಿಯಾ ಸಮಾಧಿಪರಿಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ತತ್ಥೇವ ಅವಿಕ್ಖೇಪಸಾಧನೇನ ಸಮಾಧಾನೇನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಂ। ಪಞ್ಞಾಪರಿಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಭಾವನಾಯ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಧಮ್ಮಾನಂ ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಂ। ಓಭಾಸಗತನ್ತಿ ಞಾಣೋಭಾಸಸಹಗತಂ। ಓಭಾಸಭೂತೇನ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಮಾಧಾನಸಂವದ್ಧಿತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ಯಾಥಾವತೋ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತತೋ ಉತ್ರಸನ್ತೋ ಓತ್ತಪ್ಪನ್ತೋ ತಂ ಅಧಿಭವತಿ, ನ ತೇನ ಅಭಿಭೂಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರೇನ ನ ಇಞ್ಜತೀ’’ತಿ। ಏತೇನ ಞಾಣಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಬಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತತಾ, ಪರಿಸುದ್ಧತಾ, ಪರಿಯೋದಾತತಾ, ಅನಙ್ಗಣತಾ, ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾ, ಮುದುಭಾವೋ, ಕಮ್ಮನಿಯತಾ, ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತತಾ, ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ವಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಅಙ್ಗಾನೀತಿ ‘‘ಸಮಾಹಿತೇ’’ತಿ ಇಮಂ ಅಙ್ಗಭಾವೇನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಿಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಿಯೋ ವಿಸುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ। ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮನ್ತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಿಅತ್ಥಂ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ತದಭಿಮುಖಂ ಕರಣಯೋಗ್ಗಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯಾ’’ತಿ।
ಕಾಮಂ ನೀವರಣಾನಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಏವ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಧಿಗಮೋ, ವಿತಕ್ಕಾದಿಕೇ ವೂಪಸಮೇ ಏವ ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಧಿಗಮೋ, ತಥಾಪಿ ನ ತಥಾ ತೇಹಿ ದೂರೀಭೂತಾ ಅಪೇತಾ ವಾ ಯಥಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ, ಚೇತಸೋ ಮಲೀನಭಾವಸಙ್ಖಾತಉಪ್ಪಿಲಾಭೋಗಕರೇಹಿ ನೀವರಣಾದೀಹಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ತಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಿ, ಪರಿಯೋದಾತತಾ ಚ ಯುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನೀವರಣ…ಪೇ॰… ಪರಿಯೋದಾತೇ’’ತಿ। ಝಾನಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ಝಾನಪಟಿಲಾಭಹೇತುಕಾನಂ ಝಾನಪಟಿಲಾಭಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಾನಂ। ಪಾಪಕಾನನ್ತಿ ಲಾಮಕಾನಂ। ಇಚ್ಛಾವಚರಾನನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾಯ ಅವಚರಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣಾನಂ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಮಮೇವ ಸತ್ಥಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಮಾನಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯಾದೀನಂ। ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನಾಪಿ ತೇಸಂಯೇವ ಸಙ್ಗಹೋ। ಅಭಿಜ್ಝಾ ಚೇತ್ಥ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ಅವಿಕ್ಖಮ್ಭನೇಯ್ಯಾ, ಮಾನಾದಯೋ ಚ ತದೇಕಟ್ಠಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತ- (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೫೭ ಆದಯೋ) ವತ್ಥಸುತ್ತೇಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೦ ಆದಯೋ) ಅಯಮತ್ಥೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಓಳಾರಿಕಾನಂಯೇವ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ತತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಇಧ ಪನ ಅಧಿಗತಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸುಖುಮಾಯೇವ ತೇ ಗಹಿತಾ, ಅಙ್ಗಣೂಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪನೇತ್ಥ ಸುತ್ತಾನಂ ಅಪದಿಸನಂ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸುತ್ತಾನುಸಾರೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ಸುತ್ತವಸೇನಾತಿ। ಅವಸ್ಸಂ ಚೇ ತಮೇವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಅಧಿಗತಜ್ಝಾನಾನಮ್ಪಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನಂ ಪವತ್ತಿಸಬ್ಭಾವತೋ।
ಇದ್ಧಿಪಾದಭಾವೂಪಗಮೇನಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದಕಭಾವಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಭಾವಸ್ಸ ಉಪಗಮನೇನ। ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಇತೋ ಪರಂ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಅಭಾವವಸೇನ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಭಾವನಾಯ ಪರಿಪುಣ್ಣತ್ತಾ। ಪಣೀತಭಾವೂಪಗಮೇನಾತಿ ತತೋ ಏವ ಪಧಾನಭಾವಂ ನೀತತಾಯ ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ, ಅತಿತ್ತಿಕರಟ್ಠೇನ ಚ ಪಣೀತಭಾವಸ್ಸ ಉಪಗಮನೇನ। ಉಭಯಞ್ಚೇತಂ ಠಿತಿಯಾ ಕಾರಣವಚನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಯ ಭಾವನಾಯ ಪಣೀತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಠಿತೇ’’ತಿ। ‘‘ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇ’’ತಿ ಇದಂ ಠಿತಿಯಾ ವಿಸೇಸನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಠಿತೇ’’ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ‘‘ಠಿತೇ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತೇ’’ತಿ ಉಭಯಮೇಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ‘‘ಸಮಾಹಿತೇ’’ತಿ ಪನ ಇದಮ್ಪಿ ಏಕಮಙ್ಗಂ। ತೇನೇವಸ್ಸ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪತೋ ವಿಸೇಸಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏವಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತ’’ನ್ತಿ।
ದಸಇದ್ಧಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೬೯. ನಿಪ್ಫತ್ತಿಅತ್ಥೇನಾತಿ ಸಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ। ಪಟಿಲಾಭಟ್ಠೇನಾತಿ ಪಾಪುಣನಟ್ಠೇನ। ತನ್ತಿ ಕಾಮಿತಂ ವತ್ಥುಂ। ಸಮಿಜ್ಝತೀತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ। ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ಯಾವ ಝಾನಮಗ್ಗಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ। ಇಜ್ಝತೀತಿ ಪಾಪುಣೀಯತಿ। ಪಟಿಹರತೀತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಹರತಿ ಅಪನೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಹರತೀತಿ ಪಟಿಹಾರಿಯಂ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾದಿ, ಪಟಿಹಾರಿಯಮೇವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಯಥಾ ‘‘ವೇಕತಂ, ವೇಸಮ’’ನ್ತಿ ಚ।
ಇಜ್ಝನಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನಟ್ಠೇನ। ಉಪಾಯಸಮ್ಪದಾಯಾತಿ ಸಮ್ಪನ್ನಉಪಾಯಸ್ಸ, ಞಾಯಾರಮ್ಭಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಜ್ಝತೀತಿ ಪಸವೇತಿ। ಸೀಲವಾತಿ ಆಚಾರಸೀಲೇನ ಸೀಲವಾ। ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಸೀಲವಾ। ದಾನಾದಿಸೇಸಪುಞ್ಞಕಿರಿಯವತ್ಥುವಸೇನ ಕಲ್ಯಾಣಧಮ್ಮೋ। ಪಣಿದಹಿಸ್ಸತೀತಿ ಪತ್ಥೇಸ್ಸತಿ।
ಇಜ್ಝನ್ತೀತಿ ವಡ್ಢನ್ತಿ, ಉಕ್ಕಂಸಂ ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾತಿಸಯನಿಪ್ಫಜ್ಜನಪಟಿಲಾಭಸಿಜ್ಝನಬುದ್ಧಿಅತ್ಥೇ ಹಿ ಇದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ। ಸಾ ದಸವಿಧಾತಿ ಸಬ್ಬಾ ಇದ್ಧಿಯೋ ಆನೇತ್ವಾ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರವಸೇನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಇದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಬಹುಭಾವಾದಿಕಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಾ। ವಿವಿಧಂ ರೂಪನಿಮ್ಮಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಕುಬ್ಬನಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿಕುಬ್ಬನಾ। ಮನೋಮಯಾತಿ ಝಾನಮನೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಭಾವತೋ ಮನೋಮಯಾ। ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಪ್ಫಾರೋ ವೇಗಾಯಿತತ್ತಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಞಾಣವಿಪ್ಫಾರಾ। ಅರಿಯಾನಂ ಅಯನ್ತಿ ಅರಿಯಾ। ಯತೋ ಕುತೋಚಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕತೋ ಜಾತಾ ಇದ್ಧಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ। ಸಾತಿಸಯಪುಞ್ಞನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಇದ್ಧಿ ಪುಞ್ಞವತೋ ಇದ್ಧಿ। ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ಇದ್ಧಿ ಜಾತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೋತಿ, ಇತರಾ ಯದಾ ತದಾ ಪುಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಪಚ್ಚನಕಾಲೇತಿ ಏವಂ ವಾ ಇಮಾಸಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆಥಬ್ಬನವಿಜ್ಜಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ ವಿಜ್ಜಾಮಯಾ। ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೋ ಉಪಾಯಪಯೋಗೋ ಞಾಯಾರಮ್ಭೋ।
೩೭೦. ಪಕತಿಯಾ ಏಕೋತಿ ಸಭಾವೇನ ಏಕೋ। ಬಹುಕನ್ತಿ ಬಹುಂ। ತೇನ ಅಗ್ಗಹಿತಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಅನೇಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸತಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಆವಜ್ಜತೀತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತೇನ ಆಭೋಗೇನ ಆಭುಜತಿ ಭಾವಿರೂಪೇ ತೇನ ಪರಿಕಮ್ಮಮನಸಿಕಾರೇನ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ। ಞಾಣೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ತಥಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣೇನ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತೇ ಬಹುಕೇ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತೇನ ಸಹೇವ ಬಹುಭಾವಾಪತ್ತಿತೋ ಬಹುಭಾವಾಪಾದಕಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ಚ ತಥಾ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವನ್ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನಾತಿ ‘‘ಞಾಣೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೦) ಏವಂ ವುತ್ತಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ನಿಪ್ಫನ್ನತ್ತಾ।
೩೭೧. ಪಕತಿವಣ್ಣನ್ತಿ ಪಕತಿಸಣ್ಠಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಪಾಕತಿಕರೂಪಂ। ಪಕತಿವಣ್ಣವಿಜಹನವಿಕಾರವಸೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿವಣ್ಣವಿಜಹನಪುಬ್ಬಕಸ್ಸ ಕುಮಾರಕವಣ್ಣಾದಿವಣ್ಣವಿಕಾರಸ್ಸ ವಸೇನ।
೩೭೨. ಇಮಮ್ಹಾ ಕಾಯಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭಾವೇನ ‘‘ಇಮಮ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖುಸ್ಸ ಕರಜಕಾಯಾ। ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಅಞ್ಞಂ ಇದ್ಧಿಮಯಂ ಕಾಯಂ। ತತೋ ಏವ ಇದ್ಧಿಮಯರೂಪವನ್ತತಾಯ ರೂಪಿಂ। ಅಭಿಞ್ಞಾಮನೇನ ಮನೋಮಯಂ। ನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜನವಸೇನ। ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಸ್ಸ ಹಿ ಯಥಾ ಮನೋಮಯೋ ಕಾಯೋ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಮಯಮೇವ ಮನೋಮಯಿದ್ಧೀತಿ? ರುಳ್ಹೀವೇಸಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಯಥಾ ‘‘ಮನೋಮಯೋ ಅತ್ತಭಾವೋ’’ತಿ, ಯಥಾ ವಾ ‘‘ಗೋಸಮಞ್ಞಾ ವಿಸಾಣಾದಿಮತಿ ಪಿಣ್ಡೇ’’। ಅಥ ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ, ಇದ್ಧಿಮತಾ ಚ ಏಕನ್ತಸದಿಸೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಿಮ್ಮಾನೇ ಸುಪಾಕಟೋ ಮನಸಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಭಾವೋತಿ ಯಥಾ ಸಾತಿಸಯೋ ಮನೋಮಯವೋಹಾರೋ, ನ ತಥಾ ಅಞ್ಞಾಸು ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧೀಸು ಸಮಞ್ಞನ್ತರವನ್ತಾಸೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೩೭೩. ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ, ತತೋಪಿ ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಯಾವ ಖನ್ಧಪರಿನಿಬ್ಬಾನಾ। ತಙ್ಖಣೇ ವಾ ಮಗ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿಸಮಯೇ। ಞಾಣಾನುಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉಟ್ಠಿತಟ್ಠಾನೇ, ಸಮನ್ತತೋ ಚ ಆಲೋಕಕರಣಸಮತ್ಥತಾ ವಿಯ ತಸ್ಸೇವ ಞಾಣಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹಾತಬ್ಬಪಹಾನಭಾವೇತಬ್ಬಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಸೇಸೋ। ವತ್ಥೂನಿ ಪನ ಅನನ್ತರಾಯತಾವಸೇನ ಆಗತಾನಿ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಅನುಪಸ್ಸನ್ತಿಯಾ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಯ। ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸನಸ್ಸ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ತತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಪಚ್ಛಾ ಚ ಪಕಿಣ್ಣಕಸಮ್ಮಸನವಾರೇ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಯ ಪಹಾನಟ್ಠೋ ಇಜ್ಝತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ಕಾಮಂ ಏತ್ತಕಾಯ ಸಙ್ಖೇಪಕಥಾಯಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋವ ‘‘ವಿತ್ಥಾರೇನ ಕಥೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
