೨. ದುತಿಯಕಣ್ಡ ವಣ್ಣನಾ
೧. ದ್ವೇದ್ವೇ
ಅವಯವಸಮ್ಬನ್ಧೇತಿ ಸ್ಯಾದ್ಯವಯವೀಸಮುದಾಯೇನ ದ್ವೇದ್ವೇತಿ ವುತ್ತಾನಮವಯವಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ, ಅತೇತ್ಥ ವುತ್ಯನುಕೂಲಾಯ ಪಞ್ಚಿಕಾಯ ವಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಪಞ್ಚಿಕಾನು ಕೂಲಾಯ ವುತ್ತಿಯಾ ವಾ, ನ ಚೇತ್ಥ ದ್ವಿನ್ನಮಞ್ಞೋಞ್ಞಾನುಕೂಲತಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ತಥಾಹಿ ವುತ್ತಿಯಂ-‘ಏಕಾನೇಕತ್ಥೇಸು ವತ್ತಮಾನತೋ ನಾಮಸ್ಮಾ’ತಿ ಏತ್ತಕಮೇವ ಪಕತಿವಿಸೇಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಪಞ್ಚಿಕಾಯನ್ತು ತಬ್ಬಿಸೇಸನ ವಸೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯತ್ಥವಿಸೇಸನವಸೇನ ಚ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ತದೇವ ಮುಭಿನ್ನನ್ನಾಞ್ಞಮಞ್ಞಾನುಕೂಲತಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ದ್ವಿನ್ನಮಞ್ಞೋಞ್ಞಾನುಕೂಲತಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾ ಬ್ಯಾಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ ‘‘ಯದಿ ಪನೇತ್ಥ ವುತ್ಯಾನುಕೂಲಾ ಪಞ್ಚಿಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಪಚ್ಚಯತ್ಥಪಕ್ಖೋ ಜಹಿತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾತಿ ‘ತೇ…ಪೇ॰… ಏಕಾನೇಕತ್ಥೇಸು’ತಿ ಚ, ತೇನ…ಪೇ॰… ಯೋಜನಿಯ’ನ್ತಿ ಚ ಏತೇಸಂ ಜಹಿತಬ್ಬತಾಯ ಬಹುಪಾಠವಿಲೋಪೋ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಯದಿ ಪನ ಪಞ್ಚಿಕಾನುಕೂಲಾ ವುತ್ತಿ ಭವೇಯ್ಯ ವುತ್ತಿಯಂ ಕಿಞ್ಚಿಮತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತಬ್ಬ ಮತ್ತಮೇವ ಸಿಯಾತಿ ಬಹುವಿಲೋಪಾಪತ್ತಿ (ನ) ಹೋತೀತಿ ಏತೇಸಂ ದ್ವೇದ್ವೇ ಹೋನ್ತಿ ಏಕಾನೇ ಕತ್ಥೇಸು ವತ್ತಮಾನತೋ ನಾಮಸ್ಮಾ’ತಿ ವುತ್ತಿಯಾ ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ, ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಸತ್ಥನ್ತರೇನಾಪಿ ಸಹ ಘಟತೇ, ಸುತ್ತೇ ‘ದ್ವೇದ್ವೇಕಾನೇಕೇಸು ನಾಮಸ್ಮಾ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘ಏಕಾನೇಕೇಸೂ’ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸನಂ ವಾ ಯುಜ್ಜತಿ
ಪಕತಿವಿಸೇಸನವಸೇನ ವಾ ಯದೇತಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸನಂ, ತದಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಏಕಾನೇಕೇಸೂತಿ ಪಕತಿವಿಸೇಸನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ತತ್ಥ ಸಾಮತ್ಥಿಯಮತ್ಥ ಬಲಂ, ತಥಾಹ್ಯೇಕಾದೀಸು ಭವನ್ತಾ ಪಕತಿವಾಚ್ಚಾನಮೇವೇಕತ್ತಾದಿಅಬ್ಯತಿ ರಿತ್ತಅತ್ಥಮತ್ತಾದೀರೂಪಾನಂ ಜೋತಕಾ ಸ್ಯಾದಯೋ ಕಥಮೇಕತ್ತಾದೀಸು ವತ್ತಮಾನತೋ ನಾಮಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞತೋ ಸಿಯುನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತನಾಮವಿಸೇಸಾಕ್ಖೇಪೋ, ತಥಾ ಇತ್ಥಿಣಾದಿಪ್ಪಚ್ಚಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಪನ ಪಕತಿವಿಸೇಸಾನುಪಾದಾನೇಪಿ ಯತೋ ಧಾತ್ವಾದಿ ವಾಚ್ಚೋತ್ಥೋ ನತ್ಥಿ, ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ತತೋ, ಧಾತುತ್ಯಾದ್ಯನ್ತೇಹಿ ತ್ಯಾದ್ಯನ್ತ ವಾಚ್ಚೇಹಿ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ನ ಹೋನ್ತೇ ವಿತ್ತಿಪಚ್ಚಯಾ, ತಥಾ ಣಾದಿಪಚ್ಚಯಾಪಿ… ವಿಭತ್ಯನ್ತಾ ವಿಧಾನತೋ, ಯದೇತಮ್ಪಕತಿವಿಸೇಸನಂ ತದಾಪಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನೇವ ಏಕತ್ತಾದೀಸು ವತ್ತಮಾನತೋ ನಾಮಸ್ಮಾ ತಜ್ಜೋತನಾಯ ಭವನ್ತಾ ಸ್ಯಾದಯೋ ಕಥಮಞ್ಞತ್ಥ ಹೋನ್ತಿ ಅಸಮ್ಭವಾತಿ ಏಕಾನೇಕೇಸು ದ್ವೇದ್ವೇತಿ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಥವಾ ಸರೂಪೇನ ಅವುತ್ತಮ್ಪಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನೇಕಾನೇಕತ್ಥೇಸೂತಿ ಗಮ್ಮಮಾನಂ ವುತ್ತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ‘ತೇಚಾ’ತಿಆದಿಕಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಏಕಾನೇಕೇಸು ವತ್ತಮಾನತೋ ನಾಮಸ್ಮಾತಿ ಕಿಮತ್ಥಂ ಅಸತ್ವಭೂತಾಯ ಕಿರಿಯಾಯೇಕತ್ತಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವಾ ಕ್ರಿಯತ್ಥಾಚ ತ್ಯಾದೀಹಿ ಯೇವೇಕತ್ತಾದೀನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ತ್ಯಾದ್ಯನ್ತೇಹಿ ಚ ನ ಭವೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಪಯೋಜನನ್ತರಮಾಹ-‘ಯಮ್ಪನಾ’ತಿಆದಿ, ಪಞ್ಚಕನಾಮತ್ಥಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪೇತಭಾವೋ ಚೇತ್ಥ ಪಕ್ಖಸ್ಸೇತಸ್ಸೇವ ಯುತ್ತತ್ತಾ। ತಥಾಹಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಕಮ್ಮಾದಯೋ ನಾಮ ವಾಚ್ಚಸ್ಸ ದಬ್ಬಸ್ಸ ಧಮ್ಮೋ ಸಕತ್ಥೋ-ಪಸಜ್ಜನೋ ಚ ಸದ್ದೋ ದಬ್ಬೇಯೇವ ವತ್ತತೇ… ದಬ್ಬೇಯೇವಾನ್ಯನಯಾದಿವೋಹಾರಾ, ತತ್ಥ ದಬ್ಬವಾಚಿನಾ ಸದ್ದೇನ ದಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಮಬ್ಭನ್ತರೀಕರಣನ್ತಿ ನಾಯುತ್ತಮೇತಂ ನಾಮೇನ ಪಞ್ಚನ್ನಮಭಿಧಾನಂ, ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಪನ ಜೋತಿಕಾ, ಇತ್ಥಿಪಚ್ಚಯಾ ಚ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ, ತಥಾ ಚಾಮ್ಹೇಹಿ ವುತ್ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಚಿನ್ತಾಯಂ–
ಸದ್ದೋ ಸಕತ್ಥಂ ವತ್ವಾನ, ಪದತ್ಥಂ ದಬ್ಬಸಞ್ಞಿತಂ।
ಸಮವೇತಂ ವದೇ ಲಿಙ್ಗಂ, ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಕಮ್ಮಾದಿಕಮ್ಮಿ ಚೇತಿ॥
ಏಕಾನೇಕೇಸು ಸ್ಯಾದೀನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ತೇನಾ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತೇನಾತಿ ಯೇನ ಪಞ್ಚಕೋ ನಾಮತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ಏಕಾದೀಸು ಚ ಅತ್ಥೇಸು ಜೋ-ತನೀಯೇಸು ಸ್ಯಾದಯೋ ವಿಧಿಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ತೇನ, ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ‘ಅಂಯೋ’ಆದೀಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ, ಸಭಾವತೋತ್ಯಾದಿಕಸ್ಸಾಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ‘‘ಯದ್ಯಪಿ ಸ್ಯಾದಯೋ ಏಕಾನೇಕೇಸು ಹೋನ್ತಿ ತಥಾಪಿ ಏಕಾದಯೋ ಸಙ್ಖ್ಯಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇ ಅತ್ಥೇ ವತ್ತನ್ತಿ ನ ಸಙ್ಖ್ಯಾಮತ್ತೇ, ಸಙ್ಖ್ಯಾಯ ಸಮ್ಭವಾಭಾವಾ ಸಙ್ಖ್ಯೇಯೇ ಭವತೀತಿ ನ ಸಙ್ಖ್ಯಾಪಿ ಸ್ಯಾದೀನಮತ್ಥೋ’’ತಿ (ನ) ಕೇವಲಂ ಸಕತ್ಥ ದಬ್ಬಾದಿಯೇವ ಸ್ಯಾದೀನಮತ್ಥೋ ನ ಭವತಿ, ಅಪಿ ತು ಸಙ್ಖ್ಯಾಪೀತ್ಯಪಿಸದ್ದತ್ಥೋ, ಅನೇನ ಸಙ್ಖ್ಯಾ ವಿಭತ್ಯತ್ಥೋ ಚತುಕ್ಕೋ ನಾಮತ್ಥೋತ್ಯಯಮ್ಪಕ್ಖೋ ನಿರಾಕತೋ ಪಞ್ಚಕೋ ನಾಮತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸನೇ ಸಙ್ಖ್ಯಾಕಮ್ಮಾದೀನಂ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಜೋತಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಿಕೋ ನಾಮತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸನೇ ತು ಸಙ್ಖ್ಯಾಕಮ್ಮಾದಯೋ ವಿಭತ್ತಿವಾಚ್ಚಾ ಹೋನ್ತಿ, ಇದಾನಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಪಞ್ಚಕನಾಮತ್ಥೇ ಸಕತ್ಥಾದಿಕಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ತತ್ಥಾ’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತತ್ಥ ಸಕತ್ಥೋ ವಿಸೇಸನನ್ತಿ ಸರೂಪಾದಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಸೇಸನತ್ತೇನ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಂ ತಂ ಸಕತ್ಥೋ ನಾಮತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘ಸರೂಪಜಾತಿಗುಣದಬ್ಬಾನಿ’ತಿ।
ಬಲೇನ ಯಸ್ಸಾ ಭಿನ್ನೇಸು, ಪವತ್ತನ್ತೇ ಗಗಾದೀಸು।
ಸಾ ಜಾತ್ಯಭಿನ್ನಧೀಸದ್ದಾ, ಸುತ್ತಂ ಪುಪ್ಫೇಸ್ವಿವಾನ್ವೀತಂ॥
ದಬ್ಬಾಧಾರೋ ತತೋ ಭಿನ್ನೋ, ನಿಮಿತ್ತಂ ತಪ್ಪತೀತಿಯಾ।
ಭಾವಾಭಾವಸಭಾವೋ ಯೋ, ಸೋ ಗುಣೋ ನಿಗ್ಗುಣೋ ಮತೋ॥
ಸರೂಪಂ ಸದ್ದರೂಪಂವ, ಜಾತಿಯಾ ಯಂ ವಿಸೇಸನಂ।
ವಿಸೇಸೀಯತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ, ದಬ್ಬಂ ತಂ ಸಮುದೀರಿತಂ॥
ಇದಾನಿ ಸರೂಪಾದಿನೋ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಸಕತ್ಥಭಾವಂ ಜಾತ್ಯಾದಿವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಬ್ಬಭಾವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ತತ್ಥಾ’ತಿಆದಿಮಾಹ, ಸರೂಪೇ ವತ್ತತೇ ಸದ್ದೋತಿ ವಿಯಭೇದೋಪಚಾರೇನಾಹ-‘ಸದ್ದಸ್ಸ ಸರೂಪೇನಾ’ತಿ, ಏತ್ಥ ಪನ ಗೋತಿ ಜಾತಿಮತ್ತವಾಚಿನಿ ಗೋಸದ್ದೇ ಪಯುತ್ತೇ ಗೋಸದ್ದೋ ಜಾತಿಮತ್ತಮಾಹೇತಿ ಸೋ ಜಾತಿಂ ವಿಸೇಸೇತಿ ನಾಮ। ಯಟ್ಠಿಆದಿಸದ್ದೇಹಿ ಯಟ್ಠಿಆದಿಸಹಚರಿತಾ ಉಪಚಾರತೋ ಗಹಿತಾತಿ ಯಟ್ಠಿಆದಿದಬ್ಬೇಹಿ ಯಟ್ಠಿಆದಿಸಹಚರಿತಾ ಪುರಿಸಾ ವಿಸೇಸೀಯನ್ತೀತಿ ಆಹ-‘ದಬ್ಬಮ್ಪಿ ದಬ್ಬನ್ತರಸ್ಸ ವಿಸೇಸನಭೂತಮ್ಭವತೀ’ತಿ, ಯಟ್ಠಿಯೋಪವೇಸಯಾತಿ ಯಟ್ಠಿಸದ್ದವಚನೀಯ ಯಟ್ಠಿದಬ್ಬವಿಸಿಟ್ಠೇ ಪುರಿಸೇ ಪವೇಸಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕುನ್ತೇಪವೇಸಯಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವನಯೋ, ಯಥಾವುತ್ತಚತುಬ್ಬಿಧಸಕತ್ಥತೋ ಪರೋಪಿ ಅತ್ಥಿ ಸಕತ್ಥೋತಿ ಆಹ-‘ಕತ್ಥಚೀ’ತಿಆದಿ, ಸಮ್ಬನ್ಧನಿಮಿತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾರಣಂ ಪಚ್ಚಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಸೋತಿ ಸಮಾಸೋ, ಏತ್ಥ ಹಿ ದಣ್ಡೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಾಮಿನೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಂಸಙ್ಖಾತದಣ್ಡಾದಿದಬ್ಬೇನ ಸಹಯೋ ಸಸ್ಸಾಮಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸೋಪಿ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಂ, ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ-‘ದಣ್ಡಪುರಿಸಸಮ್ಬನ್ಧಾ ದಣ್ಡೀತಿ ಪಚ್ಚಯೋ’ತಿ, (ಕಿರಿ)ಯಾ ಪದತ್ಥಸ್ಸಾಪಿ ವಿಸೇಸನತ್ತೇನ ಸಕತ್ಥಭಾವೋ ಜಾತಿಪದತ್ಥಾದೀನಂ ವುತ್ತ ಠಾನೇಯೇವ ವತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಪಾಚಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಿರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧಸಙ್ಖಾತಂ ಪರಾಭಿಮತಂ ಸಕತ್ಥಮ್ಪಿ ಪರೋಪದೇಸೇನೋಪದಿಸಿತುಕಾಮೋ ಇಧ ಸಮ್ಬನ್ಧಸಕತ್ಥಸ್ಸ ವುತ್ತಟ್ಠಾನೇಯೇವ ಕಿರಿಯಾಸಕತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಕತ್ಥಚಿ ಕಿರಿಯಾಪೀ’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನಾಮಸಭಾವೇನ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಂ ಪಞ್ಚಮಂ ನಾಮಸಙ್ಖಾತಮತ್ಥಂ ದಬ್ಬಪದತ್ಥೇನ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಜಾತಿಗುಣಕಿರಿಯಾದಬ್ಬಾನೀತಿ ಹಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ನಾಮತ್ಥೋ, ನಾಮಮ್ಪಿ ಅನ್ವತ್ಥರುಳ್ಹಿವಸೇನ ದುವಿಧಂ ಪುಮಿತ್ಥಿನಪುಂಸಕ ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ತಿವಿಧಮ್ಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಹೋತಿ… ಯಥಾವುತ್ತೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಅತ್ಥೇ ನಮತಿ, ತೇ ವಾ ಅತ್ತನಿ ನಾಮೇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ. ಸಾಮಞ್ಞಗುಣ ಕಿರಿಯಾಯದಿಚ್ಛಾವಸೇನಾಞ್ಞಥಾಪಿ ಚತುಬ್ಬಿಧತ್ತಂ ನಾಮಸ್ಸ ವದನ್ತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಯದಿಚ್ಛಾನಾಮಸ್ಸ ದಬ್ಬನಾಮೇನೇವ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಇತ್ಥತ್ತಂ ಏಸಾತಿ ಪಸಿದ್ಧಿಮಾ ಅತ್ಥೋ, ಯಮ್ಪನಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಸಾಧೇತಿ ‘ತತ್ಥೇ’ಚ್ಚಾದಿನಾ, ಅಭಿಧಾಯಕತ್ತೇನ ಜೋತಕತ್ತೇನ, ಇಕಾರನ್ತತೋತಿ ಮುನಿಸದ್ದತೋ, ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಇಕಾರನ್ತತೋ ನ ಭವತಿ ಚೇ, ಅತೋತಿ ಆದೇಸ ಭವನತೋ ಫಲಂ ದಸ್ಸಿತಂ ನ ಸಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ವುತ್ತಿಯಂ ‘ಏವಂ ಕುಮಾರೀ ಕುಮಾರಿಯೋ’ತಿಆದೀಸು ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗೇ ಇಕಾರನ್ತತೋ ಸ್ಯಾದೀನಮುದಾಹರಣಮನಾದೇಸತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ ಏವಮಿತ್ಥಿಯಮ್ಪಿ ಅನಾಕಾರನ್ತತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಉಪಲಕ್ಖಣಂ ಚೇತಮಿನೀ-ನೀ-ಊ-ತಿ-ಪಚ್ಚಯನ್ತಾದೀನಂ, ಅಸತಿ…ಪೇ॰… ವಚನೇತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾಣಿನಿಯಾನಂ ವಿಭತ್ತಿಸಞ್ಞಾವಿಧಾಯಕಸ್ಸ ಸುತ್ತನ್ತರಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ‘‘ವಿಭತ್ತಿಚ’’ (೧-೪-೧೦೪) ಇತಿ ಹಿ ತೇಸಂ ಸುತ್ತಂ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ‘ಸ್ಯಾದೀನಂ ತ್ಯಾದೀನಞ್ಚ ವಿಭತ್ತಿಸಞ್ಞಾ ಹೋತೀ’ತಿ, ಭವನ್ತೀತಿ ಅನ್ವತ್ಥವಸೇನ ವಿಭತ್ತಿಸದ್ದವಚನೀಯಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಸೋ (ಯೇವತ್ಥೋ) ವಿಭತ್ತಿಚ್ಚನೇನ ವಿಭಜೀಯತೀತಿ ವಿಭತ್ತಿ, ಕಮ್ಮೇ ಕ್ತಿಪ್ಪಚ್ಚಯನ್ತೋಯಂ ವಿಭತ್ತಿ ಸದ್ದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಕಥಮ್ಪನೇತೇಸು ಸ್ಯಾದೀಸು ವಿಭಜೀಯತಿಚ್ಚಸ್ಸ ವಾಕ್ಯತ್ಥಾಸ್ಸಾನುಗಮೋ ಯೇನೇವಂ ವುಚ್ಚತಿಚ್ಚಾಸಙ್ಕಿಯ ಯೇನ ಯಥಾ ಚ ವಿಭಜೀಯತಿ ತಮುಪದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ-‘ತಥಾ ಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ।
೨. ಕಮ್ಮೇ
ವುತ್ತಿಯಂ ಕತ್ತುಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಕತ್ತುಸಾದ್ಯತಾಯ ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನಿಯಾ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾಯಪಿ ದುವಿಧಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ, ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ ಕರೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧನತ್ಥೋತಿ ಆಹ-‘ಕರೀಯತಿ ಅಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೀಯತೀ’ತಿ, ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪದತ್ಥರೂಪಂ ಸಮ್ಬಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ಚಾನ್ವತ್ಥವಸೇನೇವಾಯಂ ಕಮ್ಮವೋಹಾರೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸಬ್ಬಕಾರಕಾನಮ್ಪಿ ಪನ ಕಿರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧ ಸಬ್ಭಾವೇಪಿ ಕಿರಿಯಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೀಯಮಾನತ್ತೇನೇವ ಯಂ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಂ ತದೇವ ಕಮ್ಮಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಕತ್ತಾದಿ ಕತ್ತು ಕಿರಿಯಾಯಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೀಯಮಾನತ್ತೇಪಿ ಕತ್ತಾದಿತ್ತವಚನಿಚ್ಛಾಯೇವ ಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತಿ… ಯಸ್ಮಾ ವಚನಿಚ್ಛಾಯೇವ ಕಾರಕಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಕಾರಕಾನಮ್ಪಿ ಕಾರಕನ್ತರಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ತದಭಾವೋ ಯಥಾಯೋಗಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ವಾಕ್ಯೇಕದೇಸೇನೇತ್ಯನೇನ ‘‘ದ್ವೇದ್ವೇಕಾ’’ದಿನೋ ವಾಕ್ಯಸ್ಸ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ಇಚ್ಚಾದಿನೋ ಚ ಏಕವಾಕ್ಯತ್ತಂ ಸೂಚೇತಿ, ಪಕರಣಸ್ಸ ಮಹಾವಾಕ್ಯರೂಪತ್ತಾ ವಿಪ್ಪಕಟ್ಠಾನಿಪಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ ಆಕಙ್ಖಾದಿಸಭಾವೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮ್ಬನ್ಧಾನುಭವನೇನೇಕವಾಕ್ಯಭಾವಮ್ಪಟೀಪಜ್ಜನ್ತೇ, ವುತ್ತೀ ಹಿ–
‘‘ಆಕಙ್ಖಾಯೋಗ್ಗತಾ ಸತ್ತಾ, ಬೀಜಂ ಸನ್ನಿಧಿನೋ ಯತೋ।
ವಿಪ್ಪಕಟ್ಠಾನಿ ವಾಕ್ಯಾನಿ, ಮಹಾವಾಕ್ಯಂ ಕರೋನ್ತ್ಯತೋತಿ॥
ಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಕಮ್ಮಾದ್ಯವಿಸೇಸೇನ, ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸಮಞ್ಞಾವಸೇನಾಹ ‘ದುತಿಯಾದಿಕಾ’ತಿ, ತೇನ ಯದ್ಯಪಿ ತ್ಯಾದಿನೋಪಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪೂರಣಿಯಾ ದುತಿಯಾತಿ ಸಕ್ಕಾ ವೋಹರಿತುಂ, ತಥಾಪಿ ಸ್ಯಾದೀನಂ ದುಕೇಯೇವ ದುತಿಯಾತತಿಯಾ ರುಳ್ಹೀತಿ ನತ್ಯಾದೀನಂ ದುಕಾನಿ ದುತಿಯಾದಿಸದ್ದೇನ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ವಿಸಿಟ್ಠೇಸೂತಿ ಕಮ್ಮಾದಿನಾ ವಿಸೇಸಿತೇಸು, ತಿವಿಧಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಸಕಸಮಯಪ್ಪಸಿದ್ಧಿಯಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ತಿವಿಧತ್ತಮಾಹ, ಅಞ್ಞೇ ತು ಸತ್ತವಿಧಮಿಚ್ಛನ್ತಿ, ಕಥಂ–
ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಿಕತಿಪ್ಪತ್ತಿ, ಭೇದೇನ ತಿವಿಧಂ ಮತಂ,
ತತ್ಥೇಚ್ಛಿತತಮಂ ಕಮ್ಮಂ, ಕಮ್ಮಂತ್ವಞ್ಞಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ।
ಇಚ್ಛಿತಞ್ಚಾನಿಚ್ಛಿತಞ್ಚ, ನೇವಿಚ್ಛಿತಮನಿಚ್ಛಿತಂ,
ತಥಾಞ್ಞಪುಬ್ಬಂ ನಾಞ್ಞಪುಬ್ಬನ್ತಿ, ಏವಮಞ್ಞಂ ಚತುಬ್ಬಿಧನ್ತಿ॥
ತತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಾದೀನಿ ಉಪರಿಯೇವಾಪಿ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ತತ್ರೇಚ್ಚಾದಿನಾ ತಿವಿಧಂ ಕಮ್ಮಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ, ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಮ್ಮಮೇಕೇ-ನೇಕಧಾ ಪರಿಕಪ್ಪೇನ್ತಿ, ತದಿಹ ಪಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮ–
ಸತೀ-ಸತೀ ವಾ ಪಕತಿ, ನ ಯತ್ಥ ಪರಿಣಾಮಿನೀ,
ನಿಸ್ಸೀಯತೇ ತಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ಕಮ್ಮಮಞ್ಞೇಸಮಞ್ಞಥಾ।
ಅಸನ್ತಂ ಜಾಯತೇ ಯಂ ವಾ, ಯಂ ಸನ್ತಮಪ್ಪಕಾಸತಿ,
ಉಪ್ಪತ್ಯಾ-ಭಿಬ್ಯತ್ತಿಯಾ ವಾ, ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ॥
ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಕಟವಿಕಾರಸ್ಸ ಕಾಸಸಙ್ಖಾತಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ ಪಕತಿ ಪರಿಣಾಮಿನೀ ಕಟವಿಕಾರಮ್ಪತಿ ಪರಿಣಮನ್ತೀ ಯತ್ಥಪ್ಪಯೋಗೇ ನ ನಿಸ್ಸೀಯತೇ… ಕಟಂ ಕರೋತೀತೇತ್ಥ ಕೇವಲಮತ್ಥಾವಗಮಮತ್ತಸ್ಸ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಕಾಸೇತಿ ಅಸುಯ್ಯಮಾನತ್ತಾ ಚ, ಪಕತಿಯಾ ತು ಸುಯ್ಯ ಮಾನತ್ತೇ ವಿಕಾರಿಯಂ ಸಿಯಾ, ತೇನೇವ ಕಾಸೇ ಕಟಂ ಕರೋತಿ, ತಣ್ಡುಲೇ ಓದನಂ ಪಚತೀತಿ ದ್ವಯತ್ಥೋ ಕರೋತಿ ಪಚತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಸೇ ಕರೋತಿ ತಣ್ಡುಲೇ ಪಚತೀತಿ ವಿಕಾರೀಯತಿ, ಕಟಂ ಕರೋತಿ ಓದನಮ್ಪಚತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೀ ಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಸತೀ ವಾ ಪಕತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾಯೇವ ಯತ್ಥ ನ ನಿಸ್ಸೀಯತೇ… (ಯಥಾ) (ಪೋತ್ಥಕೇ) ( ) ಸಂಯೋಗಂ ಜನಯತಿ ವಿಭಾಗಮುಪ್ಪಾದಯತೀತಿ ಸಂಯೋಗವಿಭಾಗಾನಂ ಕಸ್ಸಾಪಿ ಪಕತಿಯಾ ಅವಿಕಾರತ್ತಾ ಸಂಯೋಗವಿಭಾಗವನ್ತೇ ಹ್ಯವಿಕತೇಹೇವ ತೇಸಂ ಜನನತೋ, ತಮೇವಮ್ಭೂತಮನಿಸ್ಸಿತಪಕತಿಕಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನ (ಪಕತಿ) ಕಂ ವಾ ಕಾರಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಮ್ಮಂ ನಾಮಾತಿ ಏಕೋ, ಅಞ್ಞೇಸಮಞ್ಞಥಾತಿ ವತ್ವಾ ತನ್ದಸ್ಸೇತಿ ‘ಅಸನ್ತ’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ, ಯಂ ಅಸನ್ತಮವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಜಾಯತೇ, ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಮ್ಮಂ, ಯಥಾ ಸುಖಂ ಜನಯತಿ ಬುದ್ಧಿಮುಪ್ಪಾದಯತೀತಿ, ಸನ್ತಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಮೇವ ವಾ ಕೇವಲಮಪ್ಪಕಾಸಿತಪುಬ್ಬಂ ಯಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿಯಾ ವಾ ಪಕಾಸತಿ, ತಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಮ್ಮಂ, ಯಥಾ ಪುತ್ತಂ ವಿಜಾಯತಿಸಾಮಞ್ಞಮಭಿಬ್ಯಞ್ಜಯತೀ’’ತಿ, ತದೇವಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಮತೇನ ಅನಿಸ್ಸಿತಪಕತಿಕಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಕತಿಕನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಮತೇನ ಅಸನ್ತಂ ಜಾಯಮಾನಂ ಸನ್ತಮಪ್ಪಕಾಸಮಾನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಮ್ಮಮ್ಪೀತಿಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಿತಪುಬ್ಬಮೇವ ಜಾಯತೀತ್ಯಸತೋ ಜಾನನಾ ನ ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚತಿಚ್ಚಾಹ-‘ಅಸತೋ ಜನನಂ ಕರೀಯತೀ’ತಿ, ಅವತ್ಥನ್ತರನ್ತಿ ಓದನಾದಿನೋ ಕ್ಲೇದನಾದಿಲಕ್ಖಣಮಞ್ಞಮವತ್ಥಂ।
ಪಕತ್ಯುಚ್ಛೇದಸಮ್ಭೂತಂ, ವಿಕಾರಿಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ತು।
ಗುಣನ್ತರಸಮುಪ್ಪತ್ಯಾ, ಏವಂ ಸಾ ವಿಕತಿ ದ್ವಿಧಾ॥
ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಕಾರಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಪಕತಿಯಾ ಕಾರಣಸ್ಸ ಉಚ್ಛೇದೇನ ಸಮ್ಭೂತಂ, ಯಥಾ ಕಟ್ಠಂ ಭಸ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಕಟ್ಠಸ್ಸಾಚ್ಚನ್ತಪರಾವತ್ತಿ ಪರಾವತ್ತಿಯಾ (ಪೋತ್ಥಕೇ), ಕಿಞ್ಚಿ ಪನ ಗುಣನ್ತರಾನಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಯಥಾ ಸುವಣ್ಣಂ ಕಟಕಂ ಕೇಯುರಂ ವಾ ಕರೋತೀತಿ ಏವಂ ದ್ವೀಧಾ ಸಾ ವಿಕತಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನ ವಿಭಾವೀಯನ್ತೇತಿ ನ ಗಮ್ಯನ್ತೇ, ಸಾ ಪತ್ತಿ‘ಪಾಪೀಯತಿ ವಿಸಯೀಕರೀಯತೀ’ತಿ ಕತ್ವಾ।
ಯತ್ರ ಕ್ರಿಯಾಕತೋ ಕೋಚಿ, ವಿಸೇಸೋ ನಾವಗಮ್ಯತೇ।
ದಸ್ಸನಾ ವಾನುಮಾನಾ ವಾ, ಸಾ ಪತ್ತೀತಿ ಪಕಿತ್ತಿತಾ॥
ಯತ್ಥ ಕಿರಿಯಾಕತೋ ಕಿರಿಯಾಸಮ್ಪಾದಿತೋ ವಿಸೇಸೋ ಅತಿಸಯೋ ಕೋಚಿ ನಾವಗಮ್ಯತೇ ನಪ್ಪತೀಯತೇ ದಸ್ಸನಾ ವಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖಪ್ಪಮಾಣೇನ ಅನುಮಾನಪ್ಪಮಾಣೇನ ವಾ ಯಥಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಿಕತೀನಮತಿಸಯೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನುಮಾನಾ ವಗಮನೀಯೋ, ತತ್ರ ಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಂ ವಿಸೇಸಸಿದ್ಧಿರತಿಪಸಿದ್ಧಾ… ಅತ್ಥಲಾಭಾಖ್ಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸಸ್ಸಾವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಕತ್ತಾ, ವಿಕಾರಿಯೇ ( ) (ಏವ) (ಪೋತ್ಥಕೇ) ತು ಕ್ವಚಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖವಿಸಯೋ… ಕಟ್ಠಂ ಡಹತೀತಿ ಕಣ್ಹತ್ತಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖೇನೇವೋಪಲಬ್ಭನತೋ, ಕ್ವಚಿದನುಮಾನಗಮ್ಮೋ… ದೇವದತ್ತಂ ರೋಸೇತಿ ಪಸಾದಯತಿ ವೇತಿ ವಿಸಿಟ್ಠಮುಖವಣ್ಣಾದಿಕಾರಿಯಾನುಮೇಯ್ಯತ್ತಾ ರೋಸಾದಿನೋ, ಏವಂ ಯತ್ಥ ನ ವಿಸೇಸಸಿದ್ಧಿ ಅಪಿ ತು ಪತ್ತಿಮತ್ತಂ, ಸಾ ಪತ್ತೀತಿ ಪಕಿತ್ತಿತಾ ಕಥಿತಾ, ಆದಿಚ್ಚಮ್ಪಸ್ಸತಿ ಧಮ್ಮಮಜ್ಝೇತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ, ಕಥಞ್ಚರಹಿ ಅಸನ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಸ್ಸ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಪತ್ತಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ (ಅಕರೋನ್ತ)ಸ್ಸ ಕಾರಕತ್ತಂ, ನ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕರೋನ್ತಂ ಕಾರಕಮ್ಭವಿತುಮರಹತೀತಿ ಉಚ್ಚತೇ-
ದಸ್ಸನಕ್ಖಮತಾಭಾಸೋ, ಪಗಮಬ್ಯತ್ತಿಆದಯೋ।
ವಿಸೇಸಾ ಪತ್ತಿಕಮ್ಮಸ್ಸ, ಕ್ರಿಯಾಸಿದ್ಧಿಯಮಿಚ್ಛಿತಾ॥
ಅತ್ರ ದಟ್ಠುಂ ಸಕ್ಕಾ ಇತಿ ದಸ್ಸನೇ ಖಮತಾ ಆಭಾಸೋಪಗಮೋ ವಿಸಯತ್ತೋಪಗಮೋ ವಿಸಯತ್ತೋಪಗಮನಂ ಬ್ಯತ್ತಿ ಚೇತಿ ಏವಮಾದಯೋ ವಿಸೇಸಾ ಯಥಾಯೋಗಂ ಪತ್ತಿಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಂ ಇಚ್ಛಿತಾ, ತತೋ ತಸ್ಸ ಕಾರಕತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಆದಿಚ್ಚಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ ಆದಿಚ್ಚೋ ದಟ್ಠುಂ ಸಕ್ಕಾ, ತತೋವ ಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿಞ್ಚೋಪಯಾತೀತಿ ದಸ್ಸನಕಿರಿಯಾನಿಪ್ಫಾದಕತ್ಥೇನಾಸ್ಸ ಕಾರಕತ್ತಮುಪಪಜ್ಜತೇ, ತಥಾ ಞ್ಞತ್ರಾಪ್ಯಾದಿಸದ್ದಗಹಿತವಿಸೇಸವಸೇನ ಕಿರಿಯಾಸಿದ್ಧಿತೋ ಕಾರಕತ್ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ , ನನು ವಿಕಾರಿಯಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಮ್ಮಮೇವ… ತೇನ ರೂಪೇನಾಸತೋಯೇವ ಜನನತೋ, ಪತ್ತಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕಿರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧರೂಪೇನಾಸನ್ತಮೇವ ಪಚ್ಛಾ ತಥಾ ಭವತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯೇವಾತಿ ಸಚ್ಚಂ-
ಅತ್ಥೇಸಾ ವತ್ಥುಟ್ಠಿತಿ, ಸುಖುಮಬುದ್ಧಿಗೋಚರಪತೀತ್ಯನುರೋಧೇನ,
ತತ್ರ ಯಮ್ಪೇತಂ ಘಟತೇ, ಯಥಾ ಪತೀತಿ ಸದ್ದತ್ಥಾವತ್ತಾನತೋ॥
ವಿಸೇಸಾನುಪಾದಾನತೋತಿ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಕರೀಯತಿ ಕಟೋ, ಕತೋ ಕಟೋ ಚ್ಚೇವಮಾದೀಸು ತ್ಯಾದಿಪ್ಪಭುತೀಹಿ ಅತಿಹಿತಕಮ್ಮಾದಿನಿಸ್ಸಯೇಸುಪಿ ಏಕತ್ತಾದೀಸು ದುತಿಯಾದಯೋ ಪಪ್ಪೋನ್ತಿ ನಿಯಮಾಭಾವಾ, ತಥಾಹಿ ಪಞ್ಚಕೇ ನಾಮತ್ಥೇ ಕಟಾದಿವಚನೀಯಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಕಮ್ಮಾದ್ಯತ್ಥೋ, ತ್ಯಾದಿಪ್ಪಭುತೀತಿ ಅನಭಿ ಹಿತಸ್ಸ ಸಙ್ಖ್ಯಾಖ್ಯಸ್ಸಾಪರಸ್ಸ ವಿಭತ್ಯತ್ಥಸ್ಸಾಭಿಧಾನಾಯ ಅಭಿಹಿತೇಸುಪಿ ಕಟಾದೀಸು ಕಮ್ಮಾದೀಸು ದುತಿಯಾದಯೋ ಸಿಯುನ್ತಿ ಪಾಣಿನಿಯಾ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ಚ್ಚಾದೀಸು (೨-೩-೨) ‘‘ಅನಭಿಹಿತೇ’’ತಿ (೨-೩-೧) ವಚನಮಧಿಕರೋನ್ತಿ, ವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಾಯೇವ ದುತಿಯಾದೀನಪ್ಪಸಙ್ಗೇಪಿ ತನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತೇ-ಕತ್ತಾದ್ಯತ್ಥೇ ಜೋತನಾಯಾಭಿಹಿತೇಸು ದುತಿಯಾದಯೋ ಸಿಯುಂ, ತಿಕೇ ಪನ ಸಙ್ಖ್ಯಾಕಮ್ಮಾದಯೋ ವಿಭತ್ತಿ ವಚನೀಯಾ, ತತ್ಥ ಯಜ್ಜಪಿ ಕಮ್ಮಾದಿನೋ ಪಚ್ಚಯೇನಾಭಿಧಾನಂ, ತಥಾಪ್ಯೇಕತ್ತಾದಯೋ ನಾಭಿಹಿತಾತಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಖ್ಯಾಖ್ಯಸ್ಸಾಪರಸ್ಸ ವಿಭತ್ಯತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಧಾನಾಯ ಅಭಿಹಿತೇಸುಪಿ ಕಮ್ಮಾದೀಸು ದುತಿಯಾದಯೋ ಸಿಯುನ್ತಿ ಪಾಣಿನಿಯಾ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ತಿ ‘‘ಅನಭಿಹಿತೇ’’ತಿ ವಚನಮಧಿಕರೋನ್ತಿ, ತಮುಪದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ-‘ತತ್ರಿದಂ ಸಿಯಾ’ತಿಆದಿ, ತತ್ರ ತಸ್ಮಿಂ ದುತಿಯಾದಿ ವಿಭತ್ತಿವಿಧಾನೇ ಇದಂ ಚೋದ್ಯಂ ಸಿಯಾ, ಕಿನ್ತಿ ಆಹ-‘ಪಞ್ಚಕೇ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಅನಭಿಹಿತಕಮ್ಮಾದಿನಿಸ್ಸಯೇಸುತಿ ಅನಭಿಹಿತಾ ಕಮ್ಮಾದಯೋ ನಿಸ್ಸಯಾ ಯೇಸಮೇಕತ್ತಾದೀನಂ, ತೇಸೂತ್ಯತ್ಥೋ, ದುತಿಯಾದಯೋ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಯಥಾ ಸಿಯುನ್ತಿ ಜೋತನಾಯಾಭಿಧಾನಾಯ ಚಾತಿ ಯುಜ್ಜಮಾನವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಅಭಿಹಿತಕಮ್ಮಾದಿನಿಸ್ಸಯೇಸುಪೀತಿ ಅಪಿಸದ್ದೇನ ಅನಭಿಹಿತಕಮ್ಮಾದಿನಿಸ್ಸಯಮೇಕತ್ತಾದಿಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ, ಆಸಙ್ಕಿಯಾತಿ ಪುಬ್ಬಕಿರಿಯಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಪರಕಿರಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಪಞ್ಚಕೇ ತಿಕೇ ಚಾ ಭಿಹಿತಕಮ್ಮಾದಿನಿಸ್ಸಯೇ ಸೇಕತ್ತಾದೀಸು ದುತಿಯಾದಿಪ್ಪತ್ತಿಮಾಸಙ್ಕಾವಸೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಚತುಕ್ಕವಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಮುಬ್ಭಾವಿಯ ಪರಿಹರಿತುಂ ‘ಯದಿಚ್ಚಾ’ದಿಮಾಹ, ಅಯನ್ತೇಸಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ‘‘ಯದೇಸಾ ಸಙ್ಖ್ಯಾ ಪಾಟಿಪದಿಕತ್ಥೋ ತಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನೇ ಕಮ್ಮಾದಯೋ ವಿಭತ್ತಿವಚನೀಯಾ, ತದಾ ‘ಅನಭಿಹಿತೇ ಕಮ್ಮೇ’ತಿಆದಿನಾ ಅನಭಿಹಿತಗ್ಗಹಣಂ ಕಮ್ಮಾದಿವಿಸೇಸಾನಮನುಭವನ್ತಮನತ್ಥಕಂ… ಅಭಿಹಿತೇ ವಿಭತ್ತಿವಾಚ್ಚಾಭಾವತೋ, ಯದಾ ಪನಾಯಂ ಪಕ್ಖೋ ‘ಸಙ್ಖ್ಯಾ ವಿಭತ್ತಿವಚನೀಯಾ’ತಿ ತದಾ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ ತ್ಯೇವಮಾದಯೋ ನಿದ್ದೇಸಾ ವಿಸಯಸನ್ದಸ್ಸನಮತ್ತಾಯೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ, ಸಬ್ಬಥಾತಿ ಪಞ್ಚಕತಿಕವಾದೀನಂ ಚತುಕ್ಕವಾದೀನಞ್ಚ ಮತವಸೇನ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ, ಸದ್ದತ್ಥಾಬ್ಯತಿರಿತ್ತತ್ಥಮತ್ತೋಯೇವಾತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕೋ ಬ್ಯತಿರಿತ್ತಂ, ನಪುಂಸಕೇ ಭಾವೇ ಕ್ತೋ, ನ ವಿಜ್ಜತೇ ಬ್ಯತಿರಿತ್ತಂ ಬ್ಯತಿರೇಕೋ ಭೇದೋ ಯಸ್ಸ ತಂ ಅಬ್ಯತಿರಿತ್ತಂ, ಅಬ್ಯತಿಭಿನ್ನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸದ್ದತ್ಥತೋ ಸಕತ್ಥತೋ ಅಬ್ಯತಿರಿತ್ತಂ ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಅತ್ಥಸಾಮಞ್ಞಂ ಯಸ್ಸ ಓದನಾದಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸೋ ತಥಾ ವುತ್ತೋ।
ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವುತ್ತಿಯಂ ತಬ್ಬಾದಿಣಾದಿಸಮಾಸೇಹಿ ಅಭಿಹಿತಮವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ತೇಹಿ ಅಭಿಹಿತೇಪ್ಯೇವಮೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ-‘ಏವ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಕರ-ಕರಣೇ ಕರೀಯಿತ್ಥಾತಿ ಕತೋ‘ಕ್ತೋ ಭಾವಕಮ್ಮೇಸು’ತಿ (೫-೫೬) ಕಮ್ಮೇ ಕ್ತೋ, ಸತಿಕೋತಿ ಏತ್ಥ ಕೀತೋತಿ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ‘‘ದಿಸ್ಸನ್ತಞ್ಞೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ (೪-೧೨೦) ಇಕೋ, ಕಮ್ಮತಾಗಮ್ಯತೇ ಕಿತಪ್ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಕಮ್ಮೇ ವಿಹಿತತ್ತಾ, ಏವಞ್ಚ ಧುಹಿ ಕಿಮೇಕಮುದಾಹರಣಂ ದತ್ತಮಾಚರಿಯೇನೇ ತ್ಯತೋ ಆಹ- ‘ಉದಾಹರಣ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಅನಭಿಹಿತೇತಿ ವಚನಂ ವಿನಾಪೀತಿ ವಚನಂ ವಿನಾ ಏವಾತಿ ಅವಧಾರಣೇ-ಅಪಿಸದ್ದೋ, ಸಮ್ಭಾವನೇವಾ, ಯದ್ಯಭಿಹಿತೇಹಿ ವಚನಂ ವಿನಾಪಿ ದುತಿಯಾದೀನಮಪ್ಪವತ್ತಿ ಭವೇಯ್ಯ, ವಚನಸಬ್ಭಾವೇ ತು ಕಥಾಯೇವ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಞ್ಚ ಪನೇತ್ಥ ದುತಿಯಾದೀನಮಭಿಹಿತೇ ಪಸಙ್ಗಾಭಾವೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ ‘‘ಪಚ್ಚತೇ ಓದನೋ, ಕತೋ ಕಟೋಚ್ಚಾದೋಪಿ ಯದಿ ದುತಿಯಾದಯೋ ಸಿಯುಂ ಪಠಮಾವಿಧಾನಸ್ಸಾವಕಾಸೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ ತತೋ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾನಭಿಹಿತೇಯೇವ ಕಮ್ಮಾದೋ ದುತಿಯಾದಯೋ ಸಕಿರಿಯಾ (ಯಂ ತದ)ಭಿಬ್ಯತ್ತಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಪಠಮೇವತ್ವಭಿಹಿತೇ’’ತಿ, ನ ನುಚ ಪಠಮಾಯಾಕಾರಕಮವಕಾಸೋ ರುಕ್ಖೋ ಪಿಲಕ್ಖೋತಿ ರುಕ್ಖೋ ಪಿಲಕ್ಖೋತಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಂ ನ ಸೂಯತೇತಿ ವಿಭತ್ಯನ್ತರಸ್ಸಪ್ಪತ್ತಿ ಮಞ್ಞತೇಭಸ್ಸಾಪದೀಪ ಕಿಮಿದಮುಚ್ಚತೇ ಅಕಾರಕನ್ತಿ ಯದ್ಯ ಕಾರಕಂ ನೇದಮ್ಪಯೋಗಮರಹತಿ ತತೋ ಯತ್ಥ ವಿಸೇಸಕಿರಿಯಾನ ಮಸ್ಸವನಂ ತತ್ಥ ಪದತ್ಥಸಹಚರಿತಾಯ ಸತ್ತಾಯ ಪತೀತಿಯಾ ‘ರುಕ್ಖೋ ಅತ್ಥಿ ಪಿಲಕ್ಖೋ ಅತ್ಥೀ’ತಿ ಅಪೇಕ್ಖೀಯತೀತಿ ಕಾರಕತ್ತಂ ರುಕ್ಖಾದೀನ ಮತ್ಥೇವೇತಿ ಅತ್ಥೇವೇತಿ ಞ್ಞತಂ ವತ್ಥುಂ ಪರಂ ಪತಿಪಾದಯಿತುಂ ಸದ್ದೋ ಪಯುಜ್ಜತೇ ಞ್ಞಣಞ್ಚ ಸತೋಇತಿ ಯತ್ರ ಕ್ರಿಯಾಪದನ್ತರಸ್ಸ ಅಪ್ಪಯೋಗೋ ತತ್ರ ಉಸ್ಸಗ್ಗತೋ ಸತ್ತಾ ಪತೀತಿತುತ್ಥೀತಿ ಕ್ರಿಯಾಪದಾನುಸಙ್ಗರ ಕತ್ತರಿ ತತಿಯಪ್ಪಸಙ್ಗರನವಕಾಸಾ ಪಠಮಾ ತ್ಯತ್ಥೋ-ಭಸ್ಸಪದೀಪ, ನ ಚ ಉಚ್ಚಂ ನೀಚಂತ್ಯಧಿಕರಣವಾಚಿತ್ತೇ ವಾಚಿಕಾ ನಿಪಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತ್ಯನೇನ ನತ್ಥಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಉಚ್ಚಮತ್ಥೀತ್ಯಾಧೇಯ್ಯಸ್ಸೇವ ಕತ್ತುತ್ತಂ ನಾಧಾರಸ್ಸಾತ್ಯ ಕಾರಕತ್ತಮಾಧಾರಸ್ಸಾತ್ಯವಕಾಸೋ-ತ್ಥಿ ಪಠಮಾಯಾತಿ ‘‘ಪಠಮಾವಿಧಾ ನಸ್ಸಾವಕಾಸೋ ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಯಥಾವುತ್ತೋ-ಯಂ ಹೇತು ಅಸಿದ್ಧೋತಿ ಚ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ, ಅಸಙ್ಖ್ಯತೋ ಪಠಮಾತ್ಯವತ್ವಾ ‘‘ಪಠಮಾತ್ಥ ಮತ್ತೇ’’ತಿ (೨.೩೯) ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಾನತೋ ಸಿದ್ಧೋಯೇವ, ಯಂ ಹೇತುತ್ತಾನಭಿಹಿತವಚನಮನತ್ಥಕಮಿಚ್ಚೇವ ಠಿತಂ।
ಯಞ್ಚಾತಿ ಚಸದ್ದೋ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರಸಮುಚ್ಚಯೇ ಅಪರಮ್ಪಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತಬ್ಬಮತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯಞ್ಚ ಫಲಂ ಮಞ್ಞತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಯದೇತ್ಥಾನ ಭಿಹಿತಾಧಿಕಾರೋ ನತ್ಥಿ ತದಾ ಯಥಾ ‘ಕತೋ ಕಟೋ’ಚ್ಚತ್ರತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾಭಿಹಿತತ್ತಾ ದುತಿಯಾ ನ ಹೋತಿ ತಥಾ ‘ಕಟಂ ಕರೋತಿ ವಿಪುಲಂ ದಸ್ಸನೀಯ’ನ್ತಿ ಕಟಸದ್ದತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ದುತಿಯಾಯ (ವಿಪುಲಾದಿಗತಸ್ಸ) ಕಮ್ಮಸ್ಸಾ ಭಿಹಿತತ್ತಾ ವಿಪುಲಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸನೇಹಿ ದುತಿಯಾ ನ ಸಿಯಾ, ತತೋ ತ್ಯಾದಿ ತಬ್ಬಾದಿಣಾದಿಸಮಾಸೇಹಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾನ ಭಿಹಿತತ್ತಮತ್ತೇವಾತಿ ವಿಪುಲಾದೀಹಿಪಿ ದುತಿಯಾವಿಧಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಅನಭಿಹಿತೇ’’ತಿ (೨-೩-೧) ಅನಭಿಹಿತ ವಚನಸ್ಸ ಅಧಿಕಾರೇ ಯಞ್ಚ ಫಲಂ ಚಿನ್ತಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯುತ್ತಸ್ಸಾತಿಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸಾತಿ, ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕರೋತ್ಯಭಿಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯಾತಿ ‘ಕಟಂ ಕರೋತಿ ವಿಪುಲಂ ಕರೋತಿ ದಸ್ಸನೀಯಂ ಕರೋತಿ’ಚ್ಚೇವಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕರೋತಿಸ್ಸಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧತಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಮ್ಮತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೇಸೋ, ಏವಂ ಮಞ್ಞತೇ-‘‘ಕಟಂ ಕರೋಮೀತಿ ಪವತ್ತೋ ವಿಪುಲಂ ಕರೋಮೀ ದಸ್ಸನಿಯಂ ಕರೋಮೀತಿ ಚ ಪವತ್ತೋವಾತಿ ವಿಪುಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕಮ್ಮತಾ ಅತ್ಥೇವ, ತತ್ಥೇಕಸ್ಸಾಭಿಧಾನೇ ಪರೇಕಸ್ಸ ಸುಖಮವಲೋಕಯನ್ತೀತಿ ತದಭಿಧಾನಾಯಪಿ ದುತಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ, ಪಕಾರನ್ತರಾವತಾರೋ ನಾಚರಿಯೇ ನೋಪರೋಧಿತೋತಿ ತಮ್ಪಿ ಪನೇತ್ಥ ದಸ್ಸಯಿಸ್ಸಾಮ-‘‘ಕಟಸದ್ದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ದುತಿಯಾ ಕಟಜಾತಿ ಕಮ್ಮಮಭಿಹಿತವತೀ, ನ ವಿಪುಲಾದಿಗುಣಕಮ್ಮಂ, ತತೋ ತದಭಿಧಾನಾಯ ಚ ದುತಿಯಾಯೇವ ಭವತಿ, ಅಥವಾ ಕಟೋವ ಕಮ್ಮಂ, ತಂ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನ ವಿಪುಲಾದೀಹಿಪಿ ದುತಿಯಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಕಟಂ ಕರೋತಿ ವಿಪುಲೋ ದಸ್ಸನೀಯೋತಿ ಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ವಿಪುಲಾದಯೋ ಕತ್ತುಸಮಾನಾಧಿಕರಣತಾಯೇವ ಪತೀಯೇಯ್ಯುಂ ತಸ್ಮಾ ಕಟಸದ್ದಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಮ್ಪಟಿಪಾದಯತಾ ವಸ್ಸಮೇತ್ಥ ದುತಿಯಾ ಕರಣೀಯಾ’’ತಿ। ನನ್ವೇಮಿಚ್ಚಾದಿಚೋದ್ಯಂ, ಏವನ್ತಿ ಏವಂ ಗುಣಯುತ್ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮತಾಯ ಸತಿ, ಪಪ್ಪೋತೀತಿ ಕಟ ಕಮ್ಮೇ-ಭಿಧಾನಿಯೇ (ಕತೋ) ತಿ ಕ್ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಉದಾರಾದಿತೋ ಕರೋತ್ಯಭಿಸಮ್ಬನ್ಧಾ ದುತಿಯಾ ಪಪ್ಪೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏವಂ ಮಞ್ಞತೇಚ್ಚಾದಿ ಪರಿಹಾರೋ, ಅವಯವೇನ ಕಮ್ಮಂ ನ ವದತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಅವಯವೇನಾತಿ ವಿಸುಂವಿಸುಂ, ಕಿಞ್ಚರಹೀತಿ ಆಹ-‘ಸಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ ವದತೀ’ತಿ। ಹೋತು ಕಾಮಂ ಉದಾರಾದಿತೋಪಿ ವುತ್ತೇನ ವಿಧಿನಾ ಪಠಮಾ, ಕತಸದ್ದತೋ ಕಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಹ-‘ಕತಸದ್ದತೋ ಪಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅನ್ತೋಭೂತೋ ಅನ್ತೋಗಧೋ ನಾಮಸ್ಸ ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣತ್ಥೇಸೋ ಅತ್ಥೋ ಕಮ್ಮಲಕ್ಖಣೋ ಅಭಿಹಿತೋ ಕಥಿತೋ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ನನು ‘ಕತೋ ಕಟೋ’ಚ್ಚಾದೋ ಸಭಾವತೋ ಸಬ್ಬಕಮ್ಮವುತ್ತಿಯಾ ಅನ್ತೋಭೂತನಾಮತ್ಥವುತ್ತಿಯಾ ಚಾತ್ಥಮತ್ತೇ ಹೋತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಠಮಾತಿ ‘ಕಟಂ ಕರೋತಿ ಉಳಾರಂ ಸೋಭನಂ ದಸ್ಸನೀಯ’ನ್ತಿ ಕಟಾದಿತೋಪಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ದುತಿಯಾಯ ಕಮ್ಮಸ್ಸಾಭಿಹಿತತ್ತಾ ಉಳಾರಾದೀಹಿ ಪಠಮಾಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಸಿಯಾತಿ ಅಭಿಹಿತಾಭಿಧಾನಪ್ಪಸಙ್ಗೋಪಗತಂ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ನಿಧಾಯಾಹ-‘ಕಟಾದಿಸದ್ದೋ ತ್ವಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕಟಾದಿಸಾಮಞ್ಞೇನ।
‘‘ಕತ್ತುರಿಚ್ಛಿತತಮ’’ನ್ತ್ಯನೇನ (೧-೪-೪೯) ಕತ್ತುನೋ ಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಿ ತುಮಿಟ್ಠತಮಂ ತಸ್ಮಿಂ ಇಚ್ಛಿತತಮೇ ಕಮ್ಮಸಞ್ಞಂ ವಿಧಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ಯಾದಿಕೇಸುತೀಸು ಕಮ್ಮೇಸು ದುತಿಯಾ ವಿಧೀಯತೇ ಪಾಣಿನೀಯೇಹಿ, ಇಚ್ಛಿತತಮತ್ತಞ್ಚ ತದತ್ಥತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾಯ, ಓದನಂ ಪಚತಿ ಗಾವುಮ್ಪಯೋ ದೋಹತಿತ್ಯಾದೋ(ಹಿ) ಓದನಾದ್ಯತ್ಥಾ ಪಚನಾದಿಕಿರಿಯಾರಬ್ಭತೇತಿ ಓದನಪಯಾದೀನಮಿಚ್ಛಿತತಮತ್ತಂ, ತದುಪದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ-‘ಯಂ ಕತ್ತು’ಚ್ಚಾದಿ, ವಿಭತ್ತಿಂ ವಿಧಾಯ ದುತಿಯಾಭಿಮತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಪುನ ಪಯಾದಿನಿಪ್ಫತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ದೋಹನಾದಿಕಿರಿಯಾ ಯುತ್ತಂ ಕರಣಾದಿರೂಪೇನ ಅಕಥಿತಂ ಗವಾದಿಕಮಿಚ್ಛಿತಂ ಕಾರಕಂ, ತತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಅಕಥಿತಞ್ಚಾ’’ತಿ (೧-೪-೫೧) ಕಮ್ಮಸಞ್ಞಂ ವಿಧಾಯ ತೇನೇವ ದುತಿಯಾ ವಿಧೀಯತೇ, ತದುಪದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಉಪಯುಜ್ಜಮಾನೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅತ್ರ ಚೇವಮಕಥಿತನಿಯಮೋ ಕತೋ ವಾತ್ತಿಕಕಾರೇನ-
ಪುಚ್ಛಿಚಿಭಿಕ್ಖೀನಂ ದುಹಿ,ಯಾಚೀನಂ ನಿಮಿತ್ತಮುಪಯೋಗೇ।
ಪುಬ್ಬವಿಧಿಮ್ಹಿ-ಕಥಿತಂ, ಬ್ರೂಸಾಸೀನಞ್ಚ ಗುಣಾಸತ್ತನ್ತಿ॥
ಉಪಯುಜ್ಜತೇ ಇಟ್ಠತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಂ ಬ್ಯಾಪಾರೀಯತೀತ್ಯುಪಯೋಗೋ-ಪಯೋಪ್ಪಭುತಿ, ತಸ್ಮಿಂ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಗವಾದಿ, ಅಪುಬ್ಬವಿಧಿಮ್ಹಿ ಅಪಾದಾನಾಧಿಕರಣಾದಿ ಪುಬ್ಬಸಞ್ಞಾ ವಿಧಾನಾಭಾವೇ, ವಿಧಾನೇ ಹಿ ಮಾಣವಕಾ ಮಗ್ಗಂ ಪುಚ್ಛತಿ, ರುಕ್ಖಾ ಫಲಾನ್ಯವಚಿನಾತ್ಯಾದಿ ಯಥಾರಹಂ ಭವತಿ, ಗುಣಾಸತ್ತನ್ತಿ ಗುಣೇನ ಸತ್ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೀ, ಗುಣಸದ್ದೇನೇತ್ಥ ಪಧಾನಸಾಧನಂ ಧಮ್ಮಾದಿಕಂ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಂ ಪಧಾನಸಾಧನಞ್ಹಿ ಕಿರಿಯಾಯೋಪಕಾರಕಮುಪಕಾರಿಯಂ ಪಧಾನಭೂತಂ ಕಿರಿಯಮಪೇಕ್ಖಿಯ ಗುಣೋ ಭವತಿ, ಚೋ-ನುತ್ತಸಮುಚ್ಚಯೇ, ಪಧಾನನ್ತು ಧಮ್ಮಾದಿನೋ ಪವತ್ತಿಯಾ ತದತ್ಥತ್ತಾ, ಉಪಯುಜ್ಜಮಾನಞ್ಚ ತಂ ಪಯೋಪಭುತಿಚೇತಿ ವಿಸೇಸನಸಮಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಯುಜ್ಜಮಾನಪಯೋಪ್ಪಭುತಿನೋ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಛಟ್ಠೀಸಮಾಸೋ, ಪಭುತಿ ಸದ್ದೇನ ಗವಾದಿನೋ ಗಹಣಂ, ಆದಿಸದ್ದೇನ ಗೋಮನ್ತಾದಿನೋ, ದುತಿಯೇನಾದಿ ಸದ್ದೇನ ಅಧಿಕರಣಾದಿನೋ, ಚತುತ್ಥೇನ ವಿನಯಾದಿನೋ, ವಿಧಾನನ್ತಿ ದುತಿಯಾ ವಿಧಾನಂ, ದುತಿಯಾವಿಧಾನಮಭಿಮತನ್ತಿ ಯೋಜನೀಯಂ। ಪಾಣಿನಿಯೇಹಿ ‘‘ತಥಾ ಯುತ್ತಞ್ಚಾನಿಚ್ಛಿತಂ’’ (೧-೪-೫೦) ಇಚ್ಚನೇನ ಕಮ್ಮಸಞ್ಞಂ ವಿಧಾಯ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ (೨-೩-೨) ತ್ಯನೇನೇವ ದುತಿಯಾ ವಿಧೀಯತೇ, ತನ್ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಯೇನೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ‘‘ತಥಾ ಯುತ್ತಞ್ಚಾನಿಚ್ಛಿತ’’ನ್ತೀಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಯೇನೇವೇಚ್ಚಾದಿಪಞ್ಚಿಕಾಪಾಠಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಯುಜ್ಜತೇತಿ ಕಿರಿಯಾಭಿಸಮ್ಬಜ್ಝತೇ, ಯುತ್ತನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧಂ, ಅತ್ರ ತು–
ಯದ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾಹಿಲಙ್ಘಾದಿ, ತದಾಹ್ಯಾದಿಮನಿಚ್ಛಿತಂ।
ಯದಾ ಲಜ್ಜಾಭಯಾದೀಹಿ, ತದೇಚ್ಛಿ ತತಮಂ ಮತಂ॥
‘‘ತಥಾ ಯುತ್ತಞ್ಚಾನಿಚ್ಛಿತ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತೇನಸ್ಸ ಪರಿಯುದಾಸವುತ್ತಿತೋ ಇಚ್ಛಿತಾ ಅಞ್ಞಮನಿಚ್ಛಿತಮನಭಿಮತಮಿತರಞ್ಚ, ತತೋಯೇವ‘ಗಾಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ರುಕ್ಖಮೂಲಮುಪಸಪ್ಪತೀ’ತ್ಯತ್ರ ನೇವಿಚ್ಛಿತನಾನಿಚ್ಛಿತಸ್ಸಪಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮ ಸಞ್ಞಾ ಸಿದ್ಧಾತಿ ತತ್ಥ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ತಿ ದುತಿಯಾ ವಿಧೀಯತೇ, ತನ್ದಸ್ಸೇತಿ’ನೇವಿಚ್ಛಿತನಾನಿಚ್ಛಿತಸ್ಮಾ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ರುಕ್ಖಮೂಲಂ ನೇವಿಚ್ಛಿತಂ ಪುಬ್ಬಮನಭಿಮತತ್ತಾ, ನಾಪ್ಯನಿಚ್ಛಿತಂ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ, ಗಾಮಗಮೇನ ಹ್ಯಸ್ಸ ತಪ್ಪರತಾ, ರುಕ್ಖಮೂಲೋಪಸಪ್ಪನನ್ತು ಪಸಙ್ಗಾಗತನ್ತಿ ರುಕ್ಖಮೂಲಾನಮ್ಪಿ ಕಿರಿಯಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅತ್ಥೇವ, ಅತ್ರಾಪಿ-
ನೇವಿಚ್ಛಿತಾನಿಚ್ಛಿತನ್ತು, ಮಬುದ್ಧಿಯುಪಸಪ್ಪನೇ।
ಮೂಲಂ ವಿಸ್ಸಮನತ್ಥನ್ತು, ತಮಿಚ್ಛಿತತಮಂ ಸಿಯಾ॥
ಬ್ರೂಸಾಸಿನಞ್ಚಾತಿ ಚಸದ್ದೋಪಸಙ್ಗಹಿತೇ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಏವ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಏತ್ಥ ಗಾಮದೇವದತ್ತಗಗ್ಗಾನಮಕಥಿತಸಞ್ಞಾ, ಅಜಾದಯೋ ತ್ವಿಚ್ಛಿತತಮಾ, ಆದಿಸದ್ದೇನ ‘ಪತ್ಥೇತಿ ಗಾವುಂ ಪುರಿಸಂ ದ್ವಿಜೋ’ತ್ಯಾದಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ನಯತಿನೀ=ಪಾಪುಣನೇ, ವಹತಿ ವಹ=ಪಾಪುಣನೇ, ಹರತಿ ಹರ=ಹರಣೇ, ಜಯತಿಜಿ=ಜಯೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಲೇಚ ಏತ್ತೇ ಅಯಾದೇಸೇ ಚ ರೂಪಂ, ದಣ್ಡ=ದಣ್ಡನೇ ಚುರಾದಿತ್ತಾ ಣಿಮ್ಹಿ ರೂಪಂ, ಅಥ ‘‘ಅಧಿಸೀಟ್ಠಾಸಾನಂ ಕಮ್ಮಂ’’ತ್ಯಾದಿನಾ (೧-೪-೪೬) ತೇನ ತೇನ ಕಮ್ಮಸಞ್ಞಂ ವಿಧಾಯ ‘ಪಠವಿಂ ಅಧಿಸೇಸ್ಸತೀ’ತಿ ಆದೋ (ತತ್ಥ) ತತ್ಥ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ತಿ (೨-೩-೨) ದುತಿಯಾ ವಿಧೀಯತೇ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಸತ್ಥ ಕಾರೇಹಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥೇವೇತ್ಥ ಲೋಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮವಚನಿಚ್ಛಾತಿ ಕಮೇನೇತಂಞ್ಞಸಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಕಂ ಕಮ್ಮಮುಪದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ-‘ಅಧಿಪುಬ್ಬ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಯಾಯ ವತ್ತಿಚ್ಛಾಯ ದುತಿಯಾ ಸಿಯಾ ತಾಯ ವತ್ತಿಚ್ಛಾಯ ಕಮ್ಮತಾ ಕಥಂಹಿನಾಮಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ನೇವ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಕದಾಚಿಕಸ್ಸಚಿ ಸಿಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಪಯತಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸುತ್ತನ್ತರಮಾರಬ್ಭನೀಯಂ, ತತ್ಥೇವಂ ಕಿಂ ಭವತೋ ಮನಸಿ ದೋಸಧಿಜಮ್ಭನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಧಮ್ಮೇತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏವಂ ಸದ್ದಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಯಥಾ ಆಧಾರೇ ಕಮ್ಮವಚನಿಚ್ಛಾ, ತಥೇಹಾಪಿ ಆಧಾರವಚನಿಚ್ಛಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇನೇವಾಹ-‘ಧಮ್ಮೇತಿ ಆಧಾರವಚನಿಚ್ಛಾ’ತಿ, ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿನಿವಿಸತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏವಂಸದ್ದಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ತಥಾ ಸದ್ದಸ್ಸ ತದತ್ಥಾನುಸಾರೇನೇವ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ತಥಾಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತೋ, ಪಾನಞ್ಚ ಆಚಾರೋಚ ಪಾನಾಚಾರಂ, ತಂಪಾನಾಚಾರಮಸ್ಸ ಆಧಾರಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ತಪ್ಪಾನಾಚಾರೇ, ಪಾನತ್ಥಾಚಾರತ್ಥಧಾತುಸಮ್ಬನ್ಧೀ ಯೋ ನದ್ಯಾದಿ ಕೋ ಆಧಾರೋ ಸೋ ಪಾನಾಚಾರವಾಯೇವಾತಿ ಆಹ- ‘ಪಾನತ್ಥಾಚಾರತ್ಥಾನಂ ಧಾತೂನಮಾಧಾರೇ’ತಿ , ಕೇಸಞ್ಚೀತಿ ಅನಿಯಮೇನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಸದ್ದಸತ್ಥಕಾರಾನಂ, ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಆಧಾರವಚನಿಚ್ಛಾಪಕ್ಖೇ, ಪತಿಪರೀಹಿ ಭಾಗೇಚೇತ್ಯವಸಿದ್ಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಧಾತುನಾ ಅಯುತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ… ಯದಿ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ ಛಟ್ಠಿಯಾಭಾವಾ, ತೇನಾಹ-‘ಯದಾತ್ವಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ವುತ್ತಿಯಂ ತೇನಾತಿ ತಸದ್ದೇನ, ಅಪಿಸದ್ದೋಪಸಙ್ಗಹಿತಂ ತತಿಯಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವಾಚಾತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ।
೩. ಕಾಲ
ಯದಾ ಕಾಲದ್ಧಾನಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ‘ಮಾಸಮಾಸತೇ ಕೋಸಂ ಸಯತಿ’ಚ್ಚಾದೋ ಅಕಮ್ಮಕೇಹಿಪಿ ಯೋಗೇ ಕಾಲಭಾವದ್ಧದೇಸಾನಂ ಪರೇಹಿ ಕಮ್ಮತ್ತಮನುಞ್ಞಾತನ್ತಿ ಚ, ಯದಾತ್ವಿಚ್ಚಾದಿನಾ ತು ಕಿರಿಯಾವ ಸಬ್ಬೇನಸಬ್ಬಂ ನ ಸೂಯತಿ, ತಥಾ ಸತಿ ಕುತೋ ಚ ಕಮ್ಮತ್ತನ್ತಿ ತೇಹೇವ ವುತ್ತನ್ತೀ ಚ ದಸ್ಸೇತಿ, ಗಮ್ಮ ಮಾನಕಿರಿಯಾಯೋಗೋಪಿ ನ ನಿಸ್ಸಿತೋ… ಮಾಸಮಾಸತೇಚ್ಚಾದೀಸು ಆಸನಾದಿ ಆಸನಾದೀಸು (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಕಿರಿಯಾನಂ ಮಾಸಾದಿಯೋಗೋ ವಿಯ ಕಲ್ಯಾಣಿತ್ತಗುಣಾದಿಯೋಗೋ ಚ ಲೋಕಸ್ಸ ಪತೀತಿಪಥಮುಪಯಾತೀತಿ, ನ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ ಕಿರಿಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಗುಣದಬ್ಬಾನೀತಿ ಕಿರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವಾ ಕಮ್ಮತ್ತಾಭಾವೋತಿ ನ ಸಿಜ್ಝತಿ, ಗುಳೇನ ಮಿಸ್ಸಾ ಧಾನಾ ಭಜ್ಜಿತಯವಾ ಗುಳಧಾನಾ। ಅಜ್ಝಯನಕಿರಿಯಾಯ ಪಬ್ಬತೇನ ಚ ಮಾಸಕೋಸಾನಂ ಸಾಕಲ್ಲೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವಾ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗಾಭಾವೋತಿ ಮಾಸಸ್ಸಾತಿಆದೀಸು ನ ದುತಿಯಾ। ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಸಮಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹೇ ಸಮಯೋತಿ ಸತ್ತಮೀಆಮಾದಿಸಮಾಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಚ್ಚನ್ತ ಮೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಯಸ್ಸ ಸಾಕಲ್ಲೇನ ವಿಹರಣಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಮಾಹ, ಯಂಸಮಯಂ ಕರುಣಾವಿಹಾರೇನ ವಿಹಾಸಿ, ತಂ ಏಕಂಸಮಯನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಉಪಸಙ್ಕಮನಕಿರಿಯಾಯಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಯುತ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ನಿವಾಸನವಿಹರಣ ಕಿರಿಯಾಹಿಪಿ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯಾದೀನಮಚ್ಚನ್ತಮೇವ ಯುತ್ತತಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತಿ, ಪಕಾರನ್ತರೇನಾಪಿ ಸಿದ್ಧಿಯಮಾಸಙ್ಕಮುಬ್ಭಾವಯತಿ ‘ಯದಾ ತ್ವಿ’ಚ್ಚಾದಿನಾ, ವಿಭತ್ತಿಯಾ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಯಥಾಪಕತಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞಥಾ ಭವನಂ, ಇಧ ಪನ ಸತ್ತಮಿ ಯಮ್ಪತ್ತಾಯಂ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ಬಾಹುಲಕೇನ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ಚ್ಚೇವ ದುತಿಯಾಪ್ಪತ್ತಿ।
ತತಿಯಾಭಿಮತಾತಿ ‘‘ಅಪವಗ್ಗೇ ತತಿಯಾ’’ತಿ (೨-೩-೬) ವಚನೇನ ಪಾಣಿನಿಯಾನಂಪಪಞ್ಚತ್ತಮಭಿಮತಾ, ಕಥಮ್ಪನ ಕಾಲದ್ಧಾನಂ ಕರಣತ್ತಮಿಚ್ಚಾಸಙ್ಕಿಯ ಕರಣತ್ತಮೇಸಮ್ಪಟಿಪಾದೇನ್ತೋ ಆಹ-‘ತಥಾಪಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ತಥಾಪೀತಿ ವುತ್ತಕ್ಕಮೇನ ಕರಣತ್ತಸಮ್ಭವಾ ತತಿಯಾಯ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಯಪಿ, ಸಿಯಾತಿ ತತಿಯಾ ಸಿಯಾ, ತಞ್ಚಾತಿ ತಂ ಕರಣಞ್ಚ। ಕಾರಕಮಜ್ಝೇತಿ ಏತ್ಥ ಛಟ್ಠೀ ಸಮಾಸೋ ಕಾರಕಸದ್ದೇನ ಚ ಸತ್ತಿಕಾರಕಂ ಗಹಿತನ್ತಿ (ಆಹ) ‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಕತ್ತುಸತ್ತೀನಂ ಮಜ್ಝೇ’ತಿ, ಅಭಿನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಏಕಸ್ಸ ದೇವದತ್ತಾದಿಕತ್ತುನೋ ಭಿನ್ನಾನಂ ತಂಸಮವೇತಾನಂ ಕತ್ತುಸತ್ತೀನಂ ಮಜ್ಝೇ ಕಾಲದ್ಧಾನಾನಿ, ಸತ್ತಿಭೇದಮೇವ ಬ್ಯಞ್ಜಯಮಾಹ-‘ತಥಾಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಏಕತ್ಥಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದೇವದತ್ತೇ, ದ್ವೀಹೇತೀತೇ (ಭುಞ್ಜಿಕ್ರಿಯಾ) ಸಾಧನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಹಾನಂ ಸಮಾಹಾರೋ ದ್ವೀಹಂ ತಸ್ಮಿಂ। ಇಸುಮಸತೀತಿ ವಾ, ಇಸುಮ್ಹಿ ಆಸೋ ಅಸ್ಸೇತಿ ವಾ ನಿಪ್ಫನ್ನೇನ ಇಸ್ಸಾಸಸದ್ದೇನ ಗಮ್ಮಮಾನಂ ಕಿರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘ಇಸ್ವಸನೇ’ತಿ, ನನ್ವಿಚ್ಚಾದಿ ಚೋದ್ಯಂ, ಧನುಪಞ್ಚಸತಂ ಕೋಸೋ, ಏವಮಞ್ಞತೇಚ್ಚಾದಿ ಪರಿಹಾರೋ, ಛಟ್ಠಿಯಾಸಮ್ಪತ್ತಾಯನ್ತಿ ಕೋಸಸ್ಸೇಕದೇಸೇತಿ ಏವಂ ಛಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾಯಂ, ಮುತ್ತಸಂಸಯೇನೇದಂ ಸಮಾನನ್ತಿ ಮುತ್ತೋ ಸಂಸಯೋ ಯಸ್ಮಿಂ ಅವಧ್ಯಾದೋ ತೇನೇತಂ ತುಲ್ಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಿಯಂ ಅಭಿಮತಾತಿ ‘‘ಸತ್ತಮೀ ಪಞ್ಚಮಿಯೋ ಕಾರಕಮಜ್ಝೇ’’ತಿ (೨-೩-೭) ವಚನೇನ ಸತ್ತಮೀಪಞ್ಚಮಿಯೋ ಪಪಞ್ಚತ್ತಮಭಿಮತಾ, ದ್ವೀಹೇ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ದ್ವೀಸು ದಿವಸೇಸು ಗತೇಸು ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ‘‘ಯಬ್ಭಾವೋ ಭಾವಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿ (೨-೩೬) ಸತ್ತಮೀ, ಸಕಸಕಕಾರಕವಚನಿಚ್ಛಾಯೇವಾತಿ ಹಿ ಇದಂ ಬಾಹುಲ್ಲಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತಂ, ದ್ವೀಹಾ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಕೋಸಾ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ದ್ವೀಹಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಕೋಸಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಠಿತಂ ಲಕ್ಖಂ ವಿಜ್ಝತಿ ಉಪಾತ್ತವಿಸಯೋ-ಯಮವಧಿ, ಕೋಸೇ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ಕೋಸೇ ಠಿತಂ ಲಕ್ಖಂ ವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೪. ಗತಿ
ಕತಚತ್ಥಸಮಾಸಾತಿ ಕತೋ ಚತ್ಥಸಮಾಸೋ ಯೇಸು ತೇ ತಥಾ ವುತ್ತಾ, ಅಞ್ಞಪದತ್ಥವುತ್ತಯೋತಿ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥೇ ವುತ್ತಿ ಯೇಸನ್ತಿ ಬ್ಯಧಿಕರಣಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೋ, ಚತ್ತಸಮಾಸೇ ಗತ್ಯಾದೀನಂ ವಿಸುಂವಿಸುಂ ಪಧಾನತ್ತಾ ತೇಹಿ ಪರಂ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೋ ಅತ್ಥಸದ್ದೋ ಗತ್ಯಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಮಭಿಸಮ್ಬಜ್ಝತೀತಿ ಮಞ್ಞತೇ, ಅಥ ಸುತ್ತೇ ‘ಪಯೋಜ್ಜೇ’ಇಚ್ಚೇತಾವತ್ಯುಚ್ಚಮಾನೇ ಪಯೋಜ್ಜೋ ಸಯಂ ಕತ್ತಾತಿ ಕಥಂ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಯೇನ ‘ಪಯೋಜ್ಜೇ ಕತ್ತರೀ’ತಿ ವಿವರಣಂ ಕತಮಿಚ್ಚಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ-‘ಗತ್ಯಾದ್ಯತ್ಥ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಆದಿಸದ್ದೇನ ಬೋಧಾ ದೀನಂ ಗಹಣಂ, ತಕ್ಕಿರಿಯಾಸಮತ್ಥೋವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಗತ್ಯಾದಿಕಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಸಮತ್ಥೋ ಏವ ನಿಯುಜ್ಜತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಕಿರಿಯಾಕರಣೇ ಸಮತ್ಥೋ ನಾಮ ಕತ್ತಾವಾತಿ ಆಹ-‘ಸೋಚ ಕತ್ತಾ’ತಿ। ದುತಿಯಾಯ ಸಿದ್ಧಾಯಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ಪಯೋಜ್ಜಸ್ಸ ಕತ್ತುನೋ ಕಮ್ಮತ್ತಸಿದ್ಧಿಯಾ ‘‘ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’’ತಿ ಸುತ್ತೇನೇವ ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾಯ ಸಿದ್ಧಾಯ। ಕಿಂ ಲಕ್ಖಣೋ-ಯಂ ನಿಯಮೋ ಯದತ್ಥಮಿ ದಮಾರಭೀಯತಿಚ್ಚಾಹ-‘ಗತ್ಯಾದ್ಯತ್ಥಾನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಪಚ್ಚುದಾಹರೀಯಿಸ್ಸತೇ ‘ಏತೇಸಮೇವೇ’ಚ್ಚಾದಿನಾ, ತಥಾಚಾಬ್ಭುಪಗಮೇ, ಪಯೋಜ್ಜೋ ಕತ್ತಾ ನ ಕಮ್ಮಂ ತ್ಯಬ್ಭುಪಗಮ್ಮ ಪಯೋಜ್ಜೇ ಕತ್ತರೀ’ತಿ ವಿವರಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಾಮತ್ಥಿಯಮ್ಪನಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯಸರೂಪಮಾಹ, ಗತಿ ಆದ್ಯತ್ಥಾನನ್ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ, ನಿಯುಜ್ಜಮಾನೋ ಪಯೋಜಕಬ್ಯಾಪಾರಸಙ್ಖಾತಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಯಮಾನತ್ತಾ ಕಮ್ಮಭೂತೋವ ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಯಮೇತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ‘‘ಗಮನಾದಿಕಿರಿಯಾಯ ಸಾಧನತ್ತಾ ಯದಿಪಿ ಪಯೋಜ್ಜೋ ಕತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ಸೋ ಪಯೋಜಕೇನ ಗಮನಾದೀಸು ಬ್ಯಾಪಾರಿಯಮಾನೋ ಪಯೋಜಕಸ್ಸ ಬ್ಯಾಪಾರಲಕ್ಖಣಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಯಮಾನೋ ಯದಿ ಕಮ್ಮಂ ನ ಹೋತಿ ಅಞ್ಞಥಾ ಕಿಂ ಹೋತೀತಿ ಅಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಕಮ್ಮಭೂತೋವ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಅತ್ಥೋ) (ಪೋತ್ಥಕೇ) ( ), ಪತೀಯತೇತಿ ಇಮಿನಾ ಪತೀತಿವಸೇನೇವಾಸ್ಸ ಕಮ್ಮತಾ, ಸಭಾವತೋ ತು ಪಯೋಜ್ಜೋ ಕತ್ತಾವಾತಿಪಿ ಞಾಪೇತಿ, ಪಯೋಜಕೋತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ದೇವದತ್ತಾದಿಕೋ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ, ಅತ್ಥಗಹಣಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಸದ್ದಾಕಮ್ಮಕಭಜ್ಜಾದೀನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸದ್ದತ್ಥಾಕಮ್ಮಕಭಜ್ಜಾದೀನ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣಸ್ಸ, ಬೋಧತ್ಥಸ್ಸ ಉದಾಹರಣನ್ತಿ ಸೇಸೋ, ನನು ವಚನಪ್ಪಯೋಜನಂ ದಸ್ಸಯತಾ ವಚನಮೇವೋಪದಸ್ಸಿಯ ಪಞ್ಹೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಅಥ ‘ಏತೇಸಮೇವಾ’ತ್ಯವಿಜ್ಜಮಾನೇನೇವ ಕಥಂ ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ ‘ಏತೇಸಮೇವೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಕ್ಕಮೇನ ನಿಯಮತ್ಥತ್ತಾ ವಚನಸ್ಸ ಏವಕಾರೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಸಮ್ಬನ್ಧಿವಚನತ್ತಾ ಏತಸದ್ದಸ್ಸ ತೇನ ಯಥಾಪಠಿತಾ ಗತ್ಯಾದಯೋವ ವಿಸೇಸ್ಸಭೂತಾ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಪರಾಮಸೀಯನ್ತೀತಿ ಏತೇ ಸಮೇವಾತಿ ಕತನ್ತಿ ಮಞ್ಞತೇ ಏವೋಸಞ್ಚಾತಿ ಮಞ್ಞತೇ (ಪೋತ್ಥಕೇ), (ಗಚ್ಛತಿ ದೇವದತ್ತೋತಿ…ಪೇ॰… ನಹೋತೀತಿ) ಇಮಿನಾ ಇಮಮತ್ಥಞ್ಚ ಜೋತೇತಿ ‘‘ಯದಿಪಿ ಕಿರಿಯಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಪಯೋಜ್ಜಸ್ಸ ವಿಯ ಕತ್ತುನೋಪಿ ಕಮ್ಮತ್ತಮ್ಪಸಜ್ಜತಿ, ತಥಾಪಿ ಪಯೋಜ್ಜೇತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಕತ್ತರಿ ದೇವದತ್ತೇ ದುತಿಯಾ ನಪ್ಪಸಜ್ಜತೀ’’ತಿ, ಅಭಿಮತಾತಿ ‘‘ಗತಿಬುದ್ಧ್ಯಾ’’ದಿ (೧-೪-೫೨) ಸುತ್ತೇನ ಪಯೋಜ್ಜಸ್ಸ ಕತ್ತುನೋ ಕಮ್ಮಸಞ್ಞಂ ವಿಧಾಯ ತಸ್ಮಿಂ ಪಯೋಜ್ಜೇದುತಿಯಾಭಿಮತಾ, ಚರಹಿಸದ್ದೋ ಪುಚ್ಛಾಯಂ, ಪಯೋಜೇತೀತಿ ಅಸ್ಮಿಂ ಉದ್ದೇಸೇ ತದಾ ಕಥಂ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸೇಸೋತಿ ಯದಾಚರಹಿಚ್ಚಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಸಾವಸಾನೇ ಪಯೋಜೇತೀತಿ ಅಸ್ಮಿಂ ಉದ್ದೇಸೇ ವಚನಸಮೀಪೇ’ತದಾ ಕಥಮ್ಭವಿತಬ್ಬ’ನ್ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಯಾವತಾತಿ ತತಿಯನ್ತಪಟೀರೂಪಕೋ ನಿಪಾತೋ, ಯಸ್ಮಾ ದತ್ಥೋ ವತ್ತತೇ, ಯಸ್ಮಾ ದುತಿಯಾ ಪಪ್ಪೋತಿ ತಸ್ಮಾ ‘ಯಞ್ಞದತ್ತೇನೇ’ತಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೫. ಹರಾ
ನಿಯಮೇನೇಚ್ಚಾದಿನಾ ವಚನಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಪಯೋಜನಮಾಹ, ಸಾಪಿ ತತಿಯಾಪಿ ದುತಿಯಾಪಿತಿ ವತ್ತಬ್ಬ ಯದಾತ್ವಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಹರತಿ ನಾಹಾರತ್ಥೇ ನಹರತ್ಯತ್ಥೇ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ತಿಪಿ ವಿಞ್ಞಾಪೇತಿ, ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ದುತಿಯಾಯ ಪತ್ತಾಯ ಅಪ್ಪತ್ತಾಯ ಚ, ವಿಭಾಸಾ ವಿಕಪ್ಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಾರೇತಿಕರ-ಕರಣೇ, ಲೇತ್ತಾಯಾದೇಸಾತಿಲತ್ತ ಏತ್ತಅಯಾದೇಸ್ಸ, ವದ-ವಚನೇ, ಅಭಿವದನಮಭಿವಾದೋ ತಂ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಧಾತ್ವತ್ಥೇನಾಮಸ್ಮೀ’’ತಿ (೫-೧೨) ಇಮ್ಹಿ ನಾಮಧಾತು ‘ಅಭಿವಾದಿ’ತಿಸುತ್ತೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ ಆಹ-‘ಅಭಿವಾದಿಸ್ಮಾ’ಇಚ್ಚಾದಿ।
೬. ನಖಾ
ಖಾದಯತಿ ಆದಯತಿ ಖಾದ, ಅದ=ಭಕ್ಖಣೇ, ಅವ್ಹಾಪಯತಿ ವ್ಹೇ=ಅವ್ಹಾನೇ ಆಪುಬ್ಬೋ, ‘‘ಪಯೋಜಕಬ್ಯಾಪಾರೇ ಣಾಪಿಚೇ’’ತಿ (೫-೧೬) ಣಾಪಿಮ್ಹಿ ಪುಬ್ಬಸರಲೋಪೋ, ಕನ್ದಯತಿ ಕನ್ದ=ಅವ್ಹಾನರೋದನೇಸು।
‘‘ವಹಿಸ್ಸಾನಿಯನ್ತುಕೇ’’ತಿ ಗಣಸುತ್ತೇ ಅಯಮೇತ್ಥೋ ‘‘ವಹಿಸ್ಸಧಾತುಸ್ಸ ಪಯೋಜ್ಜೇ ಕತ್ತರಿ ನಿಯನ್ತುರಹಿತೇ ದುತಿಯಾ ನ ಭವತೀ’’ತಿ, ನಿಯನ್ತಾ ಸಾರಥಿ ಕಿರಿಯಾಸಿದ್ಧಿಂ ನಿಯಾಮಕೋತಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ಪಕಾಸೇತುಮಾಹ-‘ಕಿರಿಯಙ್ಗ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಕಿರಿಯಙ್ಗ ಕಿರಿಯೋಪಕರಣಭೂತಂ ಬಲೀ ಬದ್ದಾದಿಂ ಕಿರಿಯಾಕಾರಣಂ, ನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕರಣೀಯೇ ಕಿರಿಯಾ ವಿಸಯೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ, ವಾಹಯತಿ ಭಾರಂ ದೇವದತ್ತೇನೇತ್ಯತ್ರ ಹಿ ದೇವದತ್ತೋ ಪಞ್ಞವಾ ಪುರಿಸೋ ನಿಯನ್ತಾರಮನ್ತರೇನೇವ ಭಾರಂ ವಹತೀತ್ಯನಿಯನ್ತುಕೋ ಕತ್ತಾ, ವಾಹಯತಿ ಭಾರಂ ಬಲೀಬದ್ದೇ ಇಚ್ಚತ್ರ ತು ಬಲೀಬದ್ದಾ ನಿಯನ್ತಾ ರಮನ್ತರೇನ ನ ವಹನ್ತೀತಿ ಸನಿಯನ್ತುಕಾ।
‘‘ಭಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಹಿಂಸಾಯ’’ನ್ತಿ ಗಣಸುತ್ತಸ್ಸಾಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಭಕ್ಖಿಸ್ಸಾಹಿಂಸತ್ಥಸ್ಸ ಪಯೋಜ್ಜೇ ಕತ್ತರಿ ದುತಿಯಾ ನ ಭವತೀ’’ತಿ, ಅಥ ಕಥಮೇತ್ಥ ಹಿಂಸತ್ಥತಾ ಭಕ್ಖಿಸ್ಸ ಹಿಂಸಾ ಹಿ ಚೇತನಾವತಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ನ ಚೇತ್ಥಸಸ್ಸಂ ಚೇತನಾವನ್ತನ್ತಿ ಆಹ-‘ಸಬ್ಬೇ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಸಬ್ಬೇತಿ ರುಕ್ಖಾದಯೋ, ಭಾವಾ ಪದತ್ಥಾ, ಇದಾನಿ ಸಬ್ಬದಸ್ಸನಾನುಕೂಲಹಿಂಸತ್ಥತಮುಪದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಯದಿವೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ನನು ಬುದ್ಧವಚನ ನಿಸ್ಸಿತಮಿದಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ, ತಥಾ ಸತಿ ಸಮ್ಮತಮೇವೇ-ತ್ಥೋ-ಪದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಕಿನ್ನಾಮಾಞ್ಞದಸ್ಸನೋಪಗಾತಾಧಿರೇನಾತಿ ತುಣ್ಹೀ ಹೋತಿ ನಿಕ್ಕಾರಣಿಸ್ಸಾ ನಿಕ್ಕಮ್ಮಿಸ್ಸಾ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಭವತೋ-ಪಾಯೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಪರತ್ಥಾನುಬದ್ಧಕಿಚ್ಛಂ ಪನ ಮಹಾಪುಞ್ಞಪಞ್ಞಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಯ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಹೋತಿ (ಹಿ) ಏತೇನ ಪರತ್ಥೋ ‘‘ಮತನ್ತರೇಪಿ ಸಿದ್ಧಿ ಸಿಸ್ಸಾನಂ, ತಂತಂ ಮತಞ್ಞುನೋ ವಾ ಕದಾಚಿ ಕರಹಚಿ ಯದಿದಮವಲೋಕೇಯ್ಯುಂ ತೇ ಚೇತ್ಥಾವತಾರಂ ಚೇತ್ಥಕಾರಂ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಲಭೇಯ್ಯುಂ ಏತಾದಿಸೋ ಚ ಪಞ್ಞವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಬುದ್ಧವಚನಪ್ಪಸಾದೋ’ತಿ ತದವತಾರೇನ ಚ ಬುದ್ಧೇ ಭಗವತಿ ಕಮೇನ ದಳ್ಹಂ ಪಸಾದಂ ಪಟಿಲಭೇಯ್ಯು’’ನ್ತಿ, ಏವಮೇವಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ತಂತಂಬ್ಯಾಕರಣೋದಾಹರಣಪ್ಪಸಙ್ಗೇಪಿ ತದನುಸಾರೇನೇವ ತನ್ತಂಪಯೋಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ನ ನಿರತ್ಥಕಕಥಾಪಸುತೋ-ಯಮಾಚರಿಯೋತಿ।
