೮. ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ
೩೪೪. ಅಮ್ಬಸಣ್ಡಾನಂ ‘‘ಅಮ್ಬಸಣ್ಡಾ’’ತ್ವೇವ ಬಹುವಚನವಸೇನ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಥಾ ‘‘ವರಣಾ ನಗರ’’ನ್ತಿ। ವೇದಿ ಏವ ವೇದಿಕೋ, ವೇದಿಕೋ ಏವ ವೇದಿಯೋ ಕ-ಕಾರಸ್ಸ ಯ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಮಿಂ ವೇದಿಯಕೇ। ತೇನಾಹ ‘‘ಮಣಿವೇದಿಕಾಸದಿಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ, ಇನ್ದನೀಲಾದಿಮಣಿಮಯವೇದಿಕಾಸದಿಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಬ್ಬೇಪೀತಿ ಲೇಣಕರಣತೋ ಪುಬ್ಬೇ, ಗುಹಾರೂಪೇನ ಠಿತಾ, ದ್ವಾರೇ ಇನ್ದಸಾಲರುಕ್ಖವತೀ ಚ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ಪುರಿಮವೋಹಾರೇನ।
ಉಸ್ಸುಕ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಭಿರುಚಿ, ತಂ ಪನ ಬುದ್ಧದಸ್ಸನಕಾಮತಾವಸೇನ, ತಥಾ ಉಸ್ಸಾಹನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತಿಯಾ ‘‘ಧಮ್ಮಿಕೋ ಉಸ್ಸಾಹೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಕ್ಕೇನ ಸದಿಸೋ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀತಿ। ಯಥಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಮಘವಾ, ದೇವಾನಂ ಸೇಟ್ಠತಂ ಗತೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೦)। ಪರಿತ್ತಕೇನಾತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಬಹುಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಅಕತ್ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನೇವ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ।
ಸಕ್ಕೋಪಿ ಕಾಮಂ ಮಹಾಪುಞ್ಞಕತಭೀರುತ್ತಾನೋ ಹೋತಿ, ಸಾತಿಸಯಾಯ ಪನ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಯೋಗಹೇತುಕೇನ ಸೋಕೇನ ದಿಗುಣಿತೇನ ಮರಣಭಯೇನ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ಪನ ಮರಣಭಯಾಭಿಭೂತೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ।
ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ದೇವತಾನಂ ದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸದಿಸನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿವಿಜ್ಝೀ’’ತಿ। ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ವೋಹಾರೋತಿ ಆವೇಣಿಕೋ ಪಿಯಸಮುದಾಹಾರೋ। ಮರಿಸನಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾತಿ ಮಾರಿಸಾ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಮಹಾನುಭಾವತಾಯ ಸಹನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರತಾಯ ಚೇವ ಅಪ್ಪಹುಕಾಯ ಚ ನ ಸಹನ್ತಿಯೇವ, ಸಾ ಪನ ನೇಸಂ ಮರಿಸನಿಯಸಮ್ಪತ್ತಿಕತಾ ದುಕ್ಖವಿರಹಿತಾಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿದ್ದುಕ್ಖಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಏಕಕೋ ವಾತಿ ದೇವಪರಿಸಾಯ ವಿನಾ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ, ಮಾತಲಿಆದಯೋ ಓಕಾಸಂ ನಾಕಾಸಿ ಸೋತಿ ಸಕ್ಕೋ।
ಏವನ್ತಿ ವಚನಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನೇ ನಿಪಾತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಹೋತೂ’’ತಿಆದಿ। ಭದ್ದಂತವಾತಿ ಪನ ಸಕ್ಕಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ನೇಸಂ ಆಸಿ ವಾದೋ।
೩೪೫. ವಲ್ಲಭೋ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಾತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಗೋವಿನ್ದಸುತ್ತಾದೀಹಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೯೪) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಇಮಿನಾ ಕತೋಕಾಸೇತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚಸಿಖೇನ ಕತೋಕಾಸೇ ಭಗವತಿ।
ಅನುಚರಿಯನ್ತಿ ಅನುಚರಣಭಾವಂ, ತಂ ಪನಸ್ಸ ಅನುಚರಣಂ ನಾಮ ಸದ್ಧಿಂ ಗಮನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಹಚರಣಂ ಏಕತೋ ಗಮನ’’ನ್ತಿ।
ಸೋವಣ್ಣಮಯನ್ತಿ ಪೋಕ್ಖರನ್ತಿ ವೀಣಾಯ ದೋಣಿಮಾಹ। ದಣ್ಡೋತಿ ವೀಣದಣ್ಡೋ। ವೇಠಕಾತಿ ತನ್ತೀನಂ ಬನ್ಧನಾಯ ಚೇವ ಉಪ್ಪೀಳನಾಯ ಚ ಧಮೇತಬ್ಬಾ ವೇಠಕಾ। ಪತ್ತಕನ್ತಿ ಪೋಕ್ಖರಂ। ಸಮಪಞ್ಞಾಸಮುಚ್ಛನಾ ಮುಚ್ಛೇತ್ವಾತಿ ಯಥಾ ಸಮಪಞ್ಞಾಸಮುಚ್ಛನಾ ಕಮತೋ ತತ್ಥ ಸಂಮುಚ್ಛನಂ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಂ ತಂ ಸಜ್ಜೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಮಪಞ್ಞಾಸಮುಚ್ಛನಾ ಸಂಮುಚ್ಛೇತ್ವಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಯತಂ ವೀಣಾವಾದನವಿಧಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಪನ ಏಕವೀಸತಿ ಮುಚ್ಛನಾ। ತೇನೇವಾಹ ವೀಣೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ –
‘‘ಸತ್ತ ಸರಾ ತಯೋ ಗಾಮಾ, ಮುಚ್ಛನಾ ಏಕವೀಸತಿ।
ತಾನಾ ಚೇಕೂನಪಞ್ಞಾಸ, ಇಚ್ಚೇತೇ ಸರಮಣ್ಡಲಾ’’ತಿ॥ (ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೫೫; ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೩.೨೪೩)।
ತತ್ಥ ಛಜ್ಜೋ, ಉಸಭೋ, ಗನ್ಧಾರೋ, ಮಜ್ಝಿಮೋ, ಪಞ್ಚಮೋ, ಧೇವತೋ, ನಿಸಾದೋತಿ ಏತೇ ಸತ್ತ ಸರಾ। ಛಜ್ಜಗಾಮೋ, ಮಜ್ಝಿಮಗಾಮೋ, ಸಾಧಾರಣಗಾಮೋತಿ ತಯೋ ಗಾಮಾ, ಸರಸಮೂಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ವಾದನವಿಧಿನಾ ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಚ ಸರಸ್ಸ ವಸೇನ ತಯೋ ತಯೋ ಮುಚ್ಛನಾ ಕತ್ವಾ ಏಕವೀಸತಿ ಮುಚ್ಛನಾ। ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಚ ಸರಸ್ಸ ಸತ್ತ ಸತ್ತ ತಾನಭೇದಾ, ಯತೋ ಸರಸ್ಸ ಮನ್ದತರವವತ್ಥಾನಂ ಹೋತಿ, ತೇ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸ ತಾನವಿಸೇಸಾತಿ, ತಿಸ್ಸೋ ದುವೇ ಚತಸ್ಸೋ, ಚತಸ್ಸೋ ತಿಸ್ಸೋ ದುವೇ ಚತಸ್ಸೋತಿ ದ್ವಾವೀಸತಿ ಸುತಿಭೇದಾ
೩೪೬. ಅತಿರಿವಾತಿ ರ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ, ಅತೀವ ಅತಿವಿಯಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಕತಿ …ಪೇ॰… ಅಗಮಾಸಿ ಮರಣಭಯಸಂತಜ್ಜಿತತ್ತಾ ತರಮಾನರೂಪೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನನು ಚಾ’’ತಿಆದಿ।
೩೪೭. ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕಾ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಸುಖತ್ಥಾಯ ಏವ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತೇ ಕಥಂ ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ದುರುಪಸಙ್ಕಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಹಂ ಸರಾಗೋ’’ತಿಆದಿ। ತದನ್ತರಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಾತಿ ಯೇನ ಅನ್ತರೇನ ಯೇನ ಖಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮೇಯ್ಯ, ತದನ್ತರಂ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಾ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಾ। ತದನ್ತರ-ಸದ್ದೋ ವಾ ‘‘ಏತರಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮಾನತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪತಿ ಪಟಿಸಲ್ಲೀನಾ ವಾ’’ತಿ।
ಪಞ್ಚಸಿಖಗೀತಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೪೮. ಸಾವೇಸೀತಿ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಮುಚ್ಛನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ವೀಣಂ ವಾದೇನ್ತೋ ತಂತಂಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಕಟೀಭೂತಮನ್ದತಾವವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸುಮಧುರಕೋಮಲಮಧುಪಾನಮತ್ತಮಧುಕಾರವಿರುತಾಪಹಾಸಿನಿಲಕ್ಖಣೋ ಪಸನ್ನಭಾನೀ ಸಮರವಂ ತನ್ತಿಸ್ಸರಂ ಸಾವೇಸಿ।
‘‘ಸಕ್ಯಪುತ್ತೋವ ಝಾನೇನ, ಏಕೋದಿ ನಿಪಕೋ ಸತೋ।
ಅಮತಂ ಮುನಿ ಜಿಗೀಸಾನೋ…॥
ಯಥಾಪಿ ಮುನಿ ನನ್ದೇಯ್ಯ, ಪತ್ವಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಉತ್ತಮ’’ನ್ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೪೮)।
ಚ ಏವಂ ಬುದ್ಧೂಪಸಞ್ಹಿತಾ। ಬುದ್ಧೂಪಸಞ್ಹಿತಾ ಪನ ಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮಸರೀರಂ ಆರಬ್ಭ ನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮ್ಮೋ ಅರಹತಾಂ ಇವಾ’’ತಿ। ಧಮ್ಮೂಪಸಞ್ಹಿತಾ, ಅರಹತ್ತೂಪಸಞ್ಹಿತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಸೂರಿಯಸಮಾನಸರೀರಾತಿ ಸೂರಿಯಸಮಾನಪ್ಪಭಾಸರೀರಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಾ ತಿಮ್ಬರುನೋ ಗನ್ಧಬ್ಬದೇವರಾಜಸ್ಸ ಸೂರಿಯವಚ್ಛ ಸಾ ‘‘ಯಂ ತಿಮ್ಬರುಂ ದೇವರಾಜಾನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತ್ವಂ ಜಾತಾ’’ತಿ। ಕಲ್ಯಾಣಙ್ಗತಾಯ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಬ್ಬಙ್ಗಸೋಭನಾ’’ತಿ।
ರಾಗಾವೇಸವಸೇನ ತಮೇವ ಆರಬ್ಭ ಪುರತೋ ಠಿತಂ ವಿಯ ಆಲಪನ್ತೋ ವದತಿ।
ಥನುದರನ್ತಿ ಪಯೋಧರಞ್ಚ ಉದರಞ್ಚ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಥನವೇಮಜ್ಝಂ ಉದರಞ್ಚಾ’’ತಿ।
ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಪೀಳಂ।
ಪಕತಿಂ ಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ಅಭಿರತ್ತಭಾವೇನ।
ವಾಮೂರೂತಿ ರುಚಿರಊರೂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಾಮಾಕಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ವಾಮವಿಕಸಿತರುಚಿರಸುನ್ದರಾಭಿರೂಪಚಾರುಸದ್ದಾ ಹಿ ಏಕತ್ಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ನ ತಿಖಿಣನ್ತಿ ನ ತಿಕ್ಖಂ ನ ಲೂಖಂ ನ ಕಕ್ಖಳಂ। ಮನ್ದನ್ತಿ ಮುದು ಸಿನಿದ್ಧಂ।
ಅನೇಕಭಾವೋತಿ ಅನೇಕಸಭಾವೋ, ಸೋ ಪನ ಬಹುವಿಧೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕವಿಧೋ ಜಾತೋ’’ತಿ। ಅನೇಕಭಾಗೋತಿ ಅನೇಕಕೋಟ್ಠಾಸೋ।
ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಪಚ್ಚತನ್ತಿ ತಯಾ ಸಹಿತಂಯೇವ ಮೇ ತಂ ಕಮ್ಮಂ ವಿಪಚ್ಚತು, ತಯಾ ಸಹೇವ ತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಫಲಂ ಅನುಭವೇಯ್ಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಯಾ ಸದ್ಧಿಮೇವಾತಿ ಯಥಾ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಂವತ್ತನಿಯಕಮ್ಮಂ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸನ್ದಫಲಭೂತೇನ ಇತ್ಥಿರತನೇನ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ, ಏವಂ ತಂ ಮೇ ಕಮ್ಮಂ ತಯಾ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಮಯ್ಹಂ ವಿಪಾಕಂ ದೇತು।
ಏಕೋದೀತಿ ಏಕೋದಿಭಾವಂ ಗತೋ, ಸಮಾಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಜಿಗೀಸಾನೋತಿ ಜಿಗೀಸಮಾನೋ ಹೋತಿ। ತಥಾಭೂತೋವ ಜಿಗೀಸತಿ ನಾಮಾತಿ ತಥಾ ಪಠಮವಿಕಪ್ಪೋ ವುತ್ತೋ। ದುತಿಯವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ‘‘ವಿಚರತೀ’’ತಿ ಕಿರಿಯಾಪದಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ।
ನನ್ದೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಮಾಗಮಂ ಪತ್ಥೇನ್ತೋ ವದತಿ ಅತಿಸಸ್ಸಿರಿಕರೂಪಸೋಭಾಯ।
೩೪೯. ಸಂಸನ್ದತೀತಿ ‘‘ಕಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನತ್ಥಿ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಏವ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಭಗವಾ ಅನುಪಲಿತ್ತಭಾವತೋ। ಸುವಿಮುತ್ತಚಿತ್ತೋ ಭಗವಾ ಛನ್ದರಾಗತೋ, ಸಬ್ಬಸ್ಮಾ ‘‘ಸಚೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
ಗನ್ಥಿತಾತಿ ಸನ್ದಹಿತಾ, ತಾ ಪನ ನಿರನ್ತರಂ ಕಥಿಯಮಾನಾ ರಾಸಿಕತಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಿಣ್ಡಿತಾ’’ತಿ। ವೋಹಾರವಚನನ್ತಿ ಭಗವತೋ, ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಪುರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಉಪಚಾರವಚನಂ।
ಉಪನಚ್ಚನ್ತಿಯಾತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ನಚ್ಚನ್ತಿಯಾ।
ಸಕ್ಕೂಪಸಙ್ಕಮನವಣ್ಣನಾ
೩೫೦. ‘‘ಕದಾ ಸಂಯೂಳ್ಹಾ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತೋ ಪಟಿಸಮ್ಮೋದತಿ। ವಿಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಅಡ್ಢಕತಾಭಿನಯವಸೇನ ನಚ್ಚಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇಯ್ಯ।
೩೫೧. ‘‘ಅಭಿವದಿತೋ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಮಿನ್ದೋ’’ತಿಆದೀನಂ ‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನಾ’’ತಿಆದೀನಂ (ಪಾರಾ॰ ೧೬, ೨೪) ವಿಯ ಸಙ್ಗೀತಿಕಾರವಚನಭಾವೇ ಸಂಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ‘‘ಏವಞ್ಚ ಪನ ತಥಾಗತಾ’’ತಿ ಇಧ ಪನ ಸಿಯಾ ಸಂಸಯೋತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ಠಪಿತವಚನ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಇತರಸ್ಸಾಪಿ ತಥಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ವುಡ್ಢಿವಚನೇನ ವುತ್ತೋತಿ ‘‘ಸುಖೀ ಹೋತು ಪಞ್ಚಸಿಖ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಂ ಇನ್ದೋ’’ತಿ ಆಸೀಸವಾದಂ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಭಗವತೋ ಪಾದೇ ಸಿರಸಾ ವನ್ದತೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ಅಭಿವಾದೇತಿ ನಾಮ ‘‘ಸುಖೀ ಹೋತೂ’’ತಿ ಆಸೀಸವಾದಸ್ಸ ವದಾಪನತೋ। ತಥಾ ಪನ ಆಸೀಸವಾದಂ ವದನ್ತೋ ಅಭಿವದತಿ ನಾಮ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ತಥೇವ ತಿಟ್ಠನತೋ।
ಉರುಂ ಉರುನ್ದಾ ವಿಭತ್ತಿಅಲೋಪೇನ। ವಿವಟಾ ಅಙ್ಗಣಟ್ಠಾನಂ। ಯೋ ಪಕತಿಯಾ ಗುಹಾಯಂ ಅನ್ಧಕಾರೋ, ಸೋ ಅನ್ತರಹಿತೋತಿ ಯೋ ತಸ್ಸಂ ಗುಹಾಯಂ ಸತ್ಥು ಸಮನ್ತತೋ ಅಸೀತಿಹತ್ಥತೋ ಅಯಂ ಪಾಕತಿಕೋ ಅನ್ಧಕಾರೋ, ಸೋ ದೇವಾನಂ ವತ್ಥಾಭರಣಸರೀರೋಭಾಸೇಹಿ ಅನ್ತರಹಿತೋ, ಆಲೋಕೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜಿ। ಅಸೀತಿಹತ್ಥೇ ಪನ ಬುದ್ಧಾಲೋಕೇನೇವ ಅನ್ಧಕಾರೋ ಅನ್ತರಹಿತೋ, ನ ಚ ಸಮತ್ಥೋ ದೇವಾನಂ ಓಭಾಸೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಭಿಭವಿತುಂ।
೩೫೨. ಚಿರಪ್ಪಟಿಕಾಹನ್ತಿ ಅಡ್ಡಕರಣಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ ಅವಿವಾದಾಧಿಕರಣಟ್ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ। ಕೀಳಾದೀನಿಪೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
ಸಲಳಮಯಗನ್ಧಕುಟಿಯನ್ತಿ ತೇನಸ್ಸಾತಿ ತೇನ ಫಲದ್ವಯಾಧಿಗಮೇನ ಪಹೀನಓಳಾರಿಕಕಾಮರಾಗತಾಯ ಅಸ್ಸಾ ಭೂಜತಿಯಾ ದೇವಲೋಕೇ ಅಭಿರತಿಯೇವ ನತ್ಥಿ। ಚಕ್ಕನೇಮಿಸದ್ದೇನ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ಅಜಾನನ್ತಾ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಅಧಿಮತ್ತತಾಯ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞೇಯ್ಯುನ್ತಿ ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ‘‘ಸಮಾಪನ್ನೋ ಸದ್ದಂ ಸುಣಾತೀತಿ ನೋ ವತ ರೇ ವತ್ತಬ್ಬೇ’’ತಿ ಆಹ। ಸತಿ ಚ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಘಟ್ಟನಾಯಂ ಗಹಣೇನಪಿ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಸುಣಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇತರೋ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಸದ್ದೋ ಕಣ್ಟಕೋ’’ತಿ ವಚನಮತ್ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಝಾನಸ್ಸ ಸದ್ದೋ ಕಣ್ಟಕೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಸಹನ್ತೋ ‘‘ನನು ಭಗವಾ…ಪೇ॰… ಭಣತೀ’’ತಿ ಇಮಮೇವ ಸುತ್ತಪದಂ ಉದ್ಧರಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ದೋಸದಸ್ಸನಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾವಸೇನ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಮಹತಾಪಿ ಸದ್ದೇನ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ನ ವುಟ್ಠಾನಂ, ಏವಂ ‘‘ಉಪ್ಪಾದೋ ಭಯಂ, ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಖೇಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಮದೇವ ದೋಸದಸ್ಸನಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾವಸೇನ ಸಬ್ಬಾಸಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯಸಞ್ಞಾನಂ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಗಮತಾಯ ನ ಕದಾಚಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ। ತಥಾ ಪನ ನ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಸಬ್ಬರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪನ ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ಸದ್ದಂ ನ ಸಹತೀತಿ ತಂಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ‘‘ಸದ್ದೋ ಕಣ್ಟಕೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯದಿ ಪನ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಮಹತಾಪಿ ಸದ್ದೇನ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ನ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ಪಗೇವ ಮಗ್ಗಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಕ್ಕನೇಮಿಸದ್ದೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಚಕ್ಕನೇಮಿಸದ್ದೇನಾತಿ ಚ ನಯಿದಂ ಕರಣವಚನಂ ಹೇತುಮ್ಹಿ, ಕರಣೇ ವಾ ಅಥ ಖೋ ಸಹಯೋಗೇ। ಇಮಮೇವ ಹಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ಗೋಪಕವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
೩೫೩. ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೀತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾನಿ, ಪರಿಸುದ್ಧಾನಿ ಚ ಕತ್ವಾ ರಕ್ಖಿತವತೀ। ‘‘ಇತ್ಥಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ ತತ್ಥ ವಿರಜ್ಜನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಧಿತ್ಥಿಭಾವಂಇತ್ಥಿಭಾವಸ್ಸ ಧಿಕ್ಕಾರೋ ಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಲನ್ತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಚನಂ, ಪಯೋಜನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿರಾಜೇತೀತಿ ಜಿಗುಚ್ಛತಿ। ಏತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತಿಸಿರಿಆದಿಕಾ ಏತಾ ಯಥಾವುತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ। ತಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬಪರಿಚಯೇನ ಉಪಟ್ಠಿತನಿಕನ್ತಿವಸೇನ। ಉಪಟ್ಠಾನಸಾಲನ್ತಿ ಸುಧಮ್ಮದೇವಸಭಂ।
ಸೋತಿ ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ವಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ತೋಮರಾದಿಂ ವತ್ತೇನ್ತೇನ ವಿಯ ಚೋದನವಚನಂ ಪರಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಪರಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ। ಗಾಳ್ಹಂ ವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಾತಿ ಗಾಳ್ಹತರಂ ಘಟ್ಟೇತಬ್ಬಾ।
ಕುತೋ ಮುಖಾತಿ ಕುತೋ ಪವತ್ತಞಾಣಮುಖಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞವಿಹಿತಕಾ’’ತಿ। ಕತಪುಞ್ಞೇತಿ ಸಮ್ಮಾ ಕತಪುಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮೇ।
ದಾಯೋತಿ ಲಾಭೋ। ಸೋ ಹಿ ದೀಯತಿ ತೇಹಿ ದಾತಬ್ಬತ್ತಾ ದಾಯೋ, ಯೇಸಂ ದೀಯತಿ, ತೇಹಿ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಲಾಭೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಙ್ಖಾರೇ…ಪೇ॰… ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು ಕತಾಧಿಕಾರತ್ತಾ। ತತ್ಥ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಠಿತಾನಂಯೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಯಥಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ ಠಿತಸ್ಸೇವ ಸಕ್ಕತ್ತಭಾವೋ।
ನಿಕನ್ತಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಧಬ್ಬಕಾಯೇ ಆಲಯಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೋ।
೩೫೪. ಅತ್ತನಾವ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ತನಾವ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ನ ಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಿಕೇನ। ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾನೀತಿ ಕೇವಲಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾನಿ।
ವಿಯಾಯಾಮಾತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ ವೀರಿಯಂ ಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತೇಮ। ಪಕತಿಯಾತಿ ರೂಪಾವಚರಭಾವೇನ, ‘‘ಅನುಸ್ಸರ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ।
ಕಾಮರಾಗೋ ಏವ ‘‘ಛನ್ದೋ ರಾಗೋ ಛನ್ದರಾಗೋ’’ತಿಆದಿ ಪವತ್ತಿಭೇದೇನ ಸಂಯೋಜನಟ್ಠೇನ ‘‘ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಾನೀ’’ತಿ, ಯೋಗಗನ್ಥಾದಿಪವತ್ತಿಆಕಾರಭೇದೇನ ‘‘ಕಾಮಬನ್ಧನಾನೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೋ। ಪಾಪಿಮಯೋಗಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸೇಸಯೋಗಗನ್ಥಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ದುವಿಧಾನನ್ತಿ
‘‘ಏತ್ಥ ಕಿಂ, ತತ್ಥ ಕಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಪದದ್ವಯೇ ಕಿನ್ತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಚಾತುದ್ದಿಸಭಾವೇತಿ ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಚತುದ್ದಿಸಯೋಗ್ಯಭಾವೇ ಅಪ್ಪಟಿಹಟಭಾವೇ। ಬುದ್ಧರತನಞ್ಹಿ ಮಹಾಕಾರುಣಿಕತಾಯ, ಅನಾವರಣಞಾಣತಾಯ, ಪರಮಸನ್ತುಟ್ಠತಾಯ ಚ ಚಾತುದ್ದಿಸಂ, ಧಮ್ಮರತನಂ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತತಾಯ, ಸಙ್ಘರತನಂ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನತಾಯ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಬ್ಬದಿಸಾಸು ಅಸಜ್ಜಮಾನೋ’’ತಿ।
ಮಜ್ಝಿಮಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ತಾವದೇವ ಕಾಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತಾವದೇವ ಪುರಿಮಂ ಮಗ್ಗಫಲವಿಸೇಸಂ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಸಙ್ಖಾತಂ ವಿಸೇಸಂ ಅಜ್ಝಗಂಸು ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂಸು। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಕಾಮಾವಚರತ್ತಭಾವೇನ
ಮಘಮಾಣವವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
೩೫೫. ವಿಸುದ್ಧೋತಿ ವಿಸುದ್ಧಅಜ್ಝಾಸಯೋ, ಉಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಗಾಮಕಮ್ಮಕರಣಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಗಾಮಿಕಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಟ್ಠಾನಂ ವದತಿ। ತಾವತಕೇನೇವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಸೋಧಿತಟ್ಠಾನೇವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅವಟ್ಠಾನೇನೇವ। ಸತಿಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಹೋ ಮಯಾ ಕತಕಮ್ಮಂ ಸಫಲಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಯೋನಿಸೋ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ।
ಪಾಸಾಣೇತಿ ಮಗ್ಗಮಜ್ಝೇ ಉಚ್ಚತರಭಾವೇನ ಠಿತಪಾಸಾಣೇ। ಉಚ್ಚಾಲೇತ್ವಾತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ। ಏತಸ್ಸ ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಮನಮಗ್ಗನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಚನ್ದಾದೀನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಸ್ಸ ಸಗ್ಗಸ್ಸ ಗಮನಮಗ್ಗಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ।
ಸುಗತಿವಸೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ, ಕಹಾಪಣಞ್ಚಾತಿ ಕಹಾಪಣಂ, ದಣ್ಡವಸೇನ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಬಲಿ ದಣ್ಡಬಲಿ। ಗಹಪತಿಕಾ ಕಿಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಗಹಪತಿಕಾ ನಾಮ ಅಟವಿಕಾ ವಿಯ ವಿಸಮನಿಸ್ಸಿತಾ, ತೇ ನ ಕಞ್ಚಿ ಅನತ್ಥಂ ಕರಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ತಯಾ ಜಾನಮಾನೇನ ಕಸ್ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ನ ಕಥಿತನ್ತಿ ಯದಿಪಿ ಪುಬ್ಬೇ ನ ಕಥಿತಂ, ಏತರಹಿ ಪನ ಭಯೇನ ಕಥಿತಂ, ಮಾ ಮಯ್ಹಂ ದೋಸಂ ಕರೇಯ್ಯಾಥ, ಆರೋಚಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನ ಮಯ್ಹಂ ದೋಸೋತಿ ವದತಿ।
ನಿಬದ್ಧನ್ತಿ ಏಕನ್ತಿಕಂ।
ಪಿಸುಣೇಸೀತಿ ಪಿಸುಣಕಮ್ಮಮಕಾಸಿ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನ್ತರೇ ಮಯ್ಹಂ ಪೇಸುಞ್ಞಂ ಉಪಸಂಹರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುನ ಅಹರಣೀಯಂ ಬ್ರಹ್ಮದೇಯ್ಯಂ ಕತ್ವಾ। ಮಯ್ಹಮ್ಪೀತಿ ಮಯ್ಹಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಾಯ ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಕರೋಥ। ನೀಲುಪ್ಪಲಂ ನಾಮ ವಿಕಸಮಾನಂ ಉದಕತೋ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾವ ವಿಕಸತಿ, ಏವಂ ಅಹುತ್ವಾ ಅನ್ತೋಉದಕೇ ಪುಪ್ಫಿತಂ ನೀಲುಪ್ಪಲಂ ವಿಯ। ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪನಿದಂ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮಂ ಭವನ್ತರೂಪಪತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕಂ ದೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಚಿನ್ತಾಮತ್ತಕಮ್ಪೀತಿ ದೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ಚಿನ್ತಾಮತ್ತಕಮ್ಪಿ।
ಪಗೇವಾತಿ ಕಣ್ಣಿಕೂಪಗನ್ತಿ ಕಣ್ಣಿಕಯೋಗ್ಯಂ। ತಚ್ಛೇತ್ವಾ ಮಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಕಣ್ಣಿಕಾಯ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ವತ್ಥೇನ ವೇಠೇತ್ವಾ ಠಪಿತಾ।
ಚಯಬನ್ಧನಂ ಕಣ್ಣಿಕಮಞ್ಚಬನ್ಧನಂ ಕಣ್ಣಿಕಾರೋಹನಕಾಲೇ ಆರುಹಿತ್ವಾ ಅವಟ್ಠಾನಅಟ್ಟಕರಣಂ।
ಯಸ್ಸ ಅತ್ಥತೇ ಫಲಕೇ ಯಸ್ಸ ಫಲಕೇ ಅತ್ಥತೇತಿ ಯೋಜನಾ।
ಅವಿದೂರೇತಿ ಸಾಲಾಯ, ಕೋವಿಳಾರರುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಅವಿದೂರೇ। ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಿಕಾತಿ ಸಬ್ಬಾಸಂ ತಸ್ಸ ಭರಿಯಾನಂ ಜೇಟ್ಠಿಕಾ ಸುಜಾತಾ।
ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ। ಸನ್ತಿಕೇತಿ ಸಮೀಪೇ ಸನ್ತಿಕಾವಚರಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ಧಜೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಹಸ್ಸಯೋಜನಿಕೋ ಪಾಸಾದೋ।
ಕಕ್ಕಟಕವಿಜ್ಝನಸೂಲಸದಿಸನ್ತಿ
ಮಚ್ಛರೂಪೇನಾತಿ ಮತಮಚ್ಛರೂಪೇನ। ಓಸರತೀತಿ ಪಿಲವನ್ತೋ ಗಚ್ಛತಿ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಬಕಸಕುಣಿಕಾಯ ಪಞ್ಚ ವಸ್ಸಸತಾನಿ ಆಯು ಅಹೋಸಿ ದೇವನೇರಯಿಕಾನಂ ವಿಯ ಮನುಸ್ಸಪೇತತಿರಚ್ಛಾನಾನಂ ಆಯುನೋ ಅಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ।
ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಮಕಾಸೀತಿ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಮಕಾಸಿ।
ಪುಬ್ಬಸನ್ನಿವಾಸೇನಾತಿ ಪುರಿಮಜಾತೀಸು ಚಿರಸನ್ನಿವಾಸೇನ। ಏವಞ್ಹಿ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇನಪಿ ಸಿನೇಹೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ –
‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಸನ್ನಿವಾಸೇನ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹಿತೇನ ವಾ।
ಏವಂ ತಂ ಜಾಯತೇ ಪೇಮಂ, ಉಪ್ಪಲಂವ ಯಥೋದಕೇ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೨.೧೭೪)।
ಅವಸೇಸೇಸೂತಿ
ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ, ಪರೇಸಞ್ಚ ಅತ್ಥಮೇವ ಹಿತಮೇವ ನಿಸ್ಸಿತಂ, ತಂ ಪನ ಹಿತಂ ಸುಖಸ್ಸ ನಿದಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾರಣನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ।
ಪಞ್ಹವೇಯ್ಯಾಕರಣವಣ್ಣನಾ
೩೫೭. ಕಿಂಸಂಯೋಜನಾತಿ ಕೀದಿಸಸಂಯೋಜನಾ। ಸತ್ತೇ ಅನತ್ಥೇ ಸಂಯೋಜೇನ್ತಿ ಬನ್ಧನ್ತೀತಿ ಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂಬನ್ಧನಾ, ಕೇನ ಬನ್ಧನೇನ ಬದ್ಧಾ’’ತಿ। ಪುಥುಕಾಯಾತಿ ಬಹೂ ಸತ್ತಕಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಬಹೂ ಜನಾ’’ತಿ। ವೇರಂ ವುಚ್ಚತಿ ದೋಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವೇರಾತಿ ಅಪ್ಪಟಿಘಾ’’ತಿ। ಆವುಧೇನ ಆವುಧದಣ್ಡೋ, ಧನಸ್ಸ ದಾಪನತ್ಥೇನ ದಣ್ಡೋ ಧನದಣ್ಡೋ, ತದುಭಯಾಕರಣೇನ ತತೋ ವಿನಿಮುತ್ತೋ ಅದಣ್ಡೋ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಹರಣತೋ, ಸಹ ಅನತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಚ ಸಪತ್ತೋ, ಪಟಿಸತ್ತೂತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸಪತ್ತಾತಿ ಅಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾ’’ತಿ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಝಂ ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಝಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಗತದೋಮನಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬೇ ‘‘ಅವೇರಾ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧಾಘಾತಕಾಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಘಾ’’ತಿ। ‘‘ಅವೇರಿನೋ’’ತಿ ಪನ ಇಮಿನಾಪಿ ಕೋಪಮತ್ತಸ್ಸಪಿ ಅನುಪ್ಪಾದನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕತ್ಥಚಿ ಕೋಪಂ ನ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ’’ತಿ। ‘‘ವಿಹರೇಮೂ’’ತಿ ಚ ಪದಂ ಪುರಿಮಪದೇಹಿಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಅವೇರಾ ವಿಹರೇಮೂ’’ತಿಆದಿನಾ। ಅಯಞ್ಚ ಅವೇರಾದಿಭಾವೋ ಸಂವಿಭಾಗೇನ ಪಾಕಟೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಚ್ಛರಾಯಾ’’ತಿ ಆದಿಂ ವತ್ವಾ ‘‘ಇತಿ ಚೇ ನೇಸಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿ ದಳ್ಹತರಾಪಿ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಾನಂ ದತ್ವಾ, ಪೂಜಂ ಕತ್ವಾ ಚ ಪತ್ಥಯನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇತಿ ಚೇತಿ ಚೇ-ಸದ್ದೋ ಅನ್ವಯಸಂಸಗ್ಗೇನ ಪರಿಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಞ್ಚ ನೇಸ’’ನ್ತಿ।
ಯಾಯ ಕಾಯಚಿ ಪರೇಸಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಖೀಯನಂ ಉಸೂಯನಂ ಅಸಹನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಖೀಯನಲಕ್ಖಣಾ, ಯದಗ್ಗೇನ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಂ ಅಸಹನಲಕ್ಖಣಂ, ತದಗ್ಗೇನಸ್ಸ ‘‘ನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಹಿಸ್ಸ ಪೋರಾಣಾ ‘‘ಮಾ ಇದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಹೋತು, ಮಯ್ಹಮೇವ ಹೋತೂತಿ ಮಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಚನಂ ವದನ್ತಿ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ‘‘ಯಾ ಪರಲಾಭಸಕ್ಕಾರಗರುಕಾರಮಾನನವನ್ದನಪೂಜನಾಸು ಇಸ್ಸಾ ಇಸ್ಸಾಯನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೨೬) ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇ, ‘‘ಯಾ ಏತೇಸು ಪರೇಸಂ ಲಾಭಾದೀಸು ಕಿಂ ಇಮಿನಾ ಇಮೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತಾನೇವ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಾನಿ ಬಹ್ವಾದೀನವಾನಿ, ತೇಸಂ ವಿಭಾವನಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಬಹುಕಾರಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತೇಸು ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯೇಸು, ಏತೇಸು ವಾ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಾದೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಮಚ್ಛರಿಯೇಸು। ಸಙ್ಕಾರಂ ಸೀಸೇನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾವ ವಿಚರತಿ ಮಮಾತಿ ಮಯಾ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ। ಲೋಹಿತಮ್ಪಿ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ ಚಿತ್ತವಿಘಾತೇನ ಸಂತತ್ತಹದಯತಾಯ। ಕುಚ್ಛಿವಿರೇಚನಮ್ಪಿ ಹೋತಿ ಅತಿಜಲಗ್ಗಿನೋ। ಅಞ್ಞೋ ವಿಭವಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೋ ಅರಿಯಾನಂಯೇವ ಹೋತಿ, ತೇ ಚ ತಂ ನ ಮಚ್ಛರಾಯನ್ತಿ ಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸೋ ಪಹೀನತ್ತಾ। ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೇ ಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಚಾ’’ತಿ। ವಣ್ಣಮಚ್ಛರಿಯೇನ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ, ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಏಳಮೂಗೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಹೋತಿ।
‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಮಚ್ಛರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖಕವಿಪಾಕದಸ್ಸನಂ। ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಲೋಹಗೇಹೇ ಪಚ್ಚತಿ ಪರೇಸಂ ಆವಾಸಪಚ್ಚಯಹಿತಸುಖನಿಸೇಧನತೋ। ಕುಲಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಅಪ್ಪಲಾಭೋ ಹೋತಿ ಪರೇಹಿ ಕುಲೇಸು ಲದ್ಧಬ್ಬಲಾಭನಿಸೇಧನತೋ, ಅಪ್ಪಲಾಭೋತಿ ಚ ಅಲಾಭೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲಾಭಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಗೂಥನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ ಲಾಭಹೇತು ಪರೇಹಿ ಲದ್ಧಬ್ಬಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದನಿಸೇಧನತೋ। ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ನಿರಸ್ಸಾದೋ ಹಿ ಗೂಥನಿರಯೋ। ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ನ ಹೋತೀತಿ ಸರೀರವಣ್ಣೋ, ಗುಣವಣ್ಣೋತಿ ದುವಿಧೋಪಿ ವಣ್ಣೋ ನಾಮಮತ್ತೇನಪಿ ನ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನೋ ವಿರೂಪೋ ಏವ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹನಸಭಾವೇನ ಮಚ್ಛರಿಯೇನ ವಿರೂಪಿತೇ ಸನ್ತಾನೇ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಗುಣಾ ಪತಿಟ್ಠಮೇವ ನ ಲಭನ್ತಿ, ಯೇ ಚ ಪತಿಟ್ಠಹೇಯ್ಯುಂ, ತೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ತೇ ಹಿ ತಸ್ಸ ಲೋಕೇ ರತ್ತಿಂ ಖಿತ್ತಾ ಸರಾ ವಿಯ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ। ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಕುಕ್ಕುಳನಿರಯೇ। ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯತಿ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಭಾವತೋ। ವೇರಾದೀಹಿ ನ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತಿಯೇವ ತಪ್ಪರಿಮುಚ್ಚನಾಯ ಇಚ್ಛಾಯ ಅಪ್ಪತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಜಾತಿಆದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ವಿಯ।
ತಿಣ್ಣಾ ಮೇತ್ಥ ಕಙ್ಖಾತಿ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಹೇತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ‘‘ಕಿಂಸಂಯೋಜನಾ ನು ಖೋ’’ತಿ ಏವಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ। ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಸಂಯೋಜನಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಚನಂ ಸುತ್ವಾ। ಕಙ್ಖಾ ತಿಣ್ಣಾತಿ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ ಸಂಸಯೋ ತರಿತೋ ವಿಗತೋ ದೇಸನಾನುಸ್ಸರಣಮತ್ತೇನ, ನ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಮಗ್ಗವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಯಮ್ಪಿ ಕಥಂಕಥಾ ವಿಗತಾತಿ ಕಙ್ಖಾಯ ವಿಗತತ್ತಾ ಏವ ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಿಸೇಸಭೂತಾ ‘‘ಇದಂ ಕಥ ಇದಂ ಕಥ’’ನ್ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಕಥಂಕಥಾ ವಿಗತಾ ಅಪಗತಾ।
೩೫೮. ನಿದಾನಾದೀನಿ ವುತ್ತತ್ಥಾನೇವ। ಪಿಯಾನಂ ಪಿಯಸತ್ತಸಙ್ಖಾರನಿದಾನಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ಅಪ್ಪಿಯಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹಭೂತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ, ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಅಸಹನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಿಯಸತ್ತಸಙ್ಖಾರನಿದಾನಾ ಇಸ್ಸಾ। ಯಞ್ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಭದ್ದಕಮ್ಪಿ ತಂ ಕೋಧನಸ್ಸ ಅಪ್ಪಿಯಮೇವಾತಿ। ಉಭಯನ್ತಿ ಮಚ್ಛರಿಯಂ, ಇಸ್ಸಾ ಚಾತಿ ಉಭಯಂ। ಉಭಯನಿದಾನನ್ತಿ ಪಿಯನಿದಾನಞ್ಚೇವ ಅಪ್ಪಿಯನಿದಾನಞ್ಚ। ಪಿಯಾತಿ ಇಟ್ಠಾ। ಕೇಳಾಯಿತಾತಿ ಧನಾಯಿತಾ। ಮಮಾಯಿತಾತಿ ಮಮತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ। ಇಸ್ಸಂ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಇಮಿನಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಪಿಯಸತ್ತಲಾಭಾಸಹನವಸೇನ ಉಸ್ಸೂಯತಿ, ತಮೇವ ಪಿಯಸತ್ತಂ ಯಾಚಿತೋ। ಅಹೋ ವತಸ್ಸಾತಿ ಸಾಧು ವತ ಅಸ್ಸ। ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ಪಿಯವತ್ಥು ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಸ್ಸಂ ಕರೋತಿ ಉಸೂಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಮಮಾಯನ್ತಾತಿ ಕೇಳಾಯನ್ತಾ। ಅಪ್ಪಿಯೇತಿ ಅಪ್ಪಿಯೇ ಸತ್ತೇ ತೇಸಂ ಸತಾಪತೋ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ, ಯೇನ ತೇ ಲದ್ಧಾ। ತೇತಿ ಸಚೇಪಿ ಅಮನಾಪಾ ಹೋನ್ತಿ ಅಪ್ಪಿಯೇಹಿ ಸಮುದಾಗತತ್ತಾ। ವಿಪರೀತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ಅಯಾಥಾವಗಾಹಿತಾಯ। ಕೋ ಅಞ್ಞೋ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಲಾಭೀತಿ ತೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಭಾವೇನ್ತೋ ಇಸ್ಸಂ ವಾ ಕರೋತಿ। ಅಞ್ಞಸ್ಸ ತಾದಿಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಮ್ಪಿ ‘‘ಅಹೋ ವತಸ್ಸ ಏವರೂಪಂ ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇಸ್ಸಂ ವಾ ಕರೋತಿ, ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ನ ಗಹಿತೋ।
ವತ್ಥುಕಾಮಾನಂ ಪರಿಯೇಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದೋ ಪರಿಯೇಸನಛನ್ದೋ। ಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚಯೋ ಛನ್ದೋ ಪಟಿಲಾಭಛನ್ದೋ। ಪರಿಭುಞ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದೋ ಪರಿಭೋಗಛನ್ದೋ। ಪಟಿಲದ್ಧಾನಂ ಸನ್ನಿಧಾಪನವಸೇನ, ಸಙ್ಗೋಪನವಸೇನ ಚ ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದೋ ಸನ್ನಿಧಿಛನ್ದೋ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಮೇವ ಪಯೋಜನಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಛನ್ದೋ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಛನ್ದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕತಮೋ’’ತಿಆದಿ।
ಅಯಂ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಅತ್ಥತೋ ತಣ್ಹಾಯನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಣ್ಹಾಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ।
ಏವಂ ವುತ್ತೋ ‘‘ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೦೩) ವುತ್ತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯವಿತಕ್ಕೋ ವಿತಕ್ಕೋ ನಾಮ, ನ ಯೋ ಕೋಚಿ ವಿತಕ್ಕೋ। ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಸತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾಧಿಕಂ ಸತಂ, ತಞ್ಚ ಖೋ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಂ ಸತಂ, ನ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಣ್ಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನಾಮ ತಣ್ಹಾಯ ವಸೇನ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಿನನತೋ। ದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಂ ಅಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ವಿನಿಚ್ಛಿನನತೋ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ ನಾಮ। ಇಟ್ಠಂ ಪಣೀತಂ, ಅನಿಟ್ಠಂ ಅಪ್ಪಣೀತಂ, ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಂ ಪಿಯಂ, ಅಪ್ಪಿಯಾಯಿತಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪಿಯಂ, ತೇಸಂ ವವತ್ಥಾನಂ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ನ ಹೋತಿ। ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಹಿ ಏಕಚ್ಚೋ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಂ ಪಣೀತಂ ಮಞ್ಞತಿ, ಏಕಚ್ಚೋ ‘‘ತದೇವ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ‘‘ದಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇದಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಛನ್ದೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಚೇವ ವಟ್ಟೂಪನಿಸ್ಸಯದಾನವಸೇನ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಮ್ಪಿ ಹಿ ತಣ್ಹಾಛನ್ದಹೇತುಕನ್ತಿ।