ಗಬ್ಭಗತಸ್ಸೇವಾತಿ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಭವಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಬಾಕುಲತ್ಥೇರವತ್ಥುಮ್ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ।
ದಾರುಭಾರಂ ಕತ್ವಾತಿ ದಾರುಭಾರಂ ಸಕಟೇ ಕತ್ವಾ, ಆರೋಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ। ಸಕಟಮೂಲೇತಿ ಸಕಟಸಮೀಪೇ। ವಾಳಯಕ್ಖಾನುಚರಿತೇತಿ ಕುರುರೇಹಿ ಯಕ್ಖೇಹಿ ಅನುವಿಚರಿತಬ್ಬೇ। ಯಕ್ಖಪರಿಗ್ಗಹಿತಞ್ಹಿ ರಾಜಗಹನಗರಂ।
೩೭೪. ಸಮಾಧಿತೋತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಧಿತೋ। ಪುಬ್ಬೇತಿ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ। ಪಚ್ಛಾತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಚಿಣ್ಣಪರಿಯನ್ತೇ। ತಙ್ಖಣೇತಿ ಸಮಾಪನ್ನಕ್ಖಣೇ। ಸಮಥಾನುಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿಸೇಸೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ
ಕಪೋತಕನ್ದರಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಅರಞ್ಞವಿಹಾರೇ। ಜುಣ್ಹಾಯ ರತ್ತಿಯಾತಿ ಚನ್ದಾಲೋಕವತಿಯಾ ರತ್ತಿಯಾ। ನವೋರೋಪಿತೇಹಿ ಕೇಸೇಹೀತಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಕರಣವಚನಂ। ಯಸ್ಸಾತಿ ಪಹಾರಸ್ಸ। ತಸ್ಸಾತಿ ಯಕ್ಖಸ್ಸ। ಖಿಪ್ಪನಿಸನ್ತಿಭಾವಸ್ಸ ಉಕ್ಕಂಸಗತತ್ತಾ ಥೇರೋ ತಸ್ಮಿಂ ಪಹರನ್ತೇ ಏವ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಹರಣಸಮಯೇ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇಸೀ’’ತಿ। ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞತರಂ ಸಮಾಧಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೩೪) ವುತ್ತಂ। ಇಮೇ ಪನ ಥೇರಾ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಸಮಕಾಲಂ ತೇನ ಪಹಾರೋ ದಿನ್ನೋತಿ ವದನ್ತಿ।
ಸಞ್ಜೀವತ್ಥೇರನ್ತಿ ಕಕುಸನ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ದುತಿಯಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಂ ಮಹಾಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಸೋ ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಅರಞ್ಞಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಪ್ಪಕಸಿರೇನೇವ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏಕದಿವಸಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಚೀವರೇ ಅಂಸುಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಝಾಯಿತ್ಥ, ಸರೀರೇ ಕಾ ಕಥಾ। ತೇನೇವ ಹಿ ಥೇರೋ ‘‘ಸಞ್ಜೀವೋ’’ ತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ಅಯಮಸ್ಸಾತಿ ಅಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಞ್ಜೀವತ್ಥೇರಸ್ಸ ಯೋ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಅಗ್ಗಿಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವೋ, ಅಯಂ ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರಾ ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬ…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ।
ಪಠಮಂ ಠಪಿತಭಣ್ಡಕಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ಠಪಿತಭಣ್ಡಕಸ್ಸ। ತಞ್ಹಿ ಗಹಣಕಾಲೇ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಂ ಗಯ್ಹತಿ। ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ‘‘ಏತ್ತಕೇ ಕಾಲೇ ಗತೇ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ। ಭೀತಾ ವಿರವಿಂಸೂತಿ ರತ್ತನ್ಧಕಾರೇ ರೂಪದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಪಿಸಾಚೋ ಉಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ। ಏತ್ತಕೇಹಿ ನಾಮ ಭಣ್ಡಕೇಹಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೋ ನಿಬ್ಬಿಕಾರೋ ‘‘ಅಹೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ಅಹೋ ವಿವೇಕವಾಸೀ’’ತಿ ಚ ಥೇರಗತೇನ ಪಸಾದೇನ।
ತತ್ತತೇಲಕಟಾಹನ್ತಿ ಆಧಾರಸೀಸೇನ ಆಧೇಯ್ಯಮಾಹ, ಕಟಾಹೇ ತತ್ತತೇಲಂ ಕಟಾಹೇನ ಆಸಿಞ್ಚೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿವಟ್ಟಮಾನನ್ತಿ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಲಗ್ಗನವಸೇನ ಭಸ್ಸನ್ತಂ।
ಸಪರಿವಾರಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಇತ್ಥಿಸತೇಹಿ ಸಪರಿವಾರಾ। ರಾಜಾನಂ ಮೇತ್ತಾಯ ಫರೀತಿ ಓದಿಸ್ಸಕಮೇತ್ತಾಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಖಿಪಿತುನ್ತಿ ವಿಜ್ಝಿತುಂ। ಓರೋಪೇತುನ್ತಿ ಸರಸನ್ನಾಹಂ ಪಟಿಸಂಹರಿತುಂ।
೩೭೫. ಪಟಿಕ್ಕೂಲಾದೀಸೂತಿ ಅನಿಟ್ಠಾದೀಸು। ಅನಿಟ್ಠಂ ಹಿ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಂ, ಅಮನುಞ್ಞಮ್ಪಿ ‘‘ಪಟಿಕ್ಕೂಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಪಟಿಕ್ಕೂಲಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಾರಮ್ಮಣೇ। ಉಪೇಕ್ಖಕೋತಿ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಾಪಟಿಕ್ಕೂಲಭೇದೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ। ಸತೋತಿ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸತಿಮಾ। ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮ್ಪಜಾನಕಾರೀ। ಅಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಾದಿವತ್ಥೂಸು ಅಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞೀವಿಹಾರಾದಿಕಾ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಸಿದ್ಧಾ ಚಿತ್ತಿಸ್ಸರಿಯತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತಾನಂ…ಪೇ॰… ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ।
ಅನಿಟ್ಠೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಸತ್ತಸಞ್ಞಿತೇ ಮೇತ್ತಾಫರಣಂ ವಾ ಧಾತುಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಯ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಂ ವಾ ಗೂಥಾದಿಕೇ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಂ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಿಹರತೀತಿ ಹಿತೇಸಿತಾಯ, ಧಮ್ಮಸಭಾವಚಿನ್ತನಾಯ ಚ ನ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ವಿಹರತಿ। ಇಟ್ಠೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಞಾತಿಮಿತ್ತಾದಿಕೇ। ಕೇಸಾದಿಅಸುಚಿಕೋಟ್ಠಾಸಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಅಸುಭಫರಣಂ ವಾ ಅಸುಭಮನಸಿಕಾರಂ ವಾ। ತತ್ಥ ರೂಪಧಮ್ಮಜಾತಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆದಿಅತ್ಥೋ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ, ತಸ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮೋತಿ ಮನಸಿಕಾರಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲಾಪಟಿಕ್ಕೂಲೇಸೂತಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವದತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಇತರತ್ಥ। ಯಂ ವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಪಠಮಂ ಪಟಿಕ್ಕೂಲತೋ ಉಪಟ್ಠಿತಮೇವ ಪಚ್ಛಾ ಅಪಟಿಕ್ಕೂಲತೋ ಉಪತಿಟ್ಠತಿ, ಯಞ್ಚ ಅಪಟಿಕ್ಕೂಲತೋ ಉಪಟ್ಠಿತಮೇವ ಪಚ್ಛಾ ಪಟಿಕ್ಕೂಲತೋ ಉಪತಿಟ್ಠತಿ, ತದುಭಯೇಪಿ ಖೀಣಾಸವೋ ಸಚೇ ಆಕಙ್ಖತಿ, ವುತ್ತನಯೇನ ಅಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಾ ವಿಹರೇಯ್ಯ, ಪಟಿಕ್ಕೂಲಸಞ್ಞೀ ವಾತಿ ಅಯಮರಿಯಿದ್ಧಿ ವುತ್ತಾ।
ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಕಾರಣವಸೇನ ‘‘ಚಕ್ಖೂ’’ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರೇನ ರೂಪದಸ್ಸನಸಮತ್ಥೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ, ಚಕ್ಖುನಾ ವಾ ಕಾರಣಭೂತೇನ, ದ್ವಾರಭೂತೇನ ವಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ। ನೇವ ಸುಮನೋ ಹೋತೀತಿ ಗೇಹಸ್ಸಿತಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸಾಯಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ, ನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಕ್ಖಿಕಾಯ ಕಿರಿಯಾಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾಯ। ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಛಳಾರಮ್ಮಣಾಪಾಥೇ ಪರಿಸುದ್ಧಪಕತಿಭಾವಾವಿಜಹನಲಕ್ಖಣಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಪವತ್ತಿಯಾ ‘‘ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಂ। ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಳಿಯಾ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
೩೭೬. ಪಕ್ಖೀಆದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ದೇವಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ವೇಹಾಸಗಮನಾದಿಕಾತಿ ಪನ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚಕ್ಖುವಿಸುದ್ಧಿಆದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಕುಸಲಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾಪಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾನುಭಾವೇನ ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋ ವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತಿಕಾನಂ। ಝಾನನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪತ್ತಂ ಝಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾ ಉಬ್ಬೇಗಪೀತಿಸಹಿತಾ ಆಕಾಸೇ ಲಙ್ಘಾಪನಮತ್ತಾಪಿ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಾ’’ತಿ। ‘‘ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಾನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಮಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪುನಬ್ಬಸುಮಾತಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
೩೭೭. ವೇಹಾಸನ್ತಿ ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ವಾ। ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಹಿ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭವನತೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇನೇವ ಸಿನೇರುಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಂ ಅನುಸಂಯಾಯತೀತಿ। ಅಸ್ಸಬನ್ಧಾತಿ ಅಸ್ಸಪಾಲಾ, ಯೇ ಅಸ್ಸಾನಂ ಯವದಾಯಕಾ। ತಥಾ ಗೋಬನ್ಧಾ।
ಚಕ್ಕವತ್ತಿಆದೀನಂ ಪುಞ್ಞಿದ್ಧಿಯಾ ವಿತ್ಥಾರಿಯಮಾನಾಯ ಅತಿಪಪಞ್ಚೋ ಹೋತೀತಿ ಪುಞ್ಞವತೋ ಇದ್ಧಿಂ ಲಕ್ಖಣತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಪರಿಪಾಕಂ ಗತೇ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರೇ ಇಜ್ಝನಕವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸುವಣ್ಣಪಬ್ಬತೋತಿ ಸಬ್ಬಸುವಣ್ಣಮಯೋ ಪಬ್ಬತೋ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಗಹಿತಗಹಿತಟ್ಠಾನೇ ಓಧಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಏಕಸೀತಾಮತ್ತೇತಿ ಏತ್ಥ ಸೀತಾ ನಾಮ ಕಸನವಸೇನ ನಙ್ಗಲಸ್ಸ ಗತಮಗ್ಗೋ। ತುಮ್ಬಂ ನಾಮ ಆಳ್ಹಕಂ। ಚುದ್ದಸ ಮಗ್ಗಾತಿ ಚತುದ್ದಸ ಕಸನಮಗ್ಗಾ।
೩೭೮. ವಿಜ್ಜಂ ಪರಿಜಪಿತ್ವಾತಿ ಗನ್ಧಾರೀವಿಜ್ಜಾದಿಕಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಂ ಕತೂಪಚಾರಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಮನ್ತಪಠನಕ್ಕಮೇನ ಪಠಿತ್ವಾ।