ದುಹಾದೀನಂ ತ್ಯೇವಮಾದೋ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪರಮಗುರುನಾ ರತನಮತಿಪಞ್ಚಿಕಾಲಙ್ಕಾರಾದಿಕಾರೇನ ನಾನಾಕಾರಸಾರತ್ಥವೇದವೇದಿತು ವೇದಾವೇದಿತ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಮಹಾಪಞ್ಞಾಪಾಟವಾನಂ ಪಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಸಾಮಿನಾ ಮಹಾಸಾಮಿನಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಸಾಸನರತನವರೋಪಕಾರಕೇನ ‘ಇದಮೇತ್ಥ ವಿಚಾರಣೀಯಂ’ತ್ಯಭಿಧಾಯ ನಾನಾಮತನ್ತರಮಾಕಡ್ಢಿಯ ಬಹುಂ ಸಮ್ಪವೇದಿತಮತ್ಥಿ, ಮಯಮ್ಪನೇತ್ಥ ಆಚರಿಯೇನಾಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ತಮೇವಾಲಮ್ಬ ಅತ್ಥಮ್ಪ ಕಾಸಯಿಸ್ಸಾಮ। ಸತ್ಯಪ್ಯನೇಕದಸ್ಸನಭೇದೇ ಸಿಟ್ಠಪ್ಪಯೋಗಾನುಸಾರೇನ ಯತ್ಥ ಪಧಾನೇಕಮ್ಮನಿತ್ಯಾದಿಪ್ಪಭುತಯೋದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯತ್ರ ತ್ವಪ್ಪಧಾನೇತ್ಯಾದೀ, ಯತ್ರೋಭಯತ್ರಪಿ, ತಂಸಬ್ಬಮಿಹ ಭಸ್ಸಕಾರಾದ್ಯನುಮತಕ್ಕಮೇನ ಪಟಿಪಾದಯಮಾಹ-ದುಹಾದೀನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಏತ್ಥಾದಿಸದ್ದೋ ಪಕಾರವಾಚೀ, ತೇನ ಯಾಚಿಪ್ಪಭುತಯೋ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಕಮ್ಮದ್ವಯಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಛಟ್ಠೀ, ತೇನ ಕಮ್ಮದ್ವಯಯುತ್ತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ದುಹಾದೀನಮಪ್ಪಧಾನೇಪಿ ಗವಾದೋ ಕಮ್ಮೇ ತ್ಯಾದಿಪ್ಪಭುತಯೋತಿ ಯೋಜನಾ । ಇಚ್ಚಾದಿತಿಆದಿಸದ್ದೇನ ‘ಅವರುನ್ಧತಿ ವಜಂ ಗಾವಂ ಅವರುನ್ಧೀಯತೇ ವಜಂ ಗೋ’ಇಚ್ಚಾದೀನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೋ, ಗಮನಾದ್ಯತ್ಥಾನ ಮಿತ್ಯಾದಿಸದ್ದೇನ ಬೋಧತ್ಥಾದೀನಂ ಗಹಣಂ। ಗಮೀಯತೇ ಗಾಮೋ ದೇವದತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಥಂ ಪಯೋಜ್ಜತ್ತಸಮ್ಭವೋತಿ ಆಹ-‘ಪುರಿಸೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಯಜ್ಜಪಿ ಗಾಮೋ ತುಣ್ಹೀ ಹೋತಿ ನಿಬ್ಯಾಪಾರತ್ತಾ ಪುರಿಸೋವ ತು ಗಮನಕಿರಿಯಂ ನಿಪ್ಫಾದೇತಿ, ತಥಾಪಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಯಂಫಲಪ್ಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ, ತಮುಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಗಾಮಪುರಿಸಾನಂ ಸಮಾನನ್ತಿ ಪುರಿಸ ಕಿರಿಯಾತುಲ್ಯಫಲತ್ತಾ ಗಾಮೋಪಿ ಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಬ್ಯಪದೇಸೇ ಕಾರಣಂ ಭವತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತಥಾಹಿ ಗಾಮಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಕೋಚಿ ಗಾಮೇ ಆಸನ್ನೇ ಸತಿ ವದತಿ ‘ಆಗತೋ ಗಾಮೋ ಪತ್ತೋ ಗಾಮೋ’ತಿ, ಅತೋಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಯೇ ಕಮ್ಮದ್ವಯಯುತ್ತಾ ದುಹಾದಯೋ ಗಮನಾದ್ಯತ್ಥಾಚೋದಾಹಟಾ, ಏತೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ, ಪಧಾನೇ ಕಮ್ಮೇಭಿ ಅಜಾದಿಮ್ಹಿ ಪಧಾನೇ ಕಮ್ಮೇ, ಪಧಾನತ್ತಮ್ಪನ ಅಜಾದೀನಂ ಕಿರಿಯಾಯ ಪಯೋಜನತ್ತಾ, ಅಜಾದ್ಯತ್ಥಾ ಹ್ಯಾನಯನಕಿರಿಯಾರಭ್ಯತೇ। ಅಯಮ್ಪನೇತ್ಥ ಸಙ್ಗಹೋ-
‘‘ದುಹಿ ಯಾಚಿ ರುಧಿ ಪುಚ್ಛಿ, ಭಿಕ್ಖಿ ಚಿ ಬ್ರುವಿ ಸಾಸಿ ಚ।
ಜಿ ದಣ್ಡಿ ಪತ್ಥಿ ಮನ್ಥೀ ಚ, ಧಾತೂ ಹೋನ್ತಿ ದುಹಾದಯೋ॥
ಗತ್ಯಾದಿಸುತ್ತಪಟ್ಠಿತಾ, ಗತ್ಯಾದ್ಯತ್ಥಾ ಭವನ್ತಿ ತೇ।
ನೀವಹಹರಕಸಾಚ, ನೀವಹಾದೀ ಭವನ್ತಿ ತೇ॥
ದ್ವಿಕಮ್ಮಕೇಸು ಚೇತೇಸು, ಅಪ್ಪಧಾನೇ ದುಹಾದಿನಂ।
ತ್ಯಾದಿಪ್ಪಭುತಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ಪಧಾನೇ ನೀವಹಾದಿನಂ।
ಉಭಯತ್ಥ ಪಯೋಗಾನು, ಸಾರಾ ಗತ್ಯತ್ಥಆದಿನಂ’’ತಿ॥
ಪಯೋಗೋ ಪನ ಸಮ್ಬನ್ಧಚಿನ್ತಾಯಮಿಹ ಚ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಸಬ್ಬಥಾ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ।
೭. ಧ್ಯಾದಿ
ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರಿಯಾನಿಸ್ಸಯೇನ ಕಾರಕನಿಸ್ಸಯೇನ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ದುತಿಯಾಯ ವಿಹಿತತ್ತಾ ಆಹ ‘ಇದಾನಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಧಿಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಪ್ಪಧಾನ ನಿದ್ದೇಸೇನ ವಾ ಆದಿಸದ್ದೇನ ವಾ ‘ಹಾ ದೇವದತ್ತ’ನ್ತಿಪಿ ಹೋತಿ, ಹಾ ದೇವದತ್ತದುಕ್ಖನ್ತಿ ತು ದುಕ್ಖೇನ ಯೋಗಾ ದೇವದತ್ತೇನ ನ ಯುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಪಠಮಾವಾಮನ್ತಣೇ। ನನುಚ ಅನ್ತರಾಸದ್ದೇನ ಯೋಗೇ ಯಥಾರಾಜಗಹನಾಲನ್ದಾಹಿ ದುತಿಯಾ (ತಥಾ) ಅನ್ತರಾ ಚ ರಾಜಗಹಂ ಅನ್ತರಾ ಚ ನಾ ಲನ್ದ(ನ್ತಿ ತಥಾ) ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇತಿ ಏತ್ಥ ಮಗ್ಗತೋಪಿ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗತೋಪಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ದುತಿಯಾತಿ ತೇನಾಯೋಗಾ, ಯೇಸಞ್ಹಿ ತಂಮಜ್ಝಂ ತೇ ತೇನ ಯುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತೇಹಿಯೇವ ದುತಿಯಾ, ಅಥವಾಬ್ಭುಪಗತೇಪಿ ತಂಯೋಗೇ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧೀಯೇವ ಮಗ್ಗೋತಿ ಮುಖ್ಯತ್ತಾ ತತೋ ಸಬ್ಬಸ್ಸ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ನ ದುತಿಯಾ, ಅತ್ರಾಪಿ ಛಟ್ಠೀಯೇವ ಪಪ್ಪೋತಿ ಅನ್ತರಾ ತಞ್ಚ ಮಞ್ಚ ಕಮಣ್ಡಲುಇತಿ, ತವ ಮಮ ಮಜ್ಝೇ ಕಮಣ್ಡಲುತ್ಯತ್ಥೋ, ಅಥ ಕಮಣ್ಡಲುಸದ್ದತೋ ದುತಿಯಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ಭವತಿ ಸತೀಪ್ಯನ್ತರೇನ ಯೋಗೇ ತಸ್ಸ ಪಧಾನತ್ತಾ, ತಥಾಹಿ ಕಮಣ್ಡಲುನೋ ಸಕತ್ಥಾ ಪವತ್ತಿ, ತುಮ್ಹಮ್ಹಾನನ್ತು ಪರತ್ಥಾ-ಕಮಣ್ಡಲುವಿಸೇಸನತ್ತೇನ ತೇಸಂ ಪವತ್ತತ್ತಾ, ತತ್ರ ಕಮಣ್ಡಲುನೋ ಸಕತ್ಥೇ ವತ್ತಮಾನತ್ತಾ ಪಧಾನತ್ತೇನಾವತತ್ತಾ ಪಾಟಿಪದಿಕತೋ ಅಚ್ಚುತತ್ತಾ ಪರತ್ತಾ ಪಠಮೇವ ಭವತೀತಿ ಜೀನಿನ್ದಬುದ್ಧಿನ್ಯಾಸ। ನಿನ್ದಾದಿ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧಛಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾಯಂ ವಚನಂ, ಆಕತಿಗಣೋ-ಯಂ।
೮. ಲಕ್ಖಣಿ
ಲಕ್ಖಣಾದೀಸ್ವತ್ಥೇಸುತಿ ನಾಮಸ್ಸಾ ಕಸ್ಸಾ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಯಮತ್ಥನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘ಅಭಿನಾಯೋ ಯುತ್ತೋ’ಚ್ಚಾದಿ, ತೇನಾತಿ ಅಭಿನಾ ಯುತ್ತಸ್ಸಾತ್ಥನಿದ್ದೇಸ ಕಾರಣೇನ, ಲಕ್ಖಣಸದ್ದೇನ ಹೇತು ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತೋತಿ ಆಹ-‘ತತ್ಥೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ದುವಿಧೋ ಹೇತು, ವುತ್ತಞ್ಹಿ ಸುಬೋಧಾಲಙ್ಕಾರೇ ‘‘ಜನಕೋ ಞಾಪಕೋ ಚೇತಿ, ದುವಿಧಾ ಹೇತವೋ ಸಿಯು’’ನ್ತಿ (೨೫೨), ಸಮುಪಲಕ್ಖಯತೀತಿ ಸಮುಪಲಕ್ಖಣಂ, ಸಙ್ಕೇತಮತ್ತಂ ಞಾಪಕಂ, ನ ತು ಜನಕಂ, ಸಙ್ಕೇತೋಪಿ ಲಕ್ಖಣಮುಚ್ಚತೇ ಲಕ್ಖೀಯತೇ ಕಾರಿಯಮಾನೇನಾತಿ ಕತ್ವಾ, ಜನಕಸ್ಸಾಪ್ಯತ್ರ ಲಕ್ಖಣತ್ತೇನ ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಂ ‘‘ಅನುನಾ’’ (೨-೧೦) ಇಚ್ಚತ್ರ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಞ್ಚಿಪಕಾರನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಇತ್ಥಂಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ। ಪತ್ತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಭೂತಸದ್ದಸ್ಸ, ಏತ್ಥ ಹಿ ಭೂಧಾತು ಪತ್ತಿಯಂ ವತ್ತತೇ, ರುಕ್ಖೋಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ರುಕ್ಖೋ ಞಾಪಕಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ… ರುಕ್ಖೇನ ವಿಜ್ಜುಯಾ ಞಾಪೀಯಮಾನತ್ತಾ, ಆಚರಿಯಜಿನಿನ್ದಬುದ್ಧಿ ಪನ ಅಞ್ಞಥಾ ವಣ್ಣಯತಿ, ತಸ್ಸೇದಂ ಮತಂ-
ಕ್ರಿಯಾಯ ಜೋತಕೋ ನಾಯಂ, ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ನ ವಾಚಕೋ।
ನಾಪಿ ಕ್ರಿಯನ್ತರಾಪೇಕ್ಖೀ, ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ತು ಭೇದಕೋತಿ॥
ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಅಯಮಭಿ ಅಭಿನನ್ದತಿತ್ಯಾದೀಸು ವಿಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಜೋತಕೋ ನ ಹೋತಿ, ಛಟ್ಠೀ ವಿಯ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ವಾಚಕೋ ನ ಹೋತಿ, ನಿಕ್ಕೋಸಮ್ಬೀತ್ಯತ್ರ ಗಮನಕಿರಿಯಾಪೇಕ್ಖೀ ನಿಸದ್ದೋ ವಿಯ ನಾಪಿ ಕಿರಿಯನ್ತರಾ ಪೇಕ್ಖೀ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ತು ಭೇದಕೋ ವಿಸೇಸಕೋ ಭವತೀ’’ತಿ ತಮುಪದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಅಞ್ಞೇ ತ್ವಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಏತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದೋ ನಿದಸ್ಸನೇ, ರುಕ್ಖಮ್ಪತ್ವಾ ವಿಜ್ಜೋತತೇ ಇತಿಏವಂ ಪತ್ತಿಕಿರಿಯಾಯ ಪತ್ವಾತಿವುತ್ತರುಕ್ಖಪಾಪನಕಿರಿಯಾಯ ಜನಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಥಾಹಿ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ವಿಜ್ಜುಯಾ ಪಾಪನಾಭಾವೇ ವಿಜ್ಜುಯಾ ಲಕ್ಖಿಯಾಯ ತಲ್ಲಣಸ್ಸ ಚ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಯೋ ಲಕ್ಖಿಯಲಕ್ಖಣಭಾವೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸೋ ಕೇನ ಸಮ್ಪಾದಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ನನು ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಅಭಿನಾ ಜೋತೀಯಮಾನೇ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣವುತ್ತಿತಾ ಕಥಂ ಜೋತೀಯತೀತಿ ಆಹ-‘ಲಕ್ಖಣತ್ಥೋಚ ವಿಸಯಭಾವೇನಾ’ತಿ, ತಥಾಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಸಮ್ಭಾವಿತಂ ದೋಸಮುಬ್ಭಾವಯತಿ, ತತ್ರಾಯ ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತದೋಸಪರಿಹಾರಾಯ ಪರೇಹೇವಾಭಿಧೀಯಮಾನಮ್ಪರಿಹಾರಮಾಹ, ಪರಿಹಾರೋಪದಸ್ಸನೇನಾಸ್ಸಾಪಿ ಪಕ್ಖಸ್ಸಾದುಟ್ಠತಾಖ್ಯಾಪನೇನೇಸೋಪಿ ಪಕ್ಖೋ-ಬ್ಭುಪಗತೋತ್ಯವಸೇಯೋ, ಅತೋಯೇವುಪರಿ ಯಥಾವುತ್ತ ಪಕ್ಖನಿಸ್ಸಯೇನೇವ ಬ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ, ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಸಾಧುತ್ತಸಙ್ಖಾತಇತ್ಥಮ್ಪಕಾರಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಸಯಭಾವೇನಾವಟ್ಠಿತಾ ಮಾತಾ ತತ್ಥ ವತ್ತತಿ ನಾಮಾತಿ ಆಹ-‘ಮಾತುಯಾ’ತಿಆದಿ, ಮಾತಾ ಚ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತೇ ಪವತ್ತಾ ವಿಸಯ ಭಾವೇನ ದೇವದತ್ತೋ ಚ ತತ್ಥ ವಿಸಯೀಭಾವೇನ, ತೇಸಞ್ಚ ವಿಸಯವಿಸಯೀಭಾವಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಇತ್ಥಮ್ಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಜಾತೋ, ಸೋ ಮಾತುಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹೋತಿ ಕಾರಣವಸೇನ, ಸೋಚಾತಿನಾ ಜೋತೀಯತೀತಿ ಮಾತು ತೇನಾಭಿನಾ ಯೋಗೋತಿ ಆಹ-‘ಯ್ವಾಯ’ಚ್ಚಾದಿ, ಮಾತುಸಮ್ಬನ್ಧೋಇತಿ ಯೋಜನಾ, ಇತ್ಥಮ್ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಇತ್ಥಮ್ಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಕರಣಭೂತಾಯ, ಏವಂ ಮಞ್ಞತೇ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದೇವದತ್ತೇನಾಪ್ಯವಿನಾಭಾವೀತಿ ತಸ್ಸ ಸೋಭಿನಾ ಜೋತೀಯತೇ, ತಥಾಪಿ ಮಾತುಸಮ್ಬನ್ಧೋಭಿನಾ ಜೋತೀಯತೀತಿ ‘ಮಾತು ತೇನ ಯೋಗೋ’ತಿ ಚ (ವುಚ್ಚತಿ)… ಸದ್ದಸತ್ತಿಯಾ ತಗ್ಗತಾಯೇವ ದುತಿಯಾಯ ಉಭಯಗತಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಜೋತನತೋ’’ತಿ ರುಕ್ಖೋ ರುಕ್ಖೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಠಿತಿಮ್ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಠಿತಿನ್ನಿಸ್ಸಾಯ ಏಸಂ ರುಕ್ಖಾನಂ ಯೋ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಯೋಜನಾ, ರುಕ್ಖಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ರುಕ್ಖಾ ಕಿರಿಯಾಯ ಪರೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋತಿ ಞಾಪೇತಿ, ಠಿತಿಮ್ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ತಿಟ್ಠತಿಸದ್ದವಚನೀಯಾ ಸಾಧ್ಯರೂಪಾ ಠಿತಿಕಿರಿಯಾ ರುಕ್ಖತೋ ಪರೇ ಸಮ್ಬನ್ಧೀತಿ, ಅಚೇತನಾನಂ ರುಕ್ಖಾನಮಪೇಕ್ಖಾವಿರಹೇಪಿ ಲೋಕಮ್ಪತೀತಿವಸೇನ ‘ಪಿಪತೀಸಾ’ದೀನಂ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಠಾನಾಪೇಕ್ಖಣಕಿರಿಯಾಯಸಾಧ್ಯಸಾಧನಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಜಾತೋತಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಸೋ ಚ ರುಕ್ಖಸಮ್ಬನ್ಧೋ-ಭಿನಾ ಜೋತೀಯತೀತಿ ಆಹ-‘ಸೋ’ತಿಆದಿ, ದ್ವಿಬ್ಬಚನೇನೇವ ಜೋತನೀಯಾತಿ ವಿಚ್ಛಾತ್ಥೇ ವುತ್ತಿಮತ್ತೇ ಸತೀಪಿ ವಿಭತ್ತಿಯಾ ವಿಚ್ಛತ್ಥೇ ವುತ್ಕಿಮತ್ತೇತ್ಯಾದಿವಚನಂ ವಿಚಾರೇರೇತಬ್ಬಂವಿತತ್ತಿಯಾ ಅಬಿಸದ್ದಸ್ಸಚ ವಿಚ್ಛತ್ಥೇ ವುತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವಾ, ಲಕ್ಖಣಿತ್ಥಮ್ಭೂತಿ ಹಿ ಪಕತಿವಿಸೇಸನಂ ಜೋತೇತುಮಸಮತ್ಥತ್ತಾ ವಿಚ್ಛಾಯ ಜೋತನಾಯ ದ್ವಿಬ್ಬವಚನಂ ಕತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೯. ಪತಿ
ಉಪಾದಿಯಮಾನೋತಿ ಅಬ್ಭುಪಗಮ್ಮಮಾನೋ, ಯದಿ ಪನ ಉಪಾದಿಯಮಾನೋ ಭಾಗೋ, ಅನುಪಾದಿಯಮಾನೋ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ-‘ಯೋ ಪನಾ’ತಿಆದಿ, ತಗರಕುಟ್ಠಾ ಗನ್ಧಬ್ಬವಿಸೇಸಾ, ಮಮಾಭಜತೀತಿ ಮಂ ಆಭಜತಿ, ಮಮ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೧೦. ಅನು
ನತುಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾ ವುಟ್ಠಿಯಾ ಹೇತು ಹೋತಿ, ನ ತು ಸಙ್ಕೇತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಹೇತುತ್ತಾ ಲಕ್ಖಣತ್ತಾಭಾವೇ ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಾಯ ಕಥಂ ಲಕ್ಖಣೇ ದುತಿಯಾತಿ ಹೇತುತ್ತೇಪಿ ಲಕ್ಖಣತ್ತಮಸ್ಸ ಸಾಧೇನ್ತೋ ಸಾಧಮ್ಮಪಯೋಗೇನಾನ್ವಯಮಾಹ-‘ಯಂ ಸಕಿಮ್ಪಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಏತ್ಥ ಹಿ ಲಕ್ಖಣಂ ಸಚ್ಚ ಕಿರಿಯಾತಿ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ಪಕ್ಖೋ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಸಕಿಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಕಪ್ಪನತ್ತಾತಿ ಹೇತು, ಯಂ ಸಕಿಮ್ಪಿ ನಿಮಿತ್ತತಾಯ ಕಪ್ಪತೇ ತಮ್ಪಿ ಲಕ್ಖಣಂ ಭವತಿ, ಯಥಾ’ಅಪಿ ಭವಂ ಕಮಣ್ಡಲುಪಾಣಿಂ ಸಿಸ್ಸಮದ್ದಕ್ಖೀ’ತಿ ಸಾಧಮ್ಮಪಯೋಗೇನಾನ್ವಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಕಪ್ಪತೇತಿ ಸಮತ್ಥೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕಮಣ್ಡಲು ಪಾಣಿಮ್ಹಿ ಅಸ್ಸೇತಿ ಕಮಣ್ಡಲುಪಾಣೀ, ಅಪೀತಿ ಪಞ್ಹೇ, ಕದಾಚಿ ಕೇನಚಿ ಕಮಣ್ಡಲುಪಾಣೀಸಿಸ್ಸೋ ದಿಟ್ಠೋ ಸೋ ತಮೇವ ದಸ್ಸನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ ‘ಅಪಿ’ತ್ಯಾದಿನಾ, ಅಥ ಯಥಾ ವುತ್ತೇನ ಹೇತುನೋಪಿ ಲಕ್ಖಣತ್ತಮತ್ತು ತಥಾಪಿ ಪರವಿಪ್ಪಟಿಸೇಧೇನ ಹೇತುಮ್ಹಿ ತತಿಯಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ಸಿಯಾತಿ ಚೋದಯಮಾಹ ‘ನ ನ್ವೇವಮ್ಪಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಪುಬ್ಬವಿಪ್ಪಟಿಸೇಧೇನಾತಿ ಅಪವಾದಪುಬ್ಬವಿಪ್ಪಟಿಸೇಧೇನ, ತಥಾಹಿ ಛಟ್ಠಿಯಾ ಪವಾದೋ ಹೋತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ ತತಿಯಾವಿಧಿ… ಸಮ್ಬನ್ಧಛಟ್ಠಿಯಾ ಪತ್ತಾಯ ಹೇತುತತಿಯಾವಿಧಾನತೋ ಉಪಪದವಿಭತ್ತಿವಿಧಿಪಿ ಛಟ್ಠಿಯಾಪವಾದೋ… ಸಮ್ಬನ್ಧವಿಸೇಸಾಭಿಬ್ಯತ್ತಿಹೇತುನೋಪಪದೇನ ಯೋಗೇ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ವಿಧಾನತೋ, ತತ್ಥ ಹೇತುತತಿಯಾವಕಾಸೋ ‘ಧನೇನ ಕುಲ’ನ್ತಿ, ಉಪಪದವಿಭತ್ತಿಯಾವಕಾಸೋ ‘ರುಕ್ಖಮನುವಿಜ್ಜೋತತೇ’ತಿ, ಸಚ್ಚಕಿರಿಯಮನು ಪಾವಸ್ಸೀತಿ ತು ಹೇತುಮ್ಹಿ ಲಕ್ಖಣೇ-ಪವಾದವಿಪ್ಪಟಿಸೇಧೇ ಸತಿ ಪುಬ್ಬವಿಪ್ಪಟಿಸೇಧೇನ ದುತಿಯಾ ಭವತಿ।
೧೧. ಸಹ
ಸಹತ್ಥೇ-ನುನೋ ವತ್ತನೇ ಪಬ್ಬತೇನ ಯೋಗೋ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ‘ಪಬ್ಬತೇನೇ’ಚ್ಚಾದಿ।
೧೨. ಹೀನೇ
ವಿಸಯಭಾವೇನಾತಿಆದಿನಾ ಹೀನತ್ಥೇತಿ ವಿಸಯಸತ್ತಮಿತ್ತಮಾಹ, ವಿಜಾನನಪ್ಪಕಾರಮಾಹ-‘ಹೀನೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ತೇನಾತಿ ಅನುನಾ, ಕಥಂ ತೇನ ಯುತ್ತತ್ತಂ ಉಕ್ಕಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಹೀನುಕ್ಕಟ್ಠಸಮ್ಬನ್ಧಮುಖೇನ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ’ತತ್ಥಾ’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತತ್ಥಾತಿ ಹೀನೇಚ್ಚಾದಿನಾ ವುತ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ, ಯತೋತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಸಾರಿಪುತ್ತಾದಿಕೋ, ಹೀನೋತಿ ಪಞ್ಞವತ್ತಾದಿ(ತೋ ನಿಕ್ಕಟ್ಠೋ, ಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಾದಿಕೋ ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ) ಹೀನತ್ಥವಿಸಯೋ ಜಾಯತೇ… ತಬ್ಬಿಸಯೇ ತಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠತಾ ಪತ್ತಿತೋ, ಹೀನುಕ್ಕಟ್ಠಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪನ ಅತಿಸಾಯನಾದಿಕಾಯ ಕಾಯಚಿ ಕಿರಿಯಾಯ ಕತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೧೪. ಸತ್ತ
ಕಿನ್ತಂ ಆಧಿಕ್ಯಮಿಚ್ಚಾಹ- ‘ಅಧಿಕಾಧಿಕೀಸಮ್ಬನ್ಧೋ’ತಿ, ಅಧಿಕೋ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಕೀ=ಖಾರೀ, ಅಥಾಧಿಕೀವಿನಿಮುತ್ತೇ ಅಧಿಕಾಧಿಕಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಥಮವಸೀಯತೇ ನಹ್ಯತ್ರಾಧಿಕೀ ಕೋಚಿ ಸೂಯತಿಚ್ಚಾಹ-‘ನವಿನೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಇತಿ ಸದ್ದೋ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತಸಮ್ಬನ್ಧಸಾಧನೋ, ತದೋಪಸದ್ದೇನಯೋಗೋತಿ ತದಾ ಉಪಸದ್ದೇನಾಧಿಕಿನೋಯೋಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದ್ವಿಟ್ಠತ್ತಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಅಧಿಕಸ್ಸಾಪ್ಯುಪಸದ್ದೇನ ಯೋಗಾ ತತೋಪಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ಸತ್ತಮೀತ್ಯಾಹ-‘ಅಧಿಕಮ್ಹಾತ್ವಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಯಥಾ ಏಕಾಯೇವ ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಉಭಯಗತಸ್ಸಾಪಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಜೋತಿತತ್ತಾ ವಿಜ್ಜುಸಙ್ಖಾತಲಕ್ಖಿಯಾ ಸತ್ತಮ್ಯಭಾವೋ, ಏವಮಿಧಾ ಪೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸಮಾಧಿಮತಿದಿಸನ್ತೋ ಆಹ-‘ಲಕ್ಖಿತಾ ವಿಯ ಸತ್ತಮ್ಯ ಭಾವೋ’ತಿ, ‘‘ಮಾಣಿಕಾ ಚತುರೋದೋಣಾ, ಖಾರಿತ್ಥೀ ಚತುಮಾಣಿಕಾ’’।
೧೫. ಸಾಮಿ
ಕಿನ್ತಂ ಸಾಮಿತ್ತಮಿಚ್ಚಾಹ-‘ಸಸ್ಸಾಮಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ’ತಿ, ಕಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಜನಿತೋತಿ ಆಹ-‘ಪರಿಪಾಲನಾದಿಕಿರಿಯಾಯ ಜನಿತೋ’ತಿ, ತಞ್ಚಾತಿ ಸಾಮಿತ್ತಾಪೇಕ್ಖೋ ನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ, ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸಾನೇಕವಿಧತ್ತಾ ಆಹ‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ’ತಿ, ಆಖ್ಯಾಯತೇತೀಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವಿಧೀಯತೇ ಞಾಪೀಯತೇತಿ, ದಿಟ್ಠನ್ತೋ-ಪನೀತೋತ್ಥೋ ಸುಖೇನ ಪಟಿಪತ್ತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಪಸಿದ್ಧಮನುವದಿಯಮಾನಮಪ್ಪಸಿದ್ಧಞ್ಚ ವಿಧೀಯಮಾನಂ ದಿಟ್ಠನ್ತಮಾಹ-‘ಯಥಾ ಯೋ ಕುಣ್ಡಲೀ ಸೋ ದೇವದತ್ತೋ’ತಿ, ಕುಣ್ಡಲಿತ್ತಮ್ಪಸಿದ್ಧಂ, ದೇವದತ್ತತ್ತಮಪ್ಪಸಿದ್ಧಮಿಚ್ಚಾಹ-‘ಕುಣ್ಡಲಿತ್ತಾನುವಾದೇನೇ’ಚ್ಚಾದಿ। ಯಥೇವೋಭಯಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ತೇಪ್ಯುಪಸಜ್ಜನತೋವ ಛಟ್ಠೀ ‘ರಞ್ಞೋ ಪುರಿಸೋ’ತಿ, ನ ವಿಸೇಸ್ಸತೋ ‘ಪುರಿಸಸ್ಸ ರಾಜಾ’ತಿ, ತಥಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಿಬ್ಯಞ್ಜನಕೇನಾಧಿನಾ ಯೋಗೇಪಿ ವಿಸೇಸನತೋವ ಭವತಿ, ನಾಞ್ಞತೋತಿ ಆಹ-‘ತತ್ಥಾ’ತಿಆದಿ। ಬ್ಯತಿರೇಕಮಾಪಾದೀಯತೀತಿ ಕಾರಕಛಕ್ಕತೋ ಬ್ಯತಿರಿತ್ತತ್ತಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಬ್ಯತಿರೇಕೋ ತಂ ಆಪಾದೀಯತಿ ಪಾಪೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಉಭಯತೋತಿ ಸಂತೋ ಸಾಮಿತೋ ಚ, ಅಧಿಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೇ ಪಞ್ಚಾಲಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಾಲಾ ಸನ್ತಕಾ ಸಾಮಿನೋ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸನ್ತಕಾ ಸಾಮಿನೋ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಹಿ ಪಞ್ಚಾಲಾ, ನ ಸಾಮಿ ನಸಂ (ಪೋತ್ಥಕೇ), ಅಧಿಪಞ್ಚಾಲೇಸು ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಚಾಲಾನಂ ಬ್ರಹ್ಮದತ್ತೋ ಸಾಮೀತ್ಯತ್ಥೋ।
೧೬. ಕತ್ತು
ಕಿಂ ಲಕ್ಖಣೋ-ಯಂ ಕತ್ತಾಇಚ್ಚಾಹ-‘ಕತ್ತರಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಗಚ್ಛತಿ ದೇವದತ್ತೋಚ್ಚಾದೋ ಕತ್ತರಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ಪಚತ್ಯೋದನಂ ದೇವದತ್ತೋಚ್ಚಾದೋ ಕಮ್ಮೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಕಿರಿಯಂ ಕರೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಕರೋತೀತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಅನ್ವತ್ಥ ಬ್ಯಪದೇಸೋವ ಸಿದ್ಧೋ-ಯಂ ಕತ್ತು ವೋಹಾರೋತಿ ಞಾಪೇತಿ, ಕೇನಚಿ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಸಕೇ ಕಮ್ಮೇ ಸಯಮೇವ ಪಧಾನತ್ತಮನುಭವತೀತಿ‘ಪಯುತ್ತೋ ವಾ ಪಧಾನಭಾವೇನಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ-
ಪಧಾನತಾಯ ಯೋ ಕತ್ತು, ಕಮ್ಮಟ್ಠಂ ಕುರುತೇ ಕ್ರಿಯಂ।
ಸಾ ಕತ್ತಾ ನಾಮಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಪಯುತ್ತೋ ವಾತ್ಯಯಂ ದ್ವಿಧಾತಿ॥
ತತ್ಥ ಪುರಿಸೇನ ಕತನ್ತಿ ಅಪ್ಪಯುತ್ತೋ, ಪುರಿಸೇನ ಕರೋತಿ ದೇವದತ್ತೋತಿ ಪಯುತ್ತೋ, ನನು ಕಿರಿಯಾ-ಯಮಬ್ಯವಧಾನೇನ ಕರಣಾಧಿಕರಣೇ ಹೇವ ಸಾಧ್ಯತೇ ಕತ್ತಾರಾ ತು ದೂರಟ್ಠೇನ, ತಥಾಸತಿ ಕಥಮನೇಕಸಾಧನಸಾಧನೀಯಂ ಕಿರಿಯಂ ಕತ್ತಾವ ಕರೋತಿ ಮುಖ್ಯಭಾವೇನಾಪರೇತ್ವಮುಖ್ಯಭಾವೇನಾತಿ ವುಚ್ಚತೇ-
ಕತ್ತುತೋಞ್ಞೇಸಮುಬ್ಭೂತ್ಯಾ, ವಿವಿತ್ತಾಲೋಚನಾದಿನಾ ವವಿವೇಕೇಚ ದಸ್ಸನಾತಿ ವಾಕ್ಯಪದೀಯೇ, ಪವಿವೇಕೇಚ ಕಾರಕನ್ಥರಾಮಭಾವೇದಿಸ್ಸಭೇ ಕತ್ತರಿಕ್ರಿಯಾ ಅತ್ಥಿ ಭವತಿ ವಿಜ್ಜತಿಚ್ಚಾದೋ ತಿತಟೀಕಾ, ತತಿಯಪಾಥಾನಂಪಾತ ೧೦೦, ನಂಪಾತ ೨೪೩।
ದೂರಾದಪ್ಯುಪಕಾರಿತ್ತೇ, ಕತ್ತು ವಾತ್ತಪ್ಪಧಾನತಾ॥
ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಕತ್ತುನೋ ಸಕಾಸಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕರಣಾದೀನಂ ಉಬ್ಭೂತ್ಯಾ ಸಮ್ಭವೇನಚ, ತಥಾಹಿ ಪಸಿದ್ಧಕರಣಸಭಾವೋಪಿ ಫರಸು ಕತ್ತಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾಧಿಕರಣಮ್ಭ ವತಿ‘ಫರಸುಮ್ಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಛಿನ್ದತೀ’ತಿ, ವಿವಿತ್ತಸ್ಸ ಕರಣಾದೀಹಿ ಪುಥಬ್ಭೂತಸ್ಸ, ಕತ್ತುನೋ ಕಿರಿಯಾಯ ಆಲೋಚನೇನ ದಸ್ಸನೇನ ಚ ‘ದೇವದತ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಭವತಿ ವಿಜ್ಜತೀ’ತಿ ವುಥಬ್ಭೂತಸ್ಸಾನೇನ ಆಲೋಚನೇನ ದಸ್ಸನೇನಚ ಕತ್ತುನೋದೇವದತ್ತೇನದೇವದತ್ತಂ ಭವತಿ ವಿಜ್ಜತೀತಿ (ಪೋತ್ಥಕೇ), ಆದಿಸದ್ದೇನ ಕರಣಾದಿನೋ (ತದಧೀನ) ಪವತ್ತಿಆದೀನಂ ಗಹಣಂ, ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ದೂರತೋ ಉಪಕಾರಿತ್ತೇಪಿ ಕತ್ತುಯೇವ ಸಪ್ಪಧಾನತಾ ಸಿಯಾ’’ತಿ, ಪುನಪಿ-
ಥಾಲ್ಯಾದೀನನ್ತು ಕತ್ತುತ್ತಂ, ಹೋತೇವಾಚೇತನಾನಪಿ।
ಯತೋ ಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ಯತ್ಥೇ, ಮಿಚ್ಛಾತ್ಯಾಸೇನ-ನಾದಿನಾ॥
ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಅಚೇತನಾನಮ್ಪಿ ಥಾಲೀಅಸಿಆದೀನಂ ಕತ್ತುತ್ತಮ್ಭವತಿ ಯಥಾವಣ್ಣಿತಸಪ್ಪಧಾನತ್ತನಿಮಿತ್ತಾಭಾವೇಪಿ, ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ ಯತೋ ಕಾರಣಾ ಅತ್ಥೇ ಅತ್ತನೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೇಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಅನಾದಿನಾ ಮಿಚ್ಛಾಭ್ಯಾಸೇನಭವತಿ ತಸ್ಮಾ ಥಾಲ್ಯಾದೀನನ್ತಿಆದಿ ಪಕತಂ, ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘‘ಅಞ್ಞಥಾ ಸದ್ದತ್ಥೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಭಾವತ್ಥೋ, ನ ಹಿ ಸದ್ದೋ ಬಾಹ್ಯೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಬ್ಯಾಪಾರಮಾಪಜ್ಜತಿ, ತಥಾಹಿ–
ಅಞ್ಞಥೇ ವಾಗ್ಗಿ ಸಂಸಗ್ಗಾ, ದಾಹಂ ದಡ್ಢೋತಿ ಮಞ್ಞತಿ।
ಅಞ್ಞಥಾ ದಾಹಸದ್ದೇನ, ದಾಹತ್ಥೋ ಸಮ್ಪತೀಯತೇ॥
ಬಾಹ್ಯಪದತ್ಥಸ್ಸ ಸಭಾವೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಮಿಚ್ಛಾಭ್ಯಾಸೇನ ಅನಾದಿನಾ ಪನ ಪವತ್ತೇನ ಬಾಹ್ಯೇ ವತ್ಥೂನಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಥಾಲ್ಯಾದೀನಂ ಕತ್ತುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಅಥ ಚ ಪನ–
ವತ್ತಿಚ್ಛಾದೋ ಪವತ್ತೇಹಿ, ಸಪ್ಪಧಾನತ್ತ ಹೇತುಹಿ।
ಕತ್ತುಧಮ್ಮೇಹಿ ವುತ್ತೇಹಿ, ಕತ್ತಾ ಸದ್ದಾವ ಞಾಯತೇ॥
ಏಕಸ್ಸಾಮುಖ್ಯವತ್ಥಾಹಿ, ಭೇದೇನ ಪರಿಕಪ್ಪನೇ।
ಕಮ್ಮತ್ತಂ ಕರಣತ್ತಞ್ಚ, ಕತ್ತುತ್ತಂ ಚೋಪಜಾಯತೇ॥
ವುತ್ತೇಹೀತಿ ‘ಕತ್ತುತೋಞ್ಞೇಸಮುಬ್ಭೂತ್ಯಾ’ಚ್ಚಾದಿನಾ, ಸದ್ದಾವಾತಿ ಸದ್ದೇ ತೇಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತು ವಾ ಮಾ ವಾ ಕತ್ತುಸಮ್ಬನ್ಧಿಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಸದ್ದತೋವ ಕತ್ತಾ ಪತೀಯತೇ, ನಿಯಮೇನ ನ ವತ್ಥುತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಮುಖ್ಯಾ ವತ್ಥಾಹೀತಿ ಬುದ್ಧಿಯಾ ತದಾಕಾರತಾಯ ಪರಿಣಾಮಾವತ್ಥಾಹಿ, ಹನ್ತ್ಯತ್ತ ನಾವತ್ತಾನನ್ತಿ ಏಕಸ್ಸೇವಾತ್ತನೋ ಕಮ್ಮತ್ತಾದಿ ಜಾಯತೇ, ಅತೋಯೇವಾಚ್ಚನ್ತಮಸನ್ತೋಪಿ ಅಙ್ಕುರೋ ಜನನಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತಾ ಭವತಿ ‘ಅಙ್ಕುರೋ ಜಾಯತೇ’ತಿ, ವುತ್ತಂ ಹಿ–
ಪುರಾಸಞ್ಜನಿತೋ ಪುರಾಸಞ್ಜಾತಿತೋ ಭಾವಾ, ಬುದ್ಧಯವತ್ಥಾನಿ ಬನ್ಧನೋ।
ಅವಸಿಟ್ಠೋ ಸತಾಞ್ಞೇನ, ಕತ್ತಾ ಭವತಿ ಜಾತಿಯಾಇತಿ॥
ಸತಾ ಅಞ್ಞೇನ ದೇವದತ್ತಾದಿನಾ।
ಕಿನ್ತಂ ಕರಣಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ-‘ಯೋ ಪನಾ’ತಿಆದಿ, ಯೋತಿ ಯೋ ಪದತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ಕರಣಬ್ಯಪದೇಸಾಯ ಸುತ್ತನ್ತರಾಭಾವೇಪಿ ಕರೋತ್ಯನೇನೇತಿ ಕರಣನ್ತ್ಯನ್ವತ್ಥತೋ ಪಸಿದ್ಧೋ-ಯಂ ಕರಣವೋಹಾರೋ’’ತಿ, ಅತ್ರೇದಂ ಪಟಿಭಾನಂ–
ಯಂ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಂ ಕತ್ತು, ಕ್ರಿಯಾಯಚ್ಚನ್ತಸಾಧನಂ।
ಕರಣನ್ತಂ ದ್ವಿಧಾ ಹೋತಿ, ಬಾಹ್ಯಬ್ಭನ್ತರಭೇದತೋತಿ॥
ತತ್ಥ ಯಂವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಂತ್ಯಾದಿನಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ-‘‘ನ ವತ್ಥುತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಕರಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ವಚನಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಪನ ಪಸಿದ್ಧಕರಣಾನಮ್ಪಿ ಫರಸುಆದೀನಂ ‘ಫರಸು ಛಿನ್ದತಿ, ಫರಸುಮ್ಹಿ ಛಿನ್ದತೀ’ತಿ ಕತ್ತುಅಧಿಕರಣತ್ತಸ್ಸಪಿ, ಪಸಿದ್ಧಾಧಿಕರಣಾನಮ್ಪಿ ತದನುತ್ತಾದಿವಿಸೇಸಸಮ್ಭವೇ ಥಾಲ್ಯಾ ಪಚತೀ’ತಿ ಕರಣತ್ತಸ್ಸಪಿ ದಸ್ಸನತೋ ವಚನಿಚ್ಛಾತೋಯೇವ ಕರಣಂ ಕಾರಕಂ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ, ತಞ್ಚ ದುವಿಧನ್ತಿ ಆಹ-‘ದ್ವಿಧಾ ಹೋತೀ’ತಿಆದಿ, ತತ್ಥ ಅಸಿನಾ ಛಿನ್ದತೀತಿ ಬಾಹ್ಯಂ, ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತೀತ್ಯಬ್ಭನ್ತರಂ। ಕಿರಿಯಾನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ಕಾರಕನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಕಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಮಿತ್ತಪರಿಯಾಯತ್ತಮಾಹ। ಪಕತಿ ಯಾಭಿರೂಪೋಚ್ಚಾದೋ ಕಿರಿಯಾಯಾವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಮತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಲಕ್ಖಣಾ ಛಟ್ಠೀ ಸಿಯಾ, ಸಮೇನ ಧಾವತೀತ್ಯಾದೋ ತು ಕಿರಿಯಾಯ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತೇಪಿ ಕಮ್ಮತ್ತಂ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತನ್ತಿ ದುತಿಯಾ ಸಿಯಾ, ಸಮಂ ಧಾವತಿ ವಿಸಮಂ ಧಾವತೀತ್ಯತ್ಥೋ, ತಥಾ ದ್ವಿದೋಣೇನಾತಿ ದ್ವೇದೋಣೇ ಕಿಣಾತೀತ್ಯತ್ಥೋ, ಪಞ್ಚಕೇನಾತಿ ಪಞ್ಚ ಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ಪಞ್ಚಕೋ ಪಞ್ಚಕಂ ವಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಪಸವೋ ಕಿಣಾತಿ ಪಞ್ಚಪಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಕಿಣಾತೀತ್ಯತ್ಥೋತಿ ವಾತ್ತಿಕಕಾರೇನ ‘ತತಿಯಾ ವಿಧಾನಾಯೋಪಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ’ಕತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ- ‘ಪಕತಿಆದೀಹೀ’ತಿಆದಿ, ಯತ್ಥೇಸಂಕರಣಭಾವೋತಿ ಯಸ್ಸಂ ಕಿರಿಯಾಯಮೇ ಸಮ್ಪಕತ್ಯಾದೀನಂ ಕರಣತ್ತಂ, ತಂ ಕಿರಿಯಂ ಕಥಯತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಸತ್ತಾಬ್ಯಭಿಚಾರತೋ ಆಹ-‘ಭೂ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಪಕತಿಯಾಭಿರೂಪೋತಿ ಸಭಾವೇನಾಯಮಭಿರೂಪೋ ಭವತಿ, ನ ತು ವತ್ಥಾಲಙ್ಕಾರಾದಿನೇತ್ಯತ್ಥೋ, ಕರೋತಿಸ್ಸ ಗಮ್ಮಮಾನತ್ತೇ ಪನ ಪಕತಿಯಾಭಿರೂಪೋ ಕತೋತಿಆದಿ, ತದಾ ಕತ್ತರಿಯೇವ ತತಿಯಾ, ಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಗೋತ್ತೋ ಗೋತಮೋ ನ ಹೋತಿ ಅತೋಚ ಗೋತಮೋ ಭವತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ನನುಚ ದ್ವಿದೋಣ ಪಞ್ಚಕಾ ಕಯಮ್ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಭೂತಾ ಹೋನ್ತಿ ದ್ವಿದೋಣಾದಿನಾ ಕೇಯತ್ತಾ ತತೋ ಕಿಮುಚ್ಚತೇ‘ಕಯಮ್ಪಟಿಚ್ಚ ದ್ವಿದೋಣಪಞ್ಚಕಾ ಕರಣಾನಿ ಭವನ್ತೀ’ತ್ಯಾ ಸಙ್ಕೀಯಾಹ-‘ತಥಾಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ-‘‘ದ್ವಿದೋಣಾದಿಸದ್ದೇನ ಹಿ ನ ಗಯ್ಹುಪಗಂ ವತ್ಥುಮುಚ್ಚತಿ, ತೇಹಿ ಪನ ದ್ವಿದೋಣಾದ್ಯತ್ಥಂ ಮೂಲಂ ತಾದತ್ಥಿಯಾ ಭಿಹಿತನ್ತಿ ನ ವುತ್ತದೋಸಾವಸರೋ’’ತಿ।
೧೭. ಸಹ
ಯಥಾಕ್ಕಮಮಾಗಮನಕಿರಿಯಾಯ ಥೂಲತ್ತಗುಣೇನ ಗೋಮನ್ತದಬ್ಬೇನ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ತಂ ಯಥೇ’ಚ್ಚಾದಿಮಾಹ, ಉದಾಹರಣಮತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋಪಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಪಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ವಾ’ತಿಆದಿ, ಪುತ್ತೇನ ಸಹಾಗತೋತಿಆದೀಸು ಆಗಮನಾದಿಕಿರಿಯಮ್ಪಟಿಚ್ಚ ದ್ವೇ ಕತ್ತಾರೋ ಪಧಾನಾಪ್ಪಧಾನವಸೇನ, ತೇಸು ಪಧಾನೇ ಕಾರಿಯಸಮ್ಪಚ್ಚಯಞಾಯೇನ ವಾ ಬಹುಲಂವಚನೇನ ವಾ ಪಧಾನೇ ಕತ್ತರಿ ಪಚ್ಚಯೋ, ಇತರೇ’ಕತ್ತರಿ ತತಿಯಾ’ತ್ಯೇವ ತತಿಯಾ ಸಿದ್ಧಾ, ತತೋ-ಯಂ ವಚನಾರಮ್ಭೋ-ನತ್ಥಕೋತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋಚೋ ದೇತಿ ‘ನನ್ವಿ’ಚ್ಚಾದಿನಾ, ತ್ತೇನಾಭಿಧೀಯತೇ ಪಿತೇತಿ ಪಧಾನಕತ್ತಾ, ತುಲ್ಯೋಪಿ ಕಿರಿಯಾಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಪಿತಾಪುತ್ತಾನಂ ಪಿತಾತ್ರ ಪಧಾನಂ ಸದ್ದಚೋದಿತತ್ತಾ, ಪುತ್ತೋ-ಪ್ಪಧಾನಮಸದ್ದಚೋದಿತತ್ತಾ , ಸದ್ದಬ್ಯಾಪಾರಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಹಿ ಪಧಾನಾಪ್ಪಧಾನಾಯ ವವತ್ಥಾನಂ, ಪಿತುರೇವಾತ್ರಾಗತಾದಿಸದ್ದಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಾ ಆಗಮನಕಿರಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸದ್ದೇನೋಚ್ಚತೇ, ನೇತರಸ್ಸ ಸದ್ದಸತ್ತಿಸಭಾವತೋ, ತಥಾ ವಿಧಾ ಹಿ ಸದ್ದಸ್ಸ ಸತ್ತಿ ಯತೋ ಪಿತುರೇವಾತ್ರ ಕಿರಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ಪಟಿಪಾದೇತುಂ, ನ ಪುತ್ತಸ್ಸ, ಏವಞ್ಚಾಗತೋಚ್ಚಾದೋ ಏಕವಚನಮುಪಜ್ಜತೇ, ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಬಹುವಚನಂ ಸಿಯಾ, ‘ಪಿತಾ ಪುತ್ತಾ ಆಗತಾ’ತಿ। (ಯದಿ) ವುತ್ತನಯೇನ ತತಿಯಾ ಸಿದ್ಧಾ ‘ಸಿದ್ಧೇ ಸತ್ಯಾರಮ್ಭೋ ನಿಯಮಾಯ ವಾ ವಿಕಪ್ಪಾಯ ವಾ’ ನ ಚೇತ್ಥ ನಿಯಮೋ, ನಾಪಿ ವಿಕಪ್ಪೋ, ತತೋ ಕಿಮನೇನ ಯೋಗೇನಾ ತ್ಯಾಸಯೇನಾಹ-‘ಅಪ್ಪಧಾನೇಯೇವ’ಚ್ಚಾದಿ। ನಯಿದಮೇವಮಿಚ್ಚಾದಿ ಪರಿಹಾರೋ। ಸಹಭಾವಮತ್ತಂ ವತ್ತುಮಿಟ್ಠಂ ವಾತಿ ಯೋಜನಾ, ಸಾಮತ್ಥಿಯಾತಿ ಭೇದಾಧಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಸಹತ್ಥಯೋಗಸ್ಸ ಪುತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಕಿರಿಯಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ ಕಥಮಞ್ಞಥಾ ಸಹತ್ಥಯೋಗೋ ಸಿಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥ ಬಲೇನ। ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಸುತ್ತೇ ‘‘ಸಹತ್ಥೇನೇ’’ತಿ ಅತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ। ಪರಿಯಾಯತ್ಥನ್ತಿ ಪರಿತೋ ಅಯನ್ತಿ ಅವಗಚ್ಛನ್ತಿ ಅತ್ಥಮನೇನೇತಿ ಪರಿಯಾಯೋ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಏತ್ಥ ಚ ಪರಿಯಾಯತ್ಥಮೇವಾತಿ ನಾವಧಾರಣಂ, ಅತೋಯೇವ ವಿನಾಪಿ ಸಹಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗಂ ತಪ್ಪರಿಯಾಯಪ್ಪಯೋಗಂ ವಾ ಸಹತ್ಥೇನ ಯೋಗೇ ವಿಧಾನತೋ ಅಸತ್ಯಪಿ ಸಹಾದಿಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೇ ಯತ್ಥ ತದತ್ಥೋ ಗಮ್ಯತೇ ತತ್ಥಾಪಿ ಭವತ್ಯೇವ ತತಿಯಾ… ಗಮ್ಯಮಾನೇನ ಸಹತ್ಥೇನ ಯೋಗಾ, ಯಥಾ‘‘ಸ್ಯಾದಿ ಸ್ಯಾನೇ’’ತಿ। (೩-೧) ಸಹ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಸಹಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯತೋ। ವಿಸೇಸಾನುಪಾದಾನತೋತಿ ‘‘ಸಹಯುತ್ತೇ-ಪ್ಪಧಾನೇ’’ತಿ (೨-೩-೧೯) ಪಾಣಿನೀಯ ಸುತ್ತೇ ವಿಯ ಅಪ್ಪಧಾನೇತಿ ವಿಸೇಸಸ್ಸಾನುಪಾದಾನತೋ।
೧೮. ಲಕ್ಖಣೇ
ಲಕ್ಖೀಯತ್ಯನೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣಂ ಸಙ್ಕೇತೋ, ಕಿನ್ತಂ ಕಮಣ್ಡಲುಪ್ಪಭುತಿ, ಅತ್ಥೇ ಕಾರಿಯಸ್ಸಾಸಮ್ಭವಾ ತಂವಾಚೀಹಿ ವಿಭತ್ತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೇನ ಯಂವಿವರಣಂ ಕತಂ ‘ಲಕ್ಖಣೇ ವತ್ತಮಾನತೋ’ತಿ, ತಮುಲ್ಲಙ್ಗಿಯಾತ್ಥಂ ವದತಿ ‘ಯೋ ಅತ್ಥೋ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ವತ್ತಮಾನತೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ… ನಾಮಸ್ಮಾ ಪಚ್ಚಯವಿಧಾನಪ್ಪ ಸಙ್ಗತೋ, ಉಪಾತ್ತೋತಿ ಗಹಿತೋ। ಕಞ್ಚಿಪ್ಪಣರಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣೇ ತತಿಯಾ ಯಥಾ ಸಿಯಾ ‘ರುಕ್ಖಮ್ಪತಿ ವಿಜ್ಜೋತನ’ಮಿಚ್ಚತ್ರ ಲಕ್ಖಣಮತ್ತೇ ಮಾ ಭವೀತಿ ಪಾಣಿನೀಯೇಹಿ ‘‘ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ’’ತಿ (೨-೩-೨೧) ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ, ತಮ್ಮನಸಿ ನಿಧಾಯ ಚೋದಯಮಾಹ–‘ನನ್ವಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಛಟ್ಠೀಸಮಾಸೋ, ಆಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಭೂತಸ್ಸ, ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಭೇದಕೋ ವಿಸೇಸೋ ಪಕಾರೋ ವುಚ್ಚತೇ, ತಥಾಹಿ ‘ತಿದಣ್ಡಕೇನ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಮದ್ದಕ್ಖೀ’ತಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕತ್ತಮ್ಪಕಾರೋ, ತಮ್ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ತಿದಣ್ಡಕಂ ಲಕ್ಖಣಂ। ಉಪಲಕ್ಖಣತ್ತೇತಿ ಇಮಿನಾ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣತ್ತಾಭಾವಮಾಹ, ಉಪಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಸಙ್ಕೇತೋ। ನಯಿದಮತ್ಥಿಚ್ಚಾದಿ ಪರಿಹಾರೋ, ರುಕ್ಖಮ್ಪತಿ ವಿಜ್ಜೋತನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಸ್ಸಚಿ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಸ್ಸಾಭಾವಾ ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಗ್ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಂ ನ ದಿಸ್ಸತಿ ತನ್ನಿವತ್ತನತೋ, ರುಕ್ಖಮ್ಪತಿ ವಿಜ್ಜೋತತೇತಿ ಏತ್ಥತು ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಸ್ಸ ವಿಜ್ಜುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವಾ ತತಿಯಾಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ತಂನಿವತ್ತಿಯಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಞಾಯಮನ್ತರೇನ ನಾಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಟಿಸರಣಮತ್ಥೀತಿ ಸಞ್ಞಾಪಯಮಾಹ-‘ಅವಸ್ಸ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಏವಮನಬ್ಭುಪಗಮ್ಮ ‘ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ’ತಿ ವಚನೇ ಕರೀಯಮಾನೇ ಸತಿ, ಇತ್ಥಮ್ಭೂತವಾದಿನೋ ಉತ್ತರಮಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ-‘ನಚಾ’ತಿಆದಿ, ವತ್ತುನ್ತಿ ವಚನಸೇಸೋ, ಚೋ-ವಧಾರಣೇ, ನೇವ ಸಕ್ಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ದುತಿಯಾವಿಧಾನಸಾಮತ್ಥಿಯಾತಿ ‘‘ಪತಿಪರೀಹಿ ಭಾಗೇ ಚಾ’’ತಿ (೨-೯) ಕಸ್ಮಾ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಹ-‘ಅತ್ಥಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅಸತಿ ಹಿ ಪಯೋಜನೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಭಾವೋ। ಅಥ ಕಮಣ್ಡಲು ಪಾಣಿಮ್ಹಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಆದೋ ತತಿಯಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ಸಿಯಾ ತ್ಯಾಹ-‘ಕಮಣ್ಡಲು’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಕಮಣ್ಡಲುಸ್ಸ ಸೇತಸ್ಸ ಚ ಉಪಲಕ್ಖಣ ಭಾವೇನಾನುಪಾದಾನತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಇಮಿನಾ ಉಪಾದಾತುನೋ ಸವಚಸಿ ಸತನ್ತತಮಾಹ, ವಿಸಿಟ್ಠಾವಯವಾಧೇಯ್ಯೇನಾತಿ ಪಾಣಿ ಕಮಣ್ಡಲುನಾ ವಿಸಿಟ್ಠೋವಯವೋ, ತಸ್ಸಾಧೇಯ್ಯೋ ಕಮಣ್ಡಲು ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇನಾಙ್ಗೇನ ವಿಕತೇನ ಅಙ್ಗಿನೋ ವಿಕಾರೋ ಲಕ್ಖೀಯತೇ ತತೋ ತತಿಯಾ ಯಥಾಸಿಯಾತಿ ಪರೇಹಿ ‘‘ಯೇನಾಙ್ಗವಿಕಾರೋ’’ತಿ (೨-೩-೨೦) ಆರದ್ಧಂ, ತದಾಹ-‘ಯೇನೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ತತ್ಥ ಯಸದ್ದೇನ ವಿಕತಾವಯವೋ ಹೇತುತ್ತೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಅಙ್ಗಸದ್ದೋ ಚ ಸಮುದಾಯವಚನೋ ಉಪಾತ್ತೋ ತೇನಾಹ-‘ಯೇನೇಚ್ಚಾದಿ, ನನುಚ ಕಾಣಾದೀನಂ ನಿಯತಗುಣೀನಮಭಿಧಾಯಿತ್ತಾ ಅಕ್ಖಿಸದ್ದಸ್ಸ ಪಯೋಗೋ ನ ಯುತ್ತೋ ಬ್ಯಾವತ್ತಿಯಾಭಾವಾತಿ, ನೇಸ ದೋಸೋ, ಲೋಕಿಯೋ-ಯಂ ಸದ್ದಸ್ಸ ವೋಹಾರೋ, ಲೋಕಸ್ಸ ಚ ಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೇ ಗುರುಲಘುಮ್ಪತ್ಯದಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಥಾಹಿ ಲೋಕೇನ ‘ಸೀಸಪಾತಿ’ಪಿ ವುಚ್ಚತೇ, ರುಕ್ಖೋ ಸೀಸಪಾತಿಪಿ, ಯಸ್ಸ ತು ತತ್ಥಾದರೋ, ಸೋ-ಕ್ಖಿಸದ್ದಂ ಪಯುಜ್ಜತೇವ, ಅಥವಾ ಸಾಮಞ್ಞುಪಕ್ಕಮೇ ವಿಸೇಸೋ ಪಯೋಗಮರಹತಿ, ಅಕ್ಖಿ(ನಾತಿ) ಹಿ ವುತ್ತೇ ಸನ್ದೇಹೋ ಸಿಯಾ ‘ಕಿಮಸ್ಸ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತ’ನ್ತಿ ತತೋ ಕಾಣೋತಿ ವುಚ್ಚತೇ, ನಾಕ್ಖಿನಾ ನಿರೂಪಯತಿ ಸೋಭನೋತಿ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಕಾಣೋತಿ, ಅಕ್ಖಿಕಾಣಮಸ್ಸೇತ್ಯಾದೋ ಕಸ್ಮಾ ನ ಸಿಯಾತಿ ಆಸಙ್ಕಿಯ‘ಕಮಣ್ಡಲು ಪಾಣಿಮ್ಹಿ ಅಸ್ಸಾ’ತ್ಯತ್ರ ಯೋ ವುತ್ತೋ ಪರಿಹಾರೋ, ತ ಮೇತ್ಥೋಪದಿಸನ್ತೋ ಆಹ-‘ಹೇಟ್ಠಾ ವಿಯ ಅಪ್ಪಸಙ್ಗೋ’ತಿ।
೧೯. ಹೇತು
ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಫಲೇ ದಿಟ್ಠಸಾಮತ್ಥಿಯೇತ್ಥೇ ಹೇತು ನಿರುಳ್ಹೋ। ಏಕತ್ರ ಹಿ ದಿಟ್ಠಸಾಮತ್ಥಿಯೋತ್ಥೋ ತಂಯೋಗ್ಗತಾಯ ಕಾರಿಯ (ಮ)ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಹೇತು ವುಚ್ಚತೇ ಸತಿ ಸಹ ಕಾರಿನ್ಯಸತಿ ಚ ವಿಧುರಪ್ಪಚ್ಚಯೋ ಪಪಾ(ತ) ತೋ, ತೇನ ಕಾರಿಯಸ್ಸ ಬ್ಯಭಿಚಾರೋ, ತೇನೇವಾಹ- ‘ಅನಿಪ್ಫಾದಯನ್ತೋಪೀ’ತಿ, ಕಾರಣೇ ತತಿಯಾಯಾಭಾವೇ ಕಾರಣಮಾಹ- ‘ತಕ್ಕಿರಿಯಾಯೋಗ್ಗತಾಮತ್ತೇ’ಚ್ಚಾದಿ।
೨೧. ಗುಣೇ
ಉಪಾಧಿ ವಿಸೇಸನಂ, ಪರಾಙ್ಗಭೂತೇತಿ ಪರಸ್ಸ ಬನ್ಧತ್ತಾ(ದಿನೋ) ವಿಧಾನಾ ಯಾಙ್ಗಭೂತೇ ಜಳತ್ತಾದಿಹೇತುಮ್ಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ಗುಣಸದ್ದೋ ಯಮಪ್ಪಧಾನವಚನೋತಿ ವದತಿ, ಯಞ್ಚಾಪ್ಪಧಾನಂ ತಮ್ಪರಾಙ್ಗಭೂತನ್ತಿ ಗುಣೇತೀಮಸ್ಸ ‘ಪರಾಙ್ಗಭೂತೇ’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ, ಯಞ್ಹಿ ಪರತ್ಥಮುಪಾದೀಯತೇ ತದಪ್ಪಧಾನಮನು ವಾದರೂಪೇನೋಪಾದೀಯಮಾನತ್ತಾ, ಯಥಾ ‘ಜಳತ್ತಾ ಬದ್ಧೋ, ರುಕ್ಖೋ ಯಂ ಸೀಸ ಪತ್ತಾ, ಅಗ್ಗಿ ಏತ್ಥ ಧುಮತ್ತೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ತೇನೇವಾಹ-‘ಪರತ್ಥರೂಪಾಪನ್ನ’ನ್ತಿ, ವಾವಿಧಾನನ್ತಿ ‘‘ವಿಭಾಸಾ ಗುಣೇ-ಥಿಯಂ’’ನ್ತಿ (೨-೩-೨೫) ಏವಂ ವಿಧಾನಂ, ಇತ್ಥಿಯನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಞ್ಚಮೀರೂಪಸ್ಸಪಿ ಅಭಿಮತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತೇನೇವಾಹ-‘ಉಭಯತ್ಥಾ’ತಿಆದಿ, ನನು ‘ತೋ ಪಞ್ಚಮ್ಯಾ’’ತಿ (೪-೯೫) ಸುತ್ತೇನ ತದ್ಧಿತಪಚ್ಚಯನ್ತಸ್ಸ ಕಥಂ ಪಞ್ಚಮ್ಯನ್ತತಾ ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ-‘ಪಞ್ಚಮಿನಿದ್ದೇಸೇ’ ಇಚ್ಚಾದಿ, ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ವಿನಾತಿ ಯೋಜನಾ, ವಾ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ವಿಧಾನತೋ ತತಿಯಾರೂಪೇನಪಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೋದನಮನಸಿ ನಿಧಾಯ ಪಞ್ಚಮ್ಯು ದಾಹರಣೇಯೇವ ಕಾರಣಂ ತತಿಯೋದಾಹರಣಸ್ಸ ಚ ಪಠಮೋದಾಹರಣಾನುಸಾರೇನಾನು ಮನ್ತಬ್ಬತಞ್ಚದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘ಪಞ್ಚಮ್ಯಾಯೇವಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅಭಾವೇನ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೇನಾತಿ ತತಿಯನ್ತರೂಪಾನಿ।
೨೨. ಛಟ್ಠೀ
ಸಮ್ಬನ್ಧವಚನಿಚ್ಛಾಯೇವೇತ್ಥ ಛಟ್ಠೀ ಸಿದ್ಧಾತಿ ಆಸಙ್ಕಿಯಾಹ-‘ಹೇತುಮ್ಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಹೇತುಮಾಹ-‘ತಂ ಯೋಗ್ಗತಾ’ ಇಚ್ಚಾದಿ, ಸದ್ದಸತ್ತಿಸಾಮತ್ಥಿಯಾತಿ ಸದ್ದಸತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ, ತಮೇವ ಫುಟಯತಿ ‘ಯತ್ಥ’ಇಚ್ಚಾದಿನಾ, ಹೇತ್ವತ್ಥವಾಚಕೇಹಿ ಅನ್ತರೇನಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಮಾನಾಧಿಕರಣೇಹೀತಿ ಹೇತ್ವತ್ಥಸಮಾನಾಧಿಕರಣೇಹಿ ಉದರಾದೀಹಿ, ತಜ್ಜೋತನಾಯಾತಿ ಹೇತ್ವತ್ಥಜೋತನಾಯಾಲನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಬ್ಯತಿರೇಕೇನ ತು ಹೇತ್ವತ್ಥತೋ ತಪ್ಪವತ್ತಿಮಾಹ-‘ಯತ್ಥ ಪನಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಹೇತ್ವತ್ಥೇಹಿಪಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಸಾಮತ್ಥಿಯಮುಪದಸ್ಸಿತಂ ‘ವಸೇ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುನೋ’ತಿ ತತ್ಥೋದಾಹರಣಂ।
೨೩. ಸಬ್ಬಾ
ನಾಮಭೂತೇಹೀತಿ ಸಬ್ಬಾದೀಸು ಕೇಚಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಯದಿ ನಾಮಾನಿ ಸಿಯುಂ ತೇಹಿ, ಅಪ್ಪಧಾನಭೂತೇಹೀತಿ ಪಿಯಸಬ್ಬಾದೀಹಿ, ಕಿಮ್ಪಯೋಜನನ್ತಿಆದೋ ಪಯೋಜನಸದ್ದೋ ‘‘ಪಯೋಜನಂ ಕಾರಿಯಹೇತೂಸು’’ತಿ ನಿಘಣ್ಡುತೋ ಹೇತುವಚನೋ।
೨೪. ಚತು
ಯಸ್ಸ ಸಚೇತನಾಯಾಚೇತನಾಯ ವಾ ಕಸ್ಸಚಿ, ಪೂಜಾನುಗ್ಗಹಕಾಮತ್ತ ಮನ್ತರೇನ ಸಮ್ಮಾಪದಾನಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಆಹ-‘ಪೂಜಾ’ ಇಚ್ಚಾದಿ, ತೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ, ಚಾಗಙ್ಗನ್ತಿ ದದಾತಿನೋ ದಾನಕಿರಿಯಾಯ ಕಮ್ಮೇನ ಸಮ್ಬಜ್ಝಮಾನಞ್ಚಾಗಕಾರಣಂ, ಇದಾನಿ ಸಮ್ಪದಾನಲಕ್ಖಣಂ ಸಪ್ಪಭೇದಮಾವಿಕಾತುಕಾಮೋ ಆಹ-‘ತದಿದ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ನನಿರಾಕರೋತೀತ್ಯ ನಿರಾಕರಣಂ, ಆರಾಧಯತೀತ್ಯಾರಾಧನಂ, ಅಬ್ಭನುಜಾನಾತೀತ್ಯಬ್ಭನುಞ್ಞಂ, ತೇಸಂ ವಸೇನ, ಇಧ ಸಮ್ಪದಾನನ್ತಿಧಾ ವುತ್ತಂ ಕಥಿತಂ, ಕೇತೇತಿ ಆಹ-‘ರುಕ್ಖಯಾಚಕಭಿಕ್ಖವೋ’ತಿ, ರುಕ್ಖಾದಿಕಂ ತಂ ಸಮ್ಪದಾನಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ತತ್ಥ ಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅಜ್ಝೇಸನೇನಾರಾಧನೇನ ಸಮ್ಪದಾನಂ ಭವತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಅನುಮತಿಯಾ ಅಬ್ಭನುಜಾನೇನ, ವಿಜ್ಜಮಾನೇಪ್ಯನಿರಾಕರಣೇ ಭಿಕ್ಖುನೋ-ಧಿಕಮನುಮತನ್ತ್ಯಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ-‘ಸೋ’ ಇಚ್ಚಾದಿ।
೨೫. ತಾದ
ಪಯೋಜನಪರಿಯಾಯೇ ಅತ್ಥಸದ್ದೇ ಸತಿ ಇದನ್ತಿ ಪಯೋಜನಂ ಪರಾಮಟ್ಠುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ‘ತಸ್ಸೇದ’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಸದ್ದೇನೇತ್ಥ ವಿಕತಿಯಾತಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಅತ್ಥಸದ್ದೇನ ತು ಪಕತಿಯಾ, ಅತ್ಥ ಕಥನಮೇತನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಮೇತಿಸ್ಸಂ ನತ್ಥಿ ಸಮಾಸೋತಿ ದೀಪೇತಿ, ವಿಗ್ಗಹೇ ವಾಸ್ಮಿಮಿಮಸ್ಮಾಯೇವ ನಿಪಾತನಾ ಸಮಾಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ,ಸೋ ವಿಕತಿಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ, ಪಕತಿತ್ವಞ್ಞಪದತ್ಥೇನಾಕ್ಖಿಪೀಯತೇ, ತತೋ ತದತ್ಥಸದ್ದತೋ, ಕೋಯಂ ತದತ್ಥ ಭಾವೋ ಚ್ಚಾಹ-‘ತದತ್ಥಭಾವೋ ನಾಮಾ’ತಿಆದಿ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಯೂಪಾದಿವಿಕತಿ, ನಿಮಿತ್ತೀದಾರುಆದಿಪಕತಿ ತಸದ್ದೇನಾತ್ಥಸದ್ದೇನ ಚ ಗಹಿತಾ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ತದತ್ಥಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ತದತ್ಥಭಾವೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಹೇತು ಹೇತುಮನ್ತಭಾವಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಪಧಾನಾವಚ್ಛೇದಗುಣಸ್ಮಾತಿ ವಿಧೀಯಮಾನತ್ತೇನ ಪಧಾನಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಆಚ್ಛೇದಕಾ ವಿಸೇಸಕಾ ಗುಣಾ, ಯಞ್ಹಿ ವಿಧೀಯತೇ ಞಾಪೀಯತೇ ತಮ್ಪಧಾನ, ಮಿತರಮಪ್ಪಧಾನಮನುವಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ, ಯದಾ ಉಪಾದೀಯತೇತಿ ವತ್ವಾ ಉಪಾದೀಯಮಾನಪ್ಪಕಾರಂ ದಿಟ್ಠನ್ತೇನ ಫುಟಯಿತುಮಾಹ-‘ಯಥಾ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಯೂಪೋ ನಿಮಿತ್ತಂ ಯಸ್ಸ ದಾರುನೋ ತಂ ತಥಾ ವುತ್ತಂ ನಾಞ್ಞನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಯದಾ ನಿಮಿತ್ಯವಚ್ಛೇದಕತ್ತೇನುಪಾದೀಯತೇ ತದಾ ನಿಮಿತ್ತಸದ್ದತೋವ ಚತುತ್ಥೀ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞನಿಮಿತ್ತತೋ, ನಿಮಿತ್ತನಿಮಿತ್ತೀನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಭಾವೇನ ತತ್ಥೇವ ನಿಮಿತ್ತೇ ಪವತ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ನಿಮಿತ್ತಸದ್ದತೋ ಹೇತುತತಿಯಾಪಿ ನಾಸಙ್ಕನೀಯಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಕಾರಣಮಾಹ-‘ನಿಮಿತ್ತ’ ಹೇತು ಇಚ್ಚಾದಿ। ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಯೂಪಾಯ ಪಾಕಾಯಾತಿ ಉಭಯತ್ಥ।
ಪಿಣಿಯಮಾನಾ ಕಿಂ ಸದ್ದಾದಿವಚನೀಯಾ ಪರೋ ಸಾದುಆದಿಕೋ ಯೋ-ತ್ಥೋ ಸೋ ಅಞ್ಞೋ ಕತ್ತಾ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಅಞ್ಞಕತ್ತುಕೋ-ಭಿಲಾಸೋ, ಅಭಿಲಾಸೋ ರುಚೀತಿ ಇಮಿನಾ ದಿತ್ಯಾದ್ಯನೇಕತ್ಥನ್ತೋಪಿ ರುಚಿಸದ್ದೋ-ಭಿಲಾಸೇ ರುಳ್ಹೋವ ಗಯ್ಹತೀತಿ ವದತಿ, ಸಾ ರುಚಿ ಅತ್ಥೋ-ಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಯೇಸಂ ಭೇ ತದತ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಪಿಣಿಯಮಾನಸ್ಸ, ಇಮಿನಾ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ರುಚಿರಯಂ ಯಸ್ಸುಪ್ಪಜ್ಜತೇಯೋ ವಾ ತಸ್ಸಾ ಜನಕೋ, ತೇಸಮುಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಯಸ್ಸುಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಸೋವ ತಸ್ಸಾಧಿಕರಣಂ, ಅಜನಕೋಪಿ ಸೋ ತಾಯ ಸಂಸತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ಪಿಣಿಯಮಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾನಸಞ್ಞಾ, ನತುಜನಕಸ್ಸ ತಾಯಾಸಂಸತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದೀಪೇತಿ, ಇಧಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಕ್ಕತೇ ಉದಾಹರಣಾನಮಸಮಾನರೂಪಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇಮಿನಾ ಚ ಉದಾಹರಣಾನಮಸಮಾನ ರೂಪತ್ತಮೇವ ಚತುತ್ಥೀವಿಧಾನೇ ಕಾರಣಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಛಟ್ಠೀಯೇವ ತೇಹಿಪಿ ವಿಧೀಯೇಯ್ಯ ಕಾರಣಾಸಮ್ಭವಾ ಕಾರಣಸಬ್ಭಾವಾ ಹಿ ದೀಪೇತಿ, ಈದಿಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚುದಾಹರಣ(ಸ್ಸ) ಭಾವೇ ಕಾರಣಮಾಹ-‘ಅನಞ್ಞಕತ್ತು ಕತ್ತಾ-ಭಿಲಾಸಸ್ಸಾ’ತಿ, ಪರೇಸಮಿದಮ್ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಮ್ಭವತು ಇಧ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ-‘ಇಹತ್ವಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ತ್ವನ್ತಿ ಅತ್ತಮತ್ತೇ ಪಠಮಾಯೇವ, ಸಮ್ಭವೇ ಕಾರಣನ್ತರಮಾಹ-‘ಅಥವಾ’ತಿಆದಿ, ನತ್ಥಿ ಅಞ್ಞೋ ಕತ್ತಾ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ಅನಞ್ಞಕತ್ತುಕಾ ರುಚಿ, ಭಾಯ ರುಚಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೋ ಪಿಣಿಯಮಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾನಸಞ್ಞಂ ಯೇ ಪನ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಯೇ ಪನ ಆಹು ಚಾತಿಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನಮುಪ್ಪತ್ತಿ, ಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ರುಚಿಯಾ, ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆಧಾರೋ ಉಪ್ಪತ್ಯಾಧಾರೋ‘ದೇವದತ್ತಾಯ ರೋಚತೇ’ಚ್ಚಾದೋ ದೇವದತ್ತಾದಿಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತೀತಿ ಉಪ್ಪತ್ಯಾಧಾರೋಪಲಕ್ಖಣಂ ವಚನಂ, ಏತ್ಥ ರುಚಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ಯಾಧಾರೋಪಲಕ್ಖಣಮೇವ ವಚನನ್ತಿ ಸಾವಧಾರಣ ಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ… ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಾಕ್ಯಾನಮವಧಾರಣಫಲತ್ತಾ, ತೇನ ಪಿಣಿಯ ಮಾನವಚನಮಭಿಲಾಸಸ್ಸ ಅಞ್ಞಕತ್ತುಕತಾಸನ್ದಸ್ಸನಪರಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಬ್ಯವಚ್ಛಿನ್ನಮ್ಭವತಿ, ತೇಸಂ ಕಚ್ಚಾಯನಸ್ಸ ಚೇಹಾಪಿ ಪಸಜ್ಜತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಇಹಾಪೀತಿ ತ್ವಮಿತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ, ಅಞ್ಞಥಾಸಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥಮತ್ತೇ ಪಠಮಾಯ ಏವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ, ವಚನಸ್ಸಾತಿ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಚತುತ್ಥೀವಿಧಾನವಚನಸ್ಸ, ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋಚಾತಿ ‘‘ಕಸ್ಸ ವಾ ತ್ವಂ ಧಮ್ಮಂ ರೋಚೇಸೀ’’ತಿಆದೋ ತವಾತಿ ಅನಭಿಮತಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಿಚ।
ಧಾರಿಪ್ಪಯೋಗೇತಿ ಧಾರಿಧಾತುನೋ ಪಯೋಗೇ, ಉತ್ತಮೀಣೋ ಅಧಮೀಣೋತಿ ಧನಿಕಗಹೇತೂನಂ ರುಳ್ಹೀತ್ಯಾಹ-‘ಉತ್ತಮೀಣೋ ಧನಸಾಮೀ’ತಿ, ಉತ್ತಮೀಣಮಸ್ಸಾತಿ ಉತ್ತಮೀಣೋ, ಧಾರಯತೀತಿಮಸ್ಸತ್ಥಮಾಹ-‘ವಹತೀ’ತಿ, ಧಾರಿತೋತಿ ಧಾರಂಧಾತುತೋ। ಸುತ್ತನ್ತರೇನ (ತಂ ತಂ) ನಿಯಮೇನ ನಿಯಮಿತಾನಂ ತೇಸಂತೇಸಂ ಸಮ್ಪದಾನಸಞ್ಞಂ ವಿಧಾಯ ಚತುತ್ಥೀ ವಿಹಿತಾ ಪರೇಹಿ, ತದಾಹ ‘ಸಿಲಾಘ ಹನುಟ್ಠಾಸಪಾನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಗಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠೀ, ಞಾಪೇತುನ್ತಿ ಸಿಲಾಘಾದಿಕೇ ಬೋಧೇತುಂ, ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ಅತಿಮತೋ। ತದತ್ಥವಾಚೀನಞ್ಚ ಧಾತೂನಂ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ ‘ಕುಧದುಹಿಸ್ಸೋಸೂಯತ್ಥಾನ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಮ್ಪತಿ ಕೋಪೋತಿ ಇಮಿನಾ ಕೋಪಸ್ಸ ವಿಸಯಮಾಹ, ಯಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯಂಕಾರಕನ್ತಿ ವುತ್ತಮೇವ ಪರಾಮಸತಿ, ಯಸ್ಸಾತಿ ರಾಜಾದಿನೋ, ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಪುಚ್ಛಿಯತೇ , ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ-‘ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಿಂ ಸುಭಾಸುಭಂ ಪುಚ್ಛತಿ ನೇಮಿತ್ತಿಕೋ’ತಿ, ಯೋಚಾನುಕೂಲತ್ತಮ್ಭ ಜತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪತಿಪುಬ್ಬಕೋ ಆಪುಬ್ಬಕೋಚ ಸುಣೋತಿ ಅಬ್ಭುಪಗಮೇ ಪಟಿಜಾನನೇಚ ವತ್ತತೇ, ಯದಾಯಮಬ್ಭುಪಗಮೋ ಪತ್ಥನಾ ಪುಬ್ಬತೋ ಭವತಿ ತದಾ ಪತ್ಥನಾಯ ಕತ್ತು ಪತ್ಥಯಿತುನೋ ಚತುತ್ಥೀ ರೂಪಮ್ಭವತಿ, ಯದಾತ್ವಪತ್ಥತಮ್ಪಿ ಕೇವಲಮಾನುಕೂಲ್ಯೇನ ವತ್ತಮಾನಂದಿಸ್ವಾ ದೇಯ್ಯಮಬ್ಭುಪಗಚ್ಛನ್ತಿ ಇದಮಿದಂ ವೋದಸ್ಸಾಮಾತಿ ಕೋಪಿಸ್ಸಸಾಮಾತಿ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ತದಾನುಕೂಲ್ಯೇನ ಪವತ್ತನಸಙ್ಖಾತಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುನೋ ಚತುತ್ಥೀರೂಪಮ್ಭವತೀ’’ತಿ, ಇಮಿನಾ ಚ ಪಾಣಿನಿಯವುತ್ತಿಕಾರಸ್ಸ ಜಯಾದಿಚ್ಚಸ್ಸಮತೇ ಬ್ಯಭಿಚಾರಮಾಹ, ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅಬ್ಭುಪಗಮೋ ನಾಮ ಪರೇನ ಪತ್ಥಿತಸ್ಸ ಭವತಿ ತತ್ಥ ಪತ್ಥಯಿತುಯೇವ ಚತುತ್ಥೀರೂಪಮ್ಭವತೀ’’ತಿ ವದತಿ, ಪುಬ್ಬಸ್ಸಾಕಿರಿಯಾಯ ಯೋ ಕತ್ತಾತಿ ವೇದವಾಕ್ಯೇನ ವಿಹಿತಥುತಿಕಕರಣ ಸಙ್ಖಾತಾಯ ಉಸ್ಸಾಹಾನುಜಾನನತೋ ಪುಬ್ಬಭೂತಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಯೋ ಕತ್ತಾ ಹೋತಾ ಪೋತಾ ಚ, ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪಿ‘ತಸ್ಸಾ’ತಿ ಇದಂ ‘ಚತುತ್ಥೀಯಾಯದಭಿಮತಂ ರೂಪ’ನ್ತಿಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ, ಛಟ್ಠಿಯಾ ಸಬ್ಬಬ್ಯಾಪಿಭಾವಮಾಲಮ್ಬ ಏವನ್ತಿ ಅತಿದೇಸೋತಿ ಆಹ ‘ಏವನ್ತೀ’ತಿಆದಿ, ರೂಪಸಾಮ್ಯತೋ ಪನ ತಾದತ್ಥಿಯತ್ಥಸಬ್ಭಾವಾಚ ಯಥಾಯೋಗಂ ತಾದತ್ಥ್ಹ ಚತುತ್ಥೀಪಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ, ವಕ್ಖತಿ ಹಿ‘ತಾದತ್ಥ್ಹ ವಚನಿಚ್ಛಾಯನ್ತು ‘ಇಚ್ಚಾದಿನಾ, ಇಚ್ಛಿತೋ ರಾಜಾ, ಕಮ್ಮ ವಚನಿಚ್ಛಾತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಪಧಾನತ್ತಮಾಹ… ವಚನಿಚ್ಛಾಭಿಮುಖತ್ತಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಾರಕಾನಂ, ಅಪ್ಪಚುರಪ್ಪಯೋಗತ್ತಾತಿ ಅಬಹುಪ್ಪಯೋಗತ್ತಾ, ಹನುತೇ ಅಪನಯತಿ, ಉಪತಿಟ್ಠತೇ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಉಪಗಮನಂ ಕರೋತಿ, ಪಿಹಯನ್ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ, ಕುಜ್ಝ ಅಮರಿಸಂ ಕರೋತಿ, ದುಹನಾದಯೋ ಕೋಪಪ್ಪಭವಾ ನಾನನ್ತರೇನ ತೇ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ದೂಭಾದಯೋಪ್ಯುದಾಹಟಾ ‘‘ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ದೀಘರಸ್ಸಾ’’ತಿ (೧-೩೩) ರಸ್ಸೇ ಅಪರಜ್ಝಾಮಿ, ಇಸ್ಸಯನ್ತಿ ನಸಹನ್ತಿ, ಆರಜ್ಝತಿ ಪುಚ್ಛಿತೋ ನೇಮಿತ್ತಿಕೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖತಿ, ಭಾದತ್ಥ್ಹಂ ವಿಭಾವೇತಿ ‘ಯಸ್ಸೇ’ಚ್ಚಾದಿನಾ, ಪರಿಯಾ ಲೋಚೇತಿ ಉಪಪರಿಕ್ಖತಿ, ಕಿಂ ಲಕ್ಖಣೋ-ಯಮನಿಯಮೋಚ್ಚಾಹ-‘ನಾವಸ್ಸ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಯಾಚಿತುಸ್ಮಾಯೇವ ಯಾಚಿತುಯೇವ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಛಟ್ಠೀತಿ ನಾವಸ್ಸಮಯನ್ನಿಯಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕುತೋಚ್ಚಾಹ-‘ಸಮ್ಬನ್ಧೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಾಪೀತಿ ಅಯಾಚಿತುತೋಅಪಿ, ಥುತಿಕರಣಸ್ಸ ಕತ್ತುಭೂತಾ ಹೋತಾಪೋತಾರೋ ಉಸ್ಸಾಹನಾನುಜಾನನಾನಂ ಕಮ್ಮಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ-‘ಪಚ್ಚನುಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಗಿಣಾತಿಸ್ಸ ಕಮ್ಮೇ’ತಿ। ಹೋತುಪೋತುಸದ್ದೇಹಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಪೋತುಸದ್ದಸ್ಸಪಿ ಛಟ್ಠಿರೂಪಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ವುತ್ತಿಯನ್ತು ‘ಹೋತು ಪತಿಗಿಣಾತಿ’ಚ್ಚೇವ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಹೋತ್ವೇವಮ್ಪಿತ್ಯಮ್ಹಾಕಮತ್ರೋಪೇಕ್ಖಾ, ಉಸ್ಸಾಹಯತೀತ್ಯತ್ಥೇ ಗಿಣಾತಿ ಅನ್ತೋಗತಣ್ಯತ್ಥೋ। ಅನಾವಾದೋತಿ ನಾವಾಅನ್ನಾದಿವಜ್ಜಿತೇ। ಏತ್ಥ ಪನ ತಥಾ ಪಟಿಸೇಧಾಭಾವೇಪಿ ಬಹುಲಾಧಿಕಾರತೋ ‘ನ ತಂ ನಾವಮ್ಮಞ್ಞೇ ನತಂ ಅನ್ನಮ್ಮಞ್ಞೇ’ಚ್ಚಾದಿ ಭವತಿ, ಅತ್ಥೇವ ಹಿ ಬಹುಲಾಧಿಕಾರತೋವಾ ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಾಭಾವೋ, ಪಠಮನ್ತಂ ರೂಪನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋತಿ ಪಠಮನ್ತಂ ರೂಪಂ, ಏತ್ಥಚ ಯದಾ ತಿಣಾದಿತೋಪಿ ಖಿಕಂಸೀಯತೇ ತದಾ ನಿನ್ದಾವಗಮೋ, ತತ್ಥ ಚ ನಿಯೋಗತೋವ ನಞ್ಪಯೋಗೋ ಞಾಥಾನುಪ ಪತ್ತಿಯಾತಿ ಸಪ್ಪಟಿಸೇಧಮುದಾಹಟಂ ‘ನ ಮಞ್ಞಮಾನೋ’ತಿ, ಅವಧಿಮ್ಹಿಯೇವ ಪಞ್ಚಮೀತಿಣಾತಿ, ನಞ್ಪಯೋಗೇವ ನಿಯೋಗತೋ ನಿನ್ದಾವಗಮಾ ತಿಣನ್ತಿ ಕಮ್ಮೇಯೇವ ದುತಿಯಾ, ಅಥವಾ ಸತೀಪಿ ನಿನ್ದಾವಗಮೇ ವಚನಿಚ್ಛಾತೋ ಸವಿಸಯೇಯೇವ ದುತಿಯಾ, ಸಮ್ಮುತಿಪ್ಪಯೋಗೇತಿ ಸಮ್ಮುತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಪಯೋಗೇ, ಚತುತ್ಥಿಂ ಇಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಮತ್ತಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಚತುತ್ಥಿಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಪುನ ರುತ್ತತ್ತೇ ಕಾರಣಮಾಹ-‘ಅಥ ಸೋತಿವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ’ತಿ, ಚಣ್ಡಸ್ಸ ಕುಕ್ಕುರಸ್ಸಾತಿಆದಿಸುತ್ತೇ ‘‘ಅಥ ಸೋ’’ತಿ ಪಾಠಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ‘ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯಾ’ತಿ ಏತ್ಥ ಸೋಕಾರೋ ಪುನರುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಚಗ್ಗಹಣೇನಾತಿ ‘‘ಸಿಲಾಘಹನು…ಪೇ॰… ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇಸುಚಾ’’ತಿ ಸುತ್ತೇ ಚಗ್ಗಹಣೇನ, ಚತುತ್ಥೀಭಿಮತಾತಿ ‘‘ನಮೋ ಯೋಗಾದಿಸ್ವಪಿಚಾ’’ತಿ ಸುತ್ತೇನ।
೨೬. ಪಞ್ಚ
ಅವಧೀಯತೇ ವಿಸಿಲಿಸ್ಸತೇ ಏತಸ್ಮಾತ್ಯವಧಿ, ಅವಪುಬ್ಬಾಯ ಧಾಧಾತುತೋ ಅವಧಿಮ್ಹಿ‘‘ದಾಧಾತ್ವೀ’’ತಿ (೫-೪೫) ಇ।
ಯತೋ-ವಧೀಯತೇ ಕಿಞ್ಚಿ, ಕ್ರಿಯಾಪುಬ್ಬಂ ಕುತೋಚಿಪಿ।
ಚಲಞ್ಚಾಚಲಮಞ್ಞಞ್ಚ, ತಂ ವದನ್ತ್ಯ ವಧಿಮ್ಬುಧಾ॥
ಏತ್ಥಾಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಯತೋಕುತೋಚಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಅವಧೀಯತೇ ಸಂಯೋಗಸ್ಸ ವಾ ಕಿರಿಯಾನಿಮಿತ್ತಂ ಗಮನದಾನಾದಿಕಿರಿಯಾಪುಬ್ಬಂ ವಿಸಿಲಿಸ್ಸತೇ ಸಯಂ ವಾ ಅಪೇತಿ ಅಞ್ಞೇನ ವಾ ವಿಸುಂ ಕರೀಯತೇ, ತಮೇವಂವಿಧಂ ಚಲಞ್ಚಾ ಚಲಞ್ಚ ವಿಸಿಲೇಸಪರಿಚ್ಛೇದಭೂತಂ ಪದತ್ಥಮವಧಿಂ ವದನ್ತಿ ಬುಧಾ ತಬ್ಬಿದುನೋ’’ತಿ, ತಂ ಯಥಾ ಧಾವತಾಸ್ಸಾ ಪುರಿಸೋ ಪತತಿ, ಪುರಿಸಂ ಪಾತೇತಿ ವಾ, ರುಕ್ಖಾ ಪಣ್ಣಂ ಪತತಿ, ಪಣ್ಣಂ ಪಾತೇತಿ ವಾತಿ, ಸೋಚ ತಿಧಾಪ್ಯುಚ್ಚತೇ ವಿಸಯಭೇದೇನ, ಯಥಾ–
ನಿದ್ದಿಟ್ಠವಿಸಯೋ ಕೋಚಿ, ಉಪಾತ್ತವಿಸಯೋ ತಥಾ।
ಅನುಮೇಯ್ಯವಿಸಯೋ ಚಾತಿ, ತಿಧಾವಧಿ ಸಮೀರಿತೋತಿ॥
ತತ್ಥ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ವಚನೋಪನೀತಾ ಕಿರಿಯಾ ವಿಸಯೋ ಯತ್ಥ ಸೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠ ವಿಸಯೋ ವಧಿ, ಯಥಾ-‘ಗಾಮಸ್ಮಾ ಆಗತೋ’ತಿ, ಉಪಾತ್ತಾಜ್ಝಾಹಟಾ ಕಿರಿಯಾ ವಿಸಯೋ ಯತ್ಥ ಸೋ ಉಪಾತ್ತವಿಸಯೋ, ಯಥಾ-‘ವಲಾಹಕಾ ವಿಜ್ಜೋತತೇ’ತಿ, ವಲಾಹಕಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ವಿಜ್ಜೋಭತೇತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅನುಮೇಯ್ಯಾ ಕಿರಿಯಾ ವಿಸಯೋ ಯತ್ಥ ಸೋ ಅನುಮೇಯ್ಯವಿಸಯೋ, ಯಥಾ‘ಮಾಥುರಾ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಕೇಹಿ ಅಭಿರೂಪತರಾ’ತಿ, ಏತ್ಥ ಅಭಿರೂಪಗುಣೇನ ಉಕ್ಕಂಸನಮನುಮೇಯ್ಯಂ, ಅತೋಯೇವೇತ್ಥಾಯಮೇವ ಸಞ್ಞಾ ಪರಿಪ್ಫುಟಾ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ನ ಕಾಚಿದಿಹ ಸಞ್ಞಾ ಪರಿಭಾಸೀಯತೇ ಬ್ಯಾಮೋಹಕಾರಿಣೀ, ಅಥಾವಧಿಸ್ಮಾತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ‘ಪದತ್ಥಾವಧಿಸ್ಮಾ’ತಿ ಕುತೋ-ವಸೀಯತೇ ಯೇನೇವಂ ವಿವರಣಂ ಕತನ್ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ-ಪದಾನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ। ಯಥಾ ಗಾಮಸ್ಮಾತಿಆದಿನಾ ಇದಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ನ ಕೇವಲಂ ಕಾಯಸಂಸಗ್ಗಪುಬ್ಬಕೋವ ವಿಸಿಲೇಸೋ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಬುದ್ಧಿಸಂಸಗ್ಗಪುಬ್ಬಕೋಪಿ, ಅತ್ಥಿ ಚೇಹ ಬುದ್ಧಿಸಂಸಗ್ಗ ಪುಬ್ಬಕೋ, ತಥಾಹಿ ಚೋರೇಹಿ ಭಾಯತಿತ್ಯಾದೋ ಯೋ (ಭಯ)ಪೇಕ್ಖಣ ಸೀಲೋ ಭವತಿ, ಸೋ ಯದಿ ಮಂ ಚೋರಾ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯುಂ, ಧುವಂ ಮೇ ಮರಣನ್ತಿ ವಿಚಾರೇನ್ತೋ ತೇ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಪ್ಪೋತಿ ಪಪ್ಪುಯ್ಯ ಚ ತತೋ ನಿವತ್ತತೇ, ತಥಾ ಚೋರೇಹಿ ತಾಯತಿತ್ಯಾದೋ ಯೋ ಏಕಸ್ಸ ಮಿತ್ತೋ ಭವತಿ ಸೋ ಯದ್ಯೇತಂ ಚೋರಾ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯುಂ ಧುವಮಸ್ಸ ಮರಣನ್ತಿ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ತೇ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಪತ್ವಾ ತತೋ ನಿವತ್ತಯತೀತ್ಯವಧಿತ್ತಾ ಅವಧಿಸ್ಮಾವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಞ್ಚಮೀ’’ತಿ, ಪರೇಹಿ ಪನ ಏತಾದಿಸೇಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಟಿಪತ್ತುವಿಸೇಸಾನುಗ್ಗಹಾಯ ಸುತ್ತೇಹೇವ ಪಪಞ್ಚೋ ಕತೋ, ಇಧ ಪನ ಸಾಮಞ್ಞವಚನೇನೇವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ ತದನುಗ್ಗಹಾಯ ಉದಾಹರಣೇಹೇವ ಪಪಞ್ಚಿತಂ, ಭೀತಿಭಾಯನತ್ಥಾನನ್ತಿ ಭೀತಿ ತಾಯನಾನಂ ಅತ್ಥೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಭೀತಿತಾಯನತ್ಥಾ ತೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ನನು ಭೀತ್ಯತ್ಥಾನಂ ಪಯೋಗೇ ಭಯಹೇತು ಸಮ್ಭವತಿ ನತು ತಾಯನತ್ಥಾನನ್ತಿ, ನೇಸ ದೋಸೋ, ತಾಯನಞ್ಹಿ ರಕ್ಖನಮುಚ್ಚತೇ ಸಾಯನಾಹಿ ರಕ್ಖನಮುಪ್ಪಜ್ಜಭೇ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ತಞ್ಚ ಭಯಹೇತುತೋ ವೇತ್ಯಾಹ-‘ಯೋ ಭಯಹೇತು’ತಿಆದಿ, ಇಮಿನಾ ಚ ‘‘ಭೀತ್ಯತ್ಥಾನಂ ಭಯಹೇತು’’ತಿ (೧-೪-೨೫) ಪಾಣಿನಿಯಾನಮಪಾದಾನಸಞ್ಞಾ ಸುತ್ತಮ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ತತೋತಿ ಭಯಹೇತುತೋ, ತೇಸನ್ತಿ ಭಯತಾಯನಾನಂ, ಭಯಮನಿಟ್ಠಪಾತಸಙ್ಕಾ, ಉತ್ತಾಸೋತ್ಯತ್ಥೋ, ತಾಯನ ಮನಿಟ್ಠಪಾತತೋ ಪರಿರಕ್ಖನಂ, ಯಥಾ ದಸ್ಸನಂ ಹೋನ್ತೇವಾತೀಮಿನಾ ವಚನಿಚ್ಛಾಯೇವ ಪಧಾನತ್ತಮಾಹ, ಕೋ ಹಿ ಲೋಕಿಯಂ ವಚನಿಚ್ಛಮತಿವತ್ತಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಥಾಹಿ ಸಬ್ಬೇವ ದಬ್ಬಾದಯೋ ಸಬ್ಬಕಾರಕಸತ್ತಿಯುತ್ತಾವ, ತತ್ಥಾಯಂ ಕಾರಕವಿಭಾಗೋ ವಚನಿಚ್ಛಾವಸೇನೇವ, ತಂ ಯಥಾ ‘ವಲಾಹಕೋ ವಿಜ್ಜೋತತೇ, ವಲಾಹಕೇನ ವಿಜ್ಜೋತತೇ, ವಲಾಹಕೇ ವಿಜ್ಜೋತತೇ’ತಿ। ಪರಾಪುಬ್ಬಸ್ಸಾತಿಆದಿನಾ ‘‘ಪರಾಜಿಸ್ಸಾಸಯ್ಹೋ’’ತಿ (೧-೪-೨೬) ಸಞ್ಞಾಸುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ, ಅಸಯ್ಹೋ ಅತ್ಥೋತಿ ಸಹಿತುಂ ಅಭಿಭವಿತುಮಸಮತ್ಥೋ ಅತ್ಥೋ, ಅಜ್ಝೇನಸಕಾಸಾಇಚ್ಚಾದಿನಾ ಉದಾಹರಣತ್ಥಮಾಚಿಕ್ಖತಿ, ನನುಚೇವಮತ್ಥಂ ವದತಾ ಯಞ್ಞದತ್ತಸ್ಸಾಸಯ್ಹತ್ತಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಥಂ ಅಜ್ಝಯನಸ್ಸಾಸಯ್ಹತ್ತಂ, ಯೇನಾಸಯ್ಹತ್ತಸ್ಸಾವಧಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಾದಯತಿ ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ-‘ಯಞ್ಞದತ್ತಾನಭಿಭವೋ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅಸಯ್ಹೋತೀಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಂ ಪಟಿಪಾದಯತಿ ‘ಯೋ ಪನಿ’ಚ್ಚಾದಿ। ‘‘ವಾರಣತ್ಥಾನಮಿಚ್ಛಿತೋ’’ತಿ (೧-೪-೨೭) ಸುತ್ತಿತಂ, ತದಾಹ ‘ವಾರಣತ್ಥಾನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ವಾರಣಮತ್ಥೋ ಯೇಸಂ ತೇ ವಾರಣತ್ಥಾ, ಅವಧಿಮತ್ತವಚನಿಚ್ಛಾಯನ್ತಿ ವಿಸೇಸತೋ ವಿಧಾನಮನ್ತರೇನಾ ವಧಿಮತ್ತ ವಚನಿಚ್ಛಾಯಂ, ವಿಸೇಸವಿಧಾನೇತಿ ಇಚ್ಛಿತೋತಿ ವಿಸೇಸವಿಧಾನೇ, ಚಿತ್ತಸ್ಸಾವಧಿವಚನಿಚ್ಛಾಯಮ್ಪನ ಚಿತ್ತತೋ ಪಾಪಂ ನಿವಾರಯೇತಿ ಭವತಿ। ‘‘ರಕ್ಖನತ್ಥಾನಮಿಚ್ಛಿತ’’ನ್ತಿ (೨-೬-೩) ಸುತ್ತಿತಂ, ತದಾಹ-‘ರಕ್ಖನತ್ಥಾನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಕೇಸಞ್ಚೀತಿ ಕಚ್ಚಾಯನಾದಿಕೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಅನ್ತರಧಾನೇ ಯೇನಾದಸ್ಸನಮಿಚ್ಛತೀ’’ತಿ (೧-೪-೨೮) ಸಞ್ಞಾಸುತ್ತಮಾರದ್ಧಂ, ತದಾಹ-‘ಅನ್ತರಧಾನೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅಯಮುಪಜ್ಝಾಯೋ ಯದಿ ಮಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ದಸ್ಸನೇ ದೋಸಂ ತಕ್ಕೇತಿ ‘ನುನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾ, ಪೇಸನಮಸಕ್ಕಾರಪುಬ್ಬಕೋ ನಿಯೋಗೋ, ಅಜ್ಝೇಸನಂ ಸಕ್ಕಾರಪುಬ್ಬಕೋ, ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಸಿಸ್ಸಾ ಅಹಂ ಕಥನ್ನಾಮ ಬ್ಯವಹಿತೋ ಭವಾಮೀತಿ ಅನ್ತರಧಾನೇ ಬ್ಯವಧಾನ ನಿಮಿತ್ತಂ, ಯೇನ ಅತ್ತನೋ ಅದಸ್ಸನಮಿಚ್ಛತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಅನ್ತರಧಾನೇತಿ ನಿಮಿತ್ತಸತ್ತಮೀಚಾಯಂ, ಅತೋ ಆಹ-‘ಬ್ಯವಧಾನನಿಮಿತ್ತ’ನ್ತಿ, ಬ್ಯವಹಿತೋತಿ ಅನ್ತರಹಿತೋ, ಮಾಮಂ ಉಪಜ್ಝಾಯೋತ್ಯಾದಿನಾ ಉದಾಹರಣತ್ಥಮಾಹ, ಬ್ಯವಧಾನತ್ಥಂ ಬ್ಯವಹಿತತ್ಥಂ, ‘‘ಅನ್ತರಧಾನೇತಿ ಕಿಂ ಚೋರೇ ನ ದಿದಿಕ್ಖತೀ’’ತಿ ಪಚ್ಚುದಾಹಟಂ ಪರೇಹಿ, ತಮ್ಪಟಿಪಾದಯಮಾಹ-‘ಯತ್ಥಾದಸ್ಸನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಚೋರೇ ನ ದಿದಿಕ್ಖತೀ (ತ್ಯ), ತ್ರ ಹಿ ಯೋ ಚೋರೇ ನ ದಿದಿಕ್ಖತಿ ತೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಅದಸ್ಸನಮಿಚ್ಛತೀತಿ ನ ಅನ್ತರಧಾನನಿಮಿತ್ತಂ, ಕಿನ್ತುಪಘಾತನಿವತ್ಯತ್ಥಂ, ಕಿನ್ತುಪಘಾತನಿವತ್ತಿಯಾತಿ ಏವಂ ಮಞ್ಞತೇ ‘‘ನಾತ್ರಾನ್ತರಧಾನಮೇ (ವಾವಸೇಯಂ), ಕಿನ್ತು ತನ್ನಿಮಿತ್ತೋ ಪಘಾತನಿವತ್ತಿಪಿ, ‘ಉಪಜ್ಝಾಯಾ ಅನ್ತರಧಾಯತೀ’ತ್ಯತ್ರ ವಿನಾಪ್ಯುಪಘಾತಸಮ್ಭವಮನ್ತರಧಾನಸಮ್ಪಾದನಮೇವ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ। ಇಚ್ಛತಿಗ್ಗಹಣಂ ಕಿಮತ್ಥಂ ಅದಸ್ಸನಿಚ್ಛಾಯಂ ಸತಿ ಸತ್ಯಪಿ ದಸ್ಸನೇ ಯಥಾಸಿಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, (ತಂ) ಪಟಿಪಾದಯಮಾಹ-‘ಅದಸ್ಸನಿಚ್ಛಾಯಮ್ಪನಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಸತೀಪಿ ದಸ್ಸನೇತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೇನ ದಸ್ಸನೇ ಸತೀಪಿ, ತತೋತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯತೋ, ಅವಧಿರೂಪತಾ ಏವಾತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸಾವಧಿರೂಪತಾ ಏವ। ‘‘ಆಖ್ಯಾತೋ ಪಯೋಗೇ’’ತಿ (೧-೪-೨೯) ಪರವಚನಂ, ತದಾಹ ‘ಉಪಯೋಗೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ನಿಯಮಪುಬ್ಬಕಂ ವಿಜ್ಜಾಗಹಣಮುಪಯೋಗೋ ತ್ರಾಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಉಪಯೋಗವಚನಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ವಿಜ್ಜಾಗಹಣತ್ಥಂ ಸಿಸ್ಸವತ್ತಂ ನಿಯಮೋ, ತತೋತಿ ಆಖ್ಯಾತುತೋ। ‘‘ಜನಿಕತ್ತುನೋ ಪಕತೀ’’ತಿ (೧-೪-೩೦) ಸಞ್ಞಾಸುತ್ತಂ ಕತಂ, ತದಾಹ-‘ಜನ್ಯತ್ಥಸ್ಸಾ’ತಿಆದಿ, ಜನಿನೋ ಅತ್ಥೋ ಜನ್ಯತ್ಥೋ, ಕಿನ್ತಂ ಜನನಂ, ತತೋತಿ ಜನಿಕತ್ತುಹೇತುತೋ, ಪಕತಿಸದ್ದೇನ ಕಾರಣಮತ್ತಂ ಗಹಿತಂಪರೇಹಿ ‘ಪುತ್ತಾ ಪಮೋದಾ ಜಾಯತೇ’ಚ್ಚಾದೋ ಪುತ್ತಾದಿತೋಪಿ ಯಥಾ ಸಿಯಾ’ತಿ, ದುವಿಧಂ (ಹಿ) ಕಾರಣಂ ಉಪಾದಾನಕಾರಣಂ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಞ್ಚ, ತತ್ಥ ಕಾರಿಯೇನಾಭಿನ್ನದೇಸೋ ಘಟಸ್ಸ ಮತ್ತಿಕಾಪಿಣ್ಡೋ ಉಪಾದಾನಕಾರಣಂ, ತಸ್ಸೇವ ಪನ ದಣ್ಡಚಕ್ಕಾದಿ (ಕಾರಿಯೇನ ಭಿನ್ನದೇಸೋ) ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಂ, ತೇಸೂಪಾದಾನಕಾರಣಸ್ಸೇಹ ಗಹಣೇ’ಸಿಙ್ಗಾ ಸರೋ ಜಾಯತೇ’ಚ್ಚತ್ರೇವ ಸಿಯಾ, ನ ತು ‘ಪುತ್ತಾ ಪಮೋದಾ ಜಾಯತೇ’ಚ್ಚಾದೋ, ಕಾರಕನ್ತರವಚನಿಚ್ಛಾಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಕನ್ತರಾದಿವಚನಿಚ್ಛಾಯನ್ತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ… ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಸಮ್ಬನ್ಧ ವಚನಿಚ್ಛಾಯಪಿ ಸಮ್ಭವತೋ, ತತ್ರ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ತತ್ರಟ್ಠಾ, ತೇಸಂ, ಲೋಕೋ-ನಞ್ಞಥಾವಾದೀ ವೋಹಾರಿಕಜನೋ, ತತ್ಥ ಭವಾ ಲೋಕಿಯಾ, ನವತ್ತು ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಲೋಕವಚನಿಚ್ಛಮುಲ್ಲಙ್ಗಿಯ ಅಹಮೇವ ವದಾಮೀತಿ ಸಕಜ್ಝಾಸಯೇನ ವದನ್ತೋ ವತ್ತಾ, ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪಭವೋ ಭವತಿಸ್ಸಾ’’ತಿ (೧-೪-೩೧) ಸುತ್ತಿತಂ, ತದಾಹ-‘ಭವತಿಸ್ಸಾ’ತಿಆದಿ, ಪಠಮತೋ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಅತ್ಥಕಥನೇನ ಜನ್ಯತ್ಥೋ-ತ್ರ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ವದತಿ, ನಹಿ ಹಿಮವಾ ಗಙ್ಗಾಯ ಕಾರಣಂ, ಸಾ ಹಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಏವಕಾರಣೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ , ಹಿಮವತಿ ತು ಕೇವಲಂ ಪಠಮತೋ ಉಪಲಬ್ಭತಿ। ‘‘ಜಿಗುಚ್ಛಾವಿರಾಮಪಮಾದತ್ಥಾನುಮುಪಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ’’ತಿ (೧-೪-೨೪ವಾ) ವುತ್ತಂ, ತದಾಹ-‘ವಿರಮಣತ್ಥೇ’ತ್ಯಾದಿ, ಜಿಗುಚ್ಛಾಪಮಾದತ್ಥಧಾತುಯೋಗೇ ಪನ ಕಮ್ಮಾಧಿಕರಣವಚನಿಚ್ಛಾ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ಅವಧಿವಚನಿಚ್ಛಾಪಿ ಪನ ದಿಸ್ಸಕೇ ‘ಜಿಗುಚ್ಛತಿ ನಾಹಿರಿಕೋ ಪಾಪಾ’ತಿ, ಧಮ್ಮಾ ಪಮಜ್ಜತೀತಿಪಿ ಹೋತೇವ ಪಟಿಸೇಧಾಭಾವಾ। ‘‘ಅಞ್ಞಾರಾದಿತರರಿತೇ ದಿಸಾಸದ್ದಾಞ್ಚುತ್ತರಪದಾಚಾಹಿ ಯುತ್ತೇ’’ತಿ (೨-೩-೨೯) ಸುತ್ತಿತಂ, ತದಾಹ-‘ಅಞ್ಞಸದ್ದಯೋಗೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಯತೋತಿ ದೇವದತ್ತಾದಿತೋ, ‘‘ಅಞ್ಞಇತ್ಯತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ, ತೇನ ಪರಿಯಾಯಪ್ಪಯೋಗೇಪಿ ಭವತೀ’’ತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಬ್ಯಾಖ್ಯಾತತ್ತಾ ಆಹ-‘ಭಿನ್ನೋ ದೇವದತ್ತಾ’ತಿ, ಆರಾಸದ್ದಸ್ಸ ದೂರತ್ಥತ್ತಾ ಆಸವಕ್ಖಯತೋ ಆರಾ ದೂರೋ ಭವತೀ(ತ್ಯತ್ಥೋ ಉ) ಪಾದೀಯತೇತ್ಯಾಹ‘ಆರಾಸದ್ದೋ ದೂರತ್ಥೋ’ತಿ, ನಿದ್ದಿಸ್ಸಮಾನಪಟಿಯೋಗೀತಿ ‘ದೇವದತ್ತೋ ಸೂರೋ’ತಿ ನಿದ್ದಿಸ್ಸಮಾನಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಯೋ ಸೋ ದುತಿಯೋ, ಸೋ ಪಟಿಯೋಗೀ। ದಿಸಾದೇಸಕಾಲವುತ್ತೀನಂ ದಿಸಾಸದ್ದತ್ತೇನ ಪರಿಗ್ಗಹತೋ ಆಹ‘ದಿಸಾ ದೇಸಕಾಲವಾಚೀನಂ ಯೋಗೇ’ತಿ, ಪುಬ್ಬೇವ ಸಮ್ಬೋಧಾತಿಆದೀನಿ ಕಾಲವಾಚೀಯೋಗೇ ಉದಾಹರಣಾನಿ, ಅಞ್ಚುತ್ತರಪದಆಚಆಹಿಪಚ್ಚಯಯೋ ಗೇತ್ವಿಹ ನೋದಾಹಟಂ। ‘‘ಪಞ್ಚಮೀವಿಧಾನೇ ಲ್ಯಪ್ಲೋಪೇ ಕಮ್ಮನ್ಯುಪಸಙ್ಖ್ಯಾನಂ ‘‘ಅಧಿಕರಣೇ ಚೋಪಸಙ್ಖ್ಯಾನ’’ಮಿತಿ (೨-೩-೨೮-ವಾ) ವಾತ್ತಿಕಂ, ತದಾಹ‘ಯತ್ಥ’ಚ್ಚಾದಿ, ಲ್ಯಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಯತ್ರಾಪ್ಪಯೋಗೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಚೇ ಗಮ್ಯತೇ, ಸೋ ಲ್ಯಪ್ಲೋಪೋ, ತ್ವಾಲೋಪೋ ಲ್ಯಪಲೋಪೋತ್ಯವಿಸೇಸೋ, ಪಾಸಾದ ಮಾರುಯ್ಹ ಪೇಕ್ಖತಿ ಆಸನೇ ಉಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಇದಂ ವಿಸಯೋ ಪದಸ್ಸನಂ ಪುಬ್ಬಂ ಯಸ್ಸಾತಿ ಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನೇ ಸಮಾಸೋ, ವಕ್ಖಮಾನಸಬ್ಬದಸ್ಸನೇಸುಪಿ ಪಾಸಾದತೋ-ಪಕ್ಕಮನಲೇಸಸಬ್ಭಾವಾ ಪಾಸಾದೋ (ಯೇವಾ) ವಧಿರೂಪೇನ ವತ್ತುಮಿಟ್ಠೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ತಥಾಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅಪಕ್ಕಮತಿ ತತೋ ತಂ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ತತೋ ಪಾಸಾದತೋ ತಸ್ಸ ದಟ್ಠುನೋ ದಸ್ಸನಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪಕ್ಕಮತ್ಯಪಯಾತೀತ್ಯತ್ಥೋ, ಅವಧಿಭಾವೋ ಪಾಸಾದಸ್ಸಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ, ಯೇಸನ್ತಿ ವೇಸೇಸಿಕಾನಂ, ತೇ ಹ್ಯೇವಮಾಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚಕ್ಖುಗೋಳಕತೋ-ಚ್ಚನ್ತಸುಖುಮಭಾವೇನ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ವಿಸಾಲೀಭವನ್ತಂ ವಿಸಯದೇಸಮುಪಗಮ್ಮ ಸಕಲಮತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠಂ ಪಸ್ಸತಿ ರಂಸಿರೂಪೇನ, ಯಥಾ ಕಾಹಲಾ ಮೂಲೇ ಕಿಸಾ ಅಗ್ಗೇಮಹತೀ, ತಥಾ ಞಾಣಿನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ, ಅಧಿಟ್ಠಾನದೇಸನ್ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ ಚಕ್ಖುಗೋಳಕದೇಸಂ, ವಿಸಯಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಗೋಚರೇ ಪವತ್ತಿ, ಸನ್ತತಿಯಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಬನ್ಧಸ್ಸ, ಅಧಿಟ್ಠಾನ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನಾಪಜ್ಜತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತತೋತಿ ಪಾಸಾದತೋ, ಅಪಕ್ಕನ್ತ್ಯಾತಿ ಅಪಗಮನೇನ, ಯಜ್ಜಪಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಚಕ್ಖುಗೋಳಕತೋ ಬಹಿ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ತಥಾಪಿಪಾಸಾದಟ್ಠಸ್ಸಚಕ್ಖುಗೋಳಕಾ ನಿಗ್ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಾಸಾದಸ್ಸಾಪ್ಯವಧಿಭಾವೋ, ಯೇಸನ್ತೂತಿ ಖಣಿಕವಾದೀನನ್ತು, ಇನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಟ್ಠಾನಮ್ಪತ್ತೇ ವಿಸಯೇ ವಿಞ್ಞಾಣಲಕ್ಖಣಂ ಕಾರಿಯಂ ಕರೋನ್ತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಪತ್ತಕಾರೀನಿ, ಅನಿನ್ದ್ರಿಯಾಧಿಟ್ಠಾನದೋಸೋ ನೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತತೋತಿ ಪಾಸಾದತೋ, ಯೇಸಮ್ಪನಾತಿ ಖಣಿಕವಾದಿನೋವ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅತ್ರ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಕ್ಖಾ ಪತ್ತಕಾರೀನಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಅಪ್ಪತ್ತಕಾರೀನಿ, ಚಕ್ಖುಸೋತಾನಿ ಅಪ್ಪತ್ತಕಾರೀನಿ ಸೇಸಾನಿ ವುತ್ತವಿಪರಿತಾನಿ, ಚಕ್ಖುಯೇವ ಪತ್ತಕಾರೀ ಸೇಸಮಞ್ಞಥೇತಿ, ಚತುಸ್ವೇವ ತೇಸು ಪಠಮಪಕ್ಖದ್ವಯಮುಪನ್ಯಸ್ಯ ಪಟಿಪಾದಿತಂ… ತಪ್ಪಟಿಪಾದನೇನೇತರೇಸಮ್ಪಿ ಪಟಿಪಾದಿತತ್ತಾ, ಸಬ್ಬಸಾಮಯಿಕಸಾಧಾರಣತ್ತಾಸದ್ದಸತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಇದಂ ಅಯುತ್ತಮಿವ ದಿಸ್ಸತಿ… ಸದ್ದಸತ್ಥಸ್ಸಿಮಸ್ಸ ಬುದ್ಧವಚನೋಪಯೋಗಿತ್ತೇನ ಸೋಗತಸಮಯಾನುಗುಣಪ್ಪವತ್ತಿತೋ, ಖಣಿಕವಾದಿನೋ ಪನ ನಿಸ್ಸಾಯೇದಂ ಸುನ್ದರಮೇವ, ಮನಸಿಕಾರಾದೀತಿಆದಿಸದ್ದೇನ ಚಕ್ಖುತೋ ಚಕ್ಖುನಾ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಅಭೇದೋ ರೂಪಾಪಾಥಗಮೋ ಚ ದಸ್ಸಿತೋ, ಯೋಗ್ಗದೇಸೇತಿ ದಸ್ಸನಯೋಗ್ಗೇ ಪದೇಸೇ। ‘‘ಪುಚ್ಛನಾಖ್ಯಾನೇಸು ಚ ಪಞ್ಚಮೀ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ (೨-೩-೨೮ವಾ) ವುತ್ತಂ, ತದಾಹ-‘ಪುಚ್ಛನಸದ್ದತೋ’ಚ್ಚಾದಿ, ಪುಚ್ಛನಾಖ್ಯಾನೇಸು ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪಞ್ಚಮೀವಿಧಾನೇ-ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಅವಸ್ಸ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಕಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಹೋ, ದೇವದತ್ತಸ್ಸೇತ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ, ಕೋಸೋ ಯಞ್ಞ ದತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಹೋ ವಿಧಿರೂಪೋವಾಯಂ, ಯೋ-ಙ್ಗದೀತ್ಯಾದ್ಯನುವಾದರೂಪಮಾಖ್ಯಾನಂ, ಅಙ್ಗದೀಕೇಯೂರೀ। ‘‘ಯತೋಚಾದ್ಧಕಾಲನಿಮ್ಮಾನಂ ತತೋ ಪಞ್ಚಮೀ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ (೨-೩-೨೮ವಾ) ವುತ್ತಂ, ತದಾಹ-‘ಅದ್ಧ’ಚ್ಚಾದಿ, ನಿಮೀಯತೇ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜತೇ ಯೇನ ತಂ ನಿಮಾನಂ, ತದೇವ ನಿಮ್ಮಾನಂ। ‘‘ಅದ್ಧಸ್ಸ ಪಠಮಾ ಸತ್ತಮೀ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ (೨-೩-೨೮) ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥಾಯಮತ್ಥೋ ‘‘ತಂ ಯುತ್ತಾತಿ ವತ್ತತೇ, ತಂ ಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಚಮಿಯುತ್ಥಾ ಪರಸ್ಸಾದ್ಧಸ್ಸ ಪಠಮಾ ಚ ಸತ್ತಮೀ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ, ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಸ್ಮಾತಿ ಪಞ್ಚಮಿ ಯುತ್ತಂ, ಏತಾಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಸತ್ತಯೋಜನಾನೀ’ತಿಆದಿ, ಅತ್ರ ಹಿ ಯದಾ ರಾಜಗಹಸ್ಸ ಯೋಜನಞ್ಚಾಭೇದೋ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛೀಯತೇ, ತದಾ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಸ್ಮಾ ರಾಜಗಹಂ ಸತ್ತಯೋಜನಾನೀತಿ, ಭೇದವಚನಿಚ್ಛಾಯನ್ತು ‘‘ಸಬ್ಭಾವೋ’’ತ್ಯಾದಿನಾ (೨-೩೪) ಸತ್ತಮೀ ಸಿದ್ಧಾ‘ಸತ್ತಸು ಯೋಜನೇಸು’ತಿ। ತಥಾಹಿ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತಸು ಯೋಜನೇಸು ಸತಿ ರಾಜಗಹಂಭವತೀತ್ಯಯಮತ್ಥೋ ಪತೀಯತೇ, ಸತ್ತಯೋಜನಸಮ್ಬನ್ಧಿಭವನಂ ರಾಜಗಹ (ಭವನ)ಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಮ್ಭವತಿ। ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಛಟ್ಠೀತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ತಂ ಯುತ್ತಾ ಕಾಲೇ ಸತ್ತಮೀ ವತ್ತಬ್ಬಾ’’ತಿ (೨-೩-೨೮ವಾ) ವಚನಮ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ‘‘ಕರಣೇಚ ಥೋಕಪ್ಪಕಿಚ್ಛಕತಿಪಯಸ್ಸಾ ಸತ್ತವಚನಸ್ಸೇ’’ತಿ (೨-೩-೩೩) ಸುತ್ತಿತಂ, ತದಾಹ-‘ಯದಾ ಇಚ್ಚಾದಿ, ಕಿಚ್ಛಾದಯೋತಿಆದಿಸದ್ದೇನ ಥೋಕಅಪ್ಪಕತಿಪಯೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಸತ್ತರೂಪನ್ತಿ ಅದ್ದಬ್ಬರೂಪಂ, ಗುಣೇ ಹೇತುಮ್ಹೀತಿ ಗುಣಪದತ್ಥೇ ಹೇತುಭೂತೇ ‘‘ಗುಣೇ’’ತಿ (೨-೨೧) ಪಞ್ಚಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಯಥಾವುತ್ತವಿಧಾನೇನೇತಿ ‘‘ಗುಣೇ’’ತಿ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತವಿಧಾನೇನ, ‘‘ಗುಣೇ’’ತಿ ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತವಿಧಾನೇನ, ಯದಾತ್ವಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಪರೇಸಂ ವಿಯ ಕರಣೇ ವಿಸುಂ ವಿಧಾನೇ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕತ್ತಬ್ಬರೂಪಸ್ಸ ಚಲನಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತೇನ ವಿಸೇಸನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ, ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತೇನಾತಿ ಚ ‘ರಞ್ಞೋ ಪುರಿಸೋ’ತ್ಯಾದೋ ಅಸಮಾನಾಧಿಕರಣಸ್ಸಾಪಿ ವಿಸೇಸನತ್ತದಸ್ಸನತೋ ವುತ್ತಂ, ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತೇನ ವಿಸೇಸನಭಾವೋ ಚಾಸ್ಸ ಥೋಕಗುಣಾನ್ವಿತೇ ಚಲನೇ ವತ್ತಮಾನೋ ಥೋಕಸದ್ದೋ ಅಸತ್ತವಚನೋವ ವಿಸೇಸನನ್ತಿ, ತೇನೇವಾಖ್ಯಾಯತೇ ‘ಥೋಕಸ್ಸ ಕಮ್ಮತ್ತಾ ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ’ತಿ। ಪಞ್ಚಮೀತ್ಯನುವತ್ತಮಾನೇ ‘‘ದೂರನ್ತಿಕತ್ಥೇಹಿ ಛಟ್ಠೀ ವಾ’’ತಿ (೨-೩-೩೪) ವುತ್ತಂ, ತದಾಹ‘ದೂರನ್ತಿ ಕತ್ಥೇಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅವಧಿಸಮ್ಬನ್ಧಲಕ್ಖಣಾತಿ ಅವಧಿಸಮ್ಬನ್ಧಾವ ಲಕ್ಖಣಂ ನಿಮಿತ್ತಮಾಸಂ ಪಞ್ಚಮೀಛಟ್ಠೀನಂ ತಾ ತಥಾ ವುತ್ತಾ, ವತ್ತುಮಿಟ್ಠೋತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನಿಚ್ಛಾಯೇವ ಪಧಾನತ್ತಮಾಹ, ಏವಂ ಚರಹಿ ತಂತಂ ಕಾರಕವಚನಿಚ್ಛಾಯಮಞ್ಞಾಪಿ ವಿಭತ್ತಿಯೋ ಕಸ್ಮಾ ನಪ್ಪಯುಜ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಆಹ-‘ಲೋಕಿಯಾ ಚೇತ್ಥಾ’ತಿಆದಿ, ಏತ್ಥ ವಿಭತ್ತೀನಂ ನಿಯಮೇ ಲೋಕಿಯಾ ಏವ ವಚನಿಚ್ಛಾ ನಿಬನ್ಧನಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಞ್ಚಮೀಚಾತ್ಯನುವತ್ತಮಾನೇ ‘‘ದೂರನ್ತಿ ಕತ್ಥೇಹಿ ದುತಿಯಾ ಚೇ’’ತಿ (೨-೩-೩೫) ವುತ್ತಂ, ‘‘ಪಞ್ಚಮ್ಯಧಿಕರಣೇಚ’’ (೨-೩-೩೬) ಇಚ್ಚತ್ರ ಚ ಕಾರೇನ ದೂರನ್ತಿ ಕತ್ಥೇಹಿ ಸತ್ತಮೀ ಚ ವುತ್ತಾ ಪಾಟಿ ಪದಿಕತ್ಥೇ ಸಾರಸಙ್ಗಹಕಾರಾದೀಹಿ, ತದಕ್ಖಿಪ್ಪ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತುಂ ಕೇಚಿತ್ಯಾದಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ ವುತ್ತಿಯಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ’ಕೇಚೀತಿ ಸಾರಸಙ್ಗಹಾದಯೋ’ತಿಆದಿ। ದೂರಾಪಾದಾವಸೇಚನನ್ತಿ ಅಯಂ ತೇಸಮ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪನ ಯೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಇತಿಸದ್ದೋ ಪನೇತ್ಥ ಪರಿಹೀನೋ, ನಹಿತನ್ತಿಆದೀಸು ತಸದ್ದೇನಾಸತ್ತರೂಪಂ ದೂರಾದಿ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತನ್ತ್ಯವಸೇಯಂ, ನ ಹಿ ತಂ ಗಮ್ಯತೇ, ನ ಹಿ ತತೋ ಗಮ್ಯತೇ, ನ ಹಿ ತೇನ ಗಮ್ಯತೇ, ನ ಹಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠೀಯತೇ’ತಿ ವಿಸುಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವಸೇಯೋ। ಪತೀಯನ್ತೇಚಾತಿ ಚೋ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತರಸಮುಚ್ಚಯೇ, ಅತೋಚೇತಿ ವಕ್ಖಮಾನಹೇತುಪರಾಮಾಸೋ, ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ವಾಕ್ಯಕಾರೋ ವರರುಚಿ, ತಂಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯತೋತಿ ದೂರಾದಿಸಾ ಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯತೋ, ತಂಯುತ್ತತೋಪೀತಿ ದೂರಾದಿಯುತ್ತಾ ಗಾಮಾದಿಸದ್ದತೋಪಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖನ್ತೋತಿ ವಾಕ್ಯಕಾರವಚನಂ ಪಚ್ಚಾಚಿಕ್ಖನ್ತೋ, ತಥಾಹ್ಯತ್ರಾಯಂ ಮಹಾಭಾಸ್ಸ ಪಾಠೋ ‘‘ದೂರನ್ತಿಕತ್ಥೇಹಿ ಪಞ್ಚಮೀವಿಧಾನೇ ತಂಯುತ್ತಾ ಪಞ್ಚಮೀಪಟಿಸೇಧೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ ದೂರಾ ಗಾಮಸ್ಸ, ತತ್ರಾಪಿ ದಸ್ಸನಾ ಅನತ್ಥಕೋ-ಯಮ್ಪಟಿಸೇಧೋ, ತತ್ರಾಪಿ ಹಿ ಪಞ್ಚಮೀ ದಿಸ್ಸತಿ–
ದೂರಸ್ಮಾವಸಥಾ ಮುತ್ತಂ, ದೂರಾಪಾದಾವಸೇಚನಂ।
ಗುರುತೋ ಕುಪಿತಾ ದೂರಾ,ಭಾಬ್ಯಂ ದೂರಾ ಚ ದಸ್ಸುಹಿತಿ॥
ಅತ್ರ ದೂರನ್ತಿಕೇತ್ಯಾದಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ವಾಕ್ಯಕಾರವಚನಂ, ದೂರಾ ಗಾಮಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸೋದಾಹರಣಂ, ತತ್ರಾಪಿಚ್ಚಾದಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನಭಾಸ್ಸಂ, ದೂರಸ್ಮಾವಸಥಾತಿ ಆವಸಥಸ್ಸ ದೂರೇತಿ ಅತ್ಥೋಹಿ ಭಾಸ್ಸಪದೀಪೇ ಕೇಯ್ಯಟೋ, ಪಠಮೋ ಪುರಿಸೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಪಠಮಪುರಿಸೋ ಭವತಿ ‘‘ದೂರನ್ತಿಕಾ’’ದಿ (೨-೬-೫) ಕಚ್ಚಾಯನಸುತ್ತೇ ಸುದ್ಧಾದಿಯೋಗೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ತೇನಾಹ–‘ಸುದ್ಧಪ್ಪ ಮೋಚನವಿವಿತ್ತಪ್ಪಮಾಣಯೋಗೇ’ತಿ, ‘‘ಧಾತುನಾಮಾನಮುಪಸಗ್ಗಯೋಗಾದೀಸ್ವಪಿಚ’’ ಇತಿ (೨-೬-೨) ಸುತ್ತೇ ಚಗ್ಗಹಣತೋ ಪಭುತಿಯೋಗೋ ಚ ಗಹಿತೋ, ತೇನಾಹ–‘ಪಭುತಿ ಯೋಗೇಚಾ’ತಿ, ಪಭುತಿಯೋಗೇಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪಭುತ್ಯತ್ಥಯೋಗೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ತೇನೇವ ‘ಯತೋಸರಾಮಿ ಅತ್ತಾನ’ನ್ತಿ ಉದಾಹಟಂ।
೨೭. ಅಪ
ನನು ಫುಟೋವ ತೇಸಂ ಸಾಲಾದೀನಂ ಯೋಗೋತಿ ಕಿಮೇತ್ಥ ಪಞ್ಹೇನ ಕಸ್ಸ ಪನೇತೇಹಿ ಯೋಗೋ’ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ-‘ವಜ್ಜನಂ ಹಿಚ್ಚಾದಿ, ವಜ್ಜನಾನನ್ತಿ ಕತ್ತರಿ ಅನೋ, ವಜ್ಜನೇ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ವತ್ತಮಾನೇಹೀತಿ ವಜ್ಜನಸಙ್ಖಾತೇ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ವತ್ತ ಮಾನೇಹಿ ಅಪಪರೀಹಿ, ಯುತ್ತಸ್ಮಾತಿ ಯುತ್ತತೋವ ಏಕಸ್ಮಾ, ನಾಞ್ಞತೋ, ಕಿಮೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪಪರೀಹಿ ಯುತ್ತಸ್ಮಾವ ಪಞ್ಚಮೀಭವನೇ ಪಸಿದ್ಧತ್ತಮಾಹ, ಪಸಿದ್ಧಮ್ಪೇತಮಾಹರಿತ್ವಾ ಪಕಾಸೇತುಮಾಹ-‘ಕತ್ತುನೋ’ಚ್ಚಾದಿ, ಯದತ್ಥೋತಿ ಯೋಸಾಲಾದಿ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಂ ಯಸ್ಸ ವಜ್ಜನಕಿರಿಯಾ ರಮ್ಭಸ್ಸ ಸೋ ಯದತ್ಥೋ। ‘‘ಪಞ್ಚಮ್ಯಪಾಪರೀಹೀ’’ತಿ (೨-೩-೧೦) ಆಯುತ್ತೇಪಿ ಪಞ್ಚಮೀ ವಿಧೀಯತೇ ಪರೇಹಿ, ತದಾಹ-‘ಮರಿಯಾದಾಯ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಅವಧಿಮಾ ಏತ್ಥ ವಸ್ಸನಂ।
೨೮. ಪಟಿ
ದಿಟ್ಠಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸಾತಿ ಪಸಿದ್ಧವಸೇನ ದಿಟ್ಠಕಾರಿಯಕಾರಣಸ್ಸ ಮುಖ್ಯಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಕಾರಿಯತ್ಥನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಮುಖ್ಯಸ್ಸ ಯಂ ಕಾರಿಯಂ, ತದತ್ಥಂ ಮುಖ್ಯಕಾರಿಯ ಕರಣತ್ಥನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿನಿಧಿಮ್ಹಿ ವತ್ತಮಾನೇನ ಪಭಿನೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ವಿನಿಮಯೇತಿ ಪರಿವತ್ತನ ನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿದಾನೇಚಾತಿ ಚ ಸದ್ದಸ್ಸಾಟ್ಠಾನಪ್ಪಯುತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಪತಿನಾ ತಸ್ಸ ಯೋಗೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೨೯. ರಿತೇ
ಯದಿ ವಜ್ಜನಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಬಜ್ಝಮಾನಸ್ಸ ಕಮ್ಮತ್ತಾ ಕಮ್ಮೇ ದುತಿಯಾ, ಕಿಮತ್ಥಂ ಚರಹಿ ಪುನ ದುತಿಯಾವಚನನ್ತಿ ಆಹ-‘ಪಟಿಪದವಿಧಾನೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಪಟಿಪದಂ ಉಜುಕಮೇವೋಚ್ಚಾರಿತಂ ವಿಧಾನಂ ಯಸ್ಸಾ ಸಾ ಪಟಿಪದವಿಧಾನಾ, ವಿಸೇಸವಿಧಾನ ವತೀತ್ಯತ್ಥೋ, ಯಜ್ಜತ್ರ ದುತಿಯಾವಚನಂ ನ ಸಿಯಾ ತದಾ ರಿತೇಸದ್ದೇನ ಯೋಗೇ ಉಜುಕಂ ವಿಧೀಯಮಾನಾಯ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ದುತಿಯಾ ಬಾಧೀಯೇಥಾತಿ ಮಞ್ಞತೇ। ಯದ್ಯತ್ರ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ದುತಿಯಾಯ ಬಾಧಾಭಾವೋ ಏವ ಪಯೋಜನಂ, ಏವಞ್ಚರಹಿ ‘ರಿತೇ ವಾ’ತಿ ಸುತ್ತಯಿತಬ್ಬಂ ಏವಂ ಸತಿ ಪಕ್ಖೇ ದುತಿಯಾ ಚ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಲಹು ಚ ಸುತ್ತಮ್ಪಣೀತಮ್ಭವತೀ ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯ ಪಯೋಜನನ್ತರಮಾಹ-‘ಉತ್ತರತ್ಥಞ್ಚೇ’ತಿ, ಅತೋಯೇವಾತಿ ಉತ್ತರತ್ಥತ್ತಾಯೇವ, ಪುನ ಪಯೋಜನನ್ತರಂದುತಿಯಾ ಗಹಣಸ್ಸ ದಸ್ಸಯಮಾಹ-‘ವಿಭತ್ಯನ್ತರೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಆಹಚ್ಚ ಕಣ್ಠಾದಿಟ್ಠಾನೇ ವಾಯುನಾಆಹನಿತ್ವಾ ಆಹರಿತ್ವಾ ವಾ ವಚನಂ ಆಹಚ್ಚವಚನಂ, ಉಜುಕವಚನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ವಿಭತ್ಯನ್ತರಂ ಛಟ್ಠೀವಿಭತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಬ್ಯುದಾಸತ್ಥಂ, ನಿರಾಸತ್ಥನ್ತುತ್ಥೋ, ಅಞ್ಞಾಪೀತಿ ದುತಿಯಾಯ ಅಞ್ಞಾ ಛಟ್ಠೀಪಿ, ಪಕತಾಯ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧನತ್ಥೋ ಪಕತಸಮ್ಬನ್ಧನತ್ಥೋ।
೩೧. ಪುಥ
ನ ದುತಿಯಾಪಿ ಯೋಗವಿಭಾಗತೋತಿ ಏವಂ ಮಞ್ಞತೇ ‘‘ತತಿಯಾ ಚೇತಿ ವತ್ತಮಾನೇ ತತ್ಥ ಯದಿ ಚಕಾರೇನ ‘ದುತಿಯಾ ಚೇ’ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಯೇಯ್ಯ, ತತ್ರಾಪಿ ಚ ಕಾರೇನ ಪಞ್ಚಮೀತ್ಯೇವಂ ನ ಕಸ್ಸಾಪ್ಯಪಕಂಸೋತಿ‘ವಿನಾಞ್ಞತ್ರಪುಥನಾನಾಹಿ ತತಿಯಾ ಚೇ’ತ್ಯೇಕಯೋಗಮಕತ್ವಾ ಯೋಗವಿಭಾಗಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ‘ತತಿಯಾ ಚೇ’ತಿ ಚ ಕಾರೇನ ಜಾತು ಪಞ್ಚಮೀ’’ತಿ, ಅಸಹಾಯತ್ಥತ್ತೇ ಸತಿ ‘ವಿನಾತ್ಥೇ ಹೀ’ತ್ಯೇವಮವತ್ವಾ ಕಿಂ ವಿಸುಂ ಸುತ್ತರಚನಾಯೇತ್ಯಾಹ-‘ಭೇದೋ ಪಾದಾನನ್ತ್ವಿ’ಚ್ಚಾದಿ।
೩೨. ಸತ್ತ
ಯನ್ತಂ ಸದ್ದಾನಂ ನಿಚ್ಚತ್ತಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಯತ್ಥಾತಿ ಪರಾಮಟ್ಠಂ ಸೋತಿ, ಯೋತಿ ಪರಾಮಟ್ಠಂ ತಸ್ಸಾತಿ ಚ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಯೋ ಯತ್ಥೇತ್ಯಾದಿಕಞ್ಚ ‘ಕಿರಿಯಾಧಾರಭೂತೇ’ಚ್ಚಾದಿವುತ್ತಿಗನ್ಥ ವಿವರಣನ್ತಿ ಯೋತಿ ಕಿರಿಯಾಧೇಯ್ಯಭೂತಾಧಿಪ್ಪೇತಾ, ಏತನೇವಾಹ‘ಕಿರಿಯಾ ಚಾ’ತಿಆದಿ, ತೇನಾಯಮಾಧಾರೀಯತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಮ ಸಮವೇತಾ ಕಿರಿಯಾಸ್ಮಿನ್ತ್ಯಧಿಕರಣೇ ವಾ ತಂ ಆಧಾರಯತೀತಿ ಕತ್ತರಿ ವಾ ಘಣನ್ತೇನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಕತ್ತಾರಂ ಕಮ್ಮಞ್ಚ ಕಿರಿಯಾನಿಸ್ಸಯಭೂತಮಾಧಾರ ಯತೀತ್ಯಾಧಾರೋತಿ ವಾ ಕತ್ತರಿ ಘಣ, ವುತ್ತಂ ಹಿ–
ಆಧಾರಯತಿ ಯೋ ಕತ್ತು, ಕಮ್ಮಂ ಕಿರಿಯನಿಸ್ಸಯಂ।
ಆಧಾರಂ ಕಾರಕಞ್ಚಾಹು, ತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮೇವ ಚೇತಿ॥
ನನು ಚ ಕಿರಿಯಾಧಾರಣೇನಾಧಾರೋತ್ಯುಚ್ಚತೇ, ತಂ ಕಿಮೇವಮುಚ್ಚತೇತಿ ಚೇ, ನೇಸದೋಸೋ ಯದೇವ ಹಿ ಕಿರಿಯಾಧಾರಣಮಸ್ಸ, ತನ್ತನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಧಾರಣಂ, ನಹ್ಯಞ್ಞತಾ ತದ್ಧಾರಣಂ ಸಮ್ಭವತಿ ತತೋ ಕಿರಿಯಾ ಕಾರಣೇನಾಧಾರಣೇನಾಧಾರೋತ್ಯ ಯಮೇವತ್ಥೋ, ನ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನಾಧಾರೇನ ಉಜುಕಂ ಕಿರಿಯಾ ಗಯ್ಹತೇ, ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ-‘ಕಿರಿಯಾಯಯೋ ಆಧಾರೋ’ಚ್ಚಾದಿ, ನನು ಯದ್ಯಪ್ಯುಜುಕಮೇವ ಕಿರಿಯಂ ಧಾರಯತಿ ಕತ್ತಾ ಕತ್ತುಸಮವಾಯಿನಿಂ, ಕಮ್ಮಸಮವೇತಞ್ಚ ವಿಕ್ತೇದನಾದಿಂ ಕಿರಿಯಂ ಕಮ್ಮಂ… ತಥಾ ಸತಿ ತಾನೇವಾಧಾರೋತಿ, ನ… ಲೋಕೇ ಸತ್ಥೇ ಚ ತೇಸಮಾಧಾರತ್ಥೇ ನಾಪ್ಪತೀತಿತೋ, ಕತ್ತುಕಮ್ಮತಾಯೇವ ಹಿ ತೇಸಮ್ಪತೀತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಕಿರಿಯಾ ಚೇ’ತ್ಯಾದಿ, ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ–
ಕತ್ತುಕಮ್ಮ ಬ್ಯವಹಿತಂ, ಧಾರೇನ್ತಮನುಜು ಕ್ರಿಯಂ।
ಕ್ರಿಯಾಸಿದ್ಧುಪಕಾರಿ ಚ, ಸತ್ಥೇ-ಧಿಕರಣಂ ಮತನ್ತಿ॥
ಕತ್ತುಕಮ್ಮಬ್ಯವಹಿತನ್ತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಮೇಹಿ ತಂಸಮವೇತಭಾವೇನ ಬ್ಯವಹಿತಂ, ಅನುಜು ಪಾರಮ್ಪರಿಯೇನ, ಕ್ರಿಯಾಸಿದ್ಧುಪಕಾರಿತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಸಮವೇತಾಯ ಕಿರಿಯಾಯ ಪಸಿದ್ಧಿಯಂ ಉಪಕಾರೀ ಉಪಕುಬ್ಬನ್ತಂ, ನನು ಚ ನ ಕಿರಿಯಾ ಧಾರಣೇನೇವಾಯಮಾಧಾರೋ, ಕತ್ತುಕಮ್ಮಾನಂ ಧಾರಣೇನಾಪ್ಯಾಧಾರೋತಿ ಸಕ್ಕಾ ವವತ್ಥಪೇತುನ್ತಿ ಚೋದನಮ್ಮನಸಿ ನಿಧಾಯಾಹ-‘ನ ಚೇ’ತ್ಯಾದಿ, ಕಿರಿಯಾ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಮಸಮವಾಯಿನಿಯಾ ಕಿರಿಯಾಯ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸೇವ, ತದೇವಂವಿಧಮಾಧಾರಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಮತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಆಧಾರೋ ಚಾಯ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಚತ್ತಾರೋ ವಿಧಾಪಕಾರಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ, ಆಧೇಯ್ಯೇನ ಸಹೋಪಸಿಲೇಸೋ ಸಂಯೋಗಲಕ್ಖಣೋ-ಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಓಪಸಿಲೇಸಿಕೋ ಆಧಾರೋ-‘ಕಟೇನಿಸೀದತಿ ಥಾಲಿಯಂ ಪಚತಿ’ತ್ಯಾದೋ ಕಟಾದಿ, ತಥಾಹಿ ದೇವದತ್ತಸಮವೇತಂ ನಿಸೀದನಕಿರಿಯಂ ಕಟೋ ದೇವದತ್ತಂ ಧಾರಯಂ ಧಾರಯತಿ ದೇವದತ್ತಬ್ಯವಹಿತಂ, ಏವಂ ಥಾಲೀಪಿ ತಣ್ಡುಲಸಮವೇತಂ ವಿಕ್ಲೇದನಾದಿಕಿರಿಯಂ ತಣ್ಡುಲೇ ಧಾರಯಂ ಧಾರಯತೀತ್ಯೋಪಸಿಲೇಸಿಕಾಧಾರತ್ತಂ ಕಟಾದಿನೋ। ಯತೋ-ಞ್ಞತ್ರಾಧೇಯ್ಯಂ ನ ವತ್ತತೇ ಸಬ್ಬಥಾ ಭಿಯ್ಯೋ ವಾ, ಸೋ ವೇಸಯಿಕೋ, ವಿಸಯೋಹ್ಯಾಧೇಯ್ಯಸ್ಸಾನಞ್ಞತ್ರಭಾವೋ, ಯಥಾ ಚಕ್ಖಾದಿಪ್ಪವತ್ತೀನಮಞ್ಞತ್ರಾಭಾವಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ರೂಪಾದಯೋ ವಿಸಯಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೇ, ಏವಮಾಕಾಸೇ ಸಕುನಯೋತ್ಯಾದೋ ಸಕುನ್ಯಾದೀನಮಾಕಾಸಾದಿತೋ-ಞ್ಞತ್ರಾಭಾವಾತೇ ತೇಸಂ ವಿಸಯಾತ್ಯುಚ್ಚನ್ತೇ, ವಿಸಯೋ ಏವ ವೇಸಯಿಕೋ। ಯೋ ಆಧಾರಾಧೇಯ್ಯಾನಮಭಿಬ್ಯಾಪೇತ್ಯಾಧೇಯ್ಯಮಿತ್ಯಭಿಬ್ಯಾಪಕೋ, ತಥಾ ಹಿ‘ತಿಲೇಸು ತೇಲಂ, ದಧಿಮ್ಹಿ ಸಪ್ಪಿ,ತ್ಯತ್ರ ತಿಲಾದಿಕಂ ತೇಲಾದಿಕಮಾಧೇಯ್ಯಂ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ತಿಲಾದಿ ಬ್ಯಾಪಕಾಧಾರೋ। ಸಮೀಪೇ ಭವೋ, ಸಮೀಪೋ ಏವ ವಾ ಸಾಮೀಪಿಕೋ, ಯಸ್ಸ ಸಮೀಪದೇಸೇ ಆಧೇಯ್ಯಂ ವತ್ತತೇ ಸೋ ಏವಮುಚ್ಚತೇ, ಅತ್ರೋದಾಹರಣಂ ‘ಗುರೂಸು ವಸತಿ ಗಙ್ಗಾಯಂ ಘೋಸೋ’ತಿ। ನನು ಚಾತ್ರಾಪ್ಯಾಧಾರೇ ಸತ್ತಮೀ ವಿಧೀಯತೇ ಆಧಾರೋ ಚ ನಿಸ್ಸಯೋ ವುಚ್ಚತೇ, ನಿಸ್ಸಯೋ ಚ ಸಂಯೋಗಸಮವಾಯೇಹಿ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಸಿಸ್ಸಾದೀನಂ ಗುರುಪ್ಪಭುತೀತಿ ದೇವದತ್ತಸಕುನ್ಯಾದೀನಮಿವ ಕಟಾಕಾಸಾದೀಹಿ ಸಂಯೋಗೋ, ತೇಲಾದೀನಮಿವ ಚ ತಿಲಾದೀಹಿ ಸಮವಾಯೋ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ತೇನಾಯುತ್ತಂ ತೇ ಸಮಾಧಾರತ್ತನ್ತಿ, ನೇತದತ್ಥಿ, ಯದಾಯತ್ತಾ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಠಿತಿ ಸೋ ವಿನಾಪಿ ಸಂಯೋಗಸಮವಾಯೇಹಿ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯೋ ಭವತಿ, ತಥಾಹಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ನ ರಞ್ಞಾ ಸಹ ಸಂಯೋಗೋಸಮವಾಯೋ ವಾತ್ಥಿ, ಅಥ ಪನ ತದಧೀನಟ್ಠಿತಿತ್ತಾ ರಾಜನಿಸ್ಸಯೋ ಪುರಿಸೋತಿ ಬ್ಯಪದಿಸ್ಸೀಯತೇ, ಸಿಸ್ಸಾದೀನಞ್ಚ ಗುರುಪ್ಪಭುತಿನ ಮಾಯತ್ತಾ ಠಿತೀತಿ ತೇಸಮಯಂ ತೇನಸ್ಸಾಯಂ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಯುತ್ಥೋ ತೇ ಪತಿ ಗುರುಪಭುತೀನಂ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ (ಜಿನಿನ್ದಬುದ್ಧಿ) ಯುತ್ತೋ ಗುರುಪ್ಪಭುತಿನಂ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೋತಿ, ಏತ್ಥ ಪನ ಯಜ್ಜಪಿ ವೇಸಯಿಕಾಭಿಬ್ಯಪಕಾನಮಾಧಾರಾಧೇಯ್ಯೋಪಸಿಲೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ತಥಾಪಿ ಪಕಾರನ್ತರಸ್ಸೇವ ಪರಿಪ್ಫುಟತ್ತಾ ತಥೇವ ವಚನಿಚ್ಛಾ, ನಾಞ್ಞಥಾ ಓಪಸಿಲೇಸಿಕೇನ ವಾ ಓಪಸಿಲೇಸಿಕೇವ ವಿಸಯಾಭಿಬ್ಯಾಪಕಾನಮಗ್ಗಹಣತೋ ಉಪಸಿಲೇಸಸ್ಸೇ ವಾ ಉಪಸಿಲೇಸಸ್ಸೇವ ಪರಿಬ್ಯತ್ತತ್ತಾ ತಥೇವ ವೋಹಾರೋತಿ ನ ಸಙ್ಕರೋ ಸಙ್ಕನೀಯೋತಿ।
೩೩. ನಿಮಿತ್ತ
ನಿಮಿತ್ತಭಾವಮತ್ತೇತೀಮಿನಾ ಕಮ್ಮಸಂಯೋಗಾಭಾವೇಪಿ ಸತ್ತಮಿಯಾ ಪವತ್ತಿ ಮಾಹ, ನ ಪರೇಸಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಸಂಯೋಗೇ ಏವ, ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ-‘ಏವಮಞ್ಞತೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಬಾಹಿರಾನಂ ಹಿ-‘ನಿಮಿತ್ತಾ ಕಮ್ಮೇನ’’ (ಚಂ, ೨-೧-೮೯) ಇತಿ ಸುತ್ತಂ, ತತ್ಥ ಕಮ್ಮೇನ ಯೋಗೇ ಪಯೋಜನಾ ಸತ್ತಮೀಭವತೀತ್ಯತ್ಥೋ, ಅಜಿನಮ್ಹಿ ಹಞ್ಞತೇ ದೀಪೀತಿದೀಪಿನೋಹನನಸ್ಸ ಪಯೋಜನಂ ಚಮ್ಮಂ, ತಸ್ಸ ದೀಪಿನಂಹನ್ತೀತಿ ಕಮ್ಮೇನ ಯೋ ಗೋ, ಸುತ್ತೇ ಕಮ್ಮೇನಾತ್ಯವಚನೇ ಪಯೋಜನಂ ವತ್ತುಮಾರಭತೇ ‘ನ ಪನೇ’ಚ್ಚಾದಿ।
೩೪. ಯಬ್ಭಾ
ಯಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾತಿ ಯಸ್ಸ ಗವಾದ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೀ ದೋಹನಾದಿಕಿರಿಯಾ, ಕಿರಿಯನ್ತರಸ್ಸಾತಿ ಗಮನಾದಿಕಿರಿಯನ್ತರಸ್ಸ, ಏತೇನಾತಿ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಏತೇನ, ತತೋ-ಚ್ಚಸ್ಸ ವಿವರಣಂ ಕಿರಿಯಾವತಾತಿ, ‘‘ಕಾಲಭಾವೇಸು ಚೇ’’ತಿ (೨-೬-೪೩) ಕಚ್ಚಾಯನೇಹಿ ಸುತ್ತಿತಂ, ತದಾಹ-‘ಕಾಲತ್ಥೇಹಿ ಚಾ’ತಿಆದಿ।
೩೫. ಛಟ್ಠೀ
ಸಾಮಿಸ್ಸರಾದಿಯೋಗೇ ಛಟ್ಠೀಸತ್ತಮಿಯೋ ಯಥಾ ಸಿಯುನ್ತಿ ‘‘ಸಾಮಿಸ್ಸರಾಧಿಪತಿದಾಯಾದಸಕ್ಖಿಪತಿಭೂಪಸುತೇಹಿ ಚ ‘‘ಇತಿ (೨-೩-೩೯) ಆರದ್ಧಂ ಪರೇಹಿ, ತದಾಹ-‘ಸಾಮಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅತ್ರ ಚ ಜಿನಿನ್ದಬುದ್ಧಿನಾ ‘‘ಸಾಮ್ಯಾದೀನಂ ಭೇದೇನೋ ಪಾದಾನಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತರನಿವತ್ಯತ್ಥಮಿಹ ಮಾ ಹೋತು ಗಾಮಸ್ಸ ರಾಜಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಾಕ್ಯಮುಪನ್ಯಸ್ಯ ಹಸ್ಸಾಪ್ಯ ಯುತ್ತತ್ತಮುಪದಸ್ಸಯಮಾಹ-‘ಸಾಮಿಸ್ಸರೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಕೇನ ನಿವಾರೀಯತೇ, ನ ಕೇನಾಪೀತ್ಯತ್ಥೋ, ವಿಸಯವಚನಿಚ್ಛಾಯಂ ‘ಗಾಮೇ ರಾಜಾ’ತ್ಯಪಿ ಭವಿತಬ್ಬಮಿತ್ಯನೇನಾಹ, ‘‘ಆಯುತ್ತಕುಸಲೇಹ್ಯಾಸೇವಾಯ’’ಮೀತಿ (೨-೩-೪೦) ಆರದ್ಧಂ, ತದಾಹ-‘ಆಯುತ್ತೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಆಸವಾ ತಪ್ಪರತಾ, ಬ್ಯಾವಟೋ ನಿಯುತ್ತೋ, ತತ್ಥೇದಂ ಸಿಯಾ ‘‘ಆಸೇವಾಯನ್ತಿ ವಕ್ಖಾಮೀ ತ್ಯವಸ್ಸಂ ವಚನಮಿದಮಾರಬ್ಭನೀಯಮಞ್ಞಥಾ ಈಸಂಯುತ್ತೇಪಿ ‘ಆಯುತ್ತೋ ಗೋ ಸಕಟಸ್ಸಾ’ತಿ ಪಸಜ್ಜತೀ’’ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯ ನತ್ಥೇವೇತಮ್ಪಿ ಪಯೋಜನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ವಿನಾಪಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ‘‘ಸಾಮಿಸ್ಸರಾ’’ತ್ಯದಿಕಂ ಕಚ್ಚಾಯನಸುತ್ತಂ, ತೇನೇವಾತಿ ಕಚ್ಚಾಯನಸುತ್ತೇ ಪಸೂತಸದ್ದಾನನ್ತರಂ ಕುಸಲಸದ್ದನಿದ್ದೇಸೇನೇವ, ಇಧಾತಿ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನವುತ್ತಿಯಂ। ಕಚ್ಚಾಯನೇನ ‘‘ಕಮ್ಮಕರಣ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇಸು ಸತ್ತಮೀ’’ (೨-೬-೪೦) ‘‘ಪಞ್ಚಮ್ಯತ್ಥೇ ಚ’’ (೨-೬-೪೧) ಇತಿ ಚ ಸುತ್ತಿತಂ, ತೇನಾಹ-‘ಕಮ್ಮೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಗಹಣಸ್ಸ ಬಾಹಾ ವಿಸಯೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಕಚ್ಚಾಯನಾನಂ‘ಭಿಕ್ಖೂಸೂ’ತಿಆದೀನಿ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಉದಾಹರಣಾನಿ, ಹತ್ಥೇಸೂತಿಆದೀನಿ ಕರಣತ್ಥೇ, ಕದಲೀಸೂತಿ ಪಞ್ಚಮ್ಯತ್ಥೇ। ‘‘ಮಣ್ಡಿತುಸ್ಸುಕ್ಕೇಸು ತತಿಯಾ ಚೇ’’ತಿ (೨-೬-೪೫) ಕಚ್ಚಾಯನಸುತ್ತಂ, ತದಾಹ ‘ಪಸನ್ನತ್ಥೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಪಸನ್ನತ್ಥೇತಿ ಮಣ್ಡಿತತ್ಥೇ, ಉಸ್ಸುಕ್ಕತ್ಥೇತಿ ಉಸ್ಸಾಹತ್ಥೇ।
೩೬. ಯತೋ
ವಿಸುಂ ಕರಣಂ ನಿದ್ಧಾರಣಂ, ಜಿನಿನ್ದಬುದ್ಧಾಚರಿಯೇನ ‘‘ಕಿಮತ್ಥಮ್ಪುನರಿದಂ ವಚನಂ ಯಾವತಾ ನಿದ್ಧಾರಿಯಮಾನೋ-ವಯವೋ ಸಮುದಾಯಬ್ಭನ್ತರೋ, ತತ್ಥ ಯದಾ ಸಮುದಾಯಸ್ಸಾ-ಧಿಕರಣತ್ತಂ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛೀಯತೇ, ತದಾ ಸತ್ತಮೀ ಸಿದ್ಧಾವ, ಯಥಾ ರುಕ್ಖೇ ಸಾಖಾತಿ, ಯದಾ ತ್ವವಯವಸಮ್ಬನ್ಧೋ ತದಾ ಛಟ್ಠೀ, ಯಥಾ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಾಖಾತಿ ಸಚ್ಚಮೇತಂ ಪಪಞ್ಚತ್ಥನ್ತು ವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಞ್ಚೇತ ಮಯುತ್ತನ್ತಿದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ-‘ನ ಸಾಲಯೋ’ಚ್ಚಾದಿಸೂಕಯುತ್ತಾನಿಧಞ್ಞಾನಿ ಸೂಕಧಞ್ಞಾನಿ, ಆಹಿತಾ ಅವಟ್ಠಿತಾ, ಆಧೇಯ್ಯ ಭೂತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯತೋತಿ ಆಹಿತತ್ತಕಾರಣಾ, ತತೋತಿ ಯತೋ ಜಿನಿನ್ದಬುದ್ಧಿವಚನಮೇವಮಯುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಾರಣಾ। ‘ಪಞ್ಚಮೀ ವಿಭತ್ತೇ’’ತಿ (೨-೩-೪೨) ಪಾಣಿನೀಯ ಸುತ್ತಂ, ತದಾಹ-‘ಸಮುದಾಯತೋ’ಚ್ಚಾದಿ, ಸುತತೋ ಸಕಾಸಾ ಸೀಲಂ ಅತಿಸಯೇನ ಸೇಯ್ಯೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ‘‘ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಛಟ್ಠೀ ಸತ್ತಮೀಸು ಪತ್ತೇಸು ತದಪವಾದೋ, ಯಂ ಯೋಗೋ’’ತಿ ಪರೇಹಾಖ್ಯಾಯತೇ, ತತ್ಥ ತಾವ ನಿದ್ಧಾರಣಮೇವೇತ್ಥ ನತ್ಥಿ ಕುತೋ ಛಟ್ಠೀಸತ್ತಮೀನಂ ತತ್ಥಪ್ಪವತ್ತಿ, ಯತೋ ತಾಸಂ ಬಾಧನತ್ಥಮಿದಮಾರಬ್ಭತೇತಿ ದಸ್ಸಯಮಾಹ-‘ನಾತ್ರ ಜಾತ್ಯಾದೀಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ನಹಿಚ್ಚಾದಿನಾ ಜಾತ್ಯಾದೀಹಿ ನಿದ್ಧಾರಣಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಜಚ್ಚಾದೀನನ್ತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಛಟ್ಠೀ, ಕುತೋ ನ ಭವತಿಚ್ಚಾಹ-‘ಜಚ್ಚಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧೇನೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅತಂ ಬ್ಯಪದೇಸತೋತಿ ಸೀಲತ್ತಾದಿಬ್ಯಪದೇಸಾಭಾವತೋ, ಪುನ ನಿದ್ಧಾರಣಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವನ್ತರಮಾಹ-‘ತುಲ್ಯಾನಞ್ಚೇ’’ಚ್ಚಾದಿ । ಸಾಧುನಿಪುಣೇಹಿ ಯೋಗೇ ಪೂಜಾಯಂ ಗಮ್ಮಮಾನಾಯಂ ಸತ್ತಮೀ, ತಥಾ ಅಸಾಧುಯೋಗೇ, ತಥಾ ಪಸಿತಉಸ್ಸುಕ್ಕೇಹಿ ಯೋಗೇ ತತಿಯಾಸತ್ತಮಿಯೋ, ತಥಾ ಲೋಪನ್ತನಕ್ಖತ್ತಸದ್ದಾ ಚ ತೇನ ತೇನ ವಚನನ್ತರೇನ ಪಾಣಿನಿಯೇಹಿ ವಿಹಿತಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ತಂತಂಕಾರಕವಚನಿಚ್ಛಾಯಮೇವ ಸಾಧೇತುಂ ‘ಮಾತರಿ ಸಾಧು’ ಇಚ್ಚಾದಯೋ ಉದಾಹಟಾ ಕೇಸೇಸು ಪಸಿತೋ ಪಸತ್ತೋ, ಅವಬದ್ಧೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಕೇಸೇಹಿ ಕರಣಭೂತೇಹಿ ಪಸಿತೋ ಭವತಿ, ಕತ್ತುಭೂತೇಹಿ ವಾ ಪಸಿತೋ ಕತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಫುಸ್ಸೇನಿನ್ದುಯುತ್ತೇನ ಲಕ್ಖಿತೋ ಕಾಲೋ ಸೋಯಮಿತ್ಯಭೇದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಾ ಫುಸ್ಸೇ, ತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ।
೩೭. ಪಠಮಾ
ಪಠಮಾತ್ಥಮತ್ತೇತಿ ಏತ್ತಕೇ ವುತ್ತೇಪಿ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ ಪದತ್ಥೋ ವಾ ನ ವಿಞ್ಞಾಯತೇ ನಾಮಗ್ಗಹಣಾನುವತ್ತಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ದ್ವೇದ್ವೇಕಾನೇಕಾದಿ ಸುತ್ತತೋ’ತಿಆದಿ, ನಾಮೇನಾತ್ಥೋ ಪಟಿಪಾದಿಯಮಾನೋ ನಾಮಸಙ್ಖಾತೇ-ತ್ತನಿ ಅಭಿಧೇಯ್ಯತ್ತೇನಾಜ್ಝಾರೋಪ್ಯ ಪಟಿಪಾದಯತ್ಯನಪೇಕ್ಖಿತ ವಿಭತ್ತಿವಿಸೇಸನ್ತಿ ಆಹ-‘ಅಭಿಧೀಯತಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಪಕತಿರೂಪೇನಾತಿ ನಾಮೇನ, ತಸ್ಸ ಅಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸ, ಮತ್ತಸದ್ದಸ್ಸಾತಿಆದಿನಾ ಸಾಮಞ್ಞನ್ತೀದಂ ಮತ್ತಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ನಾಮಸ್ಸಾಭಿಧೇಯ್ಯಮತ್ತೇತಿ ಇಮಿನಾ ಇದಂ ವಕ್ಖಮಾನಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಪಾಟಿಪದಿಕತ್ಥಲಿಙ್ಗಪರಿಮಾಣವಚನಮತ್ತೇ ಪಠಮಾ’’ತಿ (೨-೩-೪೬) ಲಿಙ್ಗಾದೀಸು ಭೇದೇನ ಪಠಮಾವಿಧಾನಮ್ಪಟಿಪನ್ನಾ, ತದಾಹ-‘ಲಿಙ್ಗಪರಿಮಾಣೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಲಿಙ್ಗಂ ಇತ್ಥಿಪುನ್ನಪುಂಸಕಾನಿ, ಪರಿಮಾಣಂ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಸಙ್ಖ್ಯಾ ಏಕತ್ತಬಹುತ್ತಾನಿ, ತಬ್ಬನ್ತೋಪಿ ಸದ್ದತ್ಥೋಏವಾತಿ ಲಿಙ್ಗಾದಿವನ್ತೋಪಿ ಸರೂಪಾ ಬ್ಯತಿರಿತ್ತೋ ಸದ್ದತ್ಥೋ ಏವ, ಉಚ್ಚತ್ತನೀಚತ್ತಸಾಮಞ್ಞಮ್ಪುರೋಧಾಯ ಪವತ್ತಿಯಾ ಉಚ್ಚನೀಚಸದ್ದೇಹಿ ಪಠಮಾ ಹೋತೇವ, ತಂಯುತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಸದ್ದತ್ಥಭಾವತೋ ‘ಉಚ್ಚಂ ಘರಾನಿ’ತ್ಯಾದೀನಿಪಿ ಉಚ್ಚತ್ತಂ ಗುಣಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಸೋಯಮಿತ್ಯಭೇದಸಮ್ಬನ್ಧ ಘರೇಸು ವತ್ತನ್ತೀತಿ। ಪಲಮ್ಬತೇ ಅಜ್ಝಾಗಚ್ಛತಿತ್ಯಾದೋ ‘‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಸಂ’’ತಿ (೨-೧೧೯) ಲೋಪವಿಧಾನಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಪಾದೀಹ್ಯನತ್ಥಕೇಹಿಪಿ ಪಠಮಾ ಸಿದ್ಧಾಯೇವ।
೩೮. ಆಮನ್ತ
ಅಭಿಮುಖಂ ಕತ್ವಾತಿಆದಿನಾ ಯೋಗಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನಾಮತ್ಥೇತಿ ಸದ್ದತ್ಥೇ, ಪದತೋತಿ ಆಮನ್ತಣಾಧಿಕಅತ್ಥಮತ್ತಪ್ಪಕಾಸಕಪದತೋ, ಹೋನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ…
ಸಿದ್ಧಸ್ಸಾಭಿಮುಖೀಕಾರ ಭಿಮುಖೀಭಾವ (ಪೋತ್ಥಕೇ), ಮತ್ತಮಾಮನ್ತಣಂ ಸಿಯಾ।
ಅತ್ಥೋ ಕತಾಭಿಮುಖೋ ಹಿ, ಕ್ರಿಯಾಯಂ ವಿನಿಯುಜ್ಜತೇ।
ಆಮನ್ತಣಂ ನ ವಾಕ್ಯತ್ಥೋ, ಪದತೋವ ಪತೀತಿತೋ।
ನತ್ಥೇವಾಮನ್ತಣಂ ಲೋಕೇ, ವಿಧಾತಬ್ಬೇನ ವತ್ಥುನಾ।
ತಂ ಯಥಾ ಭವ ರಾಜೇತಿ, ನಿಪ್ಪನ್ನತ್ಥೋ ಭವೇತಿ ಚ॥
ಸಿದ್ಧಸ್ಸಾತಿ ದೇವದತ್ತತ್ತಾದಿನಾ ಸಿದ್ಧಸ್ಸ, ಅತ್ಥೋತಿ ದೇವದತ್ತಾದಿ, ಕತಂ ಆಭಿಮುಖ್ಯಂ ಸಮಾಧಾನಂ ಯೇನಾತಿ ವಿಗ್ಗಹೋ, ಕ್ರಿಯಾಯಂ ವಿನಿಯುಜ್ಜತೇ ಗಚ್ಛ ಭುಞ್ಜಾತಿ, ಆಮನ್ತಣಂ ನತ್ಥಿ… ಇದಾನಿ ವಿಧೀಯಮಾನತ್ತೇನಾಲದ್ಧಸತ್ತಿಕಸ್ಸಾಭಿಮುಖಯಿತುಮಸಕ್ಕರೂಪತ್ತಾ, ವಿಧಾತಬ್ಬೇನಾತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇನ।
೩೯. ಛಟ್ಠೀ
ಕಿರಿಯಾಕಾರಕೇಚ್ಚಾದಿವುತ್ತಿಗನ್ಥಸ್ಸ ಅತ್ಥಸಂವಣ್ಣನಂ ಕತ್ತುಮಾರಭತೇ ‘ಏಕಾಯಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಾಮೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಕಿರಿಯಾಯ ಕಾರಕೇಹಿ ಚ ನಿಪ್ಫಾದಿತೋತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧ ಪುಬ್ಬಕತ್ತಮಾಹ, ತತೋಯೇವಾಯಂ ನಾಕಸ್ಮೀಕೋತಿ ನ ಯೇಸಂಕೇಸಞ್ಚಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭವತಿ, ವಿಸಿಟ್ಠಾನಂಯೇವ ತು ದ್ವಿನ್ನಂ ಭವತೀತ್ಯತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಾಭಾವೋ, ಕಿರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧಪುಬ್ಬಕೋ ಹಿ ಕಾರಕೇಹಿ ಅಞ್ಞೋ ಸಸ್ಸಾಮಿಭಾವಾದಿಕೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ–
‘‘ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಕಾರಕೇಹಞ್ಞೋ, ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಪುಬ್ಬಕೋ।
ಸುತಾಯಮಸ್ಸುತಾಯಂವಾ, ಕ್ರಿಯಾಯಂ ಸೋ-ಭಿಧೀಯತೇತಿ॥
ತತ್ಥ ಅಸ್ಸುತಾಯಂ ಕಿರಿಯಾಯಂ ‘ರಞ್ಞೋ ಪುರಿಸೋ’ಚ್ಚಾದೋ ಕಿರಿಯಾ ಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧಪುಬ್ಬಕೋ-ಞ್ಞೋ ಏವ ಸಸ್ಸಾಮಿಭಾವಾದಿಕೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಪತೀಯತೇತಿ, ‘ಸರತಿ ರಜ್ಜಸ್ಸ’ತ್ಯಾದೋ ತು ಸುಯ್ಯಮಾನೇ ಕಿರಿಯಾಸದ್ದೇ, ಏತ್ಥ ಪನ ಸನ್ತಮಪಿ ಕಮ್ಮಂ ವತ್ತುಮನಿಚ್ಛಿತಂ, ವಿಸೇಸನಭಾವೋಯೇವ ಸರಣಮ್ಪತಿ ರಜ್ಜಸ್ಸ ಪಟಿಪಾದೀಯತೇ’ರಜ್ಜಸಮ್ಬನ್ಧಿಸರಣ’ನ್ತಿ, ಕಿರಿಯಾಕಾರಕ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವತ್ಥುಟ್ಠಿತಿವಸೇನೇವತ್ಥಿ, ತನ್ನಿಮಿತ್ತೋ ಚ ಸಸ್ಸಾಮಿ ಭಾವಾದಿ, ತತ್ಥ ಸಸ್ಸಾಮಿಭಾವವಿವಚ್ಛಾಯಂ ವಿಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಕಿರಿಯಾಕಾರಕ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತೋ, ಯಥಾ ‘ಅನುದರಾ ಕಞ್ಞಾ’ತಿ, ಸೋ ಚಾಯಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸಸ್ಸಾಮಿಭಾವಜಞ್ಞಜನಕಭಾವಾ-ವಯವಾವಯವವಿಭಾವಾದಿಲಕ್ಖಣೋ ಬಹುವಿಧೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತತ್ಥ ಸಸ್ಸಾಮಿಸಮ್ಬನ್ಧೇ ರಞ್ಞೋ ಪುರಿಸೋ, ಜಞ್ಞಜನಕಸಮ್ಬನ್ಧೇ ನಿಗ್ರೋಧಸ್ಸ ಬೀಜಂ, ಅವಯವಾವಯವಿಸಮ್ಬನ್ಧೇ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಾಖಾ, ಇದಾನಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸೇತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಕಾರಕಸಮ್ಬನ್ಧಸಞ್ಜಾತತ್ತಂ ಯಥಾಯೋಗಮಞ್ಞತ್ರಾಪ್ಯವಗಮಯಿತುಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉದಾಹರಣಮಾಹ-‘ತಥಾ ಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಪರಿಪಾಲನಕಿರಿಯಾಕತೋ ನೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಪಾಲ್ಯಪರಿಪಾಲನಲಕ್ಖಣೋ-ಯಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಸಾ ಅಯಮ್ಪರಿ ಪಾಲನಲಕ್ಖಣಾ ಕಿರಿಯಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಮಸ್ಸೇದಮ್ಭಾವಹೇತುಂ ಜನಯಿತ್ವಾ ನಿವತ್ತತಿ, ಅತ್ಥಪ್ಪಕರಣಾದಿನಾ ತ್ವಿಮಾಯ ಕಿರಿಯಾಯಾಯಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ವಿಸೇಸೋ ವಸೀಯತೇ, ನ ಛಟ್ಠಿಯಾ ವಿಸೇಸಾವಗಮನೇ ಸಾಮತ್ಥಿಯಂ… ತಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬತ್ಥೇಕರೂಪತ್ತಾ, ಸುಯ್ಯಮಾನೇ ಏವ ವಾ ಕಿರಿಯಾಸದ್ದೇ ಕಾರಕಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುನೋ ವಚನಿಚ್ಛಾಯಾಭಾವೇ ಅಸ್ಸೇದಮ್ಭಾಭಾವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸೇವ ಫಲಸ್ಸ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ ತಥೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಜಾತೋ ಛಟ್ಠಿಯಾಭಿಧೀಯತೇ ‘ರಜ್ಜಸ್ಸ ಸರತೀ’ತಿ, ವುತ್ತಂ ಹಿ–
ಜನಯಿತ್ವಾನ ಸಮ್ಬನ್ಧಂ, ಕ್ರಿಯಾ ಕಾಚಿ ನಿವತ್ತತಿ।
ಸುಯ್ಯಮಾನೇ ಕ್ರಿಯಾಸದ್ದೇ, ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಜಾಯತೇ ಕ್ವಚೀತಿ॥
ಪರಿಪಾಲಯತೀತಿ ಪುರಿಸಮ್ಪರಿಪಾಲಯತಿ, ತತೋ ಪಾಲನಾದಿಕಾ ಉಪಕಾರ ಸಭಾವಾ ಕಿರಿಯಾದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೀ ಭವತಿ, ರಞ್ಞಾ ಹಿ ಕಾರಿಯಮಾನಾ ತಂಸಮ್ಬನ್ಧಿನೀಪುರಿಸವಿಸಯತ್ತಾವಪುರಿಸಯೋಗಿನೀತ್ಯುಭಿನ್ನಮ್ಪಿಕಿರಿಯಾಸಮ್ಭವತಿ, ತತೋಯೇವತಸ್ಸಾ ಉಭಯಸಮ್ಬನ್ಧಿನಿಯಾ ಕಿರಿಯಾಯ ಸಮ್ಭವೇಅಸ್ಸೇದನ್ತಿ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಸಭಾವಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಸ್ಸ ಭಾವತೋ ಕಿರಿಯಾಜನಿತತ್ತಮಸ್ಸ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಾಲಕ್ಖಣೋ… ಸಬ್ಬಥಾ ನಿರಪೇಕ್ಖತ್ತೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಾವಾ, ಸಮ್ಬನ್ಧಿ ಬುದ್ಧಿಸಬ್ಭವಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೀಸು ರಾಜಪುರಿಸಾದೀಸು ಅಸ್ಸೇದನ್ತಿ ಏವಮ್ಪವತ್ತಾಯ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಸಬ್ಭವಸ್ಸ। ಪರೇಸಂ ವಿಯ ‘‘ಗುಣೇ ಛಟ್ಠೀ’’ತಿ ವಚನನ್ತರಾಭಾವೇ ಉಭಯತ್ಥಪಿ (ಚೇತ್ಥ) (ಯೇವ) (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಛಟ್ಠಿಪ್ಪ- ಸಙ್ಗೋತಿ ಬೋಧೇತುಮಾಹ-‘ನನು ಚೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಸಚ್ಚನ್ತಿ ಯಥಾ ವುತ್ತಂ ಚೋದನಮಬ್ಭುಪಗಮ್ಮ ಚೋದಕಮ್ಪತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧರೂಪಂ ತತೋ-ಞ್ಞತ್ರಾಪ್ಯುಪಸಂ ಹರಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಛಟ್ಠಿಪ್ಪಸಙ್ಗಂ ಚೋದೇತುಮಾಹ-‘ದೇವದತ್ತೋ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅಥೇವ ಮಿಚ್ಚಾದಿನಾಸತೀಪಿಅಞ್ಞಮಞ್ಞಾಪೇಕ್ಖಾಲಕ್ಖಣೇ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ವಚನಿಚ್ಛಾಯೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣನ್ತಿ ಚೋದಕಾಧಿಪ್ಪಾಯಮತ್ರೋಪನೇತ್ವಾ ತದೇವ ವಿಸೇಸತೋ ಛಟ್ಠಿಯಾ ಅಭಾವೇ ಸಮುಪನೇತುಂ‘ಯಜ್ಜೇವಮಿಹಾಪಿ’ಚ್ಚಾದಿಕಮಾಹ, ತತ್ಥ ಅಥಾತಿ ಚೋದಕಾಧಿಪ್ಪಾಯಪ್ಪಕಾಸನಾರಮ್ಭೇ ನಿಪಾತೋ, ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಏವಂ ಯದಿಪಿಚ್ಚಾದಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ಪಟಿಪಾದೇತಬ್ಬತಾಯಾತ್ಯಾದಿನಾ ಇದನ್ದೀಪೇತಿ ‘‘ವಿಸೇಸ್ಸಂ ವಿಧೇಯತಾಯ ನ ಪರಾಧೀನನ್ತಿ ಅಪ್ಪಧಾನಭಾವತೋ ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚತೇ ತತೋ-ತ್ತನಿಟ್ಠಮೇವ, ನ ರೂಪನ್ತರಮ್ಭಜತಿ‘ಪುರಿಸಸ್ಸೇ’ತಿ, ವಿಸೇಸನನ್ತು ರಾಜಾದಿಕಂ ತದಙ್ಗತಾಯಾನುವದಿಯಮಾನಮಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಕಾರಕರೂಪತೋ ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚತೇ, ತತೋ ರೂಪನ್ತರಂ ಭಜತಿ ‘ರಞ್ಞೋ’ತಿ, ತತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕ ಲಕ್ಖಣೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಏಕಸ್ಸ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ತಾಸಮ್ಭವಾ ವತ್ಥುತೋ ದ್ವಿಟ್ಠೋ ವಿಸೇಸನಗತತ್ತೇನ ಪತೀಯತೇ ತತೋ ಛಟ್ಠೀ ವಿಸೇಸನಮೇವಾನುಧಾವತಿ ಪತೀತಿವಿಸಯೇ ಸದ್ದಪ್ಪವತ್ತೀ’’ತಿ, ಯೋ ಹಿ ವಿಕಪ್ಪನಂ ವಿಸಯೋ ಸೋ ಸದ್ದಾನನ್ತಿ, ಅತೋಯೇವ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನಿಯಮೇನ ವಿಸೇಸನಭೇದಮನುವಿದಧಾತಿ… ವತ್ಥುತೋ ದ್ವಿಟ್ಠಸ್ಸಾಪಿ ತಗ್ಗತತ್ತೇನ ಪತೀತಿಯಾ ಯಥಾ ಭಾತೂನಂ ಧನನ್ತಿ, ನಾವಸ್ಸಮ್ಭಾತೂನಂ ಧನನ್ತಿಚ್ಚೇವ ಭವತಿ, ತಥಾ ಸತ್ಯಪಿ ವಿಸೇಸ್ಸ ಭೇದೇ ವಿಸೇಸನಗತಮೇವ ಭೇದಮನು(ವಿದಧಾ)ತಿ ‘ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾ’ತಿ, ತದೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸೇಸನಗತತ್ತೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಪತೀತಿತೋ-ವಕಪ್ಪೀಯತೇ, ವಿಸೇಸ್ಸಗತತ್ತೇನಾಪಿ ತಪ್ಪತೀತಿಯಂ ನಿಯಮೇನ ತಗ್ಗತಭೇದಾನುವಿಧಾನಂ ಸಿಯಾ ವಿಸೇಸನಗತಭೇದಾನುವಿಧಾನಮಿವ, ದ್ವಿಟ್ಠತ್ತನ್ತು ವತ್ಥುತೋ ಚತ್ತುನೋ ನ ವಿರುಜ್ಝತೇ, ವತ್ತುಪಟಿಬದ್ಧಮೇವ ಚ ದ್ವಿಟ್ಠತ್ತಂ ಮನಸಿಕತ್ವಾ ತಂವಾದೀಹಿ ದ್ವಿಟ್ಠೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋಭಿಧೀಯತೇ, ಅತೋಯೇವಾಯಂ ಬ್ಯತಿರೇಕವಿಭತ್ತಿ (ಯಾಗಮ್ಯತೇ)… ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚಮಾನವಿಸೇಸನಭೂತಸಮ್ಬನ್ಧಿಗತಬ್ಯತಿರೇಕಲಕ್ಖಣಸಮ್ಬನ್ಧಾಭಿ- ಧಾನಪ್ಪವತ್ತಿತೋತಿ, ನೀಲಾದಿವಿಸೇಸನನ್ತು ಪರತ್ಥತ್ತೇನಾಪ್ಪಧಾನಮ್ಪಿ ನ ಕಾರಕಭಾವತೋ ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚತಿ… ನೀಲಾದಿಸದ್ದೇನುಪ್ಪಲಾದಿದಬ್ಬಾಭಿಧಾನತೋ, ಯಥಾ ‘ನೀಲಮುಪ್ಪಲಮ್ಪಸ್ಸ, ನೀಲೇನುಪ್ಪಲೇನ ಠಿತಂ, ನೀಲಸ್ಸುಪ್ಪಲಸ್ಸ ಗನ್ಧೋ’ತಿ, ಯದಾ ತು ನ ವಿಸೇಸ್ಸಪವತ್ತಿ ತದಾ ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚತೇವ ‘ನೀಲಸ್ಸ ಗುಣಸ್ಸ ಉಪ್ಪಲನ್ನಿಸ್ಸಯೋ’ತಿ ಕಾರಕಭಾವಲಕ್ಖಣಾ ಪಧಾನಭಾವಾ ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚತೇ ಏವ ನೀಲಾದಿ, ತತೋ ವಿಸೇಸನಮೇವಾನೇಕಪ್ಪಕಾರತಾಯಾವ ತಿಟ್ಠತೇ, ತತೋ ವಿಸೇ- ಸನಂ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಕಾರಕರೂಪತೋ ಪಧಾನಭಾವಾ ಬ್ಯತಿರಿಚ್ಚತೇತಿ ವಿಸೇಸನ ಮತ್ತೇನಾಪಿ ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬಂ ತಥಾ ಸಿಯಾತಿ ನಾಸಙ್ಕನೀಯನ್ತಿ।
ದ್ವೇಪೀತಿ ರಾಜಪುರಿಸಾ ದ್ವೇಪಿ, ತತಿಯೇ ಗೇಹಸಙ್ಖಾತೇ ಸಮ್ಬನ್ಧಿನೀ। ಸಹಯುತ್ತಮ್ಪಟಿಚ್ಚ ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಪ್ಪಧಾನತ್ತಮೇವ ದೀಪೇತಿ, ಅಭಿಮತಾತಿ ಪಾಣಿನಿಯಾನಂ ಸುತ್ತನ್ತರೇನ ಅಭಿಮತಾ, ಯತೋ ಛಟ್ಠೀಯ-ಮತ್ತನೋ ಮತೇ ಸಮ್ಬನ್ಧನಿಸ್ಸಯಾ, ತೇನಾಹ- ‘ಸಮ್ಬನ್ಧಮೇವಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಚೇತ್ಥ ಮಾತು ಸರಣಾನಮವಟ್ಠಾನಾದಿಕಿರಿಯಾನಿಮಿತ್ತೋತಿ ಕೇಚಿ, ಅಞ್ಞೇ ತು ಸರಣಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾರೂಪತ್ತಾ ಕಿರಿಯನ್ತರಮನ್ತರೇನೇವ ದಬ್ಬೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋಪಪತ್ತಿಮಾಹುಯಥಾ ದ್ವಿನ್ನಂ ಜತುಕತೋ ಸಂಸಿಲೇಸೋ, ಜತುನೋ ತು ಕಟ್ಠೇನಾತ್ತನಾಯೇವ, ನ ಜತ್ವನ್ತರಕತೋ ಸಂಸಿಲೇಸೋತಿ। ಪರೇಸಂ ತತಿಯತ್ಥೇ ದುತಿಯತ್ಥೇ ಚ ಕಿತಕಪ್ಪಯೋಗೇ ಞ್ಞತ್ರಾಪಿ (ಪಞ್ಚಮ್ಯತ್ಥೇ) ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ ಚ (‘‘ಛಟ್ಠೀ ಚಾ’’) ತಿ (೨-೬-೨೦) ದುತಿಯಾ ಪಞ್ಚಮೀನಞ್ಚಾ’’ತಿ (೨-೬-೨೯) ಚ ಸುತ್ತನ್ತರೇಹಿ ಛಟ್ಠೀತಿಮತಾ, ತಸ್ಸಾಪಿ ವತ್ತಿಚ್ಛಾತೋವ ಸಾಧಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-ಯಥಾಚೇತ್ಥಾತಿಆದಿ, ಏತ್ಥಾಪ್ಯಾದೋ ಉದಾಹರಣದ್ವಯೇ ಸುತ್ತನ್ತರಮನ್ತರೇನ ಸಮ್ಪದಾನತ್ತಾಭಾವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧವಚನಿಚ್ಛಾಯಮೇವ ಪರೇಸಮ್ಪಿ ಛಟ್ಠೀ, ತೇನಾಹ-‘ಏತ್ಥಾ’ತಿಆದಿ, ಬಹುಲನ್ತೀಮಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘ಯಥಾ ದಸ್ಸನ’ನ್ತಿ, ಅವಿಸಂವಾದಕಾಲೋಕಸ್ಸತ್ಯಾದಿಕಂ ಕಮ್ಮೇ ಉದಾಹರಣಂ, ಪಞ್ಚಮ್ಯತ್ಥೇ ಪನ ವತ್ತಿಚ್ಛಾತೋವ ಸಬ್ಬೇ ತಸನ್ತಿ ದಣ್ಡಸ್ಸಾತ್ಯಾದೀನಿ ಉದಾಹರಣಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
೪೦. ತುಲ್ಯ
ಅನಭಿಮತಾತಿ ‘ತುಲ್ಯತ್ಥೇಹ್ಯತುಲೋಪಮಾಹಿ ತತಿಯಾಞ್ಞತರಿಸ್ಸ’ನ್ತಿ (೨-೩-೭೨) ಸುತ್ತೇನ ತುಲೋಪಮಾಹಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ತುಲ್ಯತ್ಥೇಹಿ ಯೋಗೇ ತತಿಯಾಯ ವಿಧೀಯಮಾನತ್ತಾ ಪಾಣಿನಿಯಾನಂ ಅನಭಿಮತಾ, ಯಸ್ಮಾ ಸದಿಸಾ ಭಾವಾ ತೇಸಂ ನೋಪಮಾತಿ ‘ಅಜ್ಜುನಸ್ಸ ತುಲಾ ನತ್ಥೀ’ತ್ಯಾದಿಕಮುಚ್ಚತೇ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನಾತಿ ತದೇವನ್ತೀಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತದೇವನ್ತಿ ವಾ ನಿಪಾತಸಮುದಾಯೋ ಯಥಾವುತ್ತನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ, ತುಲ್ಯೇಸೂತಿ ಸದಿಸೇಸು, ತಥಾವುತ್ತಾತಿ ಅಜ್ಜುನಸ್ಸತುಲಾನತ್ಥೀತ್ಯಾದಿನಾ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ವುತ್ತಾ।
೪೧. ಅತೋ
ಸುತ್ತೇ ‘ಅತೋ’ತಿ ವುತ್ತಂ ‘ಅಕಾರನ್ತತೋ’ತಿ ಕಥಂ ವುತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘ಅತೋ’ತಿಆದಿ, ಆದೇಸಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಸೇಸೋ, ಯಕಾರಾನಂಯೇವ ಸಿಯುಂ… ಆಏಆದೇಸಾನಮೇಕವಣ್ಣತ್ತಾ, ಲೋಪೇ ಕತೇತಿ ಓಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪೇ ಕತೇ, ತನ್ನೇತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಧಚಾದ್ಯಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ, ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇ ಕಾರಣಮಾಹ-‘ಪರಲೋಪಸ್ಸಾ’ತಿಆದಿ, ಕಾರಣನ್ತರಂ ವತ್ತುಮಾರಭತೇ ‘ಕಿಞ್ಚಾ’ತಿಆದಿ, ನಿಚ್ಚಮ್ಪರಲೋಪೋವ ಸಿಯಾ, ನ ಪುಬ್ಬಲೋಪೋಪಿ ಆಗಮಪ್ಪಯೋಗಾನುಕೂಲ್ಯೇನಾತಿಪಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ಆಹ-‘ನಚಾ’ತಿಆದಿ, ನಿಚ್ಚಮ್ಪರಲೋಪೋಯೇವಾತಿ ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಮನ್ತುನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇತ್ಯಾದಿನಾ ತತ್ಥ ವಿರೋಧಮಾಹ, ಅತೋಸಮ್ಭವಾತಿ ಆದೇಸಾಕಾರತೋ ಸಮ್ಭವಾ, ಝಿಸ್ಸಾಕಾರವಿಧಾನಂ ‘‘ಯೋಸು ಝಿಸ್ಸ ಪುಮೇ’’ತಿ (೨-೯೩) ಏತದೇವಪಯೋಜನನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಯೋಜನಾಭಾವೇ ಕಾರಣಮಾಹ-‘ಅನಿಟ್ಠತ್ತಾ’ತಿ, ಅನಭಿಮತತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಯೋಜನಾಭಾವಾನಭಿಮತತ್ತಮೇವ ದಸ್ಸೇಸುಮಾಹ-‘ಏತದತ್ಥಮೇವಾ’ತಿಆದಿ, ಇಮಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅತೋ ಯೋನಂ ಟಾಟೇ’’ತೀ ಮಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ, ಝಿಸ್ಮಾತ್ವೇವಾತಿ ‘ಝಿಸ್ಮಾ’ ಇತಿ ಏತಾದಿಸಂ ಸುತ್ತಮೇವ, ಝಿಸ್ಮಾ ಯೋನಂ ಟಾಟೇತಿವಾತಿ ‘‘ಝಿಸ್ಮಾ ಯೋನಂ ಟಾಟೇ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ ವಾ, ಅತೋತಿ ‘ಅತೋ’ ಇತಿ ಸುತ್ತಂ, ತಾದಿಸಸ್ಸಪಯೋಗಸ್ಸಾತಿ ಅಗ್ಗಾ, ಅಗ್ಗೇ ಇತಿ ಪಯೋಗಸ್ಸ।
೪೨. ನೀನಂ
ಯಸ್ಮಾ ಏಕಮೇವ ರೂಪಮುದಾಹಟಂ, ತಸ್ಮಾ ರೂಪಾರೂಪಾನಿ ರೂಪೇರೂಪಾನೀತಿ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ತೇನ ಹಿ ಬಹುವಚನೇ ಬಹುವಚನೇನ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಪಠಮಾದುತಿಯಾಸು ‘ಅಟ್ಠೀನೀ’ತಿ ಏಕಮೇವ ರೂಪಮುದಾಹಟನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
೪೪. ಸಸ್ಸಾಯ
ಸುಞಿತಿ ಞಕಾರೋ ಕಿಮತ್ಥೋತಿ ಆಹ-‘ಞಕಾರೋ’ತಿಆದಿ, ಅಸತಿ ಹಿ ಞಕಾರೇ‘ಞಾನುಬನ್ಧೋ’ತಿ ಞಕಾರೇನ ವಿಸೇಸನೇನ ಸುಕಾರೋ ನ ವಿಸೇಸೀ ಯೇಯ್ಯ ಸತಿಯೇವ ತಸ್ಮಿಂ ತೇನ ಸೋ ವಿಸೇಸೀಯೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಞಕಾನುಬನ್ಧಾದ್ಯನ್ತಾ’’ತಿ ಸುತ್ತೇ ‘ಞಕಾನುಬನ್ಧಾ’ತಿ ವಿಸೇಸನಂ ವಿಸೇಸನಭಾವೋ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಂ ಯಸ್ಸ ಸೋ ವಿಸೇಸನತ್ಥೋ, ಬಹುಲಂ ವಚನೇನಾನಭಿಮತಮನವಸೇಸಂ ವವತ್ಥಾಪೀಯತೀತಿ ವುತ್ತಿಯಂ ‘‘ಭಿಯ್ಯೋ’’ತ್ಯಾದಿಕಮುಪದಿಟ್ಠನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಮುಪಕ್ಕಮತೇ ‘ಸಾಮಞ್ಞೇನಾ’ತಿಆದಿನಾ, ಛಟ್ಠೀ ಭವತೀತಿ (ಸೇ)ಸೋ, ನನುಚ ಅತ್ಥಸದ್ದೇನಾಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೇ ಕಥಂ ಚತುತ್ಥ್ಯತ್ಥೋ-ವಸೀಯತೀತಿ ವುಚ್ಚತೇ, ಚತುತ್ಥೀಏಕವಚನೇ ಅತ್ತತ್ಥ’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಾದಿಕಮತ್ತನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಯೋ-ತ್ಥೋ, ಸೋ ಚತ್ಥೋ-ಞ್ಞ ಪದತ್ಥೇಪಿ, ತಸ್ಸಾ-ಞ್ಞಪದತ್ಥಭೂತಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ತಾ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಮ್ಭವತಿ ನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನಾತಿ ನಾತ್ಥಭೇದೋತಿ ತ ಏತ ಇಮವಜ್ಜಿತಾನಂ ಸಬ್ಬಾದೀನನ್ತಿ ತ ಏತಇಮಸದ್ದೇಹಿ ಏವ ವಜ್ಜಿತಾನಮಞ್ಞೇಸಂ ಸಬ್ಬಾದೀನಂ, ಪಟಿಸಿದ್ಧೇಸುಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಆದೇಸೋ ದಿಸ್ಸತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ‘ತಸದ್ದಸ್ಸ ಚಾ’ತಿ।
೪೫. ಘಪ
ಇತ್ಥಿಯಾ ವಧುಯಾತಿ ಪಸಞ್ಞಾನಮೀ ಊನಮುದಾಹರಣಾನಿ।
೪೬. ಸ್ಸಾವಾ
ಘಪಸಞ್ಞೇಹೀತಿ ಇದಂ ತೇತಿಮಾಮೂಹಿ ತೀಮಸ್ಸ ಅಞ್ಞಪದತ್ಥಸಮಾಸೇನ ವಾ ವಿಸೇಸನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ವುತ್ತಿಯಂ ಕತನ್ತಿ ಆದಿಕಂ ಕತ್ತಾದಿಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ಕತಂ, ತಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಕಪ್ಪೋದಾಹರಣಂ।
೪೭. ನಮ್ಹಿ
‘‘ಆಗಮಾ ತಗ್ಗುಣೀಭೂತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನ ಗಯ್ಹನ್ತೀ’’ತಿ ಪರಿಭಾಸಾ ವಚನಮೇತಂ ತತ್ಥ ತಗ್ಗುಣೀಭೂತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆಗಮಿಮ್ಹಿ ಗುಣೀಭೂತಾ, ಅವಯವವಸೇನ ಪಚ್ಛಾ ಭವನ್ತೋ ಅಮುಖ್ಯಭೂತಾ, ತಗ್ಗಹಣೇನಾತಿ ಆಗಮಿಗ್ಗಹಣೇನ ತಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಣತೋತಿ ಆಗಮಿಭೂತಸ್ಸ ನಂ ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಗಹಣೇನ ಗಹಣತೋ, ‘ನಮ್ಹಿ ವಿಭತ್ತಿಮ್ಹಿ’ತಿ ತು ವತ್ತಬ್ಬಂ, ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ವಾ ಏತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
(೪೯) ಇಕಾರಸ್ಸೇವವಾತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಮೇವ ವಿವರತಿ ತಿಸ್ಸ ಇಚ್ಚಾದಿನಾ, ತಸ್ಸ ತಿಸ್ಸ, ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾತಿ ತಿಸ್ಸ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ‘‘ನಮ್ಹಿ ತಿಚತುನ್ನಮಿತ್ಥಿಯಂ ತಿಸ್ಸ ಚತಸ್ಸಾ’’ತಿ (೨-೨೦) ತಿಸ್ಸಾದೇಸೋ ‘‘ನಮ್ಹಿ ನುಕ ದ್ವಾದೀನಂ ಸತ್ತರಸನ್ನ’’ನ್ತಿ (೨-೪೭) ನುಕ, ತಿಸ್ಸನ್ನಂ।
೫೧. ಸುಞ
ವಿಭತ್ತಿಸುತ್ತೇತಿ ‘‘ದ್ವೇದ್ವೇಕಾನೇಕೇಸ್ವಿ’’(೨-೧) ಚ್ಚಾದಿಸುತ್ತೇ, ಸ್ಸನನ್ತಿ ಬಹುವಚನೇನ ಸಹಿತಮೇಕವಚನಮಾಹ, ಸುತ್ತಮಿದನ್ತಿ ‘‘ಸುಞ್ಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ, ಸುತ್ತೇ ಪನ ಸತೀತಿ ‘‘ಸುಞ ಸಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸುತ್ತೇ ಸತಿ।
೫೫. ರತ್ಯಾ
ರತ್ತಿ ಚ ಆದಿ ಚ ರತ್ಯಾದಯೋ, ತೇಹಿ।
೫೬. ಸುಹಿ
ಅನುಕರಣವಸೇನಾತಿ ಅನುಸದಿಸಂ ಕರಣಂ ವಚನಮನುಕರಣಂ।
೫೭. ಲ್ತು
ತೇನಾತಿ ಯತೋ ಲ್ತುಇತಿ ವಿಸೇಸನತ್ತೇನ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಗಹಣಂ, ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಗಹಣಾ ತದಾದಿಗಹಣಂ ಲಬ್ಭತೇ… ‘‘ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇ ಯತೋ ಸೋ ವಿಹಿತೋ, ತದಾದಿನೋ ಗಹಣ’’ನ್ತಿ ಞಾಯಾ, ವಿಸೇಸನತ್ತೇನ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ ತದನ್ತಗ್ಗಹಣಂ… ‘‘ವಿಧಿಬ್ಬಿಸೇಸನನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ (೧-೧೩) ವಚನತೋತಿ ಮನಸಿ ನಿಧಾಯಾಹ- ‘ಯತೋ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಸೋ ಕ್ರಿಯತ್ಥೋ ಆದಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ತದಾದಿ, ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ-ನ್ತೋ ಯಸ್ಸ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಸೋ ತದನ್ತೋ, ತಾದಿಸಸ್ಸ ತದಾ ದಿತದನ್ತಸಮುದಾಯವಿಸೇಸ(ಸ್ಸ) ಗಹಣಂ, ನ ತು ತದನ್ತಮತ್ತಸ್ಸೇತ್ಯತ್ಥೋ, ನನು ಚ ‘ಲ್ತ್ವೀ’ತಿ ವಿಸೇಸನತ್ತೇನ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತೇ ಭವತು ‘‘ವಿಧಿಬ್ಬಿಸೇಸನನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ತದನ್ತಸ್ಸ ಗಹಣಂ, ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ತದಾದಿನೋ ಗಹಣಂ ಕಥಂ ಸಿಯಾ ವಚನಾಭಾವಾತ್ಯಾಹ-‘ತದವಿನಾಭಾವಿತ್ತಾ’ತಿ, ಯತೋ ವಿಹಿತೋ, ತೇನ ವಿನಾ ನ ಭವತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ತದವಿನಾಭಾವೀ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ತಸ್ಮಾ। ‘‘ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇ ಯತೋ ಸೋ ವಿಹಿತೋ ತದಾದಿನೋ ಗಹಣ’’ನ್ತಿ ಞಾಯಸ್ಸ ಯತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣಂ ತತ್ಥ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ‘ತದಾದಿನೋ’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತದಾದಿಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಗಹಣೇ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ ನ ದಿಸ್ಸತಿ… ಅಧಿಕತ್ತಾತಿ ಅಧಿಗತನ್ತಾವಾತಿ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಆದೀಸು ವಿಸೇಸದಸ್ಸನಾಸಮ್ಭವಾ, ‘ತುಂಸ್ಮಾ ಲೋಪೋ ಚಿಚ್ಛಾಯಂ ತೇ’’ ತ್ಯತ್ರ (೫-೪) ತು ದಿಸ್ಸತಿ ವಿಸೇಸೋ, ವಕ್ಖತಿಹಿ ತತ್ಥ ‘‘ತುಂತಾಯೇತವೇ ಭಾವೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಕ್ರಿಯಾಯಂ ತದತ್ಥಾಯ’’ನ್ತಿ (೫-೬೧) ತುಂಪಚ್ಚಯಂ ವಕ್ಖತಿ’’ಚ್ಚಾದಿ।
೫೮. ಗೇ
ಅಇತ್ಯೇವವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ‘ಗೇಅ’ಇತ್ಯೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಪಕ್ಖೇ ದೀಘವಿಧಾನೇನೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅಕಾರಾದೇಸೇ ಕತೇ ಪಕ್ಖೇ ದೀಘವಿಧಾನೇನೇವ, ಅಞ್ಞತ್ಥಚರಿತತ್ಥತಾಯಾತಿ ಲ್ತ್ವನ್ತಾದಿತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಭೋಪುರಿಸಾ ಭೋಪುರಿಸಇಚ್ಚಾದೋ ಜಾತಿಪದತ್ಥನಿಸ್ಸಯನೇನ ಕತತ್ಥತಾಯ, ಪರಿಸ ಮತ್ತತ್ಥತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅವಸ್ಸಂ ದೀಘಭಾವೇ ಕಾರಣಮಾಹ ‘ಯದಿಚಾಕಾರೋ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಯದಿಚ ಆಕಾರೋತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ।
೬೦. ಘಬ್ರಹ್ಮಾ
ಘಇತಿಸಞ್ಞಾ ಘಸಞ್ಞಾ ತಾಸಂ, ಕಞ್ಞಾಸಞ್ಞಾತಿಆದೀಸು ಘಸಞ್ಞಾನಂ ಬಹುತ್ತಾ ಬಹುವಚನೇನ ನಿದ್ದೇಸೋ, ಘರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಘಸ್ಸಾತಿ ಘಸದ್ದರೂಪಸ್ಸ, ತಥಾ ಭೋ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿ ಏತ್ಥ ತಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ಬ್ರಹ್ಮಾತಿರೂಪಸ್ಸ ನಿರುತ್ತಿಯಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾವ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ ವಿವರನ್ತೀತಿ ತಸ್ಮಾ ಸ ಸಖತೋ ಗಸ್ಸ ಅಕಾರಆಕಾರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಏವಂ ವಿವರನ್ತಿ, ತೇ ಹಿ ಅಚ ಆಚ ಇಚ ಈಚ ಏಚಾತಿ ದ್ವನ್ದೇ ಪುಬ್ಬಸರಾನಂ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಏತ್ತುಪಸಿಲೇಸನಿದ್ದೇಸಂ ವಣ್ಣೇನ್ತಿ, ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಾನನ್ತಿ ‘ಬ್ರಹ್ಮಕತ್ತುಇಸಿ ಸಖತೋ’ಚ್ಚೇವಮವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಕಥನಂ, ಕಿಮತ್ಥನ್ತಿ ಕಿಂ ಅತ್ಥೋ ಪಯೋಜನಂ ಯಸ್ಸ ತಂ ಕಿಮತ್ಥಂ। ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಾನಂ ಕಿಮತ್ಥಮ್ಪನೇವಂ ಪಯೋಜನಾಸಙ್ಕಾಯಂ ಪಯೋಜನಾಸಙ್ಕಾವಿಚಾರಣಂ ಮನಸಿ ನಿಧಾಯ ‘ಆಗತಿ ಗಣೋಯ’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಹ– ‘ಅತ್ಥತೋ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅತ್ಥತೋತಿ ಸಾ ಮತ್ಥಿಯತೋ, ಅನೇನಾತಿ‘ಆಗತಿಗಣೋಯ’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ, ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ ‘ಆಗತಿಗಣೋಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ತದಾಕಾರಸಙ್ಖಾತಜಾತಿಪ್ಪಧಾನಗಣತ್ತಪ್ಪಕಾಸನೇನ ಯದಿ ಸಮ್ಬೋಧನೇ ಏಕಾರನ್ತಾಕಾರನ್ತಲಾಭೀನಂ ಕತ್ತು ಇಸಿ ಸಖ ಮುನಿ ಭದನ್ತಾದೀನಂ ಗಹಣಂ ಪಯೋಜನಂ ನ ಸಿಯಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅನುಪಪಜ್ಜನಂ ಸಿಯಾತಿ ಏವಮಞ್ಞಥಾನುಪಪತ್ತಿಲಕ್ಖಣಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಾನೇ ಪಯೋಜನಮಾಹೇ’’ತಿ, ಸೋಯನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತಿಯಂ ‘ಆಗತಿ ಗಣೋಯ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ವಚನಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ।
೬೩. ಘೋಸ್ಸಂ
ಸ್ಸಞ್ಚ ಸ್ಸಾಚ ಸ್ಸಾಯೋಚ ಅಞ್ಚ ತಿಞ್ಚಾತಿ ಇತರೀತರಯೋಗೇ ಚತ್ಥ ಸಮಾಸೋ,ಸ್ಸಂ ಸ್ಸಾ ಸ್ಸಾಯಂ ತಿಂಸು।
೬೪. ಏಕ
ಘೋಚ ಓಚ ಘೋ ಘಾನ್ತಓಕಾರನ್ತಾ, ನತ್ಥಿ ಘೋ ಯೇಸನ್ತೇ ಅಘೋ, ತೇಸಂ, ಸಾಮಞ್ಞವಿಧಾನತೋತಿ ಕಸ್ಸಚಿ ಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ಅಪರಾಮಾಸಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವಿಧಾನತೋ, ನಾದೇಕವಚನೇಸೂತಿ ನಾದೀಸು ಏಕವಚನೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ, ಹಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಯಸ್ಮಾ ಕಸ್ಸಚಿ ಏವಂ ದುಟ್ಠಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ದುತಿಯಮುದಾಹರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ದುತಿಯೋಪಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಙ್ಗಹಣತ್ಥಂ, ತಸ್ಮಾ ನ ಚ ತಥಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಬ್ಬೇಸಮೇಕವಚನಾನಂ ಸಙ್ಗಹಣಾಭಾವೇ ಸುತ್ತಾನಂ ವಿರಚನಪ್ಪಕಾರಮಾಹ-‘ಅಞ್ಞಥಾ’ತಿಆದಿ, ಉಪರಿಚಾತ್ಯಾದೀಸ್ವಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ ‘‘ಸುತ್ತಸ್ಸ ‘ಅಂಯೋಸ್ವಘೋನ’ನ್ತಿ ವಿರಚಿತತ್ತಾ ಸಾಮಞ್ಞೇನೇ-ಕವಚನೇಸ್ವಘಸ್ಸ ನರಸ್ಸತ್ತಪ್ಪತೀತಿ ತಪ್ಪಟಿಸೇಧಾಭಾವಾ’ದಣ್ಡಿ ಕುಲ’ನ್ತಿ ರಸ್ಸತ್ತಂ ‘ಸಿಸ್ಮಿಂ ನಪುಂಸಕೇ’ತಿ ವಿಧಿಸುತ್ತಂ ವದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ, ಓಕಾರನ್ತಪ್ಪಟಿಸೇಧನ್ತಿ ‘ಅಘೋನ’ನ್ತಿ ಓಕಾರನ್ತಪ್ಪಟಿಸೇಧಂ, ಆದೇಸನ್ತರಂ ‘‘ಗೋಸ್ಸಾ ಗಸಿಹಿನಂ ಸುಗಾವಗವಾ’’ತ್ಯಾದಿನಾ (೨-೬೭) ಕರೀಯಮಾನಂ ಗಾವಾದೇಸಾದಿಕಂ, ಏತ್ಥ ಪನ ನಪುಂಸಕೇ ಏಕವಚನನ್ತಂ ದಣ್ಡಿ ಕುಲನ್ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ನೋದಾಹಟಂ, ಯೋಸು ಪನ ‘‘ಯೋಲೋಪನಿಸುದೀಘೋ’’ತಿ (೨-೮೮) ಅದೀಘಸ್ಸಾಪಿ ದೀಘವಿಧಾನಸಾಮತ್ಥಿಯಾ ಪಠಮಮೇವ ದೀಘಸ್ಸ ರಸ್ಸಾಭಾವೇಕಾವ ಕಥಾತಿ ನೋದಾಹಟಂ, ದಣ್ಡೀದಣ್ಡೀನಿ ಇಚ್ಚೇವ ತು ಭವತಿ, ನೋಸ್ಸವಾತಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಗೇ ಪರೇ ಓಕಾರನ್ತಸ್ಸ ವಾ ರಸ್ಸಾಪಜ್ಜನದೋಸಮ್ಪಸಙ್ಗತೋ ನೋಸ್ಸಾ’ತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ।
೬೭. ಗೋಸ್ಸಾ
ಗಾವೇನ ಗವೇನಾತಿ ಕರಣೇಪಿ ಸಮಾನಂ, ಗಾವಸ್ಸ ಗವಸ್ಸಾತಿ ಛಟ್ಠಿಯಾಪಿ।
೬೯. ಗವಂ
ಸೇನಾತಿ ಸುತತ್ತಾ ಸೇಇತಿ ವುತ್ತಿಯಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ।
೭೨. ಗಾವು
ಸದ್ದನ್ತರತ್ತೇನ ಕೋಚಿ ದೋಸೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಆದಿಸಿತಬ್ಬಾ ಆದೇಸಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।
೭೩. ಯಂ
ಪೇನ ಪಸಞ್ಞಾಯ ಯುತ್ತಾ ಈಪೀ, ಪಚ ಸೋ ಈಚಾತಿ ವಾಪೀ ಅಭೇದಗ್ಗಹಣೇನ, ಅಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಇಕಾರ ಉಕಾರಊಕಾರಸ್ಸ।
೭೭. ಸ್ಮಿ
ಲೋಕೇ ದೇವದತ್ತೋ ದತ್ತೋತಿ ಏಕದೇಸೇನ ಸಮುದಾಯವೋಹಾರ ದಸ್ಸನತೋ ಸ್ಮಿನೋತೀಮಸ್ಸ ಸ್ಮಿಂ ವಚನಸ್ಸಾತ್ಯಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತ್ಯಾಹ-‘ಸ್ಮಿತಿ ಇಮಿನಾ’ತಿಆದಿ।
೮೧. ಝಲಾ
ಬ್ರಹ್ಮಾದೀಸು ‘ಇತೋ ಕ್ವಚಿ ಸಸ್ಸ ಟಾನುಬನ್ಧೋ’ತಿ ಪಾಠಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಬ್ರಹ್ಮಾದೀಸೂತಿ ‘‘ಘಬ್ರಹ್ಮಾದಿತೇ’’ತಿ (೨-೬೦) ಸುತ್ತೇ ವುತ್ತಬ್ರಹ್ಮಾದೀಸು, ಪಾಠಾತಿ ‘ಇತೋ’ತ್ಯಾದಿನೋ ಗಣಸುತ್ತಸ್ಸ ಪಾಠಾ, ಟಾನುಬನ್ಧೋತಿ ಇಮಿನಾ (ಏಟಾದೇಸಂ) ನಿದ್ದಿಸತಿ।
೮೫. ಕೂ
ಸೋ ಭಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ತದನ್ತೋ ಸಮುದಾಯೋ, ತಸ್ಸ, ‘‘ಚಾನುಕಡ್ಢಿತಂ ನೋತ್ತರತ್ರಾನುವತ್ತತೀ’’ತಿ ವಿಞ್ಞೂವಚನಂ, ವಿದುನೋ ವಿದೂತಿ ಕೂಪಚ್ಚಯನ್ತಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಂ, ವಿಞ್ಞುನೋ ವಿಞ್ಞೂತಿ ‘‘ವಿತೋ ಞಾತೋ’’ತಿ (೫-೩೯) ಸಬ್ಬಞ್ಞುನೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂತಿ ‘‘ಕಮ್ಮಾ’’ತಿ (೫-೪೦)।
೮೬. ಲೋ
ಲೋಪೋತ್ವೇವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾತಿ ವೋಮುತ್ತಪಕ್ಖೇ ಲೋಪೋತೀಮಿನಾವ ಸಿದ್ಧತ್ತಾ।
೮೭. ನನೋ
ಅಮುಯಾತಿ ಇತ್ಥಿಯಂ ಯಾದೇಸೋ, ನನೋತೀಮಸ್ಸಿದಂ ಪಚ್ಚುದಾಹರಣಂ।
೮೮. ಯೋಲೋ
ಪಠಮಾದುತಿಯಾಯೋನಮೇಕತೋ ಉದಾಹರಣಾನಿ ಅಟ್ಠೀ ಅಟ್ಠೀನಿತಿ, ತಾನಿಚ ಯೋಲೋಪನಿಲಾತಿಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸಿತಾನಿ, ತಥಾಯೇವಾಞ್ಞಾನಿಪಿ ಞಾಯನ್ತೀತಿ।
೯೨. ನ್ತಸ್ಸ
ಟಮುತ್ತಪಕ್ಖೋತಿ ಅಸನ್ತಂ ಕುಬ್ಬನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಟಾದೇಸೇನ ಮುತ್ತಪಕ್ಖೋ,ನ್ತುಸ್ಸಚೇವನ್ತಿ ಪಸಿದ್ಧತ್ತಾವ ಟಾದೇಸಮುತ್ತಪಕ್ಖಂ ಉಪಮೇತಿ, ‘‘ಸಞ್ಜಾತಂ ತಾರಕಾದಿತ್ವಿತೋ’’ತಿ (೫-೪೫) ಇತೋ ಅನ್ಧಿತಾ।
೯೩. ಯೋಸು
ಟಾದೇಸೋ-ತಿಪ್ಪಸಜ್ಜತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ನನು ತದನ್ತಸ್ಸ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ‘‘ಛಟ್ಠಿಯನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ (೧-೧೭) ಅನ್ತಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ, ತಥಾಸತಿ ನೇವಾತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಕಸ್ಮಾತಿಪ್ಪಸಜ್ಜತೀತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ, ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾಪಿ ‘ಝಿಸ್ಸಾ’ತಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತೇ ಇಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತತ್ತ ವುತ್ತನ್ಥಿ ಸಾಮತ್ಥಿಯತೋ ತದನ್ತಸ್ಸ ಟಾದೇಸೋ-ತಿಪ್ಪಸಜ್ಜತೀತಿ ತಥಾ ವುತ್ತನ್ತಿ, ನನು ‘ಝಿಸ್ಸಾ’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಸೋವಾತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ತದವತ್ಥೋಯೇವಾತಿ ಸಚ್ಚಂ, ತಥಾಪಿ ಯದಿ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಟಾದೇಸೋ-ಭಿಮತೋ ಸಿಯಾ ‘ತಥಾ ಸತಿ ಕಿಂ ಝಗ್ಗಹಣೇನ ಇಸ್ಸತ್ವೇವ ವದೇಯ್ಯಾತಿ ನಾತಿಪ್ಪಸಜ್ಜತೀತಿ, ಝಗ್ಗಹಣೇ ನಾಮನ್ತೇ ಇಕಾರಸ್ಸೇವ ಝಸಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಪನ ವಿಸೇಸನತ್ತೇನ ವತ್ತು ಮನಿಚ್ಛಿತೇ ಯುಜ್ಜತಿ।
೯೪. ವೇವೋ
ಸಹಚರಿತಞಾಯಸ್ಸಾತಿ ‘‘ತಂಸಹಚರಿತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನ ಗಯ್ಹನ್ತೀ’’ತಿ ಞಾಯಸ್ಸ।
೯೫. ಯೋಮ್ಹಿ
ಹೇತುಕುರುಸದ್ದೇಹಿ ಯೋಸು ಇಮಿನಾ ಟಾದೇಸೇ ‘‘ಲೋಪೋ’’ತೀಮಿನಾ ಯೋಲೋಪೇ ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ‘‘ಪಚ್ಚಯನಿಸ್ಸಿತಂ ಬಹಿರಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ಯೋಲೋಪತೋ ‘‘ಪಕತಿನಿಸ್ಸಿತಮನ್ತರಙ್ಗ’’ನ್ತಿ ‘‘ಅನ್ತರಙ್ಗಬಹಿರಙ್ಗಸು ಅನ್ತರಙ್ಗವಿಧಿ ಬಲವಾ’’ತಿ ಪಠಮಂ ಟಾದೇಸೇ ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವಾವ ಲೋಪಾ ಭಾವೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಹೇತುಕುರುಸದ್ದೇಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ।
೯೯. ಸಬ್ಬಾ
ನನು ಕತರಾದಯೋವ ಸಬ್ಬಾದಿಸದ್ದವಚನೀಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಮಾಸೇನಾಭಿಹಿತತ್ತಾ, ನ ತು ಸಬ್ಬಸದ್ದೋ ಸದ್ದಸ್ಸೇ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ತ್ಯಾಹ-‘ಅವಯವೇನೇ’ತ್ಯಾದಿ,ಯದಿಪಿ ‘ಸಬ್ಬ ಸದ್ದೋ ಆದಿ ಯೇಸ’ನ್ತಿ ಅವಯವೇನ ವಿಗ್ಗಹೋ, ತಥಾಪಿ ಸಮುದಾಯೋವಾಸ್ಸತ್ಥೋ ಭವತಿ… ಯೇಸನ್ತ್ಯನೇನ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಪರಾಮಾಸಾತಿ ಭಾವೋ, ಇತೀತಿ ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಕೋ ಭವನ್ತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬಹುನ್ನಂ ವಾ ಏಕೋ ದೇವ ದತ್ತೋ ಕಠಾದೀಹಿ ವಾ ಅತ್ಥೇ ದ್ವೀಹಿ ಬಹೂಹಿ ವಾ ಏಕಸ್ಸ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಸತಿ ಕಿಮ್ಹಾ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ರತರ ರತಮೇಸು ಣಾದಿವುತ್ತಿಯಂ ‘‘ಏಕತ್ಥತಾಯ’’ನ್ತಿ (೨-೧೧೯) ವಿಭತ್ತಿಲೋಪೇ ‘‘ರಾನುಬನ್ಧೇನ್ತಸರಾದಿಸ್ಸಾ’’ತಿ (೪-೧೩೨) ಅನ್ತಸರಾದಿಲೋಪೇ ಕಿಂಸದ್ದಸ್ಸ ರೂಪಸಿದ್ಧೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ಕತಮಾ’ತಿಆದಿ, ಉಭೋ ಅಂಸಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೇ ‘‘ಅಯುಭದ್ವಿತೀಹಂಸೇ’’ತಿ (೪-೪೯) ಅಯೇ‘‘ಸರೋ ಲೋಪೋ ಸರೇ’’ತಿ (೧-೨೬) ಸರಲೋಪೇ ರೂಪಸಿದ್ಧೀತಿ ಆಹ-‘ಉಭೋ ಅಂಸಾ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಕಾಯಂ ವವತ್ಥಾ ನಾಮೇ ತ್ಯಾಹ-‘ಸಾಭಿಧೇಯ್ಯಾ’ತ್ಯಾದಿ, ಅವಧಿಚ್ಚಾದಿನಾ ತಸ್ಸೇವಾತ್ಥಂ ವಿಭಾವೇತಿ, ಅಧಂಸೋ ಅಭಟ್ಠತಾ ಅವಧಿಭಾವೇಯೇವಾವಟ್ಠಾನಂ, ಸಾಭಿಧೇಯ್ಯಾ ಪೇಕ್ಖಾತಿ ಏತ್ಥ ಸೋ ಸಕೋ ಅಭಿಧೇಯ್ಯೋ ಅತ್ಥೋ ದಿಸಾದಿ ಸಾಭಿಧೇಯ್ಯೋತಿ ಗಹಿತೋತಿ ಆಹ-‘ಪುಬ್ಬಾದೀನ’ನ್ತಿಆದಿ, ಸಾಭಿಧೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಮ್ಮತೋ ಪರಾ ಅಪಪುಬ್ಬಾ ‘ಇಕ್ಖ=ದಸ್ಸನೇ’ತೀಮಸ್ಮಾ ‘‘ಕ್ವಚಣ’’ಇತಿ (೫-೪೧) ಅಣ್ಪಚ್ಚಯೇ ಸಾಭಿಧೇಯ್ಯಾಪೇಕ್ಖೋ, ಸೋ ವಾವಧಿನಿಯಮೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ತಮಪೇಕ್ಖತಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ತತ್ಥಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರತಿ ‘ತಥಾಹಿ’ಚ್ಚಾದಿನಾ, ಏತ್ಥ ಚ ಪರಾದಿಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯೋ-ತ್ಥೋ ದಿಸಾದೇಸಾದಿ ಪುಬ್ಬಾದಿಸದ್ದಾಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸಾತ್ಥಸ್ಸ ದಿಸಾಯ ದೇಸಾದಿನೋ ವಾವಧಿಭಾವೇನ ನಿಯಮವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಯೋ ಚಾವಧಿಭಾವೋ ನಿಯಮವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ಸೋಚಾವಧಿಭಾವೋ ನಿಯಮವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಪುಬ್ಬಾದಿಸದ್ದವಚನೀಯಂ ದಿಸಾದೇಸಾದಿ ಮಪೇಕ್ಖತೀತಿ ಸಾಭಿಧೇಯ್ಯಾಪೇಕ್ಖೋವಧಿನಿಯಮೋಯೇವ ವವತ್ಥಾತಿ ವುಚ್ಚತೀತ್ಯಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ನ ತು ಅಭಿಧೇಯ್ಯಾಯನ್ತಿ ಅಸಮ್ಭವಾ, ಅಸಮ್ಭವಮೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ-‘ಯೋ ಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಕೋಸಲ್ಲೇನ ನಿಮಿತ್ತೇನಾತಿ ಕುಸಲ ಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತೇನ ಕೋಸಲ್ಲೇನ, ಉತ್ತರಾಕುರವೋ ಉತ್ತರಕುರುದೀಪ ವಾಸಿನೋ, ದೇಸೋ ವಾ, ‘ನಾಞ್ಞಞ್ಚ ನಾಮಪ್ಪಧಾನಾ’’ತಿ (೨-೧೩೬) ಅನೇನೇವ ಸಞ್ಞಾಯಂ ಸಬ್ಬಾದಿಕಾರಿಯಸ್ಸ ನಿಸಿದ್ಧತ್ತೇ ಕಿಮಸಞ್ಞಾಯಂಭ್ಯನೇನೇತ್ಯಾಹ ‘ನಾಞ್ಞಞ್ಚೇ’ತ್ಯಾದಿ, ಕಿಞ್ಚಿ ಪುಬ್ಬತ್ತಾದಿಕಮುದ್ದಿಸ್ಸ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಪುಬ್ಬೋಪರೋತ್ಯಾದಿಕಾ ಅತ್ಥಾನುಗತಾ ಸಞ್ಞಾ ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞಾ।
೧೦೪.ತಿ
‘‘ವಾನೇಕಞ್ಞತ್ಥೇ’’ತಿ (೩-೧೭) ವಿಕಪ್ಪಾನುವತ್ತನತೋ ಅಯುತ್ತತ್ತಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ‘ನಯಿದಮಯುತ್ತ’ನ್ತಿ, ಯುತ್ತತಾ ಚಾಸ್ಸ ಪಾಠೇ ಬ್ಯಭಿಚಾರ ದಸ್ಸನತೋತಿ ವತ್ತುಮಾಹ-‘ನಪುಂಸಕೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಪಾಠಾನುಗತಾ ಹಿ ಸುತ್ತರಚನಾ, ವಿಕಪ್ಪಾನುವತ್ತಿಯಾ ಅನಪುಂಸಕಮಿದಮೇವ ವಚನಂ ತಸ್ಸ ಕ್ವಚಿ ಬ್ಯಭಿಚಾರತ್ತೇ ಞಾಪಕನ್ತಿ ವತ್ತುಮಾಹ-‘ತಸ್ಸ ಚಾ’ತಿಆದಿ, ಅವಸ್ಸಮೇವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ಯಥಾವಟ್ಠಿತಪಾಠಾನುಕ್ಕಮೇನಾತ್ಥಗ್ಗಹಣೇ ಸತಿ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸಾ (ಪೋತ್ಥಕೇ) ಮುಖ್ಯತ್ತಪ್ಪತೀತಿತೋ ಕಥನ್ತಮಞ್ಞಸ್ಸ ಞಾಪಕಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಮುಖ್ಯಭಾವೇ ಹಿ ಞಾಪಕತ್ಥಂ ನ ಯುಜ್ಜೇಯ್ಯ।
೧೦೮. ಅತೇ
ನನು ಚ ‘‘ಲಕ್ಖಣಪಟಿಪದವುತ್ತೇಸು ಪಟಿಪದವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣ’’ನ್ತೀಮಾಯ ಪರಿಭಾಸಾಯ ಲಕ್ಖಣಿಕಸ್ಸಾಕಾರಸ್ಸ ಗಹಣಂ ನ ಪಪ್ಪೋತೀತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯ ಪಟಿಪಾದಯಮಾಹ-‘ರಸ್ಸಾಕಾರೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಪರಿಭಾಸಾಯ ಚಸ್ಸಾಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಲಕ್ಖೀಯತೇನೇನೇತಿ ಲಕ್ಖಣಂ, ಸಾಧ್ವಸಾಧುಜಾನನ ಹೇಸುತ್ತಾ ಸುತ್ತ ಸತ್ಥ ಮುಚ್ಚತೇ, ಪಟಿಗತಮ್ಪದಂ ಪಟಿಪದಂ, ಉಚ್ಚಾರಿತಮಞ್ಜಸೇತ್ಯತ್ಥೋ, ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಪಟಿಪದಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣಪಟಿಪದಾನಿ, ತೇಹಿ ವುತ್ತಾನಿ ರೂಪಾನಿ ಲಕ್ಖಣಪಟಿಪದವುತ್ತಾನಿ, ತೇಸು, ವುತ್ತಸದ್ದೋ ಪಚ್ಚೇಕಮ್ಪರಿಸಮಾಪೀಯತೇ ‘ಲಕ್ಖಣವುತ್ತೇಸು ಪಟಿಪದವುತ್ತೇಸೂ’ತಿ, ತತ್ರಾಞ್ಚಸಾ ಯಮನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ಕೇವಲಂ ಲಕ್ಖಣದಸ್ಸನೇನಾಸ್ಮಿಂ ಲಕ್ಖಣೇ ಸತ್ಯವಸ್ಸಮನೇನ ರೂಪೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣೇನ ಪಟಿಪಾದಿತಂ, ತಂ ಲಕ್ಖಣವುತ್ತಮಿತ್ಯುಚ್ಚತೇ, ಯನ್ತ್ವಞ್ಜಸಾ ಸದ್ದೇನೇವ ಪಟಿಪಾದಿತಂ, ತಂ ಪಟಿಪದವುತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೇ, ತಸ್ಮಿಂ ಲಕ್ಖಣವುತ್ತೇ ಪಟಿಪದವುತ್ತೇ ಚ ರೂಪೇ ಸತಿ ಪಟಿಪದವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಗಹಣಂ, ನೇತರಸ್ಸೇ’’ತಿ, ಪಟಿಪದವುತ್ತಸ್ಸೇವೇತ್ಯವಧಾರಣೇನ ನಿಯಮರೂಪಭಾಸ್ಸಾ ಪರಿಭಾಸಾಯಾವಗಮ್ಯತೇ, ಸೋ ಚ ನಿಯಮೋ ಅನಿಯಮಪುಬ್ಬಕೇ ಸನ್ದೇಹೇ ಸತ್ಯವತಿಟ್ಠತೇ, ತಸ್ಮಾ ಯತ್ರ ಲಕ್ಖಣವುತ್ತಮೇವ ಕೇವಲಂ, ನ ಪಟಿಪದವುತ್ತಂ, ತತ್ರ ನಾಯಂ ಪರಿಭಾಸಾ ವತಿಟ್ಠತೇ, ಯತ್ರಾಪಿ ಪಟಿಪದವುತ್ತಮೇವ ಕೇವಲಂ, ನ ಲಕ್ಖಣವುತ್ತಂ, ಸೋಪ್ಯೇತಿಸ್ಸಾ ಅವಿಸಯೋ, ಯತ್ರ ದ್ವೇ ರೂಪಾನಿ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ ತತ್ರೇವಾ ಯಮ್ಪರಿಭಾಸಾ ಸನ್ದೇಹಾಪಾಕರಣಮುಖೇನ ಪವತ್ತಾತಿ ಞಾಯಪ್ಪತ್ತೋಯೇವಾ ಮತ್ಥೋ ಇಮಾಯ ಪರಿಭಾಸಾಯಾನುವಾದ್ಯತೇ, ತಥಾಹಿ ಸನ್ದೇಹಠಾನೇಸು ಯದ್ಯಪ್ಯೇಕರೂಪಮೇವಮಭಿನ್ನಮುಭಿನ್ನಂ, ತಥಾಪಿ ಲಕ್ಖಣವುತ್ತಂ ರೂಪಂ ಲಕ್ಖಣೇ ನೋನ್ನೀಯಮಾನಂ ಧೂಮಗ್ಗಿ ವಿಯ ಜಲಬಲಾಕಾ ವಿಯ ಚಾನು ಮಾನಿಕಂ, ಯನ್ತು ಪಟಿಪದ ವುತ್ತಂ ರೂಪಂ, ತಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಿದ್ಧಂ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಾನುಮಾನೇಸು ಚ ಪಚ್ಚಕ್ಖಮ್ಬಲವನ್ತರಂ ಪಮಾಣನ್ತಿ ಅತೋ ಪಟಿಪದವುತ್ತಮೇವ ಗಯ್ಹತೀತಿ।
೧೧೦. ಕ್ವಚೇ
ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗೇ ಏಕಾರೇನ ನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೧೧೪. ಲೋಪೋ
ಅಕಾರಸ್ಸನ್ತರಙ್ಗತ್ತೇ ಕಾರಣಮಾಹ-‘ಪಕತಿನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ’ತಿ, ಪಕತಿಯಾ ಇದಂ ಪಾಕತಂ ‘‘ಣೋ’’ತಿ (೪-೩೪) ಣೋ, ಲೋಪಸ್ಸ ಬಹಿರಙ್ಗತ್ತೇ ಕಾರಣಮಾಹ-‘ಪಚ್ಚಯನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ’ತಿ, ಅನ್ತರಙ್ಗೇಚ್ಚಾದಿನಾ ‘‘ಅನ್ತರಙ್ಗಬಹಿರಙ್ಗೇಸ್ವನ್ತರಙ್ಗವಿಧಿ ಬಲವಾ’’ತಿ ಪರಿಭಾಸಮುಪಲಕ್ಖೇತಿ, ಅಙ್ಗಸದ್ದೋ-ವಯವವಾಚೀ, ಅನ್ತೇ ಸದ್ದೋ ಸತ್ತಮ್ಯತ್ಥೇ, ಅಙ್ಗೇ ಭವಮನ್ತರಙ್ಗಂ ವಿಭತ್ಥ್ಯತ್ಥೇ-ಸಙ್ಖ್ಯಸಮಾಸೋ ‘‘ಏಓನಮ ವಣ್ಣೇ’’ತಿ (೧-೩೭) ಅತ್ತಂ ರಾಗಮೋ, ಅಙ್ಗತೋ ಬಹಿ ಬಹಿರಙ್ಗಂ ‘‘ಪಯ್ಯಪಾಬಹಿತಿರೋ ಪುರೇಪಚ್ಛಾ ವಾ ಪಞ್ಚಮ್ಯಾ’’ತಿ (೩-೫) ಅಸಙ್ಖ್ಯಸಮಾಸೋ, ಅತ್ರ ಚಾನ್ತರಙ್ಗಂ ಬಹಿರಙ್ಗನ್ತಿ ನಾಙ್ಗೇಭವಮನ್ತರಙ್ಗಂ, ಅಪಿತ್ವನ್ತರಙ್ಗನಿಸ್ಸಿತಂ ಕಾರಿಯಮನ್ತರಙ್ಗಂ, ನಾಪ್ಯಙ್ಗತೋ ಬಹಿಭೂತೋ ಸಮುದಾಯೋ ಬಹಿರಙ್ಗಂ, ಕಿನ್ತು ಬಹಿರಙ್ಗನಿಸ್ಸಿತಂ ಕಾರಿಯಮ್ಬಹಿರಙ್ಗಂ ಯಥಾ ಮಞ್ಚನಿಸ್ಸಿತೇಸು ಸದ್ದಾಯನ್ತೇಸು ‘ಮಞ್ಚಾ ಸದ್ದಾಯನ್ತೀ’ತ್ಯುಚ್ಚತೇ ತಂ ವಿಯೇತಿ ಅತೋಯೇವಾ ಸಙ್ಖ್ಯಸಮಾಸೇಪಿ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನನ್ತರಯೋಗೋ ‘ಅನ್ತರಙ್ಗೋ ಅನ್ತರಙ್ಗಾ’ತಿ, ಸಙ್ಕೇತಿಕೋ ಹ್ಯಯಮಸಙ್ಖ್ಯಸಮಾಸೋ, ನ ಪುಬ್ಬಪದತ್ಥಪ್ಪಧಾನೋ, ಯಥಾ-ಪಚ್ಚಕ್ಖಸ್ಸಾಕ್ಖನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾವಬೋಧತ್ಥಂ ‘ಅಕ್ಖಮಕ್ಖಮ್ಪತಿ ವತ್ತತೇ’ತಿ ವಿಚ್ಛಾಯ-ಮಸಙ್ಖ್ಯಸಮಾಸೇಪಿ ಕತೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖ ಞಾಣಸ್ಸಾಕ್ಖನಿಸ್ಸಿತತ್ತಞಾಪನತ್ಥಂ ಸಙ್ಕೇತವಸೇನ ಕತೋ-ಯಮಸಙ್ಖ್ಯ ಸಮಾಸೋ, ನ ಪುಬ್ಬಪದತ್ಥಪ್ಪಧಾನೋತಿ‘ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾ’ತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿ ವಚನನ್ತರಯೋಗೋ, ತಥೇವಾಯ-ಮನ್ತರಙ್ಗನಿಸ್ಸಿತೋ-ಯಂ ಸಮುದಾಯನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ಸಙ್ಕೇತವಸೇನ ಕತೋ-ಯಮಸಙ್ಖ್ಯಸಮಾಸೋತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಭತ್ತಿವಚನನ್ತರಯೋಗೋ ನ ವಿರುಜ್ಝತೇ, ಅಥವಾ ಅನ್ತರಮಙ್ಗಮಸ್ಸ ಕಾರಿಯಸ್ಸಾತ್ಥೀತಿ ‘‘ಸದ್ಧಾದಿತ್ವ’’ (೪-೮೪) ತಥಾ ಬಹಿರಙ್ಗನ್ತಿ, ಅನ್ತರಙ್ಗಞ್ಚ ಬಹಿರಙ್ಗಞ್ಚ ಅನ್ತರಙ್ಗಬಹಿರಙ್ಗಾನಿ, ತೇಸ್ವನ್ತರಙ್ಗೋ ಬಲವಾತಿ। ಅನ್ತರಙ್ಗ ಕಾರಿಯಸ್ಸ ಬಲವತ್ತಂ ಸಾಧೇತುಂ ‘ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವಿಧೇಯ್ಯತ್ತಾ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಇದಮ್ಪನ ಅನ್ತರಙ್ಗಕಾರಿಯಸ್ಸ ಬಲವಭಾವಸಾಧನೇ ಕಾರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ಅನ್ತರಙ್ಗತ್ತಾ ಬಲವಭಾವೋಯೇವ ಹಿ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವಿಧೇಯ್ಯತ್ತ ಕಾರಣಂ, ತಥಾ ಚಾಹ-‘ಯೋ ಲೋಪತೋ ಅಕಾರಸ್ಸ ಪಠಮಮೇವ ಭವನೇ ಕಾರಣಮಾಹ ಅನ್ತರಙ್ಗತ್ತಾ ಅಕಾರಸ್ಸಾ’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾಯಂ ಪಾಠೋ ಘಟತೇ, ಅನ್ತರಙ್ಗಬಲವಭಾವಸಾಧನಸ್ಸ ಪನ ಲೋಕತೋ ಇಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಅಯಮೇವತ್ಥೇ ಪಾಠೋ ಘಟತೇ’’ಅನ್ತರಙ್ಗಮೇವ ಕಾರಿಯಮ್ಬಲವಂ ಲೋಕೇ ತಥಾದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ತಥಾ ಹಿ ಲೋಕೋ ಪಾತೋವಾ’’ತ್ಯಾದಿ, ಲೋಕೇ ತಥಾದಿಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಅನ್ತರಙ್ಗಬಲವಭಾವಸ್ಸ ಲೋಕೇ ಏವಂ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ಅಥವಾ ಕೇನಚಿ ವಿಧುರಪ್ಪಚ್ಚಯೋಪನಿಪಾತೇನ ಕಾರಣವೇ ಕಲ್ಲೇನ ವಾ ಕದಾಚಿ ಕತ್ತುಮಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತೇಪಿ ಅನ್ತರಙ್ಗಸ್ಸ ಅವಸ್ಸಂ ವಿಧೇಯ್ಯತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ ಸಬ್ಬಪಠಮಂ ವಿಧೇಯ್ಯತ್ತಾ’ತಿ, ಸತಿಸಮ್ಭವೇತಿ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾನುಪಹತತ್ತಾ ಕಾರಿಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೇ ಸತಿ।
೧೧೬. ಯೇ
ಇವಣ್ಣಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ‘ಯೇ ಪಸ್ಸಿವಣ್ಣಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಇವಣ್ಣಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ।
೧೧೮. ಅಸಂ
ಲಿಙ್ಗವಚನಭೇದೇಪಿ ಬ್ಯಯರಹಿತತ್ತಾ ಅಬ್ಯಯವನ್ತಉಪಸಙ್ಗನಿಪಾತಾನಂ ಪುಬ್ಬಾಚರಿಯಸಞ್ಞಾ, ಅಸತೀ ಸಙ್ಖ್ಯಾ ಯೇಸನ್ತ್ಯಾನ್ಯಸಙ್ಖ್ಯಾನೀತ್ಯಾಹ- ‘ಏಕತ್ತೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಏಕಾನೇಕೇಸೂತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಿಸೇಸೇ ವಿಧೀಯಮಾನಾಸ್ಯಾದಯೋ ಕಥಮಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಮುಸ್ಸಹನ್ತೇ ಇಚ್ಚಾಸಯೇನಾಹ- ‘ಕಥಮಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಸ್ಯಾದೀನಂ ಸಮ್ಭವೋ’ತಿ। ಅಥ ನಿಸ್ಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಹೋತುಸ್ಯಾದೀನಮಸಮ್ಭವೋ ಉಚ್ಚಂ ರುಕ್ಖಸ್ಸಿಚ್ಚಾದೋತು ಸಙ್ಖ್ಯಾಸಮ್ಭವೇ ಭವಿತಬ್ಬಮೇವ ಸ್ಯಾದೀಹಿಚ್ಚಾಹ-‘ಸಙ್ಖ್ಯಾಸಮ್ಭವೇವೇ’ಚ್ಚಾದಿ। ವುತ್ತಿಗನ್ಥಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯಂ ವಿವರತಿ ‘ಅಞ್ಞಥೇ’ ತ್ಯಾದಿನಾ, ಕಿಮೇಸಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಮ್ಪಯೋಜನಂ ಯೇನಾಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ತದುಪ್ಪತ್ತಿ ನೋ-ನುಮೀಯತೇ ಚ್ಚಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ-‘ತಸ್ಸಞ್ಚ ಸತಿಯ’ನ್ತ್ಯಾದಿ, ಅಸತಿ ಹಿ ಸ್ಯಾದೀನಮುಪ್ಪತ್ತಿಯಮುಚ್ಚಮಾದೀನಮಸಙ್ಖ್ಯಾನಮ್ಪದತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಯೋ ಆದೀಸು ಪದಸ್ಮಾ ಪರೇಸಂ ತುಮ್ಹಾಮ್ಹಸದ್ದಾನಂ ಸವಿಭತ್ತೀನಂ ವೋನೋಆದಿಕಂ ಪದನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾರಿಯಂ ನ ಸಿಯಾತಿ ‘ಉಚ್ಚಂ ವೋ, ಉಚ್ಚಂ ನೋ’ತಿಆದಯೋ ಪಯೋಗಾ ನ ಸಿಜ್ಝನ್ತಿ, ಸತಿ ತು ಸ್ಯಾದುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಲುತ್ತೇಸುಪಿ ತೇಸು ಪದತ್ತನಿಪ್ಫತ್ತಿಯಾಯೇವ ತದುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪದತ್ತೇ ಸಿದ್ಧೇ ಪದಲಕ್ಖಣಂ ಕಾರಿಯಂ ಸಿಜ್ಝತೇವಾತಿ ಭಾವೋ। ಪರೇಹಿ ಏತ್ಥ ‘ತಸ್ಸಂ ಸಾಲಾಯ’ನ್ತಿ ವಚನಿಚ್ಛಾಯಂ ‘ತತ್ರ ಸಾಲಾಯ’ನ್ತಿ ಯಥಾ ಸಿಯಾತಿ ‘‘ಅಬ್ಯಯತ್ವಾ ಸ್ಯಾದಿನೋ’’ತಿ (ಪಾ, ೨-೪-೮೨) ಅಬ್ಯಯತೋ ಪರಸ್ಸಿತ್ಥಿಯಮಾಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸಾಪಿ ಲೋಪೋ ವಿಹಿತೋ, ತೇನಾಹ- ‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ತದಯುತ್ತನ್ತಿ ಆಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಲೋಪವಿಧಾನ ಮಯುತ್ತಂತ್ಯತ್ಥೋ। ಅಥ ಕೇನಾತ್ರ ಆಪ್ಪಚ್ಚಯೋ ವಿಧೀಯತೇ ಯೇನಾಸ್ಸಾಪಿ ಲೋಪೋ-ನುಸಾಸೀಯತೇ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಮತ್ವಾ’’ತಿ (೩-೨೬) ಚೇ ನೇತದತ್ಥಿ, ಇತ್ಥಿಯಮಾಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ವಿಧಾನತೋ-ಸಙ್ಖ್ಯಾನಞ್ಚಾಲಿಙ್ಗತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಹಿ ಆಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋಯೇವ ನತ್ಥೀತ್ಯನತ್ಥಕಮಾಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಲೋಪವಚನನ್ತಿ ನಾನತ್ಥಕಂ ಇತ್ಥಿಯನ್ತಿ (೩-೨೬) ಹಿ ಗುಣಿಪ್ಪಧಾನೋ ನಿದ್ದೇಸೋ ಇತ್ಥತ್ತವತಿ ಆಪ್ಪಚ್ಚಯಾದಯೋ ವಿಧೀಯನ್ತೇ ‘ತಸ್ಸಂ ಸಾಲಾಯ (ಮಿಚ್ಚೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪದತ್ಥೇ) ತತ್ರೇ’ತಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯಮಿದಮಿತ್ಥತ್ತವತಿ ವತ್ತತೇ, ತಸ್ಮಾ ಸಿಯಾಯೇ ವೇತಸ್ಮಾ ಆಪ್ಪಚ್ಚಯೋತ್ಯವಸ್ಸಮಾಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಲೋಪೋ ವಿಧೇಯ್ಯೋತಿ ಯೋ ಮಞ್ಞತೇ, ತಮ್ಪತಿ ಆಹ-‘ಯದೀಪಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ವಿಸೇಸಾಭಿಧಾನಾತ್ಯುಪಗಮೇ ವತ್ತ ಮಾನೋಯಮಸಙ್ಖ್ಯಸಮುದಾಯೋ‘ನಿದ್ದೇಸೋ ವತ್ತತೇ’ತಿ ಚೋಭಯಮಿಕ್ಖತೇ, ಇತ್ಥಿಯನ್ತಿ ನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಗುಣಿಪ್ಪಧಾನತ್ತಂ ಸಾಧೇತುಂ ‘ಇತ್ಥತ್ತವತಿ ಹಿ ಆಪ್ಪಚ್ಚಯಾದಯೋ’ತಿಆಹ, ತತ್ರೇತೀಮಸ್ಸಾಸಙ್ಖ್ಯಸ್ಸ ಸಾಲಾಯಂ ವತ್ತನತೋ ಆಹ- ‘ಇತ್ಥತ್ತವತಿ ಚಾ’ತಿ, ಅಯಮ್ಪಸಿದ್ಧಿರೂಪೇನ ನ ವತ್ತತೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಯದಿ ಅಯಮ್ಪಸಿದ್ಧಿರೂಪೇನ ವತ್ತತೇ, ಕುತೋ ಚರಹಿ ಇತ್ಥತ್ತಾವಸಾಯೋತ್ಯಾಹ- ‘ಇತ್ಥತ್ತಾವಸಾಯೋ’ಚ್ಚಾದಿ। ಇದಾನಿ ಜಿನಿನ್ದಬುದ್ಧಿವಚನಮಾನೀಯ ತಸ್ಸಾ ಯುತ್ತತ್ತಮುಬ್ಭಾವಯಿತುಮಾಹ- ‘ಯೋಪ್ಯಾಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಯದೀಪಿಚ್ಚಾದಿ ಜಿನಿನ್ದಬುದ್ಧಿವಚನಂ, ತಸ್ಸಾತಿ ಇತ್ಥತ್ತಸ್ಸ, ಪದತ್ಥೋ ಚ ಇತ್ಥತ್ತಂ ಸಿಯಾತಿ ಯೋಪ್ಯಾಹೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಗಮ್ಮಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ಇತಿಸದ್ದಾಪ್ಪಯೋಗೋ, ತಸ್ಸಾಯುತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವಂ ವಾದಿನೋ ಜಿನಿನ್ದಬುದ್ಧಿನೋ ವಚನಮಯುತ್ತಂತ್ಯತ್ಥೋ, ಕುತೋಚ್ಚಾಹ- ‘ಏವಂ ಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಯದಿ ಇತ್ಥತ್ತಸ್ಸ ವಾಕ್ಯತ್ಥತಾ ಇತ್ಥಿಪ್ಪಚ್ಚಯನಿವತ್ತಿಕತಾ, ಏವಂ ಸತಿ ಸಾಲಾಯಮಿಚ್ಚಾದಿಸದ್ದನ್ತರಾಪೇಕ್ಖಾ ಇತ್ಥತ್ತಪ್ಪತೀತಿ ತತ್ರೇತ್ಯಾದೀಸು ಸಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ನೇವ ತಥಾ ಪತೀಯತೀತಿ ಭಾವೋ, ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಫುಟಯಿತುಮಾಹ- ‘ತಥಾಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅವಿದ್ದಸುಅಯನ್ತಿ ದಿಟ್ಠನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಸೋ, ಅವಿದ್ದಸು ಅಯನ್ತಿ ಉಭಯತ್ರಾಪ್ಯತ್ರೇಕವಚನಸಿಸ್ಸ ನಿವತ್ತಿಯಾ ಕತಂ ಯಮೇಕತ್ತಂ, ತಂ ಸದ್ದನ್ತರಾದ್ಯನಪೇಕ್ಖಮೇವ ಪತೀಯತೇತ್ಯತ್ಥೋ, ಇತ್ಥತ್ತ ವುತ್ತಿನಾ ಸಾಲಾದಿಸದ್ದೇನ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಂ ತತ್ರೇತ್ಯೇತಸ್ಸಾತಿ ಏತಾವತಾ ಆಪ್ಪಚ್ಚಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ-‘ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತಮ್ಪಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತಮ್ಪೀತಿ (ಇತ್ಥಿ) ವುತ್ತಿನಾ ಸಾಲಾದಿಸದ್ದೇನ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಮ್ಪಿ, ಆಪ್ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ನಾಙ್ಗನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೧೧೯. ಏಕ
ಏವಾತಿ ಅನುವತ್ತತೇಏವ, ಏಕೋತ್ಥೋ ಯಸ್ಸ ಪಕತ್ಯಾದಿಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಸೋ ಏಕತ್ಥೋ ‘ಅಸ್ಸ ಚೇಕತ್ಥಸದ್ದಸ್ಸ ಪವತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಈಯಾದಿ ವಿಧಾನನ್ತ್ಯಾಹ- ‘ಏಕತ್ಥತಾ ಈಯಾದಿವಿಧಾನ’ನ್ತಿ, ಈಯಾದಿವುತ್ತಿಯನ್ತಿ ವತ್ತನಂ ವುತ್ತಿ ಈಯಾದೀನಂ ವುತ್ತಿ, ಈಯಾದಿವಿಧಾನೇ ಸತಿತ್ಯತ್ಥೋ, ಸಮಾಸತೋತಿ ಸಮಾಸಿತಾ, ತೇನೇವಾತಿ ‘‘ದಿಸ್ಸನ್ತಞ್ಞೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ (೪-೧೨೦) ಸುತ್ತೇನೇವ।
೧೨೦. ಪುಬ್ಬ
ಯದಾ ಚಾತ್ರಾಧಿಸದ್ದಪ್ಪಯೋಗೋ ತದಾ ತೇನೇವ ವಿಭತ್ಯತ್ಥಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ನ ಸತ್ತಮೀ ಪಯುಜ್ಜತೇ, ಯದಾ ಸತ್ತಮೀ, ನ ತದಾಧಿಸದ್ದೋ, ತೇನಾ ಸಕಪದೇನೇವ ವಿಗ್ಗಹೋ ಏವಂ ದಸ್ಸನೀಯೋತಿ ಆಹ- ‘ಇತ್ಥೀಸು ಕಥಾ ಪವತ್ತಾ’ತಿ, ಇತ್ಥಿಸದ್ದತೋ ಸತ್ತಮೀಭವನೇ ಕಾರಣಮಾಹ- ‘ತಂಸಮಾನಾಧಿಕರಣತ್ತಾ’ತಿ, ತೇನ ಅಧಿಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೨೧. ನಾತೋ
ಸೋ ಚ ಅಮಾದೇಸೋ, ಆದೇಸಸ್ಸೇವಾತಿ ಅಂಆದೇಸಸ್ಸೇವ, ಅಪಞ್ಚಮಿಯಾತಿ ಪಞ್ಚಮಿಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಅಞ್ಞತ್ರ ವಿಧೀಯಮಾನೋ-ಯಮಮಾದೇಸೋ ಪಞ್ಚಮಿಯಮ್ಪಟಿಸಿದ್ಧತ್ತಾ ಪಞ್ಚಮಿಯಾ ಪಟಿಸೇಧೇನ ಸಯಮ್ಪಿ ಪಟಿಸಿದ್ಧೋ ನಾಮ ಹೋತೀತ್ಯಾಹ ‘ಆದೇಸಸ್ಸೇವಾಯಂ ಪಟಿಸೇಧೋ’ತಿ, ಲೋಪಪಟಿಸೇಧಸ್ಸ ‘ನಾತೋ’ತಿ ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅಯಮ್ಪಟಿಸೇಧೋ ನೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಅಥ ಕಥಮಿದಮಪಞ್ಚಮ್ಯಾತ್ಯಮಾದೇಸೇನೇವಾತಿಸಮ್ಬನ್ಧತಿ ನ ಲೋಪ ಪಟಿಸೇಧೇನಾತಿ ಪರಿಭಾಸಮಾಹ-‘ಅನನ್ತರಸ್ಸ ವಿಧಿ ವಾ ಹೋತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ ವಾ’ತಿ, ಏತ್ಥ ಅನ್ತರಸದ್ದಸ್ಸಾನೇಕತ್ಥತ್ತೇಪೀಹಾನ್ತರಾಳವಾಚೀತಿ ನ ವಿಜ್ಜತೇ ಅನ್ತರಮ್ಮಜ್ಝಮಸ್ಸೇತ್ಯನನ್ತರೋ, ಅನ್ತರಾಳಮತ್ತಪಟಿಸೇಧೇ ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತ್ಯನ್ತರಾಳಗತಸ್ಸ ವಿಧಿನೋ ಪಟಿಸೇಧಸ್ಸ ಚಾಭಾವಾನನ್ತರೋತ್ಯುಪ ಚರೀಯತೇ ಅನನ್ತರಾ ಗಾಮಾತ್ಯಾದಿ ವಿಯ, ದಿಟ್ಠತ್ತೇ ಪನ ಮಜ್ಝಸ್ಸ ನ ವಿಜ್ಜತೇ-ನ್ತರ ಮೇಸನ್ತಿ ವಿಗ್ಗಹೇ ಸುತ್ತೇಪ್ಯನನ್ತರಸ್ಸ ವಿಧಾನನ್ತರಸ್ಸಾಪಿ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ದ್ವಿನ್ನಮೇಕೋಪ್ಯನನ್ತರೋತ್ಯುಚ್ಚತೇ, ತೇನೇವಾನನ್ತರಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಭಾಸಾಯಮೇಕ ವಚನಂ, ಇತಿಸದ್ದೋ ಇದಮತ್ಥೇ, ಇತಿ ಇಮಾಯ ಪರಿಭಾಸಾಯಾದೇಸೇನಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧತೀತ್ಯತ್ಥೋ, ತೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪರಿಭಾಸಾಯ ವಸೇನ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾದೇಸೇನಾಭಿಸಮ್ಬನ್ಧತಿ ತೇನಾತ್ಯತ್ಥೋ, ಅಲೋಪೋತಿ ಲೋಪ ಪಟಿಸೇಧೋ, ಸಾಮತ್ಥಿಯಾಲದ್ಧನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಮತ್ಥಾನಂ ವಿಧಾನಾಯ ದ್ವೇ ವಾಕ್ಯಾನಿ ಭವನ್ತಿ, ತತ್ರ ‘ನಾತೋ’ತೀದಂ ಪಟಿಸೇಧವಿಧಾಯಕಮೇಕಂ ವಾಕ್ಯಂ, ‘ಅಮಪಞ್ಚಮಿಯಾ’ತಿ ದುತಿಯಮಮಾದೇಸಸ್ಸ, ತತ್ರಾಪಞ್ಚಮಿಯಾತ್ಯಾದೇಸೇನೇವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧತಿ, ವುತ್ತವಿಧಾನಾ ನ ಲೋಪಪಟಿಸೇಧೇನ, ತಥಾಸತ್ಯಮಪಞ್ಚಮಿಯಾತಿದಂ ವಾಕ್ಯಂ ಯದಿ ನ ವಿಸೇಸತ್ಥಮಾಲಮ್ಬತೇ ತಮನ್ತರೇನಾನುಪಪತ್ತಿತೋ-ಞ್ಞಥಾ ಕಿನ್ತ್ಯನೇನಾತ್ಥಬಲೇನ ಲದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಅಲೋಪೋತಿ ಜೋತೇತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ವಾಕ್ಯಭೇದೇನ ವಿವರಣಂ ಕತಂ, ನ ಏಕವಾಕ್ಯತ್ತೇನಾತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕೋ ಏಕವಾಕ್ಯತಾಯಞ್ಹಿ ಕಾರಿಯ ದ್ವಯಸ್ಸಪಿ ಪಞ್ಚಮಿಯಮ್ಪಟಿಸೇಧೋ ಸಿಯಾ ‘ಪಞ್ಚಮಿಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ತಂ ಕಾರಿಯದ್ವಯಂ ವೇದಿತಬ್ಬ’ನ್ತಿ, ಯದಿಪಿ ಸಿದ್ಧಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಯೇನ ನಾಪ್ಪತ್ತಿಯಾತ್ಯನೇನ ‘‘ಯೇನ ನಾಪ್ಪತ್ತೇ ವಿಧಿರಾರಬ್ಭತೇ, ತಸ್ಸ ಬಾಧನಮ್ಭವತೀ’’ತಿ ಮಮ್ಪರಿಭಾಸಮುಪಲಕ್ಖೇತಿ, ಕಿಮತ್ಥಮಿಹಾಯಂ ಪರಿಭಾಸಾ ಪಠ್ಯತೇ ಇಹ ಸತ್ಥೇ-ಪವಾದಾ ಉಸ್ಸಗ್ಗೇ ಬಾಧನ್ತೇತಿ ನಿಯಮೋ, ತತ್ರ ಚುಸ್ಸಗ್ಗಾ ದುವಿಧಾ ನಿಯತಪ್ಪತ್ತಯೋ ಅನಿಯತಪ್ಪತ್ತಯೋ ಚೇತಿ, ಯೇ ಸಬ್ಬತ್ಥಾಪವಾದವಿಸಯಮ್ಪವಿಸನ್ತಿ, ತೇ ನಿಯತಪ್ಪತ್ತಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತೇ, ಯೇ ಕ್ವಚಿದೇವಾಪವಾದವಿಸಯಮವಗಾಹನ್ತೇ, ತೇ ಅನಿಯತಪ್ಪತ್ತಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತೇ, ಏವಂ ದುವಿಧೇಸುಸ್ಸಗ್ಗೇಸು ಯೇ-ನಿಯತಪ್ಪತ್ತಯೋ, ತೇಸಮೇವ ಬಾಧನಮಿಚ್ಛೀಯತೇ, ನ ನಿಯತಿಕಾನಂ, ತೇನ ತಪ್ಪದಸ್ಸನತ್ಥಮಯಮ್ಪರಿಭಾಸಾ ಪಠ್ಯತೇತಿ, ಯೇನೇತ್ಯುಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸ ನಿದ್ದೇಸೋ, ನೇತಿ ಪಟಿಸೇಧವಾಚೀ ನಿಪಾತೋ, ಅಪ್ಪತ್ತೇ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠೇ ವಿಸಯೇ ಇತ್ಯಜ್ಝಾಹಾರಿಯಂ, ಯೇನ ಉಸ್ಸಗ್ಗೇನ ನಾಪ್ಪತ್ತೇ ಪತ್ತೇಏವ ಸಮ್ಫುಟ್ಠೇಏವ ವಿಸಯೇತ್ಯತ್ಥೋ… ‘ದ್ವೇ ಪಟಿಸೇಧಾ ಪಾಕತಮತ್ಥಂ ಗಮೇನ್ತೀ’ತಿ ಕತ್ವಾ, ವಿಧೀಯತೀತಿ, ಪಟಿಸೇಧೋ ವಿಧಾನಞ್ಚ, ಆರಬ್ಭತೇ ವಿಧೀ
ಯತೇ ಪಠ್ಯತೇತ್ಯತ್ಥೋ, ಅನೇನಾಪವಾದವಿಧಿನ್ದಸ್ಸೇತಿ, ತಸ್ಸೇತಿ ಆದೋಯೇನೇತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸಉಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸಬಾಧನಮ್ಭವತ್ಯಪವಾದೇನ, ಯೇನ ತ್ವಪ್ಪತ್ತೇ ವಿಸಯೇ ಆರಬ್ಭತೇ ತಸ್ಸ ಬಾಧನಂ ನ ಭವತೀತ್ಯತ್ಥೋ, ಕುತೋತಿ ಚೇ ಅನವಕಾಸತ್ತಾ, ತಥಾಹಿ ಯದಿ ಉಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬೋ ವಿಸಯೋ ಗಹಿತೋ ಸಿಯಾ, ಕೋ-ಪವಾದಸ್ಸಅಞ್ಞೋ ವಿಸಯೋ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಅನವಕಾಸತ್ತಾ (ನ) ಅಪ (ವಾದೇ) ಪನ ತಸ್ಸ ಬಾಧನಮ್ಭವತೀತ್ಯವಸೇಯಂ, ಯೇನ ತುಸ್ಸಗ್ಗೇನ ಕೋಚಿ ದೇವಾಪವಾದವಿಸಯೋ-ನುಪ್ಪತ್ತೋಸಿಯಾ, ನಸಬ್ಬೋ, ತಮ್ಪತಿ ಸಾವಕಾ ಸತ್ತಾ ತಮ್ಬಾಧತೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ‘ಪಞ್ಚಪೂಲಿಮಾನಯೇ’ತ್ಯತ್ರ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪೂಲಾನಂ ಸಮಾಹಾರೋತಿ ವಿಸೇಸನಸಮಾಸೋ ‘‘ನದಾದಿತೋವೀ’’ (೩-೨೭) ಸಮಾಹರಣಂ ಸಮಾಹಾರೋತಿ ಸಮಾಹಾರಸ್ಸಪಿ ಭಾವರೂಪತ್ತಾ ಆಹ ‘ಭಾವಪ್ಪಧಾನತ್ತೇಪೀ’ತಿ, ಗುಣಭೂತದಬ್ಬಾನಿ ಪೂಲಾನಿ।
೧೨೫. ಇಮ
ಸುತ್ತೇ ಅನಿತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಕಿಮತ್ಥಿಯ (ಮನೇನ) ಪಟಿಸೇಧವಚನೇನ, ಯತೋ ಇಮಸ್ಸೇತ್ವೇವಾನಿತ್ಥಿಲಿಙ್ಗೇನ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ಮನಸಿಕತ್ವಾ ಆಹ-ನಾಮಗ್ಗಹಣೇ’ಇಚ್ಚಾದಿ, ‘‘ನಾಮಗ್ಗಹಣೇ ಲಿಙ್ಗವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣ’’ನ್ತಿ ಪರಿಭಾಸಾಯಂ, ತತ್ಥ ಲಿಙ್ಗೇನ ಸುತ್ತೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಕೇನಚಿ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ನಾಮಂ ಲಿಙ್ಗವಿಸಿಟ್ಠಂ, ತಸ್ಸ, ಯತ್ಥ ಸದ್ದಸಾಮಞ್ಞಸನ್ನಿಸ್ಸಯನಂ, ತತ್ಥ ನಾಮಗ್ಗಹಣೇ ಸತಿಲಿಙ್ಗವಿಸಿಟ್ಠಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣಂ ಹೋತಿ… ಸಾಮಞ್ಞೇ ಸಬ್ಬವಿಸೇಸಾನುಪ್ಪವೇ ಸತೋತ್ಯಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ಇದಮೇವಾತಿ ಅನಿತ್ಥಿಯನ್ತಿ ವಚನಮೇವ, ಞಾಪಕನ್ತಿ ಪತ್ತಿ ಪುಬ್ಬಕೋ ಪಟಿಸೇಧೋ, ಸೋ ಇತ್ಥಿಯಮ್ಪತ್ತಿಯಂ ಸತಿ ಅನಿತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಕತೋ ಸಿಯಾತಿ ಅನಿತ್ಥಿಯನ್ತಿ ಪಟಿಸೇಧವಚನಮೇವೇಮಂ ಪರಿಭಾಸಂ ಞಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ಇಮಿನಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪರಿಭಾಸಾಯ ಸಾಮತ್ಥಿಯಲದ್ಧತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
೧೨೭. ಸಿಮ್ಹ
ಅನಪುಂಸಕಸ್ಸಾತಿ ಪರಿಯುದಾಸೋತಿ ಅನಪುಂಸಕಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ನಞ್ಸದ್ದಸ್ಸ ಪರಿಯುದಾಸೋ-ತ್ಥೋತ್ಯತ್ಥೋ।
೧೨೯. ಮಸ್ಸಾ
ತನ್ನೇತಿಆದಿನಾ ಕತ್ಥಚಿ ಪರಿಭಾಸಾವತಿರನಿಚ್ಚಾತಿ ಸೂಚೇತಿ।
೧೩೦. ಕೇವಾ
ಹೋತು ಸಿತೋ-ಞ್ಞತ್ರಕೇ ಸತಿ ಸಾದೇಸೋ, ಸಿಮ್ಹಿ ತು ಕಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಪಠಮಮೇವ ಕತೋ ಮಸ್ಸ ಸಾದೇಸೋತಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ‘ಕೇವಾ’ತಿ ಕಿಂ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಸಾದೇಸವಿಧಾನೇನೇ ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞ ವಿಧಾನೇ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಕೇನೇಕತ್ಥತಾಯಂ’ತ್ಯಾದಿಮಾಹ, ಕೇನೇಕತ್ಥತಾಯನ್ತಿ ಕಪ್ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಹ ಣಾದಿವುತ್ತಿಯಂ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಸ್ಸಾತಿ ಅಸುಭಾಗಸ್ಸ ಪದತ್ತಾಭಾವಾತಿ ‘‘ಏಕತ್ಥತಾಯಾ’’ತಿ (೨-೧೧೯) ವಿಭತ್ತಿಯಾ ಪದತ್ತಸಾಧಿಕಾಯಾಪಗಮೇನ ಪದತ್ತಾಭಾವಾ, ಪದಸಙ್ಖಾರನಿಬನ್ಧನೋತಿ ಪದ ಸಿದ್ಧಿ ಹೇತುಕೋ, ‘‘ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವೇ ನೇಮಿತ್ತಿಕಸ್ಸಾಪ್ಯಭಾವೋ’’ತಿ ಞಾಯಸ್ಸಾಯಮತ್ಥೋ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಾರಣಂ ಹೇತೂತ್ಯನತ್ಥನ್ತರಂ, ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವೋ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವೇ ಹೇತುವಿನಾಸೇತ್ಯತ್ಥೋ, ನಿಮಿತ್ತಾ ಆಗತೋ ನೇಮಿತ್ತಿಕೋ, ಫಲಭೂತೋ ಧಮ್ಮೋ, ನಿಮಿತ್ತೇ ಭಾವೋ ವಾ ನೇಮಿತ್ತಿಕೋ, ನಿಮಿತ್ತಸ್ಸಾಭಾವೇ ತಂ ಹೇತುತೋ ಪವತ್ತಸ್ಸ ನೇಮಿತ್ತಿಕಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸಾಪ್ಯಭಾವೋ ಭವತೀ’’ತಿ, ತಥಾಹಿ ಛತ್ತನಿಮಿತ್ತಛಾಯಾ ಛತ್ತಾಪಾಯೇನ ಭವತಿ, ಪದೀಪನಿಮಿತ್ತದಸ್ಸನಂ ಪದೀಪಾಪಾಯೇ ನ ಭಾತಿ, ತಥೇಹಾಪಿ ನಿಮಿತ್ತತೋ ಪವತ್ತಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವೇ ಅಭಾವೋಯೇವ ಯುತ್ತಿ ಮಾತಿ ಮಞ್ಞತೇ, ಅಞ್ಞತ್ರಚಾತಿ ಸಿತೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಚ।
೧೩೧. ತತ
ತ್ಯಏತಾನಂ ತಕಾರಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಾಗಾಯ ‘ತತಸ್ಸಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ।
೧೩೨. ಟಸ
ಇಮಿಸ್ಸಾಯಾತ್ಯಾದೀಸು ‘‘ಸ್ಸಂ ಸ್ಸಾ ಸ್ಸಾಯೇ’’ತ್ಯಾದಿನಾ (೨-೫೨) ಇ, ‘‘ತದಾದೇಸಾ ತೇ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಪರಿಭಾಸತೋ ಸಾದ್ಯಾದೇಸೀನಂ ಗಹಣಾಸ್ಸಾಯಾದೇಸಾದೀನಂ ಗಹಣಸಮ್ಭವೇಪಿ ಕಿಂ ಸ್ಸಾಯಾದಿಗ್ಗಹಣೇ ನ ಸುತ್ತಗುರುಕರಣೇನೇ ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯ‘ಸ್ಸಾಯಾದಿಗ್ಗಹಣ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ವುತ್ತಿ ಗನ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ನನು ಚೇ’ತ್ಯಾದಿ, ಟಸಸ್ಮಾದಿಕಂ ‘ಟಸಸ್ಮಾಸ್ಮಿನ್ನನ್ನಾಸ್ವಿಮಸ್ಸ ಚಾ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ನಮಾದೀನಮ್ಪಿ ವಿಧಿಗ್ಗಹಣಾಯ ನಾದೀನಮ್ಪವಿಗ್ಗಹಾಯ (ಪೋತ್ಥಕೇ), ತಸ್ಸಾ
ದೇಸಿನೋ ಆದೇಸೋ ತದಾದೇಸೋ, ತಸ್ಸ, ತಸ್ಸ ಆದೇಸಿನೋ ಗಹಣಂ ತಗ್ಗಹಣಂ, ತೇನ।
೧೩೪. ದುತಿ
ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಗುರುನಿದ್ದೇಸಮಕತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇನ ಲಹುಪ್ಪಕಾರೇನ ನಿದ್ದಿಸನೇ ಸತಿ, ಏಕವಿಭತ್ತಿನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾತಿ‘ದುತಿಯಾಯೋಸ್ಸಾ’ತಿ ಏಕವಿಭತ್ತಿಯಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ, ಅಞ್ಞಥಾತಿಆದಿನಾ ನೇಕದೇಸೋತಿವಚನಪರಿಯನ್ತೇನೇತೇನ ‘ನ ತ್ವೇಕವಿಭತ್ತಿಯುತ್ತಾನ’ನ್ತಿ ಪರಿಭಾಸೇಕದೇಸಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ, ಏತದೇವಾನುವತ್ತತೀತ್ಯನೇನ ತು ‘‘ಏಕಯೋಗ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಮ್ಪೇಕದೇಸೋ-ನುವತ್ತತೇ’’ತೀಮಸ್ಸ, ಏಕವಿಭತ್ತಿಯುತ್ತಾನಂ ಏಕದೇಸೋ ನಾನುವತ್ತತೇತಿ ಯೋಜನಾ ಪರಿಭಾಸಾಯಂ, ಞಾಪೇತೀತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವಿಯ ಸಾಮತ್ಥಿಯೇನ ಞಾಪೇತಿ।
೧೩೯. ನಾಞ್ಞಂ
ಅಪ್ಪಧಾನಪ್ಪಟಿಸೇಧತೋ ಸಬ್ಬಾದೀನಂ ತದನ್ತವಿಧಿನಾ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಸಬ್ಬಾದಿಗ್ಗಹಣೇ ಕೋ ಪಸಙ್ಗೋ ಪಿಯಸಬ್ಬಾದೀನಂ, ಯತೋ ಅಪ್ಪಧಾನಪ್ಪಟಿಸೇಧೋ, ಕರೀಯತೇ ತೇನ ಪರಮಸಬ್ಬೇಇಚ್ಚಾದಿ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘ಅಪ್ಪಧಾನಪ್ಪಟಿಸೇಧೋ’ಇಚ್ಚಾದಿ।
೧೪೦. ತತಿ
ಯತ್ಥಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಕತ್ತರಿ ಕರಣೇ ವಾ, ಕತ್ತರಿ ತತಿಯಾಸಿದ್ಧಿಮಾಹ-‘ಕರೋತಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಕರೋತಿಮ್ಹಿ ಕರಧಾತುಮ್ಹಿ ಗಮ್ಮಮಾನೇ, ಮಾಸೇನ ಕತಾತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ… ಮಾಸೇನ ಕತಾನಂ ಪುಬ್ಬಾನನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ, ಪುಬ್ಬಭಾವೇತಿ ಪುಬ್ಬಭವನೇ ಮಾಸಸ್ಸ ಕರಣತ್ತಂ, ಏತ್ಥ ತು ಮಾಸೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಪುಬ್ಬಭೂತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ತೇನೇವೇತ್ಥಾಪಿ ಭವನ್ತೀತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ।
೧೪೧. ಚತ್ಥ
ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಚತ್ಥೋ, ಸೋಯೇವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಮಾಸಸ್ಸ ಪರಾಮಾಸೋ, ಚತ್ಥೋ ಏತ್ಥ ಸಮ್ಭವತಿ ಕಿನ್ತು ಸಬ್ಬಾದಿ ನ ಚತ್ಥಸಮಾಸವಿಸಯೋತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ।
೧೪೪. ಮನಾ
ಕಿಂ ಬಹುಲಂವಿಧಾನಾ ‘ವುದ್ಧ್ಯಭಾವೋ’ ಓತ್ಥಾಭಾವೋ (ಪಞ್ಚಿಕಾಯಂ) ತಿ ಪಾಠೇನ ಪಯೋಜನಂ ಯೇನೇ ತದತ್ಥಮೇವ ‘‘ಸುಮೇಧಾದೀನಮವುದ್ಧಿ ಚೇ’’ತಿ ಗಣಪಾಠೋ ಕತೋ, ಹೇಮಸದ್ದೇನ ಹೇಮಮಯಾನಿ ಗಹಿತಾನ್ಯಭೇದೇನತ್ಯಾಹ- ‘ಹೇಮಮಯಾನೀ’ತಿ, ಕಪ್ಪನ ಸದ್ದೇನ ಸೀಸಾಲಙ್ಕಾರಜಾಲಾನಿ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ತಾನಿಯೇವ ವಾಸಸಾನಿ ಪಟಾ ತಂಸರಿಕ್ಖತಾಯ, ಸಕತ್ಥೇಪಿ ಯಥಾಗಮಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಬಾಣಾದೀಸು ಅಭಿಧೇಯ್ಯೇಸು ಮನಾದೀಸು ನ ಪಟ್ಠೀಯನ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ, ಬಾಣಾದೀಸುತಿ ಬಾಣ ಸದ್ದಕ್ಖಯಾದೀಸು, ಅಹಸದ್ದಸ್ಸ ಮನಾದಿಕಾರಿಯಾಸಮ್ಭವಾ ಅಹಸದ್ದೋ ಮನಾದೀಸು ನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ರಹಸೀತಿ ನಿಪಾತತ್ತಾ ಇಕಾರಸ್ಸ ಚ ಅಸಬ್ಭವಾ ರಹಸದ್ದೋ ಚ ಮನಾದೀಸು ನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಸಜ್ಝಾಹಾರೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಇಕಾರಸ್ಸ ಕಚ್ಚಾಯನೇ ಸ್ಮಿನೋ ಕರೀಯಮಾನಸ್ಸ ಇಕಾರಾದೇಸಸ್ಸ ಚ, ರಹತಿಸದ್ದಸ್ಸ ನಿಪಾತತ್ತಂ ಸಭಾವತೋ ಪಕಾಸೇತುಂ ‘ರಹಸೀತ್ಯಾದಿ’ಮಾಹ, ರಹೋಸದ್ದೇತಿ ಏತ್ಥ ರಹಸದ್ದೋತಿ ಪಾಠೋ-ವಗನ್ತಬ್ಬೋ, ತೇನಾತಿ ಯೇನ ಅಹಸದ್ದಸ್ಸ ಮನಾದಿಕಾರಿಯಾಸಮ್ಭವೋ ರಹಸೀತಿಚ ನಿಪಾತೋ, ತೇನ, ಇಹಮನಾದೀಸು।
೧೪೬. ಭವ
ಗೇತಿ ಗಸಞ್ಞೇ ಪರೇ, ಕುತೋ-ನುಇಚ್ಚಾದೋ ಭೋ’ಇತಿ ಬಹುವಚನನ್ತೋ ನಿಪಾತೋ, ತಥಾಸತಿ ‘ತಯೋಜನಾ’ತಿ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಞ್ಚ ನಿಪಾತತ್ತಂ ಸಮತ್ಥೇತೀತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತೇತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ- ‘ಬಹುತ್ತೇ’ಚ್ಚಾದಿ।
೧೪೮. ನ್ತಸ್ಸಂ
ಸತ್ತಮ್ಯನ್ತಂ ಭವತೀತಿ ಸೇಸೋ, ನನುಚನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವುತ್ತೇ ನ್ತನ್ತುಪ್ಪಚ್ಚಯೋವಾವಸೀಯತಿ, ನ ತದನ್ತವಿಧೀತಿ ನ್ತನ್ತುಪ್ಪಚ್ಚಯೋವ ನಾವಸೀಯತಿ, ತದನ್ತವಿಧಿಪೀತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಆಹ- ‘ನ್ತಪ್ಪಚ್ಚಯ ಸ್ಸೇವೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಸುತತ್ತಾತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಕ್ಖತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಅನುಮಿತಸ್ಸ ‘‘ವಿಧಿಬ್ಬಿಸೇಸನನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ (೧-೨೬) ಲಿಙ್ಗತೋ ತದನ್ತಸಙ್ಖಾತ ಅತ್ಥದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಅನುಮಾನಞ್ಞಾಣೇನ ವಿಞ್ಞಾತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೫೪. ರಾಜ
ದಳ್ಹೋ ಧಮ್ಮೋ ಧನು ಅಸ್ಸ ದಳ್ಹಧಮ್ಮಾ। ರಾಜಾದೀಸ್ವಿಮಪ್ಪಚ್ಚಯೇ ಪಠಿತೇ
ತದನ್ತೋ ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣ ಪರಿಭಾಸಾಯ ಗಯ್ಹತೀ ತ್ಯಾಹ- ‘ಇಮಿನಾ ಇಚ್ಚಾದಿ।
೧೬೨. ಲ್ತು
ಪಚ್ಚಯಇಚ್ಚಾದಿನಾ ‘‘ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇ ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ವಿಹಿತೋ ತದಾದಿನೋ ತದನ್ತಸ್ಸ ಚ ಗಹಣ’’ನ್ತಿ ಞಾಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತತ್ಥ ಯತೋ ವಿಹಿತೋ ತಂ ವಿನಾ ನ ಭವತಿ ಪಚ್ಚಯೋತ್ಯನೇನ ಞಾಯೇನ ಪತ್ತೋಯೇವಾತ್ಥೋ ಆಖ್ಯಾಯತೇ ‘ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣೇ ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ವಿಹಿತೋ, ತದಾದಿನೋ ಗಹಣ’ನ್ತಿ, ‘‘ವಿಧಿಬ್ಬಿಸೇಸನನ್ತಸ್ಸೇ’’ತಿ ತದನ್ತಗ್ಗಹಣಂತ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ ‘ತದನ್ತಸ್ಸ ಚ ಗಹಣ’ನ್ತಿ, ಸೋ ಪಕತಿವಿಸೇಸೋ ಆದಿ ಯಸ್ಸ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಸೋ ತದಾದಿ, ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ-ನ್ತೇ ಯಸ್ಸ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಸೋ ತದನ್ತೋ, ತಾದಿಸಸ್ಸ ತದಾದಿತದನ್ತಸಮುದಾಯವಿಸೇಸಸ್ಸ ಗಹಣಂ, ನ ತು ತದನ್ತಮತ್ತಸ್ಸೇತ್ಯತ್ಥೋ, ಇಹ ತು ತದನ್ತಗ್ಗಹಣಮೇವಾನುರೂಪನ್ತಿ’ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-‘‘ಕತ್ತರಿ ಲ್ತುಣಕಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತ್ಯಾದಿ, ತದಾದಿತದನ್ತ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ತು ಗಹಣೇ ಫಲಂ ‘ಬ್ಯಜಿಗಿಸೀ’ತಿಆದೀಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ತಞ್ಚ ‘‘ತುಂಸ್ಮಾ ಲೋಪೋಚಿಚ್ಛಾಯಂ ತೇ’’ತಿ (೫-೪) ಸುತ್ತೇ ಸಯಮೇವ ವಕ್ಖತಿ।
೧೬೫. ಸಲೋ
ಕಚ್ಚಾಯನೇ ‘‘ಸಕಮನ್ಧಾತಾದೀನಞ್ಚೇ’’ತಿ (೨-೩-೪೪) ಸುತ್ತಿತಂ, ಸೋಪಿ ಲ್ತ್ವನ್ತೋಯೇವಾತ್ಯಭಿಮತಸಿದ್ಧೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಿಯಮುದಾಹಟಂತ್ಯಾಹ- ‘ಸಕಮನ್ಧಾತು’ಇಚ್ಚಾದಿ, ಲ್ತ್ವನ್ತೋ ಮನ್ಧಾತುಸದ್ದೋ ಅತ್ಥೀತಿ ‘ಸಕಮನ್ಧಾತು’ ಸದ್ದೋಪಿ ಲ್ತ್ವನ್ತೋತಿ ಸಜ್ಝಾಹಾರೋ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತತೋಪೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಕತ್ತುತೋವ, ಮನ್ಧಾತುಸದ್ದಸ್ಸ ಲ್ತ್ವನ್ತತಂ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಸಕಮನ್ಧಾತುಸದ್ದಮ್ಪಟಿಪಾದೇತುಂ ‘ಸಬ್ಬೇಸ’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।
೧೬೯. ಟಪ
ಸಙ್ಖ್ಯಾಸದ್ದೋ ಯದೀಪಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾನೇ ವತ್ತತೇ, ತಥಾಪಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾನದ್ವಾರೇನಿಧಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯೇ ವತ್ತತೀತ್ಯಾಹ-‘ಚುದ್ದಸಹಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಹೀ’ತಿ ಪಾಠೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ಚುದ್ದಸಸದ್ದವಚನೀಯಾವ ಪಞ್ಚಾದಿಸಙ್ಖ್ಯಾ, ಯತೋ ಸಙ್ಖ್ಯಾಸದ್ದೋ ನೇಹ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೋತಿ।
೧೭೫. ದಿವಾ
ದಿವಸತೋ ಸ್ಮಿನೋ ಟಿಮ್ಹಿ ಪುಬ್ಬಸರಲೋಪೇ ದಿವಿ।
೧೮೧. ಯೋನಂ
ದುತಿಯಾಗ್ಗಹಣೇನಾತಿ ‘ದುತಿಯಾಯೋಸ್ಸ ನೇ ವಾ’ತ್ಯೇವಂ ಸುತ್ತ ರಚನಾಯಂ ದುತಿಯಾಗ್ಗಹಣೇನ।
೧೮೫. ನಾಮ್ಹಿ
ಏನಾದೇಸಸ್ಸಾಸಮ್ಭವಾತಿ ನಾಸ್ಸ ಸ್ಮಾದೇಸತ್ತಾ।
೧೮೭. ಗಸ್ಸಂ
ಉಭಯವಿಕಪ್ಪೋತಿ ಸಮಾಸಾಸಮಾಸಪಕ್ಖದ್ವಯವಿಧಾನಂ, ಕಚ್ಚಾಯನವುತ್ತಿ ಕಾರಸ್ಸ ವಿಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಮಾವೀಕತ್ತುಮಾಹ-‘ಕಚ್ಚಾಯನೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಇತ್ಥಿಪುಮನ್ನಪುಂಸಕ ಸಮೂಹೋತಿ ಏತ್ಥಾಯನ್ತೇಸಂ ಸಾಧನಕ್ಕಮೋ ‘ದ್ವನ್ದಛಟ್ಠೀಹಿ ಸಮಾಸೇ ಇತ್ಥಿಪುಮನಪುಂಸಕಸಮೂಹೋ’ತಿ ಠಿತೇ ‘‘ಸಮಾಸೇ ಚ ವಿಭಾಸಾ’’ತಿ (೨-೨-೩೫) ಪುಮನ್ತಸ್ಸ ಅಮಾದೇಸೇ ‘‘ವಗ್ಗನ್ತಂ ವಾ ವಗ್ಗೇ’’ತಿ (೧-೪೨) ನಿಗ್ಗಹೀತಸ್ಸ ವಗ್ಗನ್ತೋ।
೧೯೨. ಪುಮ
ಕಮ್ಮಾದಿತ್ತಾ ಏನಸ್ಸಾಪಿ ಅಭಾವಪಕ್ಖೇತಿ ‘‘ನಾ ಸ್ಸೇ ನೋ’’ತಿ (೨-೮೦) ಕಮ್ಮಾದಿತೋ ನಾಸ್ಸ ಏನಾದೇಸಕರಣತೋ ವುತ್ತಂ।
೧೯೭. ಇಮೇ
ಆದೇಸೋ ಕಥನಂ, ಅನ್ವಾದೇಸೋ-ನುಕಥನಮಿಚ್ಚಾಹ-‘ಅನ್ವಾದೇಸೋ ಕಥಿತಾನುಕಥನ’ಮೀತಿ, ಕಥಿತಸ್ಸಾನುಕಥನಂ ಕಥಿತಾನುಕಥನಂ, ಅನೇನ ಚ ನೇಹ ಪಚ್ಛಾ ಉಚ್ಚಾರಣಮತ್ತಮನ್ವಾದೇಸೋ, ಕಿಞ್ಚರಹಿ ಏಕಸ್ಸಾಭಿಧೇಯ್ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಸದ್ದೇನ ಪಟಿಪಾದಿತಸ್ಸ ದುತಿಯಮ್ಪತಿಪಾದನಮನ್ವಾದೇಸೋತಿ ವದತಿ, ತೇನೇಹ ನ ಭವತಿ ‘ದೇವದತ್ತಂ ಭೋಜಯ, ಇಮಞ್ಚ ಯಞ್ಞದತ್ತ’ನ್ತಿ, ಕೇನಚಿ ವಿಸೇಸನ್ತರಯೋಗೇನ ಕಥಿತಸ್ಸಾನುಕಥನಂ ಅನ್ವಾದೇಸೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಥಮ್ಪನ ವಿಸೇಸನ್ತರಯೋಗೋ ಗಮ್ಯತೇಚ್ಚಾಹ- ‘ಸಾಮತ್ಥಿಯಾ’ತಿ, ಕೇನಚಿ ವಿಸೇಸೇನಾಯೋಗೇ ವುತ್ತಸ್ಸೇವ ಪುನಬ್ಬಚನಾನುಪಪಜ್ಜನಂ ಸಾಮತ್ಥಿಯಂ, ತೇನೇವಾಹ- ‘ಅಞ್ಞಥೇ’ಚ್ಚಾದಿ।
೧೯೮. ಕಿಸ್ಸ
ನವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಇತ್ಥಿಯಮತ್ವಾ’’ತಿ (೩-೨೬) ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವಿಧಾನತೋ ಸ್ಯಾದ್ಯನ್ತಮಜ್ಝೇಪಿ ಇತ್ಥಿಯಮ್ಪಚ್ಚಯೋ ನವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ವದತಿ।
೨೦೪. ನಮ್ಹಿ
ನನು ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ನಂವಿಭತ್ತಿಕ್ಕಮೇನಾಪಿ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಥಾಸತಿ ‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಸದ್ದಾನಂ ದ್ವೇಆದೇಸಾ ಕಮೇನೇ’ಚ್ಚೇವ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ ‘ನ ನಂವಿಭತ್ತಿಕ್ಕಮೇನಾಪೀ’ತಿ। ಕಾರಣಮಾಹ- ‘ತಸ್ಸಾನಪೇಕ್ಖಿತತ್ತಾ’ತಿ, ಇಮಿನಾ ನಿಸ್ಸಯಕರಣಮೇಕಾ ಸತ್ಥಿಯಾ ಯುತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಪೇಕ್ಖಿತೇ ಕಥಂ ಭವೇಯ್ಯಾ ತ್ಯಾಹ- ‘ಯದಿ ಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಅಪೇಕ್ಖಿತಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ, ಏವಮಞ್ಞತೇ ‘‘ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಜಾತಿನಿದ್ದೇಸೇನ ದ್ವೇಪಿ ನಂ ರೂಪಾನಿ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ‘ತಿಚತುನ್ನ’ನ್ತಿ ವಿಯ ಬ್ಯತ್ತಿನಿದ್ದೇಸೋವ ಯಥಾಕ್ಕಮೋಪಕಾರೀಯಮಾನಾನ, ಮನುದೇಸಸ್ಸ ತಥಾ ವಿಞ್ಞಯಮಾನತ್ತಾತಿ ನಂಸುಇಚ್ಚೇವ ವದೇಯ್ಯ, ನ ತಥಾ ವುತ್ತಂ, ತತೋ-ವಸೀಯತೇ ‘ನ ಯಥಾಕ್ಕಮಮೇತ್ಥಾಪೇಕ್ಖಿತ’ನ್ತಿ।
೨೦೫. ನ್ತ
ನನು ನ್ತನ್ತೂನನ್ತಿ ತದನ್ತಾ ಗಯ್ಹನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಗ್ಗಹಣಪರಿಭಾಸಾಯ, ತಥಾ ಸತಿ ಕಾರಿಯಿತ್ತೇನ ತದನ್ತಾವ ಗಯ್ಹನ್ತಿ ಕಥಂ ನ್ತನ್ತೂಯೇವಾ ತ್ಯಾಸಙ್ಕಿಯಾಹ- ತೇಯೇವೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತಾಯಾತಿ ಸುತಥಾಯ-ಪಞ್ಚಿಕಾ ಸುತತ್ತಾ, ಬಲವತ್ತಾ ತೇಯೇವ ಕಾರಿಯಿತ್ತೇನ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ನ ತದನ್ತಾ, ದುಬ್ಬಲಾತಿ ಬ್ಯತಿರೇಕಂ ವತ್ವಾ ದುಬ್ಬಲತ್ತೇ ಕಾರಣಮಾಹ- ‘ಅನುಮಿತತ್ತಾ’ತಿ, ಅನುಮಿತತ್ತಂ ಸಾಧೇತುಮಾಹ- ‘ಅನುಮಿತಾಹಿ’ಚ್ಚಾದಿ, ಭವಿಭತ್ತೀನನ್ತಿ ಪಾಠೋ ಯುತ್ತ ತರೋ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತಾದೇಸೇ ಅಕಾರೇತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೨೧೯. ಯೋಮ್ಹಿ
ಯೋಮ್ಹೀತಿ ಸತ್ತಮ್ಯನ್ತಜಾತಿನಿದ್ದೇಸಾ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ಥವಸೇನ ‘ಪಚ್ಚೇಕ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತೇನೇವಾಹ ಪಞ್ಚಿಕಾಯಂ- ‘ಕಥಮಿದಮವಸೀಯತೇ ಯೋಮ್ಹೀತಿ ನಿದ್ದೇಸಾ’ತಿ, ತಸ್ಸದಾನಿ ಅತ್ಥಮ್ಪಕಾಸೇತುಂ ‘ಪಚ್ಚೇಕನ್ತಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿ’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಯೋಮ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಆದೇಸಾನಂ ಸಮ್ಭವಾ ಆದೇಸೀನಮ್ಪಿ ಬಹುತ್ತಸಮ್ಭವೋತಿ ಸುತ್ತೇ ‘ದ್ವಿನ್ನ’ನ್ತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ, ವುತ್ತಿಯಮ್ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಮ್ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದ್ವಿಸದ್ದಸಮ್ಭವಾ ‘ದ್ವಿಸ್ಸಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ, ದುತಿಯಾಯಮ್ಪಿ ದುವೇ ದ್ವೇ।
೨೨೮. ನಾಸ್ಮಾ
ಪಕತವಸೇನಾತಿ ತುಮ್ಹಾಮ್ಹಾನಮಾದೇಸಾನಮಧಿಕತವಸೇನ, ಕಮಮನತಿಕ್ಕಮ್ಮ ನ ಭವನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
೨೩೦. ಚಂವಾ
ಕಚ್ಚಾಯನಾಚರಿಯೋ ತುಮ್ಹಾಮ್ಹೇಹಿ ಪರಾಯ ಚತುತ್ಥೀ ಛಟ್ಠೀ ಸವಿಭತ್ತಿಯಾ ‘‘ಸಸ್ಸಂ’’ತಿ (೨-೩-೩) ಸುತ್ತೇನ ಅಮಾದೇಸಂ ವಿಧಾಯ ‘ತುಮ್ಹಂ ಅಮ್ಹ’ನ್ತಿ ಬಹುವಚನರೂಪಾನಿ ಸಾಧೇತಿ… ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಿ ಗುರುಆದಿಕೇ ಚ ಗಾರವ ವಸೇನ ಬಹುವಚನರೂಪದಸ್ಸನತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ-ತುಮ್ಹಂ ಅಮ್ಹ’ನ್ತಿಆದಿ, ತಸ್ಸಾಯುತ್ತತ್ತಾ ‘ತಮಯುತ್ತ’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಅಯುತ್ತತಂ ಸಾಧೇತಿ ‘ಏವಂ ಹಿ’ಚ್ಚಾದಿನಾ, ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪನ ಸತ್ಥೇ ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಥಾ ಬಹುವಚನ ರೂಪಸಾಧನಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ಇಧ ಪನಾ’ತಿಆದಿಮಾರದ್ಧಂ।
೨೩೨. ಅಪಾ
ನೇನಾತಿ ನಕಾರೇನ, ಪದಸಞ್ಞಾವಿಧಾಯ ಕವಚನಾಭಾವೇಪೀತಿ ಪಾಣಿನಿ ಯಾನಮಿವ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಾನಂ ಪದಸಞ್ಞಾವಿಧಾಯಕಸ್ಸ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವೇಪಿ, ಅನ್ವತ್ಥವಸೇನ ಪದನ್ತಿ ಗಯ್ಹಮಾನೇ ಅತಿಪ್ಪಸಙ್ಗೋಪಿ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ-‘ರುಳ್ಹಿಯಾವಾತಿಪ್ಪಸಙ್ಗಾ ಭಾವೋ’ತಿ, ಆಖ್ಯಾತಂ ಸಾಬ್ಯಯಕಾರಕ ವಿಸೇಸನಂ ವಾಕ್ಯನ್ತಿ ಕೇಚಿ, ಏಕಾಖ್ಯಾತಿಕಂ ವಾಕ್ಯನ್ತ್ಯಪರೇ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಏಕತೋ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಪದಸಮೂಹೋ ವಾಕ್ಯ’ನ್ತಿ ವುತ್ತಿಕಾರೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಮಾಹ- ‘ಸಾಬ್ಯಯೇ’ಚ್ಚಾದಿ, ಆಖ್ಯಾತಂ ತ್ಯಾದ್ಯನ್ತಮಾಹು, ಅಬ್ಯಯಮಸಙ್ಖ್ಯಂ, ಆಖ್ಯಾತಂ ಸಾಬ್ಯಯಂ ಸಕಾರಕಂ ಸವಿಸೇಸನಞ್ಚ ವಾಕ್ಯೇಸಞ್ಞಂ ಭವತೀತ್ಯತ್ಥೋ, ವಿಸೇಸನನ್ತಿ ಕಾರಕವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಚ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಹಣಂ, ಸಾಬ್ಯಯಂ-ಸದ್ಧಿಂ ವಚತಿ, ಸಕಾರಕಂ ಓದನಂ ಪಚತಿ ದೇವದತ್ತೋ ಪಚತಿ, ಸಕಾರಕವಿಸೇಸನಂ-ಮುದುಂ ವಿಸದಮೋದನಮ್ಪಚತಿ, ದಸ್ಸನೀಯೋ ದೇವದತ್ತೋ ಪಚತಿ, ಸಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಂ- ಮುದುಂ ಪಚತಿ, ಮನ್ದಂ ಪಚತಿ, ಪದಸಮೂಹೋ ವಾಕ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಯಮ್ಪಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಸೇಸೋವಸೀಯತೀತಿ ವತ್ತುಮಾಹ-ವತ್ತು’ಮಿಚ್ಚಾದಿ, ಯಥೇಚ್ಚಾದಿನಾ ಅನೇಕಾಖ್ಯಾತಿ ಕಮ್ಪಿ ಗುಣಪ್ಪಧಾನಭಾವೇ ನೋಪಕಾರತೋ ವಾಕ್ಯಮೇಕಮ್ಭವತಿ… ಪದ ಸಮೂಹೋ ವಾಕ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾತಿ ವದತಿ, ಯಥಾ ವಾಕ್ಯನಾನತ್ತನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇಹಾಪೀತಿ ವತ್ತುಮಿಚ್ಛಿತತ್ಥೇತ್ಯಾದೋಪಿ।
೨೩೩. ಯೋನಂ
ಹಿಗ್ಗಹಣೇ ಪಞ್ಚಮೀಹಿಸ್ಸಾಪಿ ಗಹಣಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಸುತ್ತೇ ‘ಅಪಞ್ಚಮ್ಯಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪುಞ್ಞಂ ಪಸುತಂ ಅನಪ್ಪಕನ್ತಿ ಗಾಥಾಪಾದೇ ತುಮ್ಹೇಹಿತಿಆದಿಸೂ ತತ್ತಾ ನ ವೋಆದೇಸೋ, ತುಮ್ಹೇ ತಿಟ್ಠಥ ನಗರೇತಿ ಪುಬ್ಬವಾಕ್ಯತೋ ವಾಕ್ಯನ್ತರತ್ತಾ ಏಕವಾಕ್ಯತಾ ನತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹೇ ವಿಯ ದಿಯ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಮ್ಹೇ ವಿಯ ದಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ವಿಗ್ಗಯ್ಹ ‘ದಿಸ-ಪೇಕ್ಖಣೇ’ ಇಚ್ಚಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮಾನಞ್ಞಭವನ್ತಯಾದಿ ತೂಪಮಾನಾ ದಿಸಾ ಕಮ್ಮೇ ರೀರಿಕ್ಖಕಾ’’ತಿ (೫-೪೩) ಕಪ್ಪಚ್ಚಯೇ ‘‘ನತೇ ಕಾನುಬನ್ಧನಾಗಮೇಸೂ’’ತಿ (೫-೮೫) ಏತ್ತಾಭಾವೇ ‘‘ಸ್ಯಾದಿಸ್ಯಾದಿನೇಕತ್ಥ’’ನ್ತಿ (೩-೧) ಸಮಾಸೇ ಚ ‘ಏಕತ್ಥತಾಯಂ’’ತಿ (೨-೧೧೯) ವಿಭತ್ತಿಲೋಪೇ ಚ ‘‘ಸಬ್ಬಾದೀನಮಾ’’ತಿ (೩-೮೬) ಆ ‘ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನ’ಮಿಚ್ಚಾದಿ।
೨೩೫. ಅನ್ವಾ
ಪಚ್ಛಾ ಆದೇಸೋ ಅನ್ವಾದೇಸೋತಿ ಗಹಿತೇ ಕಥಿತಾನುಕಥನನ್ತಿ ಕಥಂ ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ- ‘ಪಚ್ಛಾ ಕಥನಞ್ಚ ಕಥಿತಾಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಕತ್ವಾ’ತಿ।
೨೩೬. ಸಪು
ಸಹ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಪುಬ್ಬೋ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಸಪುಬ್ಬೋ।
೨೩೭. ನಚ
ಅಪರಮ್ಪರಯೋಗಪ್ಪತಿಪತ್ಯತ್ಥನ್ತಿ ‘ಗಾಮನಗರಾನಂ ಚೇನಾ’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಪರಮ್ಪರಯೋಗಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ।
೨೪೦. ನಸಾ
ಜಟಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಜಟಿಲೋ, ಸೋವ ಜಟಿಲಕೋ, ಜಟಿಲಕಾತಿ ಏಕತ್ಥೇ ನಿದಸ್ಸಿತವಿಸೇಸವಚನಂ, ಮಾಣವಕಾತಿ ವಿಯ ನ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಂ, ಅಸತ್ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇತಿ ಇದಂ ‘‘ಆಮನ್ತಣಂ ಪುಬ್ಬಮಸನ್ತಂ ವಾ’’ತಿ (೨-೨೩೯) ಸುತ್ತಸ್ಸ ಸಾಮಞ್ಞತಾ ವುತ್ತಂ, ಸಾಮಞ್ಞವಚನಸ್ಸ ಪಟಿಸೇಧೋತಿ ಇಮಿನಾ ವಿಸೇಸವಚನೇ ಜಟಿಲಕಇಚ್ಚತ್ರ ‘ಆಮನ್ತಣಂ ಪುಬ್ಬಮಸನ್ತಂ ವಾ’’ತೀಮಸ್ಸ ಪತ್ತಿನ್ದಸ್ಸೇತಿ, ದೇವದತ್ತಾದಿಸಾಮಞ್ಞವಚನೇತಿ ದೇವದತ್ತೋ ದೇವದತ್ತಸದ್ದೋ ಆದಿ ಯಸ್ಸ, ತಞ್ಚ ತಂ ಸಾಮಞ್ಞವಚನಞ್ಚ, ತಸ್ಮಿಂ ದೇವದತ್ತಾದಿಸಾಮಞ್ಞವಚನೇ ಮಾಣವಕೇ ಮಾಣವಕಸದ್ದೇ ಪರಭೂತೇ ಸತಿ, ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಸತ್ತೇತಿ ಇಮಿನಾ ಇದಂ ದೀಪೇತಿ ‘‘ದೇವದತ್ತಾತಿ ವಿಸೇಸವಚನತ್ತಾ ಪಟಿಸೇಧಾಭಾವಾ ಪುಬ್ಬಪರಾನಮುಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ‘‘ಆಮನ್ತಣಂ ಪುಬ್ಬಮಸನ್ತಂ ವಾ’’ತೀದಂ ಪಪ್ಪೋತೀ’’ತಿ।
ಇತಿ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಪಞ್ಚಿಕಾಟೀಕಾಯಂ ಸಾರತ್ಥವಿಲಾಸಿನಿಯಂ
ದುತಿಯಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।