೧೩. ಅಭಿಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೦೦. ತತ್ಥಾತಿ ‘‘ತತೋ ಪರಾಸು ಚ ತೀಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸೂ’’ತಿ। ತತೋ ಪರಾಸೂತಿ ಚ ಸತ್ಥುನೋ ದೇಸನಾಕ್ಕಮಂ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮಂ। ನ ಹಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾ ಇಮಿನಾವ ಕಮೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಪಾಳಿಯಂ, ಸೇಸಾಭಿಞ್ಞಾಪಾಳಿಯಞ್ಚಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ತತ್ರಾತಿ ವಾಕ್ಯೋಪಞ್ಞಾಸೇ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ತತ್ರ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತಪಾಠೇ। ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾತಿ ದಿಬ್ಬೇ ಭವಾತಿ ದಿಬ್ಬಾ, ದೇವಾನಂ ಸೋತಧಾತು, ತಾಯ ದಿಬ್ಬಾಯ ಸದಿಸತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ತಂ ದಿಬ್ಬಸದಿಸತಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ದೇವಾನಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಸದ್ಧಾಬಹುಲತಾವಿಸುದ್ಧದಿಟ್ಠಿತಾನಿಸಂಸದಸ್ಸಾವಿತಾದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸುಟ್ಠು ಚರಿತತ್ತಾ ಸುಚರಿತೇನ ದೇವೂಪಪತ್ತಿಜನಕೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹರುಹಿರಾದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಾತರೋಗಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಅಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಅನುಪದ್ದುತಾ। ಪಿತ್ತಾದೀಹಿ ಅನುಪದ್ದುತತ್ತಾ, ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಉಳಾರತಾಯ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸದೋಸರಹಿತಂ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ತಿಣಾದಿದೋಸರಹಿತಂ ವಿಯ ಸಸ್ಸಂ ಉಳಾರಫಲಂ ಅನುಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಹೋತಿ। ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ಚಸ್ಸ ಫಲಂ ತಥಾ ವೋಹರೀಯತಿ, ಯಥಾ ‘‘ಸುಕ್ಕಂ ಸುಕ್ಕವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೮೧; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೩)। ದೂರೇಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸುಖುಮಸ್ಸಾಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮತ್ಥತಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪಸಾದಸೋತಧಾತೂತಿ ಚತುಮಹಾಭೂತಾನಂ ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಾ ಸೋತಧಾತು।
ವೀರಿಯಾರಮ್ಭವಸೇನೇವ ಇಜ್ಝನತೋ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಕುಸಲಭಾವನಾ ವೀರಿಯಭಾವನಾ, ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಸಮನ್ನಾಗತಾ ವಾ ಇದ್ಧಿಪಾದಭಾವನಾಪಿ ವಿಸೇಸತೋ ವೀರಿಯಭಾವನಾ, ತಸ್ಸಾ ಆನುಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ವೀರಿಯಭಾವನಾಬಲನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಞಾಣಮಯಾ ಸೋತಧಾತು ಞಾಣಸೋತಧಾತು। ತಾದಿಸಾಯೇವಾತಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತತಾಯ, ದೂರೇಪಿ ಸುಖುಮಸ್ಸಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಸಮತ್ಥತಾಯ ಚ ತಂಸದಿಸಾ ಏವ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಾತಿ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಭೂಮೀನಂ ವಸೇನ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಾ, ಇಮಿನಾ ಕಾರಣವಸೇನಸ್ಸಾ ದಿಬ್ಬಭಾವಮಾಹ। ಯಂ ಚೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾತಿ ಸವನಟ್ಠೇನಾತಿ ಸದ್ದಗಹಣಟ್ಠೇನ। ಯಾಥಾವತೋ ಹಿ ಸದ್ದೂಪಲದ್ಧಿ ಸದ್ದಸಭಾವಾವಬೋಧೋ ಸವನಂ। ಸನ್ತೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಸಭಾವಧಾರಣಾದೀಸು ಧಾತುಅತ್ಥೇಸು ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾಸನ್ದಸ್ಸನತ್ಥಾ ಸತ್ಥು ಧಾತುದೇಸನಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಜ್ಜೀವಟ್ಠೇನ ಚಾ’’ತಿ। ಸೋತಧಾತುಕಿಚ್ಚಂ ಸದ್ದಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಂ, ಸದ್ದಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಪಚ್ಚಯತಾ ಚ।
ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಗಮೇನೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸಾಯಾ’’ತಿ। ಮಾನುಸಿಕಾ ಮನುಸ್ಸ ಸನ್ತಕಾ, ಮಂಸಸೋತಧಾತು, ದಿಬ್ಬವಿದೂರಾದಿವಿಸಯಗ್ಗಹಣಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ ಮಾನುಸಿಕಂ ಏತಾಯಾತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಿಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸದ್ದಸವನೇನಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರನ್ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಉಪಚರಿತಬ್ಬಟ್ಠಾನಂ, ಪಕತಿಯಾ ಸೋತದ್ವಾರೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ವಿಸಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸದ್ದಸವನೇನಾ’’ತಿ। ದಿಬ್ಬೇತಿ ದೇವಲೋಕಪರಿಯಾಪನ್ನೇ। ತೇ ಪನ ವಿಸೇಸತೋ ದೇವಾನಂ ಕಥಾ ಸದ್ದಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದೇವಾನಂ ಸದ್ದೇ’’ತಿ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಏತೇತಿ ಮಾನುಸಾ, ತೇ ಮಾನುಸೇ। ಏವಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಸದ್ದಾನಂಯೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪದೇಸಪರಿಯಾದಾನ’’ನ್ತಿ, ಏಕದೇಸಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದೇಹಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರೇ ಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾ। ನಿಪ್ಪದೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ಠಾನಭೇದಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅನವಸೇಸೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ।
ಅಯಂ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತು। ಪರಿಕಮ್ಮಸಮಾಧಿಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಭೂತಾವೇಣಿಕಸಮಾಧಿಚಿತ್ತೇನ, ದಿಬ್ಬಸೋತಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಪವತ್ತಕ್ಖಣಿಕಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಕಮ್ಮಸಮಾಧಿ ನಾಮ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಯಾ ಉಪಚಾರಾವತ್ಥಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಸಾ ಪನ ನಾನಾವಜ್ಜನವಸೇನ ವುತ್ತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸಬ್ಬೋಳಾರಿಕಸದ್ದದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಸೀಹಾದೀನಂ ಸದ್ದೋ ಪಠಮಂ ಗಹಿತೋ। ತಿಯೋಜನಮತ್ಥಕೇಪಿ ಕಿರ ಕೇಸರಸೀಹಸ್ಸ ಸೀಹನಾದಸದ್ದೋ ಸುಯ್ಯತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮೇಘಸದ್ದಬ್ಯಗ್ಘಸದ್ದಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಓಳಾರಿಕಸದ್ದಾವಜ್ಜನಂ ಯಾವದೇವ ಸುಖುಮಸದ್ದಾವಜ್ಜನೂಪಾಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ತಥಾ ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಭಾವನಾಬಲೇನ ಸುಖುಮತರಸದ್ದಗ್ಗಹಣಸಂಸಿದ್ಧಿತೋ।
ಏವಂ ‘‘ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದಿಸಾಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಸದ್ದಾನಂ ಮನಸಿಕಾರವಿಧಿ ಆರದ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ ಸದ್ದೋ ಏವ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಂ, ಯೋ ವಾ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಸದ್ದಾನಂ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮಾಕಾರೋ, ತಂ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸದ್ದಾನಂ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಓಳಾರಿಕಾನಮ್ಪಿ ಸುಖುಮಾನಮ್ಪಿ ಸದ್ದಾನಂ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಂ ಮನಸಿ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ, ತಂ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮಸಮ್ಮತೇಸುಪಿ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮಸಬ್ಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸುಖುಮೇ ಞಾಣಪರಿಚಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸಭಾವತ್ತಾ ‘‘ಸದ್ದೋವ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ಪಕ್ಖೋ ಞಾಯಾಗತೋತಿ ಕೇಚಿ, ತಂ ನ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮಾನಂ ಸದ್ದಾನಂ ವಣ್ಣಾರಮ್ಮಣೇನ ಞಾಣೇನ ನೀಲಪೀತಾದಿವಣ್ಣಾನಂ ವಿಯ ತತ್ಥೇವ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ। ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ಸದ್ದನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ। ತಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಿಧಿನಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ। ತೇ ಸದ್ದಾತಿ ಯೇ ಸಬ್ಬೋಳಾರಿಕತೋ ಪಭುತಿ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸುಖುಮಸುಖುಮಾ ಸದ್ದಾ ಆವಜ್ಜಿತಾ, ತೇ। ಪಾಕತಿಕಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪೀತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸಾಪಿ। ಪರಿಕಮ್ಮಸಮಾಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಯಾ ಉಪ್ಪಾದನತ್ಥಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಆರಬ್ಭ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣವಸೇನ ಪವತ್ತಕ್ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಞಾಣೇನ ಪರಿಮದ್ದಿತತ್ತಾ ಅತಿವಿಯ ಪಾಕಟಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ತೇಸು ಸದ್ದೇಸೂತಿ ಯೇ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಿಸಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಬಹೂ ಸದ್ದಾ ವುತ್ತಾ, ತೇಸು ಸದ್ದೇಸು। ಅಞ್ಞತರನ್ತಿ ಯತ್ಥಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣವಸೇನ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಮನಸಿಕಾರೋ ಪವತ್ತೋ, ತಂ ಏಕಂ ಸದ್ದಂ। ತತೋ ಪರನ್ತಿ ತತೋ ಅಪ್ಪನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪರಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸೋತೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಞಾಣಸೋತೇ। ಪತಿತೋ ಹೋತೀತಿ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತು ಅನ್ತೋಗಧಾ ಹೋತಿ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಭುತಿ ದಿಬ್ಬಸೋತಞಾಣಲಾಭೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ನ ದಾನಿಸ್ಸ ತದತ್ಥಂ ಭಾವನಾಭಿಯೋಗೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಂ। ಥಾಮಜಾತನ್ತಿ ಜಾತಥಾಮಂ ದಳ್ಹಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ। ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಾರಮ್ಮಣಂ। ಕಿನ್ತಿ ಕಿತ್ತಕನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾಮೀತಿ ಏಕಙ್ಗುಲಮತ್ತಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಫರತೂ’’ತಿ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ತತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಫರಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಏಕಙ್ಗುಲದ್ವಙ್ಗುಲಾದಿಗ್ಗಹಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಸುಖುಮಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಕತಂ।
ಏವಂ ಸುಣನ್ತೋವಾತಿ ಏವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸವನೇನ ವಸೀಕತಾಭಿಞ್ಞೋ ಹುತ್ವಾ ಯಥಾವಜ್ಜಿತೇ ಸದ್ದೇ ಸುಣನ್ತೋ ಏವ। ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕನ್ತಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಪವತ್ತಮಾನೇಪಿ ತೇ ಸದ್ದೇ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವತ್ಥುಭೇದೇನ ವವತ್ಥಪೇತುಕಾಮತಾಯ ಸತಿ।
ದಿಬ್ಬಸೋತಧಾತುಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೦೧. ಪರಿಯಾತೀತಿ ಸರಾಗಾದಿವಿಭಾಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ಯೇಸಞ್ಹಿ ಧಾತೂನಂ ಗತಿ ಅತ್ಥೋ, ಬುದ್ಧಿಪಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪರಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪರ-ಸದ್ದೋ ಅಞ್ಞತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತಾನಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಸತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ, ಯಥಾ ಹಿ ಯೋ ಪರೋ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಅತ್ತಾ। ಯೋ ಅತ್ತಾ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪರೋತಿ। ಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ರೂಪಾದೀಸು ಸತ್ತಾತಿ ಸತ್ತಾ। ತಸ್ಸಾ ಪನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕಸನ್ತಾನೇ ನಿರುಳ್ಹತ್ತಾ ನಿಚ್ಛನ್ದರಾಗಾಪಿ ಸತ್ತಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಭೂತಪುಬ್ಬಗತಿಯಾ ವಾ। ‘‘ಪು’’ನ್ತಿ ನರಕಂ, ತತ್ಥ ಗಲನ್ತಿ ಪಪತನ್ತೀತಿ ಪುಗ್ಗಲಾ, ಪಾಪಕಾರಿನೋ। ಇತರೇಪಿ ಸಂಸಾರೇ ಸಂಸಾರಿನೋ ತಂಸಭಾವಾನಾತಿವತ್ತನತೋ ಪುಗ್ಗಲಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಂತಂಸತ್ತನಿಕಾಯಸ್ಸ ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ಪೂರಣತೋ, ಅನಿಚ್ಚತಾವಸೇನ ಗಲನತೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲಾತಿ ನೇರುತ್ತಾ।
ಏತಞ್ಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೋ। ಯಸ್ಮಾ ‘‘ಏತಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣವಸೇನ ಇಜ್ಝತೀ’’ತಿ ತಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ, ಏತಸ್ಸ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದನೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಕಾಮೇನ ಅಧಿಗತದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ ಹದಯರೂಪನ್ತಿ ನ ಹದಯವತ್ಥು, ಅಥ ಖೋ ಹದಯಮಂಸಪೇಸಿ। ಯಂ ಬಹಿ ಕಮಲಮಕುಳಸಣ್ಠಾನಂ, ಅನ್ತೋ ಕೋಸಾತಕೀಫಲಸದಿಸನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಞ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಲೋಹಿತಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಹದಯವತ್ಥು ಪನ ಇಮಂ ಲೋಹಿತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತೀತಿ। ಕಥಂ ಪನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಹಿತಸ್ಸ ವಣ್ಣದಸ್ಸನೇನ ಅರೂಪಂ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯದಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕಥಂ ಪನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾದಿಚಿತ್ತವುತ್ತಿಯಾ ಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಲೋಹಿತಸ್ಸ ವಿವಿಧವಣ್ಣಭಾವಾಪತ್ತೀತಿ? ಕೋ ವಾ ಏವಮಾಹ ‘‘ಕಮ್ಮಜಮೇವ ತಂ ಲೋಹಿತ’’ನ್ತಿ ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಸ್ಸಾಪಿ ತತ್ಥ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಇದಂ ರೂಪಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸಮುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಏವಮ್ಪಿ ಯಂ ತತ್ಥ ಅಚಿತ್ತಜಂ, ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತವಣ್ಣಭೇದೇನ