೩೭೯. ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೇನಾತಿ ಉಪಾಯಪಯೋಗೇನ, ಯಥಾ ಯಥಿಚ್ಛಿತತ್ಥಸಿದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿತಞಾಯಾರಮ್ಭೇನ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬಕಮ್ಮಸ್ಸ। ಏತ್ಥ ಚಾತಿ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಇಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ಇದ್ಧೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೮) ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಸಮಾಯ ಇದ್ಧಿಯಾ ನಿದ್ದೇಸೇಪಿ। ಪುರಿಮಪಾಳಿಸದಿಸಾವಾ’’ತಿ ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರಇದ್ಧಿಆದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸಸದಿಸಾವ। ಸಕಟಬ್ಯೂಹಾದಿಕರಣವಸೇನಾತಿ ಸಕಟಬ್ಯೂಹಚಕ್ಕಬ್ಯೂಹಪದುಮಬ್ಯೂಹಾದೀನಂ ಸಂವಿಧಾನವಸೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತವಿಸೇಸೋತಿ ಸಿಪ್ಪಕಮ್ಮಂ। ಸಲ್ಲಕತ್ತಕಾದಿ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ। ಇರುಬ್ಬೇದಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ।
‘‘ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾವ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೮೩೪; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೦೨; ೩.೧೦) ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿಯಾ ಏವ ಗಹಿತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಟ್ಠಾನಾ ಇದ್ಧಿಯೇವ ಆಗತಾ’’ತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅಭಿಞ್ಞಾನಿಸಂಸಸಙ್ಖಾತೇ, ಇದ್ಧಿವಿಧಸಙ್ಖಾತೇ ವಾ ಅತ್ಥೇ।
೩೮೦. ‘‘ಏಕವಿಧೇನ ಞಾಣವತ್ಥು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೭೫೧) ಕೋಟ್ಠಾಸತ್ಥೋ ವಿಧಸದ್ದೋ, ‘‘ವಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸೇನಾಬ್ಯೂಹಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೩) ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ, ತದುಭಯಮ್ಪೇತ್ಥ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಇದ್ಧಿವಿಧಾಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಕೋಟ್ಠಾಸಾಯ, ಇದ್ಧಿವಿಕಪ್ಪಾಯ ವಾ’’ತಿ। ಇದ್ಧಿ ಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಸು ಏಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ, ವಕ್ಖಮಾನೇಹಿ ಭೇದೇಹಿ ಅನೇಕಪ್ಪಭೇದಾ ಚ। ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಚುದ್ದಸಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ, ಚಿತ್ತಪರಿದಮನಸ್ಸ ಸಮಾಹಿತತಾದಿಪ್ಪಕಾರಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ। ‘‘ಇದ್ಧಿವಿಧಾಯಾ’’ತಿ ತದತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾನವಚನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಇದ್ಧಿವಿಧಾಧಿಗಮತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣತೋ ಅಪನೇತ್ವಾ’’ತಿ ಇದಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಾನಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಾಭಿಮುಖಂ ಪೇಸೇತೀತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಇದ್ಧಿವಿಧಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ಪವತ್ತೇತಿ। ಯಂ ಹಿ ‘‘ಸತಂ ಹೋಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತನಂ, ತದೇವಸ್ಸ ಅಭಿನೀಹರಣಂ, ಇದ್ಧಿವಿಧಾಭಿಮುಖಪೇಸನಞ್ಚ ತಥೇವ ಇದ್ಧಿವಿಧಸ್ಸ ಪವತ್ತನತೋ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮನಂ ಇಧ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಇದ್ಧಿವಿಧೇ ಅಧಿಮುತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಇದ್ಧಿಪೋಣಂ ಇದ್ಧಿಪಬ್ಭಾರಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ಇಧ ಪಚ್ಚನುಭವನಫುಸನಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪತ್ತಿಪರಿಯಾಯಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಆಹ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಸ್ಸ।
ಏಕೋಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಬಹುಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ಸೋ ಹಿಸ್ಸ ಪಟಿಯೋಗೀ ‘‘ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋತಿ, ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಚ ಖೋ ಬಹುಭಾವಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾವ ಏಕಭಾವೂಪಗಮೋ। ಯಥಾಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪನ ಸರಸೇನೇವ ಏಕಭಾವೂಪಗಮೋ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅನಿದ್ಧಿನಿಮ್ಮಾನಭಾವತೋ। ತಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಇದ್ಧಾನುಭಾವೋಯೇವಾತಿ ಕೇಚಿ। ಅಟ್ಠಾನೇ ವಾಯಂ ಪಿ-ಸದ್ದೋ, ಏಕೋ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾಪಿ ಹೋತಿ, ಬಹುಧಾ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋಪಿ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವಕ್ಖಮಾನಂ ಏಕಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಬಹೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಬಹೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಅತ್ತನಾ ನಿಮ್ಮಿತಾನಂ ಬಹೂನಂ ಸಮೀಪೇ, ತೇಹಿ ಪರಿವಾರಿತೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಾ-ಸದ್ದೋ ಅವುತ್ತವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ, ತೇನ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಕಥೇತುಕಾಮೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ। ‘‘ಞಾಣೇನ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ।
೩೮೧. ಭವತಿ ಏತ್ಥ ಇದ್ಧೀತಿ ಭೂಮಿಯೋ, ಝಾನಾನಿ। ಏತ್ಥಾತಿ ಚ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ। ವಿವೇಕತೋ ಜಾತಾ ಭೂಮಿ ವಿವೇಕಜಭೂಮಿ। ವಿವೇಕಜಂ ಹಿ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ನೀವರಣವಿವೇಕಸಮ್ಭೂತತ್ತಾ। ಪೀತಿಸುಖಭೂತಾ ಭೂಮಿ ಪೀತಿಸುಖಭೂಮಿ। ದುತಿಯಜ್ಝಾನಞ್ಹಿ ಪೀತಿಸುಖಭೂಮಿಭೂತಞ್ಚೇವ ಪೀತಿಸುಖಸಞ್ಜಾತಞ್ಚ ಸಮಾಧಿವಸೇನ। ಉಪರಿ ದ್ವೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇದ್ಧಿಲಾಭಾಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಅಧಿಗಮಾಯ। ಇದ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಲಭಮಾನಾಯ, ಬಹುಲೀಕರಣಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದ್ಧಿವಿಕುಬ್ಬನತಾಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ವಿವಿಧರೂಪಕಾರಣಾಯ, ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಇದ್ಧಿವಿಸವಿತಾಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ವಿವಿಧಾನಿಸಂಸಪಸವನಾಯ। ಇದ್ಧಿವಸಿತಾಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಖಿಪ್ಪನಿಸನ್ತಿಆದಿಭಾವಾವಹವಸೀಭಾವತ್ಥಾಯ। ಇದ್ಧಿವೇಸಾರಜ್ಜಾಯಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರೀಭಾವೇನ ವಿಗತಸಂಕಿಲೇಸತಾಯ ಸುಟ್ಠು ವಿಸಾರದಭಾವಾಯ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ತಾವ ಇದ್ಧಿಯಾ ಭೂಮಿ ಹೋತು ತತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬತೋ, ಇತರಾನಿ ಪನ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ತೀಣಿ ಝಾನಾನಿ ಸಮ್ಭಾರಭೂಮಿಯೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಸುಖಫರಣೇನ, ಪಠಮದುತಿಯೇಸು ಪೀತಿಫರಣೇನ ಸುಖಫರಣೇನ ಚ ಹೇತುಭೂತೇನಾತಿ ಯಥಾರಹವಸೇನ ಯೋಜನಾ। ಫರಣಂ ಚೇತ್ಥ ಝಾನಸ್ಸ ಸುಭಾವಿತಭಾವೇನ ಸಾತಿಸಯಾನಂ ಪೀತಿಸುಖಾನಂ ವಸೇನ ಝಾನಪ್ಪಚ್ಚಯಾದಿನಾ ಸಹಜಾತನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ಪರಿಬ್ರೂಹನಂ, ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಚ ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇಹಿ ಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಪರಿಪ್ಫುಟತಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ಪೀತಿಸುಖೇನ ಅಭಿಸನ್ದೇತಿ ಪರಿಸನ್ದೇತಿ ಪರಿಪೂರೇತಿ ಪರಿಪ್ಫರತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೨೭)। ಸುಖಸಞ್ಞನ್ತಿ ಝಾನಸುಖೇನ ಸಹಗತಂ ಸಞ್ಞಂ। ಲಹುಸಞ್ಞನ್ತಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಲಹುತಾಸಹಗತಂ ಸಞ್ಞಂ। ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ। ತೇಸು ಹಿ ಝಾನೇಸು ಸಾತಿಸಯಾಯ ಲಹುತಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ ಸನ್ತಾನವಸೇನ ಪವತ್ತೇನ್ತೋ ಯೋಗೀ ತಂ ಸಮೋಕ್ಕನ್ತೋ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಹಿ ಲಹುತಾ ವಿನಾಪಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಆಕಾಸಂ ಲಙ್ಘಾಪನಪ್ಪಮಾಣಪ್ಪತ್ತಾ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಲಹುಭಾವಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚೇತ್ಥ ಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವಾಪಿ ಗಹಿತಾ ಏವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಲಹುಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞಕಾಯೋ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ।
ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಝಾನಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನೇನ ಸುಖಲಹುಭಾವಪ್ಪತ್ತನಾಮರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಸತಿ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನೇ ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಸುಖೇನೇವ ಇದ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ। ಪಕತಿಭೂಮಿಯಾ ಹಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಸಮ್ಭಾರಭೂಮಿಯೋ ಪಾಕಾರಸ್ಸ ನೇಮಿಪ್ಪದೇಸೋ ವಿಯಾತಿ।
೩೮೨. ಇದ್ಧಿಪಾದನಿದ್ದೇಸೇ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಇದ್ಧಿಪಾದಾತಿ ಏತ್ಥ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಇದ್ಧಿ, ಸಮಿಜ್ಝತಿ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಜ್ಝನ್ತಿ ವಾ ಏತಾಯ ಸತ್ತಾ ಇದ್ಧಾ ವುದ್ಧಾ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇದ್ಧಿ। ಪಠಮೇನತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿ ಏವ ಪಾದೋತಿ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ, ಇದ್ಧಿಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುತಿಯೇನತ್ಥೇನ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದೋತಿ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ। ಪಾದೋತಿ ಪತಿಟ್ಠಾ, ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಹಿ ಉಪರೂಪರಿವಿಸೇಸಸಙ್ಖಾತಂ ಇದ್ಧಿಂ ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ। ತತ್ಥ ಇದ್ಧಿ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಠಮೋ ಕತ್ತುಅತ್ಥೋ, ದುತಿಯೋ ಕರಣತ್ಥೋ
ಪುಬ್ಬಭಾಗಛನ್ದವಸೇನ ಛನ್ದಹೇತುಕೋ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಛನ್ದವಸೇನ ಛನ್ದಾಧಿಕೋ। ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಏವ ಪನ ಸಹಜಾತಛನ್ದಸ್ಸಾಪಿ ಅಧಿಕತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಛನ್ದಞ್ಚೇ ಭಿಕ್ಖು ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾ ಲಭತಿ ಸಮಾಧಿಂ, ಲಭತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇಕಗ್ಗತಂ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಛನ್ದಾಧಿಪತಿಸಮಾಧಿ ಛನ್ದಸಮಾಧೀತಿ ಅಧಿಪತಿ-ಸದ್ದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಸೋ ವುತ್ತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಅಧಿಪತಿಸದ್ದತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಛನ್ದಹೇತುಕೋ ಛನ್ದಾಧಿಕೋ ವಾ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಛನ್ದಂ ಅಧಿಪತಿಂ ಕರಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಧಾನಭೂತಾತಿ ವೀರಿಯಭೂತಾತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ। ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಪನ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣಂ। ಅಥ ವಾ ತಂ ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರೋ, ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಂ। ತತ್ಥ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧಕತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿವತ್ತನತ್ಥಂ ಪಧಾನಗ್ಗಹಣಂ। ಪಧಾನಭೂತಾ ಸೇಟ್ಠಭೂತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುಬ್ಬಿಧಸ್ಸ ಪನ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ। ಯೋ ಪನ ‘‘ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಾದೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮಾಸಯೋಜನಾವಸೇನ ಪಾದಸ್ಸ ಉಪಾಯತ್ಥತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇದ್ಧಿಪಾದತ್ಥೋ
