೧೦. ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೦೬. ಭಗವತಾ ‘‘ರಞ್ಞೋ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಜಾನಿಂಸೂ’’ತಿ।
ಅಸ್ಸಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ। ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ದೇವೇಸು ಚೇವ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಪರಿಪಕ್ಕತ್ತಾ। ತತಿಯದಿವಸೇತಿ ಪಬ್ಬತಂ ಆರುಳ್ಹದಿವಸತೋ ತತಿಯೇ ದಿವಸೇ।
ತೇಸಂ ಸಾವಕಬೋಧಿಯಾ ನಿಯತತಾಯ, ಪುಞ್ಞಸಮ್ಭಾರಸ್ಸ ಚ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತಂ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಏಕಂ ಬುದ್ಧನ್ತರಂ…ಪೇ॰… ಅನುಭವನ್ತಾನಂ। ದೇವತಾಯಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಸಹಧಮ್ಮಚಾರಿನಿಯಾ ಸುದ್ಧಾವಾಸದೇವತಾಯ।
‘‘ಕುಲದಾರಿಕಾಯ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಏವಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವಂ ಮೂಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಾತಿ ಕುಲದಾರಿಕಾ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ, ತೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ವಿಸೇಸಂ ಜೋತೇತಿ। ಕುಲಘರನ್ತಿ ಪತಿಕುಲಗೇಹಂ। ಗಬ್ಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಗಬ್ಭಸ್ಸ ಸಣ್ಠಿತಭಾವನಿಮಿತ್ತಂ। ಸತಿಪಿ ವಿಸಾಖಾಯ ಚ ಸಾವತ್ಥಿವಾಸಿಕುಲಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತೇ ತಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ಪಧಾನಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಿಸಾಖಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಆಗತಾ ವಾಸಿಟ್ಠೋಪಿ ಆಗತೋ’’ತಿ। ದೇವತಾತಿ ಇಧಪಿ ಸಾ ಏವ ಸುದ್ಧಾವಾಸದೇವತಾ। ಪಞ್ಹೇತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖು ಭಿಕ್ಖು ಅಯಂ ವಮ್ಮಿಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೯) ಆಗತೇ ಪನ್ನರಸಪಞ್ಹೇ।
ಸೇತಬ್ಯಾತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸ ನಾಮಂ। ಉತ್ತರೇನಾತಿ ಸೇತಬ್ಯತೋತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕಪ್ಪಯೋಗೋ ಕತೋ। ಅನಭಿಸಿತ್ತಕರಾಜಾತಿ ಖತ್ತಿಯಜಾತಿಕೋ ಅಭಿಸೇಕಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋ।
ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
೪೦೭. ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ಗತ-ಸದ್ದೇನ ಪದವಡ್ಢನಮಾಹ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾ ಗತಮತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ಅಯಾಥಾವಗ್ಗಾಹಿತಾಯ ಗನ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಣಮತ್ತಂ, ಕೇವಲೋ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಂ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ತಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಾಭಾವತೋ, ಅನುರೂಪಾಹಾರಲಾಭತೋ ಚ ಸಮುದಾಚಾರಪ್ಪತ್ತಂ ಜಾತನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾತಿ ತತೋ ಇಧಾಗಚ್ಛನಕಸ್ಸ, ಇತೋ ತತ್ಥ ಗಚ್ಛನಕಸ್ಸ ಚ ಅಪದಿಸನತೋ ‘‘ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪಟಿರೂಪಕಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ।
