೧೧. ವಾಚ್ಚಾಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾದಿಪರಿದೀಪನನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ
ವಾಚ್ಚಾಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾದಿ-ವಸೇನಪಿ ಇತೋ ಪರಂ।
ಭಾಸಿಸ್ಸಂ ಪದಮಾಲಾಯೋ, ಭಾಸಿತಸ್ಸಾನುರೂಪತೋ॥
ತತ್ಥ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಾನೀತಿ ಅಪ್ಪಧಾನಲಿಙ್ಗಾನಿ, ಗುಣನಾಮಸಙ್ಖಾತಾನಿ ವಾ ಲಿಙ್ಗಾನಿ। ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನೀತಿ ಪಧಾನಲಿಙ್ಗಾನಿ, ಗುಣೀಪದಸಙ್ಖಾತಾನಿ ವಾ ಲಿಙ್ಗಾನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಸು ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಾನಿ ನಾಮ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನುವತ್ತಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಿ ಚ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಾನಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪತೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ। ತೇಸಂ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಿ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಾನಿ ಸರೂಪತೋ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯ ಅಯೋಜಿತಾನಿಪಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಯತೋ ಯೋಜಿತಾನಿ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಿಪಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ನಯತೋ ಯೋಜಿತಾನಿ, ತಥಾಪಿ ಸೋತಾರಾನಂ ಪಯೋಗೇಸು ಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ಕಥಯಾಮ, ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಞ್ಚ ನೇಸಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಯೋಗಂ ವದನ್ತಾ।
ದೀಘೋ ರಸ್ಸೋ ನೀಲೋ ಪೀತೋ,
ಸುಕ್ಕೋ ಕಣ್ಹೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಪಾಪೋ।
ಸದ್ಧೋ ಸುದ್ಧೋ ಉಚ್ಚೋ ನೀಚೋ,
ಕತೋತೀತೋ ಇಚ್ಚಾದೀನಿ॥
ದೀಘಾ ಜಾಗರತೋ ರತ್ತಿ, ದೀಘಂ ಸನ್ತಸ್ಸ ಯೋಜನಂ।
ದೀಘೋ ಬಾಲಾನ ಸಂಸಾರೋ, ಸದ್ಧಮ್ಮಂ ಅವಿಜಾನತಂ॥
ದೀಘೋ, ದೀಘಾ। ದೀಘಂ, ದೀಘೇ। ದೀಘೇನ, ದೀಘೇಹಿ, ದೀಘೇಭಿ। ದೀಘಸ್ಸ, ದೀಘಾನಂ। ದೀಘಾ, ದೀಘಸ್ಮಾ, ದೀಘಮ್ಹಾ, ದೀಘೇಹಿ, ದೀಘೇಭಿ। ದೀಘಸ್ಸ, ದೀಘಾನಂ। ದೀಘೇ, ದೀಘಸ್ಮಿಂ, ದೀಘಮ್ಹಿ, ದೀಘೇಸು। ಭೋ ದೀಘ, ಭವನ್ತೋ ದೀಘಾ। ‘‘ದೀಘಾತಿ ಮಂ ಪಕ್ಕೋಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ನಿದಸ್ಸನಂ।
ದೀಘಾ, ದೀಘಾ, ದೀಘಾಯೋ। ದೀಘಂ, ದೀಘಾ, ದೀಘಾಯೋ। ದೀಘಾಯ। ಸೇಸಂ ಕಞ್ಞಾನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಂ।
ದೀಘಂ, ದೀಘಾನಿ, ದೀಘಾ। ದೀಘಂ, ದೀಘಾನಿ, ದೀಘೇ। ದೀಘೇನ। ಸೇಸಂ ಚಿತ್ತನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಂ। ರಸ್ಸಾದೀನಿ ಚ ಏವಮೇವ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾನಿ। ಅಯಂ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ, ‘‘ಗುಣನಾಮಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ।
ಅಭಿಧೇಯ್ಯಕಲಿಙ್ಗೇಸು, ಸವಿಸೇಸಾನಿ ಯಾನಿ ಹಿ।
ತೇಸಂ ದಾನಿ ಯಥಾಪಾಳಿಂ, ಪದಮಾಲಂ ಕಥೇಸ್ಸಹಂ॥
ಕತಮಾನಿ ತಾನಿ ಪದಾನಿ, ಯಾನಿ ಸವಿಸೇಸಾನಿ?
ಭವಾಭವಾದಿಕಂ ಲಙ್ಕಾ-ದೀಪೋ ಇಚ್ಚಾದಿಕಾನಿ ಚ।
ಬೋಧಿ ಸನ್ಧೀತಿ ಚಾದೀನಿ, ಸವಿಸೇಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ತು॥
ಏತೇಸು
ಭವಾಭವಪದಂ ದೇಕ-ವಚೋ ಬಹುವಚೋ ಕ್ವಚಿ।
ಸಮಾಸೇ ಅಸಮಾಸೇಪಿ, ಸಮ್ಭವೋ ತಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತೋ॥
ವಿಗ್ಗಹಞ್ಚ ಪದತ್ಥಞ್ಚ, ವತ್ವಾ ಪದಸ್ಸಿಮಸ್ಸ ಮೇ।
ವುಚ್ಚಮಾನಮವಿಕ್ಖಿತ್ತಾ, ಪದಮಾಲಂ ನಿಬೋಧಥ॥
ಭವೋ ಚ ಅಭವೋ ಚ ಭವಾಭವಂ। ಅಥ ವಾ ಭವೋ ಚ ಅಭವೋ ಚ ಭವಾಭವಾನಿ, ಅಯಂ ವಿಗ್ಗಹೋ। ತತ್ರ ಭವೋತಿ ಖುದ್ದಕೋ ಭವೋ। ಅಭವೋತಿ ಮಹನ್ತೋ ಭವೋ। ವುದ್ಧತ್ಥವಾಚಕೋ ಹೇತ್ಥ ಅಕಾರೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸುಗತಿದುಗ್ಗತಿವಸೇನ ಹೀನಪಣೀತವಸೇನ ಚ ಖುದ್ದಕಮಹನ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ಭವೋತಿ ವುದ್ಧಿ। ಅಭವೋತಿ ಅವುದ್ಧಿ। ಅಯಂ ಪದತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಪನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ –
ಭವಾಭವಂ, ಭವಾಭವಂ, ಭವಾಭವೇನ, ಭವಾಭವಸ್ಸ, ಭವಾಭವಾ, ಭವಾಭವಸ್ಮಾ, ಭವಾಭವಮ್ಹಾ, ಭವಾಭವಸ್ಸ, ಭವಾಭವೇ, ಭವಾಭವಸ್ಮಿಂ, ಭವಾಭವಮ್ಹಿ, ಭೋ ಭವಾಭವ। ಇತಿ ಭವಾಭವಪದಂ ಏಕವಚನಕಂ ಭವತಿ। ದಿಸ್ಸತಿ ಚ ತಸ್ಸೇಕವಚನತಾ ಪಾಳಿಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ –
‘‘ಅತೀತಕಪ್ಪೇ ಚರಿತಂ, ಠಪಯಿತ್ವಾ ಭವಾಭವೇ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಚರಿತಂ, ಪವಕ್ಖಿಸ್ಸಂ ಸುಣೋಹಿ ಮೇ’’
ಇತಿ ವಾ,
‘‘ಏವಂ ಬಹುವಿಧಂ ದುಕ್ಖಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಞ್ಚ ಬಹೂವಿಧಂ।
ಭವಾಭವೇ ಅನುಭವಿತ್ವಾ, ಪತ್ತೋ ಸಮ್ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಂ’’
ಇತಿ ವಾ ಏವಂ ಪಾಳಿಯಂ ಭವಾಭವ ಪದಸ್ಸ ಏಕವಚನತಾ ದಿಟ್ಠಾ।
ಅಟ್ಠಕಥಾಯಮ್ಪಿ
‘‘ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಬುದ್ಧನಿಸೇವಿತಂ ಯಂ,
ಭವಾಭವಂ ಗಚ್ಛತಿ ಜೀವಲೋಕೋ।
ನಮೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಿಕಿಲೇಸಜಾಲ-
ವಿದ್ಧಂಸಿನೋ ಧಮ್ಮವರಸ್ಸ ತಸ್ಸಾ’’ತಿ
ಏವಂ ತಸ್ಸೇಕವಚನತಾ ದಿಟ್ಠಾ।
ಭವಾಭವಾನಿ, ಭವಾಭವಾ, ಭವಾಭವಾನಿ, ಭವಾಭವೇ, ಭವಾಭವೇಹಿ, ಭವಾಭವೇಭಿ, ಭವಾಭವಾನಂ, ಭವಾಭವೇಹಿ, ಭವಾಭವೇಭಿ, ಭವಾಭವಾನಂ, ಭವಾಭವೇಸು, ಭವನ್ತೋ ಭವಾಭವಾನಿ। ಇತಿ ಭವಾಭವಪದಂ ಬಹುವಚನಕಮ್ಪಿ ಭವತಿ। ದಿಸ್ಸತಿ ಚ ತಸ್ಸ ಬಹುವಚನಕತಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಧೋನಸ್ಸ ಹಿ ನತ್ಥಿ ಕುಹಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ। ಪಕಪ್ಪಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿ ಭವಾಭವೇಸೂ’’ತಿ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ನಯಂ ವೋಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ? ‘‘ಭವಾಭವಂ, ಭವಾಭವಾನಿ। ಭವಾಭವಂ, ಭವಾಭವಾನಿ। ಭವಾಭವೇನ, ಭವಾಭವೇಹಿ, ಭವಾಭವೇಭಿ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದಿನಾ ಚಿತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
ನಪುಂಸಕೇಕವಚನ-ಬಹುವಚನಕಾ ಇಮಾ।
ಪದಮಾಲಾ ಸಮಾಸತ್ತೇ, ಕತಾತಿ ಪರಿದೀಪಯೇ॥
ಸಮಾಸಕಪದಞ್ಚೇವ, ಅಸಮಾಸಕಮೇವ ಚ।
ಭವಾಭವಪದಂ ದ್ವೇಧಾ, ಇತಿ ವಿದ್ವಾ ವಿಭಾವಯೇ॥
ನಪುಂಸಕಂ ಸಮಾಸತ್ತೇ, ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಮಿತರತ್ತನೇ।
ನಪುಂಸಕಂ ತು ಪಾಯೇನ, ಏಕವಚನಕಂ ವದೇ॥
‘‘ಭವೋ ಚ ಅಭವೋ ಚಾ’’ತಿ, ಸಮಾಸತ್ಥಂ ವದೇ ಬುಧೋ।
‘‘ಭವತೋ ಭವ’’ಮಿಚ್ಚತ್ಥಂ, ಅಸಮಾಸಸ್ಸ ಭಾಸಯೇ॥
ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಮ್ಹಿ ಸೋ ಞೇಯ್ಯೋ, ನಿಸ್ಸಕ್ಕಉಪಯೋಗತೋ।
ಏವಂ ವಿಸೇಸತೋ ಜಞ್ಞಾ, ಭವಾಭವಪದಂ ವಿದೂ॥
ಯಥಾ ಭವಾಭವಪದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜಿತಾ, ಏವಂ ‘‘ಕಮ್ಮಾಕಮ್ಮಂ ಫಲಾಫಲ’’ನ್ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಅತ್ಥೋಪಿ ನೇಸಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನೇತಾನಿ ಏಕವಚನಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ। ಏವಂ ತಾವ ಭವಾಭವಪದಾದೀನಂ ವಿಸೇಸವನ್ತತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