ವೀರಿಯಿದ್ಧಿಪಾದೇ ‘‘ವೀರಿಯಸಮಾಧಿಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸಮನ್ನಾಗತ’’ನ್ತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವೀರಿಯಂ ಆಗತಂ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಂ ಸಮಾಧಿವಿಸೇಸನಂ ವೀರಿಯಾಧಿಪತಿ ಸಮಾಧಿ ವೀರಿಯಸಮಾಧೀತಿ। ದುತಿಯಂ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗದಸ್ಸನಂ। ದ್ವೇ ಏವ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮನ್ನಾಗಮಙ್ಗಾನಿ ಸಮಾಧಿ
ಅಥ ವಾತಿಆದಿನಾ ನಿಸ್ಸಯಟ್ಠೇಪಿ ಪಾದ-ಸದ್ದೇ ಉಪಾಯಟ್ಠೇನ ಛನ್ದಾದೀನಂ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ವುತ್ತಾ। ತೇನೇವ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಉತ್ತರಚೂಳಭಾಜನೀಯೇ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಛನ್ದಿದ್ಧಿಪಾದೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೪೫೭) ಛನ್ದಾದೀನಮೇವ ಇದ್ಧಿಪಾದತಾ ವುತ್ತಾ। ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛಕೇ ಚ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದಾ ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಛನ್ದಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿನಾವ (ವಿಭ॰ ೪೬೨) ಉದ್ದೇಸಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಪುನ ಛನ್ದಾದೀನಂಯೇವ ಕುಸಲಾದಿಭಾವೋ ವಿಭತ್ತೋ। ಉಪಾಯಿದ್ಧಿಪಾದದಸ್ಸನತ್ಥಮೇವ ಹಿ ಸುತ್ತೇ, ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ನಿಸ್ಸಯಿದ್ಧಿಪಾದದಸ್ಸನಂ ಕತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಚತುಬ್ಬಿಧತಾ ನ ಹೋತೀತಿ।
೩೮೩. ಛನ್ದಾದೀನಿ ಅಟ್ಠಾತಿ ಛನ್ದಸಮಾಧಿ ವೀರಿಯಸಮಾಧಿ ಚಿತ್ತಸಮಾಧಿ ವೀಮಂಸಾಸಮಾಧೀತಿ ಏವಂ ಛನ್ದಾದೀನಿ ಅಟ್ಠ। ಕಾಮಂ ಚೇತ್ಥ ಚತೂಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಸಮಾಧಿ ಸಮಾಧಿ ಏವ, ತಥಾಪಿ ಇದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಕಾಮತಾಛನ್ದಸಹಿತೋವ ಸಮಾಧಿ ಇದ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ನ ಕೇವಲೋ। ಏವಂ ವೀರಿಯಸಮಾಧಿಆದಯೋಪಿ। ತಸ್ಮಾ ಛನ್ದಾದಿಸಹಿತಾ ಏತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಸಮಾಧೀ, ಛನ್ದಾದಯೋ ಚ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಅಟ್ಠ ಪಜ್ಜತಿ ಇದ್ಧಿ ಏತೇಹಿ ಪಾಪುಣೀಯತಿ, ಸಯಂ ವಾ ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾಯ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪದಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದ್ಧಿಪಟಿಲಾಭಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ। ಯಂ ಪನ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಛನ್ದೋ ನ ಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿ, ತಂ ಯದಿಪಿ ಛನ್ದಾದಯೋ ಸಮಾಧಿಸಹಿತಾವ ಇದ್ಧಿಂ ನಿಪ್ಫಾದೇನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ವಿಸುಂ ಏಕತೋ ನಿಯುತ್ತೋವ, ನ ಏಕೇಕೋ ಹುತ್ವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನಿಯುತ್ತೋವಾತಿ ಸಹಿತೋ ಏವ, ನ ವಿಯುತ್ತೋ।
೩೮೪. ಅನೋನತನ್ತಿ ನ ಓನತಂ, ವೀರಿಯೇನ ಪಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಅಲೀನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕೋಸಜ್ಜೇ ನ ಇಞ್ಜತೀ’’ತಿ, ಕೋಸಜ್ಜನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಚಲತೀತಿ ಉನ್ನತಂ, ಉದ್ಧತಂ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ನ ಉನ್ನತಂ ಅನುನ್ನತಂ, ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ನ ಇಞ್ಜತೀ’’ತಿ। ಅಭಿಸಙ್ಗವಸೇನ ನತಂ ಅಭಿನತಂ, ನ ಅಭಿನತಂ ಅನಭಿನತಂ, ಅರತ್ತಂ। ಅಪಗಮನವಸೇನ ನತಂ ಅಪನತಂ, ಕೋಧವಸೇನ ವಿಮುಖಂ। ನ ಅಪನತಂ ಅನಪನತಂ, ಅದುಟ್ಠಂ। ದಿಟ್ಠಿಯಾ ‘‘ಅಹಂ, ಮಮ’’ನ್ತಿ ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ನ ನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅನಿಸ್ಸಿತಂ। ಛನ್ದರಾಗವಸೇನ ನ ಪಟಿಬದ್ಧನ್ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಂ। ರಾಗೋ ಕೇವಲಂ ಆಸತ್ತಿಮತ್ತಂ, ಛನ್ದರಾಗೋ ಪನ ಬಹಲಕಿಲೇಸೋ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ದೂರೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪಟಿಬದ್ಧಮೇವ। ವಿಪ್ಪಮುತ್ತನ್ತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಪಮುತ್ತಂ। ಝಾನಾನಂ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಪಕ್ಖತಾಯ ಆಹ ‘‘ಕಾಮರಾಗೇ’’ತಿ। ವಿಸಂಯುತ್ತನ್ತಿ ವಿವಿತ್ತಂ ಸಂಕಿಲೇಸತೋ, ನ ವಾ ಸಂಯುತ್ತಂ ಚತೂಹಿಪಿ ಯೋಗೇಹಿ। ವಿಮರಿಯಾದಿಕತಂ ಕಿಲೇಸಮರಿಯಾದಾಯ, ಯಥಾ ಈಸಕಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸಮರಿಯಾದಾ ನ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನಂ। ಏಕತ್ತಗತನ್ತಿ ಏಕಗ್ಗತಂ ಉಪಗತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಸಮಾಹಿತಂ। ತತೋ ಏವ ನಾನತ್ತಕಿಲೇಸೇಹಿ ನಾನಾಸಭಾವೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ನ ಇಞ್ಜತಿ।
ಏಸ ಅತ್ಥೋತಿ ಕೋಸಜ್ಜಾದಿನಿಮಿತ್ತಂ। ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆನೇಞ್ಜನತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ ಏವ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಕಾಸನವಸೇನ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ಪುನ ವುತ್ತೋತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಭೂಮಿಪಾದಪದದಸ್ಸನಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ‘‘ಇಮಾನಿ ಮೂಲಾನಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ಮೂಲಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುನ ವುತ್ತೋ। ಪುರಿಮೋತಿ ‘‘ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ಛಧಾ ದಸ್ಸಿತನಯೋ। ಅಯನ್ತಿ ಅಧುನಾ ಸೋಳಸಧಾ ದಸ್ಸಿತನಯೋ। ಸುತ್ತನಯೇ, ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಯೇ ಚ ದಸ್ಸಿತೇ ತತ್ಥ ಸಮ್ಮೋಹೋ ನ ಹೋತಿ, ನ ಅದಸ್ಸಿತೇತಿ ಆಹ ‘‘ಉಭಯತ್ಥ ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥ’’ನ್ತಿ।
೩೮೫. ಞಾಣೇನ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೋತಿ ‘‘ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ಏವಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತಪದಂ ಉದ್ಧರತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯಾತಿ ಕೇಚಿ, ತಂ ಅಯುತ್ತಂ। ಯಥಿಚ್ಛಿತಜ್ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನತ್ಥಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನಂ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮೇವ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ, ನ ಇತರಾನಿ। ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇನ ‘‘ಸತಂ ಹೋಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ದುತಿಯಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ತತಿಯಮ್ಪಿ, ತತೋ ಭಿಯ್ಯೋಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದೀಪೇತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಝಾನಭಾವನಾ, ಏವಮಭಿಞ್ಞಾಭಾವನಾಪಿ। ‘‘ಏಕವಾರಂ ದ್ವೇವಾರ’’ನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಂ। ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸತಾರಮ್ಮಣತಾ ಸಹಸ್ಸಾರಮ್ಮಣಾನೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವಣ್ಣವಸೇನಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಕಪ್ಪಿತವಣ್ಣವಸೇನ। ನೋ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ನ ಸತ್ತಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ। ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಮಿವಾತಿ ಇವಗ್ಗಹಣಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಝಾನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಸದಿಸಭಾವತೋ ವುತ್ತಂ, ನ ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪನಾಭಾವತೋ। ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕನ್ತಿ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಝಾನವನ್ತಂ, ತೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ।
೩೮೬. ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಚನಂ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ರಾಪೀತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಮ್ಪಿ। ಆವಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಬಹುಕಂ ಆವಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪಾಠಪದಂ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ, ನ ಆವಜ್ಜನವಸೇನ। ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಾ ಕಾಮಾವಚರಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ। ನ ಹಿ ತಸ್ಸ ತಾದಿಸೋ ಆನುಭಾವೋ ಅತ್ಥೀತಿ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ, ತಸ್ಮಾ। ಅಯಮಧಿಟ್ಠಾನಕ್ಕಮೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಬಹುಕಂ ಆವಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾಪನವಸೇನಾತಿ ನಿಪ್ಫಾದನವಸೇನ।
ಕಾಯಸಕ್ಖಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ನ ಕೇವಲಂ ವಚನಮತ್ತಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಅಯಮೇತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯೇನ ಸಚ್ಛಿಕತತ್ತಾ ಕಾಯಸಕ್ಖೀತಿ ಸಕ್ಖಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ।
ಕೋಕನದನ್ತಿ ಪದುಮವಿಸೇಸನಂ ಯಥಾ ‘‘ಕೋಕಾಸಕ’’ನ್ತಿ। ತಂ ಕಿರ ಬಹುಪತ್ತಂ, ವಣ್ಣಸಮ್ಪನ್ನಂ, ಅತಿವಿಯ ಸುಗನ್ಧಞ್ಚ ಹೋತಿ। ಪಾತೋತಿ ಪಗೇವ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಯಥಾ ಕೋಕನದಸಙ್ಖಾತಂ ಪದುಮಂ ಪಾತೋ ಸೂರಿಯಸ್ಸುಗ್ಗಮನವೇಲಾಯಂ ಫುಲ್ಲಂ ವಿಕಸಿತಂ ಅವೀತಗನ್ಧಂ ಸಿಯಾ ವಿರೋಚಮಾನಂ, ಏವಂ ಸರೀರಗನ್ಧೇನ, ಗುಣಗನ್ಧೇನ ಚ ಸುಗನ್ಧಂ ಸರದಕಾಲೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ ಆದಿಚ್ಚಮಿವ ಅತ್ತನೋ ತೇಜಸಾ ತಪನ್ತಂ ಅಙ್ಗೇಹಿ ನಿಚ್ಛರಣಕಜುತಿತಾಯ ಅಙ್ಗೀರಸಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಪಸ್ಸಾತಿ।
ಅಭಬ್ಬೋತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಾರಮಿದಂ ಸಾಸನಂ, ಪಟಿಪತ್ತಿ ಚ ಪರಿಯತ್ತಿಮೂಲಿಕಾ, ತ್ವಞ್ಚ ಪರಿಯತ್ತಿಂ ಉಗ್ಗಹೇತುಂ ಅಭಬ್ಬೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ವಾಸಧುರಸ್ಸೇವ ಪಧಾನಭಾವತೋ।
ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಪಬ್ಬಜಿತವೋಹಾರೇನ ವುತ್ತಂ, ಭಾವಿನಂ ವಾ ಭಿಕ್ಖುಭಾವಂ ಉಪಾದಾಯ ಯಥಾ ‘‘ಅಗಮಾ ರಾಜಗಹಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೪೧೦)। ಪಿಲೋತಿಕಖಣ್ಡನ್ತಿ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ಚೋಳಖಣ್ಡಂ ರಜೋಹರಣಂ। ಅಭಿನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಅದಾಸಿ ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತೋ ‘‘ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಪನಾಯಂ ದೋಸೋ’’ತಿ ಅಸುಭಸಞ್ಞಂ, ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಞ್ಚ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಾದಿನಾ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಞಾಣಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನಾದಿಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಾದಿಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಅನುಲೋಮಗೋತ್ರಭುಸಮೀಪಂ ಪಾಪೇಸಿ। ಓಭಾಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪುಬ್ಬಿಕಾ ಭಾಸಿತಗಾಥಾ ಓಭಾಸಗಾಥಾ।