೪೦೮. ಆಪನ್ನಾನಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥವಿಸಯೇ ಅಯಂ ಪುರಾ-ಸದ್ದಪಯೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಾ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ಯಾವ ನ ಸಞ್ಞಾಪೇತೀ’’ತಿ।
ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೧೧. ಯಥಾ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಉಳಾರವಿಪುಲೋಭಾಸತಾಯ ಅಞ್ಞೇನ ಓಭಾಸೇನ ಅನಭಿಭವನೀಯಾ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಓಭಾಸೇನಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚನ್ದಿಮ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಆದೀಹೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಕಿತ್ತಕೇ ಠಾನೇ ಏತೇ ಪವತ್ತೇನ್ತಿ, ಕಿತ್ತಕಞ್ಚ ಠಾನಂ ನೇಸಂ ಆಭಾ ಫರತೀ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಮ್ಪಿ ಚೋದನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಪಲಿವೇಠೇಸ್ಸತೀತಿ ಆಬನ್ಧಿಸ್ಸತಿ, ಅನುಯುಞ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬೇಠೇತುಂ ತಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಂ। ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ
ಕಥಂ ಪನಾಯಂ ನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿ ‘‘ದೇವೋ’’ತಿ ಪಟಿಜಾನಾತೀತಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ದೇವಾಪಿ ದೇವತ್ತಭಾವೇನೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತಿ, ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇನೇವ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವಾ ಅಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ದೇವಾ ತೇ, ನ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ ವಚನಞ್ಚ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಏವಂ ಚನ್ದೇತಿ ಚನ್ದವಿಮಾನೇ, ನ ಚ ಚನ್ದೇ ವಾ ಕಥಿಯನ್ತೇ।
೪೧೨. ಆಬಾಧೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಬಾಧಿಕಾ। ದುಕ್ಖಂ ಸಞ್ಜಾತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ದುಕ್ಖಿತಾ। ಸದ್ಧಾಯ ಅಯಿತಬ್ಬಾ ಸದ್ಧಾಯಿಕಾ, ಸದ್ಧಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭೂತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಹಂ ತುಮ್ಹೇ’’ತಿಆದಿ। ಪಚ್ಚಯೋ ಪತ್ತಿಯಾಯನಂ ಏತೇಸು ಅತ್ಥೀತಿ ಪಚ್ಚಯಿಕಾ।
ಚೋರಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೧೩. ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾತಿ ಕಮ್ಮಕಾರಣಿಕಸತ್ತೇಸೂತಿ ನೇರಯಿಕಾನಂ ಸಙ್ಘಾತನಕಸತ್ತೇಸು। ಕಮ್ಮಮೇವಾತಿ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ನೇರಯಿಕೇಹಿ ಕತಕಮ್ಮಮೇವ। ಕಮ್ಮಕಾರಣಂ ಕರೋತೀತಿ ಆಯೂಹನಾನುರೂಪಂ ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಕರೋತಿ, ತಥಾ ದುಕ್ಖಂ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿರಯಪಾಲಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ತೇನ ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಂ ನಿರಯಕಣ್ಡಪಾಳಿಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೯) ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏವಂ ಸುತ್ತತೋ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೯) ನಿರಯಪಾಲಾನಂ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯುತ್ತಿತೋಪಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನೇರಯಿಕೇ ನಿರಯೇ ಪಾಲೇನ್ತಿ ತತೋ ನಿಗ್ಗನ್ತುಂ ಅಪ್ಪದಾನವಸೇನ ರಕ್ಖನ್ತೀತಿ ನಿರಯಪಾಲಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಪಞ್ಚಸೂದನೀಟೀಕಾಯಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।
ಗೂಥಕೂಪಪುರಿಸಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೧೫. ನಿಮ್ಮಜ್ಜಥಾತಿ ‘‘ಅಪನೇಥಾ’’ತಿ।
ಅಸುಚೀತಿ ಅಸುದ್ಧೋ, ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಮನವಡ್ಢನಕೋ ಮನೋಹರೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಆಹ ‘‘ಅಮನಾಪೋ’’ತಿ। ಅಸುಚಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅಸುಚಿಭಾಗತಂ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವತಂ ಗತೋ ಪತ್ತೋತಿ ಅಸುಚಿಸಙ್ಖಾತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಸುಚಿಕೋಟ್ಠಾಸಭೂತೋ’’ತಿ। ದುಗ್ಗನ್ಧೋತಿ ದುಟ್ಠಗನ್ಧೋ ಅನಿಟ್ಠಗನ್ಧೋ, ಸೋ ಪನ ನ ಯೋ ಕೋಚಿ, ಅಥ ಖೋ ಪೂತಿಗನ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಣಪಗನ್ಧೋ’’ತಿ। ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬಯುತ್ತೋತಿ ಹೀಳಿತಬ್ಬಯುತ್ತೋ। ಪಟಿಕೂಲೋ ಘಾನಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಟಿಕೂಲರೂಪೋ। ಉಬ್ಬಾಧತೀತಿ ಉಪರೂಪರಿ ಬಾಧತಿ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಗನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ಬಾಧತಿ ಅತಿವಿಯ ಅಸುಚಿಸಭಾವತ್ತಾ, ಅಸುಚಿಮ್ಹಿಯೇವ ಜಾತಸಂವದ್ಧನಭಾವತೋ, ದೇವಾನಞ್ಚ ಘಾನಪಸಾದಸ್ಸ ತಿಕ್ಖವಿಸದಭಾವತೋ।
೪೧೬. ದೂರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿಆದಯೋ।
೪೧೯. ಸುನ್ದರಧಮ್ಮೇತಿ ಸೋಭನಗುಣೇ। ಸುಗತಿಸುಖನ್ತಿ ಸುಗತಿ ಚೇವ ತಪ್ಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಸುಖಞ್ಚ।
ಗಬ್ಭಿನೀಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೨೦. ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮತೋ ಅಯೋ, ಸುಖಂ। ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಅನಯೋ, ದುಕ್ಖಂ ಅಪಕ್ಕನ್ತಿ ನ ಸಿದ್ಧಂ ನ ನಿಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಂ। ನ ಪರಿಪಾಚೇನ್ತಿ ನ ನಿಟ್ಠಾನಂ ಪಾಪೇನ್ತಿ। ನ ಉಪಚ್ಛಿನ್ದನ್ತಿ ಅತ್ತವಿನಿಪಾತಸ್ಸ ಸಾವಜ್ಜಭಾವತೋ। ಆಗಮೇನ್ತೀತಿ ಉದಿಕ್ಖನ್ತಿ। ನಿಬ್ಬಿಸನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಪನ ತಂ ಕಮ್ಮಫಲಂ ನಿಬ್ಬಿಸನ್ತೋ ನಿಯುಞ್ಜನ್ತೋ, ನಿಬ್ಬಿಸನ್ತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬೇಸಂ ವೇತನಂ ಪಟಿಕಙ್ಖನ್ತೋ ಭತಪುರಿಸೋ ಯಥಾ।