ಪರಿಯೇಸನ್ತೇನಾತಿ ಪಠಮಂ ತಾವ ಅನುಮಾನತೋ ಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಗವೇಸನ್ತೇನ। ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪಾದೇತುಕಾಮೇನ ಯೋಗಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಕತ್ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಸ್ಸ ಲಾಭೀ ಸಮಾನೋ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಪರಸ್ಸ ಹದಯಮಂಸಪೇಸಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತಮಾನಸ್ಸ ಲೋಹಿತಸ್ಸ ವಣ್ಣದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಇದಾನಿ ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತ’’ನ್ತಿ ವಾ ನಯಗ್ಗಾಹವಸೇನಪಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಕಾಲಸತಮ್ಪಿ ಕಾಲಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ತಥೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸೇವಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಹದಯಲೋಹಿತವಣ್ಣದಸ್ಸನಾದಿವಿಧಿನಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಇದಾನಿ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಂ ತದಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ವವತ್ಥಾಪಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿರುದ್ಧೇ ಚತ್ತಾರಿ, ಪಞ್ಚ ವಾ ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಪುರಿಮಾನಿ ತೀಣಿ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಪರಿಕಮ್ಮಾದಿಸಮಞ್ಞಾನಿ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ಚತುತ್ಥಂ, ಪಞ್ಚಮಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಂ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ಅನ್ತೇನ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಞಾಣಂ, ಇದಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ। ತಞ್ಹಿ ಯತ್ಥಾನೇನ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತಂ, ತಂ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಮೇವ ಹುತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಾ ತೇನ…ಪೇ॰… ಥಾಮಗತಂ ಕಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಏವಂ ಥಾಮಗತೇ ಹೀತಿಆದಿ ಥಾಮಗತಾನಿಸಂಸದಸ್ಸನಂ। ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚತುಪಣ್ಣಾಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಮ್ಪೀ’’ತಿ ಪದಂ ‘‘ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತೇನ ಪಞ್ಚದಸವಿಧಮ್ಪಿ ರೂಪಾವಚರಚಿತ್ತಂ, ದ್ವಾದಸವಿಧಮ್ಪಿ ಅರೂಪಾವಚರಚಿತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸರಾಗಾದಿಪಕಾರೇಹಿ ಜಾನಾತಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪುಥುಜ್ಜನವಸೇನಾಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಕಥಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಚಿತ್ತಂ ಇಧ ಅನುದ್ಧಟಂ। ತಮ್ಪಿ ‘‘ಅನುತ್ತರಂ ವಾ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಕಮನ್ತೋತಿ ಞಾಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ। ಏಕಚ್ಚಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಪರಿಕಮ್ಮೇನ ವಿನಾ ತದಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತಾ ಚಿತ್ತಂ ಸಙ್ಕಮನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿನಾಪಿ ಹದಯರೂಪದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿ। ಹದಯರೂಪದಸ್ಸನಾದಿವಿಧಾನಂ ಹಿ ಆದಿಕಮ್ಮಿಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚೀತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ, ಚತುವೋಕಾರಭವೇಪಿ ವಾ। ನ ಕತೋ ಅಭಿಞ್ಞಾನುಯೋಗಸಙ್ಖಾತೋ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಏತೇನಾತಿ ಅಕತಾಭಿನಿವೇಸೋ, ತಸ್ಸ, ಆದಿಕಮ್ಮಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಕಥಾತಿ ‘‘ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪರಿಕಮ್ಮಕಥಾ।
ಅವಸೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಂ। ಏವಂ ಅವಿಭಾಗೇನ ವುತ್ತಂ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತುಭೂಮಕಂ ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತಂ ಚಿತ್ತಂ ವೀತರಾಗ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ತಞ್ಹಿ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪ್ಪಚ್ಚಯತಂಹೇತುಕತಾಹಿ ರಾಗೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಸಙ್ಕಾಭಾವತೋ ‘‘ವೀತರಾಗ’’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭತಿ। ಸೇಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಂ ರಾಗೇನ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಾವತೋ ನತ್ಥೇವ ಸರಾಗತಾ, ತಂನಿಮಿತ್ತಕತಾಯ ಪನ ಸಿಯಾ ತಂಸಹಿತತಾಲೇಸೋತಿ ನತ್ಥೇವ ವೀತರಾಗತಾಪೀತಿ ದುಕವಿನಿಮುತ್ತತಾವ ಯುತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ದುಕೇ ಸಙ್ಗಹಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಪದೇಸಿಕಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ? ನಾಪಜ್ಜತಿ, ದುಕನ್ತರಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ತೇಸಂ। ಯೇ ಪನ ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇ ಅಸತಿಪಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಾಭಾವೋ ಏವೇತ್ಥ ಪಮಾಣಂ ಏಕಚ್ಚಅಬ್ಯಾಕತಾನಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ಸೇಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಮ್ಪಿ ವೀತರಾಗತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಿ ‘‘ಕೇಚಿ ಪನ ಥೇರಾ ತಾನಿಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೀ’’ತಿ। ಸದೋಸದುಕೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕನಯೇನಾತಿ ಆವೇಣಿಕನಯೇನ, ತದಞ್ಞಾಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ವಿಯ ಲೋಭದೋಸೇಹಿ ಅಮಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸೇವ ಸಬ್ಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಕುಸಲಮೂಲಸಙ್ಖಾತೇಸು ಸಹ ಮೋಹೇನೇವಾತಿ ಸಮೋಹಂ ಪಠಮನಯೇ, ದುತಿಯನಯೇ ಪನ ಸಹೇವ ಮೋಹೇನಾತಿ ಸಮೋಹನ್ತಿ ಏವಂ ಉತ್ತರಪುರಿಮಪದಾವಧಾರಣತೋ ದ್ವೀಸು ನಯೇಸು ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಅನುವತ್ತನವಸೇನ ಗತಂ ಪವತ್ತಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಾನುಗತಂ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾಕುಸಲಚಿತ್ತಂ ಸಂಖಿತ್ತಂ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಙ್ಕೋಚನವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ವುತ್ತನಯೇನ ಉದ್ಧಚ್ಚಾನುಗತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪನ ಉದ್ಧಚ್ಚಸಹಗತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಯತ್ಥ ವಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಥಾಮಜಾತಂ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ। ಕಿಲೇಸವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮತ್ಥತಾಯ, ವಿಪುಲಫಲತಾಯ, ದೀಘಸನ್ತಾನತಾಯ ಚ ಮಹನ್ತಭಾವಂ ಗತಂ, ಮಹನ್ತೇಹಿ ವಾ ಉಳಾರಚ್ಛನ್ದವೀರಿಯಚಿತ್ತಪಞ್ಞೇಹಿ ಗತಂ ಪಟಿಪನ್ನನ್ತಿ ಮಹಗ್ಗತಂ। ಅವಸೇಸನ್ತಿ ಪರಿತ್ತಅಪ್ಪಮಾಣಂ। ಅತ್ತಾನಂ ಉತ್ತರಿತುಂ ಸಮತ್ಥೇಹಿ ಸಹ ಉತ್ತರೇಹೀತಿ ಸಉತ್ತರಂ। ಉತ್ತಿಣ್ಣನ್ತಿ ಉತ್ತರಂ, ಲೋಕೇ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಭಾವೇನ ಲೋಕತೋ ಉತ್ತರನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ। ತತೋ ಏವ ನತ್ಥಿ ಅನುತ್ತರಂ। ಉಪನಿಜ್ಝಾನಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಹಿತನ್ತಿ ಸಮಾಹಿತಂ। ತದಙ್ಗವಿಮುತ್ತಿಪ್ಪತ್ತಂ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚಿತ್ತಂ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿಮುತ್ತಿಪ್ಪತ್ತಂ ಮಹಗ್ಗತಚಿತ್ತಂ। ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿಪ್ಪತ್ತಂ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತಿಪ್ಪತ್ತಂ ಫಲಚಿತ್ತಂ। ನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತಿಪ್ಪತ್ತಮ್ಪಿ ತದುಭಯಮೇವ। ಕಾಮಂ ಕಾನಿಚಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಚಿತ್ತಾದೀನಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತಿಪ್ಪತ್ತಾನಿ ಪನ ನ ಹೋನ್ತಿ ತಾದಿಸಕಿಚ್ಚಾಯೋಗತೋ। ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಸರಾಗಾದಿಭೇದವಸೇನ ಚೇವ ತೇಸಂ ಅನ್ತರಭೇದವಸೇನ ಚ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ।
ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೦೨. ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ತಸ್ಸ ವಾ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿ, ತಂ ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಮ್ಹಿ ಯಂ ಞಾಣಂ, ತದತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ’’ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನತೋ ಅತೀತಭವವಿಸಯಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅತೀತಜಾತೀಸೂ’’ತಿ ನಿವಾಸ-ಸದ್ದೋ ಕಮ್ಮಸಾಧನೋ, ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತೋ ಚ ನಿವಸಿತಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ। ನಿವುತ್ಥತಾ ಚೇತ್ಥ ಸಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತತಾ, ತಥಾಭೂತಾ ಚ ತೇ ಅನು ಅನು ಭೂತಾ ಜಾತಾ ಪವತ್ತಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಗತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿವುತ್ಥಾತಿ ಅಜ್ಝಾವುತ್ಥಾ ಅನುಭೂತಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಸಸನ್ತತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಧಮ್ಮವಸೇನ ನಿವಾಸ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವತ್ತುಂ ‘‘ನಿವುತ್ಥಧಮ್ಮಾ ವಾ ನಿವುತ್ಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಗೋಚರನಿವಾಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಗೋಚರಭೂತಾಪಿ ಹಿ ಗೋಚರಾಸೇವನಾಯ ಆಸೇವಿತಾ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಅನುಭೂತಾ ನಿವುತ್ಥಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ। ತೇ ಪನ ದುವಿಧಾ ಸಪರವಿಞ್ಞಾಣಗೋಚರತಾಯಾತಿ ಉಭಯೇಪಿ ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ತನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಞ್ಞಾತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಯೇ ತೇ ಗೋಚರನಿವಾಸೇನ ನಿವುತ್ಥಧಮ್ಮಾ, ತೇ ನ ಕೇವಲಂ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಾ, ಅಥ ಖೋ ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇ ಜಾತಿನಾಮಗೋತ್ತವಣ್ಣಲಿಙ್ಗಾಹಾರಾದಿವಿಸೇಸೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಕಾರಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗಹಿತಾ, ತಥೇವೇತಂ ‘‘ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನುಸ್ಸರಣಾದೀಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ಅನುಸ್ಸರಣಾ ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನುಸ್ಸರಣಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಬುದ್ಧಸಾವಕಾನುಸ್ಸರಣಾನಿ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇವ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ‘‘ತೇ ಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಲಬ್ಭನ್ತೀ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಅತೀತೇ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸಿಂಸು, ಏವಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಸುಂ, ಏವಂ ಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಸಚ್ಛಾಕಂಸು, ಏವಂ ವೇನೇಯ್ಯೇ ವಿನೇಸುನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬದಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಞಾಣಸ್ಸ ಗತಿ ಅತ್ಥೀತಿ। ಯಾಯ ಸತಿಯಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಸಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ।
ಅನೇಕವಿಧನ್ತಿ ನಾನಾಭವಯೋನಿಗತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸಾದಿವಸೇನ ಬಹುವಿಧಂ। ಪಕಾರೇಹೀತಿ ನಾಮಗೋತ್ತಾದಿಆಕಾರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ, ಸಹಯೋಗೇ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ। ಪವತ್ತಿತಂ ದೇಸನಾವಸೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಂವಣ್ಣಿತ’’ನ್ತಿ, ವಿತ್ಥಾರಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ನಿವಾಸ’’ನ್ತಿ ಅನ್ತೋಗಧಭೇದಸಾಮಞ್ಞವಚನಮೇತನ್ತಿ ತೇ ಭೇದೇ ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿವುತ್ಥಸನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಸಾವಕಸ್ಸೇವೇತಂ ಅನುಸ್ಸರಣಂ, ನ ಸತ್ಥುನೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿವಸೇನ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಾ’’ತಿ। ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮೋ। ಸಾ ಚ ಖೋ ಚುತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪ್ಪಟಿಪಾಟಿವಸೇನ। ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಇರಿಯಾಪಥಪಟಿಪಾಟಿ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾತಿ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ। ತಿತ್ಥಿಯಾತಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಾ, ತೇ ಪನ ಕಮ್ಮವಾದಿನೋ ಕಿರಿಯವಾದಿನೋ ತಾಪಸಾದಯೋ। ಠಪೇತ್ವಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಮಹಾಸಾವಕೇ ಇತರೇ ಸತ್ಥು ಸಾವಕಾ ಪಕತಿಸಾವಕಾ।