ರಾಗೋ ರಜೋ ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ, ನ ಚ ಪನ ರೇಣು ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ರಜೋ’’ತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಲೀನಭಾವಕರಣತೋ। ರಾಗಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ ‘‘ರಜೋ’’ತಿ। ಏತಂ ರಜನ್ತಿ ಏತಂ ರಾಗಸಙ್ಖಾತಂ ರಜಂ। ವಿಪ್ಪಜಹಿತ್ವಾತಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಪಜಹನಹೇತು। ಪಣ್ಡಿತಾ ವಿಹರನ್ತಿ ತೇತಿ ತೇ ಪಜಹನಕಾ ಪಣ್ಡಿತಾ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ। ವೀತರಜಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನರಾಗಾದಿರಜಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ। ತಥಾ ಹಿ ವದನ್ತಿ –
‘‘ಚಿತ್ತಮ್ಹಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಮ್ಹಿ, ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ ಮಾಣವಾ।
ಚಿತ್ತೇ ಸುದ್ಧೇ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಿ, ಇತಿ ವುತ್ತಂ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೦೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೩.೧೦೦; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೮)।
ಛಳಭಿಞ್ಞಾಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾಯ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಯ ವಿಭಾವಿತೇಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಅನುತ್ತರಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಫಲನಿಬ್ಬಾನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನವ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾ’’ತಿ।
ಪತ್ತಸ್ಸ ಪಿದಹನಾಕಾರೇನ ಹತ್ಥಂ ಠಪೇನ್ತೋ ‘‘ಹತ್ಥಂ ಪಿದಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಹತ್ಥನ್ತಿ ವಾ ಕರಣತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಹತ್ಥೇನ ಪಿದಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುನ್ತಿ ಅಮ್ಬವನೇತಿ ಅಮ್ಬವನೇ ಕತವಿಹಾರೇ। ರಮ್ಮೇತಿ ರಮಣೀಯೇ। ಯಾವ ಕಾಲಪ್ಪವೇದನಾ, ತಾವ ನಿಸೀದೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ಅನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ ವಣ್ಣಾವಯವಸರೀರಾವಯವಪರಿಕ್ಖಾರಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸಾದೀಹಿ ನಿಯಮಂ ಅಕತ್ವಾ। ನಾನಾವಣ್ಣೇತಿ ನಾನಾಕಾರೇ ಯಥಾವುತ್ತವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ನಾನಾವಿಧೇ। ಮಿಸ್ಸಕಕೇಸೇತಿ ಪಲಿತೇಹಿ ಮಿಸ್ಸಿತಕೇಸೇ। ಉಪಡ್ಢರತ್ತವಣ್ಣಉಪಡ್ಢಪಣ್ಡುವಣ್ಣಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರವಣ್ಣನ್ತಿ ಏವಂ ಉಪಡ್ಢರತ್ತಚೀವರೇ। ಪದವಸೇನ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪದಭಾಣಂ। ಪರಿಕಥಾದಿವಸೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಥನಂ ಧಮ್ಮಕಥಾ। ಸರೇನ ಭಞ್ಞಂ ಸುತ್ತಾದೀನಂ ಉಚ್ಚಾರಣಂ ಸರಭಞ್ಞಂ। ಅಪರೇಪೀತಿ ವುತ್ತಾಕಾರತೋ ಅಞ್ಞೇಪಿ ದೀಘರಸ್ಸಕಿಸಥೂಲಾದಿಕೇ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೇ। ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಪ್ಪಕಾರಾಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಯಥಾ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತಂತಂಪಕಾರಾಯೇವ ಹೋನ್ತಿ। ಯತ್ತಕಾ ಹಿ ವಿಸೇಸಾ ವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ತೇಸು ಇಚ್ಛಿತಾ, ತತ್ತಕವಿಸೇಸವನ್ತೋವ ತೇ ಹೋನ್ತಿ। ತೇ ಪನ ತಥಾ ಬಹುಧಾ ಭಿನ್ನಾಕಾರೇಪಿ ವಣ್ಣವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಮೇವ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ। ಅಯಂ ಹಿಸ್ಸ ಆನುಭಾವೋ – ಯಥಾ ಏಕಾವ ಚೇತನಾ ನಾನಾವಿಸೇಸವನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ತತ್ಥ ಭವಪತ್ಥನಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಚ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ಚೇ, ಇಧಾಪಿ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಚ ಇದ್ಧಿವಿಸಯೋತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋತಿ ಯ್ವಾಯಂ ಬಹುಭಾವನಿಮ್ಮಾನೇ ‘‘ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನನಯೋ ವುತ್ತೋ, ಏಸ ನಯೋ ಇತರೇಸುಪಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇಸು।
ಇತಿ ಅವಿಸೇಸಂ ಅತಿದೇಸೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಿಸೇಸಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಇಮಿನಾ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಇಚ್ಛನ್ತೇನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ‘‘ಇದ್ಧಿಮಾ’’ತಿ ಮಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಅನ್ತರಾವಾತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಏವ। ಪಾದಕಜ್ಝಾನನ್ತಿಆದಿ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣಾಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ಇತರಂ ಪನ ಅತಿದೇಸೇನೇವ ವಿಭಾವಿತನ್ತಿ। ಏವಂ ಅಕರೋನ್ತೋತಿ ‘‘ಏಕೋ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಅನ್ತರಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಅಕರೋನ್ತೋ। ‘‘ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಸತಂ ಹೋಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನೇವ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಯಮೇವ ಏಕೋ ಹೋತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಪರಿಕಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತಾನಂ ಇದ್ಧಿಮಾ ವಣ್ಣವಸೇನ ಸಯಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ। ತೇಸು ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಾನಿ
೩೮೭. ‘‘ಆವಿಭಾವ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೇನ ಹೋತಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಉಪಯೋಗವಚನೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ, ತಥಾ ವಕ್ಖಮಾನೇನ ಚ ಗಚ್ಛತಿ-ಸದ್ದೇನ ಅತ್ತನೋ, ಪರೇಸಞ್ಚ ಆವಿಭಾವಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ, ನಾಮಪದಞ್ಚ ಕಿರಿಯಾಪದಾಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಸಾಮಞ್ಞವಾಚಿನಾ ಕರೋತಿ-ಸದ್ದೇನ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಆವಿಭಾವಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ತಿರೋಭಾವನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ ‘‘ಇದಮೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಾಮಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ‘‘ಆವಿಭಾವನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಅನಾವಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೧) ಆಗತಂ, ತಮ್ಪಿ ಇದಮೇವ ಆವಿಭಾವಕರಣಂ, ತಿರೋಭಾವಕರಣಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಪದಾನಿ ತೇಸಂಯೇವ ವೇವಚನಾನಿ। ಅನ್ಧಕಾರನ್ತಿ ರತ್ತನ್ಧಕಾರಂ, ದಿವಾಪಿ ವಾ ಬಿಲಗುಹಾದಿಗತಂ ಅನ್ಧಕಾರಂ। ಪಟಿಚ್ಛನ್ನನ್ತಿ ಕುಟ್ಟಕವಾಟಾದಿನಾ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಂ। ಅನಾಪಾಥನ್ತಿ ದೂರತಾಸುಖುಮತರತಾದಿನಾ ನ ಆಪಾಥಗತಂ। ಅಯನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಮಾ। ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋಪಿ ದೂರೇ ಠಿತೋಪಿ ಅತ್ತಾ ವಾ ಪರೋ ವಾ ಯಥಾ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ವಿಭತ್ತಿಂ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಆಲೋಕಜಾತನ್ತಿ ಆಲೋಕಭೂತಂ, ಜಾತಾಲೋಕಂ ವಾ।
೩೮೮. ಏತಂ ಪನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಆವಿಭಾವಪಾಟಿಹಾರಿಯಮಾಹ। ಕೇನ ಕತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ತತ್ಥ ಕಾಯಸಕ್ಖಿಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಸತ್ಥಾ ತಾವ ಕಾಯಸಕ್ಖೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ‘‘ಭಗವತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾವತ್ಥಿವಾಸಿಕೇ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಥಾ ‘‘ಯಾವ ಅವೀಚಿಂ ದಸ್ಸೇಸೀ’’ತಿ। ಆಕಾಸಗತೇಸು ಹೇಟ್ಠಿಮಹೇಟ್ಠಿಮವಿಮಾನೇಸು ಉಪರೂಪರಿವಿಮಾನಂ ಬ್ಯವಧಾಯಕೇಸು ಬ್ಯೂಹಿಯಮಾನೇಸು ತಗ್ಗತಂ ಆಕಾಸಂ ಬ್ಯೂಳ್ಹಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಕಾಸಞ್ಚ ದ್ವಿಧಾ ವಿಯೂಹಿತ್ವಾ’’ತಿ।
ಅಯಮತ್ಥೋತಿ ಆವಿಭಾವಪಾಟಿಹಾರಿಯಸ್ಸ ಸತ್ಥಾರಾ ಕತಭಾವೋ। ಪುರಿಮಬುದ್ಧಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಆವಜ್ಜನಂ ಬುದ್ಧಪ್ಪವೇಣಿಯಾ ಅನುಪಾಲನತ್ಥಂ। ‘‘ಏಕೇನ ಪಾದೇನಾ’’ತಿಆದಿ ತಿವಿಕ್ಕಮದಸ್ಸನಂ। ನಯಂ ದೇತಿ ಯಸ್ಸ ನಯಸ್ಸ ಅನುಸಾರೇನ ವಾಚನಾಮಗ್ಗಂ ಠಪೇಸಿ।
ಚೂಳಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ನಾಮ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಮಹಾಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ।
ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾತಿ ತಂ ಪರಿಸಾಯ ದಿಸ್ಸಮಾನರೂಪಂಯೇವ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ನನ್ತಿ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತಂ।
ಅನೇಕಸತಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖಸ್ಸ ಓಕಾಸಲೋಕಸ್ಸ, ತಂನಿವಾಸಿಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಚ ವಿವಟಭಾವಕರಣಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ। ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಸಹಮ್ಪತಿಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ।
ಪಸ್ಸಥ ನಿರಯಭಯೇನ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾನಯೇನ ಸಗ್ಗಸುಖೇನ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ, ನ ಪನ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ನಿನ್ನಭಾವಾಪಾದನೇನ।
೩೮೯. ಯಥಾ ಆವಿಭಾವಕರಣೇ ಆಲೋಕಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಆಲೋಕನಿಮ್ಮಾನಾಯ, ಏವಂ ತಿರೋಭಾವಕರಣೇ ಅನ್ಧಕಾರನಿಮ್ಮಾನಾಯ ನೀಲಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಕಾಮಞ್ಚೇತಂ ಪಾಳಿಯಂ ಸರೂಪತೋ ನಾಗತಂ, ‘‘ವಿವಟಂ ಆವಟ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೧) ಪನ ವಚನತೋ ಅತ್ಥತೋ ಆಗತಮೇವ। ಓದಾತಕಸಿಣನ್ತೋಗಧಂ ವಾ ಆಲೋಕಕಸಿಣನ್ತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ಅನ್ಧಕಾರನ್ತಿ ಅನ್ಧಕಾರವನ್ತಂ।
೩೯೦. ಅವಸೇಸೇ ಇಟ್ಟಿಯತ್ಥೇರಾದಿಕೇ।
೩೯೧. ಪಾಕಟೋ ಇದ್ಧಿಮಾ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಾಕಟಂ, ಪಾಕಟಞ್ಚ ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಞ್ಚಾತಿ ಪಾಕಟಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ನ ಏತ್ಥ ಇದ್ಧಿಮಾ ಪಾಕಟೋತಿ ಅಪಾಕಟಂ, ಅಪಾಕಟಞ್ಚ ತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಞ್ಚಾತಿ ಅಪಾಕಟಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ಇದ್ಧಿಮತೋ ಏವ ಹಿ ಪಾಕಟಾಪಾಕಟಭಾವೇನಾಯಂ ಭೇದೋ, ನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸ್ಸ। ನ ಹಿ ತಂ ಅಪಾಕಟಂ ಅತ್ಥಿ।
ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಧಮ್ಮಾ, ತತೋ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮತೋ ಉತ್ತರಿ। ಇದ್ಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ಆಳಿನ್ದೇತಿ ಪಮುಖೇ। ಓಕಾಸೇಹೀತಿ ಪಕಿರ। ಇದ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಪಯೋಗಂ। ಅಭಿಸಙ್ಖಾಸೀತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿ, ಅಕಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾಲಚ್ಛಿಗ್ಗಳೇನಾತಿ ಕುಞ್ಚಿಕಚ್ಛಿದ್ದೇನ। ಅಗ್ಗಳನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ಪಿಟ್ಠಸಙ್ಘಾತಾನಂ ಅನ್ತರೇನ।
ಅನ್ತರಹಿತೋತಿ ಅನ್ತರಧಾಯಿತುಕಾಮೋ। ಬಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಯಥಾ ಅನ್ತರಧಾಯಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾ ಕತ್ವಾ ಭಗವಾ ಸಯಂ ತಸ್ಸ, ಬ್ರಹ್ಮಗಣಸ್ಸ ಚ ಅನಾಪಾಥಭಾವಗಮನೇನ ಅನ್ತರಹಿತೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ‘‘ಭವೇವಾಹ’’ನ್ತಿ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