೪೨೧. ಉಬ್ಭಿನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದವಡ್ಢನಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ’’ತಿ।
ಸುಪಿನಕಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೨೨. ‘‘ನಿಕ್ಖಮನ್ತಂ ವಾ ಪವಿಸನ್ತಂ ವಾ ಜೀವ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ಸುಪಿನದಸ್ಸನಕಾಲೇ ‘‘ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಜೀವನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
೪೨೩. ವೇಠೇತ್ವಾತಿ ವೇಖದಾನಸಙ್ಖೇಪೇನ ವೇಠೇತ್ವಾ। ಚವನಕಾಲೇತಿ ಚವನಸ್ಸ ಚುತಿಯಾ ಪತ್ತಕಾಲೇ, ನ ಚವಮಾನಕಾಲೇ। ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಕತಿಪಯರೂಪಧಮ್ಮಸಙ್ಘಾತಮತ್ತಮೇವ। ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಧಮ್ಮಸಮೂಹಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ತದಾ ಲಬ್ಭತಿ, ಮತ್ತ-ಸದ್ದೋ ವಾ ವಿಸೇಸನಿವತ್ತಿಅತ್ಥೋ, ತೇನ ಕಮ್ಮಜಾದಿತಿಸನ್ತತಿರೂಪವಿಸೇಸಂ ನಿವತ್ತೇತಿ। ಅಪ್ಪವತ್ತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಉಪಲಬ್ಭತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಪನ ಜೀವಸಞ್ಞೀ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಆಹ, ತತ್ಥ ಅನುಪಲಬ್ಭನತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ಸನ್ತತ್ತಅಯೋಗುಳಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೨೪. ವೂಪಸನ್ತತೇಜನ್ತಿ ವಿಗತುಸ್ಮಂ।
೪೨೫. ಆಮತೋತಿ ಏತ್ಥ ಆ-ಸದ್ದೋ ಆಮಿಸ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಉಪಡ್ಢಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅದ್ಧಮತೋ’’ತಿ, ಆಮತೋತಿ ವಾ ಈಸಂ ದರಥೇನ ‘‘ಮರಿತುಂ ಆರದ್ಧೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತಥಾ ಓಧುನನಂ ನಾಮಸ್ಸ ಓರತೋ ಪರಿವತ್ತನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಓರತೋ ಕರೋಥಾ’’ತಿ। ಓರತೋ ಕಾತುಕಾಮಸ್ಸ ಪನ ಸಂಪರಿವತ್ತನಂ ಸನ್ಧುನನಂ, ತಂ ಪನ ಪರತೋ ಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪರತೋ ಕರೋಥಾ’’ತಿ। ಪರಮುಖಂ ಕತಸ್ಸ ಇತೋ ಚಿತೋ ಪರಿವತ್ತನಂ ನಿದ್ಧುನನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪರಾಪರಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಅಪರಿಭಿನ್ನಾನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ತಞ್ಚಾಯತನಂ ನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಸಙ್ಖಧಮಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೨೬. ಸಙ್ಖಂ ಧಮತಿ, ಧಮಾಪೇತೀತಿ ವಾ ಸಙ್ಖಧಮೋ। ಉಪಲಾಪೇತ್ವಾತಿ ಉಪರೂಪರಿ ಸದ್ದಯೋಗವಸೇನ ಸಲ್ಲಾಪೇತ್ವಾ, ಸದ್ದಯುತ್ತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಧಮನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಧಮಿತ್ವಾ’’ತಿ।
ಅಗ್ಗಿಕಜಟಿಲಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೨೮. ಆಹಿತೋ ಅಗ್ಗಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಗ್ಗಿಕೋ, ಸ್ವಾಸ್ಸ ಅಗ್ಗಿಕಭಾವೋ ಯಸ್ಮಾ ಅಗ್ಗಿಹುತಮಾಲಾವೇದಿಸಮ್ಪಾದನೇಹಿ ಚೇವ ಇನ್ಧನಧೂಮಬರಿಹಿಸಸಪ್ಪಿತೇಲೂಪಹರಣೇಹಿ ಬಲಿಪುಪ್ಫಧೂಮಗನ್ಧಾದಿಉಪಹಾರೇಹಿ ಚ ತಸ್ಸ ಪಯಿರುಪಾಸನಾಯ ಇಚ್ಛಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಗ್ಗಿಪರಿಚಾರಕೋ’’ತಿ। ಆಯುಂ ಪಾಪುಣಾಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ಯಥಾ ಚಿರಜೀವೀ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಆಯುಂ ಪಚ್ಛಿಮವಯಂ ಪಾಪೇಯ್ಯಂ। ವಡ್ಢಿಂ ಗಮೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸರೀರಾವಯವೇ, ಗುಣಾವಯವೇ ಚ ಫಾತಿಂ ಪಾಪೇಯ್ಯಂ। ಅರಣೀ ಯುಗಳನ್ತಿ ಉತ್ತರಾರಣೀ, ಅಧರಾರಣೀತಿ ಅರಣೀದ್ವಯಂ।
೪೨೯. ಏವನ್ತಿ ‘‘ಬಾಲೋ ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞೋ’’ತಿಆದಿಪ್ಪಕಾರೇನ। ತಯಾತಿ ಥೇರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ವುತ್ತಯುತ್ತಕಾರಣಮಕ್ಖಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಯುತ್ತಕಾರಣಸ್ಸ ಮಕ್ಖನಸಭಾವೇನ। ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೇನಾತಿ ಸಮಧುರಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣೇನ। ಪಲಾಸೇನಾತಿ ಪಲಾಸೇತೀತಿ ಪಲಾಸೋ, ಪರಸ್ಸ ಗುಣೇ ಉತ್ತರಿತರೇ ಡಂಸಿತ್ವಾ ವಿಯ ಛಡ್ಡೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇಹಿ ಸಮೇ ಕರೋತೀತಿ
ದ್ವೇಸತ್ಥವಾಹಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೩೦. ಹರಿತಕಪತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಅನ್ತಮಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಸನ್ನದ್ಧಧನುಕಲಾಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕಲಾಪನ್ತಿ ತೂಣೀರಮಾಹ, ತಞ್ಚ ಸನ್ನಯ್ಹತೋ ಧನುನಾ ವಿನಾ ನ ಸನ್ನಯ್ಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸನ್ನದ್ಧಧನುಕಲಾಪ’’ನ್ತಿ। ಆಸಿತ್ತೋದಕಾನಿ ವಟುಮಾನೀತಿ ಗಮನಮಗ್ಗಾ ಚೇವ ತಂತಂಉದಕಮಗ್ಗಾ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ದೇವೇನ ಫುಟ್ಠತ್ತಾ ತಹಂ ತಹಂ ಪಗ್ಘರಿತಉದಕ ಸನ್ದಮಾನಉದಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಸಲಿಲಾ ಮಗ್ಗಾ ಚ ಕನ್ದರಾ ಚಾ’’ತಿ।
ಯಥಾಭತೇನಾತಿ ಸಕಟೇಸು ಯಥಾಠಪಿತೇನ, ಯಥಾ ‘‘ಅಮ್ಮ ಇತೋ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಠಪೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ ಕರಣಕಿರಿಯಾಯ ಕಿರಿಯಾಸಾಮಞ್ಞವಾಚೀಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾರೋಪಿತೇನ, ಯಥಾಗಹಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ।
ಅಕ್ಖಧುತ್ತಕಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೩೪. ಪರಾಜಯಗುಳನ್ತಿ ಯೇನ ಗುಳೇನ, ಯಾಯ ಸಲಾಕಾಯ ಠಿತಾಯ ಚ ಪರಾಜಯೋ ಹೋತಿ, ತಂ ಅದಸ್ಸನಂ ಗಮೇನ್ತೋ ಗಿಲತಿ। ಪಜ್ಜೋಹನನ್ತಿ ಪಕಾರೇಹಿ ಜುಹನಕಮ್ಮಂ। ತಂ ಪನ ಬಲಿದಾನವಸೇನ ಕರೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಬಲಿಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ।