ಯಸ್ಮಾ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲಾದೀಸು ಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಏವ ಸಂವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಾನಂ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ಆಗತಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಬ್ಬಲಪಞ್ಞತ್ತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿಯೋಗೋ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸೇಸಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಬಲವಪಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದಿಯೇವ ಪಞ್ಞಾಯ ಬಲವಕಾರಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹೇತ್ಥ ನೇಸಂ ಸಾಧಾರಣಕಾರಣಂ। ಏತ್ತಕೋತಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಲಕ್ಖಂ, ತದಧಿಕಂ ಏಕಂ, ದ್ವೇ ಚ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಕಾಲವಸೇನ ಏವಂಪರಿಮಾಣೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ತೇಸಂ ಮಹಾಸಾವಕಅಗ್ಗಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪುಞ್ಞಞಾಣಾಭಿನೀಹಾರೋ ಸಾವಕಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಪಾರಮಿತಾ ಸಮಿತಾ। ಯದಿ ಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಸಮ್ಭರಣಕಾಲಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣವಿಭಾಗೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ‘‘ಯಾವತಕಂ ಞೇಯ್ಯಂ, ತಾವತಕಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫) ವಚನತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನಮ್ಪಿ ವಿಸಯೇ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತತ್ಥ ಯಂ ಯಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತಂ ತಂ ಜಾನನ್ತಿ ಏವ। ಅಥ ವಾ ಸತಿಪಿ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಕಾರಣೂಪಾಯಕೋಸಲ್ಲಪರಿಗ್ಗಹಾದಿನಾ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ಮಹಾಬೋಧಿಸಮ್ಭಾರಾನಂ ಪಞ್ಞಾಪಾರಮಿತಾಯ ಪವತ್ತಿಆನುಭಾವಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಅತೀತೇ ಏತ್ತಕಾನಿ ಕಪ್ಪಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಏವಂ ಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅನಾಗತೇ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ವಿಯ।
ಏವಂ ಛನ್ನಂ ಜನಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸರಣಂ ಕಾಲವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣತೋ ಆನುಭಾವವಿಸೇಸತೋ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರತೋ ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಿತ್ಥಿಯಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ, ಪರಸ್ಸ ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಚುತಿಂ ದಿಸ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಏವ ಗಹಣವಸೇನ। ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ, ಅನ್ವಯತೋ ಚ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ತೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಕತಿಸಾವಕಾ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನಪಿ ಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನ ‘‘ಬಲವಪಞ್ಞತ್ತಾ’’ತಿ ಹೇತುನಾ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋ, ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಸಙ್ಕಮನಂ ವೇಮಜ್ಝದಸ್ಸನೇ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ಞಾಣಬಲದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪನೇತ್ಥ ವುತ್ತಂ।
ತಂ ತಂ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಸರದಸಮಯೇ ಠಿತಮಜ್ಝನ್ಹಿಕವೇಲಾಯಂ ಚತುರತನಿಕೇ ಗೇಹೇ ಚಕ್ಖುಮತೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ರೂಪಗತಂ ಸುಪಾಕಟಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಲೋಕಸಿದ್ಧಮೇತಂ, ಸಿಯಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಸುಖುಮತರತಿರೋಹಿತಾದಿಭೇದಸ್ಸ ರೂಪಗತಸ್ಸ ಅಗೋಚರತಾ। ನತ್ಥೇವ ಬುದ್ಧಾನಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅಗೋಚರತಾ, ಅಥ ಖೋ ತಂ ಞಾಣಾಲೋಕೇನ ಓಭಾಸಿತಂ ಹತ್ಥತಲೇ ಆಮಲಕಂ ವಿಯ ಸುಪಾಕಟಂ ಸುವಿಭೂತಮೇವ ಪೇಯ್ಯಾಲಪಾಳಿಂ ವಿಯ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಪೇಯ್ಯಾಲಪಾಳಿಂ ಪಠನ್ತಾ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಚಮಂ ಝಾನ’’ನ್ತಿ ಆದಿಪರಿಯೋಸಾನಮೇವ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಜ್ಝಾಯನ್ತಿ, ನ ಅನುಪದಂ, ಏವಂ ಅನೇಕಾಪಿ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಯೋ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಯಂ ಯಂ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ, ಯಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಯಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತಾ। ಸೀಹೋಕ್ಕನ್ತವಸೇನ ಸೀಹಗತಿಪತನವಸೇನ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಸತಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಳಸ್ಸ ಕೋಟಿಯಾ ಕೋಟಿಪಟಿಪಾದನವಸೇನ ಕತವಾಲವೇಧಪರಿಚಯಸ್ಸ। ಸರಭಙ್ಗಸದಿಸಸ್ಸಾತಿ ಸರಭಙ್ಗಬೋಧಿಸತ್ತಸದಿಸಸ್ಸ (ಜಾ॰ ೨.೧೭.೫೦ ಆದಯೋ)। ಲಕ್ಖಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಅಪ್ಪತ್ತವಸೇನ ನ ಸಜ್ಜತಿ। ಅತಿಕ್ಕಮನಪಸ್ಸಗಮನವಸೇನ ನ ವಿರಜ್ಝತಿ।
ಖಜ್ಜುಪನಕಪ್ಪಭಾಸದಿಸಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಅಪ್ಪಾನುಭಾವತಾಯ ಖಜ್ಜೋತೋಭಾಸಸಮಂ ಹುತ್ವಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ದೀಪಪ್ಪಭಾಸದಿಸನ್ತಿ ಪಾಕತಿಕದೀಪಾಲೋಕಸದಿಸಂ। ಉಕ್ಕಾಪಭಾ ಮಹಾಉಮ್ಮುಕಾಲೋಕೋ। ಓಸಧಿತಾರಕಪ್ಪಭಾತಿ ಉಸ್ಸನ್ನಾ ಪಭಾ ಏತಾಯ ಧೀಯತೀತಿ ಓಸಧಿ, ಓಸಧೀನಂ ವಾ ಅನುಬಲಪ್ಪದಾಯಿಕತ್ತಾ ಓಸಧೀತಿ ಏವಂ ಲದ್ಧನಾಮಾಯ ತಾರಕಾಯ ಪಭಾ। ಸರದಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಸದಿಸಂ ಸವಿಸಯೇ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನ್ಧಕಾರವಿಧಮನತೋ।
ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಗಮನಂ ವಿಯ ಖನ್ಧಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಮುಞ್ಚನತೋ। ಕುನ್ನದೀನಂ ಅತಿಕ್ಕಮನಾಯ ಏಕೇನೇವ ರುಕ್ಖದಣ್ಡೇನ ಕತಸಙ್ಕಮೋ ದಣ್ಡಕಸೇತು। ಚತೂಹಿ, ಪಞ್ಚಹಿ ವಾ ಜನೇಹಿ ಗನ್ತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ಫಲಕೇ ಅತ್ಥರಿತ್ವಾ ಆಣಿಯೋ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತಸಙ್ಕಮೋ ಜಙ್ಘಸೇತು। ಜಙ್ಘಸತ್ಥಸ್ಸ ಗಮನಯೋಗ್ಗೋ ಸಙ್ಕಮೋ ಜಙ್ಘಸೇತು ಜಙ್ಘಮಗ್ಗೋ ವಿಯ। ಸಕಟಸ್ಸ ಗಮನಯೋಗ್ಗೋ ಸಙ್ಕಮೋ ಸಕಟಸೇತು ಸಕಟಮಗ್ಗೋ ವಿಯ। ಮಹತಾ ಜಙ್ಘಸತ್ಥೇನ ಗನ್ತಬ್ಬಮಗ್ಗೋ ಮಹಾಜಙ್ಘಮಗ್ಗೋ। ಬಹೂಹಿ ವೀಸಾಯ ವಾ ತಿಂಸಾಯ ವಾ ಸಕಟೇಹಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಗನ್ತಬ್ಬಮಗ್ಗೋ ಮಹಾಸಕಟಮಗ್ಗೋ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅಧಿಕಾರೇತಿ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಞ್ಚ ಭಾವಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩, ೧೯೨; ಪೇಟಕೋ॰ ೨೨; ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೯) ಚಿತ್ತಸೀಸೇನ ಸಾವಕಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸಮಾಧಿಭಾವನಾಧಿಕಾರೇ।
೪೦೩. ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಾವಕಾನಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸರಣಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ। ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ತೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತಿ, ಏವಂ ಅನುಸ್ಸರಿತುಕಾಮೇನ। ಹೇಟ್ಠಾ ತೀಸು ಝಾನೇಸು ಯಥಾರಹಂ ಪೀತಿಸುಖೇಹಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಾನಂ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಮೇವ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ಯಾಯ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸರಣಾರಮ್ಭೋ, ಸಾ ಇಧ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಾ ನಿಸಜ್ಜಾ। ತತೋ ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನನ್ತಿ ತತೋ ನಿಸಜ್ಜಾಯ ಪುರಿಮಕಂ ಆಸನಪಞ್ಞಾಪನಂ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ ಭೋಜನಕಾಲೋತಿಆದೀಸು ಕಾಲಸೀಸೇನ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಕತಕಿಚ್ಚಮಾಹ। ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣವನ್ದನಕಾಲೋತಿ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣೇಸು ಚೇತಿಯಬೋಧೀನಂ ವನ್ದನಕಾಲೋ। ಸಕಲಂ ರತ್ತಿನ್ದಿವನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ।
ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಚ್ಚಂ। ಏತ್ತಕೇನಾತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನೇನ। ಪಾದಕಜ್ಝಾನಞ್ಹಿ ಸತ್ಥಕಸ್ಸ ವಿಯ ನಿಸಾನಸಿಲಾ ಸತಿಪಞ್ಞಾನಮ್ಪಿ ನಿಸಿತಭಾವಾವಹಂ। ಯಂ ತಸ್ಸ, ತಾ ತಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನೇನ ಪರಮನೇಪಕ್ಕಪ್ಪತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೀಪೇ ಜಲಿತೇ ವಿಯ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಅನ್ಧಕಾರಟ್ಠಾನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪುರಿಮಭವೇತಿ ಇಮಸ್ಸ ಭವಸ್ಸ ಅನನ್ತರೇ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇ। ಪವತ್ತಿತನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪವತ್ತಿತನಾಮರೂಪಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಪಠಮಂ ರೂಪಂ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಾಮಂ ಆವಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಪಠಮಂ ನಾಮಂ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ರೂಪನ್ತಿ ಅಪರೇ। ಪಹೋತೀತಿ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಪಣ್ಡಿತೋ ನಾಮ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಭಾವನಾಯ ಕತಾಧಿಕಾರೋ।
‘‘ಅಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಭವಾ ಅಞ್ಞೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನನ್ತರಭಾವತೋ। ಅಞ್ಞಥಾ ಏಕಭವೇಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮೇವ ನಾಮರೂಪಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ನಿರುದ್ಧಞ್ಚ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಂ। ತೇನೇವಾಹ –
‘‘ಯೇ ನಿರುದ್ಧಾ ಮರನ್ತಸ್ಸ, ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ ವಾ ಇಧ।
ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸದಿಸಾ ಖನ್ಧಾ, ಗತಾ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ’’ತಿ॥ (ಮಹಾನಿ॰ ೩೯)।
ತಂ ಠಾನನ್ತಿ ತಂ ನಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠಾನಂ। ಆಹುನ್ದರಿಕನ್ತಿ ಸಮನ್ತತೋ, ಉಪರಿ ಚ ಘನಸಞ್ಛನ್ನಂ ಸಮ್ಬಾಧಟ್ಠಾನಂ। ಅನ್ಧತಮಮಿವಾತಿ ಅನ್ಧಕಾರತಿಮಿಸಾ ವಿಯ।
ಕೂಟಾಗಾರಕಣ್ಣಿಕತ್ಥಾಯಾತಿ ಕೂಟಾಗಾರಸ್ಸ ಕೂಟತ್ಥಾಯ। ಕೂಟಾಗಾರಸ್ಸ ಕಣ್ಣಿಕಾ ವಿಯ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ, ಮಹಾರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಪುರಿಮಭವೇ ಚುತಿಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತನಾಮರೂಪಂ, ಸಾಖಾಪಲಾಸಾ ವಿಯ ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ, ಫರಸುಧಾರಾ ವಿಯ ಪರಿಕಮ್ಮಭಾವನಾ ಕಟ್ಠಫಾಲಕೋಪಮಾಪಿ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮ ಬಲವಾ ಪುರಿಸೋ ಓದನಪಚನಾದಿಅತ್ಥಂ ಮಹನ್ತಂ ದಾರುಂ ಫಾಲೇನ್ತೋ ತಸ್ಸ ತಚಫೇಗ್ಗುಮತ್ತಫಾಲನೇ ಫರಸುಧಾರಾಯ ವಿಪನ್ನಾಯ ಮಹನ್ತಂ ದಾರುಂ ಫಾಲೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಕೇಸೋಹಾರಕೂಪಮಾ।
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ ಅತೀತಾಸು ಜಾತೀಸು ನಿವುತ್ಥಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣತ್ತಾಭಾವಾ। ತನ್ತಿ ಪಚ್ಛಿಮನಿಸಜ್ಜತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಭಾವೇನ ಪವತ್ತಸಮಾಧಿನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣಂ ಪರಿಕಮ್ಮಸಮಾಧಿಞಾಣಂ। ತಂ ರೂಪಾವಚರಂ ಸನ್ಧಾಯ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ತಂ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಅತೀತಂಸಞಾಣಂ ಚೇ, ರೂಪಾವಚರಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಸಮಾಧಿಞಾಣಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ಅನನ್ತರಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಓರತೋ ಪವತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಆರಬ್ಭ ರೂಪಾವಚರಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವಾ ಆಗತಂ ಅತ್ಥಿ। ಯೇಸಂ ಜವನಾನಂ ಪುರಿಮಾನೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಯದಾ ಪನ ಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತದಾಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇದಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಕಾಮಂ ಅನನ್ತರಸ್ಸ ಭವಸ್ಸ ಚುತಿಕ್ಖಣೇ ಪವತ್ತಿತನಾಮರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಞಾಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ಪನ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಞಾಣಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಜೋತಿತಭಾವತೋ। ಯಥೇವ ಹಿ ತತೋ ನಾಮರೂಪತೋ ಪಭುತಿ ಸಬ್ಬೇ ಅತೀತಾ ಖನ್ಧಾ, ಖನ್ಧಪಟಿಬದ್ಧಾ ಚ ಸಬ್ಬೋ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸೋ, ಏವಂ ತಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝನವಸೇನ ಪವತ್ತಞಾಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರತೀ’’ತಿ।
೪೦೪. ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿನ್ತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಭವಂ। ಸೋ ಹಿ ಏಕಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಆದಾನನಿಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಅನ್ತೋಗಧಧಮ್ಮಪ್ಪಭೇದೋ ಖನ್ಧಪ್ಪಬನ್ಧೋ ಇಧ ಜಾತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಖನ್ಧಸನ್ತಾನ’’ನ್ತಿ। ಪರಿಹಾಯಮಾನೋತಿ ಖೀಯಮಾನೋ ವಿನಸ್ಸಮಾನೋ। ಕಪ್ಪೋತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪೋ। ಸೋ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಲೋ, ತದಾ ಪವತ್ತಮಾನಸಙ್ಖಾರವಸೇನಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಡ್ಢಮಾನೋ ವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯೋ ಪನ ‘‘ಕಾಲಂ ಖೇಪೇತೀ’’ತಿ, ‘‘ಕಾಲೋ ಘಸತಿ ಭೂತಾನಿ, ಸಬ್ಬಾನೇವ ಸಹತ್ತನಾ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೯೦) ಚ ಆದೀಸು ಕಾಲಸ್ಸಾಪಿ ಖಯೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತೋ ಅನಿಟ್ಠಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ। ಸಂವಟ್ಟನಂ ವಿನಸ್ಸನಂ ಸಂವಟ್ಟೋ, ಸಂವಟ್ಟತೋ ಉದ್ಧಂ ತಥಾ ಠಾಯೀ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ। ತಂಮೂಲಕತ್ತಾತಿ ತಂಪುಬ್ಬಕತ್ತಾ। ವಿವಟ್ಟನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಂ, ವಡ್ಢನಂ ವಾ ವಿವಟ್ಟೋ।
ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋತಿ ಏವಂ ಸಂವಟ್ಟಸೀಮಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸಂವಟ್ಟೇಸು ವತ್ತಬ್ಬೇಸು ತಥಾ ‘‘ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ ತೇಜೋಸಂವಟ್ಟೋ ವಾಯೋಸಂವಟ್ಟೋ’’ತಿ ವಚನಂ ಸಂವಟ್ಟಕಮಹಾಭೂತದೇಸನಾನುಪುಬ್ಬಿಯಾತಿ ಕೇಚಿ। ಸಂವಟ್ಟಾನುಪುಬ್ಬಿಯಾತಿ ಅಪರೇ। ಆಪೇನ ಸಂವಟ್ಟೋ ಆಪೋಸಂವಟ್ಟೋ। ಸಂವಟ್ಟಸೀಮಾತಿ ಸಂವಟ್ಟಮರಿಯಾದಾ।
ಸಂವಟ್ಟತೀತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ। ಸದಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ, ತೀಸುಪಿ ಸಂವಟ್ಟಕಾಲೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ।
‘‘ಏಕಂ ಬುದ್ಧಖೇತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಧ ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ತಂ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಬುದ್ಧಖೇತ್ತಂ ನಾಮ ತಿವಿಧ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯತ್ತಕೇ ಠಾನೇ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಟಿಸನ್ಧಿಞಾಣಾನುಭಾವೋ ಪುಞ್ಞಫಲಸಮುತ್ತೇಜಿತೋ ಸರಸೇನೇವ ಪಥವೀ ವಿಜಮ್ಭತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಙ್ಕುರಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನಖೇತ್ತಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಖೇತ್ತಂ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತ’’ನ್ತಿ। ಆನುಭಾವೋ ವತ್ತತೀತಿ ಇಧ ಇದ್ಧಿಮಾ ಚೇತೋವಸಿಪ್ಪತ್ತೋ ಆಣಾಖೇತ್ತಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥಾಯ ಪರಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಅಞ್ಞಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಗತೋಪಿ ಕತಪರಿತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ತತ್ಥ ಏಕಚಕ್ಕವಾಳೇ ಠತ್ವಾ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಪರಿತ್ತೇ ಕತೇ ಆಣಾಖೇತ್ತೇ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಭುಣಾತ್ವೇವ ಪರಿತ್ತಾನುಭಾವೋ ತತ್ಥ ದೇವತಾಹಿ ಪರಿತ್ತಾಣಾಯ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬತೋ। ಯಂ ವಿಸಯಖೇತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ ಸರೇನ ಅಭಿವಿಞ್ಞಾಪನಂ, ಅತ್ತನೋ ರೂಪದಸ್ಸನಞ್ಚ ಪಟಿಜಾನನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ‘‘ಯಾವತಾ ವಾ ಪನ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೮೧) ವುತ್ತಂ। ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಅನನ್ತಾಪರಿಮಾಣೇ ವಿಸಯಖೇತ್ತೇ। ಯಂ ಯಂ ತಥಾಗತೋ ಆಕಙ್ಖತಿ, ತಂ ತಂ ಜಾನಾತಿ ಆಕಙ್ಖಾಮತ್ತಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ। ಸಣ್ಠಹನ್ತನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟಮಾನಂ ಜಾಯಮಾನಂ।
೪೦೫. ಗೋಖಾಯಿತಕಮತ್ತೇಸೂತಿ ಗೋಹಿ ಖಾದಿತಬ್ಬಪ್ಪಮಾಣೇಸು। ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ। ಪುಪ್ಫಫಲೂಪಜೀವಿನಿಯೋ ಚ ದೇವತಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಏತೇಸನ್ತಿ ‘‘ವಸ್ಸೂಪಜೀವಿನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸತ್ತಾನಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ। ಸೋ ಚ ಖೋ ಪರಿತ್ತಾಭಾದಿಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಪಟಿಲದ್ಧಜ್ಝಾನವಸೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಝಾನಪ್ಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತದಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಲೋಕಂ ಬ್ಯೂಹೇನ್ತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇನ್ತೀತಿ ಲೋಕಬ್ಯೂಹಾ। ತೇ ಕಿರ ದಿಸ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಠಿತಾಪಿ ನಿಸಿನ್ನಾಪಿ ಸಂವೇಗಜಾತಾ, ಸಮ್ಭಮಪ್ಪತ್ತಾ ಮುತ್ತಸಿರಾ। ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ವಿಧೂಯಮಾನಕೇಸತಾಯ ವಿಕಿಣ್ಣಕೇಸಾ। ಲೋಕವಿನಾಸಭಯೇನ ಸೋಕವನ್ತಚಿತ್ತತಾಯ ಅತಿವಿಯ ವಿರೂಪವೇಸಧಾರಿನೋ। ಮಾರಿಸಾತಿ ದೇವಾನಂ
ಮೇತ್ತಾದೀನೀತಿ ಮೇತ್ತಾಮನಸಿಕಾರಾದೀನಿ ಕಾಮಾವಚರಪುಞ್ಞಾನಿ। ದೇವಲೋಕೇತಿ ಕಾಮದೇವಲೋಕೇ। ದೇವಾನಂ ಕಿರ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸವಾತಗ್ಗಹಣಪರಿಚಯೇನ ವಾಯೋಕಸಿಣೇ ಝಾನಾನಿ ಸುಖೇನೇವ ಇಜ್ಝನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಾಯೋಕಸಿಣೇ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಝಾನಂ ಪಟಿಲಭನ್ತೀ’’ತಿ। ತದಞ್ಞೇ ಪನಾತಿ ಆಪಾಯಿಕೇ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ತತ್ಥಾತಿ ದೇವಲೋಕೇ।
ದುತಿಯೋ ಸೂರಿಯೋತಿ ದುತಿಯಂ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ। ಸತ್ತಸೂರಿಯನ್ತಿ ಸತ್ತಸೂರಿಯಪಾತುಭಾವಸುತ್ತಂ। ಪಕತಿಸೂರಿಯೇತಿ ಕಪ್ಪವುಟ್ಠಾನಕಾಲತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸೂರಿಯವಿಮಾನೇ। ಕಪ್ಪವುಟ್ಠಾನಕಾಲೇ ಪನ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೇ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾ, ಏವಂ ಸೂರಿಯದೇವಪುತ್ತೋಪಿ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ಪನ ಪಭಸ್ಸರತರಞ್ಚೇವ ತೇಜವನ್ತತರಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತಿ। ತಂ ಅನ್ತರಧಾಯಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಮೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಪರೇ। ಗಙ್ಗಾ ಯಮುನಾ ಸರಭೂ ಅಚಿರವತೀ ಮಹೀತಿ ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಮಹಾನದಿಯೋ।
ಪಭವಾತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ। ಹಂಸಪಾತನೋತಿ ಮನ್ದಾಕಿನಿಮಾಹ।
ನ ಸಣ್ಠಾತೀತಿ ನ ತಿಟ್ಠತಿ।
ಪರಿಯಾದಿನ್ನಸಿನೇಹನ್ತಿ ಪರಿಕ್ಖೀಣಸಿನೇಹಂ। ಯಾಯ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಥವೀಧಾತು ಆಬನ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡತಾ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಸಾ ಛಸೂರಿಯಪಾತುಭಾವೇನ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಯಥಾ ಚಿದನ್ತಿ ಯಥಾ ಚ ಇದಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ। ಏವಂ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಾನಿಪೀತಿ ವಿಪತ್ತಿಮಹಾಮೇಘುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಇಧ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಕಪ್ಪವುಟ್ಠಾನಂ, ತಂ ತತ್ಥ ಅತಿದಿಸತಿ।
ಪಲುಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ। ಸಙ್ಖಾರಗತನ್ತಿ ಭೂತುಪಾದಾಯಪ್ಪಭೇದಂ ಸಙ್ಖಾರಜಾತಂ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಪರಿಕ್ಖಯಾತಿ ಝಾಪೇತಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಪರಿಕ್ಖಯಾ। ಸಯಮ್ಪಿ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಸಮಾನಂ ಇನ್ಧನಾಭಾವತೋ ಛಾರಿಕಮ್ಪಿ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ನಿಡ್ಡಹಿತ್ವಾ ವೂಪಸಮತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಪ್ಪಿ…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬಾಯತೀ’’ತಿ।
೪೦೬. ದೀಘಸ್ಸ ಅದ್ಧುನೋತಿ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ದೀಘಸ್ಸ ಕಾಲಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ತಾಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಾಕಸಾಲಾದಿರುಕ್ಖೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಘನಂ ಕರೋತೀತಿ ವಿಸರಿತುಂ ಅದತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಿತಂ ಕರೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿವಟುಮ’’ನ್ತಿ, ವಟ್ಟಭಾವೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ। ತನ್ತಿ ಉದಕಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ವಾತಸ್ಸ। ವಿವರಂ ದೇತೀತಿ ಯಥಾ ಘನಂ ಕರೋತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ಏವಂ ತತ್ಥ ಅನ್ತರಂ ದೇತಿ। ಪರಿಕ್ಖಯಮಾನನ್ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಏಕೋಘಭೂತೇನ ವಾತೇನ ಪರಿಸೋಸಿಯಮಾನತಾಯ ಪರಿಕ್ಖಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋ ಪಾತುಭವತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೋತಿ ಚ ಪಠಮಜ್ಝಾನಭೂಮಿಮಾಹ। ಉಪರಿ ಚತುಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕಟ್ಠಾನೇತಿ ಯಾಮದೇವಲೋಕಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನೇ। ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತಾವತಿಂಸಭವನಾನಂ ಪನ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಾನಿ ಪಥವೀಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯ ನ ತಾವ ಪಾತುಭವನ್ತಿ।
ರುನ್ಧನ್ತೀತಿ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ನ ಭಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ನಿರೋಧೇನ್ತಿ।
‘‘ಪಠಮತರಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಆಯುಕ್ಖಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವದಸ್ಸನಂ, ತೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಚತುನ್ನಂ, ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವಾ ಕಪ್ಪಾನಂ ಆದಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತೋತಿ ಆಭಸ್ಸರಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ। ಪರಿತ್ತಾಭಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾಪಿ ಹಿ ಆಭಸ್ಸರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ‘‘ತೇ ಹೋನ್ತಿ ಸಯಂಪಭಾ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಚರಾ’’ತಿ ಇದಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಪುಞ್ಞಸ್ಸ ಮಹಾನುಭಾವತಾಯ ವುತ್ತಂ। ಆಲುಪ್ಪಕಾರಕನ್ತಿ ಆಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಕತ್ವಾತಿ ವದನ್ತಿ, ಆಲುಪ್ಪನಂ ವಿಲೋಪಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಹಟ್ಠತುಟ್ಠಾತಿ ಅತಿವಿಯ ಹಟ್ಠಾ ಉಪ್ಪಿಲಾವಿತಚಿತ್ತಾ। ನಾಮಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ತಥಾ ವೋಹರನ್ತಿ।
ಸಿನೇರುಚಕ್ಕವಾಳಹಿಮವನ್ತಪಬ್ಬತಾತಿ ಏತ್ಥ ದೀಪಸಮುದ್ದಾಪೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ನಿನ್ನನಿನ್ನಟ್ಠಾನೇ ಸಮುದ್ದಾ, ಸಮಸಮಟ್ಠಾನೇ ದೀಪಾ’’ತಿ। ಥೂಪಥೂಪಾತಿ ಉನ್ನತುನ್ನತಾ।
ಅತಿಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಹೀಳೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವ ನಯೇನಾತಿ ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ ವಣ್ಣವನ್ತೋ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೩) ವುತ್ತೇನ ನಯೇನೇವ। ಪದಾಲತಾತಿ ಏವಂನಾಮಿಕಾ ಲತಾಜಾತಿ। ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ಪಾರಾಸವಜಾತಿ ಗಳೋಚೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಕಟ್ಠೇ ಏವ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೇ ಪಚ್ಚನಕೋ ಅಕಟ್ಠಪಾಕೋ। ಅಕಣೋತಿ ಕುಣ್ಡಕರಹಿತೋ।
ಸುಮನಸಙ್ಖಾತಜಾತಿಪುಪ್ಫಸದಿಸೋ ಸುಮನಜಾತಿಪುಪ್ಫಸದಿಸೋ। ಯೋ ಯೋ ರಸೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಯಂಯಂರಸೋ, ಓದನೋ, ತಂ ಯಂಯಂರಸಂ, ಯಾದಿಸರಸವನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ರಸಪಥವೀ, ಭೂಮಿಪಪ್ಪಟಕೋ, ಪದಾಲತಾ ಚ ‘‘ತತೋ ಪಭುತಿ ಮುತ್ತಕರೀಸಂ ಸಞ್ಜಾಯತೀ’’ತಿ। ಪುರಿಮತ್ತಭಾವೇಸು ಪವತ್ತಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಾನುಭಾವೇನ ಯಾವ ಸತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಕಾಮರಾಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವೇಗೋ ನ ಸಮಿತೋ, ನ ತಾವ ಬಲವಕಾಮರಾಗೂಪನಿಸ್ಸಯಾನಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪಾತುರಹೇಸುಂ। ಯದಾ ಪನಸ್ಸ ವಿಚ್ಛಿನ್ನತಾಯ ಬಲವಕಾಮರಾಗೋ ಲದ್ಧಾವಸರೋ ಅಹೋಸಿ, ತದಾ ತದುಪನಿಸ್ಸಯಾನಿ ತಾನಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತಭಾವೇಸು ಸಞ್ಜಾಯಿಂಸು। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುರಿಸಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಪಾತುಭವತೀ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ತತ್ರ ಸುದ’’ನ್ತಿಆದಿ।
ಅಲಸಜಾತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಸಜ್ಜುಕಮೇವ ತಣ್ಡುಲಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪರದಿವಸಸ್ಸತ್ಥಾಯ ಗಹಣೇನ ಅಲಸಪಕತಿಕಸ್ಸ।
ಅನುತ್ಥುನನ್ತೀತಿ ಅನುಸೋಚನ್ತಿ। ಸಮ್ಮನ್ನೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಸಮನುಜಾನೇಯ್ಯಾಮ। ನೋತಿ ಅಮ್ಹೇಸು। ಸಮ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಮದೇವ ಯಥಾರಹಂ। ಖೀಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಖೀಯನಾರಹಂ ನಿನ್ದನೀಯಂ। ಗರಹಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಹೀಳೇತಬ್ಬಂ।
ಅಯಮೇವ ಭಗವಾ ಪಟಿಬಲೋ ಪಗ್ಗಹನಿಗ್ಗಹಂ ಕಾತುನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ರಞ್ಜೇತೀತಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಸಮ್ಮದೇವ ರಮೇತಿ ಪೀಣೇತಿ।
ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಚತುಸಟ್ಠಿಅನ್ತರಕಪ್ಪಸಙ್ಗಹಂ। ವೀಸತಿಅನ್ತರಕಪ್ಪಸಙ್ಗಹನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ಸೇಸಾಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಕಾಲತೋ ತೇನ ಸಮಪ್ಪಮಾಣಾನೇವ।
೪೦೭. ಮಹಾಧಾರಾಹೀತಿ ತಾಲಸಾಲಕ್ಖನ್ಧಪ್ಪಮಾಣಾಹಿ ಮಹತೀಹಿ ಖಾರುದಕಧಾರಾಹಿ। ಸಮನ್ತತೋತಿ ಸಬ್ಬಸೋ। ಪಥವಿತೋತಿ ಪಥವಿಯಾ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತತೋ ಪಭುತಿ। ತೇನ ಹಿ ಖಾರುದಕೇನ ಫುಟ್ಠಫುಟ್ಠಾ ಪಥವೀಪಬ್ಬತಾದಯೋ ಉದಕೇ ತಯೋಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇತಿ ಪರಿತ್ತಾಭಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಆಭಸ್ಸರಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ, ತಯಿದಂ ‘‘ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಆರದ್ಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಛಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ಸುಭಕಿಣ್ಹೇತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಿದ್ದೇಸೇನ ತನ್ತಿ ತಂ ಕಪ್ಪವಿನಾಸಕಉದಕಂ। ಉದಕಾನುಗತನ್ತಿ ಉದಕೇನ ಅನುಗತಂ ಫುಟ್ಠಂ। ಅಭಿಭವಿತ್ವಾತಿ ವಿಲೀಯಾಪೇತ್ವಾ।
ಇದಮೇಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇದಂ ಸಂವಟ್ಟಸಙ್ಖಾತಂ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ।
೪೦೮. ಥೂಲರಜೇ ಅಪಗತೇ ಏವ ಪಥವೀನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಣ್ಹರಜಂ ಅಪಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ತತೋ ಸಣ್ಹರಜ’’ನ್ತಿ। ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇ ಠಿತಮಹಾರುಕ್ಖೇ’’ತಿ ಇದಂ ಪಠಮಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಮ್ಪಿ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತಮ್ಪೀತಿ ಮಹಾಪಥವಿಯಾ ವಿಪರಿವತ್ತನೇನೇವ ವಿಪರಿವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಮ್ಪಿ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತಮ್ಪಿ ವಾತೋ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಖಿಪತಿ। ತೇ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಾದಯೋ। ಅಭಿಹನ್ತ್ವಾತಿ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನ್ತಿ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಚಕ್ಕವಾಳಹಿಮವನ್ತಸಿನೇರುಂ ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಚಕ್ಕವಾಳಾದೀಹೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಾಗಮವಸೇನ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಗತನ್ತಿ ಪಥವೀಸನ್ಧಾರಕಉದಕಂ, ತಂಸನ್ಧಾರಕವಾತನ್ತಿ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಸಯಮ್ಪಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ಅವಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಕಾರಣಾಭಾವತೋ।
೪೦೯. ಯದಿಪಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಹೇತುಕೋ ಸರಸನಿರೋಧೋ ವಿನಾಸಕಾಭಾವತೋ, ಸನ್ತಾನನಿರೋಧೋ ಪನ ಹೇತುವಿರಹಿತೋ ನತ್ಥಿ ಯಥಾ ತಂ ಸತ್ತಕಾಯೇಸೂತಿ। ಭಾಜನಲೋಕಸ್ಸಾಪಿ ಸಹೇತುಕೇನ ವಿನಾಸೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಹೇತುಂ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕಿಂ ಕಾರಣಾ ಏವಂ ಲೋಕೋ ವಿನಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಇತರೋ ಯಥಾ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಸತ್ತಾನಂ ಪುಞ್ಞಬಲೇನ ಪಠಮಂ ಲೋಕೋ ವಿವಟ್ಟತಿ, ಏವಂ ತೇಸಂ ಪಾಪಬಲೇನ ಸಂವಟ್ಟತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಕುಸಲಮೂಲಕಾರಣಾ’’ತಿ ಆಹ। ಯಥಾ ಹಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನಂ ಅಧಿಕಭಾವೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ರೋಗನ್ತರಕಪ್ಪೋ, ಸತ್ಥನ್ತರಕಪ್ಪೋ, ದುಬ್ಭಿಕ್ಖನ್ತರಕಪ್ಪೋತಿ ಇಮೇ ತಿವಿಧಾ ‘‘ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಉಸ್ಸನ್ನತರೇತಿ ಅತಿವಿಯ ಉಸ್ಸನ್ನೇ। ದೋಸೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ಅಧಿಕತರದೋಸೇನ ವಿಯ ತಿಕ್ಖತರೇನ ಖಾರುದಕೇನ ವಿನಾಸೋ ಯುತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದೋಸೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ಉದಕೇನ ವಿನಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಪಾಕಟಸತ್ತುಸದಿಸಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಸದಿಸತಾ, ಅಪಾಕಟಸತ್ತುಸದಿಸಸ್ಸ ರಾಗಸ್ಸ ಖಾರುದಕಸದಿಸತಾ ಚ ಯುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ದೋಸೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ಅಗ್ಗಿನಾ, ರಾಗೇ ಉಸ್ಸನ್ನತರೇ ಉದಕೇನಾ’’ತಿ
೪೧೦. ಏವಂ ಪಸಙ್ಗೇನ ಸಂವಟ್ಟಾದಿಕೇ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯಥಾಧಿಕತಂ ನೇಸಂ ಅನುಸ್ಸರಣಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋಪೀ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ।
‘‘ಅಮುಮ್ಹಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ’’ತಿ ಇದಂ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪಸ್ಸ ಆದಿತೋ ಪಾಳಿಯಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೪) ಗಹಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ಇಮಸ್ಸ ಕತಿಪಯಂ ಕಾಲಂ ಭವಾದೀಸು ಸಂಸರಣಂ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ। ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ ವಾ ವಟ್ಟಮಾನೇಸು ಭವಾದೀಸು ಇಮಸ್ಸ ಉಪಪತ್ತಿ ಅಹೋಸಿ, ತಂದಸ್ಸನಮೇತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ಅಮುಮ್ಹಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇತಿ ಏತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತೇನ ಚ ಅನಿಯಮತ್ಥೇನ ಇತರಾಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಭವೇ ವಾತಿಆದೀಸು ಕಾಮಾದಿಭವೇ ವಾ ಅಣ್ಡಜಾದಿಯೋನಿಯಾ ವಾ ದೇವಾದಿ ಗತಿಯಾ ವಾ ನಾನತ್ತಕಾಯನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀಆದಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಾ ವಾ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ವಾ ಖತ್ತಿಯಾದಿ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಾ। ಆಸಿನ್ತಿ ಅಹೋಸಿಂ। ವಣ್ಣಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೇನ ವಣ್ಣವಿಪತ್ತಿಂ ವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಸಾಲಿಮಂಸೋದನಾಹಾರೋ ವಾ ಗಿಹಿಕಾಲೇ। ಪವತ್ತಫಲಭೋಜನೋ ವಾ ತಾಪಸಾದಿಕಾಲೇ। ಸಾಮಿಸಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಾ ಸೋಮನಸ್ಸಾದಯೋ। ನಿರಾಮಿಸಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ವಿವೇಕಜಸಮಾಧಿಜಸುಖಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ।
‘‘ಅಮುತ್ರಾಸಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಂ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ ಅನುಸ್ಸರಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಮುತ್ರಾಸಿನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೋಯಂ, ಬ್ಯಾಪನಿಚ್ಛಾಲೋಪೋ ವಾ, ಅಮುತ್ರ ಅಮುತ್ರಾಸಿನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಆರೋಹನ್ತಸ್ಸ ಯಾವದಿಚ್ಛಕಂ ಅನುಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆರೋಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಟಿಲೋಮತೋ ಞಾಣೇನ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಆರೋಹನ್ತಸ್ಸ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನ್ತಿ ಅನುಸ್ಸರಿತಾನುಸ್ಸರಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಂ, ನ ಅನುಸ್ಸರಣಂ। ಇತೀತಿ ವುತ್ತತ್ಥನಿದಸ್ಸನಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಯಥಾರಹತೋ, ನ ಯಥಾನುಪುಬ್ಬತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಾಮಗೋತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಣ್ಣಾದೀಹೀತಿ ವಣ್ಣಾಹಾರವೇದಯಿತಾಯುಪರಿಚ್ಛೇದೇಹಿ। ಓದಾತೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಪಕಾರತ್ಥೋ ವಾ, ತೇನ ಏವಮಾದಿ ಏವಂಪಕಾರನಾನತ್ತತೋತಿ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತಿ।
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೧೧. ಚುತಿಯಾತಿ ಉಪಪಾತೇತಿ ಉಪಪಜ್ಜನೇ। ಸಮೀಪತ್ಥೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ, ಚುತಿಕ್ಖಣಸಾಮನ್ತಾ, ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣಸಾಮನ್ತಾ ಚಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಯೇ ಪನ ಆಸನ್ನಚುತಿಕಾ’’ತಿಆದಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೪೧೧)। ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇನೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿ ಚ ಉಪಪತ್ತಿ ಚ ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ತತ್ಥ ‘‘ಸೋತಧಾತೂ’’ತಿ ಪದಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಚ ಆಲೋಕಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥಿ, ಇಧ ಅತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಲೋಕಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಮಹಾಜುತಿಕತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬ’’ನ್ತಿ, ಕಸಿಣಾಲೋಕಾನುಗ್ಗಹೇನ ಪತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ, ಸಯಂ ಞಾಣಾಲೋಕಫರಣಭಾವೇನ ಚ ಮಹಾಜುತಿಕಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಹಾಜುತಿಕಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ದಿಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ದಿಬ್ಬಮಿದಂ ಬ್ಯಮ್ಹ’’ನ್ತಿಆದೀಸು। ಮಹಾಗತಿಕತ್ತಾತಿ ಮಹನೀಯಗಮನತ್ತಾ, ವಿಮ್ಹಯನೀಯಪವತ್ತಿಕತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಮ್ಹಯನೀಯಾ ಹಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದಿಗತರೂಪದಸ್ಸನತೋ। ‘‘ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ’’ತಿ ಚ ಹೀನೂಪಮಾದಸ್ಸನಂ ದೇವತಾನಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುತೋಪಿ ಇಮಸ್ಸ ಮಹಾನುಭಾವತ್ತಾ। ತೇನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಲಾಭಾಯ ಯೋಗಿನೋ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣಂ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಾಭಿಭವಸ್ಸ ಅತ್ಥತೋ ತಸ್ಸ ವಿಜಯಿಚ್ಛಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಲಾಭೀ ಚ ಇದ್ಧಿಮಾ ದೇವತಾನಂ ವಚನಗ್ಗಹಣಕ್ಖಮನಧಮ್ಮದಾನವಸೇನ ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರಾದಯೋ ವಿಯ ದಾನಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣೇ, ವೋಹಾರೇ ಚ ಪವತ್ತೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ವಿಹಾರವಿಜಯಿಚ್ಛಾವೋಹಾರಜುತಿಗತಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ವಸೇನ ಇಮಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಸ್ಸ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ ‘‘ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ದಸತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ।
ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನಾತಿ ರೂಪದಸ್ಸನಭಾವೇನ। ಚಕ್ಖುನಾ ಹಿ ಸತ್ತಾ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ। ಯಥಾ ಮಂಸಚಕ್ಖು ವಿಞ್ಞಾಣಾಧಿಟ್ಠಿತಂ ಸಮವಿಸಮಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಂ ವಿಯ ಪವತ್ತತಿ, ನ ತಥಾ ಇದಂ। ಇದಂ ಪನ ಸಯಮೇವ ತತೋ ಸಾತಿಸಯಂ ಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಕಾರೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಚಕ್ಖುಮಿವಾತಿಪಿ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿ। ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತುತ್ತಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಯೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಪರತೋ ಉಪಪತ್ತಿಯಾ ಅದಸ್ಸನತೋ ಏತ್ಥೇವಾಯಂ ಸತ್ತೋ ಉಚ್ಛಿನ್ನೋ, ಏವಮಿತರೇಪೀತಿ। ನವಸತ್ತಪಾತುಭಾವದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಲಾಭೀ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ ವಿಯ। ಬುದ್ಧಪುತ್ತಾ ಪಸ್ಸನ್ತಿಯೇವಾತಿ ಉತ್ತರಪದಾವಧಾರಣಂ, ನ ಪುರಿಮಪದಾವಧಾರಣಂ। ಏವಂ ಹಿ ಜಯದ್ದಿಸಜಾತಕಾದೀಹಿ ಅವಿರೋಧೋ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ।
ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕಂ। ಏವರೂಪಞ್ಚ ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ರೂಪದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿ। ಏವಂ ವಿಸಯಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಸಯೀಮುಖೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಾನುಸಕಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾಪಿ ಮಂಸಚಕ್ಖಾತಿಕ್ಕಮೋ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಾತಿಕ್ಕಮೇನೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇನಪಿ। ದಟ್ಠುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಖಣಸ್ಸ ಅತಿಇತ್ತರತಾಯ ಅತಿಸುಖುಮತಾಯ ಕೇಸಞ್ಚಿ ರೂಪಸ್ಸ। ಅಪಿಚ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ, ತಞ್ಚ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಭೂತಂ, ನ ಚ ಆವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮೇಹಿ ವಿನಾ ಮಹಗ್ಗತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ನಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮೇವ ರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಭಿಜ್ಜಮಾನಂ ವಾ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚುತೂಪಪಾತಕ್ಖಣೇ ರೂಪಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ದಟ್ಠುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿ ಸುವುತ್ತಮೇತಂ। ಯದಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಮೇವ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತರೂಪದಸ್ಸನತೋ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಸತ್ತಗಹಣಸ್ಸ ವಾ ಕಾರಣಭಾವತೋ ವೋಹಾರವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ಕೇಚಿ। ತೇ ಚವಮಾನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏವರೂಪೇತಿ ನ ಚುತೂಪಪಾತಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಮೋಹೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಂ ನಿಹೀನಂ ನಿಹೀನಫಲಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮೋಹನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ। ತಬ್ಬಿಪರೀತೇತಿ ತಸ್ಸ ಹೀಳಿತಾದಿಭಾವಸ್ಸ ವಿಪರೀತೇ ಸುವಣ್ಣೇತಿ ಸುನ್ದರವಣ್ಣೇ। ದುಬ್ಬಣ್ಣೇತಿ ಅಸುನ್ದರವಣ್ಣೇ। ಸಾ ಪನಾಯಂ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣತಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅದೋಸದೋಸೂಪನಿಸ್ಸಯತಾಯ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅದೋಸನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ। ಸುನ್ದರಂ ಗತಿಂ ಗತಾ ಸುಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಗತಿಗತೇ’’ತಿ, ಸುಗತಿಂ ಉಪಪನ್ನೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯಾ ಸತ್ತಾ ವದಞ್ಞೂ ವಿಗತಮಚ್ಛೇರಾ ಅಲೋಭೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಸುಭಗಾ ಸಮಿದ್ಧಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲೋಭನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ವಾ ಅಡ್ಢೇ ಮಹದ್ಧನೇ’’ತಿ। ದುಕ್ಖಂ ಗತಿಂ ಗತಾ ದುಗ್ಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಗ್ಗತಿಗತೇ’’ತಿ। ಲೋಭಜ್ಝಾಸಯಾ ಸತ್ತಾ ಲುದ್ಧಾ ಮಚ್ಛರಿನೋ ಲೋಭೂಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ದುಗ್ಗತಾ ದುರುಪೇತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಭನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ವಾ ದಲಿದ್ದೇ ಅಪ್ಪನ್ನಪಾನೇ’’ತಿ।
ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಫಲಾವಹಭಾವೇನ ಕತಂ। ಯಥಾ ಕತಂ ಹಿ ಕಮ್ಮಂ ಫಲದಾನಸಮತ್ಥಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕತಂ ಉಪಚಿತಂ। ಚವಮಾನೇತಿಆದೀಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವಿಸಯಮುಖೇನ ವಿಸಯೀಬ್ಯಾಪಾರಮಾಹ। ಪುರಿಮೇಹೀತಿ ವಾ ‘‘ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ’’ತಿಆದೀನಿ ಪದಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಆದೀಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಲುತ್ತನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ
ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನಾತಿ ‘‘ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇ ಸತ್ತೇ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಾಕ್ಯೇನ। ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖು, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಲಾಭೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೋ ಚ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಲಾಭೀ ನೇರಯಿಕೇ ಚ ಸತ್ತೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಿಸ್ವಾ ಠಿತೋ। ಏವಂ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ತೇಸಂ ನೇರಯಿಕಾನಂ ನಿರಯಸಂವತ್ತನಿಯಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಞಾತುಕಾಮತಾವಸೇನ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ। ಕಿಂ ನು ಖೋತಿಆದಿ ಮನಸಿಕಾರವಿಧಿದಸ್ಸನಂ। ಏವಂ ಪನ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿರುದ್ಧೇ ಚತ್ತಾರಿ, ಪಞ್ಚ ವಾ ಜವನಾನಿ ಜವನ್ತೀತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ। ‘‘ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇನ ವಿನಾ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಚೇತಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಸ್ಸ ಮಹಗ್ಗತಭಾವೋ ಏವ ನ ಸಿಯಾ। ದೇವಾನಂ ದಸ್ಸನೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನೇರಯಿಕದೇವಗ್ಗಹಣಂ ಚೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಲಾಭೀ ತಂಕಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ। ಫಾರುಸಕವನಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚಿತ್ತಲತಾವನಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ।
ಯಥಾ ಚಿಮಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ಚ ಇಮಸ್ಸ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸಪೀತಿ ವಿಸುಂ ಪರಿಕಮ್ಮಾಭಾವಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಾದಕಾನೇವ ಹಿ ಇಮಾನೀ’’ತಿ। ತತ್ರಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಯಥಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಲಾಭೀ ನಿರಯಾದಿಅಭಿಮುಖಂ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ, ನೇರಯಿಕಾದಿಕೇ ಸತ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ತೇಹಿ ಪುಬ್ಬೇ ಆಯೂಹಿತಂ ನಿರಯಸಂವತ್ತನಿಯಾದಿಕಂ ಕಮ್ಮಂ ತಾದಿಸೇನ ಸಮಾದಾನೇನ, ತಜ್ಜೇನ ಚ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖತೇ ಚಿತ್ತೇ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಸಮನನ್ತರಾ ಅನಾಗತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಞಾತುಕಾಮೋ ತಂ ತಂ ಓದಿಸ್ಸ ಆಲೋಕಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ತೇನ ತೇನ ಅತೀತೇ, ಏತರಹಿ ವಾ ಆಯೂಹಿತಂ ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಂ ಕಮ್ಮಂ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣೇನ ದಿಸ್ವಾ ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಂ ಅನಾಗತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಞಾತುಕಾಮೋ ತಾದಿಸೇನ ಸಮಾದಾನೇನ, ತಜ್ಜೇನ ಚ ಮನಸಿಕಾರೇನ ಪರಿಕ್ಖತೇ ಚಿತ್ತೇ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನಾತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋ ತತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಂ ನಾಮ। ಯಸ್ಮಾ ಏತಂ ದ್ವಯಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇ ಸತಿಯೇವ ಸಿಜ್ಝತಿ, ನಾಸತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇಮಾನಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಸಹೇವ ಇಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ।
ಕಾಯೇನ ದುಟ್ಠು ಚರಿತಂ, ಕಾಯತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಿಲೇಸಪೂತಿಕತ್ತಾ ದುಟ್ಠಂ ಚರಿತಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ ಏವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಕಾಯೋತಿ ಚೇತ್ಥ ಚೋಪನಕಾಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತನ್ತಿ। ಇತರೇಸೂತಿ ವಚೀಮನೋದುಚ್ಚರಿತೇಸು। ಯಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಕಮ್ಮಂ ಕತೂಪಚಿತಂ, ಅಸತಿಸ್ಸ ಅನ್ತರುಪಚ್ಛೇದೇ ವಿಪಾಕಾರಹಭಾವಸ್ಸ ಅವಿಗಚ್ಛನತೋ ಸೋ ತೇನ ಸಹಿತೋಯೇವಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಾ’’ತಿ। ‘‘ಅನತ್ಥಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಿಯ ಪುತ್ತಾನಂ, ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ವಿಯ ಚ ನಿಸ್ಸಿತಕಾನಂ ಅತ್ಥಕಾಮಾ ಹುತ್ವಾ ಗರಹಕಾ ಉಪವಾದಕಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಗುಣಪರಿಧಂಸನೇನಾತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಗುಣಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸನೇನ, ವಿನಾಸನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನನು ಚ ‘‘ನತ್ಥಿ ಇಮೇಸಂ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿ। ಸಮಣಧಮ್ಮೋತಿ ಚ ಸೀಲಸಂಯಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಜಾನಂ ವಾತಿ ಯಂ ಉಪವದತಿ, ತಸ್ಸ ಅರಿಯಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋ ವಾ। ಅಜಾನಂ ವಾತಿ ಅಜಾನನ್ತೋ ವಾ। ಜಾನನಂ ಅಜಾನನಂ ಚೇತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ಅರಿಯಭಾವೋ ಏವ ಪಮಾಣಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಭಯಥಾಪಿ ಅರಿಯೂಪವಾದೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ಅರಿಯೋ’’ತಿ ಪನ ಅಜಾನತೋ ಅದುಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ತತ್ಥ ಅರಿಯಗುಣಾಭಾವಂ ಪವೇದೇನ್ತಸ್ಸ ಗುಣಪರಿಧಂಸನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅರಿಯೂಪವಾದೋ ನತ್ಥೀತಿ ವದನ್ತಿ। ಸತೇಕಿಚ್ಛಂ ಪನ ಹೋತಿ ಖಮಾಪನೇನ, ನ ಅನನ್ತರಿಯಂ ವಿಯ ಅತೇಕಿಚ್ಛಂ।
ರುಜ್ಝತೀತಿ ತುದತಿ, ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತನ್ತಿ ತಂ ಥೇರಂ, ತಂ ವಾ ಕಿರಿಯಂ। ಜಾನನ್ತೋ ಏವ ಥೇರೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ತೇ, ಆವುಸೋ, ಪತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಇತರೋಪಿ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ। ಥೇರೋ ತಂ ಕರುಣಾಯಮಾನೋ ‘‘ಖೀಣಾಸವೋ ತಯಾ ಉಪವದಿತೋ’’ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ಆವಿಕಾಸಿ।
ಸಚೇ ನವಕತರಾ ಹೋನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಹಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂ। ಸಮ್ಮುಖಾ ಅಖಮಾಪೇನ್ತೇಪೀತಿ ಪುರತೋ ಖಮಾಪನೇ ಅಸಮ್ಭವನ್ತೇಪಿ। ‘‘ಅಖಮನ್ತೇ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ತಂ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
ಪರಿನಿಬ್ಬುತಮಞ್ಚಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪೂಜಾಕರಣಟ್ಠಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।
ಸಮಾದಾತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾ। ತಯಿಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋತಿಆದಿ ಪರಿಪಕ್ಕಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿನೋ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಟ್ಠೇ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಂ। ಏವಂಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಯಥಾ ತಂ ಅವಸ್ಸಮ್ಭಾವೀ, ಏವಮಿದಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ವಾಚಂ ಅಪ್ಪಹಾಯಾತಿಆದೀಸು ಅರಿಯೂಪವಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪುನ ಏವರೂಪಿಂ ವಾಚಂ ನ ವಕ್ಖಾಮೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ವಾಚಂ ಪಜಹತಿ ನಾಮ, ‘‘ಪುನ ಏವರೂಪಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಜಹತಿ ನಾಮ, ‘‘ಪುನ ಏವರೂಪಿಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ನ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಜಹನ್ತೋ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಜಹತಿ ನಾಮ, ತಥಾ ಅಕರೋನ್ತೋ ನೇವ ಪಜಹತಿ, ನ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ। ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ, ಏವಂ ನಿರಯೇತಿ ಯಥಾ ನಿರಯಪಾಲೇಹಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ನಿರಯೇ ಠಪಿತೋ, ಏವಂ ನಿರಯೇ ಠಪಿತೋಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ನಾಮ ಪಾಪಂ ನತ್ಥಿ, ಯತೋ ಸಂಸಾರಖಾಣುಭಾವೋಪಿ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ।
‘‘ಉಚ್ಛಿನ್ನಭವನೇತ್ತಿಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತಸ್ಸ ಕಾಯೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಯಞ್ಚೇವ ಕಾಯೋ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೭) ಏವಮಾದೀಸು ವಿಯ ಇಧ ಕಾಯ-ಸದ್ದೋ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕವಿಸಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಚ್ಚಾಗಾ’’ತಿ। ಅವೀತರಾಗಸ್ಸ ಮರಣತೋ ಪರಂ ನಾಮ ಭವನ್ತರೂಪಾದಾನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ತದನನ್ತರಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಗ್ಗಹಣೇ’’ತಿ। ಯೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದೇನೇವ ಕಾಯೋ ಭಿಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಾ’’ತಿ।
ಏತಿ ಇಮಸ್ಮಾ ಸುಖನ್ತಿ ಅಯೋ, ಪುಞ್ಞನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾ ಅಯಾ’’ತಿ। ಅಯನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಸುಖಾನೀತಿ ಆಯೋ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಾದಿಸುಖಸಾಧನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಖಾನಂ ವಾ ಆಯಸ್ಸ ಅಭಾವಾ’’ತಿ। ಇಯತಿ ಅಸ್ಸಾದಿಯತೀತಿ ಅಯೋ, ಅಸ್ಸಾದೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಿತೋ ಅಯೋ’’ತಿ।
ನಾಗರಾಜಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸುಪಣ್ಣಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಅಸುರಸದಿಸನ್ತಿ ಪೇತಾಸುರಸದಿಸಂ। ಸೋತಿ ಅಸುರಕಾಯೋ। ಸಬ್ಬಸಮುಸ್ಸಯೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮುಸ್ಸಯೇಹಿ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಚರಿತಂ, ಸೋಭನಂ ವಾ ಚರಿತಂ ಅನವಜ್ಜತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ‘‘ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ವಿಪರಿಯಾಯೇನ।
ನಿಗಮನವಚನಂ ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋತಿ ‘‘ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ।
೪೧೨. ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಕಸಿಣಾನಂ ವಸೇನ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ‘‘ಚುದ್ದಸವಿಧೇನ ಚಿತ್ತಪರಿದಮನೇನ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗಮೇನ ಭೂಮಿಪಾದಪದಮೂಲಸಮ್ಪಾದನೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ। ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಾಭಿಮುಖಂ ಪೇಸನಾರಹಂ ಪೇಸನಯೋಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ। ಆಸನ್ನಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮೀಪಭೂತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ ಪಗುಣತರಂ ಕತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಗೋಚರಂ ಕತ್ವಾ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಠಪೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಡ್ಢಿತೇ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣೇ। ಅಪ್ಪನಾತಿ ಝಾನವಸೇನ ಅಪ್ಪನಾ। ನ ಹಿ ಅಕತಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಅಪ್ಪನಾ ಇಜ್ಝತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಸ್ಸಯಂ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಪಾದಕಜ್ಝಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಪರಿಕಮ್ಮನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ತಂ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಅಪಸ್ಸಯೋ ನ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಸತಿ ರೂಪದಸ್ಸನಂ ನ ಸಿಯಾ। ಇಮೇಸೂತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ತೇಜೋಕಸಿಣಾದೀಸು ತೀಸು ಕಸಿಣೇಸು। ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾತಿ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನುಪ್ಪಾದನೇನ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ। ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಪವತ್ತಿಯಾ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಕಸಿಣನಿದ್ದೇಸೇ।
ಅನ್ತೋಯೇವ ರೂಪಗತಂ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ನ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಿಕ್ಖೇಪಾಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವತೋ। ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾರೋ ಅತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಇಧ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಯಥಾವುತ್ತಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಂ, ತಂ ರೂಪಗತಂ ಪಸ್ಸತೋ ನ ಪವತ್ತತಿ। ಕಸಿಣಾಲೋಕವಸೇನ ಚ ರೂಪಗತದಸ್ಸನಂ, ಕಸಿಣಾಲೋಕೋ ಚ ಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ನ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತೋ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರಹಿತೇ ರೂಪಗತಮ್ಪಿ ನ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ರೂಪಗತಂ ಪಸ್ಸತೋ ಪರಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ವಾರೋ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ, ಪರಿಕಮ್ಮಮತಿಕ್ಕನ್ತಸ್ಸ ಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಞಾಣಂ ನ ಹೋತೀತಿ ರೂಪಗತಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ, ಕಥಂ ಪನ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಥಾನೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಭಿಣ್ಹಂ ಆಲೋಕಸ್ಸ ಫರಣವಸೇನ ಆಲೋಕೋ ಥಾಮಗತೋ ಹೋತಿ ಚಿರಟ್ಠಾಯೀ। ತಥಾ ಚ ಸತಿ ತತ್ಥ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ರೂಪಗತಂ ಪಸ್ಸತೇವ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಆಲೋಕೋ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ।
ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ತಿಣುಕ್ಕೂಪಮಾಯ ವಿಭಾವೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ರತ್ತಿಂ ತಿಣುಕ್ಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪವೇಸನನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನಂ। ಥಾಮಗತಾಲೋಕಸ್ಸ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಠಾನನ್ತಿ ಯತ್ತಕಂ ಠಾನಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಕಸಿಣಂ ವಡ್ಢಿತಂ, ಥಾಮಗತಸ್ಸ ಆಲೋಕಸ್ಸ ತತ್ತಕಂ ಫರಿತ್ವಾ ಅವಟ್ಠಾನಂ।
ಅನಾಪಾಥಗತನ್ತಿ ಆಪಾಥಗಮನಯೋಗ್ಯಸ್ಸ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಗತಾದಿ ಪನ ತದಭಾವತೋ ತೇನ ವಿಸೇಸಿತಬ್ಬಮೇವ। ತದೇವಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಮೇವ ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ರೂಪಮಾರಬ್ಭ ಪವತ್ತಚಿತ್ತೇಸು। ರೂಪದಸ್ಸನಸಮತ್ಥನ್ತಿ ರೂಪಂ ಸಭಾವತೋ ವಿಭಾವನಸಮತ್ಥಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಯ। ಪುಬ್ಬಭಾಗಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಆವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಚಿತ್ತಾನಿ। ತಾನಿ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತಾನಿಪಿ ನ ಯಾಥಾವತೋ ತಂ ವಿಭಾವೇತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಯ।
ತಂ ಪನೇತಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು। ಪರಿಪನ್ಥೋತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕೋ। ಝಾನವಿಬ್ಭನ್ತಕೋತಿ ಝಾನುಮ್ಮತ್ತಕೋ ಝಾನಭಾವನಾಮುಖೇನ ಉಮ್ಮಾದಪ್ಪತ್ತೋ। ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಮಯಾ ಅಧಿಗತ’’ನ್ತಿ ಸನ್ತೋಸಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾನುಯೋಗವಸೇನ ವಾ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ।
‘‘ಏವಂ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸ್ಸ ನಾನಾವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಞ್ಚೇವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಞ್ಚ ದಸ್ಸಿತಂ, ನ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ರಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಪಕಿಣ್ಣಕಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೧೩. ಇತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಸಮಾಹಿತೇ ಚಿತ್ತೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೪-೨೪೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೮೪, ೪೩೧-೪೩೩; ಪಾರಾ॰ ೧೨-೧೪) ಯಥಾದಸ್ಸಿತಪಾಳಿಗತಿಂ, ತಸ್ಸಾ ಅತ್ಥವಿವರಣನಯಞ್ಚ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ಸಚ್ಚೇಸು ವಿಯ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಖನ್ಧೇಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಅನ್ತೋಗಧಾ। ತದುಭಯೇ ಚ ಸಭಾವತೋ, ಸಮುದಯತೋ, ಅತ್ಥಙ್ಗಮತೋ, ಅಸ್ಸಾದತೋ, ಆದೀನವತೋ, ನಿಸ್ಸರಣತೋ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಯಮ್ಭುಞಾಣೇನ ಅವೇದಿ ಅಞ್ಞಾಸಿ ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಿದೂ’’ತಿ। ಞತ್ವಾ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಾಸೂತಿ ಪಞ್ಚಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಸು। ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಚ ಪರಿಭಣ್ಡಞಾಣಾನಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಪಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏತಾಸು ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
ತತ್ಥ ಪರಿಭಣ್ಡಞಾಣಾನೀತಿ ಪರಿವಾರಞಾಣಾನಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಪರಿವಾರಟ್ಠಾನಾನಿ ಯಾನಿ ತಂಸಿದ್ಧಿಯಾ ಸಿದ್ಧಾನಿ ಮೇಖಲಟ್ಠಾನಾನಿ ಪರಿಭಣ್ಡಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಏವಂ ಇಮಾನಿಪಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಸಿದ್ಧಿಯಾ ಸಿದ್ಧಾನಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಭಣ್ಡಾನೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ಇಧಾಗತಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಇಧಾತಿ ಯಥಾದಸ್ಸಿತಾನಿ ಸುತ್ತಪದಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತತೋ
‘‘ತೇಸೂ’’ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ಕಿಂ ತಿಕಾನಂ, ಉದಾಹು ಆರಮ್ಮಣಾನನ್ತಿ? ಕಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಯದಿ ತಿಕಾನಂ, ತದಯುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತಿಕೇಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಅಥ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ, ತಮ್ಪಿ ಅಯುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ। ಯಥಾ ಇಚ್ಛತಿ, ತಥಾ ಭವತು ತಾವ ತಿಕಾನಂ, ನನು ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಹಿ ತಿಕೇಸು ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ? ನಾಯಂ ವಿರೋಧೋ ತಿಕವೋಹಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣಾನಂಯೇವ ಗಯ್ಹಮಾನತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ಪನ ಹೋತು ಆರಮ್ಮಣಾನಂ, ನನು ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಮಸನಂ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ನ ದೋಸೋ ಯಥಾವುತ್ತಕಾರಣೇನೇವಾತಿ।
೪೧೪. ಅಸತಿಪಿ ವತ್ಥುಭೇದೇ ಭೂಮಿಕಾಲಸನ್ತಾನಭೇದವಸೇನ ಭಿನ್ನೇಸು ಸತ್ತಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು। ತಿಕವಸೇನ ಹೇಸ ಭೇದೋ ಗಹಿತೋ। ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಸ್ಸ ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಅಭಾವತೋ ಇಧ ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣತಿಕೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ತನ್ತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಂ। ಕಾಯಂ ಚಿತ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ಉಪಯೋಗಲದ್ಧನ್ತಿ ಲದ್ಧಉಪಯೋಗವಚನಂ। ದುತಿಯಾವಿಭತ್ತಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯಂ ಪರಿಣಾಮೇತೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ರೂಪಕಾಯಾರಮ್ಮಣತೋ’’ತಿ, ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ವಣ್ಣಾರಮ್ಮಣತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ತದೇವ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯದೇವ ಕಾಯವಸೇನ ಚಿತ್ತಪರಿಣಾಮನೇ ವುತ್ತಂ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ, ತದೇವ। ರಾಮಗಾಮೇ ಚೇತಿಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸೇಸು ಸತ್ತಸು ಚೇತಿಯೇಸು ಧಾತುಯೋ ಇದ್ಧಿಯಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ರಾಜಗಹೇ ಭೂಮಿಘರಮಣ್ಡಪೇ ಕತಂ ಮಹಾಧಾತುನಿಧಾನಂ। ‘‘ಇಮೇ ಗನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಗನ್ಧಾದಿಕೇ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಅಸುಸ್ಸನಾದಿವಿಸೇಸಯುತ್ತಂ ವತ್ತನಿಯಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ ವಿಞ್ಝಾಟವಿಯಂ ವಿಹಾರೋ। ದಧಿರಸನ್ತಿ ದಧಿಮಣ್ಡೋ, ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಗತಂ ದಧಿವಣ್ಣಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಕರಣತೋ।
ಸಕಾಯಚಿತ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಾಯಸ್ಸ, ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ।
೪೧೫. ಸದ್ದೋ ಚ ಪರಿತ್ತೋ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಕಾಮಾವಚರಭಾವತೋ। ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವಾತಿ ವತ್ತಮಾನಂಯೇವ।
೪೧೬. ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಆವೇಣಿಕಂ ಚಿತ್ತಂ। ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಾವ ಅರಹತೋ ನೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅನಾಗಾಮಿನೋ ಚಿತ್ತಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಹತೋ’’ತಿ ಏವಂ ನೇತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಅರಿಯಾನಂ ಜಾನಾತಿ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಅನರಿಯಾನಂ। ಅಞ್ಞೋಪಿ ಚ ಉಪರಿಮೋ ಅನಾಗಾಮಿಆದಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಸ್ಸ ಸಕದಾಗಾಮಿಆದಿಕಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಅತೀತಸ್ಸ, ಅನಾಗತಸ್ಸ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಜಾನನಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕಥಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಇತರೋ ಯತ್ಥ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಂದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ತಾವ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ತಿವಿಧ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದಟ್ಠಿತಿಭಙ್ಗಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಉಪ್ಪಾದಂ, ಠಿತಿಂ, ಭಙ್ಗಞ್ಚ ಪತ್ತಂ, ಖಣತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಏಕದ್ವೇಸನ್ತತಿವಾರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪವತ್ತಾ ರೂಪಸನ್ತತಿವಾರಾ ಏಕದ್ವೇಸನ್ತತಿವಾರಾ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಲೋಕಟ್ಠಾನತೋ ಓವರಕಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ ಪಗೇವ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ವಿಯ ಯಾವ ರೂಪಗತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಉಪಡ್ಢವೇಲಾ ಅವಿಭೂತವಾರಾ, ಉಪಡ್ಢವೇಲಾ ವಿಭೂತವಾರಾ, ತದುಭಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ದ್ವೇ ಸನ್ತತಿವಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಯಿದಂ ನ ಸಬ್ಬಸಾಧಾರಣಂ, ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಸೀಘಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಏಕದ್ವೇಸನ್ತತಿವಾರಾ’’ತಿ ಏಕಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ಕತಂ, ಅತಿಪರಿತ್ತಸಭಾವಉತುಆದಿಸಮುಟ್ಠಾನಾ ವಾ ಏಕದ್ವೇಸನ್ತತಿವಾರಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ತೀರೇ ಅಕ್ಕನ್ತಉದಕಲೇಖಾ ನಾಮ ಕಾಲುಸ್ಸಿಯಂ ಗತಾ ತೀರಸಮೀಪೇ ಉದಕರಾಜಿ। ಯಾವ ನ ವಿಪ್ಪಸೀದತೀತಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ಜವನವಾರಾ ಕಾಮಾವಚರಜವನವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಇತರಜವನವಸೇನ। ನ ಹಿ ತೇ ಪರಿಮಿತಕಾಲಾ, ಅನನ್ತರಾ ಪವತ್ತಭವಙ್ಗಾದಯೋಪಿ ತದನ್ತೋಗಧಾವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತದುಭಯನ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪಸನ್ತತಿದ್ವಯಂ।
ಏಕಭವಪರಿಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚುತಿಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ। ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಧಮ್ಮಜಾತಂ ಏತರಹೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ। ಮನೋತಿ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಮಾಹ। ಧಮ್ಮಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ। ಮನೋತಿ ವಾ ಮನಾಯತನಂ। ಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದನಾದಯೋ ಉಭಯಮೇತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋನ್ತಂ ಏತಂ ಉಭಯಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ನಿಕನ್ತಿವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಛನ್ದರಾಗವಸೇನ ಪಟಿಬದ್ಧಂ ಹೋತಿ। ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಾಭಿನನ್ದನಾಹಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ। ತಥಾಭೂತೋ ಚ ವತ್ಥುಪರಿಞ್ಞಾಯ ಅಭಾವತೋ ತೇಸು ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಸಂಹೀರತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಆಕಡ್ಢೀಯತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಂ ‘‘ಏತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೮೪) ಆಗತತ್ತಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದರಾಗೋ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣೋ, ನ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭದ್ದೇಕರತ್ತಸುತ್ತೇ…ಪೇ॰… ಸಂಹೀರತೀತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಞ್ಚ ಯೋ ಧಮ್ಮಂ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭೨, ೨೮೫) ಏತ್ಥಾಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ, ವಿಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವ ನ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯ। ‘‘ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತ’’ನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅನಾಗತತ್ತಾ।
ಕೇಚೀತಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ। ಏಕಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಇದ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಸಮಕಾಲಮೇವ ಪರಚಿತ್ತಸ್ಸಪಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವತೋತಿ ಯುತ್ತಿದಸ್ಸನಂ। ಯಥಾ ಆಕಾಸೇತಿಆದಿ ಸದಿಸೂದಾಹರಣಂ। ತಂ ಪನ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಅಯುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಮಗ್ಗಫಲವೀಥಿತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನಿಟ್ಠೇ ಠಾನೇ ಆವಜ್ಜನಜವನಾನಂ ನಾನಾರಮ್ಮಣಭಾವಪ್ಪತ್ತಿದೋಸತೋತಿ ಯುತ್ತಿವಚನಂ।
ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಪನ ಜವನವಾರೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬಂ, ನ ಸಕಲೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನದ್ಧುನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ತತ್ರಾಯಂ ದೀಪನಾತಿಆದಿ ಜವನವಾರಸ್ಸ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವದೀಪನಮುಖೇನ ಇದ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರದೀಪನಂ। ಇತರಾನೀತಿ ಆವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಾನಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಕೇಚೀ’’ತಿ ಯದಿಪಿ ಅಭಯಗಿರಿವಾಸಿನೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ತೇ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ‘‘ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ತಥಾ ಯೇ ‘‘ಇದ್ಧಿಮಸ್ಸ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ‘‘ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ನ ಸಮೇತಿ। ನ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣದ್ವಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಪರಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮಾತಿ। ಠಿತಿಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇಸು ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಏಕದೇಸಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಂ, ಏಕದೇಸಂ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಯಞ್ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ರಾಸಿವಸೇನ ಮಹಾಜನಸ್ಸ
ಯಂ ಪನ ತೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಇದ್ಧಿಮಸ್ಸ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥಾಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ, ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಲಾಭೀ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಞಾತುಕಾಮೋ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅತೀತಾದಿವಿಭಾಗಂ ಅಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಸಾಮಞ್ಞೇನ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾಮಿ, ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಾಮಞ್ಞೇನೇವ ಚಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಿಣ್ಣಂ, ಚತುನ್ನಂ ವಾ ಪರಿಕಮ್ಮಾನಂ ಅನನ್ತರಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಪರಚಿತ್ತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ ವಿಭಾವೇತಿ ರೂಪಂ ವಿಯ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ। ತತೋ ಪರಂ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತೇಹಿ ಸರಾಗಾದಿವವತ್ಥಾನಂ ಹೋತಿ ನೀಲಾದಿವವತ್ಥಾನಂ ವಿಯ। ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠಹದಯವತ್ಥುರೂಪಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖೀಭೂತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಾಮಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜಯಮಾನಂ ಆವಜ್ಜನಂ ಅಭಿಮುಖೀಭೂತಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಂ ಆವಜ್ಜೇತಿ। ಪರಿಕಮ್ಮಾನಿ ಚ ತಂ ತಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಚಿತ್ತಸಾಮಞ್ಞೇನೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಜಾನನಪರಿಕಮ್ಮಾನಿ
ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಸನ್ತಾನಗ್ಗಹಣತೋ ಏಕತ್ತವಸೇನ ಆವಜ್ಜನಾದೀನಿ ‘‘ಚಿತ್ತ’’ನ್ತ್ವೇವ ಪವತ್ತಾನಿ। ತಞ್ಚ ಚಿತ್ತಮೇವ, ಯಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ವಿಭಾವಿತಂ। ತಸ್ಮಾ ಸಮಾನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿತೋ ನ ಅನಿಟ್ಠೇ ಮಗ್ಗಫಲವೀಥಿತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಾನಾರಮ್ಮಣತಾ ಆವಜ್ಜನಜವನಾನಂ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಆಸೇವನಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ। ಅತೀತತ್ತಿಕೋ ಚ ಏವಂ ಉಪಪನ್ನೋ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ, ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಚ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಇಧ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಅತೀತಾನಾಗತಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತಾ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ। ತಥಾ ಚ ಸತಿ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ನ ಚ ತಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅತೀತೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ। ಪುರಿಮಾ ಪುರಿಮಾ ಅತೀತಾ ಖನ್ಧಾ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅನನ್ತರ ಅಭಿಧಮ್ಮಮಾತಿಕಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೧೮-೧೯) ಆಗತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪದಸ್ಸ ಅದ್ಧಾಸನ್ತತಿಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಪದತ್ಥತಾ ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ಇದ್ಧಿಮಸ್ಸ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾ ವುತ್ತಾ। ಯದಾ ಪನ ‘‘ಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತಂ, ತಂ ಜಾನಾಮಿ। ಯಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಂ ಜಾನಾಮೀ’’ತಿ ವಾ ಆಭೋಗಂ ಕತ್ವಾ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನಾದೀನಿ ಕರೋತಿ, ತದಾ ಆವಜ್ಜನಪರಿಕಮ್ಮಾನಿ, ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಞ್ಚ ಅತೀತಾನಾಗತಾರಮ್ಮಣಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನೇನೇವ ವಿಭಾಗಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ।
ಯೇ ಪನ ‘‘ಇದ್ಧಿಮಾ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಿತುಕಾಮೋ ಆವಜ್ಜೇತಿ, ಆವಜ್ಜನಂ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ತೇನೇವ ಸಹ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ತತೋ ಚತ್ತಾರಿ, ಪಞ್ಚ ವಾ ಜವನಾನಿ, ಯೇಸಂ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಇದ್ಧಿಚಿತ್ತಂ, ಸೇಸಾನಿ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತದೇವ ನಿರುದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ನ ಚ ತಾನಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನವಸೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಆವಜ್ಜನಜವನಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತಾರಮ್ಮಣಭಾವೇಪಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣತಾಭಾವೋ ವಿಯ ಏಕದ್ವಿತಿಚತುಪಞ್ಚಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾನಾಗತೇಸುಪಿ ಚಿತ್ತೇಸು ಆವಜ್ಜಿತೇಸು ಆವಜ್ಜನಜವನಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾತೀತಾರಮ್ಮಣಭಾವೇಪಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣತಾ ನ ಸಿಯಾ। ತೇನ ಚತುಪಞ್ಚಚಿತ್ತಕ್ಖಣಾನಾಗತೇ ಆವಜ್ಜಿತೇ
ಕಸ್ಮಾ ಪನೇವಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣತಾ ವಿಚಾರಿತಾ, ನನು ‘‘ಅತೀತೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ, ಅನಾಗತೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೮.೨) ಏತೇಸಂ ವಿಭಙ್ಗೇಸು ‘‘ಅತೀತಾ ಖನ್ಧಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಸ್ಸ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಅನಾಗತಾ ಖನ್ಧಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಸ್ಸ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಿಕೇ ಚ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪ್ಪಾದಿನೋ ಖನ್ಧಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಸ್ಸ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೭.೩) ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಗ್ಗಹಣಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೮.೩) ಏತಸ್ಸ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ಖನ್ಧಾ ಇದ್ಧಿವಿಧಞಾಣಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೧೮.೩), ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಿಕೇ ಚ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಖನ್ಧಾ
‘‘ಅತೀತಾರಮ್ಮಣೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣೋ
೪೧೭. ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಞಾಣೇಸೂತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಚಿತ್ತಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಖನ್ಧಂ ವಾ ಖನ್ಧಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಂ ವಾ ನ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಂ ನಾಮಗೋತ್ತಾದಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಪನ ಪರಿಯಾಯತೋ ಮಗ್ಗಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಚೇತನಾಮತ್ತಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ, ತಥಾ ಹಿ ತಂ ‘‘ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಖನ್ಧಪ್ಪಟಿಬದ್ಧೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಖನ್ಧಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಮೇವ। ಖನ್ಧೇಹಿ ವಿಸಯೀಕತತ್ತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ‘‘ಅತೀತೇ ಬುದ್ಧಾ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವಯಿಂಸು, ಫಲಂ ಸಚ್ಛಾಕಂಸು, ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸೂತಿ ಛಿನ್ನವಟುಮಕಾನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತೋಪಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೪೨೧)। ತತ್ಥ ಮಗ್ಗಫಲಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ತಾವ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ಮಗ್ಗಫಲೇಸು ಞಾಣೇಸು ಪವತ್ತನ್ತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಅಪ್ಪಮಾಣಧಮ್ಮೇಸು ಞಾಣೇಸೂತಿ ಮಗ್ಗಾದಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮಾಣಾರಮ್ಮಣತಂ ಸಾಧೇನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ‘‘ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಖನ್ಧಾ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ
ಕುಸಲಾ ಖನ್ಧಾತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನಾಗತಂಸಞಾಣಾಪೇಕ್ಖೋ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ, ನ ಚೇತೋಪರಿಯಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಾಪೇಕ್ಖಾತಿ ತೇಸಂ ಚತುಕ್ಖನ್ಧಾರಮ್ಮಣಭಾವಸ್ಸ ಅಸಾಧಕೋತಿ ಚೇ? ನ, ಅಞ್ಞತ್ಥ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ ಚ ವಿಚಾರೋ ಚ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೬.೭೨), ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾ ಖನ್ಧಾ ಚ ವಿತಕ್ಕೋ ಚ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೨.೬.೭೩) ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಾಪೇಕ್ಖಾಪಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಿದ್ಧಿತೋ। ಏವಮ್ಪಿ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಸ್ಸ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ ಚ ವಿಚಾರೋ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅವುತ್ತತ್ತಾ ಚತುಕ್ಖನ್ಧಾರಮ್ಮಣತಾ ನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ? ನ, ತತ್ಥ ಅವಚನಸ್ಸ ಅಞ್ಞಕಾರಣತ್ತಾ। ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣೇನ ಹಿ ಕಮ್ಮಸಂಸಟ್ಠಾ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧಾ ಕಮ್ಮಮುಖೇನ ಗಯ್ಹತಿ। ತಞ್ಹಿ ಯಥಾ ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣಂ ಪುರಿಮಪರಿಕಮ್ಮವಸೇನ ಅವಿತಕ್ಕಾದಿವಿಭಾಗಂ, ಸರಾಗಾದಿವಿಭಾಗಞ್ಚ ಚಿತ್ತಂ ವಿಭಾವೇತಿ, ನ ಏವಂ ವಿಭಾಗಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ಕಮ್ಮವಸೇನೇವ ಪನ ಸಮುದಾಯಂ ವಿಭಾವೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ ಚ ವಿಚಾರೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿಕೇ ವಿಭಾಗಕರಣೇ ತಂ ನ ವುತ್ತಂ, ನ ಚತುಕ್ಖನ್ಧಾನಾರಮ್ಮಣತೋತಿ। ಇದಂ ಪನಸ್ಸ ಅಕಾರಣನ್ತಿ ಕೇಚಿ। ತತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಸ್ಸ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಸ್ಸ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪಠನ್ತಿ ಏವ। ನ ಹಿ ತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಭಾಗಂ ವಿಯ ಸವಿತಕ್ಕಾದಿವಿಭಾಗಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಭಾವೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಂ। ದುಚ್ಚರಿತಸುಚರಿತವಿಭಾವನಮ್ಪಿ ಹಿ ಲೋಭಾದಿಅಲೋಭಾದಿಸಮ್ಪಯೋಗವಿಭಾಗವಿಸೇಸವಿಭಾವನಂ ಹೋತೀತಿ।
‘‘ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ನಾಮಗೋತ್ತಾನುಸ್ಸರಣಕಾಲೇ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ। ನಾಮಗೋತ್ತಂ ಪನ ಖನ್ಧೂಪನಿಬನ್ಧೋ ಸಮ್ಮುತಿಸಿದ್ಧೋ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥೋ, ನ ಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಖನ್ತೀತಿ ಆಚರಿಯಸ್ಸಾಯಂ ಅತ್ತನೋ ಮತಿ। ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಸಮತ್ಥನಂ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ।
೪೧೯. ಕಾಮಾವಚರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಜಾನನಮಾಹ।
೪೨೦. ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣತ್ತಿಕವಸೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನಂ, ಆರಮ್ಮಣವಿಚಾರೇ। ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಞ್ಚೇವ ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಞ್ಚಾ’’ತಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ
ಅಭಿಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ಇತಿ ತೇರಸಮಪರಿಚ್ಛೇದವಣ್ಣನಾ।