ಲಙ್ಕಾದೀಪೋ, ಲಙ್ಕಾದೀಪಂ, ಲಙ್ಕಾದೀಪೇನ, ಲಙ್ಕಾದೀಪಸ್ಸ, ಲಙ್ಕಾದೀಪಾ, ಲಙ್ಕಾದೀಪಸ್ಮಾ, ಲಙ್ಕಾದೀಪಮ್ಹಾ, ಲಙ್ಕಾದೀಪಸ್ಸ, ಲಙ್ಕಾದೀಪೇ, ಲಙ್ಕಾದೀಪಸ್ಮಿಂ, ಲಙ್ಕಾದೀಪಮ್ಹಿ, ಭೋ ಲಙ್ಕಾದೀಪ। ಅಯಂ ಸಮಾಸತ್ತೇ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ। ಅಸಮಾಸತ್ತೇಪಿ ಪನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
ಲಙ್ಕಾ ದೀಪೋ, ಲಙ್ಕಂ ದೀಪಂ, ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪೇನ, ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪಸ್ಸ, ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪಾ, ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪಸ್ಮಾ, ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪಮ್ಹಾ, ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪಸ್ಸ, ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪೇ, ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪಸ್ಮಿಂ, ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪಮ್ಹಿ, ಭೋತಿ ಲಙ್ಕೇ ದೀಪ। ಅಯಂ ಬ್ಯಾಸೇ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ। ಅಯಂ ನಯೋ ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನ ಲಬ್ಭತಿ ಕೇವಲೇನ ಜಮ್ಬೂಸದ್ದೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ ಅಕಥನತೋ, ಯಥಾ ಕೇವಲೇನ ಲಙ್ಕಾಸದ್ದೇನ ಲಙ್ಕಾದೀಪೋ ಕಥಿಯತಿ। ಅಯಂ ಪನ ಬ್ಯಾಸೇ ಪದಮಾಲಾನಯೋ ವಿಸೇಸತೋ ಕಬ್ಬರಚನಾಯಂ ಕವೀನಂ ಉಪಕಾರಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ ಸಾಸನಸ್ಸಾಪಿ। ತಥಾ ಹಿ ಬ್ಯಾಸವಸೇನ ಪೋರಾಣಕವಿರಚನಾ ದಿಸ್ಸತಿ –
‘‘ವನ್ದಾಮಿ ಸೇಲಮ್ಹಿ ಸಮನ್ತಕೂಟೇ,
ಲಙ್ಕಾಯ ದೀಪಸ್ಸ ಸಿಖಾಯಮಾನೇ।
ಆವಾಸಭೂತೇ ಸುಮನಾಮರಸ್ಸ,
ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತಂ ಪಾದವಳಞ್ಜಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ॥
ಸಾಸನೇಪಿ ಬ್ಯಾಸವಸೇನ ‘‘ದಿಬ್ಬೋ ರಥೋ ಪಾತುರಹು, ವೇದೇಹಸ್ಸ ಯಸಸ್ಸಿನೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ಪಾಳಿ ದಿಸ್ಸತಿ।
ಯಥಾ ಜಮ್ಬೂಸದ್ದೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ ಅಕಥನಮಿವ ಕೇವಲೇನ ನಾಗಸದ್ದಾದಿನಾ ನಾಗದೀಪಾದೀನಂ ಅಕಥನತೋತಿ। ನನು ಚ ಭೋ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಜಮ್ಬುನದರಂಸಿನೋ ತಂ, ದಾಠಂ ಮಯಂ ಜಮ್ಬುನರಾ ನಮಾಮಾ’’ತಿ ಪೋರಾಣಕವಿರಚನಾಯಂ ಜಮ್ಬೂಸದ್ದೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪನರಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಸಮ್ಭವತೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪನರಾ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ಕೇವಲೇನ ಪನ ಜಮ್ಬೂಸದ್ದೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪತ್ಥಂ ನ ವದತಿ, ಕಿನ್ತು ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪನರಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಗಾಥಾವಿಸಯತ್ತಾ ಅಧಿಕಕ್ಖರದೋಸಂ ಪರಿವಜ್ಜನ್ತೇನ ದೀಪಸದ್ದಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಜಮ್ಬುನರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಉತ್ತರಪದಲೋಪವಸೇನ ವುತ್ತೋ ಜಮ್ಬುಸದ್ದೋ ನರಸದ್ದಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮಾಸಬಲೇನ ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪನರಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನೇ ಸಮತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ನ ಕೇವಲೋ ಬ್ಯಾಸಕಾಲೇ, ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಜಮ್ಬೂ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ನ ಞಾಯತಿ, ಅಥ ಖೋ ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖೋಯೇವ ಞಾಯತಿ।
ಕಿಂ ಪನ ಭೋ ‘‘ಕಾಕೋ ದಾಸೋ, ಕಾಕಂ ದಾಸಂ, ಕಾಕೇನ ದಾಸೇನಾ’’ತಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಲಬ್ಭತೀತಿ? ಲಬ್ಭತಿ, ಕಾಕಸದ್ದೇನ ಕಾಕನಾಮಕಸ್ಸ ದಾಸಸ್ಸ ಕಥನಂ ಹೋತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಜಮ್ಬುನಾಮಕೋ ದೀಪೋ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಜಮ್ಬೂ ದೀಪೋ, ಜಮ್ಬುಂ ದೀಪಂ, ಜಮ್ಬುಯಾ ದೀಪೇನಾ’’ತಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ? ನ ಲಬ್ಭತಿ ಜಮ್ಬೂಸದ್ದಸ್ಸ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ ದೀಪೇ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ। ಜಮ್ಬೂಸದ್ದೋ ಹಿ ರುಕ್ಖೇಯೇವ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ನ ದೀಪೇ। ಯಥಾ ಪನ ಚಿತ್ತವೋಹಾರೋ ಚಿತ್ತನಾಮಕೇ ಗಹಪತಿಮ್ಹಿಪಿ ಮನೇಪಿ ಪವತ್ತತಿ ‘‘ಚಿತ್ತೋ ಗಹಪತಿ। ಚಿತ್ತಂ ಮನೋ ಮಾನಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು। ಯಥಾ ಚ ಕುಸವೋಹಾರೋ ಕುಸನಾಮಕೇ ರಞ್ಞೇಪಿ ಕುಸತಿಣೇಪಿ ಪವತ್ತತಿ –
‘‘ಪಭಾವತಿಞ್ಚ
ಕುಸಾವತಿಂ ಕುಸರಾಜಾ, ಅಗಮಾಸಿ ಮಹಬ್ಬಲೋ।
ಕುಸೋ ಯಥಾ ದುಗ್ಗಹಿತೋ, ಹತ್ಥಮೇವಾನುಕನ್ತತೀ’’ತಿ
ಆದೀಸು, ತಥಾ ಕಾಕಸದ್ದೋಪಿ ವಾಯಸೇ, ಏವಂನಾಮಕೇ ದಾಸೇಪಿ ಪವತ್ತತಿ ‘‘ಕಾಕೋ ರವತಿ, ಕಾಕೋ ನಾಮ ದಾಸೋ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾನಿ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು। ಜಮ್ಬೂಸದ್ದೋ ಪನ ಗಹಪತಿಮನಾದೀಸು ಚಿತ್ತ ಕುಸ ಕಾಕಸದ್ದಾ ವಿಯ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ ದೀಪಸ್ಮಿಂ ನ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತೋಯೇವ ನಯೋ ಮನಸಿಕರಣೀಯೋ।
ಯಥಾ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಲಙ್ಕಾದೀಪೋ’’ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಸಮಾಸವಸೇನ ಬ್ಯಾಸವಸೇನ ಚ ಯೋಜಿತಾ, ಏವಂ ‘‘ಪುಬ್ಬವಿದೇಹದೀಪೋ, ಅಪರಗೋಯಾನದೀಪೋ, ಉತ್ತರಕುರುದೀಪೋ, ಅಸ್ಸಯುಜನಕ್ಖತ್ತಂ, ಚಿತ್ರಮಾಸೋ, ವೇಸ್ಸನ್ತರರಾಜಾ, ಸೇತವತ್ಥಂ, ದಿಬ್ಬರಥೋ’’ತಿಆದೀನಮ್ಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಸಮಾಸವಸೇನ ಬ್ಯಾಸವಸೇನ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಪುಬ್ಬವಿದೇಹಾದಿಸದ್ದೇಹಿ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹದೀಪಾದೀನಂ ಕಥನಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ದಿಬ್ಬರಥೋ’’ತಿಆದೀನಂ ಸಮಾಸಗತಪದಾನಂ ಪಯೋಜನೇ ಸತಿ ಬ್ಯಾಸವಸೇನ ವಿಸುಂ ಕತ್ತಬ್ಬತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಥಾ ಹಿ ಬ್ಯಾಸವಸೇನ ‘‘ದಿಬ್ಬೋ ರಥೋ’’ತಿಆದಿನಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣವಸೇನ ಪಚ್ಚೇಕವಿಭತ್ತಿಯುತ್ತಭಾವೇ ಸತಿ ಗಾಥಾಸು ವುತ್ತಿಪಾಲನಸುಖುಚ್ಚಾರಣಗುಣೋ ಭವತಿ। ಸೋ ಚ ಸಾಸನಾನುಕೂಲೋ ಹಿ ಅಯಂ ನಯೋ ಠಪಿತೋ। ತಥಾ ಹಿ ಪಾವಚನೇ ‘‘ದಿಬ್ಬೋ ರಥೋ ಪಾತುರಹು, ವೇದೇಹಸ್ಸ ಯಸಸ್ಸಿನೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ಪಾಳಿಯೋ ಬಹೂ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಲಙ್ಕಾದೀಪಾದಿಸದ್ದಾನಂ ವಿಸೇಸವನ್ತತಾ ಭವತಿ।
ಇದಾನಿ ಬೋಧಿಸನ್ಧಿಆದೀನಂ ವಿಸೇಸವನ್ತತಾ ವುಚ್ಚತಿ –
ಬೋಧಿ ಸನ್ಧಿ ವಿಭತ್ತಾ’ಯು, ಧಾತುಯೇವ ಪಜಾಪತಿ।
ದಾಮಾ ದಾಮಂ ತಥಾ ಸದ್ಧಾ, ಸದ್ಧಂ ತಟಂ ತಟೀ ತಟೋ॥
ಬ್ಯಞ್ಜನಂ
ಅಜ್ಜವಂ ಅಜ್ಜವೋ ಚೇವ, ತಥಾ ಮದ್ದವಗಾರವಾ॥
ವಚೋ ವಚೀತಿ ಚಾದೀನಿ, ಸಮರೂಪಾ ಸರೂಪತೋ।
ದ್ವಿತ್ತಿಲಿಙ್ಗಾನಿ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ, ಯಥಾಸಮ್ಭವಮುದ್ದಿಸೇ॥
ಏತೇಸು ಹಿ ಬೋಧಿಸದ್ದಸ್ಸ ತಾವ ‘‘ಬೋಧಿ ರಾಜಕುಮಾರೋ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಅರಿಯಸಾವಕೋ ‘ಬೋಧೀ’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸ್ಸ ಅಙ್ಗೋತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ’’ತಿ ಚ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲವಚನಸ್ಸ ‘‘ಬೋಧಿ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಯೋ। ಬೋಧಿಂ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಯೋ। ಬೋಧಿನಾ’’ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇ ಅಗ್ಗಿನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ।
ರುಕ್ಖಮಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣವಚನಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಬೋಧಿ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಿಯೋ। ಬೋಧಿಂ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಿಯೋ। ಬೋಧಿಯಾ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ರತ್ತಿನಯೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ।
ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ರುಕ್ಖವಚನೋ ಬೋಧಿಸದ್ದೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಆಗಮೇನ ವಿರುದ್ಧಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸನತೋ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ಆಗಮೇ ರುಕ್ಖವಚನಸ್ಸ ಬೋಧಿಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಪುಗ್ಗಲವಚನಸ್ಸ ಪನ ದಿಸ್ಸತಿ। ಯದಿ ಚ ‘‘ಸಾಲೋ ಧವೋ ಖದೀರೋ’’ತಿಆದೀನಂ ವಿಯ ರುಕ್ಖವಚನಸ್ಸ ಬೋಧಿಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ಜಮ್ಬೂ ಸಿಮ್ಬಲೀ ಪಾಟಲೀಸದ್ದಾದೀನಂ ರುಕ್ಖವಾಚಕತ್ತಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ಸಿಯಾ, ನ ತೇಸಂ ಇಮಸ್ಸ ಚ ರುಕ್ಖವಾಚಕತ್ತೇಪಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಭಾವೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ। ಯದಿ ಹಿ ರುಕ್ಖವಚನೋ ಬೋಧಿಸದ್ದೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ನಿಬ್ಬಾನವಚನೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣವಚನೋ ಚ ಬೋಧಿಸದ್ದೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ಸಿಯಾ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಸೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಾದಿನೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಥನತೋ।
ಯೇ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ರುಕ್ಖವಚನೋ ಬೋಧಿಸದ್ದೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ’’ತಿ, ತೇ ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣಂ, ತಂ ಏತ್ಥ ಭಗವಾ ಪತ್ತೋತಿ ಬೋಧಿಸದ್ದೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ ನ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ವದನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇ। ನೇವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಏವಞ್ಚ ಪನ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣಂ, ತಂ ಏತ್ಥ ಭಗವಾ ಪತ್ತೋತಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ ಬೋಧಿಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೇಹಿ ಗರೂಹಿ ಞಾಣವಚನಂ ಇತ್ಥಿ ಲಿಙ್ಗಭೂತಂ ಬೋಧೀತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ನಾಮಂ ಪಣ್ಣತ್ತಿಅನ್ತರಪರಿಕಪ್ಪನೇನತ್ಥಂ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತೇನ ಬುಜ್ಝನಟ್ಠಾನಭೂತೇ ರುಕ್ಖೇ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ರುಕ್ಖೋ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಈದಿಸೇಸು ಠಾನೇಸು ನಿಬ್ಬಚನೇ ಆದರೋ ನ ಕಾತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ‘‘ಬುಜ್ಝತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಬೋಧೀ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಕರಣಂ ರುಕ್ಖವಚನಸ್ಸ ಬೋಧಿಸದ್ದಸ್ಸ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗತ್ತಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಸಙ್ಕೇತಸಿದ್ಧತ್ತಾ ವೋಹಾರಸ್ಸ, ತಸ್ಮಾ ರುಕ್ಖಂ ಸಯಂ ಅಬೋಧಿಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಬೋಧಿಯಾ ಪಟಿಲಾಭಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಸಙ್ಕೇತಸಿದ್ಧೇನ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವೋಹಾರೇನ ವೋಹರನ್ತಿ ಸಾಸನಿಕಾ, ಬೋಧಿಯಾ ವಾ ಕಾರಣತ್ತಾ ಫಲವೋಹಾರೇನ। ಏತಮತ್ಥಂಯೇವ ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಞಾಣಂ, ತಂ ಏತ್ಥ ಭಗವಾ ಪತ್ತೋತಿ ರುಕ್ಖೋಪಿ ಬೋಧಿಚ್ಚೇವ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಏವಂ ‘‘ಬೋಧೀ’’ತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ರುಕ್ಖನಾಮಂ ಪವತ್ತತೀತಿ। ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿ ಅನುಧಮ್ಮಚಕ್ಕವತ್ತೀ ವೋಹಾರಕುಸಲೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವೋಹಾರೇನ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಂ ಭಗವನ್ತಾನಂ ಬೋಧಿಯಾ ಮೂಲೇ ಸಹ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಪ್ಪಟಿಲಾಭಾ ಸಚ್ಛಿಕಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಯದಿದಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ। ಅಪಿಚ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಬೋಧಿಯಾ ಸಾಖಾ’’ತಿ ಚ, ‘‘ಕೇನಟ್ಠೇನ ಮಹಾಬೋಧಿ, ಕಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೀ ಚ ಸಾ’’ತಿ ಚ,
‘‘ಹತ್ಥತೋ ಮುತ್ತಮತ್ತಾ ಸಾ, ಅಸೀತಿರತನಂ ನಭಂ।
ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾನ ತದಾ ಮುಞ್ಚಿ, ಛಬ್ಬಣ್ಣಾ ರಸ್ಮಿಯೋ ಸುಭಾ’’ತಿ ಚ
ಏವಮಾದಯೋ ಬೋಧಿಸದ್ದಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಭಾವೇ ಪಯೋಗಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ।
ಅಥ ವಾ ರುಕ್ಖವಾಚಕೋ ಬೋಧಿಸದ್ದೋ ದ್ವಿಲಿಙ್ಗೋ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ। ತಥಾ ಹಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣಸ್ಸ ಪಾಳಿನಯವಿದುನೋ ಬುದ್ಧಘೋಸಾಚರಿಯಸ್ಸ ಏವಂ ಸದ್ದರಚನಾ ದಿಸ್ಸತಿ ‘‘ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ ತ್ವಂ ತಾತ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಹಾಬೋಧಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಅಯ್ಯಂ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತತ್ಥೇರಿಂ ಆನೇತು’’ನ್ತಿ ಚ, ‘‘ಸಾಪಿ ಖೋ ಮಹಾಬೋಧಿಸಮಾರೂಳ್ಹಾ ನಾವಾ ಪಸ್ಸತೋ ಮಹಾರಾಜಸ್ಸ ಮಹಾಸಮುದ್ದತಲಂ ಪಕ್ಖನ್ದಾ’’ತಿ ಚ ತಸ್ಸ ರುಕ್ಖವಾಚಕಸ್ಸ ಬೋಧಿಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ಬುಜ್ಝತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಬೋಧೀ’’ತಿ ನಿಬ್ಬಚನವಸೇನ ‘‘ಬೋಧಿ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಯೋ। ಬೋಧಿಂ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಯೋ। ಬೋಧಿನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪದಮಾಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ರುಕ್ಖವಾಚಕಸ್ಸೇವ ಪನ ತಸ್ಸ ಞಾಣೇ ಪವತ್ತಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವೋಹಾರೇನ ಸಙ್ಕೇತಸಿದ್ಧೇನ ರೂಳ್ಹತ್ಥದೀಪಕೇನ ‘‘ಬೋಧಿ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಿಯೋ। ಬೋಧಿಂ, ಬೋಧೀ, ಬೋಧಿಯೋ। ಬೋಧಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪದಮಾಲಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಚ್ಚೇವಂ –
ಪುಗ್ಗಲವಾಚಕೋ ಬೋಧಿ-ಸದ್ದೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಿಕೋ ಭವೇ।
ಞಾಣಾದಿವಾಚಕೋ ಇತ್ಥಿ-ಲಿಙ್ಗೋಯೇವ ಸಿಯಾ ಸದಾ॥
ಬೋಧಿಪಾದಪವಚನೋ, ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಿಕೋ ಭವೇ।
ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಏತಸ್ಸ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗತ್ತಮೇವ ತು।
ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತರಂ ಯಸ್ಮಾ, ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತೀರಿತಂ॥
ಸನ್ಧಿಸದ್ದಾದೀನಮ್ಪಿ ನಯಾನುಸಾರೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಸನ್ಧಿಸದ್ದೋ ಹಿ ಸರಸನ್ಧಿಆದಿವಾಚಕೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ, ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾದಿವಾಚಕೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ‘‘ಸನ್ಧಿನೋ। ಸನ್ಧಿಯಾ’’ತಿಆದಿದಸ್ಸನತೋ। ವಿಭತ್ತಿಸದ್ದೋ ವಿಭಜನವಾಚಕೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಸ್ಯಾದಿವಾಚಕೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ ಚೇವ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ಚ ‘‘ವಿಭತ್ತಿಸ್ಸ। ವಿಭತ್ತಿಯಾ’’ತಿಆದಿದಸ್ಸನತೋ।
ಆಯುಸದ್ದೋ ಪನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯವಾಚಕೋಯೇವ ಹುತ್ವಾ ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ, ‘‘ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ, ಏವಂ ಜಾನಾಹಿ ಮಾರಿಸಾ’’ತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಂಯೇವ ತೇ ಆಯು, ಚವನಕಾಲೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚ ದಸ್ಸನತೋ।
ಧಾತುಸದ್ದೋ ಸಭಾವಾದಿವಾಚಕೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ, ಕರಪಚಾದಿವಾಚಕೋ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ‘‘ಚಕ್ಖುಧಾತುಯಾ। ಕರೋತಿಸ್ಸ ಧಾತುಸ್ಸ। ಧಾತುಯೋ ಧಾತುಯಾ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ।
ಪಜಾಪತಿಸದ್ದೋ ದೇವವಿಸೇಸವಾಚಕೋ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ, ಕಲತ್ತಜಿನಮಾತುಚ್ಛಾವಾಚಕೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ ‘‘ಪಜಾಪತಿಸ್ಸ ದೇವರಾಜಸ್ಸ ಧಜಗ್ಗಂ ಉಲ್ಲೋಕೇಯ್ಯಾಥ’’, ‘‘ಅತ್ತನೋ ಪಜಾಪತಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ’’ತಿ ಚ ದಸ್ಸನತೋ।
ದಾಮಾ ದಾಮಂ ಸದ್ದಾ ಮಾಲತೀದಾಮಾದಿಭೇದಭಿನ್ನಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಇತ್ಥಿನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಮಾಲತೀದಾಮಾ ಲೋಲಾಳಿಙ್ಗಲೀಲಾ। ಮಾಲತೀದಾಮಂ। ಸಿಙ್ಘಿತಂ ದಾಮಂ ಭಮರೇಹಿ। ರತನದಾಮಾ। ರತನದಾಮ’’ನ್ತಿ ಚ ದ್ವಿಲಿಙ್ಗಭಾವೇ ಲೋಕಿಕಪ್ಪಯೋಗಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಾಸನಾನುಕೂಲಾ।
ಸದ್ಧಂ ಸದ್ಧಾಸದ್ದಾ ಪನ ಭಿನ್ನವತ್ಥೂನಂ ವಾಚಕಾ ಇತ್ಥಿನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾ, ಸದ್ಧಾಸದ್ದೋ ಪಸಾದಲಕ್ಖಣವಾಚಕೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೋ, ಸದ್ಧಂಸದ್ದೋ ಮತಕಭತ್ತವಾಚಕೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ‘‘ಸದ್ಧಾ ಸದ್ದಹನಾ। ಮಯಮಸ್ಸುಭೋ ಗೋತಮಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ನಾಮ ದಾನಾನಿ ದೇಮ ಸದ್ಧಾನಿ ಕರೋಮಾ’’ತಿ ದಸ್ಸನತೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ‘‘ಸದ್ಧೋ ಪುರಿಸೋ
ತಟಂ ತಟೀ ತಟೋತಿಮೇ ಸದ್ದಾ ತೀರಸಙ್ಖಾತೇ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವತ್ಥೇ ಥೀಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾ।
ಬ್ಯಞ್ಜನಸದ್ದೋ ಉಪಸೇಚನಲಿಙ್ಗವಾಕ್ಯಾವೇಣಿಕಸರೀರಾವಯವವಾಚಕೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ, ಅಕ್ಖರವಾಚಕೋ ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ। ತತ್ರುಪಸೇಚನೇ ‘‘ಸೂಪಂ ವಾ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ವಾ’’ತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಲಿಙ್ಗೇ ‘‘ಇತ್ಥಿಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಪುರಿಸಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ। ವಾಕ್ಯೇ ‘‘ಪದಬ್ಯಞ್ಜನಾನಿ ಸಾಧುಕಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೋ। ಆವೇಣಿಕೇ ‘‘ಅಸೀತಿ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನೀ’’ತಿ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ। ಸರೀರಾವಯವೇ ‘‘ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅನು ಅನು ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಪಾಕಟಭಾವಕರಣತೋ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಂ ನಾಮ ಹತ್ಥಪಾದಸಿತಹಸಿತಕಥಿತವಿಲೋಕಿತಾದಿಭೇದೋ ಆಕಾರೋ। ಸೋ ಏವ ‘‘ಸರೀರಾವಯವೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಅಕ್ಖರೇ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನೋ। ಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ ಚ ಪುನ್ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ।
ಅತ್ಥಸದ್ದೋ ನಿಬ್ಬಾನವಚನೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ, ಅಭಿಧೇಯ್ಯಧನಕಾರಣಪಯೋಜನನಿವತ್ಯಾಭಿಸನ್ಧಾನಾದಿವಚನೋ ಪನ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೋ। ತಥಾ ಹಿ ಕಥಾವತ್ಥುಮ್ಹಿ ‘‘ಅತ್ಥತ್ಥಮ್ಹೀ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ ‘‘ಅತ್ಥಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನ’’ನ್ತಿ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೇನ ಅತ್ಥಸದ್ದೋ ವುತ್ತೋ। ಇತಿ ಅತ್ಥಸದ್ದೋ ದ್ವಿಲಿಙ್ಗೋ।
ಅಕ್ಖರಸದ್ದೋ ಚ ‘‘ಯೋ ಪುಬ್ಬೋ ಅಕ್ಖರೋ ಅಕ್ಖರಾನೀ’’ತಿ ಚ ದಸ್ಸನತೋ। ಅಪಿಚ ಅಕ್ಖರಸದ್ದೋ ನಿಬ್ಬಾನವಚನೋ ನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿವಚನೋ ಚ ಸಬ್ಬದಾನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ಭವತಿ ‘‘ಪದಮಚ್ಚುತಮಕ್ಖರಂ, ಮಹಾಜನಸಮ್ಮತೋತಿ
ಅಜ್ಜವ ಮದ್ದವ ಗಾರವಸದ್ದಾ ಪನ ಪುನ್ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾ। ‘‘ಅಜ್ಜವೋ ಚ ಮದ್ದವೋ ಚ। ಅಜ್ಜವಮದ್ದವಂ। ಗಾರವೋ ಚ ನಿವಾತೋ ಚ। ಸಹ ಆವಜ್ಜಿತೇ ಥೂಪೇ, ಗಾರವಂ ಹೋತಿ ಮೇ ತದಾ’’ತಿ ಚ ಆದಿದಸ್ಸನತೋ।
ವಚೋವಚೀಸದ್ದಾ ಪನ ಘಟೋಘಟೀಸದ್ದಾ ವಿಯ ಪುಮಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾ, ತತ್ಥ ವಚೀಸದ್ದಸ್ಸ ‘‘ವಚೀ, ವಚೀ, ವಚಿಯೋ। ವಚಿಂ, ವಚೀ, ವಚಿಯೋ। ವಚಿಯಾ’’ತಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಕೇಚಿ ‘‘ದುಚ್ಚರಿತಪಯೋಗವಿಞ್ಞತ್ತಿಸದ್ದಾದೀಸು ಪರೇಸು ವಚಸದ್ದಸ್ಸನ್ತೋ ಈಕಾರೋ ಹೋತಿ, ತೇನ ‘‘ವಚೀದುಚ್ಚರಿತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ದಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ವಚಸದ್ದತೋ ವಿಸುಂ ವಚೀಸದ್ದಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ। ಅತ್ರಿಮಾನಿ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಚ ನಿದಸ್ಸನಪದಾನಿ। ‘‘ವಚೀ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ, ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ವಚೀ, ವಚಿಞ್ಚ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೇ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸಾ ನ ಚೇವ ವಚೀ, ನ ಚ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ। ಗದಿತೋ ವಚೀಭಿ ಸತಿಮಾಭಿನನ್ದೇ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಪಾಳಿತೋ ನಿದಸ್ಸನಪದಾನಿ। ‘‘ಚೋಪನಸಙ್ಖಾತಾ ವಚೀ ಏವ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ, ವಚಿಯಾ ಭೇದೋ ವಚೀಭೇದೋ’’ತಿ ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ನಿದಸ್ಸನಪದಾನಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಸರೂಪಾಸರೂಪಪದಾನಂ
ಇದಾನಿ ಕತ್ಥಚಿ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಭೂತಾನಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನಞ್ಚ ತದ್ಧಿಭನ್ತಲಿಙ್ಗಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ। ತಥಾ ಹಿ –
ಧಮ್ಮಭೋ ಪುಗ್ಗಲಾ ಚೇವ, ಧಮ್ಮಪುಗ್ಗಲತೋಪಿ ಚ।
ಏಕನ್ತಧಮ್ಮತೋ ಚೇವ, ತಥೇವೇಕನ್ತಪುಗ್ಗಲಾ॥
ಪದಮಾಲಾ ಸಿಯುಂ ತಾಸು, ಪಚ್ಚತ್ತಾದಿವಸೇನ ತು।
ಪದಂ ಸಮಂ ವಿಸಮಞ್ಚ, ಜಞ್ಞಾ ಸಬ್ಬಸಮಮ್ಪಿ ಚ॥
ಕಥಂ? ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾ, ಮಿಚ್ಛಾವಾಚೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ, ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪೀ’’ ಇಚ್ಚೇತೇಸಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮತೋ, ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಗ್ಗಲತೋ, ‘‘ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ। ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಧಮ್ಮಪುಗ್ಗಲತೋ, ‘‘ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾ, ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾ, ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಯೋ। ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಂ, ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಯೋ। ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಯ’’ ಏವಂ ಏಕನ್ತಧಮ್ಮತೋ, ‘‘ಮಿಚ್ಛಾವಾಚೋ, ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾ। ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಂ, ಮಿಚ್ಛಾವಾಚೇ। ಮಿಚ್ಛಾವಾಚೇನ’’ ಏವಂ ಏಕನ್ತಪುಗ್ಗಲತೋ, ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕ’’ನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಪುಗ್ಗಲತೋ, ‘‘ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪೀ, ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಿನೋ। ಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಿ’’ನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಏಕನ್ತಪುಗ್ಗಲತೋ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವತಿ। ಪಚ್ಚತ್ತೋಪಯೋಗವಚನಾದಿವಸೇನ ಪನ ಪದಂ ಸದಿಸಂ ವಿಸದಿಸಂ ಸಬ್ಬಥಾ ಸದಿಸಮ್ಪಿ ಚ ಭವತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀಸುಪಿ।
ಅತ್ರಿಮೇ
ಇದಾನಿ ನೇವಾಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಭವಿತಬ್ಬಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾನಂ ಸೋತ್ಥಿ ಸುವತ್ಥಿ ಸದ್ದಾನಞ್ಚ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಾಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅಬ್ಭುತಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅಭೂತಸದ್ದಸ್ಸಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸಂ ಕಥಯಾಮ, ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಞ್ಚ ಯಥಾರಹಂ ಯೋಜೇಸ್ಸಾಮ। ಏತೇಸು ಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಸದ್ದೋ ಏಕನ್ತಭಾವವಾಚಕೋ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೋ ಏಕವಚನನ್ತೋಯೇವ ಹೋತಿ। ತತಿಯನ್ತಪದೇಹಿ ಏವಂಸದ್ದ ನಸದ್ದಾದೀಹಿ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ಚ ಹೋತಿ। ನಾಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಲಬ್ಭತಿ, ಅತ್ರಿಮೇ ಚ ಪಯೋಗಾ ‘‘ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನೋ ಆಮಿಸಗರುಕೇನ, ಇಮಿನಾ ಚೋರೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಇಮೇಹಿ ಚೋರೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಇಮಾಯ ಚೋರಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಇಮಾಹಿ ಚೋರೀಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅನೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಇಮೇಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಅತ್ರಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ –
ಭವಿತಬ್ಬಪದಂ ನಿಚ್ಚಂ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುವರಸಾಸನೇ।
ಪಠಮೇಕವಚೋ ಭಾವ-ವಾಚಕಞ್ಚ ನಪುಂಸಕಂ॥
ತತಿಯನ್ತಪದೇಹೇವಂ-ಸದ್ದಾದೀಹಿ
ಯೋಜೇತಬ್ಬಂವ ಸಮ್ಭೋತಿ, ಇತಿ ವಿದ್ವಾ ವಿಭಾವಯೇ॥
ಅಯಂ ‘‘ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ।
ಸೋತ್ಥಿ ಭದ್ದನ್ತೇ ಹೋತು ರಞ್ಞೋ, ಸೋತ್ಥಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ನ್ಹಾಪಿತೋ। ಸೋತ್ಥಿನಾಮ್ಹಿ ಸಮುಟ್ಠಿತೋ। ಸುವತ್ಥಿ, ಸುವತ್ಥಿಂ, ಸುವತ್ಥಿನಾ, ಅಯಂ ಧಸಾತ್ಥಿಸದ್ದಾದೀನಂ ವಿಸೇಸೋ।
ಅಯಂ ಪನ ‘‘ಅಬ್ಭುತಂ ಅಭೂತ’’ನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಸೇಸೋ। ಭೂಸದ್ದಸ್ಸ ಬ್ಭೂ, ಸಂಯೋಗಪರೇ ಪಟಿಸೇಧತ್ಥವತಿ ಅಇತಿನಿಪಾತೇ ಉಪಪದೇ ಸತಿ ಏಕನ್ತೇನ ರಸ್ಸತ್ತಮುಪಯಾತಿ। ಕ್ವತ್ಥೇ? ‘‘ಅಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಭೂತ’’ನ್ತಿಆದೀಸ್ವತ್ಥೇಸು। ತಥಾವಿಧೇ ಅಸಞ್ಞೋಗಪರೇ ರಸ್ಸತ್ತಂ ನ ಉಪಯಾತಿ। ಕ್ವತ್ಥೇ? ‘‘ಅಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದೀಸ್ವತ್ಥೇಸು। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಬ್ಭುತ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ಅಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಭೂತ’’ನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಭವತಿ, ‘‘ಅಬ್ಭುತಕರಣ’’ನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಭವತಿ। ‘‘ಅಭೂತ’’ನ್ತಿ ಪದಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಅಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಭವತಿ, ‘‘ಅಜಾತ’’ನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಭವತಿ। ತತ್ರ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ವತ ಭೋ ಅಬ್ಭುತಂ ವತ ಭೋ। ಅಚ್ಛೇರಂ ವತ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಅಬ್ಭುತಂ ಲೋಮಹಂಸನಂ’’ ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ‘‘ಅಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಭೂತ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥೇ ಪಯೋಗಾ।
‘‘ತ್ವಂ ಮಂ ನಾಗೇನ ಆಲಮ್ಪ,
ಅಹಂ ಮಣ್ಡೂಕಛಾಪಿಯಾ।
ಹೋತು ನೋ ಅಬ್ಭುತಂ ತತ್ಥ,
ಆಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಪಞ್ಚಹೀ’’ತಿ
ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ ಅಬ್ಭುತಕರಣತ್ಥೇ ಪಯೋಗಾ। ಏವಂ ರಸ್ಸವಸೇನ, ದೀಘವಸೇನ ಪನ ನಿಸ್ಸಂಯೋಗೇ ‘‘ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛಂ। ಅತಥಂ’’ಇಚ್ಚೇವಮಾದಯೋ
‘‘ಅಭೂತಪುಬ್ಬಂ ಭೂತ’’ನ್ತಿ, ಅತ್ಥಸ್ಮಿಂ ಅಬ್ಭುತನ್ತಿದಂ।
ಪದಂ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ರಸ್ಸಭಾವೇನ ಸಣ್ಠಿತಂ॥
ಅಬ್ಭುತಕರಣತ್ಥೇಪಿ, ಅಬ್ಭುತನ್ತಿ ಪದಂ ತಥಾ।
ಸಣ್ಠಿತಂ ರಸ್ಸಭಾವೇನ, ಇತಿ ವಿದ್ವಾ ವಿಭಾವಯೇ॥
ಅಭೂತಮಿತಿ ದೀಘತ್ತ-ವಸೇನ ಕಥಿತಂ ಪನ।
ಪದಂ ಸಮಧಿಗನ್ತಬ್ಬ-ಮಸಚ್ಚಾಜಾತವಾಚಕಂ॥
ಅಬ್ಭುತಂ, ಅಬ್ಭುತಾನಿ। ಚಿತ್ತನಯೇನ, ಅಬ್ಭುತೋ, ಅಬ್ಭುತಾ। ಅಬ್ಭುತಂ, ಪುರಿಸನಯೇನ, ಅಬ್ಭುತಾ, ಅಬ್ಭುತಾ, ಅಬ್ಭುತಾಯೋ। ಅಬ್ಭುತಂ। ಕಞ್ಞಾನಯೇನ ಞೇಯ್ಯಂ। ಏವಂ ಭೂತಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ತಿಧಾ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಅತ್ರ ‘‘ಅಬ್ಭುತ’’ಮಿತಿ ಪದಂ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಮ್ಪಿ ಭವತಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಮ್ಪಿ। ‘‘ಅಭೂತ’’ಮಿತಿ ಪದಂ ಪನ ವಾಚ್ಚಲಿಙ್ಗಂ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಮ್ಪಿ ವಾ ಸಚ್ಚಸದ್ದೋ ವಿಯ ಕತ್ಥಚಿ। ಇತಿಸ್ಸ ಯಥಾರಹಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಸಪ್ಪಯೋಗಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಕಥಿತಾ।
ಇದಾನಿ ಆಗಮಿಕಾನಂ ಕೋಸಲ್ಲಜನನತ್ಥಂ ಪದಸಮೋಧಾನವಸೇನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ – ಬುದ್ಧೋ ಭಗವಾ, ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ। ಬುದ್ಧಂ ಭಗವನ್ತಂ, ಬುದ್ಧೇ ಭಗವನ್ತೇ। ಬುದ್ಧೇನ ಭಗವತಾ, ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ಪದಮಾಲಾ ಏಕವಚನಬಹುವಚನವಸೇನ ಞೇಯ್ಯಾ।
ದೇವಾ ತಾವತಿಂಸಾ। ದೇವೇ ತಾವತಿಂಸೇ। ದೇವೇಹಿ ತಾವತಿಂಸೇಹಿ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಬಹುವಚನವಸೇನ ಞೇಯ್ಯಾ ಪದಮಾಲಾ।
ಸೋ
ರಾಜಾ ಸುದ್ಧೋದನೋ, ರಾಜಾನಂ ಸುದ್ಧೋದನಂ, ರಞ್ಞಾ ಸುದ್ಧೋದನೇನ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ರಾಜಾ ಪಸ್ಸೇನದೀ ಕೋಸಲೋ, ರಾಜಾನಂ ಪಸ್ಸೇನದಿಂ ಕೋಸಲಂ, ರಞ್ಞಾ ಪಸ್ಸೇನದಿನಾ ಕೋಸಲೇನ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ರಾಜಾ ಮಾಗಧೋ ಸೇನಿಯೋ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ, ರಾಜಾನಂ ಮಾಗಧಂ ಸೇನಿಯಂ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಂ, ರಞ್ಞಾ ಮಾಗಧೇನ ಸೇನಿಯೇನ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೇನ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ರಾಜಾ ಮಾಗಧೋ ಅಜಾತಸತ್ತು ವೇದೇಹಿಪುತ್ತೋ, ರಾಜಾನಂ ಮಾಗಧಂ ಅಜಾತಸತ್ತುಂ ವೇದೇಹಿಪುತ್ತಂ, ರಞ್ಞಾ ಮಾಗಧೇನ ಅಜಾತಸತ್ತುನಾ ವೇದೇಹಿಪುತ್ತೇನ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಮಹಾಪಜಾಪತೀ ಗೋತಮೀ, ಮಹಾಪಜಾಪತಿಂ ಗೋತಮಿಂ, ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಾ ಗೋತಮಿಯಾತಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖತ್ತುಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಮಹಾಪಜಾಪತಿಯಂ ಗೋತಮಿಯಂ, ಭೋತಿ ಮಹಾಪಜಾಪತಿ ಗೋತಮಿ।
ಮಕ್ಖಲಿ ಗೋಸಾಲೋ। ಮಕ್ಖಲಿಂ ಗೋಸಾಲಂ। ಮಕ್ಖಲಿನಾ ಗೋಸಾಲೇನ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಸಾವಕಯುಗಂ। ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಂ ಸಾವಕಯುಗಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇನ ಸಾವಕಯುಗೇನ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಸ್ಸ
ಸೋ ದಾರೋ, ಸಾ ದಾರಾ। ಸಂ ದಾರಂ, ಸೇ ದಾರೇ। ಸೇನ ದಾರೇನ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಸಾ ನಾರೀ, ಸಾ ನಾರಿಯೋ। ಸಂ ನಾರಿಂ, ಸಾ ನಾರಿಯೋ। ಸಾಯ ನಾರಿಯಾ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಸಂ ಕಮ್ಮಂ, ಸಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ। ಸೇನ ಕಮ್ಮೇನ। ಸಂ ಫಲಂ, ಸಾನಿ ಫಲಾನಿ। ಸೇನ ಫಲೇನ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಪಠಮಂ ಝಾನಂ, ಪಠಮಂ ಝಾನಂ, ಪಠಮೇನ ಝಾನೇನ, ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಚತುತ್ಥೀ ದಿಸಾ, ಚತುತ್ಥಿಂ ದಿಸಂ, ಚತುತ್ಥಿಯಾ ದಿಸಾಯ।
ಧಮ್ಮೀ ಕಥಾ, ಧಮ್ಮಿಂ ಕಥಂ, ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ, ಧಮ್ಮಿಯಂ ಕಥಾಯಂ। ಏವಂ ಅನುಪುಬ್ಬೀ ಕಥಾ, ಏವರೂಪೀ ಕಥಾ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಠಾನೇಸು ಪದಸಮೋಧಾನವಸೇನ ಲಿಙ್ಗತೋ ಚ ಅನ್ತತೋ ಚ ವಚನತೋ ಚ ಅಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ಪದತೋ ಚ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
ಇದಾನಿ ಏಕಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಸದ್ದಾನಂ ಲಿಙ್ಗಅನ್ತವಸೇನ ನಾನತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕಥಂ? ಯಾದಿಸೋ, ಯಾದಿಸೀ, ಯಾದಿಸಂ। ತಾದಿಸೋ, ತಾದಿಸೀ, ತಾದಿಸಂ। ಏತಾದಿಸೋ, ಏತಾದಿಸೀ, ಏತಾದಿಸಂ। ಕೀದಿಸೋ, ಕೀದಿಸೀ, ಕೀದಿಸಂ। ಈದಿಸೋ, ಈದಿಸೀ, ಈದಿಸಂ। ಏದಿಸೋ ಪುರಿಸ ಇತ್ಥೀ ಚಿತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
ಇದಾನಿ ಸಮಾಸತದ್ಧಿತಪದಭೂತಾನಂ ಅಮಮಸದ್ದಾದೀನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ – ಅಮಮೋ, ಅಮಮಾ, ಅಮಮಂ, ಅಮಮೇ। ಅಮಮೇನ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಮಯ್ಹಕೋ, ಮಯ್ಹಕಾ। ಮಯ್ಹಕಂ, ಮಯ್ಹಕೇ। ಮಯ್ಹಕೇನ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಆಮಾ, ಆಮಾ, ಆಮಾಯೋ। ಆಮಂ, ಆಮಾ, ಆಮಾಯೋ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ತತ್ರ ಅಮಮೋತಿ ನತ್ಥಿ ತಣ್ಹಾಮಮತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಮಮತ್ತಞ್ಚ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅಮಮೋ, ಕೋ ಸೋ, ಅರಹಾಯೇವಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಅಪಿಚ ಯೇಸತಣ್ಹಾಪಿ ಸದಿಟ್ಠೀಪಿ ‘‘ಮಮ ಇದ’’ನ್ತಿ ಮಮತ್ತಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇಪಿ ಅಮಮಾಯೇವ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಮನುಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ಜಾಯನ್ತಿ, ಅಮಮಾ ಅಪರಿಗ್ಗಹಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸಾಸನತೋ ನಿದಸ್ಸನಂ। ‘‘ಅಮಮೋ ನಿರಹಙ್ಕಾರೋ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಲೋಕತೋ ನಿದಸ್ಸನಂ। ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಮಮಾ, ಅಮಮಾ, ಅಮಮಾಯೋ’’ತಿ ಪದಮಾಲಾ। ನಪುಂಸಕೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅಮಮಂ, ಅಮಮಾನೀ’’ತಿ ಪದಮಾಲಾ। ತತ್ರ ಮಯ್ಹಕೋತಿ ‘‘ಇದಮ್ಪಿ ಮಯ್ಹಂ ಇದಮ್ಪಿ ಮಯ್ಹ’’ನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಲಪತೀತಿ ಮಯ್ಹಕೋ, ಏಕೋ ಪಕ್ಖಿವಿಸೇಸೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಜಾತಕೇ –
‘‘ಸಕುಣೋ ಮಯ್ಹಕೋ ನಾಮ, ಗಿರಿಸಾನುದರೀಚರೋ।
ಪಕ್ಕಂ ಪಿಪ್ಫಲಿಮಾರುಯ್ಹ, ‘ಮಯ್ಹಂ ಮಯ್ಹ’ನ್ತಿ ಕನ್ದತೀ’’ತಿ॥
ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಮಯ್ಹಕೀ, ಮಯ್ಹಕೀ, ಮಯ್ಹಕಿಯೋ’’ತಿ ಪದಮಾಲಾ। ತತ್ರ ಆಮಾತಿ ‘‘ಆಮ ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ದಾಸೀ’’ತಿ ಏವಂ ದಾಸಿಭಾವಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ಆಮಾ। ಗೇಹದಾಸೀ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಜಾತಕೇಸು
ಇದಾನಿ ಕತಿ ಕತಿಪಯ ಕತಿಮೀಸದ್ದಾನಂ ವಿಸೇಸೋ ವುಚ್ಚತೇ ಯಥಾರಹಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಚ। ತತ್ರ ಕತಿಮೀಸದ್ದಸ್ಸ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ ‘‘ಅಜ್ಜ ಭನ್ತೇ ಕತಿಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ಆಗತಮತ್ತತೋ। ಕತಿ ಕತಿಪಯಸದ್ದಾನಂ ಪನ ಲಬ್ಭತೇವ, ಸಾ ಚ ಬಹುವಚನಿಕಾ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗಟೀಕಾಯಂ ಪನ ಕತಿಪಯಸದ್ದೋ ಏಕವಚನಿಕೋ ವುತ್ತೋ। ಕತಿ ಪುರಿಸಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಕತಿ ಪುರಿಸೇ ಪಸ್ಸತಿ। ಕತಿ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಕತಿ ಕುಲಾನಿ। ಕತಿ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಛಿದ್ದಾನಿ ಯತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ನ ತಿಟ್ಠತಿ। ಕತಿ ಕುಸಲಾ। ಕತಿ ಧಾತುಯೋ। ಕತಿ ಆಯತನಾನಿ। ಕತಿಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಕತಿಹಾಯತನೇಹಿ ಕತಿಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ಕತಿಭಿ ರಜಮಾನೇತಿ, ಕತಿಭಿ ಪರಿಸುಜ್ಝತಿ। ಕತಿಪಯಾ ಪುರಿಸಾ, ಕತಿಪಯಾ ಇತ್ಥಿಯೋ, ಕತಿಪಯಾನಿ ಚಿತ್ತಾನಿ। ಇಮಾ ಪನ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ।
ಕತಿ। ಕತಿಹಿ, ಕತಿಭಿ। ಕತಿನಂ। ಕತಿಸು।
ಕತಿಪಯಾ। ಕತಿಪಯೇಹಿ, ಕತಿಪಯೇಭಿ। ಕತಿಪಯಾನಂ। ಕತಿಪಯೇಸು। ಕತಿಪಯಾಯೋ। ಕತಿಪಯಾಹಿ, ಕತಿಪಯಾಭಿ। ಕತಿಪಯಾನಂ। ಕತಿಪಯಾಸು। ಕತಿಪಯಾನಿ। ಕತಿಪಯೇ। ಕತಿಪಯೇಹಿ, ಕತಿಪಯೇಭಿ। ಕತಿಪಯಾನಂ। ಕತಿಪಯೇಸೂತಿ। ಸಬ್ಬಾಪೇತಾ ಸತ್ತನ್ನಂ ವಿಭತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ಞೇಯ್ಯಾ, ಸಮಾಸವಿಧಿಮ್ಹಿಪಿ ಕತಿ ಕತಿಪಯಸದ್ದಾ ಬಹುವಚನವಸೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ‘‘ಕತಿಸಙ್ಗಾತಿಗೋ ಭಿಕ್ಖು, ಓಘತಿಣ್ಣೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕತಿಪಯಜನಕತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಹಿ ‘‘ಕತಿ ಕಿತ್ತಕಾ ಸಙ್ಗಾ ಕತಿಸಙ್ಗಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬದಾ ಬಹುವಚನಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
ಇದಾನಿ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ – ಇಧ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದಾ ನಾಮ ಯೇವಾಪನಕಸದ್ದಾದಯೋ। ಯೇವಾಪನಕೋ, ಯೇವಾಪನಕಾ। ಯೇವಾಪನಕಂ। ಯೇವಾಪನೋ, ಯೇವಾಪನಾ। ಯೇವಾಪನಂ। ಯಂವಾಪನಕಂ, ಯಂವಾಪನಕಾನಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ರ ಯೇವಾಪನಕೋತಿ ‘‘ಫಸ್ಸೋ ಹೋತಿ ವೇದನಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ವಿಯ ಸರೂಪತೋ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಯೇ ವಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಅರೂಪಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ‘‘ಯೇವಾಪನಾ’’ತಿ ಪದೇನ ವುತ್ತೋ ಯೇವಾಪನಕೋ, ಏವಂ ‘‘ಯೇವಾಪನೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ತಥಾ ‘‘ಯಂ ವಾ ಪನಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ‘‘ಯಂವಾಪನಾ’’ತಿ ಪದೇನ ವುತ್ತಂ ಯಂವಾಪನಕಂ। ಏಸ ನಯೋ ಯಥಾರಹಂ ಯಸ್ಸಕಂ ಯತ್ಥಕನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ನೇತಬ್ಬೋ।
ಏತ್ಥ ಸಿಯಾ – ನನು ಚ ಭೋ ಪನಸದ್ದೋ ನಿಪಾತೋ, ನಿಪಾತಾನಞ್ಚ ಅಬ್ಯಯಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋ ತೀಸು ಲಿಙ್ಗೇಸು ಸಬ್ಬವಿಭತ್ತಿವಚನೇಸು ಚ ವಯಾಭಾವತೋ, ಸೋ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಯೇವಾಪನೋ’’ತಿ ಓಕಾರನ್ತೋ ಜಾತೋತಿ? ಸಚ್ಚಂ ಪನಸದ್ದೋ ನಿಪಾತೋ, ಸೋ ಚ ಖೋ ‘‘ಯೇ ವಾ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಯಂ ವಾ ಪನಞ್ಞಮ್ಪೀ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಪನಾ’’ತಿ ವಾ ಏವಮಾದೀಸು ನಿಪಾತೋ, ‘‘ಯೇವಾಪನಕೋ’’ತಿ ವಾ, ‘‘ಯೇವಾಪನೋ’’ತಿ ವಾ ಏವಮಾದೀಸು ನಿಪಾತೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಅನುಕರಣಮತ್ತಞ್ಹೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಈದಿಸೇಸು ಪನಸದ್ದಸಹಿತಾ ಪಯೋಗಾ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಾ। ಯಜ್ಜೇವಂ ಕಸ್ಮಾ ನಿಬ್ಬಚನಮುದಾಹಟನ್ತಿ? ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಾಕಟೀಕರಣತ್ಥಂ।
ತಯೋಧಮ್ಮಜಾತಕಂ
ತಯೋಸಙ್ಖಾರಾ। ತಯೋಸಙ್ಖಾರೇ। ತಯೋಸಙ್ಖಾರೇಹಿ, ತಯೋಸಙ್ಖಾರೇಭಿ। ತಯೋಸಙ್ಖಾರಾನಂ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಚತ್ತಾರಿಪುರಿಸಯುಗೋ ಸಙ್ಘೋ। ಚತ್ತಾರಿಪುರಿಸಯುಗಂ ಸಙ್ಘಂ। ಚತ್ತಾರಿಪುರಿಸಯುಗೇನ ಸಙ್ಘೇನ। ಚತ್ತಾರಿಪುರಿಸಯುಗಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಸತೋಕಾರೀ, ಸತೋಕಾರೀ, ಸತೋಕಾರಿನೋ। ಸತೋಕಾರಿಂ, ಸತೋಕಾರೀ, ಸತೋಕಾರಿನೋ। ಸತೋಕಾರಿನಾ, ಸತೋಕಾರೀಹಿ, ಸತೋಕಾರೀಭಿ। ಸತೋಕಾರಿಸ್ಸ। ಸೇಸಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಸತೋಕಾರೀತಿ ಸರತೀತಿ ಸತೋ, ಸತೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಕರಣಸೀಲೋತಿ ಸತೋಕಾರೀ।
ಅಪರೇಸಮ್ಪಿ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ವುಚ್ಚತೇ ಸದ್ಧಿಮತ್ಥವಿಭಾವನಾಯ। ಅಙ್ಗಾ। ಅಙ್ಗೇ। ಅಙ್ಗೇಹಿ, ಅಙ್ಗೇಭಿ। ಅಙ್ಗಾನಂ। ಅಙ್ಗೇಹಿ, ಅಙ್ಗೇಭಿ। ಅಙ್ಗಾನಂ। ಅಙ್ಗೇಸು। ಭೋನ್ತೋ ಅಙ್ಗಾ।
ಅಙ್ಗಾ ಜನಪದೋ। ಅಙ್ಗೇ ಜನಪದಂ। ಅಙ್ಗೇಹಿ, ಅಙ್ಗೇಭಿ ಜನಪದೇನ। ಅಙ್ಗಾನಂ ಜನಪದಸ್ಸ। ಅಙ್ಗೇಹಿ, ಅಙ್ಗೇಭಿ ಜನಪದಸ್ಮಾ। ಅಙ್ಗಾನಂ ಜನಪದಸ್ಸ। ಅಙ್ಗೇಸು ಜನಪದೇ। ಭೋನ್ತೋ ಅಙ್ಗಾ ಜನಪದ। ಏವಂ ಮಗಧಕೋಸಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ।
ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇ ಕಾಸೀ, ಕಾಸಿಯೋ, ಕಾಸೀ, ಕಾಸಿಯೋ। ಕಾಸೀಹಿ, ಕಾಸೀಭಿ। ಕಾಸೀನಂ। ಕಾಸೀಹಿ, ಕಾಸೀಭಿ। ಕಾಸೀನಂ। ಕಾಸೀಸು। ಭೋತಿಯೋ ಕಾಸಿಯೋ। ಅತ್ರಾಯಮತ್ಥವಿಭಾವನಾ – ಕಾಸೀ, ಕಾಸಿಯೋ ಜನಪದೋ। ಕಾಸೀ, ಕಾಸಿಯೋ ಜನಪದಂ ಅವನ್ತೀಚೇತೀ ವಜ್ಜೀ ಇಚ್ಚೇತೇಸಮ್ಪಿ ಪದಾನಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹು ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ‘‘ಕುರೂಸು ಜನಪದೇ’’ತಿ। ಏವಂ ಅಙ್ಗಾದೀನಿ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಏಕತ್ತೇಪಿ ಜನಪದನಾಮತ್ತಾ ರೂಳ್ಹೀವಸೇನ ಬಹುವಚನಾನೇವ ಭವನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಅಙ್ಗೇಸು ವಿಹರತಿ। ಮಗಧೇಸು ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೋ’’ತಿಆದಿನಾ, ‘‘ಅಙ್ಗಾನಂ ಮಗಧಾನಂ ಕಾಸೀನಂ ಕೋಸಲಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಚ ಬಹುವಚನಪಾಳಿಯೋ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಏವಂ ರೂಳ್ಹೀಸದ್ದಾನಂ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಭವನ್ತಿ।
ಇದಾನಿ ಅಪರಾಪಿ ಇತೋ ಸವಿಸೇಸತರಾ ಸದ್ದಭೇದೇ ಸಮ್ಮೋಹವಿದ್ಧಂಸನಕಾರಿಕಾ ಪರಮಸುಖುಮಞಾಣಾವಹಾ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾಯೋ ಕಥಯಾಮ ಸೋತೂನಂ ಅತ್ಥಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಹಣೇ ಪರಮಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಪಾದನತ್ಥಂ। ತಾ ಚ ಖೋ ‘‘ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪಟಿಜಾನಾಸಿ। ಕಸ್ಸಕೋ ಪಟಿಜಾನಾಸಿ। ಉಪಾಸಕೋ ಪಟಿಜಾನಾಸಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿಆದಯೋ ಪಾಳಿನಯೇ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋಪಟಿಜಾನಾಸೀತಿ ‘‘ತ್ವಂ ‘ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’ತಿ ಪಟಿಜಾನಾಸೀ’’ತಿ ಇತಿಸದ್ದಲೋಪವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಕಸ್ಸಕೋ ಪಟಿಜಾನಾಸೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ। ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನನ್ತಸ್ಸ ತವಾತಿ ಏವಂ ಇತಿಸದ್ದಲೋಪಯೋಜನಾವಸೇನ ಅಞ್ಞೋ ಸದ್ದಸನ್ನಿವೇಸೋ ತೇನೇವ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ಥಪಟಿವೇಧೋ ಚ ಭವತಿ। ‘‘ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋತಿ’’ಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋತಿ ‘‘ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಮಯಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ
ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ತ್ವಂ ಪಟಿಜಾನಂ ತಿಟ್ಠಸಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ತಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತಂ ಪಸ್ಸತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇನ ತೇ ಪಟಿಜಾನತಾ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ದೀಯತೇ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಮಾ ತಯಾ ಪಟಿಜಾನತಾ ಅಪೇತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ಧಮ್ಮೋ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಮಿಂ ತಯಿ ಪಟಿಜಾನನ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ। ತಥಾ ‘‘ಖೀಣಾಸವೋ ತ್ವಂ ಪಟಿಜಾನಾಸೀ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ।
ಇದ್ಧಿಮಾ ಭಿಕ್ಖು ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋತಿ, ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋತಿ। ಇದ್ಧಿಮನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂ ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋನ್ತಿ, ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ಅಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ರಿಯಾಪದಾ ಪದಮಾಲಾ ವವತ್ಥಪೇತಬ್ಬಾ –
ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋನ್ತೋ ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ತಿಟ್ಠತಿ, ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋನ್ತಾ ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋನ್ತಂ ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋನ್ತೇ ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಸ್ಸತಿ। ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋನ್ತೇನ ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋನ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋನ್ತೇಹಿ ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋನ್ತೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ। ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋನ್ತಸ್ಸ ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋನ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದೀಯತೇ। ಸೇಸಂ ಕೇವಟ್ಟಸುತ್ತಂ ಸಾಧಕಂ। ‘‘ಇಧ ಕೇವಟ್ಟ ಭಿಕ್ಖು ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ। ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋತಿ, ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋತಿ, ಆವಿಭಾವಂ…ಪೇ॰… ತಮೇನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಸದ್ಧೋ ಪಸನ್ನೋ ಪಸ್ಸತಿ ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನೇಕವಿಹಿತಂ ಇದ್ಧಿವಿಧಂ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತಂ ಏಕೋಪಿ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಧಾ ಹೋನ್ತಂ ಬಹುಧಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಏಕೋ ಹೋನ್ತ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಕೇವಟ್ಟಸುತ್ತಂ।
ಏಕೋಏಕಾಯ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರಹೋ ನಿಸಜ್ಜಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ವದತಿ, ಏಕೋಏಕಾಯ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರಹೋ ನಿಸಜ್ಜಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಏವಂ ವದನ್ತಿ। ಏಕೋಏಕಾಯ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರಹೋ ನಿಸಜ್ಜಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಏಕೋಏಕಾಯ ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸದ್ಧಿಂ ರಹೋ ನಿಸಜ್ಜಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಸ್ಸತಿ। ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಪನ ‘‘ನ ತ್ವೇವ ಏಕೋಏಕಾಯ, ಮಾತುಗಾಮೇನ ಸಲ್ಲಪೇ’’ತಿಆದಿಕಂ ಪಾಳಿಪದಂ ಸಾಧಕಂ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಏಕೋಏಕಾಯಾತಿ ಇದಂ ಅಬ್ಯಯಪದಸದಿಸಂ ರೂಳ್ಹೀಪದನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನ್ತಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ಚ ಏಕಪದತ್ತೂಪಗಮನಞ್ಚಸ್ಸ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಭಿಕ್ಖು ವಿನಾ ದುತಿಯೇನ ಸಯಂ ಏಕೋ ಹುತ್ವಾ ಏಕಾಯ ಇತ್ಥಿಯಾ ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಏಕೋಏಕಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ನ ರೂಳ್ಹೀಪದನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ನ ‘‘ಏಕೋ’’ತಿ ಸದ್ದೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣೋ। ಯದಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ನಿಸಜ್ಜಂ ಕಪ್ಪೇನ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ‘‘ಏಕಾಯಾ’’ತಿ ಸದ್ದೋಪಿ ನ ಅಜ್ಝಾಹರಿತಬ್ಬೇನ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣೋ। ಯದಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ಮಾತುಗಾಮೇನಾ’’ತಿ
ಸುಮಧುರತರಸದ್ದನಿತಿಂ ಇಮಂ,
ಪಟುತರಮತಿತಂ ಸುಸಿಖೇ ವರಂ।
ವಿದುವಿಮತಿತಮೋಪಹರಿಂ ರವಿಂ,
ಮತಿಕುಮುದಪಬೋಧಿನಿಸಾಪತಿಂ॥
ಕತವಿಞ್ಞೂಜನಸ್ಸಾಸ-ಸಾಸನಸ್ಸಾಭಿವುದ್ಧಿಯಾ।
ಧಿಯಾ ನೀತಿಮಿಮಂ ಸಾಧು, ಸಾಧುಕಞ್ಞೇವ ಲಕ್ಖಯೇ॥
ಇತಿ ನವಙ್ಗೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಪಿಟಕತ್ತಯೇ ಬ್ಯಪ್ಪಥಗತೀಸು ವಿಞ್ಞೂನಂ
ಕೋಸಲ್ಲತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಸದ್ದನೀತಿಪ್ಪಕರಣೇ
ವಾಚ್ಚಾಭಿಧೇಯ್ಯಲಿಙ್ಗಾದಿಪರಿದೀಪನೋ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾವಿಭಾಗೋ
ಏಕಾದಸಮೋ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ।
ಏತ್ತಾವತಾ ಭೂಧಾತುಮಯಾನಂ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಾನಂ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾನಂ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗಾನಞ್ಚ ನಾಮಿಕಪದಮಾಲಾ ಯಥಾರಹಂ ಲಿಙ್ಗನ್ತರೇಹಿ ಸದ್ದನ್ತರೇಹಿ ಅತ್ಥನ್ತರೇಹಿ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ದಸ್ಸಿತಾ। ಸಬ್ಬನಾಮಾನಿ ಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ನಯತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ ಕಾನಿಚಿ ನಾಮಾನಿ ಅಗ್ಗಹಿತಾನಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।