ಯತ್ಥ ಸಯಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ಸನ್ತಾನಂ ಸಂಸಾರೇ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರಯನ್ತೀತಿ ಪಪಞ್ಚಾ। ಯಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಂ ‘‘ರತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ವಾ ಪಪಞ್ಚೇನ್ತಿ ಬ್ಯಞ್ಜೇನ್ತೀತಿ ಪಪಞ್ಚಾ। ಯಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಯೋ ಅಧಿಮತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಾ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಂ ಪಮತ್ತಾಕಾರಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ, ಮಾನೋ ಪನ ಜಾತಿಮದಾದಿ ವಸೇನ ಮತ್ತಾಕಾರಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಮತ್ತಪಮತ್ತಾಕಾರಪಾಪನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಖಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೋ ಭಾಗಸೋ ಸಙ್ಖಾಯತಿ ಉಪಟ್ಠಾತೀತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾ ತಂತಂದ್ವಾರವಸೇನ, ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ ಭಾಗಸೋ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಕೇವಲಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾನಿದಾನೋ ವಿತಕ್ಕೋ ವುತ್ತೋ, ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾನಂ ವಾ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನತ್ತಾ ತಂಸಮುದಾಯೋ ‘‘ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾಗ್ಗಹಣೇನ ಚ ಅನವಸೇಸೋ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ವುತ್ತೋ ತಂತಂ ನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸಾತಿ।
ಯೋ ನಿರೋಧೋ ವೂಪಸಮೋತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಮಾಹ। ತಸ್ಸ ಸಾರುಪ್ಪನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾಯ ನಿರೋಧಸ್ಸ ವೂಪಸಮಸ್ಸ ಅಧಿಗಮುಪಾಯತಾಯ ಸಾರುಪ್ಪಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ, ಏತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವದತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತನಿರೋಧೇ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ತತ್ಥಗಾಮಿನೀ, ಏತೇನ ಮಗ್ಗಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಹ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗಂ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ।
ವೇದನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಣ್ಣನಾ
೩೫೯. ಪುಚ್ಛಿತಮೇವ ಕಥಿತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕೇನ ದೇವಾನಂ ಇನ್ದೇನ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾ ಪುಚ್ಛಿತಾವ, ಭಗವಾ ಚ ತದಧಿಗಮುಪಾಯಂ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತಸ್ಸ ಸಾನುಸನ್ಧಿಮೇವ ಚ ಕಥಿತಂ। ನ ಹಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನನುಸನ್ಧಿಕಾ ಕಥಾ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಇದಾನಿಸ್ಸ ವೇದನಾಮುಖೇನ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸೇವ ಕಥನೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದೇವತಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಸುಖುಮತಾವಚನೇನೇವ ಅಚ್ಚನ್ತಮುದುಸುಖುಮಾಲಭಾವಾಪಿ ವುತ್ತಾ ಏವಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಮ್ಮಜನ್ತಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜಂ। ತಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೋ ಉಳಾರಪುಞ್ಞಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ, ಅತಿವಿಯ ಗರುಮಧುರಸಿನಿದ್ಧಸುದ್ಧಾಹಾರಜೀರಣತೋ ಚ। ಏಕಾಹಾರಮ್ಪೀತಿ ಏಕಾಹಾರವಾರಮ್ಪಿ। ‘‘ವಿಲೀಯನ್ತೀ’’ತಿ ಏತೇನ ಕರಜಕಾಯಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ ಕಮ್ಮಜತೇಜಸ್ಸ ಬಲವಭಾವೇನ ಆಹಾರವೇಲಾತಿಕ್ಕಮೇನ ನೇಸಂ ಬಲವತೀ ದುಕ್ಖವೇದನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಸುಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ‘‘ತಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ।
ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹಂ, ರೂಪಮುಖೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತತ್ಥ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇನ ಸಮಥಾಭಿನಿವೇಸೋಪಿ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಭಿನಿವೇಸೋ ಪನ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋ ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೋತಿಪಿ ಏತದೇವ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾವ ಕಥೇತಿ ‘‘ಏವಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸುಟ್ಠು ವಿಭೂತಂ ಪಾಕಟಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ। ‘‘ಏತೇನ ಇಧಾಪಿ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಏಕದೇಸೇನ ವಿಭಾವಿತಮೇವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ವೇದನಾವಸೇನ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಗತಂ, ತದಞ್ಞಧಮ್ಮವಸೇನಪಿ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಲಬ್ಭತೀತಿ ತಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಿವಿಧೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಅನುಪ್ಪವೇಸೋ, ಆರಮ್ಭೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆರಮ್ಭೇ ಏವ ಹಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗೋ, ಸಮ್ಮಸನಂ ಪನ ಅನವಸೇಸತೋವ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತತೀತಿ। ‘‘ಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋತಿ ಸಬ್ಬೇ ಚೇತಸಿಕಾ ಚಿತ್ತಾಯತ್ತಾ ಚಿತ್ತಕಿರಿಯಾಭಾವೇನ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಫಸ್ಸೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ವುತ್ತೋ। ತಂ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಯಥಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಞ್ಞಿತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ। ಉಪ್ಪನ್ನಫಸ್ಸೋ ಪುಗ್ಗಲೋ, ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕರಾಸಿ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಫುಟ್ಠೋ ಫಸ್ಸಸಹಜಾತಾಯ ವೇದನಾಯ ತಂಸಮಕಾಲಮೇವ ವೇದೇತಿ, ಫಸ್ಸೋ ಪನ ಓಭಾಸಸ್ಸ ವಿಯ ಪದೀಪೋ ವೇದನಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೋ ಹೋತೀತಿ ಪುರಿಮಕಾಲೋ ವಿಯ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಾ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣತಾ ವುಚ್ಚತಿ। ಫುಸನ್ತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಫುಸನಾಕಾರೇನ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮತ್ತಾ ಏಕದೇಸೇನ ಅನಲ್ಲೀಯಮಾನೋಪಿ ರೂಪಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುಂ, ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಚ ಸೋತಂ, ಚಿತ್ತಂ, ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಫುಸನ್ತೋ ವಿಯ, ಸಙ್ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಪವತ್ತತೀತಿ। ತಥಾ ಹೇಸ ‘‘ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಭವನ್ತೀತಿ ಇಸ್ಸರವತಾಯ ವಿಸವಿತಾಯ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣರಸಂ ಸಂವೇದೇನ್ತೀ। ಫಸ್ಸಾದೀನಞ್ಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕದೇಸೇನೇವ ಪವತ್ತಿ ಫುಸನಾದಿಮತ್ತಭಾವತೋ, ವೇದನಾಯ ಪನ ವಿಜಾನನ್ತನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಜಾನನ್ತಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ಮಿನಿತಬ್ಬವತ್ಥುಂ ನಾಳಿಯಾ ಮಿನನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ವಿಭಾವೇನ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ನ ಸಞ್ಞಾ ವಿಯ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಂ
ಏವಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಪಾಕಟಭಾವೇಪಿ ‘‘ಸಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೪೬; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩), ‘‘ಸಬ್ಬಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಭಿಜಾನ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೭) ಚ ಏವಮಾದಿ ವಚನತೋ ಸಬ್ಬೇ ಸಮ್ಮಸನುಪಗಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಯಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕೇಯೇವಾತಿ ಅವಧಾರಣಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ। ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಗ್ಗಹಣಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಬ್ಬಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸಾಧಾರಣಭಾವತೋ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೨೧) ಚೇತನಾವ ವಿಭತ್ತಾ, ಇತರೇ ಪನ ಖನ್ಧಾ ಸರೂಪೇನೇವ ಗಹಿತಾ।
ವತ್ಥುನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ವತ್ಥು-ಸದ್ದೋ ಕರಜಕಾಯವಿಸಯೋ, ನ ಛಬ್ಬತ್ಥುವಿಸಯೋತಿ। ಕಥಮಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಕತ್ಥ ಪನ ವುತ್ತಂ? ಸಾಮಞ್ಞಫಲಸುತ್ತೇ। ಸೋತಿ ಕರಜಕಾಯೋ। ‘‘ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಂ ನಾಮರೂಪಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಇದಂ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞಥಾ ಹಿ ಖನ್ಧವಿನಿಮುತ್ತಮ್ಪಿ ನಾಮಂ ಅತ್ಥೇವಾತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾದಿಹೇತುಕಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾತಣ್ಹುಪಾದಾನಾದಿಹೇತುಕಾ। ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ವಿಚರತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಂ ವತ್ವಾ ಪುನ ತಸ್ಸ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪನಂ, ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತೇ। ವೇದನಾವಸೇನ ಚೇತ್ಥ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಕಥನೇ ಕಾರಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಮೇವ ‘‘ಫಸ್ಸವಸೇನ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ನ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸಕ್ಕಪಮುಖಾನಂ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ಯಥಾ ವೇದನಾ ವಿಭೂತಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ನ ಏವಂ ಇತರದ್ವಯನ್ತಿ ‘‘ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಕಟತಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ತಾಸಞ್ಹಿ ಪವತ್ತಿ ಓಳಾರಿಕಾ, ನ ಇತರಾಯ। ತದುಭಯಗ್ಗಹಣಮುಖೇನ ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಇತರಾಯಪಿ ಪವತ್ತಿ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಪಾಕಟಾ ಏವಾತಿ ಸುಖದುಕ್ಖವೇದನಾನಞ್ಹೀ’’ತಿ ವಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಯದಾ ಸುಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ ಸುಖವೇದನಾಯ ಪಾಕಟಭಾವವಿಭಾವನಂ, ತಯಿದಂ ಅಸಮಾಹಿತಭೂಮಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಸಕಲಂ ಸರೀರಂ ಖೋ ಭನ್ತೇ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಕಾಮಂ ಪವತ್ತಿಓಳಾರಿಕತಾಯ ಅವೂಪಸನ್ತಸಭಾವಮೇತಂ ಸುಖಂ, ಸಾತಲಕ್ಖಣತಾಯ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ, ನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಮೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಯದಾ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ದುದ್ದೀಪನಾತಿ ಞಾಣೇನ ದೀಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾ, ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅನ್ಧಕಾರಾ ಅಭಿಭೂತಾ’’ತಿ। ಅನ್ಧಕಾರಾತಿ ಅನ್ಧಕಾರಗತಸದಿಸೀ, ಜಾನಿತುಕಾಮೇ ‘‘ಸಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ…ಪೇ॰… ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಯಥಾ’’ತಿಆದಿ। ನಯತೋ ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ನಯೋ – ಯಸ್ಮಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಸಯಾಯ ಆರಮ್ಮಣೂಪಲದ್ಧಿಯಾ ಅನುಭವನತೋ ನಿಟ್ಠಾಮಜ್ಝತ್ತವಿಸಯಾ ಚ ಉಪಲದ್ಧಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ತಾಯ ನಿರನುಭವನಾಯ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ, ‘‘ಸೋಮನಸ್ಸಂಪಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾನಜಾತಿಯಮ್ಪಿ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿವೇಚೇತ್ವಾ ಅಸಂಸಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಯಞ್ಚ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದೇಸನಾ ತಥಾವಿನೇತಬ್ಬಪುಗ್ಗಲಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಸುತ್ತನ್ತರೇಸುಪಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬, ೩೯೦, ೪೧೩, ೪೫೦, ೪೬೫, ೪೬೭; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೬, ೨೦೯; ೩.೬೭, ೩೪೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪೮) ಆಗತಾ ಏವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಕೇವಲ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮಹಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೭೩) ತಥಾ ದೇಸನಾಯ ಆಗತಭಾವೋ ಅನನ್ತರಮೇವ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನದೇಸನಾಪಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬) ತಾದಿಸೀ ಏವ। ಚೂಳತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೇ ‘‘ಏವಂ ಚೇತಂ, ದೇವಾನಂ ಇನ್ದ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಸುತಂ ಹೋತಿ ‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾಲಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಯಾ’ತಿ, ಸೋ ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ‘‘ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವೇದನಾವಸೇನ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸೀ’’ತಿ। ಮಹಾತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಯೇ ಪನ ‘‘ಸೋ ಚೂಳವೇದಲ್ಲೇ ‘‘ಕತಿ ಪನಾಯ್ಯೇವೇದನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೫) ಆಗತಂ। ಮಹಾವೇದಲ್ಲೇ ‘‘ವೇದನಾತಿ, ಆವುಸೋ, ವುಚ್ಚತಿ, ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಆವುಸೋ, ‘ವೇದನಾ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೦) ಆಗತಂ। ಏವಂ ರಟ್ಠಪಾಲಸುತ್ತಾದೀಸುಪಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೦೫) ವೇದನಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಆಗತಟ್ಠಾನಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