ತತ್ಥ ಭವೇವಾಹಂ ಭಯಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಅಹಂ ಭವೇ ಸಂಸಾರೇ ಜಾತಿಜರಾದಿಭೇದಂ ಭಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಏವ। ಭವಞ್ಚ ವಿಭವೇಸಿನನ್ತಿ ಇಮಞ್ಚ ಕಾಮಭವಾದಿಂ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಭವಂ ನಾಭಿವದಿನ್ತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಕಿಞ್ಚಿ ಭವಂ ನ ಅಭಿವದಿಂ ನ ಗಹೇಸಿಂ। ನನ್ದಿಞ್ಚ ನ ಉಪಾದಿಯಿನ್ತಿ ಭವತಣ್ಹಂ ನ ಉಪಗಚ್ಛಿಂ, ನ ಅಗ್ಗಹೇಸಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
೩೯೨. ಅಲಗ್ಗಮಾನೋತಿ ವಿನಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗಮನೇನ ಕುಟ್ಟಾದೀಸು ಕತ್ಥಚಿ ನ ಲಗ್ಗಮಾನೋ। ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕತಪರಿಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಯಸ್ಸ ಪರತೋ ಗನ್ತುಕಾಮೋ, ತಂ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ‘‘ಆಕಾಸೋ ಹೋತು, ಆಕಾಸೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಕತಪರಿಕಮ್ಮೇನ ಇದ್ಧಿಮತಾ। ಪಾಕಾರಪಬ್ಬತಾಪೇಕ್ಖಾಯ ‘‘ಸುಸಿರೋ, ಛಿದ್ದೋ’’ತಿ ಚ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಉಬ್ಬೇಧವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ವಿವರಂ ಸುಸಿರಂ। ತಿರಿಯಂ ಪವತ್ತಂ ಛಿದ್ದಂ।
ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕಸಿಣೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಕಸಿಣೇ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಆಕಾಸೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸೀಭಾವೋಯೇವ ಪಮಾಣ’’ನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಂ ಯಂ ಇಚ್ಛತಿ, ತಂ ತದೇವ ಹೋತಿ। ಏತೇನ ಪಥವಿಯಾ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನನಿಮುಜ್ಜನೇ ಆಪೋಕಸಿಣಸಮಾಪಜ್ಜನಂ, ಉದಕಾದೀಸು ಪಥವೀನಿಮ್ಮಾನೇ ಪಥವೀಕಸಿಣಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ನ ಏಕನ್ತತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏತನ್ತಿ ಏತಂ ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದಿಗಮನಪಾಟಿಹಾರಿಯಕರಣೇ ಆಕಾಸಕಸಿಣಸಮಾಪಜ್ಜನಂ ಅವಸ್ಸಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಭಾವತೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಆಕಾಸಕಸಿಣವಸೇನ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾನಂ ವಿವಟಕರಣ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ವಿಯ ಪಥವೀಕಸಿಣವಸೇನ ‘‘ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿಭಾವೋ ‘‘ಆಕಾಸೇ ವಾ ಉದಕೇ ವಾ ಪಥವಿಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ಪದಸಾ ಗಮನಂ ಇಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಂ ಪಕಿಣ್ಣಕನಯೇ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ।
‘‘ದೋಸೋ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಬದ್ಧಂ ಸುಬದ್ಧಂ ವಿಯ ದಳ್ಹೀಕರಣಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವತ್ವಾ ತೇನ ಪಯೋಜನಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಧಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಆಕಾಸೋ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ಸಚೇಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನ್ತರಾ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ಪಬ್ಬತಾದಿ ಸಿಯಾ, ತಮ್ಪಿ ‘‘ಆಕಾಸೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಅನ್ತರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
೩೯೩. ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಯಥಿಚ್ಛಿತಟ್ಠಾನಂ ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ। ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಥವಿಯಾ ಉದಕಭಾವಾಧಿಟ್ಠಾನೇ ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ ಪಾಳಿ
ಸೋತಿ ಇದ್ಧಿಮಾ। ಅಧಿಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಂ ಪನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಪಕತಿಯಾ ಉದಕಂ ಅನಿಮ್ಮಾನಉದಕಂ।
೩೯೪. ವಿಪರೀತನ್ತಿ ಯಂ ಉದಕಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಕ್ಕಮನ್ತೋ ನ ಸಂಸೀದತಿ, ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಇದ್ಧಿಯಾ ಪಥವೀನಿಮ್ಮಾನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಪಥವೀಕಸಿಣನ್ತಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಜ್ಝಾನಂ।
೩೯೫. ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನಂ। ಛಿನ್ನಪಕ್ಖೋ, ಅಸಞ್ಜಾತಪಕ್ಖೋ ವಾ ಸಕುಣೋ ಡೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಪಕ್ಖೀ ಸಕುಣೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೧) ಪಕ್ಖೀ-ಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಕುಣೋ ವುತ್ತೋತಿ ‘‘ಪಕ್ಖೇಹಿ ಯುತ್ತಸಕುಣೋ’’ತಿ ಆಹ। ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ‘‘ಪಥವೀ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ।
ಆಕಾಸೇ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇತಿ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಸಞ್ಞಿತೇ ಆಕಾಸೇ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಹಿ ಆವರಣಂ ನತ್ಥಿ, ತಂ ತಂ ‘‘ಆಕಾಸ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಯಞ್ಚ ಇದ್ಧಿಮಾ ನ ಪಥವಿಯಾ ಆಸನ್ನೇ ಆಕಾಸೇ ಗಚ್ಛತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ಪಕ್ಖೀನಂ ಅಗೋಚರೋ, ತತ್ಥ ಗಚ್ಛತಿ, ತಾದಿಸಞ್ಚ ಲೋಕೇ ‘‘ಅನ್ತಲಿಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಸಞ್ಞಿತೇ ಆಕಾಸೇ’’ತಿ।
ಥೇರೋತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತ ತಿಪಿಟಕಚೂಳಾಭಯತ್ಥೇರೋ। ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನನ್ತಿ ಪುನ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ। ನನು ಸಮಾಹಿತಮೇವಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಮತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಸಮಾಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞದಾ ವಿಯ ಅಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಂ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಮತಿಮತ್ತಂ। ಪುಬ್ಬೇ ಹಿ ಪಥವೀಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಥವಿಂ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ ಗಚ್ಛತಿ, ಇದಾನಿ ಪನ ಆಕಾಸೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ಆಕಾಸಕಸಿಣಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಮೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ತಿರೋಕುಟ್ಟಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯಥಾ ತತ್ಥ ಕುಟ್ಟಾದಿ ‘‘ಆಕಾಸೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಆಕಾಸೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಇಧಾಪಿ ಪಬ್ಬತರುಕ್ಖಾದಿಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಆಕಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ತಿರೋಕುಟ್ಟಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಸಚೇ ಪನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೩೯೨) ತತ್ಥ
ಓಕಾಸೇತಿ ಜನವಿವಿತ್ತೇ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ। ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ ಆಕಾಸಚಾರೀ ಅಯಂ ಸಮಣೋತಿ।
೩೯೬. ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಗ್ಗಹಣಂ ಪಠಮಕಪ್ಪವಸೇನ ಕತಂ, ತತೋ ಪರಂ ಪನ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಪಥವಿಯಾ ಉಸ್ಸಿತಭಾವೇನ ತತೋ ಕತಿಪಯಯೋಜನೂನತಾ ಸಿಯಾ, ಅಪ್ಪಕಂ ಅಧಿಕಂ ವಾ ಊನಂ ವಾ ಗಣನೂಪಗಂ ನ ಹೋತೀತಿ ತಥಾ ವುತ್ತಂ। ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಏಕಕ್ಖಣೇ ಆಲೋಕಕರಣೇನಾತಿ ಯದಾ ಯಸ್ಮಿಂ ದೀಪೇ ಮಜ್ಝೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ತದಾ ತತೋ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತಾ ಪಚ್ಛಿಮೇ ಉದೇನ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಆಲೋಕಕರಣೇನ। ಅಞ್ಞಜೋತೀನಂ ವಾ ಅಭಿಭವನೇನ, ದುದ್ದಸತಾಯ ಚ ಮಹಿದ್ಧಿಕೇ। ಸತ್ತಾನಂ ಸೀತಪರಿಳಾಹವೂಪಸಮನೇನ, ಓಸಧಿತಿಣವನಪ್ಪತೀನಂ ಪರಿಬ್ರೂಹನೇನ ಚ ಮಹಾನುಭಾವೇ। ಛುಪತೀತಿ ಫುಸತಿ। ಪರಿಮಜ್ಜತೀತಿ ಹತ್ಥಂ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚಾರೇನ್ತೋ ಘಂಸೇತಿ। ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನವಸೇನೇವಾತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನವಸೇನ। ಏವ-ಕಾರೇನ ಪಾದಕಜ್ಝಾನವಿಸೇಸಂ ನಿವತ್ತೇತಿ, ನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನತ್ಥೇತ್ಥ ಕಸಿಣಸಮಾಪತ್ತಿನಿಯಮೋ’’ತಿ। ತಿರೋಕುಟ್ಟಪಾಟಿಹಾರಿಯಾದೀಸು ವಿಯ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಕಸಿಣೇ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ಏತ್ಥ ಕೋಚಿ ನಿಯಮೋ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಇಧ ಸೋ ಇದ್ಧಿಮಾ’’ತಿಆದಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೦-೧೧) ವುತ್ತಂ। ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಹೋತಿ ‘‘ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯೇ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ। ರೂಪಗತಂ ಹತ್ಥಪಾಸೇತಿ ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಠಿತಂ ರೂಪಗತಂ, ಹತ್ಥಪಾಸೇ ವಾ ರೂಪಗತಂ। ಹತ್ಥಂ ವಾ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪರಾಮಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಸ್ಸ ವಡ್ಢನಂ ವುತ್ತಂ। ಯುತ್ತಿಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸ್ಸಪಿ ವಡ್ಢನಚ್ಛಾಯಾ ದಿಸ್ಸತಿ। ಅತ್ತನೋ ಅಣುಮಹನ್ತಭಾವಾಪಾದನೇ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸ್ಸ ಹಾಪನಂ ವಿಯ ವಡ್ಢನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ। ಯಥಾ ಆಯಸ್ಮತೋ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ ನನ್ದೋಪನನ್ದದಮನೇತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ಸಹವತ್ಥುನಾ ಥೇರವಾದಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಿಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರೋ ಆಹಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ಕಿಂ ಪನ ನ ಹೋತಿ, ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ‘‘ತದಾ ಮಹನ್ತಂ ಹೋತಿ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಿಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಯಥಾಧಿಕತತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಖುದ್ದಕಭಾವಾಪಾದನಮ್ಪೇತ್ಥ ಲಬ್ಭತೇವ।
ನನ್ದೋಪನನ್ದನಾಗದಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
ಓಲೋಕೇಸಿ ಬುದ್ಧಾಚಿಣ್ಣವಸೇನ ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಅಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ’’ತಿ। ಲೋಕಿಯಂ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಸನಾವತಾರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿತೋ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ ಪಸಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ…ಪೇ॰… ವಿವೇಚೇಯ್ಯಾ’’ತಿ।
ತಂ ದಿವಸನ್ತಿ ಯದಾ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ತಾವತಿಂಸಭವನಾಭಿಮುಖೋ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ದಿವಸಭಾಗಂ। ಆಪಾನಭೂಮಿಂ ಸಜ್ಜಯಿಂಸೂತಿ ಯತ್ಥ ಸೋ ನಿಸಿನ್ನೋ ಭೋಜನಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಪರಿವೇಸನಟ್ಠಾನಂ ಸಿತ್ತಂ ಸಮ್ಮಟ್ಠಂ ಭೋಜನೂಪಕರಣೂಪನಯನಾದಿನಾ ಸಜ್ಜಯಿಂಸು ಪಟಿಯಾದೇಸುಂ। ತಿವಿಧನಾಟಕೇಹೀತಿ ವಧೂಕುಮಾರಿಕಞ್ಞಾವತ್ಥಾಹಿ ತಿವಿಧಾಹಿ ನಾಟಕಿತ್ಥೀಹಿ। ಓಲೋಕಯಮಾನೋತಿ ಪೇಕ್ಖನ್ತೋ, ವಿಚಾರೇನ್ತೋ ವಾ।
ಉಪರೂಪರೀತಿ ಮತ್ಥಕಮತ್ಥಕೇ। ಭವನೇನಾತಿ ಭವನಪದೇಸೇನ। ಭೋಗೇಹೀತಿ ಸರೀರಭೋಗೇಹಿ। ಅವಕುಜ್ಜೇನಾತಿ ನಿಕುಜ್ಜಿತೇನ। ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ತಾವತಿಂಸಭವನಸ್ಸ ಪದೇಸೋಪಿ ನಾವಸಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಪರಿಯಾದಾಯ।
ಸಿನೇರುಪರಿಭಣ್ಡನ್ತಿ ಸಿನೇರುಮೇಖಲಂ। ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಕಿರ ಸಮನ್ತತೋ ಬಹಲತೋ, ಪುಥುಲತೋ ಚ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಪರಿಭಣ್ಡಾನಿ ತಾವತಿಂಸಭವನಸ್ಸ ಆರಕ್ಖಾಯ ನಾಗೇಹಿ, ಗರುಳೇಹಿ, ಕುಮ್ಭಣ್ಡೇಹಿ, ಯಕ್ಖೇಹಿ ಚ ಅಧಿಟ್ಠಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಪರಿಭಣ್ಡಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪರಿಭಣ್ಡ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಹಿ ಕಿರ ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಉಪಡ್ಢಂ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಂ।
ಅತ್ತಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾತಿ ಮನುಸ್ಸರೂಪಂ ಅನ್ತರಧಾಪೇತ್ವಾ। ಬಾಧತೀತಿ ಖೇದಮತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ।
ಅತ್ತಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾತಿ ಸುಖುಮತ್ತಭಾವನಿಮ್ಮಾನೇನ ನಾಗರೂಪಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ। ಮುಖಂ ವಿವರಿ ‘‘ಮುಖಗತಂ ಪಾಚೀನೇನ ಚ ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಚಾತಿ ನಾಗಸ್ಸ ತಥಾನಿಪನ್ನತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಸುಟ್ಠು ಸತಿಯಾ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ಮನಸಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ।
ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಬ್ಬಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನೀತಿ ತದಾ ಥೇರೇನ ಕತಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಇಮಂ ಪನ ಠಾನನ್ತಿ ಇಮಂ ನಾಸಾವಾತವಿಸ್ಸಜ್ಜನಕಾರಣಂ।
ಅನುಬನ್ಧೀತಿ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ಏವಂಮಹಿದ್ಧಿಕಸ್ಸ ಇಮಸ್ಸ ಸಮಣಸ್ಸ ಪಟಿಪಹರಿತು’’ನ್ತಿ ಭಯೇನ ಪಲಾಯನ್ತಂ ಅನುಬನ್ಧಿ।
ಏಕಪಟಿಪಾಟಿಯಾತಿ ಏಕಾಯ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ, ನಿರನ್ತರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಮೇವಾತಿ ಯಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಸ್ಸ ವಡ್ಢಿ, ಅಯಮೇವ। ಏತ್ಥ ಏದಿಸೇ ಹತ್ಥವಡ್ಢನಾದಿಪಾಟಿಹಾರಿಯೇ ಯುತ್ತಿ ಯುತ್ತರೂಪಾ ಚಿತ್ತತೋ, ಉತುತೋ ವಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕರೂಪಾನಂ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ಅಥ ವಾ ಉಪಾದಿನ್ನನ್ತಿ ಸಕಲಮೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಏವಮ್ಪಿ ತಸ್ಸ ತಥಾ ವಡ್ಢಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಏವಾತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಡ್ಢಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಕಸನ್ತಾನೇ ಉಪಾದಿನ್ನಂ, ಅನುಪಾದಿನ್ನಞ್ಚ ಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ವಿಯ ಪವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಮೇವ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಆಳ್ಹಕಮತ್ತೇ ಖೀರೇ ಅನೇಕಾಳ್ಹಕೇ ಉದಕೇ ಆಸಿತ್ತೇ ಯದಿಪಿ ಖೀರಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಮೇವ ಲಮ್ಬಮಾನಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಥಾಪಿ ನ ತತ್ಥ ಖೀರಂ ವಡ್ಢತಿ, ಉದಕಮೇವ ವಡ್ಢತಿ, ಏವಮೇವಂ ಯದಿಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಂ ಅನುಪಾದಿನ್ನಞ್ಚ ಸಮ್ಭಿನ್ನಂ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ, ತಥಾಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಂ ನ ವಡ್ಢತಿ, ಇದ್ಧಾನುಭಾವೇನ ಚಿತ್ತಜಂ, ತದನುಸಾರೇನ ಉತುಜಞ್ಚ ವಡ್ಢತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಸೋತಿ ಸೋ ಇದ್ಧಿಮಾ। ಏವಂ ಕತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಹತ್ಥಂ ವಾ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ತೇ ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಹತ್ಥಪಾಸೇ ಠಿತೇ ಕತ್ವಾ। ಪಾದಟ್ಠಪನಾದಿಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಪರೋಪಿ ಇದ್ಧಿಮಾ। ತಥೇವಾತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಕರಣತೋ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ। ತಥೂಪಮಮೇತನ್ತಿ ಯಥಾ ಉದಕಪುಣ್ಣಾಸು ನಾನಾಪಾತೀಸು ಬಹೂಹಿ ನಾನಾಚನ್ದಮಣ್ಡಲೇಸು ದಿಸ್ಸಮಾನೇಸು ನ ತೇನ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಗಮನಾದಿಉಪರೋಧೋ, ಬಹೂನಞ್ಚ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದಸ್ಸನಂ ಇಜ್ಝತಿ, ತಥೂಪಮಮೇತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ಗಮನಾದಿಉಪರೋಧಾಭಾವತೋ, ಬಹೂನಞ್ಚ ಇದ್ಧಿಮನ್ತಾನಂ ತತ್ಥ ಇದ್ಧಿಪಯೋಗಸ್ಸ ಯಥಿಚ್ಛಿತಂ ಸಮಿಜ್ಝನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೩೯೭. ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅಭಿವಿಧಿವಸೇನ ಪನ ಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಕತ್ವಾ, ನ ಮರಿಯಾದವಸೇನ। ತಥಾ ಹೇಸ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯೇನ ವಸಂ ವತ್ತೇತಿ। ಪಾಳೀತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ।
ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಪಿ ಕಾಯೇನ ವಸಂ ವತ್ತೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ನ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಸೇವ ಗಮನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ನಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಸ್ಸ ಗಮನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾತಿ ಪನ ದೂರಾವಧಿನಿದಸ್ಸನಮೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಚೇ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗನ್ತುಕಾಮಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ಇತರಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸನ್ತಿಕೇಪಿ ದೂರೇ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ, ತೇನ ವುತ್ತಾವಸೇಸಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿಯಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ, ನ ವುತ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಾವಸಾನೇತಿಆದಿನಾ ತಿವಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿನಿಪ್ಫನ್ನತಾ ವುತ್ತಾ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಲಕ್ಖಣಾನಿಸಂಸತಾ। ತದುಭಯಂ ಯಥಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ತಥಾ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
ನೀಲಮಾತಿಕನ್ತಿ ನೀಲವಣ್ಣೋದಕಮಾತಿಕಂ।
ಮಹಾಬೋಧಿನ್ತಿ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಮಹಾಬೋಧಿಂ। ಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಕಾಸೀತಿ ತಥಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವ ಪಥವಿಂ, ಸಮುದ್ದಞ್ಚ ಸಂಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸನ್ತಿಕೇ ಅಕಾಸಿ।
ನಕ್ಖತ್ತದಿವಸೇತಿ ಮಹದಿವಸೇ। ಚನ್ದಪೂವೇತಿ ಚನ್ದಸದಿಸೇ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಾಕಾರೇ ಪೂವೇ। ಏಕಪತ್ತಪೂರಮತ್ತಮಕಾಸೀತಿ ಯಥಾ ತೇ ಪಮಾಣತೋ ಸರೂಪೇನೇವ ಅನ್ತೋಪತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಥಾ ಅಕಾಸಿ।
ಕಾಕವಲಿಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಞ್ಚ ‘‘ಭಗವಾ ಥೋಕಂ ಬಹುಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತಂ ಪನ ವತ್ಥುಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ।
ಗಙ್ಗಾತೀರೇತಿ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ಗಙ್ಗಾನದಿಯಾ ತೀರೇ। ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸೀತಿ ಯಥಾ ತೇ ಯಥಾಧಿಟ್ಠಿತಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಥಾ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ।
ತಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ರೂಪಂ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ, ತಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತೀತಿ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸೋತಧಾತುಯಾ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತಿ। ಚಿತ್ತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ವಸೇನ। ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಣಾಮೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಂ ತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಕಥಂ ವಾ ಪರಿಣಾಮನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಯೇ ಆರೋಪೇತೀ’’ತಿ। ಕಥಂ ‘‘ಕಾಯಾನುಗತಿಕಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಸದ್ದದನ್ಧರೋವಾಯನ್ತಿ ವಚನಪಥಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ದನ್ಧಗಮನ’’ನ್ತಿ। ಕರೋತೀತಿ ಕಾಯಗಮನಂ ಹಿ ದನ್ಧಂ, ದನ್ಧಮಹಾಭೂತಪಚ್ಚಯತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಗನ್ತುಕಾಮತಾಯ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಣಾಮೇನ್ತೋ ಯೋಗೀ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಯೋ ವಿಯ ದನ್ಧಗಮನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ। ತಥಾ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣಂ ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪನ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಞಾಣೇನ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತೋ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಾಯೇ ಆರೋಪೇತಿ, ಕಾಯಾನುಗತಿಕಂ ದನ್ಧಗಮನಂ ಕರೋತಿ।
ಸುಖಸಞ್ಞನ್ತಿ ಸುಖಸಹಗತಂ ಸಞ್ಞಂ, ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಲಹುಭಾವೇನ ಸಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಲಹುಸಞ್ಞಂ। ಕಥಂ ಪನ ಇದ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಸುಖಸಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಖಸಞ್ಞಾ ನಾಮ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ। ಸುಖನ್ತಿ ಸಞ್ಞಾತನ್ತಿ ವಾ ಸುಖಸಞ್ಞಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಹಿ ಸನ್ತಂ ಸುಖನ್ತಿ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಏಕನ್ತಗರುಕೇಹಿ ನೀವರಣೇಹಿ, ಓಳಾರಿಕೇಹಿ ಅನುಪಸನ್ತಸಭಾವೇಹಿ ಚ ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ವಿಪ್ಪಯೋಗೋ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಲಹುಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಾಯೇವ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ತಂ ಓಕ್ಕನ್ತಸ್ಸಾತಿ ತಂ ಸುಖಲಹುಸಞ್ಞಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಯೋಗಿನೋ। ಗನ್ತುಕಾಮತಾ ಏವ ಏತ್ಥ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ ಗಮನೇ ಯಂ ಠಾನಂ ಗನ್ತುಕಾಮೋ, ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಗನ್ತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಪರಿಕಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾನಾನಿ ಏವ ಪಮಾಣಂ, ತಾವತಾ ಗಮನಂ ಇಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗನಿಮ್ಮಾನವಾಯುಅಧಿಟ್ಠಾನೇಹಿ ವಿನಾಪಿ ಇಚ್ಛಿತದೇಸಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ। ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ಸತಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ಕಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಕರಜಕಾಯಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ। ಚಿತ್ತೇ ಆರೋಪೇತೀತಿ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇ ಆರೋಪೇತಿ ತಗ್ಗತಿಕಂ ಕರೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತಾನುಗತಿಕಂ ಕರೋತಿ ಸೀಘಗಮನ’’ನ್ತಿ। ಚಿತ್ತಗಮನನ್ತಿ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿಮಾಹ। ಇದಂ ಪನ ಚಿತ್ತವಸೇನ ಕಾಯಪರಿಣಾಮನಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ಚಿತ್ತಗಮನಮೇವಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಾನಗಮನಮೇವ। ಕಥಂ ಪನ ಕಾಯೋ ದನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿಕೋ ಲಹುಪರಿವತ್ತಿನಾ ಚಿತ್ತೇನ ಸಮಾನಗತಿಕೋ ಹೋತೀತಿ? ನ ಸಬ್ಬಥಾ ಸಮಾನಗತಿಕೋ। ಯಥೇವ ಹಿ ಕಾಯವಸೇನ ಚಿತ್ತಪರಿಣಾಮನೇ ಚಿತ್ತಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಕಾಯೇನ ಸಮಾನಗತಿಕಂ ನ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ತದಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಭಾವಸಿದ್ಧೇನ ಅತ್ತನೋ ಖಣೇನ ಅವತ್ತಿತ್ವಾ ಗರುವುತ್ತಿಕಸ್ಸ ರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಖಣೇನ ವತ್ತತಿ। ‘‘ಇದಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಯಂ ಕಾಯೋ ವಿಯ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ
ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋ ಸಮಿಞ್ಜಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಪಸಾರೇಯ್ಯ, ಪಸಾರಿತಂ ವಾ ಬಾಹಂ ಸಮಿಞ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಉಪಮಾವಚನಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇವ ಸಮತ್ಥಿತಂ ಹೋತಿ। ಅವಸ್ಸಂ ಚೇತಂ ಏವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮಪಾಠೇಹಿ, ವಿನಯಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಚ ವಿರೋಧೋ ಸಿಯಾ, ಧಮ್ಮತಾ ಚ ವಿಲೋಮಿತಾ। ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧ ಆದಯೋ) ಹಿ ಏತ್ಥ ಅಞ್ಞಗಹಣೇನ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ ಅಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾಯ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೧೦-೧೧) ಚ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ರೂಪಮೇವ ವುತ್ತೋ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಚ ತಸ್ಸೇವ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ। ನತ್ಥಿ ದೇಸನ್ತರಸಙ್ಕಮನಂ, ನ ಚ ಸಭಾವೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಹೋತೀತಿ। ನ ಹಿ ಇದ್ಧಿಬಲೇನ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕೇನಚಿ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತಮೇವ ಪನ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ। ‘‘ತೀಸುಪಿ ಖಣೇಸೂ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಗಮನಾರಮ್ಭಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಗಮನನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಥೇರೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾನಂ ಅನ್ತರೇ ಏಕೋ ಥೇರೋ। ಇಧಾತಿ ಇದಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತಪಾಠೇ। ಸಯಂ ಗಮನಮೇವ ಆಗತಂ ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ।
ಚಕ್ಖುಸೋತಾದೀನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಸೋತಾದೀನಂ ಅಙ್ಗಾನಂ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗ’’ನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗವನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಸಾದೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಇಮಿನಾವ ಭಾವಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಮ್ಪಿ ಅಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ರುಚಿವಸೇನಾತಿ ಇಚ್ಛಾವಸೇನ। ಅಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಭಗವತಾ ಕರಿಯಮಾನತೋ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಕಿರಿಯಂ ಕರೋತಿ। ಅಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೋ। ಯದಿ ಸಾವಕನಿಮ್ಮಿತೇಸು ನಾನಪ್ಪಕಾರತಾ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಸಚೇ ಪನ ನಾನಾವಣ್ಣೇ ಕಾತುಕಾಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಥನ್ತಿ? ತಂ ತಥಾ ತಥಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ತೇ ತೇ ವಣ್ಣವಯಾದಿವಿಸೇಸಾ ಪರಿಕಮ್ಮಾನುರೂಪಂ ಇಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ಯಥಾಧಿಟ್ಠಿತೇ ನಿಮ್ಮಿತರೂಪೇ ಸಚೇ ಸಾವಕೋ ‘‘ಇಮೇ ವಿಸೇಸಾ ಹೋನ್ತೂ’’ತಿ
ಇದಾನಿ ಯಾನಿ ತಾನಿ ‘‘ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಪಿ ಕಾಯೇನ ವಸಂ ವತ್ತೇತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೦) ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥದಸ್ಸನವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾನಿ ‘‘ದೂರೇಪಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಅಧಿಟ್ಠಾತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಚುದ್ದಸ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಂ, ತೇನ ‘‘ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯದೇತಂ ರೂಪದಸ್ಸನಂ, ‘‘ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯದೇತಂ ಸದ್ದಸವನಂ, ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯದೇತಂ ಚಿತ್ತಜಾನನನ್ತಿ ಏವಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸೋತಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಕತ್ತುಕಂ ದಸ್ಸನಸವನಜಾನನಕಿರಿಯಂ ಪರಾಮಸತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಇತೋ ಪರೇಸು ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಮ್ಪಿಸ್ಸಾತಿ ಯಮ್ಪಿ ಅಸ್ಸ। ಯೋಗಿನೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಯಞ್ಚ ಖೋತಿ ಏತ್ಥ ಖೋ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣತ್ಥೋ, ವಿಸೇಸತ್ಥೋ ವಾ, ತೇನ ಅಯಮೇವೇತ್ಥ ಕಾಯೇನ ವಸವತ್ತನಪಾಟಿಹಾರಿಯೇಸು ಉಕ್ಕಟ್ಠತರನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ‘‘ಅಯಂ ನು ಖೋ ಇದ್ಧಿಮಾ, ಅಯಂ ನು ಖೋ ನಿಮ್ಮಿತೋ’’ತಿ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಆಸಙ್ಕುಪ್ಪಾದನತೋ। ಯದಗ್ಗೇನ ಚೇತಂ ಅಧಿಟ್ಠಿತಂ ವಿಸೇಸತೋ ಮನೋಮಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತದಗ್ಗೇನ ಉಕ್ಕಟ್ಠತರನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ಕಾಯೇನ ವಸಂ ವತ್ತೇತಿ ನಾಮಾ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ಇಧ ಸೇಸಾನಿ ಗಹಿತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಸಂ…ಪೇ॰… ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।
೩೯೮. ಇದಂ ನಾನಾಕರಣನ್ತಿ ಕಾಮಮಿಮಾಪಿ ದ್ವೇ ಇದ್ಧಿಯೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಸೇನೇವ ಇಜ್ಝನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಇದಂ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಇಮಾಸಂ ನಾನಾಕರಣಂ ವಿಸೇಸೋ। ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿರೂಪಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಅಪನೇತ್ವಾ, ಪರೇಸಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುಮಾರಕವಣ್ಣನ್ತಿ ಕುಮಾರಕಸಣ್ಠಾನಂ। ದಸ್ಸೇತೀತಿ ತಥಾ ವಿಕುಬ್ಬನ್ತೋ ಅತ್ತನಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಾಗವಣ್ಣಂ ವಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಹತ್ಥಿಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಹತ್ಥಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ಹತ್ಥಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತದತ್ಥಮೇವ ಹಿ ಇಧ ‘‘ಹತ್ಥಿವಣ್ಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಹತ್ಥಿಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೩) ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನ ಕೇಚಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಹತ್ಥಿಆದಿದಸ್ಸನವಚನಂ ‘‘ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಭಾವೇನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಪಕತಿವಣ್ಣವಿಜಹನಂ ನಾಮ ಅತ್ತನೋ ಪಕತಿರೂಪಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅದಸ್ಸನಂ, ನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ತಸ್ಸ ನಿರೋಧನಂ। ಏವಂ ಸತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಹತ್ಥಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಹತ್ಥಿಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ
ಪಾಳಿಯಞ್ಚ ಕುಮಾರಕವಣ್ಣಂ ವಾತಿಆದೀಸು ಅನಿಯಮತ್ಥೋ ವಾ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋ। ತೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಕರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಹತ್ಥಿಮ್ಪೀತಿಆದೀಸು ಪನ ಹತ್ಥಿಆದೀನಂ ಬಹೂನಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕಾತಬ್ಬಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋ। ತೇನ ‘‘ಹತ್ಥಿಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು ದುತಿಯೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
ಇದ್ಧಿಮತೋ ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಾರಮ್ಮಣತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸತಿಪಿ ವಾ ವತ್ಥುನಿಪ್ಫಾದನೇ ಯಥಾರಹಂ ತಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿವಸೇನೇವ ಇಜ್ಝತೀತಿ ಏವಮ್ಪೇತ್ಥ ಕಸಿಣನಿಯಮೇನ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೇವ। ಕುಮಾರಕವಣ್ಣಞ್ಹಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ನೀಲವಣ್ಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಪೀತಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರವಣ್ಣಂ ವಾ। ತಥಾ ಸತಿ ನೀಲಾದಿಕಸಿಣಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಆಪನ್ನೋವ ಕಸಿಣನಿಯಮೋ। ಏಸೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಏವಮಧಿಟ್ಠಿತೇ ಯದೇಕೇ ಪಥವೀಕಸಿಣವಸೇನ ‘‘ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೮೪೨; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೧೦) ಭಾವೋತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೇನ ಕಸಿಣನಿದ್ದೇಸೇನ ಇಧ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಪಥವೀಕಸಿಣಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಾರಮ್ಮಣತೋ’’ತಿಆದಿವಚನಸ್ಸ ವಿರೋಧಂ ಆಸಙ್ಕನ್ತಿ, ಸೋ ಅನೋಕಾಸೋವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಿಮ್ಮಿನಿತಬ್ಬಭಾವೇನ ಅತ್ತನಾ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಕುಮಾರಕವಣ್ಣೋ, ನ ಪನ ಅತ್ತನೋ ದಹರಕಾಲೇ ಕುಮಾರಕವಣ್ಣೋತಿ। ನಾಗಾದಿವಣ್ಣೇಸುಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಬ್ಯಾಪೀ ಏವಾತಿ ಯದೇಕೇ ‘‘ನಾಗಾದಿನಿಮ್ಮಾನೇ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ವಿಯಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತದಪೋಹತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಬಹಿದ್ಧಾಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಹತ್ಥಿಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿಆದಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ, ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ಹತ್ಥಿಆದಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ನ ‘‘ಕುಮಾರಕವಣ್ಣಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವಿಯ ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಕುಮಾರಕವಣ್ಣಾದೀನಂ ದಸ್ಸನವಸೇನಾತಿ। ಯಂ ಏತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಧಾನಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ।
೩೯೯. ಕಾಯನ್ತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಕಾಯೋ ಸುಸಿರೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ಇಮಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರಮಾಹ। ಅಞ್ಞಂ ಕಾಯನ್ತಿ ಯಂ ಮನೋಮಯಂ ಕಾಯಂ ನಿಮ್ಮಿನಿತುಕಾಮೋ, ತಂ। ಮುಞ್ಜಮ್ಹಾತಿ ಮುಞ್ಜತಿಣತೋ। ಈಸಿಕನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಕಣ್ಡಂ। ಕೋಸಿಯಾತಿ ಅಸಿಕೋಸತೋ। ಕರಣ್ಡಾಯಾತಿ ಪೇಳಾಯ, ನಿಮ್ಮೋಕತೋತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಅಬ್ಬಾಹತೀತಿ ಉದ್ಧರತಿ। ಪವಾಹೇಯ್ಯಾತಿ ಆಕಡ್ಢೇಯ್ಯ।
ಇದ್ಧಿವಿಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಇತಿ ದ್ವಾದಸಮಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ।