೬. ರೂಪಸಙ್ಗಹಅನುದೀಪನಾ
೧೫೬. ರೂಪಸಙ್ಗಹೇ । ‘‘ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕೇ’’ತಿ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕ ಧಮ್ಮೇ। ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಪಭೇದಪ್ಪವತ್ತೀಹೀ’’ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪಭೇದಸಙ್ಗಹಪವತ್ತಿ ಸಙ್ಗಹೇಹಿ। ‘‘ಯೇ ವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ತನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇನ ‘ತತ್ಥ ವುತ್ತಾಭಿಧಮ್ಮತ್ಥಾ’ತಿಆದಿಕೇನ ವಚನಕ್ಕಮೇನ। ನಿಪಾತಂ ಇಚ್ಛನ್ತಾ ಏತ್ತಕೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೇಹೀತಿ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ। ವಚನವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಇಚ್ಛನ್ತಾತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ। ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ಸುಟ್ಠು ಉಟ್ಠಾತಿ, ಪಾತುಬ್ಭವತಿ, ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಗಚ್ಛತಿ। ‘‘ಕಮ್ಮಾದೀ’’ತಿ ಕಮ್ಮಾದಿಪಚ್ಚಯೋ। ‘‘ಪಿಣ್ಡೀ’’ತಿ ಏಕಗ್ಘನತಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಉಪಾದಾಯ ಮಹನ್ತಾನಿ ಏವ ಹುತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಸನ್ತಾನಂ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಂ। ಅಜ್ಝತ್ತ ಸನ್ತಾನಂತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ವಿಸಂವಾದಕಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವಿರಾಧಕಟ್ಠೇನ। ಭೂತಞ್ಚ ಅಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಅಭೂತಞ್ಚ ಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಸನ್ದಸ್ಸಕಟ್ಠೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಭೂತವಜ್ಜಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಕಮ್ಮಂ ಮಹಾಮಾಯಾ ನಾಮ। ಮಾಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಮಾಯಾಕಾರಾ। ಆವಿಸನಂ ನಾಮ ಸತ್ತಾನಂ ಸರೀರೇಸು ಆವಿಸನಂ। ಗಹಣಂ ನಾಮ ಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನೋವಸಂ ವತ್ತಾಪನಂ। ತದುಭಯಂ ಕರೋನ್ತಾ ಕತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿ। ಅನ್ತೋವಾಠತ್ವಾ ಕರೋನ್ತಿ, ಬಹಿವಾ ಠತ್ವಾ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಾಕತಿಕೇಹಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಜಾನಿತುಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ‘‘ವಞ್ಚಕಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ಏತಾ ಪಕತಿಯಾ ಅತಿದುಬ್ಬಣ್ಣಂ ಅತ್ತಾನಂ ದೇವಚ್ಛರಾವಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ವಞ್ಚೇನ್ತಿ। ವಸನರುಕ್ಖಗುಮ್ಬಂಪಿ ದಿಬ್ಬವಿಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ವಞ್ಚೇನ್ತಿ। ಏವರೂಪೇನ ವಞ್ಚಕಟ್ಠೇನ। ‘‘ತೇನೇವಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವಿಸಂವಾದಕಟ್ಠಾದಿನಾ ತಿವಿಧೇನೇವ ಅತ್ಥೇನ। ತಾನಿಪಿಹಿ ಅಸತ್ತಭೂತಂಯೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಸತ್ತೋತಿ ವಿಸಂವಾದೇನ್ತಿ। ಅರುಕ್ಖಂಯೇವ ಅತ್ತಾನಂ ರುಕ್ಖೋತಿ ವಿಸಂವಾದೇನ್ತಿ। ಅನಿಟ್ಠಂ, ಅಕನ್ತಂ, ಅಮನಾಪಂಯೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಇಟ್ಠೋ, ಕನ್ತೋ, ಮನಾಪೋತಿ ವಞ್ಚೇನ್ತಿ, ತಥಾ ಸಹಜಾತಾನಞ್ಚ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಉದಾಹುಬಹಿವಾತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಜಾನಿತುಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ಉಭಯತ್ಥಪೀ’’ತಿ ಮಾಯಾಕಾರಾದಿ ಮಹಾಭೂತೇಸು ಚ ಪಥವಿಯಾದಿಮಹಾಭೂತೇಸು ಚ। ‘‘ಅಭೂತಾನೀ’’ತಿ ಅಸನ್ತಾನಿ, ಅಸಚ್ಚಾನಿ ।‘‘ಅಬ್ಭುತಾನೀ’’ತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಕಮ್ಮಾನಿ। ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಾಠೇ’’ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧ ಪದಸಹಿತೇ ಪಾಠೇ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪನ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಅನುಪಾದಾರೂಪನ್ತಿಆದೀಸು ಯಕಾರ ವಿರಹೋ ದಿಟ್ಠೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಧಾತೂನಂ ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ‘‘ಪಥಯತಿ ಪಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪುಥೂ’’ತಿ ಪಾಟಿಪದಿಕಪದಂ। ತಮೇವ ಜಾತತ್ಥೇ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪಥವೀತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುಥುಮಹನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಕಾರೇನ ಥವೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೇ ಪಥವೀತಿ ಇದಂ ಉಜುಕಮೇವ। ‘‘ಆಪೇತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಪೇತಿ। ‘‘ಅಪ್ಪಾಯತೀ’’ತಿ ಭುಸಂ ಪಾಯತಿ, ವಡ್ಢೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸುಟ್ಠು ಬ್ರೂಹೇತೀ’’ತಿಆದಿಂ। ನಿಸಾನತ್ಥವಸೇನೇವ ಪರಿಪಾಚನತ್ಥೋಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಪಾಚೇತಿವಾ’’ತಿ। ‘‘ಸಮೀರೇತೀ’’ತಿ ಸುಟ್ಠು ಈರೇತಿ ಕಮ್ಪೇತಿ। ವಾಯತಿ ವಹತೀತಿ ವಾಯೋ ಅತ್ಥಾತಿಸ್ಸಯ ನಯೇನ। ‘‘ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ’’ತಿ ವಿವಿಧೇನ ಆಕಾರೇನ ಭೂತಸಙ್ಘಾಟಾನಂ ಥಮ್ಭನಂ ವಹನಂ ಅಭಿನೀಹರಣಂ। ಕಕ್ಖಳತಾ ನಾಮ ಖರತಾ ಫರುಸತಾ। ಸಹಜಾತರೂಪಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ ಥದ್ಧತಾ ಥೂಲತಾ। ಸಾ ಸೇಸಭೂತೇಸು ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೇಸಭೂತತ್ತಯಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಅನವಟ್ಠಾನತಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅವಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅಚಲಟ್ಠಾನಂ। ನ ಅವಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅನವಟ್ಠಾನಂ। ಚಲನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮುದುಭೂತಾಪೀ’’ತಿಆದಿಂ। ಆಬನ್ಧಕಂ ನಾಮ ಆಬನ್ಧಿತಬ್ಬೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಮುದುಮ್ಹಿ ಸತಿ, ದಳ್ಹಂ ನ ಬನ್ಧತಿ। ಥದ್ಧೇಸತಿ, ದಳ್ಹಂ ಬನ್ಧತೀತಿ ಇದಂ ಲೋಕತೋವ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಬನ್ಧಿತಬ್ಬಾಯಾ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ತಬ್ಭಾವಂ’’ತಿ ಪರಿಣತಭಾವಂ। ‘‘ಪರಿಪಾಚಕತಾ ದಸ್ಸನತೋ’’ತಿ ಹೇಮನ್ತೇ ಅಜ್ಝೋಹಟಾಹಾರಾನಂ ಸುಟ್ಠುಪರಿಪಾಚಕತಾ ದಸ್ಸನತೋತಿ ವದನ್ತಿ। ಉಸತಿ ದಹತೀತಿ ಉಣ್ಹಂ। ‘‘ದಹತೀ’’ತಿ ಚ ಉಣ್ಹತೇಜೋಪಿ ಉಣ್ಹಭಾವೇನ ದಹತಿ, ಸೀತತೇಜೋಪಿ ಸೀತಭಾವೇನ ದಹತಿ। ಉಣ್ಹೇನ ಫುಟ್ಠಂ ವತ್ಥು ಉಣ್ಹತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೀತೇನ ಫುಟ್ಠಂ ವತ್ಥು ಸೀತತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಯಞ್ಚ ಉಣ್ಹತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಉಣ್ಹತೇಜೋ ಉಣ್ಹಭಾವೇನ ದಹತಿನಾಮ। ಯಞ್ಚ ಸೀತತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಸೀತತೇಜೋ ಸೀತಭಾವೇನ ದಹತಿನಾಮ। ಏವಂ ಸೀತತೇಜೋಪಿ ಉಸತಿದಹತೀತಿ ಅತ್ಥೇನ ಉಣ್ಹತ್ತ ಲಕ್ಖಣೋನಾಮ ಹೋತೀತಿ। ಏವಂಸನ್ತೇ ನೀಲೇನವಣ್ಣೇನ ಫುಟ್ಠಂ ವತ್ಥು ನೀಲಂ ಹೋತಿ। ಪೀತೇನ ಫುಟ್ಠಂ ಪೀತಂ ಹೋತಿ। ನೀಲಂಪಿ ಪೀತಂಪಿ ತಂ ವತ್ಥುಂ ದಹತಿನಾಮಾತಿ ಚೇ। ನೀಲೇನ ವಣ್ಣೇನ ಫುಟ್ಠಂನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತಥಾ ಪೀತೇನ । ಕಸ್ಮಾ, ನೀಲಾದೀನಂ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಂ ಫುಸನ ಕಿಚ್ಚಾ ಭಾವತೋ। ಸಮ್ಮಿಸ್ಸಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ನ ಚ ಸಮ್ಮಿಸ್ಸನಮತ್ತೇನ ದಹತಿ। ಫುಸನ್ತೋ ಏವ ದಹತಿ। ಫುಸನ್ತಾನಂಪಿ ಪಥವಿವಾತಾನಂ ದಹನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ಪರಿಪಾಚನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಚೇ ಘನಥದ್ಧೇ ಸಿಲಾಥಮ್ಭೇ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ ಅತ್ಥಿ, ಸಕಲೋ ಸಿಲಾಥಮ್ಭೋ ಕಪ್ಪಾಸಪಿಚುಗುಳ್ಹೋವಿಯ ಸಿಥಿಲೋ ಚ ಲಹುಕೋ ಚ ಭವೇಯ್ಯ। ನಚ ಭವತಿ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಸೋ ಪನ ಘನಥದ್ಧೇಸು ಸಿಲಾಥಮ್ಭಾದೀಸು ನ ಲಬ್ಭತೀ’’ತಿ ಚೋದೇತಿ। ತತ್ಥ ಪನ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಂ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಅಧಿಮತ್ತೇನ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಸಹಜಾತಭೂತಾನಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಮತ್ತೇನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತತ್ಥಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ವಹತೀ’’ತಿ ಥದ್ಧಕಕ್ಖಳ ಕಿಚ್ಚಂ ವಹತಿ।
ಪಸಾದರೂಪೇಸು। ‘‘ಸಮವಿಸಮಂ’’ತಿ ಸಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ ವಿಸಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ, ಸಮದೇಸಞ್ಚ ವಿಸಮದೇಸಞ್ಚ, ಸಮಪಥಞ್ಚ ವಿಸಮಪಥಞ್ಚಾತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಸಮವಿಸಮಂ। ‘‘ಆಚಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಂ ವಿಯ ತಂ ಜಾನನ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮವಿಸಮಜಾನನಸ್ಸ ತಂ ಮೂಲಕತ್ತಾ’’ತಿ। ‘‘ಅನಿರಾಕರಣತೋ’’ತಿ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪನತೋ। ‘‘ತಂ ವಾ’’ತಿ ರೂಪಂ ವಾ। ಸುಣನ್ತಿ ಜನಾ। ಸುಯ್ಯನ್ತಿ ಜನೇಹಿ। ಏವಂ ಘಾಯನ್ತೀತಿಆದೀಸು। ‘‘ಜೀವಿತ ನಿಮಿತ್ತಂ’’ತಿ ಜೀವಿತಪ್ಪವತ್ತಿಕಾರಣಭೂತೋ। ‘‘ನಿನ್ನತಾಯಾ’’ತಿ ವಿಸಯವಿಸಯೀಭಾವೂಪಗಮನೇನ ನಿನ್ನತಾಯ। ‘‘ಜೀವಿತವುತ್ತಿ ಸಮ್ಪಾದಕತ್ತಾ’’ತಿ ನಾನಾವಚೀಭೇದವಚೀಕಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತನೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇಮೇ ಪನ ಪಞ್ಚ ಚಕ್ಖು ಪಸಾದಾದಯೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ದಟ್ಠುಕಾಮತಾ’’ತಿ ರೂಪತಣ್ಹಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸೋತುಕಾಮತಾ ಘಾಯಿತುಕಾಮತಾ ಸಾಯಿತುಕಾಮತಾ ಫುಸಿತುಕಾಮತಾಯೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ಅತ್ಥತೋ ಸದ್ದತಣ್ಹಾ ಗನ್ಧತಣ್ಹಾ ರಸತಣ್ಹಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬತಣ್ಹಾ ಏವ। ‘‘ನಿದಾನಂ’’ತಿ ಕಾರಣಂ। ದಟ್ಠುಕಾಮತಾದಯೋ ನಿದಾನ ಮಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ಕುಸಲಾ ಕುಸಲಕಮ್ಮಂ। ಸಮುಟ್ಠಾತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ। ಕಮ್ಮಮೇವ। ದಟ್ಠುಕಾಮತಾದಿನಿದಾನಕಮ್ಮಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಯೇಸನ್ತಿ ಸಮಾಸೋ। ಪಥವಿಆದೀನಿ ಭೂತಾನಿ। ತೇಸಂ ಪಸಾದೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ದುತೀಯ ವಿಕಪ್ಪೇ। ರೂಪಾದೀನಂ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಅಭಿಘಾತಂ ಅರಹತೀತಿ ರೂಪಾದಿಅಭಿಘಾತಾರಹೋ। ಭೂತಾನಂ ಪಸಾದೋ ಭೂತಪ್ಪಸಾದೋ। ಸೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ಚಕ್ಖು ಊಕಾಸಿರಪ್ಪಮಾಣೇ ದಿಟ್ಠ ಮಣ್ಡಲೇ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ದಿಟ್ಠಮಣ್ಡಲೇ’’ತಿ ಮಹಾಜನೇಹಿ ಪಕತಿ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠೇ ಪಸನ್ನಮಣ್ಡಲೇ। ತೇಲಂ ಸತ್ತಪಿಚುಪಟಲಾನಿ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿವಿಯಾತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಸೋತಬಿಲಂ’’ ನಾಮ ಸೋತಕೂಪೋ। ‘‘ಅಙ್ಗುಲಿವೇಠನಾ’’ ನಾಮ ಅಙ್ಗುಲಿಮುದ್ದಿಕಾ। ‘‘ಉಪಚಿತತನುತಮ್ಬಲೋಮಂ’’ತಿ ರಾಸೀಕತಞ್ಚ ವಿರಳಞ್ಚ ತಮ್ಬಲೋಹವಣ್ಣಞ್ಚ ಸುಖುಮಲೋಮಂ। ಉಪಚಿತಂ ರಾಸೀಕತಂ ತನುತಮ್ಬಲೋಮಂ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ‘‘ಅಜಪದಸಣ್ಠಾನಂ’’ತಿ ಅಜಸ್ಸ ಪಾದೇನ ಅಕ್ಕನ್ತಪದಸಣ್ಠಾನವನ್ತಂ। ‘‘ಉಪ್ಪಲದಲಂ’’ ನಾಮ ಉಪ್ಪಲಪಣ್ಣಂ। ಉಪ್ಪಲದಲಸ್ಸ ಅಗ್ಗಸಣ್ಠಾನವನ್ತಂ। ‘‘ವಟ್ಟಿ’’ ನಾಮ ಇಧ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸರೀರಾಕಾರಸಣ್ಠಿತಾ ಆಯತಪಿಣ್ಡಿ। ‘‘ಸುಕ್ಖಚಮ್ಮಾನಿ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತೇ ಪನ ಪಞ್ಚಪ್ಪಸಾದಾ। ಸಮುದೀರಣಂ ಚಞ್ಚಲನಂ। ‘‘ಯಥಾತಂ’’ತಿ ಕತಮಂ ವಿಯ ತಂ। ಇಮೇ ಪಸಾದಾ ವಿಚಿತ್ತಾ, ಕಥಂವಿಚಿತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸದಿಸಾ’’ತಿ। ಕಥಂ ಅಸದಿಸಾತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಹೀ’’ತಿಆದಿಂ।
ಗೋಚರರೂಪೇಸು। ‘‘ವಣ್ಣವಿಸೇಸಂ’’ತಿ ವಣ್ಣವಿಸೇಸತ್ಥಂ। ವಣ್ಣವಿಕಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಹದಯೇ ಗತೋ ಪವತ್ತೋ ಭಾವೋ ಹದಯಙ್ಗತಭಾವೋ। ‘‘ಭಾವೋ’’ತಿ ಚ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವುಚ್ಚತಿ। ತಂ ಪಕಾಸೇತಿ, ಮುಖೇ ವಣ್ಣವಿಕಾರಂ ದಿಸ್ವಾ ಅಯಂ ಮೇ ತುಸ್ಸತಿ, ಅಯಂ ಮೇ ರುಚ್ಚತಿ, ಅಯಂ ಮೇ ಕುಪ್ಪತಿ, ಅಯಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿತೋ, ಅಯಂ ದೋಮನಸ್ಸಿತೋತಿ ಏವಂ ಜಾನನಪಚ್ಚಯತ್ತಾ। ‘‘ಪಕತಿಯಾ ಪೀ’’ತಿ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾಪೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿದಬ್ಬಂ’’ತಿ ಸವಿಞ್ಞಾಣಕವತ್ಥುಂ। ಸಮವಿಸಮಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪಕಾಸಿತಂ। ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಂ ವಾ ಆಚಿಕ್ಖತಿ ತಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಜಾನನತೋ। ಅತ್ತನೋ ವತ್ಥುಂ ವಾ ಆಚಿಕ್ಖತಿ ತಂ ಸುತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸಪಿ ಜಾನನತೋ। ‘‘ಅತ್ತನೋ ವತ್ಥುಂ ಸೂಚೇತೀ’’ತಿ ಇಧ ಇದಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಕಾಸೇತಿ। ‘‘ಫುಸೀಯತೀ’’ತಿ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಜಾನೀಯತಿ। ‘‘ತಂ’’ತಿ ಫುಸನಂ। ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಪೋಧಾತುಯಾ। ‘‘ದ್ರವತಾವಾ’’ತಿ ಅದ್ದತಿನ್ತರಸತಾವಾ। ಫುಸಿತ್ವಾ ಗಯ್ಹತಿ, ಸಾ ಚ ಆಪೋಧಾತು ಸಿಯಾತಿ ಚೋದೇತಿ। ವುಚ್ಚತೇ ಪರಿಹಾರೋ। ಏವಂ ಪನ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ತೇಜೋಯೇವ। ನ ಆಪೋತಿ। ಏತ್ಥ ಏವಂ ಅಲಬ್ಭಮಾನಾಪಿ ಸಾಸೀತತಾ ಆಪೋಯೇವ, ನ ತೇಜೋ। ಕಸ್ಮಾ, ಆಪಸ್ಸಪಿ ಸೀತುಣ್ಹವಸೇನ ದುವಿಧತಾ ಸಮ್ಭವತೋ । ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಲೋಹರಸೇ ಉಣ್ಹತಾ ಉಣ್ಹಆಪೋ, ಸೀತವತ್ಥೂಸು ಸೀತತಾ ಸೀತಆಪೋತಿ ಚೇ। ಏವಂ ಪನ ಸತಿ ತೇಜೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಪರಿಹಾರೋ। ‘‘ಸಹ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ’’ತಿ ಏಕತೋ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ। ‘‘ಓರಪಾರಾನಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ನದಿಯಂ ತೀರಂ ನಾಮ ಇದಂ ಓರಿಮತೀರಂ, ಇದಂ ಪಾರಿಮನ್ತಿ ನಿಯಮತೋ ನತ್ಥಿ। ಯತ್ಥ ಸಯಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಂ ಓರಿಮನ್ತಿ, ಇತರಂ ಪಾರಿಮನ್ತಿ ವೋಹರತಿ। ಏವಂ ಓರಪಾರಾನಂ ಅನವಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸೀತುಣ್ಹಾನಂ ಸಹ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಯದಿ ತೇ ಸಹ ಪವತ್ತೇಯ್ಯುಂ। ತತ್ಥ ಸೀತತಾ ಆಪೋನಾಮ, ಉಣ್ಹತಾ ತೇಜೋನಾಮಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ನ ಪನ ತೇ ಸಹ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಕಸ್ಮಾ, ಉಣ್ಹತೇಜೇನ ಯುತ್ತೋಹಿ ಆಪೋ ಉಣ್ಹತ್ತಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ। ಯಥಾತಂ ಉಣ್ಹತೇಜೇನ ಯುತ್ತಾ ಪಥವೀಪಿ ವಾಯೋಪಿ ಉಣ್ಹತ್ತಮೇವ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇ ಸಹ ನ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಸಹ ಅಪ್ಪವತ್ತೇಸುಪಿ ತೇಸು ಅಞ್ಞತ್ಥ ಸೀತವತ್ಥೂಸು ಸೀತತಾ ಆಪೋನಾಮಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಚೋದನಾ। ಏವಂಸನ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಲೋಹರಸೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಉಣ್ಹತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇಜೋಭಾವಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ‘ಉಣ್ಹತ್ತ ಲಕ್ಖಣೋ ತೇಜೋ’ತಿಹಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಚ ಸೀತವತ್ಥೂಸು ಸೀತಭಾವೋ ನಾಮ ಸಿಯಾ। ತತ್ಥಪಿ ತೇನ ಯುತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಸೀತತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ। ತತ್ಥಪಿ ತವಮತಿಯಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಆಪೋಭಾವಂ ಪಾಪುಣನ್ತಿ। ನ ಪನ ಸಕ್ಕಾ ತಥಾ ಭವಿತುಂ। ನ ಹಿ ಏವರೂಪಂ ಲಕ್ಖಣಞ್ಞಥತ್ತಂ ನಾಮ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿ। ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತಮೇವ ಅತ್ಥಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಲಕ್ಖಣಞ್ಞಥತ್ತಂ’’ ನಾಮ ಪಥವೀ ಆಪೋಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಆಪೋ ಪಥವಿಭಾವಂ ಗಚ್ಛತೀತಿಆದಿ। ‘‘ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತಂ’’ ನಾಮ ಪಥವೀ ಕದಾಚಿ ಕಕ್ಖಳಾ ಹೋತಿ। ಕದಾಚಿ ಮುದುಕಾ। ಆಪೋ ಕದಾಚಿ ಆಬನ್ಧನಮತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಕದಾಚಿ ಪಗ್ಘರಣಕೋ। ತೇಜೋ ಕದಾಚಿ ಉಣ್ಹೋ, ಕದಾಚಿ ಸೀತೋ। ವಾಯೋ ಕದಾಚಿ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಮತ್ತೋ, ಕದಾಚಿ ಸಮುದೀರಣೋತಿ। ಏವಂ ಏಕಮೇಕಸ್ಸಾ ಧಾತುಯಾ ತಿಕ್ಖ ಮನ್ದ ಓಮತ್ತಾಧಿಮತ್ತವಸೇನ ಕ್ರಿಯಾಸಙ್ಕನ್ತಿ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘ಉಣ್ಹತೇಜೇನ ಯುತ್ತೋಹಿ ಆಪೋ ಉಣ್ಹತ್ತಮೇವ ಗಚ್ಛತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಉಣ್ಹತೇಜೇನ ಯುತ್ತಾ ಪಥವೀಪಿ ವಾಯೋಪಿ ಉಣ್ಹತ್ತಮೇವ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’ತಿ। ತಂ ಲಕ್ಖಣಞ್ಞಥತ್ತವಚನಂ ಹೋತಿ। ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ಉಣ್ಹತೇಜೇನ ಯುತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇತೇಧಮ್ಮಾ ಉಣ್ಹತ್ತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ನ ವಿಜಹನ್ತಿ। ತಥಾಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಕುಥಿತೇ ಸನ್ತತ್ತೇ ಲೋಹರಸೇ ಭಾವೋ ಉಣ್ಹತ್ತಂ ನ ಗಚ್ಛತಿ। ಆಬನ್ಧನ ಸಭಾವಂ ವಾ ಪಗ್ಘರಣ ಸಭಾವಂ ವಾ ನ ವಿಜಹತಿ। ಯದಿ ಉಣ್ಹತ್ತಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ತಂ ಸಭಾವಂ ವಿಜಹೇಯ್ಯ। ಏವಂಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಲೋಹರಸೇ ಆಬನ್ಧನಾಕಾರೋ ವಾ ಪಗ್ಘರಣಾಕಾರೋ ವಾ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ। ಸಬ್ಬೇರೂಪ ಧಮ್ಮಾ ವಿಕ್ಕಿರೇಯ್ಯುಂ। ವಿಕ್ಕಿರಿತ್ವಾ ಅನ್ತರಧಾರೇಯ್ಯುಂ। ನ ಚ ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ನಾಪಿ ವಿಕ್ಕಿರನ್ತಿ। ನೋಚ ತತ್ಥ ಆಬನ್ಧನಾಕಾರೋ ಉಣ್ಹತ್ತಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಅಞ್ಞೋಹಿ ಆಬನ್ಧನಾಕಾರೋ, ಅಞ್ಞಂ ಉಣ್ಹತ್ತಂ। ಆಬನ್ಧನಾಕಾರೋ ಆಪೋ, ಉಣ್ಹತ್ತಂ ತೇಜೋ। ತತ್ಥ ಪಥವಿವಾಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವನಯೋ। ತಸ್ಮಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯದಿ ತೇ ಸಹ ಪವತ್ತೇಯ್ಯುಂ। ತತ್ಥ ಸೀತತಾ ಆಪೋನಾಮ, ಉಣ್ಹತಾ ತೇಜೋ ನಾಮಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ನ ಪನ ತೇ ಸಹ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ತಂ ಸುವುತ್ತಮೇವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ತೇಸಂ ಅನವಟ್ಠಾನತೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಚೇ ತೇ ಸೀತುಣ್ಹಾ ಅವಟ್ಠಿತಾ ಸಿಯುಂ। ಅಥ ಸಬ್ಬಕಾಲೇಪಿ ಸೀತತಾ ಆಪೋನಾಮ, ಉಣ್ಹತಾ ತೇಜೋನಾಮಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ನ ಪನ ತೇ ಅವಟ್ಠಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಅನವಟ್ಠಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಅನವಟ್ಠಿತೇಸು ಸನ್ತೇಸು ಯದಿ ಸೀತತಾ ಆಪೋ ನಾಮ, ಉಣ್ಹತಾ ತೇಜೋನಾಮಾತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ। ಏವಞ್ಚಸತಿ, ಆಪತೇಜಾಪಿ ಅನವಟ್ಠಿತಾ ಸಿಯುಂ। ಯೋ ಇದಾನಿ ಆಪೋ, ಸೋಯೇವ ಖಣನ್ತರೇ ತೇಜೋ ನಾಮ। ಯೋ ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಜೋ, ಸೋಯೇವ ಖಣನ್ತರೇ ಆಪೋ ನಾಮಾತಿ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ। ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ತಥಾ ಭವಿತುಂ। ಲಕ್ಖಣಞ್ಞಥತ್ತೇ ಅಸನ್ತೇ ವೋಹಾರಞ್ಞಥತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಓರಪಾರಾನಂ ವಿಯ ತೇಸಂ ಅನವಟ್ಠಾನತೋ ಚ ವಿಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಯತೀ’’ತಿ ಸಾಸೀತತಾ ತೇಜೋಯೇವ, ನ ಆಪೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ।
‘‘ಅಥ ಪನಾ’’ತಿಆದೀಸು। ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪರೇನ ವುತ್ತಂ ‘ನನು ದ್ರವತಾ ವಾ ಫುಸಿತ್ವಾ ಗಯ್ಹತೀ’ತಿ। ತಂ ವಿಚಾರೇತುಂ ‘‘ಅಥ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಅಥ ಪನಾ’’ತಿ ಯದಿ ಪನ ಗಯ್ಹತಿ, ಏವಂಸತೀತಿ ಚ। ಏವಞ್ಚಸತಿ ಆರಮ್ಮಣ ಭೂತೋ ಏವ ಸಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥಾ ಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸಚೇ ದ್ರವಭಾವಭೂತೋ ಆಪೋ ಫುಸಿತ್ವಾ ಗಯ್ಹೇಯ್ಯ। ಏವಂ ಸತಿ , ಅಯೋಪಿಣ್ಡಾದೀಸು ಆಬನ್ಧನಮತ್ತಭೂತೋ ಆಪೋಪಿ ಫುಸಿತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ। ಕಸ್ಮಾ, ಆಪಭಾವೇನ ಏಕತ್ತಾ। ಏವಞ್ಚಸತಿ, ತೇಸು ಅಯೋಪಿಣ್ಡಾದೀಸು ಸೋ ಆಪೋ ತಾನಿ ಹತ್ಥೇನ ವಾ ಪಾದೇನ ವಾ ಫುಸನ್ತಸ್ಸ ಪಹರನ್ತಸ್ಸ ವಿನಾ ಇತರ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ವಿಸುಂ ಕಾಯಿಕ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಆರಮ್ಮಣ ಪಚ್ಚಯೋ ಸಿಯಾ। ಯಥಾತಂ, ತೇಸ್ವೇವ ಅಯೋಪಿಣ್ಡಾದೀಸು ಪಥವಿಮಹಾಭೂತಂ ವಿನಾ ಇತರಮಹಾಭೂತೇಹಿ ವಿಸುಂ ಕಾಯಿಕಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಆರಮ್ಮಣ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ತೇಜೋವಾಯೇಸುಪೀತಿ। ನ ಪನ ಸೋ ವಿಸುಂ ಕಾಯಿಕಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಆರಮ್ಮಣ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬ ಸಭಾವೋ ನ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಚ ಸೋ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಭಾವೋ ನ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಪಕತಿ ಉದಕಾದೀಸು ದ್ರವಭಾವಭೂತೋಪಿ ಆಪೋ ತಾನಿ ಫುಸನ್ತಸ್ಸ ಪಹರನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಿಕಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಆರಮ್ಮಣ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ। ನ ಚ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬ ಸಭಾವೋತಿ। ಏವಞ್ಚಸತಿ, ಕಥಂ ಅಯೋಪಿಣ್ಡಾದೀಸು ಆಬನ್ಧನಮತ್ತಭೂತೋ ಆಪೋ ಕಾಯಿಕಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋತಿ। ಕಥಞ್ಚ ತೇಸು ಇತರಮಹಾಭೂತಾನಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕಾಯಿಕಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಣ್ಹಥದ್ಧತಾವಸೇನವಾ’’ತಿ ತೇಸು ಠಿತಾಯ ಪಥವಿಧಾತುಯಾ ಸಣ್ಹಥದ್ಧತಾವಸೇನ ವಾ। ಸಣ್ಹಪಥವೀಸುಖವೇದನಾಯ ಥದ್ಧಪಥವೀದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸು। ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರತ್ಥಮ್ಭನಸ್ಸಾ’’ತಿ ತೇಸಂ ಅಯೋಪಿಣ್ಡಾದೀನಂ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಠಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಮ್ಭನ ಸಭಾವಸ್ಸ। ‘‘ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿ ತಾನಿತೀಣಿ ಕಾರಣಾನಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಆಬನ್ಧನ ಕ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಾಯಿಕಸುಖದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇದಾನಿ ಪಕತಿ ಉದಕಾದೀಸು ದ್ರವಭಾವಭೂತಂ ಆಪೋಧಾತುಮ್ಪಿ ಫುಸಿತ್ವಾ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಮಹಾಜನಾ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ತಬ್ಬಿಸೋಧನೇನ ಸಹ ಲದ್ಧಗುಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಪಥಮಂ ದ್ರವತಾ ಸಹಿತಾನಿ। ಲ। ಜಾನನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪಧಾನ ವಚನಂ। ಲೋಕೇ ಹತ್ಥೇನ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ವಾ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಇದಂ ರಸ್ಸಂ, ಇದಂ ದೀಘಂ, ಇದಂ ವಟ್ಟಂ, ಇದಂ ಮಣ್ಡಲನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಣ್ಠಾನಂ ಜಾನನ್ತಾ ಹತ್ಥ ಫುಸನೇನ ವಾ ಚಕ್ಖು ದಸ್ಸನೇನ ವಾ ಸಹೇವ ತಂ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪನ ಪುರಿಮಭಾಗೇ ಕಾಯದ್ವಾರವೀಥಿ ಚಿತ್ತೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಿ ತೀಣಿಭೂತಾನಿ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರ ವೀಥಿಚಿತ್ತೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ಥುಗ್ಗಹಣವೀಥಿಯಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಏವ ಸಣ್ಠಾನಂ ಜಾನನ್ತಿ। ಏಸೇವನಯೋ ರತ್ತಿಯಂ ಅಲಾತಚಕ್ಕಸಣ್ಠಾನಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸಪಿ। ತತ್ಥ ಪನ ಬಹೂನಿಪಿ ಪುಬ್ಬಾಪರವೀಥಿಚಿತ್ತಸನ್ತಾನಾನಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾನಿ। ತಥಾ ಲೋಕೇ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಸ್ವಾ ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾದೀನಂ ಛಿದ್ದವಿವರಾನಿ ಜಾನನ್ತಾ ಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನೇನ ಸಹೇವ ತಾನಿ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪನ ಪುರಿಮಭಾಗೇ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಿಕವೀಥಿ ಚಿತ್ತೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಕವಾಟರೂಪಭಿತ್ತಿ ರೂಪಾನಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅಲಾತಚಕ್ಕಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ವಿವರಂಪಿ ಜಾನನ್ತಾ ವಿಯ ವಿಸುಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಮನೋದ್ವಾರಿಕ ವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿಯಾ ಏವ ತಂ ಛಿದ್ದವಿವರಭೂತಂ ಆಕಾಸಂ ಜಾನನ್ತಿ। ತಥಾ ಹತ್ಥೇನ ಉದಕಂ ಫುಸನ್ತಸ್ಸ ಪಥಮಂ ದ್ರವಸಹಿತಾನಿ ವಿಲೀನಾನಿ ಮುದೂನಿ ತೀಣಿಫೋಟ್ಠಬ್ಬ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕಾಯದ್ವಾರಿಕ ವೀಥಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಫುಸನಕಿಚ್ಚೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರಿತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಿಸುಂ ಸುದ್ಧಾಯ ಮನೋದ್ವಾರಿಕ ವೀಥಿಯಾ ಏವ ದ್ರವಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ ಪಗ್ಘರಣಕ ಆಪೋಧಾತುಂ ಜಾನನ್ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತಂ ದ್ರವಭಾವಂಪಿ ಹತ್ಥೇನ ಫುಸನೇನ ಸಹೇವ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಗಾವೋ ಚರನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗುನ್ನಂ ಚರಣಟ್ಠಾನಂ’’ತಿ। ಅಕ್ಖರ ವಿದೂ ಪನ ಗೋಸದ್ದಂ ಇನ್ದ್ರಿಯತ್ಥೇಪಿ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗೋತಿ ವಾ’’ತಿಆದಿಂ। ತಾನಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಏತೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ಚರನ್ತಿ, ಏತಾನಿ ವಾ ರೂಪಾದೀನಿ ತೇಸು ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಚರನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮೇನ ಗಾವೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚರನ್ತಿ ಏತೇಸೂತಿ ಗೋಚರಾನೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಚ್ಛಿಮೇನ ಗೋಸುಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಚರನ್ತೀತಿ ಗೋಚರಾನೀತಿ। ಇಮಾನಿ ಪನ ಪಞ್ಚ ರೂಪಾದೀನಿ।
ಭಾವದ್ವಯೇ। ಇಚ್ಛನಟ್ಠೇನ ಠಾನಟ್ಠೇನ ಠಪನಟ್ಠೇನ ಚ ಇತ್ಥೀ। ಸಾಹಿಕಾಮರತಿ ಅತ್ಥಾಯ ಸಯಂಪಿ ಅಞ್ಞಂಕಾಮಿಕಂ ಇಚ್ಛತಿ। ಸಯಞ್ಚ ಕಾಮಿಕೇನ ಇಚ್ಛೀಯತಿ। ಅಞ್ಞೋ ಚ ಕಾಮಿಕೋ ಘರಾವಾಸ ಸುಖತ್ಥಾಯ ತತ್ಥ ಠಾನಂ ಉಪೇತಿ, ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ಆಯತಿಞ್ಚ ಕುಲವಂಸಪ್ಪತಿಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ ತತ್ಥ ಕುಲವಂಸ ಬೀಜಂ ಠಪೇತೀತಿ। ಪೂರಣಟ್ಠೇನ ಇಚ್ಛನಟ್ಠೇನ ಚ ಪುರಿಸೋ। ಸೋಹಿ ಅತ್ತಹಿತಞ್ಚ ಪೂರೇತಿ, ಪರಹಿತಞ್ಚ ಇಚ್ಛತಿ। ಇಧಲೋಕಹಿತಞ್ಚ ಪೂರೇತಿ, ಪರಲೋಕಹಿತಞ್ಚ ಇಚ್ಛತಿ। ಉಭಯಲೋಕಹಿತಞ್ಚ ಪೂರೇತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಹಿತಞ್ಚ ಇಚ್ಛತಿ, ಏಸತಿ, ಗವೇಸತೀತಿ। ಪುಮಸ್ಸಸಕಂ ಪುಂಸಕಂ। ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಾದಿ। ನತ್ಥಿ ಪುಂಸಕಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ನಪುಂಸಕಂ। ‘‘ಯಸ್ಸ ಪನ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ಭಾವರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ। ‘‘ತಂ’’ತಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ। ಮಹಾಸಣ್ಠಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತಿಭೇದಂ ಲಿಙ್ಗೇತಿ ಞಾಪೇತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಂ। ಲಕ್ಖಣಪಾಠಕಾ ನಿಮಿನನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ ಕಲ್ಯಾಣ ಪಾಪಕಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಂ ಏತೇನಾತಿ ನಿಮಿತ್ತಂ। ಕಿರಿಯಾ ಕುತ್ತಂ। ಆಯುಕನ್ತಂ ಕಪ್ಪೀಯತಿ ಸಙ್ಖರೀಯತೀತಿ ಆಕಪ್ಪೋ। ಸಬ್ಬೇಪೇತೇಲಿಙ್ಗಾದಯೋ। ಸೋಚ ಅವಿಸದಾದಿಭಾವೋ। ‘‘ವಚನೇಸುಚಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಸದ್ದಪುರಿಸಸದ್ದಾದೀಸು ಚ। ‘‘ವಚನತ್ಥೇಸು ಚಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿ ಸಣ್ಠಾನ ಪುರಿಸಸಣ್ಠಾನಾದಿ ಅತ್ಥೇಸು ಚ। ‘‘ನಿಮಿತ್ತಸದ್ದೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ನಿಮಿತ್ತ ಸದ್ದೋ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಪಾಕಟೋ ವಿಯಾತಿ। ನ ಪಾಕಟೋ ದಿಟ್ಠೋ। ಅಪಾಕಟೋ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ದಿಟ್ಠೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಭವನ್ತಿ ಸದ್ದಬುದ್ಧಿಯೋ’’ತಿ ಸದ್ದಸತ್ಥನಯೋ। ‘‘ಭವನ್ತಿ ಲಿಙ್ಗಾದೀನೀ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಂ ಹೇತುಭಾವ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಏತಸ್ಮಿಂ ಸತೀ’’ತಿ ಚ ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ, ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತಿ। ಅಸತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥವಿಯ ಹೇತು ಫಲಭಾವಪಾಕಟತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
ವತ್ಥುರೂಪೇ। ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ವಚನತ್ಥಾ ಭವನ್ತಿ। ಧಾತು ದ್ವಯಂ ನಾಮ ಮನೋಧಾತು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ದ್ವಯಂ। ‘‘ಅವತ್ವಾ’’ತಿ ಹದಯ ವತ್ಥುಂ ಅವತ್ವಾ। ‘‘ತಂ’’ತಿ ಹದಯ ವತ್ಥು ರೂಪಂ। ‘‘ಪಞ್ಚಾ’’ತಿ ಪಞ್ಚವತ್ಥೂನಿ। ‘‘ತೇಸಂ’’ತಿ ತೇಸಂ ಕುಸಲಾದೀನಂ। ‘‘ತತ್ಥ ವುತ್ತಂ’’ತಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಯಂ ರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ಯಂ ರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮನೋಧಾತು ಚ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಚ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ಇಮಂ ಪಾಠಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ‘‘ಅನಞ್ಞ ಸಾಧಾರಣೇಸು ಠಾನೇಸೂ’’ತಿ ಚಕ್ಖು ವತ್ಥಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞವತ್ಥೂಹಿ ಅಸಾಧಾರಣೇಸು ಕುಸಲಾಕುಸಲಟ್ಠಾನೇಸು।
ಜೀವಿತರೂಪೇ। ‘‘ಆಧಿಪ್ಪಚ್ಚಯೋಗೇನಾ’’ತಿ ಅಧಿಪತಿಭಾವಯೋಗೇನ। ‘‘ಅಧಿಪತಿಭಾವೋ’’ತಿ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯ ಕಿಚ್ಚಂ ವುಚ್ಚತಿ। ನ ಅಧಿಪತಿ ಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ। ‘‘ಜೀವನ್ತೀ’’ತಿ ಹರಿತಭಾವಂ ನ ವಿಜಹನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ತಾನಿ ಏಕನ್ತೇನ ಜೀವನ್ತಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಜೀವಿತ ರೂಪಸ್ಸ ಏಕನ್ತ ಕಮ್ಮಜಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅನುಪಲದ್ಧತ್ತಾ। ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಿ ಜೀವನ್ತಿ ಯೇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಕಮ್ಮೇ ಅಸನ್ತೇಪೀ’’ತಿ ಕಮ್ಮಚೇತನಾಯ ಪುಬ್ಬೇ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತದತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ತಥಾಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಇತರ ರೂಪಾನೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾದೀನಿ। ಏಕವೀಥಿವಾರೋ ನಾಮ ಪಞ್ಚದ್ವಾರವೀಥಿವಾರೋ। ಮನೋದ್ವಾರವೀಥಿವಾರೋ ಏಕಜವನ ವಾರೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ವೀಥಿವಾರೇ ನಿರುದ್ಧೇ ಭವಙ್ಗ ಸಮಯೇ ಅಸದಿಸಸ್ಸ ರೂಪಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಪಾತುಬ್ಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಞ್ಚ ಖೋ ರೂಪವಿಸೇಸಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸೇವ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ। ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಪನ ತಙ್ಖಣಮತ್ತೇ ಅಪಾಕಟಂ। ಕಸ್ಮಾ, ತಾದಿಸಸ್ಸಪಿ ಉತುಜರೂಪಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಥೋಕಂ ಪವತ್ತನತೋ। ಯಸ್ಸಹಿ ದೋಸ ಸಮುಟ್ಠಿತೇನ ರೂಪಸನ್ತಾನೇನ ಮುಖರೂಪಂ ದುಬ್ಬಣ್ಣಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸ ದೋಸೇ ನಿರುದ್ಧೇಪಿ ತಂ ರೂಪಂ ಥೋಕಂ ದುಬ್ಬಣ್ಣಮೇವ ಖಾಯತೀತಿ। ‘‘ಉತುಜಾಹಾರಜಾನಞ್ಚ ಸನ್ತತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರೋ। ಏಕಂ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ನು ಚಕ್ಖುಸೋತಾದೀನಿ ಕಮ್ಮಜರೂಪಸನ್ತಾನಾನಿಪಿ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಕದಾಚಿ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ, ಕದಾಚಿ ಪಸನ್ನಾನಿ, ಕದಾಚಿ ಅಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ। ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾ ಪವತ್ತಿ ಪನ ಸನ್ತಾನ ವಿಚ್ಛೇದೇನ ನ ಹೋತಿ, ನಾನಾವಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಚ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ತೇಸಂ ಪುನಘಟನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಸಕಿಂ ಅನ್ಧೋ ಅನ್ಧೋಯೇವ ಹೋತಿ। ಬಧಿರೋಚ ಬಧಿರೋಯೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಯದಿ ಏವಂ’’ತಿ ಏವಂ ಯದಿ ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅರೂಪ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸನ್ತತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರೋ। ‘‘ವಿಪಾಕಾನೀ’’ತಿ ಭವಙ್ಗಭೂತಾನಿ ವಿಪಾಕಾನಿ। ಏಕಸನ್ತತಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಸ್ಸನ್ತಿಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ನಾನಾಸನ್ತತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ, ಯಾವಜೀವಮ್ಪಿ ಏಕ ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಇತರಾನಿ ಪನಾ’’ತಿ ಕುಸಲಾ ಕುಸಲ ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ಪನ। ‘‘ತದಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿ ನಿರುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾ। ಅದ್ಧಾನಪ್ಫರಣಾನುಭಾವೇನ ಪವತ್ತನ್ತಿಯೇವ। ನ ಪನ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾದೀನಿ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಜನಕಪಚ್ಚಯೇ ನಿರುದ್ಧೇ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ಅಯಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಜೀವನ್ತತ್ತೇ ವಿಸೇಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಅಯಮತ್ಥೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಅರೂಪ ಧಮ್ಮಾನಂ ಜೀವನ್ತತಾವಿಸೇಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ರೂಪಸನ್ತತಿಯಂ ಅನನ್ತರ ಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಚುತಿಕಾಲೇ ಭವನ್ತರರೂಪಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ತೇನ ಭವನ್ತರ ಪಾತುಬ್ಭಾವೋ ನಾಮ ತೇಸಂ ನತ್ಥಿ। ನ ತಥಾ ಅರೂಪಸನ್ತತಿಯಂ। ತತ್ಥ ಪನ ಚುತಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಅನನ್ತರ ಪಚ್ಚಯೋ ಹುತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ತೇನ ಭವನ್ತರಪಾತುಬ್ಭಾವೋ ನಾಮ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಜೀವನ್ತತ್ತೇ ವಿಸೇಸೋ। ತಸ್ಮಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂಪಿ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಂ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಂ ಜೀವಿತಯೋಗೇನ ಜೀವನ್ತತ್ತಾ ಸನ್ತತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ನ ಚೋದೇತಬ್ಬನ್ತಿ। ಕುಸಲಾ ಕುಸಲ ಕ್ರಿಯಚಿತ್ತಾನಿ ನಾಮ ಅಕಮ್ಮಜಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಚಿತ್ತಜರೂಪಾದೀನಿ ವಿಯ ಅತೀತಂ ಕಮ್ಮಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತಙ್ಖಣಿಕೇಹಿ ನಾನಾಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಜೀವನ್ತಾನಂಪಿ ಸತಂ ಅಜೀವನ್ತಾನಂ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾದೀನಂ ವಿಯ ನಾನಾಸನ್ತತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಜೀವನ್ತತಾ ವಿಸೇಸೋಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏತ್ಥ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ। ರುಕ್ಖಾದೀಸುಪಿ ಜೀವಿತಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಯತೋ ತೇಸಂ ಹರಿತತಾ ಚ ಅಹರಿತತಾ ಚ ರೂಹನಞ್ಚ-ಅರೂಹನಞ್ಚ ದಿಸ್ಸತೀತಿ। ವುಚ್ಚತೇ, ಯದಿ ತೇಸಂ ಜೀವಿತಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಅರೂಪಜೀವಿತಂ ವಾ ಸಿಯಾ, ರೂಪಜೀವಿತಂ ವಾ। ತತ್ಥ ಸಚೇ ಅರೂಪಜೀವಿತಂ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸತ್ತೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಮರಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಭವನ್ತರೇ ಪಾತುಬ್ಭವನ್ತಿ। ತಥಾ ರುಕ್ಖಾಪಿ ಮರಿತ್ವಾ ಭವನ್ತರೇ ಪಾತುಬ್ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಅಥ ರೂಪಜೀವಿತಂ ಸಿಯಾ। ಯಥಾ ಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖಾದಿ ಅಙ್ಗೇಸು ಜೀವಿತ ಸನ್ತಾನೇ ಭಿನ್ನೇ ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಪುನ ಜೀವನ್ತಾನಿ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ತಥಾ ರುಕ್ಖಾಪಿ ಖನ್ಧೇಸು ವಾ ಸಾಖಾಸುವಾ ಛಿನ್ನೇಸು ಜೀವಿತಸನ್ತಾನೇ ಭಿನ್ನೇ ತೇಖನ್ಧಾವಾ ಸಾಖಾಯೋ ವಾ ಪುನ ಅಞ್ಞತ್ಥ ರೋಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಸಕ್ಕಾ ಏವ ಭವನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಂಪಿ ಜೀವಿತಂ ನಾಮ ತೇಸಂ ನತ್ಥೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ವಿಭಾವನಿಪಾಠೇ। ನ ಹಿ ತೇಸಂ ಕಮ್ಮಂಯೇವ ಠಿತಿಕಾರಣಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಂ ಠಿತಿಕಾರಣಂ ಏವ ನ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆಹಾರಜಾದೀನಂ’’ತಿಆದಿಂ। ಏಕಕಲಾಪೇ ಗತಾ ಪವತ್ತಾ ಸಹಜಾತ ಪಚ್ಚಯಾ, ತೇಹಿ ಆಯತ್ತಾ ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ಕಮ್ಮಾದೀನಂ ರೂಪಜನಕಪಚ್ಚಯಾನಂ ಜನಕಾನುಭಾವೋ ನಾಮ ರೂಪಕಲಾಪಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಏವ ಫರತಿ, ನ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ। ಉಪಚಯಸನ್ತತಿಯೋ ಚ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ। ತಸ್ಮಾ ತಾ ಜನಕಪಚ್ಚಯಾನುಭಾವಕ್ಖಣೇ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಕುತೋಚಿಜಾತನಾಮಂ ಲಭನ್ತಿ। ಜರತಾಪನ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ। ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಕುತೋಚಿಜಾತ ನಾಮಂ ನ ಲಭತಿ। ಯದಿ ಪನ ಆಹಾರಜಾದೀನಂ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಠಿತಿ ನಾಮ ಆಹಾರಾದಿ ಜನಕಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯ। ಜರತಾಪಿ ಜನಕಪಚ್ಚಯಾನುಭಾವಕ್ಖಣೇವ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಸಿಯಾ। ಏವಞ್ಚಸತಿ, ಸಾಪಿ ಕುತೋಚಿಜಾತ ನಾಮಂ ಲಭೇಯ್ಯ। ನ ಪನ ಲಭತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಠಿತಿ ನಾಮ ಜನಕಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇತರಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಉಪತ್ಥಮ್ಭಮಾನಾ’’ತಿ ಕಲಾಪನ್ತರೇ ಠತ್ವಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಮಾನಾ। ‘‘ನ ಖಣಠಿತಿಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಖಣಠಿ ತಿಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಅತ್ಥಾಯ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನ್ತಿ, ಅನುಪಾಲೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಸಬ್ಬೇಸಂಪಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ। ‘‘ತಂ’’ತಿ ವಿಭಾವನಿವಚನಂ। ‘‘ಇದಂ ಪನಾ’’ತಿ ಜೀವಿತರೂಪಂ ಪನ।
ಆಹಾರರೂಪೇ। ‘‘ಸವತ್ಥುಕವಚನಂ’’ತಿ ಭೋಜನಾದಿ ವತ್ಥುನಾ ಸಹ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸವತ್ಥುಕಂ। ವಚನಂ। ನ ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂ ಆಹಾರ ರೂಪಂ ನಾಮ ಕಬಳಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ವಿವೇಚಿತಾನೀ’’ತಿ ಪಾಚನ ಕಿಚ್ಚೇನ ವಿಭಜಿತಾನಿ। ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕತಾನಿ। ‘‘ಪಞ್ಚಧಾ ವಿಭಾಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಏಕಂ ಭಾಗಂ ಪಾಣಕಾ ಖಾದನ್ತಿ। ಏಕಂ ಭಾಗಂ ಉದರಗ್ಗಿ ಝಾಪೇತಿ। ಏಕೋ ಭಾಗೋ ಮುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏಕೋಭಾಗೋ ಕರೀಸಂ। ಏಕೋಭಾಗೋ ರಸಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸೋಣಿತಮಂಸಾದೀನಿ ಉಪಬ್ರೂಹಯತೀತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ವಿಭಾಗಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ‘‘ಲೋಕೇ’’ತಿ ಲೋಕಿಯ ಗನ್ಥೇ। ‘‘ತತೋ’’ತಿ ಆಮಾಸಯತೋ। ಅನುಫರನ್ತೋ ಹುತ್ವಾ। ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ರಸಭಾಗಸ್ಸ। ‘‘ಭೂತೇಸೂ’’ತಿ ಮಹಾಭೂತೇಸು। ಸಹ ಇನ್ದ್ರಿಯೇನ ವತ್ತತೀತಿ ಸೇನ್ದ್ರಿಯೋ। ಕಾಯೋ। ಉದಯತೀತಿ ಓಜಾ। ದಕಾರಸ್ಸ ಜಕಾರೋ। ಅವತಿ ಜನೇತೀತಿ ಓಜಾ। ಅವಸದ್ದಸ್ಸ ಓಕಾರೋ। ‘‘ಅತ್ತನೋವತ್ಥುಂ’’ತಿ ಅತ್ತನೋನಿಸ್ಸಯಭೂತಂ ರೂಪಕಾಯಂ।
‘‘ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೋ’’ ನಾಮ ರೂಪಸ್ಸ ಲಹುತಾತಿಆದೀಸು ಅಞ್ಞಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಕ್ರಿಯಾಮತ್ತಭಾವೇನ ಅಪದಿಸನಂ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಉಜುಕತೋವ ನಿಪ್ಫಾದಿತಂ’’ತಿ ಮುಖ್ಯತೋವ ಜನಿತಂ। ಯಥಾಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಅನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಂ ಅಜಾತಿ ಧಮ್ಮತ್ತಾ ಉಜುಕತೋ ಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಜಾತಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಜಾತಂ ಪನ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ದಿಸ್ಸಮಾನತ್ತಾ ಠಾನೂಪಚಾರೇನ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ದ್ವಯಂ ಚಿತ್ತಜಂತಿಆದಿನಾ ವುಚ್ಚತಿ। ನ ತಥಾ ಇದಂ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಂ। ಇದಂ ಪನ ಜಾತಿಧಮ್ಮತ್ತಾ ಉಜುಕತೋವ ಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಪ್ಫಾದಿತಂ ಜನಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ರೂಪಂ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಅನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಂಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ರೂಪರೂಪನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣ ಸಮ್ಪನ್ನಂ’’ತಿಆದಿಂ। ತತ್ಥ ‘‘ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ’’ ನಾಮ ಸೀತುಣ್ಹಾದೀಹಿ ವಿಕಾರಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ। ತಮ್ಪನ ಅನಿಪ್ಫನ್ನ ರೂಪೇ ಮುಖ್ಯತೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪೇ ಏವ ಲಬ್ಭತಿ। ಕಸ್ಮಾ, ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಸ್ಸಹಿ ನಾನಾವಿಕಾರೋ ವಿಕಾರರೂಪನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಲಕ್ಖಣಂ ಲಕ್ಖಣ ರೂಪನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿಕಾರಸ್ಸ ಪನ ವಿಕಾರೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಚ ಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಯದಿ ಅತ್ಥೀತಿ ವದೇಯ್ಯ। ವಿಕಾರಸ್ಸ ವಿಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ಚ ವಿಕಾರೋ, ತಸ್ಸ ಚ ವಿಕಾರೋತಿ ಅಪರಿಯನ್ತಮೇವ ಸಿಯಾ। ತಥಾ ಲಕ್ಖಣೇಪೀತಿ।
ಆಕಾಸಧಾತುಯಂ। ‘‘ಪಕಾಸನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಏಕಂ ಇದಂ ಏಕನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ। ‘‘ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತೀ’’ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿತೋ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತದತ್ಥಂ ವಿವರತಿ ‘‘ಏಕತ್ತಂ ಅನುಪಗಮನಂ’’ತಿ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದೀಯತೀತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಹಿ ವಾ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ತೇಹಿ ವಾ’’ತಿ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತೇಹಿ ವಾ। ‘‘ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರೇಸಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋಪಕ್ಖಿಕಂ ವಾ ಪರೇಸಂ ಪಕ್ಖಿಕಂ ವಾ ಅಕತ್ವಾ। ಪರಿಚ್ಛೇದ ಕ್ರಿಯಾಮತ್ತಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಂ ವಾ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ತೇಸಂ ವಾ’’ತಿ ಕಲಾಪನ್ತರಭೂತಾನಂ ವಾ। ‘‘ಅಯಂ ಪನಾ’’ತಿ ಅಯಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪನ। ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ। ಸೋ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಇತಿ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಮನಸಿಕತ್ವಾ। ‘‘ಏತೇಹೀ’’ತಿ ಏತೇಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ। ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ ಅಬ್ಯಾಪಿತತಾ’’ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾ ರೂಪಕಲಾಪಾನಂ ಏಕಕಲಾಪತ್ತೂಪಗಮನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ ಬ್ಯಾಪಿತಾ ನಾಮ, ತಥಾ ಅನುಪಗಮನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞ ಅಬ್ಯಾಪಿತತಾ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕತ್ತಂ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ತಿಸ್ಸಂ ಪಾಳಿಯಂ। ‘‘ನಾನಾಕಲಾಪಗತಾನಂ ಭೂತಾನಂ’’ತಿ ಏತೇನ ಕಲಾಪಪರಿಯನ್ತತಾ ಏವ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ।
ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ದ್ವಯೇ। ‘‘ಸಯಞ್ಚಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಸಙ್ಖಾತಂ ಸಯಞ್ಚ। ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ಚಲಮಾನೇನ ಕಾಯಙ್ಗೇನ। ‘‘ತೇಹೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇ ಠಿತೇಹಿ ಜನೇಹಿ। ತತ್ಥಾತಿಆದೀಸು। ‘‘ಕಾಯಙ್ಗವಿಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮನಾದಿ ಅತ್ಥಾಯ ಹತ್ಥಪಾದಾದೀನಂ ಕಾಯಙ್ಗಾನಂ ಚಲನ ಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ। ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾ ಚ ಸಬ್ಬೇತೇ ಚಿತ್ತಜವಾತಕಲಾಪಾ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತ ದಿಸಾಭಿಮುಖಾ ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ’’ತಿ ಅನಿಯಮತೋ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸ ಚೋಪನ ಕಾಯಸ್ಸ। ‘‘ತೇಹೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಜವಾತಕಲಾಪೇಹಿ। ನಿಯಾಮಕೋ ನಾವಾನಿಯೋಜಕೋ। ‘‘ತೇ ಚಾ’’ತಿ ತೇಚಿತ್ತಜವಾತಕಲಾಪಸಙ್ಘಾಟಾ। ಏತೇನ ಸಕಲಂ ಕಾಯಙ್ಗಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ಸಕಲಕಾಯಙ್ಗಂ ನಾವಾಸದಿಸನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಚಾರೇತ್ವಾ’’ತಿ ವಿಯೂಹಿತ್ವಾ। ಕಥಂ ಪನ ಸಾ ನಿಯಾಮಕಸದಿಸೀ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಯದೇತಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ವಚನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಕತೀಪಯಜವನ ವಾರೇಹೀ’’ತಿ ದ್ವತ್ತಿ ಜವನವಾರೇಹಿ। ‘‘ತತೋ’’ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ಚಲನ ಸಙ್ಖಾತಂ ದೇಸನ್ತರ ಪಾಪನಂ ಜಾಯತಿ। ತತೋ ಚಲನವಾರತೋ। ಸನ್ಥಮ್ಭನ ಸನ್ಧಾರಣಾನಿ ಏವ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಚಲನಸಙ್ಖಾತಂ ದೇಸನ್ತರ ಪಾಪನಂ। ‘‘ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಏತಿಸ್ಸಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ। ನಾನಾಜವನವೀಥೀಸು। ಲ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭನೇ ಚ ಯುಜ್ಜತಿಯೇವ। ನ ಏಕಿಸ್ಸಾಯ ಜವನವೀಥಿಯಂ ಏವ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯದಿ ನಾನಾಜವನವೀಥೀಸು ತಥಾ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಞ್ಚ ಗಯ್ಹೇಯ್ಯ। ಏವಂಸತಿ, ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಬಹೂ ಭವಙ್ಗವಾರಾಪಿ ಸನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಕಥಂ ತದುಪತ್ಥಮ್ಭನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಥಾಹೀ’’ತಿಆದಿಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಉತುಜರೂಪಸಙ್ಘಾಟಾನಿ ಪೀ’’ತಿ ಭವಙ್ಗಸಮಯೇ ಪವತ್ತಾನಿ ಉತುಜರೂಪಕಲಾಪಸನ್ಧಾನಕಾನಿ। ‘‘ತದಾಕಾರ ವನ್ತಾನೀ’’ತಿ ತಸ್ಸಾ ಚಿತ್ತಜರೂಪಸನ್ತತಿಯಾ ಆಕಾರ ವನ್ತಾನಿ। ಪಚ್ಛಿಮ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ರೂಪಕಲಾ ಪಸಙ್ಘಾಟಾನಂ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪುರಿಮಪುರಿಮಾನಂ ರೂಪಕಲಾಪಸಙ್ಘಾಟಾನಂ ಖಣಿಕಧಮ್ಮತಾ ಚ ತೇಸಂ ನ ಸಿಯಾ। ನ ಚ ತೇ ಖಣಿಕಧಮ್ಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ದೇಸನ್ತರ ಸಙ್ಕಮನಸಙ್ಖಾತಂ ಚಲನಂ ಏವ ನ ಸಿಯಾ। ಚಲನಂ ತಿಹಿ ನಾನಾಕ್ರಿಯಾನಂ ಪಾತುಬ್ಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ। ನಾನಾಕ್ರಿಯಾ ಚ ನಾಮ ನಾನಾಧಮ್ಮಾ ಏವ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಖಣೇಖಣೇ ಚಲನಂ ನಾಮ ಲೋಕೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ದಿಟ್ಠಂ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಖಣಿಕಧಮ್ಮತಾಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಹೋತೀತಿ। ಏತೇನ ತೇಸಂ ಖಣಿಕಮರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಬ್ಯಾಪಾರ ಧಮ್ಮತಾ ಚ ಅವಸವತ್ತಿತಾ ಚ ತೇಸಂ ನ ಸಿಯಾ। ನ ಚ ತೇ ಅಬ್ಯಾಪಾರ ಧಮ್ಮಾ, ನ ಅವಸವತ್ತಿ ಧಮ್ಮಾ ಚ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಅಞ್ಞಥಾ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತ ವುತ್ತಿತಾ ಏವ ತೇಸಂ ನ ಸಿಯಾ। ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತ ವುತ್ತಿತಾತಿ ಚ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ, ತೇ ವತ್ತನ್ತಿ, ಅಸತಿ ನ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತ ವುತ್ತಿತಾ ಯಸ್ಮಾ ಚ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗಿಯಂ ಸತಿ, ತೇ ವತ್ತನ್ತಿಯೇವ। ತೇಸಂ ವತ್ತನತ್ಥಾಯ ಕೇನಚಿಬ್ಯಾಪಾರೇನ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ತೇ ಮಾವತ್ತನ್ತೂತಿ ಚ ಅತ್ತನೋ ವಸೇನ ವತ್ತನ್ತಿ। ಪಚ್ಚಯೇ ಅಸತಿ, ನ ವತ್ತನ್ತಿಯೇವ। ತೇಸಂ ಅವತ್ತನತ್ಥಾಯ ಕೇನಚಿಬ್ಯಾಪಾರೇನ ಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ತೇಮಾವತ್ತನ್ತೂತಿ ಚ ಅತ್ತನೋ ವಸೇನವತ್ತನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತ ವುತ್ತಿತಾ ನಾಮ ಲೋಕೇ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋದಿಟ್ಠಾ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಅಬ್ಯಾಪಾರತಾ ಚ ಅವಸವತ್ತಿತಾ ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ ಹೋತಿ। ಏತೇನ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಸತ್ತಪುಗ್ಗಲ ಅತ್ತಾಕಾರೇಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಸುಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ।
‘‘ವಚೀಭೇದಂ’’ತಿ ಅಕ್ಖರ ಪದಭಾವಪತ್ತಂ ವಚೀಮಯಸದ್ದಪ್ಪಕಾರಂ। ಉಪಾದಿನ್ನಕಪಥವೀಧಾತುಯೋ ನಾಮ ಕಮ್ಮಜ ಪಥವೀಧಾತುಯೋ। ತಾಸು ಸಙ್ಘಟ್ಟನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತೇನಯೇನ ಆಕಾರವಿಕಾರೇನ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಯೇನ ಚ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಜ್ಝತ್ತ ಸನ್ತಾನಗತಾ ಸಬ್ಬೇ ಚತುಜರೂಪಧಮ್ಮಾಪಿ ಕತ್ಥಚಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತುಜಭೂತಾಯ ಏವ ವಾ’’ತಿ। ದ್ವೀಸುಠಾನ ಕರಣೇಸು ಕರಣಪಕ್ಖೇ ಚಲನಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಚಿತ್ತಜಪಥವೀಧಾತು ಠಾನಪಕ್ಖೇ ಪಥವಿಧಾತುಯಂ ಸಙ್ಘಟ್ಟಯಮಾನಾ ಕಮ್ಮಜಪಥವಿಯಂ ಏವ ಘಟ್ಟೇತಿ। ಇತರ ಪಥವಿಯಂ ನ ಘಟ್ಟೇತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂತಿ ಕತ್ವಾ ಇಧ ಏವಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ। ‘‘ವಿಕಾರ ದ್ವಯಞ್ಚಾ’’ತಿ ಕಾಯವಿಕಾರ ವಚೀವಿಕಾರ ದ್ವಯಞ್ಚ। ಕಥಂ ಪನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ ಕತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ಥಚಾ’’ತಿಆದಿಂ। ಯಂ ಪನ ತಾಸಂ ಘಟ್ಟನಪ್ಪಕಾರವಿಧಾನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ತಾಸಂ’’ ಚಿತ್ತಜಪಥವೀನಂ। ‘‘ತಂ ತಂ ವಣ್ಣತ್ತಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಕ, ಖಾ, ದಿವಣ್ಣತ್ತಪತ್ತತ್ಥಾಯ। ಯಂ ಪನ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ‘ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಉಪರಿ ಅಕ್ಖರುಪ್ಪತ್ತಿ ವಿಚಾರಣಾಯಂ ಪಾಕಟೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಇಧ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇನೇವ ಹಿ ಮೂಲಟೀಕಾಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿ ಮೂಲಟೀಕಾಪಾಠೇ। ‘‘ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ’’ತಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತ ಅಕ್ಖರಪ್ಪವತ್ತವೀಥಿತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ। ‘‘ನಾನಾಜವನವೀಥೀಹೀ’’ತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಜವನವೀಥಿವಾರೇಹಿ। ‘‘ಪಥಮಜವನಚಿತ್ತಸ್ಸಪೀ’’ತಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತ ಅಕ್ಖರಪ್ಪವತ್ತಿವೀಥಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನಪಥಮಜವನ ಚಿತ್ತಸ್ಸಪಿ। ತಸ್ಸ ಆಸೇವನಞ್ಚ ನಾಮ ತತೋ ಪುರಿಮೇಹಿ ವೀಥಿವಾರೇಹಿ ಏವ ಲದ್ಧಂ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಆಸೇವನಂ’’ತಿ ಚ ಉಪಚಾರ ವಚನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಕ್ಖರಸ್ಸ। ವುತ್ತಞ್ಚ ಸದ್ದಸತ್ಥೇಸು। ‘‘ದೀಘಮುಚ್ಚರೇ’’ತಿ ಪಞ್ಚದೀಘಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಮಿಥಿನ್ದ ಪಞ್ಹಾಪಾಠೇ। ‘‘ಸಾಧಿಕೇ ವೀಹಿವಾಹಸತೇ’’ತಿ ವೀಹಿಧಞ್ಞಪೂರೋ ಸಕಟೋ ವೀಹಿವಾಹೋ ನಾಮ। ವೀಹಿವಾಹಾನಂ ಸಾಧಿಕೇ ಸತಸ್ಮಿಂ। ಅಭಿಮಞ್ಞನಂ ಅಭಿಮಾನೋ। ‘‘ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತನಯೇ ನಾ’’ತಿ ತಥಾಹಿ ಚಲನಚಿತ್ತಜರೂಪಸನ್ತತಿಯಂ ಪವತ್ತಾನೀತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತ ನಯೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಪನ ವಚೀಭೇದಕರ ಚಿತ್ತಜಸದ್ದಸನ್ತತಿಯಂ ಪವತ್ತಾನಿ ಉತುಜರೂಪಸಙ್ಘಾಟಾನೀತಿಆದಿನಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ’’ತಿ। ‘‘ಪವತ್ತನತ್ಥೋ’’ತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮನಾದಿ ಸಜ್ಝಾಯನಾದೀನಂ ಪವತ್ತಾಪನತ್ಥೋ। ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು। ‘‘ಬೋಧೇತು ಕಾಮತಾ ರಹಿತೇಸೂ’’ತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮನಪಟಿಕ್ಕಮನಾದೀಸು ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಚ, ಸುತ್ತನ್ತ ಸಜ್ಝಾಯನಾದೀಸು ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ಪರಂ ಬೋಧೇತುಕಾಮತಾ ರಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ‘‘ದ್ವೀಸು ಬೋಧಕವಿಞ್ಞತ್ತೀಸೂ’’ತಿ ಬೋಧಕಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಬೋಧಕವಚೀ ವಿಞ್ಞತ್ತೀಸು। ಪುರಿಮಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಾ ಚ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ। ಪಚ್ಛಾ ಸುದ್ಧೇನ ಮನೋದ್ವಾರಿಕ ಜವನೇನ ಏವ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕ ಜವನೇನಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣ ವೀಥಿಯಾ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣ ವೀಥಿಯಾ’’ತಿ ವಚೀಭೇದಂ ಅಕತ್ವಾ ಹತ್ಥಗ್ಗಹಣಾದಿ ವಸೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯ ವಿಞ್ಞಾಪನೇ ಅಯಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣವೀಥಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸಯಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ವಿಕಪ್ಪೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಹಿ ಅತ್ತಾನಂ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ಮಜ್ಝೇ’’ತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಗ್ಗಹಣವೀಥಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಗ್ಗಹಣವೀಥಿನಂ ಮಜ್ಝೇ। ಕಥಂ ಪವತ್ತಕವಿಞ್ಞತ್ತೀಸು ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಸಯಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ದ್ವೇ ಅತ್ಥಾ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವೀಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿಂ। ಅಯಂ ಅಭಿಕ್ಕಮತಿ, ಅಯಂ ಪಟಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಜಾನನ್ತಾ ಅಭಿಕ್ಕಮನಪಯೋಗಞ್ಚ ತಪ್ಪಯೋಗ ಜನಕಚಿತ್ತಞ್ಚ ಜಾನನ್ತಿ। ‘‘ಪರಸ್ಸಕಥಂ’’ತಿ ಬೋಧೇತುಕಾಮತಾರಹಿತಮ್ಪಿ ಪರಸ್ಸವಚನಸದ್ದಂ। ರಾಗಚಿತ್ತಞ್ಚ ಜಾನನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಮೂಲಟೀಕಾಯಂ ಪರಂ ಬೋಧೇತುಕಾಮತಾಯ ವಿನಾಪಿ ಅಭಿಕ್ಕಮನಾದಿಪ್ಪವತ್ತನೇನ ಸೋಚಿತ್ತಸಹಭುವಿಕಾರೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ। ಲ। ದ್ವಿಧಾಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಯೇವಾತಿ।
ವಿಕಾರರೂಪೇಸು। ‘‘ಕಮ್ಮಯೋಗ್ಯಂ’’ತಿ ಅಭಿಕ್ಕಮನಾದಿಕಮ್ಮೇಸು ಯೋಜೇತುಂ ಯುತ್ತಂ। ಅದನ್ಧತಾ ವುಚ್ಚತಿ ಸೀಘಪ್ಪವತ್ತಿ। ಸಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ಸರೀರ ಕ್ರಿಯಾನುಕುಲೋ ಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವೋ ಲಕ್ಖಣಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸಮಾಸೋ। ‘‘ಧಾತುಯೋ’’ತಿ ಮಹಾಭೂತಧಾತುಯೋ ವಾ, ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹಾದಿಧಾತುಯೋ ವಾ। ಪೂತಿಮುಖಸಪ್ಪಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಆಪಸ್ಸ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಾಕ್ಯಂ। ಅಸಯ್ಹಭಾರೋ ನಾಮ ವಹಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಭಾರೋ। ‘‘ಸಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಕಾಯಲಹುತಾ ಪವತ್ತತಿ। ಥದ್ಧಂ ಕರೋನ್ತಿ ಸರೀರಗತಾ ಧಾತುಯೋತಿ ಅಧಿಕಾರೋ। ಭುಸಂ ಮಾರೇತೀತಿ ಆಮರಿಕೋ। ದಕಾರೋ ಆಗಮೋ। ಗಾಮನಿಗಮವಿಲುಪ್ಪಕೋ ಚೋರಗಣೋ। ತಸ್ಸ ಭಯೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಂ। ‘‘ವಿವಟ್ಟಮಾನಂ’’ತಿ ವಿರೂಪಂ ಹುತ್ವಾ ವಟ್ಟನ್ತಂ। ‘‘ಮೂಲಭೂತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಸಪ್ಪಾಯ ಸೇವನೇ ಸತಿ, ಸಾ ಪಥಮಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾತಿ। ಸೀತಾಧಿಕಾವಾ ಹೋತಿ, ಉಣ್ಹಾಧಿಕಾವಾ। ತಾಯ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತಾಯ ಏವ ಸಬ್ಬಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾನಿ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಇಮಾಪನತಿಸ್ಸೋ ರೂಪಜಾತಿಯೋ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸಾಕಾರಾ ಹೋನ್ತಿ। ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ವಿಕಾರರೂಪಂ ನಾಮಾತಿ ಯೋಜನಾ।
ಲಕ್ಖಣರೂಪೇಸು। ‘‘ಚಯನಂ’’ತಿ ಸಞ್ಚಿತಭಾವಗಮನಂ। ‘‘ಆದಿತೋ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ। ‘‘ಉಪರಿತೋ’’ತಿ ಉಪರಿಭಾಗೇ। ‘‘ಆಚಯೋ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಚಯೋ। ‘‘ಉಪಚಯೋ’’ತಿ ಉಪರೂಪರಿಚಯೋ। ‘‘ಅದ್ಧಾನಪೂರಣವಸೇನಾ’’ತಿ ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ದೀಘಕಾಲಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪೂರಣವಸೇನ। ‘‘ತೇನ ಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿ ಉಪಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥನಾನತ್ತಂ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ ವಡ್ಢಿಯಂ ಅನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೇನ ತೇನಪರಿಯಾಯೇನ। ತಸ್ಸ ಚ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಸನ್ತತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಜರೂಪೇಸು ಅಸ್ಸಾಸ ಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ವಾ ಪದವಾರಹತ್ಥವಾರಾದೀನಂ ವಾ ಅಕ್ಖರಾನಂ ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ವಡ್ಢಿ ಪವತ್ತಿಯೋ ದಿಸ್ಸನ್ತಿಯೇವ। ತಥಾ ನಾನಾಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತಾನಂ ನಾನಾರೂಪಸನ್ತತೀನಂ ಪೀತಿ। ಉತುಜರೂಪೇಸು ಇರಿಯಾ ಪಥನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸುಖದುಕ್ಖಜನಕಾನಂ ನಾನಾರೂಪಸನ್ತತೀನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಡ್ಢಿಪವತ್ತಿಯೋ ದಿಸ್ಸನ್ತಿಯೇವ। ತಥಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಖಾಣುಕಣ್ಟಕಾದಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ಸೀತುಣ್ಹಾದಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಾತಾತಪಾದಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಾ ಸರೀರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ನಾನಾರೂಪಸನ್ತತೀನಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖುರೋಗಾದಿರೂಪಾನಮ್ಪೀತಿ। ಆಹಾರಜರೂಪೇಸು ಆಹಾರನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸರೀರೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಸಮವಿಸಮರೂಪಸನ್ತತೀನಂತಿ। ‘‘ಅಯಂ ನಯೋ’’ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾಸನ್ತಾನೇ ನಿದಸ್ಸನ ನಯೋ। ತೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನೇಪಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಾನಂ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಸನ್ತಾನಾನಂ ಕೇಸಲೋಮಾದಿ ಸನ್ತಾನಾನಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ವಡ್ಢಿಪವತ್ತಿಯೋ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಜೀರಣಂ’’ತಿ ಅಭಿನವಾವತ್ಥತೋ ಹಾಯನಂ। ಪಾಳಿಪಾಠೇ। ‘‘ಠಿತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ’’ತಿ ಅಞ್ಞೋ ಪಕಾರೋ ಅಞ್ಞಥಾ। ಅಞ್ಞಥಾ ಭಾವೋ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ । ಏತೇನ ಜರಾವಸೇನವಾ ನಾನಾರೋಗಾಬಾಧಾದಿವಸೇನ ವಾ ವಿಪರಿಣಾಮೋ ವುತ್ತೋ। ‘‘ತಥಾ ಅವತ್ಥಾಭೇದಯೋಗತೋ’’ತಿ ಜಾತಿರೂಪಮೇವ ಆದಿಮ್ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತಿ। ತತೋಪರಂ ತಮೇವ ವಡ್ಢಿ ಹೋತಿ। ತತೋ ಪರಂ ತಮೇವ ಪವತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ತಥಾ ಅವತ್ಥಾಭೇದಯೋಗತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಾಹೀ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ಪಬನ್ಧಯತೀ’’ತಿ ಪಬನ್ಧಂ ಕರೋತಿ। ಸಙ್ಗಹಗಾಥಾದೀಸು ಪನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ। ‘‘ಏತ್ಥ ಚ ಪಚ್ಛಿಮಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು। ವೋಹಾರಸಿದ್ಧಮತ್ತಭಾವಂ’’ತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸತ್ತೋ ಅತ್ತಾ ಜೀವೋತಿಆದಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ ವೋಹಾರ ಸಿದ್ಧಮತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಸಭಾವಸಿದ್ಧಾ ನ ಹೋತಿ। ಸಾಹಿ ಮಹಾಜನೇಹಿ ಖನ್ಧ ಪಞ್ಚಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಮತತ್ತಾ ವೋಹರಿತತ್ತಾ ವೋಹಾರಸಿದ್ಧಾ ನಾಮ। ಸಭಾವಸಿದ್ಧಾ ಪನ ನ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅರಿಯಾನಂ ವೋಹಾರೇ ಪುಗ್ಗಲೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಸಿಜ್ಝತಿ। ಇಮಾನಿ ಪನ ರೂಪಾನಿ ಸಭಾವಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಅರಿಯಾನಂ ವೋಹಾರೇಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಾದಿಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ಸುದ್ಧಧಮ್ಮಗತಿಯಾ ಸಿದ್ಧೇನಾ’’ತಿ ಪಥವೀಧಾತು ನಾಮ ಸುದ್ಧಧಮ್ಮೋ ಹೋತಿ। ಸಾ ಉಪ್ಪಾದಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಜರಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ, ಭೇದಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪಾದೋಪಿ ಜರಾಪಿ ಭೇದೋಪಿ ಸುದ್ಧಧಮ್ಮಗತಿಯಾ ಸಿದ್ಧೋ ನಾಮ। ಏವಂ ಲಕ್ಖಣರೂಪಾನಂ ಸುದ್ಧಧಮ್ಮಗತಿಸಿದ್ಧಂ ಪರಮತ್ಥಲಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ದ್ವಯಸ್ಸಪಿ ವಿಕಾರರೂಪತ್ತಯಸ್ಸಪಿ ಪರಿಚ್ಛೇದ ರೂಪಸ್ಸಪೀತಿ। ಯಥಾ ಚ ಇಮೇಸಂ ರೂಪಾನಂ। ತಥಾ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಪಿ ಸುದ್ಧಧಮ್ಮಗತಿಸಿದ್ಧಂ ಪರಮತ್ಥಲಕ್ಖಣಂ ಅತ್ಥಿಯೇವ। ಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಅಭಾವಿತೇ ಭವಪರಮ್ಪರಾಯ ಉಪ್ಪಾದಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ। ಭಾವಿತೇಪನ ಅನುಪ್ಪಾದಂ ನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ। ತಸ್ಮಾ ಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋಪಿ ಸುದ್ಧಧಮ್ಮಗತಿಯಾ ಸಿದ್ಧೋ ನಾಮ। ಏವಂ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸಪಿ ಸುದ್ಧಧಮ್ಮಗತಿಸಿದ್ಧಂ ಪರಮತ್ಥಲಕ್ಖಣಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಜಾತಂ ಅಭೂತನ್ತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂಪಿ ಏತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಏತೇನ ಅರಿಯವೋಹಾರೇ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಏಕನ್ತೇನ ಅತ್ಥಿತಾ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇತರಥಾ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ನಸಭಾವತೋ ಅನುಪಲದ್ಧತ್ತಾ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಏತಾನಿ ಅಸಭಾವರೂಪಾನೀತಿ ಚ ಅಲಕ್ಖಣ ರೂಪಾನೀತಿ ಚ ಅಸಮ್ಮಸನರೂಪಾನೀತಿ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂತಿಪಿ ದೀಪೇತಿ। ಕಸ್ಮಾ, ಯಥಾಸಕಂ ಸಭಾವೇಹಿ ಸಭಾವವನ್ತತ್ತಾ ಯಥಾಸಕಂ ಲಕ್ಖಣೇ ಹಿ ಸಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಸಮ್ಮಸನಞ್ಞಾಣ ವಿಭಙ್ಗೇ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಆಗತತ್ತಾತಿ। ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಮ್ಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋಯೇವ। ಯಥಾಹ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನನ್ತಿ ಪನ್ನರಸರೂಪಾನಿ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ ನಾಮ। ದಸರೂಪಾನಿ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ ನಾಮ। ಯದಿ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ ನಾಮ। ಏವಂಸತಿ, ಅಸಙ್ಖತಾನಿ ನಾಮ ಸಿಯುಂ। ತೇಸಂಯೇವ ಪನರೂಪಾನಂ ಕಾಯವಿಕಾರೋ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ। ವಚೀವಿಕಾರೋ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ। ಛಿದ್ದಂ ವಿವರಂ ಆಕಾಸಧಾತು ನಾಮ। ಲಹುಭಾವೋ ಲಹುತಾ ನಾಮ। ಮುದುಭಾವೋ ಮುದುತಾ ನಾಮ। ಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವೋ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ನಾಮ। ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಉಪಚಯೋ ನಾಮ। ಪವತ್ತಿ ಸನ್ತತಿ ನಾಮ। ಜೀರಣಾಕಾರೋ ಜರತಾ ನಾಮ। ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಾಕಾರೋ ಅನಿಚ್ಚತಾ ನಾಮಾತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಸಙ್ಖತಮೇವಾತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ತೇಸಂಯೇವ ರೂಪಾನಂ’’ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ತೇಸಂಯೇವ ದಸನ್ನಂ ರೂಪಾನಂ ಮಜ್ಝೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಇತಿಸಬ್ಬಂ’’ತಿ ಇದಂ ಸಬ್ಬಂ ದಸವಿಧಂ ರೂಪಂ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಮೇವ ಸಙ್ಖತಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ ವುತ್ತೋವ। ಯಥಾಹ ಪಞ್ಚವಿಪನಖನ್ಧಾ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾವ ಹೋನ್ತಿ, ನೋ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾ। ಸಙ್ಖತಾವ, ನೋ ಅಸಙ್ಖತಾ। ಅಪಿಚ ನಿಪ್ಫನ್ನಾಪಿ ಹೋನ್ತಿಯೇವ। ಸಭಾವಧಮ್ಮೇಸುಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವೇಕಂ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಞ್ಚಾತಿ ಚ। ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಚ ನಾಮ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ಕಥನ್ತಿ। ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾತಿ ವಾ ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಾತಿ ವಾ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾತಿ ವಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಪನ ಹೋತಿ। ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೇನ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬತೋ। ತಥಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಸಾಪಿಹಿ ಲೋಕಿಯಾದಿಭೇದಂ ನಲಭತಿ। ನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಪನ ಹೋತಿ। ನೋ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾ। ನಾಮಗ್ಗಹಣಞ್ಹಿ ಗಣ್ಹನ್ತೋವ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಚ। ಏತೇನ ಲಕ್ಖಣರೂಪಾನಮ್ಪಿ ನಿಪ್ಫನ್ನತಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ವಿಸುದ್ಧಿ ಮಗ್ಗೇಪನ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಂತಿದುಕಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೇ। ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧಂ ರೂಪಂ ಪರಿಚ್ಛೇದವಿಕಾರ ಲಕ್ಖಣಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಭಾವೇನೇವ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ, ಸೇಸಂ ತಬ್ಬಿಪರೀತತಾಯ ಅನಿಪ್ಫನ್ನನ್ತಿ ಚ। ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಂ ಪನ ರೂಪರೂಪಂ ನಾಮಾತಿ ಚ। ಯಂ ಚತೂಹಿ ಕಮ್ಮಾದೀಹಿ ಜಾತಂ, ತಂ ಚತುಜಂ ನಾಮ। ತಂ ಲಕ್ಖಣ ರೂಪವಜ್ಜಂ ಅವಸೇಸರೂಪಂ। ಲಕ್ಖಣರೂಪಂ ಪನ ನ ಕುತೋಚಿಜಾತನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಞ್ಚೇತಂ ಆಚರಿಯೇಹಿ ಗಹಿತನಾಮಮತ್ತತ್ತಾ ವತ್ತಿಚ್ಛಾನುಗತಂ ಹೋತಿ। ಯಂ ರುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬನ್ತಿ।
ರೂಪಸಮುದ್ದೇಸಾನುದೀಪನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೯೭. ರೂಪವಿಭಾಗೇ ।‘‘ಏಕವಿಧನಯಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ’’ತಿ ರೂಪವಿಭಾಗತೋ ಪಥಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ। ಏತೇನ ಏಕವಿಧನಯೋ ರೂಪವಿಭಾಗೋ ನಾಮ ನ ತಾವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಂ ನ ಸಮೇತಿ। ಕೇನ ನ ಸಮೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಕ್ಖತಿಹೀ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾದಿಭೇದೇನ ವಿಭಜನ್ತಿ ವಿಚಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬಂರೂಪಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರವಸೇನ ದುವಿಧನ್ತಿಆದಿಕೋ ದುವಿಧನಯೋ ಏವ ರೂಪವಿಭಾಗನಯೋ ನಾಮಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇನ ನ ಸಮೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಪಿಚ ಪಾಳಿಯಂ। ಸಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾ, ಅಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿಆದಿ ದುಕೇಸು ಸಬ್ಬಂರೂಪಂ ಅಹೇತುಕಮೇವ, ನ ಸಹೇತುಕನ್ತಿಆದಿ ನಿಯಮಕರಣಮ್ಪಿ ರೂಪವಿಭಾಗೋ ಏವಾತಿ ಕತ್ವಾ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಇತರಾನಿ ಪನಾ’’ತಿ ಕಾಮಾವಚರನ್ತಿಆದೀನಿ ಪನ। ‘‘ಜನಕೇನ ಪಚ್ಚಯೇನಾ’’ತಿ ಪಧಾನವಚನಮೇತಂ। ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಾದಿ ಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ ಏವ। ‘‘ಸಙ್ಗಮ್ಮಾ’’ತಿ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ। ‘‘ಕರೀಯತೀ’’ತಿ ನಿಪ್ಫಾದೀಯತಿ। ಯೋಧಮ್ಮೋತಿಆದೀಸು। ‘‘ಪಹೀನೋ ಪೀ’’ತಿ ಛಿನ್ದನಭಿನ್ದನಾದಿವಸೇನ ಪಹೀನೋಪಿ। ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಸತೀ’’ತಿ ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನೇ ಸತಿ। ಕಿಚ್ಚಪಚ್ಚಯಾನಂ ಅರಹತ್ಥಸ್ಸ ಚ ಸಕ್ಕತ್ಥಸ್ಸ ಚ ದೀಪನತೋ ದುವಿಧಂ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಟ್ಠಾನತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಬ್ಬಿಸಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ರೂಪವಿಸಯಸ್ಸ। ‘‘ಏವಂ’’ತಿ ಏವಂಸನ್ತೇ। ‘‘ಪಹೀನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅನಾಗತಭವೇ ಪುನ ಅನುಪ್ಪಾದತ್ಥಾಯ ಇಧೇವ ಪಹೀನಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಂ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಂ’’ತಿ ಛಿನ್ನತಾಲಕ್ಖಾಣುಕಂ ವಿಯ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಅನಭಾವಂ ಕತಂ’’ತಿ ಪುನ ಅಭಾವಂ ಕತಂ। ‘‘ಪಾಕಟೋ’’ತಿ ದಸ್ಸನಾದಿಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸೇಹಿ ಪಞ್ಞಾತೋ। ‘‘ತದುಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ತಂ ಉಪನಿಧಾಯ। ವಿಭಾವನಿಪಾಠೇ। ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕರೂಪಂ’’ತಿ ಪದುದ್ಧಾರಣಂ। ಅತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ। ಅಜ್ಝತ್ತಮೇವ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅತ್ತಭಾವಸಙ್ಖಾತಂ’’ತಿಆದಿನಾ। ತಂ ನ ಸುನ್ದರಂ। ಕಸ್ಮಾ, ಅಜ್ಝತ್ತಧಮ್ಮ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕ ಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಅವಿಸೇಸೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ವಕ್ಖಮಾನಕಾರಣತ್ತಾ। ‘‘ದ್ವಾರರೂಪಂ ನಾಮಾ’’ತಿ ಪದುದ್ಧಾರಪದಂ। ಕಸ್ಮಾ ದ್ವಾರರೂಪಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯಥಾಕ್ಕಮಂ’’ತಿಆದಿಂ। ಪರತೋಪಿ ಏಸನಯೋ। ‘‘ದೇಸನಾಭೇದ ರಕ್ಖಣತ್ಥಂ’’ತಿ ದುಕದೇಸನಾಭೇದತೋ ರಕ್ಖಣತ್ಥಂ। ತತ್ಥ ದೇಸನಾಭೇದೋ ನಾಮ ರೂಪಕಣ್ಡೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ವತ್ಥು ರೂಪಞ್ಚ, ನ ವತ್ಥು ರೂಪಞ್ಚ , ಆರಮ್ಮಣ ರೂಪಞ್ಚ, ನ ಆರಮ್ಮಣ ರೂಪಞ್ಚ ವತ್ವಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ, ಆರಮ್ಮಣದುಕೇ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣ ರೂಪಂ, ನ ಆರಮ್ಮಣ ರೂಪನ್ತಿ ದುಕಪದಂ ನ ಲಬ್ಭೇಯ್ಯ। ಅಯಂ ದೇಸನಾಭೇದೋ ನಾಮ। ವತ್ಥುದುಕೇಸು ಹದಯವತ್ಥುವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣದುಕಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ। ‘‘ಥೂಲಸಭಾವತ್ತಾ’’ತಿ ಸುಖುಮರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ। ‘‘ದೂರೇ ಪವತ್ತಸ್ಸಪೀ’’ತಿ ಯಥಾ ಸುಖುಮರೂಪಂ ಅತ್ತನೋ ಸರೀರೇ ಪವತ್ತಮ್ಪಿ ಞಾಣೇನ ಸೀಘಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಇದಂ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ದೂರೇ ಪವತ್ತಸ್ಸಪಿ। ‘‘ಗಹಣಯೋಗ್ಯತ್ತಾ’’ತಿ ಞಾಣೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಣಪತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿಭಾವನಿಪಾಠೇ। ‘‘ಸಯಂನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಚಾ’’ತಿ ಸಯಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಯ ಮಹಾಭೂತವಸೇನ ಚ। ತತ್ಥ ಸಯಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಾತುಯೋ। ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಸಮ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ಗನ್ಧರಸಾ। ಉಭಯಥಾಪಿ ಅಸಮ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ಚಕ್ಖು ರೂಪ, ಸೋತ ಸದ್ದಾ। ಯೋ ಪಟಿಮುಖಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ, ಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪತನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಯೋಜನಾ। ನ ಚ ತಾನಿ ಅಞ್ಞಪ್ಪಕಾರಾನಿ ಏವ ಸಕ್ಕಾ ಭವಿತುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಅನುಗ್ಗಹ ಉಪಘಾತವಸೇನಾ’’ತಿ ವಡ್ಢನತ್ಥಾಯ ಅನುಗ್ಗಹವಸೇನ, ಹಾಯನಾದಿ ಅತ್ಥಾಯ ಉಪಘಾತವಸೇನ। ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಆದಿನ್ನಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನೇಹಿ ಏತಂ ಮಮ ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀತಿಆದಿನ್ನತ್ತಾ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಪರಾಮಟ್ಠತ್ತಾ ಚ। ‘‘ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಪವತ್ತಿವಸೇನಾ’’ತಿ ಏಕೇನ ಜನಕಕಮ್ಮೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿಚ್ಚಕಾಲಂ ಪವತ್ತಿವಸೇನ। ‘‘ಉಪಚರೀಯತೀ’’ತಿ ವೋಹರೀಯತಿ। ‘‘ಅತ್ಥವಿಸೇಸಬೋಧೋ’’ತಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಬೋಧೋ। ‘‘ಅಸಮ್ಪತ್ತವಸೇನಾ’’ತಿ ವಿಸಯಟ್ಠಾನಂ ಸಯಂ ಅಸಮ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ। ಅತ್ತನೋಠಾನಂ ವಾ ವಿಸಯಸ್ಸ ಅಸಮ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ। ತತ್ಥ ವಿಸಯಸ್ಸ ಅಸಮ್ಪತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಥಾ ಸೋತಸದ್ದೇಸು ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಲಗ್ಗಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಸು। ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವಾ’’ತಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜನತ್ಥಾಯ ಏವ। ತಥಾ ಆಪೋ ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಯೋಜನಾ। ದುಬ್ಬಲಪಥವೀ ಏವ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ‘‘ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ। ‘‘ಸೋತಸ್ಸಪನಕಥಂ’’ತಿ ಸೋತಸ್ಸ ಅಸಮ್ಪತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಕಥಂ ಪಾಕಟಂ। ಸಮ್ಪತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಏವ ಪಾಕಟನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತತ್ಥಹೀ’’ತಿಆದಿಂ । ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸತೋ ವಾ ಸುಯ್ಯತಿ, ಚೇತಿಯಾದಿಕಸ್ಸ ಪುರತ್ಥಿಮದಿಸಾಭಾಗೇ ಠಿತಾನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಪಟಿಘಟ್ಟನಾನಿಘಂಸೋ’’ತಿ ಸೋತೇಸು ಪಟಿಘಟ್ಟನವೇಗೋ। ‘‘ತೇಸಂ’’ತಿ ಆಸನ್ನೇವಾ ದೂರೇ ವಾ ಠಿತಾನಂ। ಹೋತು ದೂರೇ ಠಿತಾನಂ ಚಿರೇನ ಸುತೋತಿ ಅಭಿಮಾನೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಉಜುಕಂ ಅಸುತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಪಸ್ಸತೋವಾ ಉತ್ತರಪಸ್ಸತೋ ವಾ ಸುಣೇಯ್ಯ, ಅಸುಯ್ಯಮಾನೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಪುಚ್ಛಾ। ತಂ ಕಥೇನ್ತೋ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಿಭಾವನಿಪಾಠೇ। ‘‘ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಸಯದೇಸಂ ತಂ, ಫರಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೀತಿ ಚೇ’’ತಿ ತಂ ಚಕ್ಖುಸೋತ ದ್ವಯಂ ದೂರೇವಿಸಯಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನದೇಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹತೀತಿ ಚೇವದೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದೂರೇಠತ್ವಾ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸುಣನ್ತೋ ಚ ಮಹನ್ತಮ್ಪಿಪಬ್ಬತಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಪಸ್ಸತಿ, ಮಹನ್ತಂಪಿ ಮೇಘಸದ್ದಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಸುಣಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಉಭಯಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತಗೋಚರನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಚನೇ ಠತ್ವಾ ಇದಂ ಪರಿಕಪ್ಪವಚನಂ ದಸ್ಸೇತಿ ತಂ ದ್ವಯಂ ವಿಸಯಪ್ಪದೇಸಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂಪಿ ಪಬ್ಬತಂ ವಾ ಮೇಘಸದ್ದಂ ವಾ ಫರಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಮಹನ್ತಂಪಿ ಪಸ್ಸತಿ, ಸುಣಾತಿ। ನ ಅಸಮ್ಪತ್ತಗೋಚರತ್ತಾ ಮಹನ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ ಸುಣಾತೀತಿ ಕೋಚಿ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಧಾನೇಪಿ ತಸ್ಸ ಸೋ ಗೋಚರೋ ಸಿಯಾತಿ। ಏವಂಸತಿ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ದಿಬ್ಬಸೋತಾಭಿಞ್ಞಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನವಿಧಾನೇಪಿ ಸೋ ರೂಪಸದ್ದವಿಸಯೋ ತಸ್ಸ ಪಸಾದಚಕ್ಖುಸೋತಸ್ಸ ಗೋಚರೋ ಸಿಯಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನ ಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಚಕ್ಖುಸೋತಂ ದೇವಲೋಕಮ್ಪಿ ಗನ್ತ್ವಾ ದಿಬ್ಬರೂಪಮ್ಪಿ ದಿಬ್ಬಸದ್ದಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯ। ನ ಪನ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ವಿಸಯದೇಸಗಮನಞ್ಚ ಮಹನ್ತದೇಸಫರಣಞ್ಚ ನ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
ರೂಪವಿಭಾಗಾನುದೀಪನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೫೮. ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾನೇ। ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಚೇತನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋಪಿ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ತೇ ಪನ ಪಟ್ಠಾನೇ ಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಂ ಪತ್ವಾ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಾಧೇನ್ತಿ, ಚೇತನಾ ಏವ ಸಾಧೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾ ಯೇವಾ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ತಂ ಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನಂ’’ತಿ ಹೇತೂಹಿ ಚ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ರೂಪಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥವಸೇನ ಚೇತಸಿಕಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕತಾ ಸಿದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ಸೋ ಹಿ ಉದಯತಿ ಪಸವತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಕಪ್ಪಸಣ್ಠಾಪನವಸೇನಾ’’ತಿ ಕಪ್ಪಪ್ಪತಿಟ್ಠಾಪನವಸೇನ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸದ್ದೋ ಛಸು ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಯತನೇ ಸ್ವೇವ ಪವತ್ತತಿ। ಇಧ ಪನ ಸಕಲಂ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತ ಸನ್ತಾನೇತಿ ಪನ ವತ್ತಬ್ಬಂ’’ತಿ। ‘‘ಖಣೇ ಖಣೇ’’ತಿ ವಿಚ್ಛಾವಚನಂ। ‘‘ವಿಚ್ಛಾ’’ತಿ ಚ ಬಹೂಸುಖಣೇಸು ಬ್ಯಾಪನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತೀಸುತೀಸುಖಣೇಸೂ’’ತಿ।
ಯಮಕಪಾಠೇಸು। ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ। ‘‘ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣ ಸಮಙ್ಗಿತಮಾಹ। ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣ ಸಮಙ್ಗಿತಂ। ‘‘ಇತೀ’’ತಿ ಅಯಂ ಪುಚ್ಛಾ। ‘‘ನೋ’’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ। ಸಮುದಯಸಚ್ಚಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಭೂತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸವಾ ನಾಮಸ್ಸವಾ ಉಪ್ಪಾದೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಯಸ್ಸ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ದ್ವೇ ಪಾಠಾಗಹೇತಬ್ಬಾ। ‘‘ನೋ’’ತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲ ಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಅಬ್ಯಾಕತಭೂತಾನಂ ರೂಪಾನಂ ವಾ ನಾಮಾನಂ ವಾ ನಿರೋಧೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇಸುಪಾಠೇಸು ಕೇಸಞ್ಚಿವಾದೀನಂ ವಚನೋಕಾಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅರೂಪಭವಂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಚೇ’’ತಿ ಕೋಚಿವಾದೀ ಚೇವದೇಯ್ಯ। ‘‘ನಾ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಚ ಉದ್ಧಟಾ ಸಿಯುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಇತರತ್ಥ ಚಾ’’ತಿ ತತೋ ಇತರಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಸ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾತಿಆದಿಪಾಠೇ ಚ। ‘‘ತಮ್ಪಿ ನಾ’’ತಿ ತಮ್ಪಿ ವಚನಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪುರಿಮಕೋಟ್ಠಾಸೇ’’ತಿ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ತತ್ಥಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪುರಿಮಪಕ್ಖೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟ್ಠಾಸೇ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಚವನ್ತಾನಂ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಛಿಮ ಪಕ್ಖೇ। ಚವನ್ತಾನಂ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ನ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇತಿ, ನೋ ಚ ನ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಮ್ಪಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಚ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇ ಸತಿ, ಸಬ್ಬಾನಿ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಿ ಉತುಜರೂಪಾನಿ ಆಹಾರಜರೂಪಾನಿ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಕೋಟ್ಠಾಸೇ’’ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಚವನ್ತಾನಂ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಛಿಮಪಕ್ಖೇ। ತತ್ಥ ಚ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇತಿ ಇದಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಏವಂ ಪಾಳಿಸಾಧಕಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯುತ್ತಿಸಾಧಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆನನ್ದಾ ಚರಿಯಸ್ಸ ಮೂಲಟೀಕಾಕಾರಸ್ಸ। ವಿಭಾವನಿಯಂ। ಭಙ್ಗೇ ರೂಪಸ್ಸ ನುಪ್ಪಾದೋ, ಚಿತ್ತಜಾನಂ ವಸೇನ ವಾ। ಆರುಪ್ಪಂ ವಾಪಿ ಸನ್ಧಾಯ, ಭಾಸಿತೋ ಯಮಕಸ್ಸ ಹಿ। ನ ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿ ಭಙ್ಗೇ ಚ, ನ ರೂಪಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ। ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ನ ಹಿ ನ ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತೀ’’ತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸಠಿತಿ ನಾಮ ನ ಹಿ ನತ್ಥಿ। ‘‘ಭಙ್ಗೇಚಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚ। ತಂ ಅಸಮ್ಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಯಮಕಪಾಳಿಯೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ನಾನತ್ಥಾ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಪಾಳಿಸಂಸನ್ದನಾ ನಾಮ ಗರುಕತ್ತಬ್ಬಾತಿ ದೀಪೇತಿ। ‘‘ಗಮ್ಭೀರೋ ಚ ಸತ್ಥು ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ ಏತೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಸತ್ಥುಮತಞ್ಞುಂ ಕತ್ವಾ ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಏತಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ವತ್ತುಂ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ದೀಪೇತಿ। ‘‘ಸುದ್ಧಂ ಅರೂಪಮೇವಾ’’ತಿ ಸುದ್ಧಂ ಅರೂಪಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಏವ। ಛ ಚತ್ತಾಲೀಸಚಿತ್ತಾನಿ ರೂಪಂ ಜನೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಸತಿ ಅರೂಪವಿಪಾಕವಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅರೂಪವಿಪಾಕಾಪನಾ’’ತಿಆದಿಂ। ವಿಭಾವನಿಪಾಠೇ। ‘‘ಹೇತುನೋ’’ತಿ ರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾ ಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಹೇತುಸ್ಸ। ‘‘ತಬ್ಬೀಧುರತಾಯಾ’’ತಿ ರೂಪವಿರುದ್ಧತಾಯ। ರೂಪಾರೂಪವಿರಾಗಭಾವನಾಭೂತೋ ಮಗ್ಗೋ। ತೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ। ರೂಪೋಕಾಸೋ ನಾಮ ಕಾಮರೂಪಭವೋ। ವಿಭಾವನಿಪಾಠೇ। ‘‘ಏಕೂನ ನ ವುತಿಭವಙ್ಗಸ್ಸೇ ವಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ರೂಪಜನಕಸ್ಸ ಏಕೂನ ನ ವುತಿಭವಙ್ಗ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಪನ ಅರೂಪವಿಪಾಕಂ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇಪಿ ರೂಪಜನಕಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ರೂಪಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತ ಪಚ್ಚಯಂ ನ ಲಭತಿ। ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ರೂಪಂ ಪರತೋ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತತೋ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಂ ಲಭತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಹಿ ಅತ್ತನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಯಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಕಾರಕೋ ಪಚ್ಚಯೋ ಅತ್ಥಿಪಚ್ಚಯೋ। ಪಚ್ಛಾಜಾತೋ ಚ ತಸ್ಸ ಏಕದೇಸೋ। ‘‘ಆಯುಸಙ್ಖಾರಾನಂ’’ತಿ ಉಸ್ಮಾದೀನಂ। ‘‘ತಂ’’ತಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ। ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿ ಸೋ ಥೇರೋ ಕಿಂ ಆಹ। ‘‘ವುತ್ತಂ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ। ಇತಿ ಪನ ವಚನತೋ ಅಞ್ಞೇಸಂಪಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಪಧಾನವಚನಂ। ಪನ ಸದ್ದೋ ಅರುಚಿ ಜೋತಕೋ। ‘‘ತಥಾ ವುತ್ತೇಪೀ’’ತಿ ಜೋತೇತಿ। ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ನಾಮ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೋ। ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ನಾಮ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸವಾತೋ। ಸೋ ಸಬ್ಬೇಸಂಪಿ ಕಾಮಸತ್ತಾನಂ ಚುತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಚ ತತೋ ಪುರಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಚ ನನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ವಚನೇನ ಚುತಿಚಿತ್ತತೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಯೇವ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ಅಭಾವಂ ಞಾಪೇತಿ। ನನು ಇಮಿಸ್ಸಂ ಪಾಳಿಯಂ ಚುತಿಕಾಲೇ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ವದತಿ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾನಂ ಅಭಾವಂ ನ ವದತಿ। ತಸ್ಮಾ ಇಮಾಯ ಪಾಳಿಯಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಂ ನ ಜನೇತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ನ ಅಞ್ಞಾನಿ ಚಿತ್ತಜರೂಪಾನೀತಿ ಚೋದನಾ। ತಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನ ಹಿ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಗಬ್ಭಗಮನಾದಿವಿನಿಬದ್ಧಾಭಾವೇ’’ತಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಗತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಉದಕೇ ನಿಮುಗ್ಗಸ್ಸ। ಬಾಳ್ಹಂ ವಿಸಞ್ಞೀಭೂತಸ್ಸ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ। ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ। ರೂಪಾರೂಪಭವೇ ಠಿತಸ್ಸಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏತೇಗಬ್ಭಗಮನಾದಯೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಂ ವಿನಿಬದ್ಧನ್ತಿ ನೀವಾರೇನ್ತೀತಿ ಗಬ್ಭಗಮನಾದಿವಿನಿಬದ್ಧಾ। ತೇಸಂ ಅಭಾವೋತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ವಿನಾ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಚ ಅಞ್ಞಚಿತ್ತಜರೂಪಾನಞ್ಚ ವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಂಪಿ ಯುತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಚುತೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಚುತೋ ಚ ಹೋತಿ, ಅಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನ ರೂಪಞ್ಚ ಪವತ್ತತೀತಿ ನ ಚ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಸೋ ಚ ಸುಟ್ಠು ಓಳಾರಿಕೋ ರೂಪಧಮ್ಮೋ। ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ ‘‘ಓಳಾರಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ‘‘ಕತೀಪಯ ಖಣಮತ್ತಂ’’ತಿ ಪನ್ನರಸಖಣಸೋಳಸಖಣಮತ್ತಂ। ‘‘ಚಿತ್ತಜರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಜರೂಪಪ್ಪವತ್ತನತೋ। ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ತದಾ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಿಪಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಸು ಆಪಾತಂ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ। ‘‘ಪಚ್ಚಯಪರಿತ್ತತಾಯ ವಾ’’ತಿ ತದಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅಲಾಭತೋ ವುತ್ತಂ। ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋನ್ತಿ। ತದಾ ದುಬ್ಬಲತ್ತಾ ಏವ ಪಞ್ಚಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಸು ಆಪಾತಂ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಪರಿಯೋಸಾನೇಪಿ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಮತ್ತೇ। ವತ್ಥುಸ್ಸ ಆದಿಅನ್ತನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಆದಿಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಿತಾನಿ। ಮರಣಾಸನ್ನಕಾಲೇ ಅನ್ತೇ ನಿಸ್ಸಿತಾನಿ। ಸಮದುಬ್ಬಲಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಸಬ್ಬಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ರೂಪಂ ನ ಜನೇತಿ, ತಥಾ ಸಬ್ಬಚುತಿಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ರೂಪಂ ನ ಜನೇತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವಿಞ್ಞಾತುನ್ತಿ। ‘‘ಪಾಳಿವಿರೋಧಂ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತಾಯ ಸಙ್ಖಾರ ಯಮಕಪಾಳಿಯಾ ವಿರೋಧಂ ।‘‘ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ಏವ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಬಲವಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಮೇವ। ‘‘ತಂ’’ತಿ ಅಪ್ಪನಾಜವನಂ। ಅಚಲಮಾನಂ ಹುತ್ವಾ। ‘‘ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣೇ’’ತಿ ವೀಥಿಚಿತ್ತ ವಾರೇನ ಅವೋಕಿಣ್ಣೇ। ನ ತಥಾ ಪವತ್ತಮಾನೇಸು ಅಙ್ಗಾನಿ ಓಸೀದನ್ತಿ, ಯಥಾ ಠಪಿತಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ‘‘ನ ತತೋಪರಂ’’ತಿ ತತೋ ಅತಿರೇಕಂ ರೂಪವಿಸೇಸಂ ನ ಜನೇತಿ। ‘‘ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ಕಿಞ್ಚಿಚಿತ್ತಂ। ‘‘ಉತ್ತರಕಿಚ್ಚಂ’’ತಿ ಉಪರೂಪರಿಕಿಚ್ಚಂ। ‘‘ಅಟ್ಠ ಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ’’ತಿ ಅಟ್ಠ ಸೋಮನಸ್ಸ ಜವನಾನಿ ಹಸನಂಪಿ ಜನೇನ್ತಿ। ಛ ಜವನಾನಿ ಪಞ್ಚಜವನಾನೀತಿ ಅಧಿಕಾರೋ। ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾನಂ। ಸಿತಕಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಿತಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಮಿಹಿತಕಮ್ಮಂ। ‘‘ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ‘ರೂಪಸ್ಸ ಪನ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಕಭೂತಾ ಉತುಆಹಾರಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯ ಧಮ್ಮಾ ಚ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ಫರನ್ತೀ’ತಿ ಏವಂ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ। ‘‘ಉತುನೋ ಬಲವಭಾವೋ’’ತಿ ರೂಪುಪ್ಪಾದನತ್ಥಾಯ ಬಲವಭಾವೋ। ಸನ್ತತಿಠಿತಿಯಾ ಬಲವಭಾವೋ ಪನ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತೋ ಹೋತಿ। ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ। ನೋ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಕ್ಖತಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿಂ। ಅಜ್ಝತ್ತ ಸನ್ತಾನಗತೋ ಚ ಬಹಿದ್ಧಾಸನ್ತಾನಗತೋ ಚ ದುವಿಧಾಹಾರೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
ಏತ್ಥಚಾತಿಆದೀಸು। ಉತು ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಚತುಜವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಸನ್ತಾನೇ ಉತುಜವಸೇನ ಏಕೋ। ತಥಾ ಆಹಾರೋಪಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ತೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾಹಾರಂ ಅವಸೇಸಾನಂ ಅಜ್ಝತ್ತ ಸನ್ತಾನೇ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇ ವಿವಾದೋ ನತ್ಥಿ। ಬಹಿದ್ಧಾಹಾರಸ್ಸ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನೇ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನೇ ವಿವಾದೋ ಅತ್ಥೀತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಉತುಓಜಾನಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ಉತುಓಜಾನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನೇ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ ವಿಯ। ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠೇ। ‘‘ದನ್ತವಿಚುಣ್ಣಿತಂ ಪನಾ’’ತಿ ದನ್ತೇಹಿ ಸಙ್ಖಾದಿತ್ವಾ ವಿಚುಣ್ಣಂ ಕತಂ ಪನ। ‘‘ಸಿತ್ಥಂ’’ತಿ ಭತ್ತಚುಣ್ಣಸಿತ್ಥಂ। ಟೀಕಾಪಾಠೇ। ‘‘ಸಾ’’ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಓಜಾ। ‘‘ನಸಙ್ಖಾದಿತೋ’’ತಿ ನ ಸುಟ್ಠುಖಾದಿತೋ। ‘‘ತತ್ತಕೇನಪೀ’’ತಿ ಮುಖೇಠಪಿತಮತ್ತೇನಪಿ। ‘‘ಅಬ್ಭನ್ತರಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಾಹಾರಸ್ಸ। ‘‘ಅಟ್ಠಅಟ್ಠರೂಪಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನವಸೇನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಜನನ ವಸೇನ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾಹಾರೋ ಏವ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಕಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತ ಸಮ್ಭೂತಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಬಹಿದ್ಧಾ ಓಜಾಪಿ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ ಯೇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ತೇನಉತುನಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತ ಉತುನಾ। ‘‘ಸೇದಿಯಮಾನಾ’’ತಿ ಉಸ್ಮಾಪಿಯಮಾನಾ। ‘‘ತಾಯ ಚ ಓಜಾಯಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತ ಓಜಾಯ। ‘‘ಮೇದಸಿನೇಹುಪಚಯ ವಸೇನಾ’’ತಿ ಮೇದಕೋಟ್ಠಾಸರಸಸಿನೇಹ ಕೋಟ್ಠಾಸಾನಂ ವಡ್ಢನವಸೇನ। ಇತರಾನಿ ಪನ ತೀಣಿರೂಪಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ। ಪಾಳಿಪಾಠೇ। ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯ ರೂಪಾನಿ। ‘‘ವಿಹಾರೋ’’ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಏವ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಮಾಪತ್ತಿ ಚಿತ್ತೇನ ಜಾತತ್ತಾ ತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನ ನೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ‘‘ಉಪಚರಿತತ್ತಾ’’ತಿ ಠಾನೂಪಚಾರೇನ ವೋಹರಿತತ್ತಾ। ‘‘ತೇಸಂ ನ ವನ್ನಂ’’ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯರೂಪಾನಂ। ನಿಧಿಕಣ್ಡಪಾಠೇ। ಸುನ್ದರೋ ವಣ್ಣೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಸುವಣ್ಣೋ। ಸುವಣ್ಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸುವಣ್ಣತಾ। ತಥಾಸುಸ್ಸರತಾ। ‘‘ಸರೋ’’ತಿ ಚ ಸದ್ದೋ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಸುಸಣ್ಠಾನಂ’’ತಿ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಾನಂ ಸುಟ್ಠುಸಣ್ಠಾನಂ। ‘‘ಸುರೂಪತಾ’’ತಿ ಸುನ್ದರರೂಪಕಾಯತಾ। ‘‘ಯಥಾ’’ತಿ ಯೇನಆಕಾರೇನ ಸಣ್ಠಿತೇ ಸತಿ। ತಥಾ ತೇನ ಆಕಾರೇನ ಸಣ್ಠಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
ಲಹುತಾದಿತ್ತಯೇ। ದನ್ಧತ್ತಾದಿಕರಾನಂ ಧಾತುಕ್ಖೋಭಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಮುಟ್ಠಾತೀತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ‘‘ಏತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಲಹುತಾದಿತ್ತಯಸ್ಸ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ಲಹುತಾದಿತ್ತಯಂ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಯಮಕೇಸುಪಿ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನೇವ ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಸೋತಾಯತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಸಚಕ್ಖುಕಾನಂ ಅಸೋತಕಾನಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ತೇಸಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿಆದೀಸು ಉಪ್ಪಾದವಾರೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ, ನಿರೋಧವಾರೇ ಚುತಿವಸೇನ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂವ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಕಮ್ಮಜಾನಂ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಕಾಲಭೇದೋ ವುತ್ತೋತಿ। ‘‘ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ಆಬಾಧಾತಿ ವುತ್ತಂ’’ತಿ ವೀಥಿಮುತ್ತಸಙ್ಗಹೇ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮದೀಪನಿಯಂ ‘ಅತ್ಥಿ ವಾತ ಸಮುಟ್ಠಿತಾ ಆಬಾಧಾ। ಲ। ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ಆಬಾಧಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಾನಿ ಉಪಪೀಳಕುಪಘಾತಕ ಕಮ್ಮಾನಿಪಿ ವಿಪತ್ತಿಯೋ ಲಭಮಾನಾನಿ ಏವ ಖೋಭೇತ್ವಾ ನಾನಾಬಾಧೇ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸರೀರೇ ಠನ್ತಿ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಸರೀರಟ್ಠಕಾ। ‘‘ತದನುಗತಿಕಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಕಮ್ಮಜಾದೀನಿಪಿ ಖುಬ್ಭಿತಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏತೇನ ಅಟ್ಠಸು ಕಾರಣೇಸು ಯೇನಕೇನಚಿಕಾರಣೇನ ಚಕ್ಖುರೋಗಾದಿಕೇ ಆಬಾಧೇ ಜಾತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಅಙ್ಗೇ ಪವತ್ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ರೋಗಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಆಬಾಧಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿಯೇವ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಿ ತದನುಗತಿಕಭಾವೇನ ಆಬಾಧಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ನ ಉಜುಕತೋ ಕಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ದೀಪೇತಿ। ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಆಬಾಧೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತಥಾಪಿ ಅಟ್ಠಸು ಆಬಾಧೇಸುಪಿ ಅತ್ಥಿ ವಾತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಆಬಾಧಾತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಆಬಾಧಾತಿ ಅವತ್ವಾ ಅತ್ಥಿ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜಾ ಆಬಾಧಾತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಪಪೀಳಕೋ ಪಘಾತಕಕಮ್ಮಾನಂವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಯೋಕೋಚಿಧಾತುಕ್ಖೋಭೋ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇ ನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿಯೇವ। ತತೋ ಜಾತೋ ಯೋಕೋಚಿ ಆಬಾಧೋ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಜೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ। ಸುಗಮ್ಭೀರಮಿದಂಠಾನಂ। ಸುಟ್ಠುವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ‘‘ಯತೋ’’ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಬಾಧಪಚ್ಚಯಾ। ಲ। ಲಬ್ಭಮಾನೋ ಸಿಯಾ। ಕೇವಲಂ ಸೋ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನೋ ಆಬಾಧೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಅವಿಹಿಂಸಾ ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ’’ತಿ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಸುವಿದೂರತಾಯಚೇವ ನಿರಾಬಾಧಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಸಣ್ಠಿತಿಯಾ’’ತಿ ದುಕ್ಖೋಭನೀಯೇ ವಿಸೇಸನಪದಂ। ಹೇತುಪದಂ ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಖೋಭೇತುಂ ದುಕ್ಕರಾ ದುಕ್ಖೋಭನೀಯಾ। ‘‘ಕಾಮಂ’’ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪೀತಿ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತಪದಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ।
‘‘ವುಚ್ಚತೇ’’ತಿಆದೀಸು। ರೂಪಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ ತಿವಿಧಂ। ಜನನಞ್ಚ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಞ್ಚ ಅನುಪಾಲನಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಜನನಕಿಚ್ಚಂ ಜನೇತಬ್ಬಾನಂ ಜಾತಿಕ್ಖಣೇ ಏವ ಲಬ್ಭತಿ। ಸೇಸದ್ವಯಂ ಪನ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ಲಬ್ಭತಿ। ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಸಬ್ಬಂ ಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ। ತತ್ಥ ಜನನಕಿಚ್ಚವಸೇನ ವಿಚಾರೇನ್ತೋ ‘‘ರೂಪಜನಕಾನಂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದೀಸು। ‘‘ತಾಸಂ’’ತಿ ಉಪಚಯಸನ್ತತೀನಂ, ಜರತಾ ಅನಿಚ್ಚತಾನಞ್ಚ। ‘‘ತೇಸೂ’’ತಿ ಕುತೋಚಿ ಸಮುಟ್ಠಾನೇಸು। ಇಧ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮತ್ಥ ಸಙ್ಗಹೇಪನ। ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಅದಿಸ್ಸಮಾನವಿಸೇಸತ್ಥೇಪಿ। ‘‘ಸಾರತರ’’ನ್ತಿ ಅತಿಸಾರಭೂತಂ। ‘‘ಸೇಯ್ಯೋ’’ತಿ ಸೇಟ್ಠೋ।
ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾನಾನುದೀಪನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೬೯. ಕಲಾಪಯೋಜನಾಯಂ । ‘‘ಸಙ್ಖಾನೇ’’ತಿ ಗಣನೇ। ‘‘ತೇನಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಾನಟ್ಠೇನ ಏಕಸದ್ದೇನ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಪಿಣ್ಡೀ’’ತಿ ಏಕಗ್ಘನೋ। ಮೂಲಟೀಕಾಪಾಠೇ। ‘‘ಉಪ್ಪಾದಾದಿಪ್ಪವತ್ತಿತೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪಾದಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ‘‘ಇತೀ’’ತಿ ತಸ್ಮಾ। ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ‘‘ಏವಂ ವಿಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದ ರೂಪಾನಿ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚವಿಕಾರರೂಪಾನಿ ಕಲಾಪಸ್ಸೇವ ಚೋಪನಾದಿಸಭಾವಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ। ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಕಲಾಪೇ ಏಕೇಕಾನಿ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ಪರಿಚ್ಛೇದರೂಪಂ ಪನ ಕಲಾಪಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ರೂಪಂ ನ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಲಾಪಾನಂ ಅನ್ತರಾ ತಂಪಿ ಏಕೇಕಮೇವ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ನಿಸ್ಸಯತಾ ಸಮ್ಭವತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂಪಿ ಲಕ್ಖಣಮತ್ತೇನ ನಾನತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಪವತ್ತಿವಸೇನ ಪನ ಏಕಗ್ಘನತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾನಟ್ಠೇನಪಿ ಏಕೋ ನಿಸ್ಸಯೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ। ಏವಞ್ಹಿಸತಿ ಏಕಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥ ಚಲನಂ ನತ್ಥೀತಿ। ‘‘ತೇನ ಸದ್ದೇನಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಜಸದ್ದೇನ। ಅತ್ತಾನಂ ಮೋಚೇನ್ತೋ ‘‘ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ಥ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಸದ್ದೇನಾ’’ತಿ ಚಿತ್ತಜಸದ್ದೇನ। ‘‘ತಾಯವಾಚಾಯಾ’’ತಿ ವಚೀಮಯಸದ್ದೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವಿಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ ಇಚ್ಚೇವತ್ಥೋ। ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಪಿತೋ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾವಿತತ್ತಂ। ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರಸದ್ದೋ ನಾಮ ಕಸ್ಸಚಿ ಮಹನ್ತಂ ಅತ್ಥಂ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಸೋಕವಸೇನ ವಾ ತುಟ್ಠಿವಸೇನ ವಾ ಬಲವವಿತಕ್ಕೋ ಪವತ್ತತಿ। ಸೋ ಸೋಕಂ ವಾ ತುಟ್ಠಿಂ ವಾ ಸನ್ಧಾರೇ ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ದುತೀಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮನ್ತೇನ್ತೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಮುಖೇಯೇವ ಅಬ್ಯತ್ತಂ ಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ಸಮುದೀರತಿ। ಪಕತಿಜನೋ ತಂ ಸದ್ದಮತ್ತಂ ಸುಣಾತಿ ವಾ ನ ವಾಸುಣಾತಿ। ಸುಣನ್ತೋಪಿ ಅಕ್ಖರಂ ವಾ ಅತ್ಥಂ ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಾ ನ ಜಾನಾತಿ। ದಿಬ್ಬಸೋತೇನ ವಾ ವಿಜ್ಜಾಸೋತೇನ ವಾಸುಣನ್ತೋ ಅಕ್ಖರಂಪಿ ಅತ್ಥಂಪಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂಪಿ ಜಾನಾತಿ। ಜಾನಿತ್ವಾ ಏವಂಪಿ ತೇ ಮನೋ, ಇತ್ಥಂಪಿ ತೇ ಮನೋತಿಆದಿಸತಿ। ಅಯಂ ವಿತಕ್ಕವಿಪ್ಫಾರಸದ್ದೋ ನಾಮ। ಸೋ ವಿಞ್ಞತ್ತಿರಹಿತೋ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋ। ಸಙ್ಗಹಕಾರೋಪನ ವಚೀಮಯಸದ್ದೋನಾಮ ವಿಞ್ಞತ್ತಿರಹಿತೋತಿ ವಾ ಅಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ವಾ ನತ್ಥೀತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ‘‘ಆಗತೇ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ಆಗತೇ। ‘‘ಪಚ್ಚೇತಬ್ಬಾ’’ತಿ ಸದ್ಧಾತಬ್ಬಾ। ‘‘ಟೀಕಾಸುಪನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅಸ್ಸಸಚ್ಚಸಙ್ಖೇಪಸ್ಸ ದ್ವೀಸುಟೀಕಾಸು। ಅಕ್ಖರಞ್ಚ ಪದಞ್ಚ ಬ್ಯಞ್ಜನಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಚಾತಿ ದ್ವನ್ದೋ। ಅಪ್ಪಞ್ಞಾಯಮಾನಾ ಅಕ್ಖರಪದಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥಾ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ‘‘ಅನ್ಧದಮಿಳಾದೀನಂ’’ತಿ ಅನ್ಧಜಾತಿಕದಮಿಳಜಾತಿಕಾದೀನಂ ಮಿಲಕ್ಖೂನಂ। ‘‘ಉಕ್ಕಾಸಿತಸದ್ದೋ ಚ ಖಿಪಿತಸದ್ದೋ ಚ ವಮಿತಸದ್ದೋ ಚ ಛಡ್ಡಿತಸದ್ದೋ ಚಾತಿ ದ್ವನ್ದೋ। ಆದಿಸದ್ದೇನ ತಾದಿಸಾ ಉಗ್ಗಾರ ಹಿಕ್ಕಾರ ಹಸಿತ ರೋದಿತಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ।
ಕಲಾಪಯೋಜನಾನುದೀಪನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೬೧. ರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಕ್ಕಮೇ। ನಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ವಿಸೇಸನಂ ಹೋತಿ। ಭೂಮಿವಸೇನ ವಿಸೇಸನಂ ಹೋತಿ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಪವತ್ತಿಕಾಲವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಏತ್ಥಚಾತಿಆದೀಸು। ಪುರಿಮೇಸು ದ್ವೀಸು ಯೋನೀಸು ಪಾಳಿನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ನಿಕ್ಖನ್ತಾ, ಇತಿ ತಸ್ಮಾ ಅಣ್ಡಜಾತಿ ಚ ಜಲಾಬುಜಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಕಥಂ ಅಯಂ ನಯೋ ಪಾಳಿನಯೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ। ಪಾಳಿಯಂ ಅಣ್ಡಕೋಸಂ ವತ್ಥಿಕೋಸಂ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿಜ್ಜ ಅಭಿನಿಬ್ಭಿಜ್ಜ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ವಚನೇನ ಅಣ್ಡತೋ ಜಲಾಬುತೋ ಜಾತಾ ವಿಜಾತಾ ನಿಕ್ಖನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಅಣ್ಡೇಜಾತಾ ಜಲಾಬುಮ್ಹಿಜಾತಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಗಬ್ಭಪಲಿವೇಠನಾಸಯೋ ನಾಮ ಯೇನ ಪಲಿವೇಠಿತೋ ಗಬ್ಭೋ ತಿಟ್ಠತಿ। ವಿಭಾವನಿಪಾಠೇ ‘‘ಉಕ್ಕಂಸಗತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನಾ’’ತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪ್ಪವತ್ತಿನಿಯಮನವಸೇನ। ಉಕ್ಕಟ್ಠನಯವಸೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಭಿರೂಪಸ್ಸ ಕಞ್ಞಾ ದಾತಬ್ಬಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಞ್ಞಾ ದಾತಬ್ಬಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತೇಪಿ ಅಭಿರೂಪಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕಞ್ಞಾಪಿ ಅಭಿರೂಪಕಞ್ಞಾ ಏವ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಅಯಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠನಯೋ ನಾಮ। ‘‘ತತ್ಥ ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು। ತಾನಿಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಚಕ್ಖು ಸೋತ ಘಾನ ಭಾವ ದ್ವಯಾನಿ ನ ಓಮಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಲಬ್ಭತಿ। ಉಕ್ಕಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಏವ ಲಬ್ಭತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿಭಙ್ಗಪಾಠೇ। ಸದ್ದಾಯತನಂ ನಾಮ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾಲೇ ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕಾದಸಾಯತನಾನೀ’’ತಿ। ಚಕ್ಖುವೇಕಲ್ಲಸ್ಸ ದಸ, ಸೋತವೇಕಲ್ಲಸ್ಸ ಅಪರಾನಿದಸ, ಚಕ್ಖು ಸೋತವೇಕಲ್ಲಸ್ಸನವ , ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಸ್ಸವಸೇನ ಸತ್ತಾಯತನಾನಿ। ಪಾಳಿಯಂ ಓಪಪಾತಿ ಕಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ಏವ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಪಾಳಿಯಂ ಅವುತ್ತಂಪಿಪನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖಾದಿವೇಕಲ್ಲಂ। ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅವಿನಾಭಾವವುತ್ತಿತಾ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ಕಥಂ ವುತ್ತಾ ಯಸ್ಸ ಘಾನಾಯತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಜಿವ್ಹಾಯತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ, ಆಮನ್ತಾ। ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಜಿವ್ಹಾಯತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಘಾನಾಯತನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ, ಆಮನ್ತಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾ ಪೇಯ್ಯಾಲಮುಖೇನ। ಆಚರಿಯಾನನ್ದತ್ಥೇರೇ ನ ಪನ ಇಚ್ಛಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಜಿವ್ಹಾವೇಕಲ್ಲತಾವಿಯಾ’’ತಿ ಜಿವ್ಹಾವೇಕಲ್ಲತಾನಾಮ ನತ್ಥಿ ವಿಯ। ‘‘ಘಾನವೇಕಲ್ಲತಾಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಯುತ್ತಂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಅಘಾನಕಾನಂ ಇತ್ಥೀನಂ ಪುರಿಸಾನಂತಿ ಇದಂ ಮಾತುಗಬ್ಭೇ ಘಾನಾಯತನೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಪುರೇತರಞ್ಚ ವನ್ತಾನಂ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ನ ಘಾನವೇಕಲ್ಲಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಗಬ್ಭೇ ಸೇನ್ತೀತಿ ಗಬ್ಭಸಯಾ। ಗಬ್ಭಸಯಾ ಏವ ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಾ।
ಪವತ್ತಿಕಾಲೇತಿಆದೀಸು। ಮೂಲಟೀಕಾಪಾಠೇ। ‘‘ಓರತೋ’’ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಉಪಾದಾಯ ವುತ್ತಂ। ಏಕಾದಸಮಸತ್ತಾಹೇ ಅನಾಗತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ರೂಪಾಯತನಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ। ನೋ ಚ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಇದಂ ಅದ್ಧಾಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರೂಪಾಯತನಂ ಯಾವಜೀವಂಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತಿ। ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸಮಾನನ್ತಿ। ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಪನ ಏಕಾದಸಮಸತ್ತಾಹಾ ಓರತೋ ಠಿತಸ್ಸ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ। ತದಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಏಕಾದಸಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಿಮ ಭವಿಕತ್ತಾ ಪನ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಭವನ್ತರೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿಯೇವಾತಿ। ಘಾನಾಯತನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಘಾನಾಯತನಾನಿಬ್ಬತ್ತತಂ, ಕಮ್ಮಂ। ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಗಹಿತಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾನಂ। ಇದಞ್ಚ ಯದಿ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯುಂ। ಘಾನಾಯತನೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಅನ್ತರಾ ನ ಕಾಲಙ್ಕರೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಕೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹನ್ತಾಪಿ ತತೋ ಬಲವನ್ತೇ ಉಪಚ್ಛೇದಕಕಮ್ಮೇ ಆಗತೇ ಸತಿ। ಘಾನಾಯತನುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲಂ ಅಪತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ನಕಾಲಙ್ಕರೋನ್ತೀತಿ ನತ್ಥಿ। ‘‘ಚಕ್ಖುಘಾನೇಸು ವುತ್ತೇಸೂ’’ತಿ ಟೀಕಾಯಂ ವುತ್ತೇಸು। ‘‘ಅತ್ಥತೋ ಸಿದ್ಧಾ ಏವಾ’’ತಿ ಏಕಾದಸಮಸತ್ತಾಹೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಸಿದ್ಧಾ ಏವ। ‘‘ಈದಿಸೇಸುಠಾನೇಸೂ’’ತಿ ಸಭಾವಂ ವಿಚಾರೇ ತುಂ ದುಕ್ಕರೇಸು ಠಾನೇಸು। ಅಟ್ಠಕಥಾಯೇವ ಪಮಾಣಂ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಪಾಠೇ। ‘‘ಪುರಿಮಂ ಭವಚಕ್ಕಂ’’ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಮೂಲಕಂ ವೇದನಾವಸಾನಂ ಭವಚಕ್ಕಂ। ‘‘ಅನುಪುಬ್ಬಪ್ಪವತ್ತಿದೀಪನತೋ’’ತಿ ಯಥಾ ಪಚ್ಛಿಮೇ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕೇ ಭವಚಕ್ಕೇ ಉಪಪತ್ತಿಭವಪ್ಪವತ್ತಿಂ ವದನ್ತೇನ ಭವಪಚ್ಚಯಾಜಾತೀತಿ ಏವಂ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ, ನ ತಥಾ ಪುರಿಮೇ ಭವಚಕ್ಕೇ। ತತ್ಥ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣ ಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ ರೂಪನ್ತಿಆದಿನಾ ಅನುಪುಬ್ಬಪ್ಪವತ್ತಿದೀಪನತೋ। ‘‘ಸೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋಯೇವಾ’’ತಿ ಆಯತನಾನಂ ಕಮತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಟ್ಠಾನೇ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋವ ಯುತ್ತೋತಿ ವತ್ವಾ ಸೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ।
ಸಂಯುತ್ತಕೇ ಯಕ್ಖಸಂಯುತ್ತಪಾಳಿಯಂ। ಗಾಥಾಸು। ‘‘ಕಲಲಾ’’ತಿ ಕಲಲತೋ। ‘‘ಅಬ್ಬುದಾ’’ತಿ ಅಬ್ಬುದತೋ। ‘‘ಪೇಸಿಯಾ’’ತಿ ಪೇಸಿತೋ। ‘‘ಘನಾ’’ತಿ ಘನತೋ। ‘‘ಜಾತಿಉಣ್ಣಂಸೂಹೀ’’ತಿ ಸುದ್ಧಜಾತಿಕಸ್ಸ ಏಲಕಸ್ಸ ಲೋಮಂಸೂಹಿ। ‘‘ಪರಿಪಕ್ಕಸಮೂಹಕಂ’’ತಿ ಕಲಲತೋ ಪರಂ ಥೋಕಂ ಪರಿಪಕ್ಕಞ್ಚ ಸಮೂಹಾಕಾರಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ। ‘‘ವಿವತ್ತಮಾನಂ ತಬ್ಭಾವಂ’’ತಿ ಕಲಲಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ವತ್ತಮಾನಂ। ‘‘ವಿಲೀನತಿ ಪುಸದಿಸಾ’’ತಿ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ವಿಲೀನತಿಪುರಸಸದಿಸಾ। ‘‘ಮುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಕಪಾಲೇ ನಲಗ್ಗತಿ। ಏತಾನಿಜಾಯನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತಂ। ‘‘ದ್ವಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ’’ತಿ ನವಮಾಸೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ವೀಸತಿಮೇದಿವಸೇ। ಯದಿ ಏವಂ, ಪಞ್ಚಮೇಸತ್ತಾಹೇ ಪಞ್ಚಪ್ಪಸಾಖಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ಏಕಾದಸಮೇಸತ್ತಾಹೇ ಚತ್ತಾರಿ ಆಯತನಾನಿ ಜಾಯನ್ತಿ, ಮಜ್ಝೇಪನ ಪಞ್ಚಸತ್ತಾಹಾ ಅತ್ಥಿ। ತತ್ಥ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ಛಸತ್ತಾಹಾ’’ತಿ ಏಕಾದಸಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಛಸತ್ತಾಹಾ। ಏಕಾದಸಮೇಪಿ ಹಿ ಪಚ್ಛಿಮದಿವಸೇ ಜಾತತ್ತಾ ಛದಿವಸಾನಿ ಅವಸಿಟ್ಠಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ಪರಿಣತಕಾಲಾ’’ತಿ ಪರಿಪಕ್ಕಕಾಲಾ। ಪರಿಪಾಕಗತಾ ಏವ ಹಿ ಕಮ್ಮಜಮಹಾಭೂತಾ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸಞ್ಚ ಪಸಾದಗುಣಾ ಪಸಾದರೂಪಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕಲಲಸ್ಸ। ವಣ್ಣಜಾತಂ ವಾ ಸಣ್ಠಾನಂ ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಆಕಾಸಕೋಟ್ಠಾಸಿಕೋ’’ತಿ ಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆಕಾಸಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಠಪಿತೋ। ಹುತ್ವಾತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ಕಥಂ ಪರಮಾಣುತೋ ಪರಿತ್ತಕಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋಹೀ’’ತಿಆದಿಂ। ‘‘ಸೋ’’ತಿ ಪರಮಾಣು। ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಕಲಲರೂಪಂ ಕಲಾಪತ್ತಯಪರಿಮಾಣಂ। ಪರಮಾಣು ಪನ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಕಲಾಪಪರಿಮಾಣೋ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ತತೋ ಪರಿತ್ತಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣತೋ ಪರಂ ಪನ ತಂಪಿ ಖಣೇಖಣೇ ಉಪಚಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ‘‘ಧಾತೂನಂ’’ತಿ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನೇ ಆಗತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ। ಕಲಲಸ್ಸವಾ ಉಪಚಿತಪ್ಪಮಾಣಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿಪಿ ಯುಜ್ಜತಿ। ‘‘ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ’’ತಿ ಅಬ್ಬುದಾದಿವತ್ಥುಮ್ಹಿ। ‘‘ಜಲಾಬುಮೂಲಾನುಸಾರೇನಾ’’ತಿ ಜಲಾಬುಜಾತಕಾಲೇ ತಸ್ಸ ಮೂಲಾನು ಸಾರೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಗಾಥಾಯಂ। ‘‘ಮಾತುತಿರೋ ಕುಚ್ಛಿಗತೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ‘‘ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಗತೋ ತಿರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಾತುಯಾ ತಿರೋಕುಚ್ಛಿ ಗತೋ’’ತಿ। ‘‘ಛಿದ್ದೋ’’ತಿ ಸುಖುಮೇಹಿ ಛಿದ್ದೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಲದ್ಧಂವಾ ಪಾನಭೋಜನಂ। ‘‘ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ ಸತ್ತರಸಮಭವಙ್ಗಚಿತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ‘‘ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾನೇ ಮೂಲಟೀಕಾವಾದ ವಿಚಾರಣಾಯಂ ‘ಯಂ ಪಿತತ್ಥ ನ ಚ ಯುತ್ತ’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವ। ‘‘ಅಜ್ಝೋಹಟಾಹಾರಾಭಾವತೋ’’ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾಹಾರಾಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ರೂಪಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ। ಅಭಾವಂ ವಣ್ಣೇತಿ। ಕಸ್ಮಾಪನ ವಣ್ಣೇತಿ, ನನು ವಣ್ಣೇನ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಾ ವಿರೋಧೋ ಸಿಯಾತಿ। ವಿರೋಧೋ ವಾ ಹೋತು, ಅವಿರೋಧೋ ವಾ। ಪಾಳಿಯೇವ ಪಮಾಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ರೂಪಧಾತುಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗೇ ಪಾಳಿಂ ಆಹರಿ। ತತ್ಥ ‘‘ರೂಪಧಾತುಯಾ’’ತಿ ರೂಪಲೋಕಧಾತುಯಾ। ರೂಪ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ। ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಏತ್ಥಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೇಪೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚಾಯತನಾನೀತಿ ವಾ ಪಞ್ಚಧಾತುಯೋತಿ ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಕರಣಮೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿ ಪನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಕಿಚ್ಚನ್ತರ ಸಬ್ಭಾವಾ’’ತಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಕಿಚ್ಚತೋ ಕಿಚ್ಚನ್ತರಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ। ಕಿಮ್ಪನ ಕಿಚ್ಚನ್ತರನ್ತಿ। ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಕಿಚ್ಚಂ। ಮಹಾಭೂತಾ ಹೇತೂ ಮಹಾಭೂತಾ ಪಚ್ಚಯಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಾಯಾತಿ ಹಿ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹೇತುಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ರೂಪಜನನಕಿಚ್ಚಂ। ಪಚ್ಚಯ ಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ರೂಪೂಪತ್ಥಮ್ಭನ ಕಿಚ್ಚಂ। ಕಿಚ್ಚನ್ತರಮೇವನತ್ಥೀತಿ ಘಾನಾದೀನಂ ವಿಸಯ ಗೋಚರಭಾವಕಿಚ್ಚಂ ತೇಸಂ ಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ, ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿ ಕಿಚ್ಚನ್ತರೇನ। ‘‘ತೇ’’ತಿ ಗನ್ಧಾದಯೋ। ಇದಾನಿ ಅಟ್ಠಕ ತಾನುಗತಂ ವಾದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಥಾಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಯೇನ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ ವಿಸಯಗೋಚರಭಾವಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸೇನ। ರೂಪಜನನರೂಪೂಪತ್ಥಮ್ಭನ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸೇನ ಚ। ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಪಾಳಿಪ್ಪದೇಸೇ। ‘‘ತೇಸಂ’’ತಿ ಗನ್ಧಾದೀನಂ। ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ರೂಪಲೋಕೇ। ‘‘ನಿಸ್ಸನ್ದ ಧಮ್ಮಮತ್ತಭಾವೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ಅಗ್ಗಿಮ್ಹಿ ಜಾತೇ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದಾ ನಾಮ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಪಿ ಜಾಯನ್ತಿಯೇವ। ವಣ್ಣೋಪಿ ಜಾಯತಿ, ಓಭಾಸೋಪಿ, ಗನ್ಧೋಪಿ, ರಸೋಪಿ, ಧೂಮೋಪಿ, ಪುಪ್ಫುಲ್ಲಾನಿಪಿ ಕದಾಚಿ ಜಾಯನ್ತಿಯೇವ। ತೇಹಿ ವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಕರಣೀಯೇ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸೇ ಸತಿಪಿ ಅಸತಿಪಿ। ತಥಾ ಮಹಾಭೂತೇಸು ಜಾತೇಸು ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸನ್ದಾ ನಾಮ ಇಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನಿಚ್ಛನ್ತಸ್ಸಪಿ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸೇ ಸತಿಪಿ ಅಸತಿಪಿ ಜಾಯನ್ತಿಯೇವ। ಏವಂ ನಿಸ್ಸನ್ದಧಮ್ಮಮತ್ತಭಾವೇನ। ಅನುಪ್ಪವೇಸೋ ಯುತ್ತೋ ಸಿಯಾ ಅಜ್ಝತ್ತ ಸನ್ತಾನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಬಹಿದ್ಧಾ ಸನ್ತಾನೇ ಪನ ವತ್ಥಾ ಭರಣ ವಿಮಾನಾದೀಸು ತೇಸಂ ಭಾವೋ ಇಚ್ಛಿ ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ। ಅಜ್ಝತ್ತೇಪಿ ವಾ ಕಾಯಂ ಓಳಾರಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಮಾಪಿತಕಾಲೇತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಧಮ್ಮಾಯತನ ಧಮ್ಮಧಾತೂಸು ಅನುಪ್ಪವೇಸೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ತಾವ। ಯೇ ಪನ ಅನಾಪಾತಾಗತಾ ರೂಪಾದಯೋಪಿ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಮಿಚ್ಚೇವ ವದನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ತತ್ಥ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ। ಅನಾಪಾತಾಗಮನಂ ನಾಮ ವಿಸಯಗೋಚರ ಕಿಚ್ಚರಹಿತತಾ ವುಚ್ಚತಿ। ತಞ್ಚ ಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ದೇವಾನಮ್ಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಪಸಾದರೂಪೇಸು ಅನಾಪಾತಾ ಗಮನಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಂ ಪನ ಅತ್ಥಿನತ್ಥೀತಿ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಂ। ಅಪಿ ಚ ನಿಸ್ಸನ್ದಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಓಳಾರಿಕಾನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ವಿವಿಧಾಕಾರಾಪಿ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಪನ ಅಜ್ಝತ್ತ ರೂಪಂ ಅಪ್ಪನಾ ಪತ್ತಕಮ್ಮವಿಸೇಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಅತಿಸುಖುಮಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಸತ್ತ ಸನ್ತಾನೇ ವಿಯ ತತ್ಥ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ನಿಸ್ಸನ್ದರೂಪಂ ನಾಮ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಮೇವ। ಧಮ್ಮಾ ರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಮುಖ್ಯಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಂ ಅನುಲೋಮ ಧಮ್ಮಾಯತನನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ ನತ್ಥಿ ಯೇವಾತಿ। ‘‘ಜೀವಿತ ಛಕ್ಕಞ್ಚಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ರೂಪಲೋಕೇ। ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೇ। ಕಾಮಲೋಕೇ ಜೀವಿತನವಕಂ ಕಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತಂ। ಪವತ್ತಿಕಾಲೇಪಿ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತಮೇವ। ‘‘ಆಹಾರೂಪತ್ಥಮ್ಭಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹಾರಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ರೂಪೂಪತ್ಥಮ್ಭಕಸ್ಸ। ‘‘ಸಕಲಸರೀರ ಬ್ಯಾಪಿನೋ ಅನುಪಾಲಕಜೀವಿತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಕಾಯದಸಕಭಾವದಸಕೇಸು ಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ಜೀವಿತಸ್ಸ। ‘‘ಏತ ದೇವಾ’’ತಿ ಜೀವಿತನವಕಮೇವ। ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ರೂಪಲೋಕೇ। ಉದಯಭೂತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಡ್ಢಿಭೂತಸ್ಸ। ‘‘ದ್ವೀಸು ಅಗ್ಗೀಸೂ’’ತಿ ಪಾಚಕಗ್ಗಿಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಯಗ್ಗಿಸ್ಮಿಞ್ಚ। ಆತಙ್ಕೋ ವುಚ್ಚತಿ ರೋಗೋ। ಬಹುಕೋ ಆತಙ್ಕೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ‘‘ವಿಸಮವೇಪಾಕಿನಿಯಾ’’ತಿ ವಿಸಮಂ ಪಾಚೇನ್ತಿಯಾ। ‘‘ಗಹಣಿಯಾ’’ತಿ ಉದರಗ್ಗಿನಾ। ‘‘ಪಧಾನಕ್ಖಮಾಯಾ’’ತಿ ಪಧಾನ ಸಙ್ಖಾತಂ ಭಾವನಾರಬ್ಭಕಿಚ್ಚಂ ಖಮನ್ತಿಯಾ। ‘‘ಏತಂ’’ತಿ ಜೀವಿತನವಕಂ। ‘‘ಥೇರೇನ ಚಾ’’ತಿ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರೇನ ಚ। ‘‘ಏತಂ’’ತಿ ಜೀವಿತ ನವಕಂ। ‘‘ನಿರೋಧಕ್ಕಮೋ’’ತಿ ಮರಣಾಸನ್ನಕಾಲೇ ನಿರೋಧಕ್ಕಮೋ। ‘‘ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ರೂಪಲೋಕೇ। ಕಳೇವರಂ ವುಚ್ಚತಿ ಮತಸರೀರಂ। ತಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ ಕಳೇವರನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಓಪಪಾತಿಕಾನಂ ಕಳೇವರನಿಕ್ಖೇಪೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಸಂ ಕಳೇವರನಿಕ್ಖೇಪೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇಸಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಂ। ವಿಭಾವನಿಪಾಠೇ। ಸಬ್ಬೇಸಂಪಿ ರೂಪಬ್ರಹ್ಮಾನಂ। ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಾನಂ ರೂಪಾನಂ ಅಭಾವತೋ ತಿಸಮುಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಮ್ಪಿ ಅಭಾವತೋ ದ್ವಿಸಮುಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಾನೀ’’ತಿ ಮರಣಾಸನ್ನ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ। ತಂ ಪರಿಮಾಣಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಾವತ್ತಕಂ। ‘‘ಲಹುಕಗರುಕತಾದಿವಿಕಾರೋ’’ತಿ ಸಕಲರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಲಹುಕಗರುಕಾದಿವಿಕಾರೋ। ಅಪಿ ಚ ತತ್ಥ ದನ್ಧತ್ತಾದಿಕರ ಧಾತುಕ್ಖೋಭಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಭಾವತೋ ನಿಚ್ಚಕಾಲಮ್ಪಿ ಸಕಲಸರೀರಸ್ಸ ಲಹುತಾದಿಗುಣೋ ವತ್ತತಿಯೇವ। ಕಿಂ ತತ್ಥ ಪಟಿಪಕ್ಖ ಧಮ್ಮಪ್ಪವತ್ತಿ ಚಿನ್ತಾಯ। ತಥಾ ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೇಪಿ ರುಪ್ಪನವಿಕಾರ ಚಿನ್ತಾಯಾತಿ।
ರೂಪಪ್ಪವತ್ತಿಕ್ಕಮಾನುದೀಪನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೬೧. ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಗಹೇ। ದ್ವೀಸು ನಿಬ್ಬಾನಪದೇಸು ಪಥಮಪದಂ ಅವಿಞ್ಞಾತತ್ಥಂ ಸಾಮಞ್ಞ ಪದಂ। ದುತೀಯಂ ವಿಞ್ಞಾ ತತ್ಥಂ ವಿಸೇಸಪದಂ। ಕಿಲೇಸೇ ಸಮೇತೀತಿ ಸಮಣೋ। ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲೋ। ಸಮಣಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಾಮಞ್ಞಂ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಫಲಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ। ಲೋಕತೋ ಉತ್ತರತಿ ಅತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಲೋಕುತ್ತರಂ। ಲೋಕೇ ನ ಪಞ್ಞಾವೀಯತೀತಿ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ । ಚತ್ತಾರಿಮಗ್ಗಞ್ಞಾಣಾನಿ ಚತುಮಗ್ಗಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಏವಂ ಸಮಾಸವಸೇನ ಏಕವಚನನ್ತಂ ಪದಂ ವಾಕ್ಯಂ ಪತ್ವಾ ಬಹುವಚನನ್ತಂ ಹೋತೀತಿಆಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞ್ಞಾಣೇಹೀ’’ತಿ। ‘‘ತಾದಿಸಮ್ಹಾ’’ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸದಿಸಮ್ಹಾ। ‘‘ವಿಮುಖಾನಂ’’ತಿ ಪರಮ್ಮುಖಾನಂ। ‘‘ಜಚ್ಚನ್ಧಾನಂ ವಿಯಾ’’ತಿ ಜಚ್ಚನ್ಧಾನಂ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಅವಿಸಯಭಾವೋ ವಿಯ। ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ। ತತ್ಥ ‘‘ಜಚ್ಚನ್ಧಾನಂ’’ತಿ ಅವಿಸಯಪದೇ ಸಾಮಿಪದಂ। ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಭಾವಪದಂ। ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚೀ’’ತಿ ಕಿಞ್ಚಿಯಂ ಅತ್ಥಜಾತಂ। ಅಸ್ಸನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಿದ್ಧತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಪಾಕಟಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ। ವಾಯಾಮೋಪಿ ನಾಮ ನ ಅತ್ಥಿ। ಕುತೋ ತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕರಣಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿ ವಾಯಾಮೇನ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನೇನ ವಿನಾ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ ಅಲಭಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಅಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಂ’’ತಿ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಿದ್ಧಿಂ। ‘‘ತತೋ’’ತಿ ತಸ್ಮಾ। ‘‘ವಧಾಯಾ’’ತಿ ವಧಿತುಂ। ‘‘ಪರಿಸಕ್ಕನ್ತಾ’’ತಿ ವಾಯಮನ್ತಾ। ಗಾಥಾಯಂ। ‘‘ಅನ್ತೋಜಟಾ’’ತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನೇ ತಣ್ಹಾಜಟಾ, ತಣ್ಹಾವಿನದ್ಧಾ। ‘‘ಬಹಿಜಟಾ’’ತಿ ಬಹಿದ್ಧಾಸನ್ತಾನೇ ತಣ್ಹಾಜಟಾ, ತಣ್ಹಾವಿನದ್ಧಾ। ‘‘ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಯ। ‘‘ವತ್ಥುತೋ’’ತಿ ವಿಸುಂವಿಸುಂ ಜಾತಸರೂಪತೋ। ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು, ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯನ್ತಿ, ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಾ। ತಕಾರಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಕಾಲತ್ತಯೇಪಿ ಪವತ್ತನತೋ। ಯಥಾ ದಿಟ್ಠಾ, ಸುತಾ, ಮುತಾ, ವಿಞ್ಞಾತಾ,ತಿ। ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ನ ನಿದಸ್ಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅನಿದಸ್ಸನಂ। ನತ್ಥಿ ಅನ್ತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನನ್ತಂ। ಸಬ್ಬತೋ ಪವತ್ತಾ ಗುಣಪ್ಪಭಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಸಬ್ಬತೋಪಭಂ। ‘‘ಭಗವತಾ ವುತ್ತಂ’’ತಿ ದೀಘನಿಕಾಯೇ ಕೇವಟ್ಟಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಸವನ್ತಿಯೋ’’ತಿ ಮಹಾನದಿಯೋ ವಾ ಕುನ್ನದಿಯೋ ವಾ। ‘‘ಅಪ್ಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ಪವಿಸನ್ತಿ। ‘‘ಧಾರಾತಿ’’ ಮೇಘವುಟ್ಠಿಧಾರಾ। ಬುದ್ಧೇಸು ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೇಸು ಏಕಸತ್ತೋಪಿ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಇದಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಕಪ್ಪೇ ಏವ ಪಚ್ಚೇಕ ಸಮ್ಬುದ್ಧಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಅಪದಾನ ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಕಪ್ಪೇಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಆಗತಾ ಏವ। ‘‘ಏಕಸತ್ತೋಪೀ’’ತಿ ವಾ ಸಾವಕಸತ್ತೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಅಪದಾನಪಾಳಿಯಾ ಅವಿರೋಧೋ ಹೋತಿ। ‘‘ಆರಾಧೇನ್ತೀ’’ತಿ ಸಾಧೇನ್ತಿ ಪಟಿಲಭನ್ತಿ। ಸಬ್ಬತೋ ಪವತ್ತಾ ಗುಣಪ್ಪಭಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಬ್ಬತೋಪಭಾ ಸಮ್ಪನ್ನಂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಜೋತಿ ವನ್ತ ತರೋವಾ’’ತಿ ಓಭಾಸವನ್ತತರೋ ವಾ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಭವತಿ ಸಂವಿಜ್ಜತೀತಿ ಸಬ್ಬತೋಪಭನ್ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸಬ್ಬತೋ ವಾ ಪಭುತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಕತ್ಥಚಿ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ‘‘ಏವಂಸನ್ತೇ ಪೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಏಕವಿಧೇ ಸನ್ತೇಪಿ। ‘‘ಉಪಚರಿತುಂ’’ತಿ ಉಪಚಾರವಸೇನ ವೋಹರಿತುಂ। ‘‘ಯಥಾಹಾ’’ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವಸುತ್ತೇ ಪುನ ಕಿಂ ಆಹ। ಭವಂ ನೇತೀತಿ ಭವನೇತ್ತಿ। ಭವತಣ್ಹಾ ಏವ। ‘‘ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ’’ತಿ ಚುತಿಅನನ್ತರೇ ಪತ್ತಬ್ಬಾ। ದ್ವಿನ್ನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಏತ್ಥ ‘‘ಅನುಪಾದಿಸೇಸತಾ’’ತಿ ಅನುಪಾದಿಸೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೇಕ್ಖೇಸು ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಟ್ಠಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಸ್ಸ ಕಿಲೇಸುಪಾದಿಸೇಸ ವಸೇನ ಅನುಪಾದಿಸೇಸತಾ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಕಿಲೇಸುಪಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಚ ಕಿಲೇಸ ಸಙ್ಖಾತೋ ಉಪಾದಿಸೇಸೋ। ತಥಾ ಖನ್ಧುಪಾದಿಸೇಸೋಪಿ। ಅನ್ತರಾಪರಿನಿಬ್ಬಾಯೀತಿಆದೀಸು ಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನಂ ವುತ್ತಂ। ಉಭತೋ ಭಾಗ ವಿಮುತ್ತಾದೀನಂ ಪದತ್ಥೋ ನವಮಪರಿಚ್ಛೇದೇ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ‘‘ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೇನ ಸಹೇವ ಖಿಯ್ಯನ್ತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭವೇ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏವ ಖಿಯ್ಯನ್ತಿ। ಅನುಪ್ಪಾದ ಧಮ್ಮತಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತಥಾ ಅನಾಗಾಮಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಕಾಮಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖನ್ಧಾಪಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ, ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸತ್ತಭವೇಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸ ಕಾಮಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖನ್ಧಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ತಂ ತಂ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೇ ನ ಸಹೇವ ಖಿಯ್ಯನ್ತೀತಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕ್ಖನ್ಧಾ ಪನ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೇನ ಸಹಖಿಯ್ಯನ್ತಿ। ಖನ್ಧುಪಾದಿಸೇಸಾ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ಯಾವಮರಣಕಾಲಾ ಖೀಣಾಸವಾನಮ್ಪಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾವಚುತಿಯಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ’’ತಿಆದಿಂ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ ಪನ ಧಮ್ಮತಾಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಫಲನಿಸ್ಸನ್ದಭೂತಂ’’ತಿ ವಿಪಾಕಫಲಭೂತಞ್ಚ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಭೂತಞ್ಚ ಹುತ್ವಾ। ‘‘ತೇನಸಹೇವಾ’’ತಿ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯೇನ ಸಹೇವ। ‘‘ಯಸ್ಮಾಪನಾ’’ತಿಆದೀಸು। ಪರಿಸಮನ್ತತೋ ಬುನ್ಧನ್ತಿ ನೀವಾರೇನ್ತಿ, ಸನ್ತಿಸುಖಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಪಲಿಬೋಧಾ। ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖರಣ ಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಕಮ್ಮಾಭಿಸಙ್ಖರಣಕಿಚ್ಚಾನಿ, ಖನ್ಧಾಭಿಸಙ್ಖರಣ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಚ। ಪಲಿಬೋಧೇಹಿ ಸಹ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸಪಲಿಬೋಧಾ। ಸಙ್ಖಾರ ನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಸಹ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸನಿಮಿತ್ತಾ। ತಣ್ಹಾಪಣಿಧೀಹಿ ಸಹ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ಸಪಣಿಹಿತಾ ।‘‘ತತೋ’’ತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮತೋ, ಅಪಾಯದುಕ್ಖತೋ ಚ। ‘‘ಕೋಚೀ’’ತಿ ಕೋಚಿಧಮ್ಮೋ। ‘‘ನಿರೋಧೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ನಿರುದ್ಧಾಯ ತೇ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ಅನಿರುದ್ಧಾಯ ನನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ನಿರೋಧೋ ನಿಬ್ಯಾಪಾರಧಮ್ಮೋಪಿ ಸಮಾನೋ ತೇ ಪಲಿಬೋಧೇ ನಿರೋಧೇತಿ ನಾಮ। ‘‘ನಿರೋಧೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀ’’ತಿ ಚ ಅಬ್ಯಾಪಾರೇ ಬ್ಯಾಪಾರಪರಿಕಪ್ಪನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿನಿರೋಧೋಯೇವ ತೇ ಪಲಿಬೋಧೇ ನಿರೋಧೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿರೋಧೋ ಏಕೋಯೇವ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಿರೋಧಾ ಸಙ್ಖಾರ ನಿರೋಧೋತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಭೇದೇ ಭೇದಪರಿಕಪ್ಪನಾ ಹೋತೀತಿ। ಉಪ್ಪಾದೋ ಚ ಪವತ್ತೋ ಚ ಉಪ್ಪಾದಪ್ಪವತ್ತಾ। ತೇ ಮೂಲಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ। ಯೇನ ಓಳಾರಿಕಾಕಾರೇನ। ಮಾರೇನ್ತೀತಿ ಮಾರಾ। ವಧಕಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಿಲೇಸಮಾರಾದಯೋ। ಮಾರಾ ದಹನ್ತಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತೇಸೂತಿ ಮಾರಧೇಯ್ಯಾ। ಮಾರೇತಿ ಚಾವೇತಿ ಚಾತಿ ಮಚ್ಚು। ಮರಣಮೇವ। ಮಚ್ಚುದಹತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತೇಸೂತಿ ಮಚ್ಚುಧೇಯ್ಯಾ। ‘‘ನತ್ಥಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಂ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪಞ್ಞತ್ತಿಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಉಪ್ಪಾದಪ್ಪವತ್ತಮೂಲಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏವಂಸತಿ, ತೇಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಅವಿಸೇಸೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೋದನಾ। ತಂ ಪರಿಹರನ್ತೋ ‘‘ತಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಿದ್ಧಂಸೇತ್ವಾತಿ ಚ ಸಾಧೇನ್ತನ್ತಿ ಚ ಅತ್ಥವಿಸೇಸ ಪಾಕಟತ್ಥಾಯ ಅಬ್ಯಾಪಾರೇ ಬ್ಯಾಪಾರ ಪರಿಕಪ್ಪನಾ ಏವ। ಪಣೀತಾದಿಭೇದೇ। ಇದಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಣೀತಂ। ಇದಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ। ಇದಂ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಹೀನನ್ತಿ ಭಿನ್ನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಚಿತ್ತಂ ನಿಧೇತಿ ಏತೇನಾತಿ ಪಣಿಹಿತಂ। ‘‘ನಿಧೇತೀ’’ತಿ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ನಿನ್ನಂ ಪೋಣಂ ಪಬ್ಭಾರಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಪಣಿಧಾನಪಣಿಧೀಸು। ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ ಆಸಾತಣ್ಹಾಯ ನಾಮಂ। ‘‘ಲಬ್ಭಮಾನಾಪೀ’’ತಿ ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿ ಭೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಲಬ್ಭಮಾನಾಪಿ। ‘‘ಪಿಪಾಸವಿನಯ ಧಮ್ಮತ್ತಾ’’ತಿ ಪಾತುಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಂ ಇಚ್ಛಾ ಪಿಪಾಸಾ। ಪಿಪಾಸಂ ವಿನೇತಿ ವಿಗಮೇತೀತಿ ಪಿಪಾಸವಿನಯೋ। ‘‘ವೇದಯಿತಸುಖಂ’’ತಿ ವೇದನಾಸುಖಂ। ‘‘ಕತಮಂ ತಂ ಆವುಸೋ’’ತಿ ಪಾಳಿಪಾಠೇ ‘‘ತಂ’’ತಿ ತಸ್ಮಾ। ‘‘ಯದೇತ್ಥ ವೇದಯಿತಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ವೇದಯಿತಂ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಸುಖಂ ನಾಮ ಕತಮನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಏತ್ಥಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ನಿಬ್ಬಾನೇ। ‘‘ಏತದೇವೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ। ‘‘ಏತ ದೇವಾ’’ತಿ ಏಸೋಏವ। ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ವೇದಯಿತಂ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ಏಸೋ ವೇದಯಿತಸ್ಸ ನತ್ಥಿಭಾವೋ ಏವ ಏತ್ಥನಿಬ್ಬಾನೇ ಸುಖನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।
‘‘ಏತ್ಥ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು। ಯದೇತಂ ಖಿಯ್ಯನಂ ನಿರುಜ್ಝನಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ತಂಖಿಯ್ಯನ ನಿರುಜ್ಝನ ಕ್ರಿಯಾಮತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನ ಹೋತಿ। ಅಭಾವ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ಪಟಿಸೇಧೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಹಿತಂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ‘‘ಪಞ್ಞತ್ತಿರೂಪಂ’’ತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಸಭಾವೋ। ಪಾಳಿಪಾಠೇ। ‘‘ಪದಹತೀ’’ತಿ ವೀರಿಯಂ ದಳ್ಹಂ ಕರೋತಿ। ಪಹಿತೋ ಅತ್ತಾ ಅನೇನಾತಿ ಪಹಿತತ್ತೋ। ‘‘ಪಹಿತೋ’’ತಿ ಪದಹಿತೋ। ಅನಿವತ್ತಭಾವೇ ಠಪಿತೋ। ಪೇಸಿತೋತಿಪಿ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ। ‘‘ಕಾಯೇನಾ’’ತಿ ನಾಮಕಾಯೇನ। ತಣ್ಹಾವಸೇ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ತಣ್ಹಾವಸಿಕಾ। ‘‘ತೇಸಂ ಪೀ’’ತಿ ತೇಸಂ ವಾದೇಪಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಖಯ ನಿರೋಧಮತ್ತೇ ಅನನ್ತಗುಣಾ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಇಮಂ ವಾದಂ ವಿಸೋಧೇತುಂ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಸಿಜ್ಝನ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ವಟ್ಟಧಮ್ಮೇಸು ಮಹನ್ತಂ ಆದೀನವಂ ಪಸ್ಸನ್ತಾ ಏವ ತೇಸಂ ನಿರೋಧೇ ಮಹನ್ತಂ ಗುಣಾನಿಸಂಸಂ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ಯೇ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಖಯನಿರೋಧಂ ಪರಮತ್ಥನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಏವಂ ಗುಣಪದಾನಂ ಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ ತಂಖಯನಿರೋಧಮತ್ತಂ ಅನನ್ತಗುಣಾನಂ ವತ್ಥು ನ ಹೋತೀತಿ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ಸುಖನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಥಂ ತಂ ಖಯನಿರೋಧಮತ್ತಂ ಪರಮಸುಖಂ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಇಮಂ ವಾದಂ ವಿಸೋಧೇತುಂ ‘‘ಸನ್ತಿಸುಖಞ್ಚನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥಿಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಸುತ್ತೇ। ‘‘ನೋಚೇತಂ ಅಭವಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತಂ ಅಜಾತಂ ನೋಚೇ ಸನ್ತಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಂ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ‘‘ನಯಿಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ಇಮಸ್ಸ। ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಸ್ಸಾ’’ತಿ ವದತಿ। ನಿಸ್ಸಕ್ಕತ್ಥೇ ಚ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಇಮಸ್ಮಾ ಜಾತಾ ಭೂತಾ ಕತಾ ಸಙ್ಖತಾ ಸತ್ತಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಾಮ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಪರತ್ಥಪಿ ಏಸನಯೋ। ಏಸನಯೋ ಸಬ್ಬೇಸೂತಿಆದೀಸು। ದುಚ್ಚರಿತ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ, ಜಾಯನ್ತಿ। ಅಸತಿ, ನ ಜಾಯನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಜಾತಂ ವಿಯ ಅಜಾತಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಿ। ಯದಿ ಚ ಅಜಾತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಜಾತಮೇವ ಅತ್ಥಿ। ಏವಂಸತಿ, ಅತ್ತನಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ಅಜಾತತ್ಥಾಯ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂಪಿ ಸಬ್ಬೇ ದುಚ್ಚರಿತ ಧಮ್ಮಾ ಅತ್ತನಿ ಜಾತಾಯೇವ ಸಿಯುಂ, ನೋ ಅಜಾತಾ। ಕಸ್ಮಾ, ಅಜಾತಸ್ಸ ನಾಮ ನತ್ಥಿತಾಯಾತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
‘‘ಏತ್ತಾವತಾ’’ತಿ , ಅತ್ಥಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಜಾತಂತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿವಚನೇನ। ಸಬ್ಬೇಸಙ್ಖಾರಾ ಸಮನ್ತಿ ವೂಪಸಮನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರ ಸಮಥೋ। ಸಬ್ಬೇ ಉಪಧಯೋ ಏತ್ಥ ನಿಸ್ಸಜ್ಜನ್ತಿ ಅರಿಯಾಜನಾತಿ ಸಬ್ಬುಪಧಿನಿಸ್ಸಗ್ಗೋ। ‘‘ಉಪಲಬ್ಭಮಾನೋ’’ತಿ ಸನ್ತಿಲಕ್ಖಣೇನ ಞಾಣೇನ ಉಪಲಬ್ಭಮಾನೋ। ‘‘ಏಸಿಂಸೂ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ಏಸನಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸಿಖಾಪತ್ತಂ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಗಹಾನುದೀಪನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ರೂಪಸಙ್ಗಹದೀಪನಿಯಾಅನುದೀಪನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।