‘‘ಪಠಮಂ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಥಂ ತಮೇತ್ಥ ಕಥಿತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಖಿತ್ತಂ, ಕಥಂ ಸಙ್ಖಿತ್ತಂ? ವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತಕಂಯೇವ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವೇದನಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ತೇನ ಚಸ್ಸಾ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಾ ಏವ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ವೇದನಂ ವದನ್ತೇನ ತಸ್ಸಾರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಾ ಅತ್ಥತೋ ಪಠಮತರಂ ಗಹಿತಾ ಏವ ನಾಮ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಾಯ ಅತ್ಥಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಪಠಮಂ ಗಹಿತತಾ ಜೋತಿತಾ, ನ ಸರೂಪೇನೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ನಾರುಳ್ಹಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ।
೩೬೦. ದ್ವೀಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹೀತಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಭಾಗೇಹಿ। ಏವರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಭಿಬುದ್ಧಿಯಾ, ಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಪರಿಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ಏವರೂಪಂ, ತಂ ಪನ ಕಾಮೂಪಸಞ್ಹಿತತಾಯ ‘‘ಗೇಹನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗೇಹಸಿತಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ। ಇಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಿಯಾನಂ। ಕನ್ತಾನನ್ತಿ ಕಮನೀಯಾನಂ। ಮನಾಪಾನನ್ತಿ ಮನವಡ್ಢನಕಾನಂ। ತತೋ ಏವ ಮನೋ ರಮೇನ್ತೀತಿ ಮನೋರಮಾನಂ। ಲೋಕಾಮಿಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ಪಟಿಲಾಭತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೋತಿ ‘‘ಅಹೋ ಮಯಾ ಇಮಾನಿ ಲದ್ಧಾನೀ’’ತಿ ಯಥಾಲದ್ಧಾನಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ಅಸ್ಸಾದಯತೋ। ಅತೀತನ್ತಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ। ನಿರುದ್ಧನ್ತಿ ನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಂ। ವಿಪರಿಣತನ್ತಿ ಸಭಾವವಿಗಮೇನ ವಿಗತಂ। ಸಮನುಸ್ಸರತೋತಿ ಅಸ್ಸಾದನವಸೇನ ಅನುಚಿನ್ತಯತೋ। ಗೇಹಸಿತನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣನಿಸ್ಸಿತಂ। ಕಾಮಗುಣಾ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಗೇಹಸದಿಸತ್ತಾ ಇಧ ‘‘ಗೇಹ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।
ಏವರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಪರಿಹಾನಾಯ, ಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಅಭಿಬುದ್ಧಿಯಾ ಸಂವತ್ತತಿ, ಏವರೂಪಂ, ತಂ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಂ ಸೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ। ಇದಾನಿ ತಂ ಪಾಳಿವಸೇನೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣೇ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ‘‘ರೂಪಾನನ್ತ್ವೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವಿಪರಿಣಾಮವಿರಾಗನಿರೋಧನ್ತಿ ಜರಾಯ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬತಞ್ಚೇವ ಜರಾಮರಣೇಹಿ ಪಲುಜ್ಜನಂ ನಿರುಜ್ಝನಞ್ಚ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವೀಥಿಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಕಮೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಾಮೋಜ್ಜಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧೀನಂ ಉಪರಿ ಅನಪ್ಪಕಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ –
‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರಂ ಪವಿಟ್ಠಸ್ಸ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ।
ಅಮಾನುಸೀ ರತಿ ಹೋತಿ, ಸಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಂ ವಿಪಸ್ಸತೋ॥
ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ।
ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೪) ಚ –
ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾದಿವಸೇನ। ‘‘ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ನಿತ್ಥರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ, ಪಬ್ಬಜನ್ತಸ್ಸ, ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಅನುತಿಟ್ಠನ್ತಸ್ಸ, ತಂ ಸೋಧೇನ್ತಸ್ಸ, ಧುತಗುಣೇ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನ್ತಸ್ಸ, ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಚ ಯಾ ಪಟಿಪತ್ತಿ, ಸಬ್ಬಾ ಸಾ ಇಧ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಅನುಸ್ಸತಿಯಾ ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಘರಬನ್ಧನತೋ ನಿಕ್ಖಮನಟ್ಠೇನ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ, ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾದಯೋಪಿ ತಂಪಟಿಪಕ್ಖತೋ। ತೇನಾಹ –
‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ।
ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ॥ (ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೯)।
ಯಂ ಚೇತಿ ಏತ್ಥ ಚೇತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಚತುಕ್ಕನಯವಸೇನೇವ ಚ ಸುತ್ತನ್ತೇಸು ಝಾನಕಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನವಸೇನಾ’’ತಿ। ದ್ವೀಸೂತಿ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರಂ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇಸು ದ್ವೀಸು ಸೋಮನಸ್ಸೇಸು।
ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೇ ಸೋಮನಸ್ಸೇತಿ ಪರಿತ್ತಭೂಮಿಕೇ, ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ವಾ ಸೋಮನಸ್ಸೇ। ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಸೋಮನಸ್ಸೇಸೂತಿ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪಿತಸೋಮನಸ್ಸೇಸು। ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಮಟ್ಠಸೋಮನಸ್ಸೇಸು ಪೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸೋಮನಸ್ಸವಿಪಸ್ಸನಾತೋಪೀತಿ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಪಣೀತತರಾ ಸಮ್ಮಸಿತಧಮ್ಮವಸೇನಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಿಸೇಸಸಿದ್ಧಿತೋ, ಯತೋ ಮಗ್ಗೇಪಿ ತಥಾರೂಪಾ ವಿಸೇಸಾ ಇಜ್ಝನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾದಿವಿಸೇಸಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ಖನ್ಧಾ ನಿಯಮೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೇನ ಮೋರವಾಪೀವಾಸಿಮಹಾದತ್ತತ್ಥೇರವಾದೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ।
೩೬೧. ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸಂ ನಾಮ ಕಾಮಗುಣಾನಂ ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭನಿಮಿತ್ತಂ, ವಿಗತನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕದೋಮನಸ್ಸಂ। ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೋತಿ ಅಪ್ಪಟಿಲಾಭೇನ ‘‘ಅಹಮೇವ ನ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ ಪರಿತಸ್ಸನತೋ। ಸಮನುಸ್ಸರತೋತಿ ‘‘ಅಹು ವತ ‘‘ಏವಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸೂ’’ತಿಆದಿ।
ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸೂತಿ ಸುಞ್ಞತಫಲಾದಿಅರಿಯಫಲವಿಮೋಕ್ಖೇಸು। ಪಿಹನ್ತಿ ಅಪೇಕ್ಖಂ, ಆಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಂ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ಆಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ತತ್ಥ ಪಿಹಾ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಅವಿಸಯತ್ತಾ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚ ಅನಧಿಗತಭಾವತೋ। ಅನುಸ್ಸವೂಪಲದ್ಧೇ ಪನ ಅನುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ನಯಿದಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಸಭಾವತೋ ಅನಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇಯೇವ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ, ಅಥ ಖೋ ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭಹೇತುಕಂ ಇಚ್ಛಾಭಿಘಾತವಸೇನ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ ‘‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾಕಾರೇನ ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಏವಂ ಇಮಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಂ…ಪೇ॰… ನಾಸಕ್ಖಿನ್ತಿ ಅನುಸೋಚತೋತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಾಸೇ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಂವಚ್ಛರೇ ಪಬ್ಬಜಿತುಂ ನಾಲದ್ಧಂ, ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನಾಲದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಯತೋ ಏವ-ಕಾರೋ, ತತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ನಿಯಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಮಿಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸಮೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಹೇತ್ಥ ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸತಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರೇ ನಿಯತಾ, ಅಥ ಖೋ ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸೇ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರತಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರದೋಮನಸ್ಸಂ। ಕಿಂ ತಂ? ಗೇಹಸಿತದೋಮನಸ್ಸಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ಪರಿಯಾಯವಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಯಂ ಚೇ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಮಞ್ಞನವಸೇನಾತಿ ಪರಿಕಪ್ಪನವಸೇನ। ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ।
ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಮಞ್ಞನೇ। ಅಯಂ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ನಯೋ। ದೋಮನಸ್ಸಪಚ್ಚಯಭೂತೇತಿ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇ। ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಞ್ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀನಿ ವಾ ಪಾದಕಾನಿ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಕಾಮಸ್ಸ ತೇಸಂ ಅಲಾಭೇ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನೇ ತಾನಿ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ ಇತಿ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ‘‘ದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾ। ಯೋ ಪನ ತಥಾ ಉಪ್ಪನ್ನದೋಮನಸ್ಸೋ ಧುರನಿಕ್ಖೇಪಂ ಅಕತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ತೇ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ‘‘ದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನನು ಏತಸ್ಸ ತದಾ ದೋಮನಸ್ಸಮೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ನ ದೋಮನಸ್ಸಹೇತುಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತತ್ಥ ಕಥಂ ದೋಮನಸ್ಸಸಮಞ್ಞಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವೋಹರತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರದೋಮನಸ್ಸೇತಿ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರನಿಮಿತ್ತೇ ದೋಮನಸ್ಸೇ। ತೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಾ ತೇಮಾಸಿಕಾ, ತಂ ತೇಮಾಸಿಕಂ। ಇಮಾ ಚ ತೇಮಾಸಿಕಾದಯೋ ಪಟಿಪದಾ ತಥಾಪವತ್ತಉಕ್ಕಟ್ಠಮಜ್ಝಿಮಮುದಿನ್ದ್ರಿಯವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಅಧಿಕಮಜ್ಝಿಮಮುದುಸ್ಸಾಹವಸೇನ ವಾ। ಜಗ್ಗತೀತಿ ಜಾಗರಿಕಂ ಅನುಯುಞ್ಜತಿ।
ಮಹಾಸಿವತ್ಥೇರವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
ಸಹಸ್ಸದ್ವಿಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯತ್ತಾ ಮಹಾಗಣೇ।
ಅಟ್ಠಕಥಾಥೇರಾತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅತ್ಥಪಟಿಪುಚ್ಛನಕಥೇರಾ। ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇತಿ ಭಿಕ್ಖಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಾಮತೋ ವಿಹಾರಂ ಪಟಿಗಮನಮಗ್ಗೇ ತಯೋ…ಪೇ॰… ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾತಿ ತೀಣಿ ಚತ್ತಾರಿ ಉಣ್ಹಾಪನಾನಿ।
ಕೇನಚಿ ಪಪಞ್ಚೇನಾತಿ ಕೇನಚಿ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಭೂತೇನ ಪಪಞ್ಚೇನ। ಸಞ್ಞಂ ಅಕಾಸಿ ರತ್ತಿಯಂ ಪಚ್ಛತೋ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ।
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಥೇರೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಂ ಅನಾರೋಚೇತ್ವಾವ ಗತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಥೇರೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ಅರಹತ್ತಂ ನಾಮ ಕಿನ್ತಿ ತದಧಿಗಮಸ್ಸ ಅದುಕ್ಕರಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಚತೂಹಿ ಇರಿಯಾಪಥೇಹೀತಿ ಚತೂಹಿಪಿ
‘‘ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ನು ಖೋ ತೇ ಏತ’’ನ್ತಿ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ವೀರಿಯಂ ಸಮುತ್ತೇಜೇನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಸುಚಿಣ್ಣಭಾವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ।
ಪರಿಮಜ್ಜೀತಿ ಪರಿಮಸಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಪರಿಮಜ್ಜೀತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಥೇರೇನ ಧೋವಿಯಮಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಧೋವೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ।
ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿ।
‘‘ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರದೋಮನಸ್ಸೇ’’ತಿಆದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸೋಮನಸ್ಸೇಸು ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೩೬೨. ಏವರೂಪಾತಿ ಯಾ ಅಕುಸಲಾನಂ ಅಭಿಬುದ್ಧಿಯಾ, ಕುಸಲಾನಂ ಪರಿಹಾನಾಯ ಚ ಸಂವತ್ತತಿ, ಏವರೂಪಾ, ಸಾ ಪನ ಕಾಮೂಪಸಞ್ಹಿತತಾಯ ‘‘ಗೇಹಸಿತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಗೇಹಸಿತಉಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ। ‘‘ಬಾಲಸ್ಸಾ’’ತಿಆದೀಸು ಬಾಲಕರಧಮ್ಮಯೋಗತೋ ಬಾಲಸ್ಸ ಅತ್ತಹಿತಪರಹಿತಬ್ಯಾಮೂಳ್ಹತಾಯ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಪುಥೂನಂ ಕಿಲೇಸಾದೀನಂ ಜನನಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೋಧೀನಂ ಮಗ್ಗೋಧೀಹಿ ಅಜಿತತ್ತಾ ಅನೋಧಿಜಿನಸ್ಸ, ಓಧಿಜಿನೋ ವಾಯಪೇಕ್ಖಾ, ಓಧಿಸೋ ಚ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಜಿತತ್ತಾ, ತೇನಸ್ಸ ಸೇಕ್ಖಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಸತ್ತಮಭವಾದಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಪವತ್ತನವಿಪಾಕಸ್ಸ ಅಜಿತತ್ತಾ ಅವಿಪಾಕಜಿನಸ್ಸ, ವಿಪಾಕಜಿನಾ ವಾ ಅರಹನ್ತೋ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ, ತೇನಸ್ಸ ಅಸೇಕ್ಖತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಅನೇಕಾದೀನವೇ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಾವಿನೋ। ಆಗಮಾಧಿಗಮಾಭಾವಾ ಅಸ್ಸುತವತೋ। ಏದಿಸೋ ಏಕಂಸೇನ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ತಸ್ಸ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನಪಿ ‘‘ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವರೂಪಾತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾ ರೂಪಂ ಸಾ ನಾತಿವತ್ತತೀತಿ ರೂಪಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮನಾಯ ಕಾರಣಂ ನ ಹೋತಿ, ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ಕಿಲೇಸೇ ನಾತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಞ್ಞಾಣಾವಿಭೂತತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಉಪೇಕ್ಖಾ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ತಸ್ಸ ಲೋಭಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ’’ತಿ ಆಹ। ಅನತಿವತ್ತಮಾನಾ ಅನಾದೀನವದಸ್ಸಿತಾಯ। ತತೋ ಏವ ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸನತೋ ತತ್ಥೇವ ಲಗ್ಗಾ। ಅಭಿಸಙ್ಗಸ್ಸ ಲೋಭಸ್ಸ ವಸೇನ, ದುಮ್ಮೋಚನೀಯತಾಯ ಚ ತೇನ ಲಗ್ಗಿತಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ।
ಏವರೂಪಾತಿ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾ’’ತಿ। ಇದಾನಿ ತಂ ಪಾಳಿವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ರೂಪಂ ಸಾ ಅತಿವತ್ತತೀತಿ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಆದೀನವದಸ್ಸನತೋ। ರೂಪನಿಯಾತಾತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಅನಭಿಭವನೀಯತೋ। ಇಟ್ಠೇತಿ ಸಭಾವತೋ, ಸಙ್ಕಪ್ಪತೋ ಚ ಇಟ್ಠೇ ಆರಮ್ಮಣೇ। ಅರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾತಿ ನ ರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ರಾಗಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ। ಅನಿಟ್ಠೇ ಅದುಸ್ಸನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಮಂ ಸಮ್ಮಾ ಯೋನಿಸೋ ನ ಪೇಕ್ಖನಂ ಅಸಮಪೇಕ್ಖನಂ, ತಂ ಪನ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ ವಿಯ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸುಪಿ ಬಾಲಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಮಜ್ಝತ್ತೇ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಅಸಮಪೇಕ್ಖನೇನ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಿವಿಧೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಸಮಪೇಕ್ಖನವಸೇನ ಮುಯ್ಹನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವೇದನಾಸಭಾಗಾತಿ ಉದಾಸಿನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾ ಏತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಏತಸ್ಮಿಂ ಉಪೇಕ್ಖಾನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ಗಹಿತಾ ಏವ। ತಸ್ಮಾತಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯಪಿ ಇಧ ಉಪೇಕ್ಖಾಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ। ತಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಉಪೇಕ್ಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ತಾಯಪಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಉಪೇಕ್ಖಾಯಾತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ‘‘ಯಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾ ನತ್ಥಮೇವ।
೩೬೩. ಯದಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ತದಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಪತ್ತಿಯಾವ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಭಗವಾ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಂ ದೇಸನಂ ವಡ್ಢೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತರುಣಸಕ್ಕೋತಿ ಅಭಿನವೋ ಅಧುನಾ ಪಾತುಭೂತೋ ಸಕ್ಕೋ। ಸಮ್ಪತಿ ಗತಾಗತಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಗಮನಾಗಮನಕಾರಣಂ। ನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ನ ಉಪಲಬ್ಭತಿ। ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಞ್ಹಿ ಚವನ್ತಾನಂ ಕಮ್ಮಜರೂಪಂ ವಿಗಚ್ಛತಿ ಅನುದೇವ ಚಿತ್ತಜಂ, ಆಹಾರಜಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಾಭಾವತೋ, ಉತುಜಂ ಪನ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಪವೇಣಿಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತಂ ಭಸ್ಸನ್ತಂ ವಾ ಸೋಸನ್ತಂ ವಾ ಕಿಲೇಸನ್ತಂ ವಾ ವಿಟ್ಠತಂ ವಾ ಹೋತಿ, ನ ಏವಂ ದೇವಾನಂ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಓಪಪಾತಿಕತ್ತಾ ಕಮ್ಮಜರೂಪೇ ಅನ್ತರಧಾಯನ್ತೇ ಸೇಸತಿಸನ್ತತಿರೂಪಮ್ಪಿ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೀಪಸಿಖಾಗಮನಂ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸೇಸದೇವತಾ ನ ಜಾನಿಂಸು ಪುನಪಿ ಸಕ್ಕತ್ತಭಾವೇನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ। ತೀಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಉಪೇಕ್ಖಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾವಸಾನಟ್ಠಾನೇಸು। ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಫಲಮೇವಾತಿ ಸಪ್ಪಿಮ್ಹಾ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋ ವಿಯ ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾಯ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಫಲಭೂತಂ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಫಲಮೇವ ಕಥಿತಂ। ಸಕುಣಿಕಾಯ ವಿಯ ಕಿಞ್ಚಿ ಗಯ್ಹೂಪಗಂ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಉಡ್ಡೇತ್ವಾ ಉಲ್ಲಙ್ಘಿತ್ವಾ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಮಗ್ಗಫಲಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ಅರಿಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ।
ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರವಣ್ಣನಾ
೩೬೪. ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಾಯಾತಿ ‘‘ಉತ್ತಮಜೇಟ್ಠಕಸೀಲಸಂವರಾಯಾ’’ತಿ। ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಸೀಲತೋ ಜೇಟ್ಠಕಸೀಲ’’ನ್ತಿ ದೀಘವಾಪೀವಿಹಾರವಾಸಿ ಸುಮತ್ಥೇರೋ ವದತಿ, ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಪನಸ್ಸ ತೇಪಿಟಕಚೂಳನಾಗತ್ಥೇರೋ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಏವ ಸೀಲಂ, ಇತರಾನಿ ಪನ ‘ಸೀಲನ್ತಿ ವುತ್ತಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀ’ತಿ ಅನನುಜಾನನ್ತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ ನಾಮ ಛದ್ವಾರರಕ್ಖಾಮತ್ತಕಂ, ಆಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಧಮ್ಮೇನ ಸಮೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪಾದನಮತ್ತಕಂ, ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಪಟಿಲದ್ಧಪಚ್ಚಯೇ ‘ಇದ ಮತ್ಥ’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಮತ್ತಕಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋವ ಸೀಲಂ। ತಥಾ ಹಿ ಯಸ್ಸ ಸೋ ಭಿನ್ನೋ, ಸೋ ಇತರಾನಿ ರಕ್ಖಿತುಂ ಅಭಬ್ಬತ್ತಾ ಅಸೀಲೋ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಅರೋಗೋ ಸೇಸಾನಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ಭಬ್ಬತ್ತಾ ಸಮ್ಪನ್ನಸೀಲೋ’’ತಿ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇತರೇಸಂ ತಸ್ಸ ಪರಿವಾರಭಾವತೋ, ಸಬ್ಬಸೋ ಏಕದೇಸೇನ ಚ ತದನ್ತೋಗಧಭಾವತೋ ತದೇವ ಪಧಾನಸೀಲಂ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಮಜೇಟ್ಠಕಸೀಲಸಂವರಾಯಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾನಿರೋಧಸಾರುಪ್ಪಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಭಗವತಾ ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾನಂ, ಪಟಿಪದಾಯ ಚ ಮೂಲಭೂತಂ ವೇದನಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಪದಾ ದೇಸಿತಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಪ್ಪಹಾನಮುಖೇನ ವೋದಾನಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರೀತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಪಟಿಪದಾಯ ಮೂಲಭೂತಮ್ಪಿ ಸೀಲಸಂವರಂ ಪುಚ್ಛಿತೇನ ಭಗವತಾ ‘‘ಕಾಯಸಮಾಚಾರಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಪ್ಪಹಾನಮುಖೇನ ವೋದಾನಧಮ್ಮಪಾರಿಪೂರೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಸೀಲಕಥಾಯಂ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿಕಥನೇ ಕಾರಣಂ ವುತ್ತಮೇವ, ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ।
ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನಾತಿ ಚ ಕಮ್ಮಪಥವಿಚಾರವಸೇನ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ। ಯತೋ ಯತೋ ಹಿ ಯಾ ಯಾ ವೇರಮಣೀ, ತದುಭಯೇಪಿ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಸೇನ ಕಥೇತಿ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯದ್ವಾರೇ’’ತಿಆದಿ। ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ವೀತಿಕ್ಕಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಸಿಕ್ಖಾಪದಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮನಾಕಾರೇನ ಪವತ್ತೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೋ ಯಂ, ತಸ್ಸ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿತಾ। ವೀತಿಕ್ಕಮಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ನ ವೀತಿಕ್ಕಮತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ, ಸೀಲಂ।
ಮಿಚ್ಛಾ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಪರಿಯೇಸತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪರಿಯೇಸನಾ, ಆಜೀವೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪಚ್ಚಯಗವೇಸನಬ್ಯಾಪಾರೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಿಕೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಮಾ’’ತಿಆದಿ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ, ಅರಿಯೇಹಿ ಸಾಧೂಹಿ ಪರಿಯೇಸಿತಬ್ಬಾತಿಪಿ ಅರಿಯಪರಿಯೇಸನಾತಿ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯತೋ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಜಾತಿಧಮ್ಮೋತಿ ಜಾಯನಸಭಾವೋ ಜಾಯನಪಕತಿಕೋ। ಜರಾಧಮ್ಮೋತಿ ಜೀರಣಸಭಾವೋ। ಬ್ಯಾಧಿಧಮ್ಮೋತಿ ಬ್ಯಾಧಿಸಭಾವೋ। ಮರಣಧಮ್ಮೋತಿ ಮೀಯನಸಭಾವೋ। ಸೋಕಧಮ್ಮೋತಿ ಸೋಚನಕಸಭಾವೋ। ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೋತಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನಸಭಾವೋ।
ಪುತ್ತಭರಿಯನ್ತಿ ಪುತ್ತಾ ಚ ಭರಿಯಾ ಚ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ದ್ವನ್ದೇಕತ್ತವಸೇನ ತೇಸಂ ನಿದ್ದೇಸೋ। ಜಾತರೂಪರಜತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯತೋ ವಿಕಾರಂ ಅನಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಜಾತರೂಪಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಜಾತರೂಪಂ ನಾಮ ಸುವಣ್ಣಂ। ಧವಲಸಭಾವತಾಯ ರಜತೀತಿ ರಜತಂ, ರೂಪಿಯಂ। ಇಧ ಪನ ಸುವಣ್ಣಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಾರಹಂ ‘‘ರಜತ’’ನ್ತ್ವೇವ ಗಹಿತಂ ವೋಹಾರೂಪಗಮಾಸಕಾದಿ। ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಹೇತೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪಧಯೋತಿ
ಬ್ಯಾಧಿಧಮ್ಮವಾರಾದೀಸು ಚುತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಮರಣನ್ತಿ ಚ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಖನ್ಧನಿರೋಧೋ, ಸೋ ತಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ಖಣಿಕನಿರೋಧೋ ಪನ ಖಣೇ ಖಣೇ ಲಬ್ಭತೇವ। ರಾಗಾದೀಹಿ ಪನ ಸಂಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮವಾರೇ ಗಹಿತಂ ಜಾತರೂಪಂ, ತಥಾ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಜಾತಿಧಮ್ಮವಾರೇ, ಮಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀರಣತೋ ಜರಾಧಮ್ಮವಾರೇ ಚ। ಅರಿಯೇಹಿ ನ ಅರಣೀಯಾ, ಪರಿಯೇಸನಾತಿಪಿ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಾ।
ಇದಾನಿ ಅನೇಸನಾವಸೇನಾಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಸಮ್ಭಾರಪರಿಯೇಸನಂ ಪಹರಣವಿಸಾದಿಗವೇಸನಂ, ಪಯೋಗವಸೇನ ಪಯೋಗಕರಣಂ ತಜ್ಜಾವಾಯಾಮಜನನಂ ತಾದಿಸಂ ಉಪಕ್ಕಮನಿಬ್ಬತ್ತನಂ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಅತ್ಥಂ ಗಮನಂ, ಪಚ್ಚೇಕಂ ಕಾಲ-ಸದ್ದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಸಮ್ಭಾರಪರಿಯೇಸನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಪಯೋಗಕರಣಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ, ಗಮನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿ। ಇತರೋತಿ ‘‘ಸೇವಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿಕೋ। ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಂ। ತಥಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಚಿತ್ತೋ ಹಿ ಸತಿ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ತಾದಿಸಂ ಪಯೋಗಂ ಪರಕ್ಕಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಮತ್ಥಕಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಮ್ಪಿ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಬಹುಪಕಾರಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೮೪)।
ಇದಾನಿ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಙ್ಘಭೇದಾದೀನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಲೋಹಿತುಪ್ಪಾದನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಬುದ್ಧರತನಸಙ್ಘರತನುಪಟ್ಠಾನೇಹೇವ ಧಮ್ಮರತನುಪಟ್ಠಾನಸಿದ್ಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿವಸಸ್ಸ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಗಮನಾದಿವಸೇನಾ’’ತಿ ಧನುಗ್ಗಹಪೇಸನಂ ಧನುಗ್ಗಹಪುರಿಸಾನಂ ಉಯ್ಯೋಜನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪಞ್ಚವರಯಾಚನಾದಿಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಅಜಾತಸತ್ತುಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ ಲಾಭುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಪರಿಹೀನಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸ್ಸ ಕುಲೇಸು ವಿಞ್ಞಾಪನ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಅನರಿಯಪರಿಯೇಸನಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತಾನಂ।
ಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಪಾರಿಪೂರಿಅತ್ಥಂ। ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಫಲವಸೇನೇವ ಹಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಾನಂ ಪಾರಿಪೂರೀತಿ ತದತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋಪಿ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನೇವ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೋ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ।
ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರವಣ್ಣನಾ
೩೬೫. ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪಿಧಾನಾಯಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪಿದಹನತ್ಥಾಯ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ದ್ವಾರಾನಿ, ತೇಸಂ ಪಿಧಾನಂ ಸಂವರಣಂ ಅಕುಸಲುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಗೋಪನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಗುತ್ತದ್ವಾರತಾಯಾ’’ತಿ। ಅಸೇವಿತಬ್ಬರೂಪಾದಿವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ಅಗುತ್ತದ್ವಾರತಾ ಅಸಂವರೋ, ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮವಿಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ವೋದಾನಧಮ್ಮಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ। ಕಾಮಂ ಪಾಳಿಯಂ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪಿ ರೂಪಾದಿ ದಸ್ಸಿತಂ, ಸಕ್ಕೇನ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಾತಿ ತಮೇವ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂವುತ್ತಂ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ರೂಪಮ್ಪೀತಿಆದಿ ಸೇವಿತಬ್ಬರೂಪಾದಿವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ತುಣ್ಹೀ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕಥೇತುಕಾಮೋಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯನ್ತಿ ಸಕ್ಕೋ ದೇವಾನಂ ಇನ್ದೋ।
ರೂಪನ್ತಿ ರೂಪಾಯತನಂ, ತಸ್ಸ ಅಸೇವನಂ ನಾಮ ಅದಸ್ಸನಂ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ನ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಯಂ ಪನ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸತೋ ಪಟಿಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಸೇನ, ಅಸುಭಸಞ್ಞಾ ವಾ ಸಣ್ಠಾತಿ ದಸ್ಸನಾನುತ್ತರಿಯವಸೇನ। ಅಥ ವಾ ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ದಹನವಸೇನ ಪಸಾದೋ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಾಕಾರಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇನ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭೋ ವಾ ಹೋತಿ।
ಪರಿಯಾಯಕ್ಖರಣತೋ ಅಕ್ಖರಂ, ವಣ್ಣೋ, ಸೋ ಏವ ನಿರನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಮುದ್ದಿತೋ ಪದವಾಕ್ಯಸಞ್ಞಿತೋ, ಅಧಿಪ್ಪೇತಮತ್ಥಂ ಬ್ಯಞ್ಜೇತೀತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ತಯಿದಂ ಕಾಬ್ಯನಾಟಕಾದಿಗತವೇವಚನವಸೇನ, ಉಚ್ಚಾರಣವಸೇನ ಚ ವಿಚಿತ್ತಸನ್ನಿವೇಸತಾಯ ತಥಾಪವತ್ತವಿಕಪ್ಪನವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತಭಾವೇನ ಉಪತಿಟ್ಠನಕಂ ‘‘ಯಂ ಚಿತ್ತಕ್ಖರಂ ಚಿತ್ತಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ಸದ್ದಂ ಸುಣತೋ ರಾಗಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ। ಅತ್ಥನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥನಿಸ್ಸಿತಂ। ಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಂ, ಲೋಕುತ್ತರರತನತ್ತಯಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಂ ವಾ। ಪಸಾದೋತಿ ರತನತ್ತಯಸದ್ಧಾ, ಕಮ್ಮಫಲಸದ್ಧಾಪಿ। ನಿಬ್ಬಿದಾ ವಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ವಟ್ಟತೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾ ವಾ।
ಗನ್ಧರಸಾವಿಪರೋಧಾದಿವಸೇನ ಸೇವಿಯಮಾನಂ ಅಯೋನಿಸೋ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ। ಯೋನಿಸೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಸೇವಿಯಮಾನಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಗಹಣತೋ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯತೋ’’ತಿಆದಿ।
ಯಂ ಪನ ಫುಸತೋತಿ ಯಂ ಪನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಸ್ಸೇವ ಫುಸತೋ। ಆಸವಕ್ಖಯೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ವೀರಿಯಞ್ಚ ಸುಪಗ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಅರಿಯವಂಸಸ್ಸ ಉಕ್ಕಂಸನತೋ। ಪಚ್ಛಿಮಾ ಚ…ಪೇ॰… ಅನುಗ್ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ನಿಯೋಜನತೋ।
ಯೇ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಇಟ್ಠಾದಿಭೇದೇ ಸಮನ್ನಾಹರನ್ತಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ। ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವಿಭತ್ತಿ ವಿಪರಿಣಾಮೇತಬ್ಬಾ, ಮೇತ್ತಾದಿವಸೇನ ಸಮನ್ನಾಹರನ್ತಸ್ಸ ಯೇ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಏವರೂಪಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕರುಣಾದೀನಞ್ಚೇವ ಅನಿಚ್ಚಾದೀನಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಿಣ್ಣಂ ಥೇರಾನಂ ಧಮ್ಮಾತಿ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನಪಟಿಪತ್ತೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಥೇರಾನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಧಮ್ಮಾ। ಬಹಿ ಧಾವಿತುಂ ನ ಅದಾಸಿನ್ತಿ ಅನ್ತೋಪರಿವೇಣಂ ಆಗತಮೇವ ರೂಪಾದಿಂ ಆರಬ್ಭ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತೇಮಾಸೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿನಿಮುತ್ತಂ ನಿವಾಸಗೇಹತೋ ನಿವಾಸನಗಬ್ಭತೋ। ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಖನ್ಧಪಞ್ಚಕತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಗೋಚರತೋ। ಥೇರೋ ಕಿರ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅತ್ತನಾ ಕಾತಬ್ಬಕಿರಿಯಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸೀಸೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ।
೩೬೬. ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ ಅದ್ವೇಜ್ಝಾಭಾವತೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏಕನ್ತೋ, ಏಕನ್ತೋ ವಾದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಏಕನ್ತವಾದಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಂಯೇವ ವದನ್ತೀ’’ತಿ, ಅಭಿನ್ನವಾದಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಾಚಾರಾತಿ ಸಮಾನಾಚಾರಾ। ಏಕಲದ್ಧಿಕಾತಿ ಸಮಾನಲದ್ಧಿಕಾ। ಏಕಪರಿಯೋಸಾನಾತಿ ಸಮಾನನಿಟ್ಠಾನಾ।
ಇತಿ ಸಕ್ಕೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅತ್ತನಾ ಸುತಂ ಪುಥುಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ನಾನಾವಾದಾ ಚಾರಲದ್ಧಿನಿಟ್ಠಾನಂ ಇದಾನಿ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ
ಧಾತೂತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತು ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ವುತ್ತಾ, ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತೂತಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕಜ್ಝಾಸಯೋ ನಾನಜ್ಝಾಸಯೋ’’ತಿ। ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಗನ್ತುಕಾಮೇ ಏಕೋ ಠಾತುಕಾಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ನಿದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಇರಿಯಾಪಥೇಪಿ ನಾಮ ಸತ್ತಾ ಏಕಜ್ಝಾಸಯಾ ದುಲ್ಲಭಾ, ಪಗೇವ ಯಂ ಯದೇವ ಅಜ್ಝಾಸಯನ್ತಿ ಯಂ ಯಮೇವ ಸಸ್ಸತಾದಿಅಜ್ಝಾಸಯಂ। ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೀತಿ ತಂ ತಂ ಲದ್ಧಿಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಅಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ದುಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಭಾವೇನ ನಿವಿಸನ್ತಿ, ಆದಾನಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಥಾಮೇನ ಚ ಪರಾಮಾಸೇನ ಚಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಥಾಮೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿಪರಾಮಾಸೇನ ಚ। ಸುಟ್ಠು ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಅತಿವಿಯ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ। ವೋಹರನ್ತೀತಿ ಯಥಾಭಿನಿವಿಟ್ಠಂ ದಿಟ್ಠಿವಾದಂ ಪಞ್ಞಾಪೇನ್ತಿ ‘‘ಕಥೇನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ ಕಿತ್ತೇನ್ತೀ’’ತಿ, ಉಗ್ಘೋಸೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅನ್ತಂ ಅತೀತಾ ಅಚ್ಚನ್ತಾ, ಅಚ್ಚನ್ತಾ ನಿಟ್ಠಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠಾ। ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ। ಯೋಗಕ್ಖೇಮೋತಿಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಚತೂಹಿಪಿ ಯೋಗೇಹಿ ಅನುಪ್ಪದುಟ್ಠತ್ತಾ। ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಇ-ಕಾರೇನ ನಿದ್ದೇಸೇನ ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮೋ ವಾ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಯೋಗಕ್ಖೇಮೀತಿ। ಚರನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಿಯಸ್ಸತಿ ಪರಿಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖನ್ತಂ ಆಗಮ್ಮಾತಿ ಪರಿಯೋಸಾನನ್ತಿಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ನಾಮಂ।
ಸಙ್ಖಿಣಾತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇನ ಖೇಪೇತಿ। ವಿನಾಸೇತೀತಿ ತತೋ ಏವ ಸಬ್ಬಸೋ ಅದಸ್ಸನಂ ಪಾಪೇತಿ। ವಿಮುತ್ತಾತಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖತೋ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಗ್ಗಮೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಮುತ್ತಾ।
‘‘ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಂ ಏಕೋ ಪಞ್ಹೋ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಇಸ್ಸಾಮಚ್ಛರಿಯಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನನ್ತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ಯೋ ಪನ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಿತೋ ಅತ್ಥೋ, ಸೋ ಪಞ್ಹೋ। ಸೋ ಏವ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೀಯತೀತಿ ನಾಯಂ ದೋಸೋ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಮ್ಬಂ ಪುಟ್ಠಸ್ಸ ಲಬುಜಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ವಿಯ ಸಿಯಾ, ಏವಂ ಪಞ್ಹಸೀಸೇನ ಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣಂ ವದತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಪಿಯಾಪ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪದಾನೇವ ಗಹಿತಾನಿ, ‘‘ಪಿಯಾಪ್ಪಿಯಂ ಏಕೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪಪಞ್ಚಸಞ್ಞಾತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಪಪಞ್ಚಾ ಏವ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಪಞ್ಚೋ ಏಕೋ’’ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಪುಚ್ಛಾ ಕಾಯಸಮಾಚಾರಾದಿವಿಭಾಗೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ ತಯೋ ಪಞ್ಹಾ ಜಾತಾ, ಏವಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಪುಚ್ಛಾ ರೂಪಾದಿವಿಭಾಗೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ ಛ ಪಞ್ಹಾ
೩೬೭. ಚಲನಟ್ಠೇನಾತಿ ಕಮ್ಪನಟ್ಠೇನ। ತಣ್ಹಾ ಹಿ ಕಾಮರಾಗರೂಪರಾಗಅರೂಪರಾಗಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅನವಟ್ಠಿತತಾಯ ಸಯಮ್ಪಿ ಚಲತಿ, ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತಮ್ಪಿ ಸನ್ತಾನಂ ಭವಾದೀಸು ಪರಿಕಡ್ಢನೇನ ಚಾಲೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಲನಟ್ಠೇನ ತಣ್ಹಾ ಏಜಾ ನಾಮ। ಪೀಳನಟ್ಠೇನಾತಿ ವಿಬಾಧನಟ್ಠೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೇನ। ಪದುಸ್ಸನಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧಮ್ಮರಾಗಾದಿಭಾವೇನ, ಸಮ್ಮುಖಪರಂಮುಖೇನ, ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣೇನ ಚ ಪಕಾರತೋ ದುಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಗಣ್ಡೋ। ಅನುಪ್ಪವಿಟ್ಠಟ್ಠೇನಾತಿ ಆಸಯಸ್ಸ ದುನ್ನೀಹರಣೀಯಭಾವೇನ ಅನುಪ್ಪವಿಸನಟ್ಠೇನ। ಕಡ್ಢತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ರುಚಿಯಾ ಉಪನೇತಿ। ಉಚ್ಚಾವಚನ್ತಿ ಪಣೀತಭಾವಂ, ನಿಹೀನಭಾವಞ್ಚ। ಯೇಸು ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು। ‘‘ಯೇಸಾಹ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ತಸ್ಸಾ ಕೇಚಿ ‘‘ಯೇಸಂ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ। ಏವನ್ತಿ ಸುತಾನುರೂಪಂ, ಉಗ್ಗಹಾನುರೂಪಞ್ಚ। ‘‘ಅಹಂ ಖೋ ಪನ ಭನ್ತೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಧಮ್ಮಾಚರಿಯೋ ಹೋನ್ತೋಪಿ ಭಗವತೋ ಸಾವಕೋ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಬೋಧಿಪರಾಯಣೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಸೋತಾಪನ್ನಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತಿ।
ಸೋಮನಸ್ಸಪಟಿಲಾಭಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೬೮. ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಸಮೋಗಾಳ್ಹೋ ಪವತ್ತಸಮ್ಪಹಾರೋ ವಿಯಾತಿಬ್ಯೂಳ್ಹೋ। ಜಿನಿಂಸೂತಿ ಯಥಾ ಅಸುರಾ ಪುನ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿಂಸು, ಏವಂ ದೇವಾ ವಿಜಿನಿಂಸುಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ದೇವಾ ಪುನ ಅಪಚ್ಚಾಗಮನಾಯ ಅಸುರೇ ಜಿನಿಂಸೂ’’ತಿ। ತಾದಿಸೋ ಹಿಸ್ಸ ಜಯೋ ಸಾತಿಸಯಂ ವೇದಪಟಿಲಾಭಾಯ ಅಹೋಸಿ। ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಓಜನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಂ, ಅಸುರಂ ಚಾತಿ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರಮ್ಪಿ ಓಜಂ। ದೇವಾಯೇವ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ ಅಸುರಾನಂ ಪವೇಸಾಭಾವತೋ। ದಣ್ಡಸ್ಸ ಅವಚರಣಂ ಆವರಣಂ ದಣ್ಡಾವಚರೋ, ಸಹ ದಣ್ಡಾವಚರೇನಾತಿ ಸದಣ್ಡಾವಚರೋ, ದಣ್ಡೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ವಾ ಆವರಿತ್ವಾ ವಾ ಸಾಧೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
೩೬೯. ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಓಕಾಸೇತಿ ಇಮಿಸ್ಸಮೇವ ಇನ್ದಸಾಲಗುಹಾಯಂ। ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಮೇತಿ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ದೇವಭೂತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ ಮೇ ಭೂತಸ್ಸ। ಸತೋತಿ ಇದಾನಿಪಿ ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ ಸತೋ ಪುನರಾಯು ಚ ಮೇ ಲದ್ಧೋ।
ದಿವಿಯಾ ದಿಬ್ಬಾ, ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತಾ ಕಾಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಬ್ಬಾ ಅತ್ತಭಾವಾ’’ತಿ। ‘‘ಅಮೂಳ್ಹೋ ಗಬ್ಭಂ ಏಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂ ಅನ್ಧಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ವಿಯ ಸಮ್ಮೋಹಮರಣಂ, ಅಸಮ್ಪಜಾನಗಬ್ಭೋಕ್ಕಮನಞ್ಚ ನತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ಅಸಮ್ಮೋಹಮರಣಞ್ಚೇವ ಸಮ್ಪಜಾನಗಬ್ಭೋಕ್ಕಮನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅರಿಯಸಾವಕಾ ನಿಯತಗತಿಕತ್ತಾ ಸುಗತೀಸು ಏವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥಾಪಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಾ ಉಳಾರೇಸು ಏವ ಕುಲೇಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಕ್ಕಸ್ಸಾಪಿ ತಾದಿಸೋ ಅಜ್ಝಾಸಯೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಯತ್ಥ ಮೇ ರಮತೀ ಮನೋ’’ತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯತ್ಥ ಮೇ’’ತಿಆದಿ। ಸಕ್ಕೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ದಿಬ್ಬಾನುಭಾವೇನಾಪಿ ತಾದಿಸಂ ಜಾನಿತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿಯೇವ।
ಕಾರಣೇನಾತಿ ಯುತ್ತೇನ ಅರಿಯಸಾವಕಭಾವಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಮೇನಾ’’ತಿ।
ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ ಛಟ್ಠೇ ಅತ್ಥವಸೇ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ। ಆಜಾನಿತುಕಾಮೋತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ವಿಸೇಸಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಕಾಮೋ। ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಅನ್ತೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪುನ ಮಾನುಸ್ಸೂಪಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ।
ಪುನದೇವಾತಿ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೋ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಪುನದೇವ ದೇವಲೋಕಸ್ಮಿಂ। ಉತ್ತಮೋ, ಕೀದಿಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕ್ಕೋ’’ತಿಆದಿ।
ಅನ್ತಿಮೇ ಭವೇತಿ ಮಮ ಸಬ್ಬಭವೇಸು ಅನ್ತಿಮೇ ಸಬ್ಬಪರಿಯೋಸಾನೇ ಭವೇ। ‘‘ಆಯುನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ತಂಸಹಭಾವಿನೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಣ್ಣಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ಚ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸದ್ಧಾಸತಿವೀರಿಯಾದಿಕೇ। ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇ ಸಕ್ಕತ್ತಭಾವೇ। ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾತಿ ಅನ್ತರಾಯಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಆದಿಭಾವಂ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂಸತೋ ಉದ್ಧಂಸೋತೋ ಅಕನಿಟ್ಠಗಾಮೀ ಏವ ಹುತ್ವಾ। ತತೋ ಏವ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅವಿಹಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತೋ। ಏವಮಾಹಾತಿ ‘‘ಸೋ ನಿವಾಸೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಮಾಹ। ‘‘ಅವಿಹಾದೀಸು…ಪೇ॰… ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಏಸ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ನ ಕೇವಲಂ ಸಕ್ಕಸ್ಸೇವ, ಅಥ ಖೋ ಮಹಾಸೇಟ್ಠಿಮಹಾಉಪಾಸಿಕಾನಮ್ಪಿ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
೩೭೦. ಭವಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ವಸೇನ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಜ್ಝಾಸಯತಾಯ ಅನಿಟ್ಠಿತಮನೋರಥೋ ತಂ ತಂ ಯೇ ಚ ಸಮಣೇತಿ ಪವಿವಿತ್ತವಿಹಾರಿನೋತಿ ‘‘ಅನೇಕವಿವೇಕತ್ತಯಂ ಪರಿಬ್ರೂಹೇತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಾಮಿ।
ಸಮ್ಪಾದನಾತಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಂ ತಸ್ಸ ಸಮ್ಪಾಪನಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಾಪನಂ। ವಿರಾಧನಾತಿ ಅನಾರಾಧನಾ ಅನುಪಾಯಪಟಿಪತ್ತಿ। ನ ಸಮ್ಭೋನ್ತೀತಿ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನ್ತಿ। ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತೇ ಅತ್ಥೇ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನಂ ನಾಮ ಸಮ್ಮಾ ಕಥೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತೀ’’ತಿ।
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಆದಿಚ್ಚೇನ ಸಮಾನಗೋತ್ತತಾಯ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಆದಿಚ್ಚ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನಾ’’ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆದಿಚ್ಚಬನ್ಧುನಂ। ಆದಿಚ್ಚೋ ಹಿ ಸೋತಾಪನ್ನತಾಯ ಭಗವತೋ ಓರಸಪುತ್ತೋ। ತೇನೇವಾಹ –
‘‘ಯೋ ಅನ್ಧಕಾರೇ ತಮಸಿ ಪಭಙ್ಕರೋ,
ವೇರೋಚನೋ ಮಣ್ಡಲೀ ಉಗ್ಗತೇಜೋ।
ಮಾ ರಾಹು ಗಿಲೀ ಚರಂ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖೇ,
ಪಜಂ ಮಮಂ ರಾಹು ಪಮುಞ್ಚ ಸೂರಿಯ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೯೧)।
ಸಾಮನ್ತಿ ಸಾಮಂಪಯೋಗಂ, ಸತ್ಥು ಪನ ಸಾವಕಸ್ಸ ಸಾಮಂಪಯೋಗೋ ನಾಮ ಸನಿಪಾತೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಮಕ್ಕಾರಂ ಕರೋಮಾ’’ತಿ।
೩೭೧. ಪರಾಮಸಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಇಮಾಯ ನಾಮ ಪಥವಿಯಂ ನಿಸಿನ್ನೇನ ಮಯಾ ಅಯಂ ಅಚ್ಛರಿಯಧಮ್ಮೋ ಅಧಿಗತೋ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಜಾತೋ, ‘‘ಇಮಾಯ ನಾಮ ಪಥವಿಯಂ ಏವಂ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಂ ಬುದ್ಧರತನಂ ಉಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಬ್ಭುತಚಿತ್ತಜಾತೋ ಚ ಪಥವಿಂ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ। ಪತ್ಥಿತಪಞ್ಹಾತಿ ದೀಘರತ್ತಾನುಸಯಿತಸಂಸಯಸಮುಗ್ಘಾತತ್ಥಂ ‘‘ಕದಾ ನು ಖೋ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿತುಂ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಭಿಪತ್ಥಿತಪಞ್ಹಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವಾತಿ।
ಸಕ್ಕಪಞ್ಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।