ಸಾಣಭಾರಿಕಉಪಮಾವಣ್ಣನಾ
೪೩೬. ಗಾಮಪತ್ತನ್ತಿ ಗಾಮೋ ಏವ ಹುತ್ವಾ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ, ಸುಞ್ಞಭಾವೇನ ಅನಾವಸಿತಬ್ಬಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ವುಟ್ಠಿತಗಾಮಪದೇಸೋ’’ತಿ। ಗಾಮಪದನ್ತಿ ಯಥಾ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪಾದನಿಕ್ಖಿತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಗತಪರಿಚ್ಛೇದಂ ‘‘ಪದ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಗಾಮವಾಸೀಹಿ ಆವಸಿತಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಗತನಿವುತ್ಥಾಗಾರಂ ‘‘ಗಾಮಪದ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಯಮೇವತ್ಥೋ’’ತಿ। ಸುಸನ್ನದ್ಧೋತಿ ‘‘ಸುಬದ್ಧೋ’’ತಿ।
ಅಯಾದೀನಮ್ಪಿ ಲೋಹಭಾವೇ ಸತಿಪಿ ಲೋಹ-ಸದ್ದೋ ಸಾಸನೇ ತಮ್ಬಲೋಹೇ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ಆಹ ‘‘ಲೋಹನ್ತಿ ತಮ್ಬಲೋಹ’’ನ್ತಿ।
ಸರಣಗಮನವಣ್ಣನಾ
೪೩೭. ಅಭಿರದ್ಧೋತಿ ‘‘ಅಭಿಪ್ಪಸನ್ನೋ’’ತಿ। ಪಞ್ಹುಪಟ್ಠಾನಾನೀತಿ ಪಞ್ಹೇಸು ಉಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಮಯಾ ಪುಚ್ಛಿತತ್ಥೇಸು ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಞಾಣುಪಟ್ಠಾನಾನಿ।
ಯಞ್ಞಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೩೮. ಸಙ್ಘಾತನ್ತಿ ಸಂ-ಸದ್ದೋ ಪದವಡ್ಢನಮತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಘಾತ’’ನ್ತಿ। ವಿಪಾಕಫಲೇನಾತಿ ಸದಿಸಫಲೇನ। ಮಹಪ್ಫಲೋ ನ ಹೋತಿ ಗವಾದಿಪಾಣಘಾತೇನ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವತೋ। ಗುಣಾನಿಸಂಸೇನಾತಿ ಉದ್ದಯಫಲೇನ। ಆನುಭಾವಜುತಿಯಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಗಮನಜನಿತೇನ ಸಭಾವಸಙ್ಖಾತೇನ ತೇಜೇನ। ನ ಮಹಾಜುತಿಕೋ ಹೋತಿ ಅಪರಿಸುದ್ಧಭಾವತೋ। ವಿಪಾಕವಿಪ್ಫಾರತಾಯಾತಿ ವಿಪಾಕಫಲಸ್ಸ ವಿಪುಲತಾಯ, ಪಾರಿಪೂರಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಟ್ಠುಖೇತ್ತೇತಿ ಉಸಭಾದಿದೋಸೇಹಿ ದೂಸಿತಖೇತ್ತೇ, ತಂ ಪನ ವಪ್ಪಾಭಾವತೋ ಅಸಾರಂ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಸ್ಸಾರಖೇತ್ತೇ’’ತಿ। ದುಬ್ಭೂಮೇತಿ ಕುಚ್ಛಿತಭೂಮಿಭಾಗೇ, ಸ್ವಾಸ್ಸ ಕುಚ್ಛಿತಭಾವೋ ಅಸಾರತಾಯ ವಾ ಸಿಯಾ ನಿನ್ನತಾದಿದೋಸವಸೇನ ವಾ। ತತ್ಥ ಪಠಮೋ ಪಕ್ಖೋ ಪಠಮಪದೇನ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಇತರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ವಿಸಮಭೂಮಿಭಾಗೇ’’ತಿ ಆಹ। ದಣ್ಡಾಭಿಘಾತಾದಿನಾ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಾನಿ। ಪೂತೀನೀತಿ ಗೋಮಯಲೇಪದಾನಾದಿಸುಖೇನ ಅಸುಕ್ಖಾಪಿತತ್ತಾ ಪೂತಿಭಾವಂ ಗತಾನಿ। ತಾನಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಾರವನ್ತಾನಿ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಿಸ್ಸಾರಾನೀ’’ತಿ। ವಾತಾತಪಹತಾನೀತಿ ವಾತೇನ ಚ ಆತಪೇನ ಚ ವಿನಟ್ಠಬೀಜಸಾಮತ್ಥಿಯಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಯಾದಿನ್ನತೇಜಾನೀ’’ತಿ। ಯಂ ತಣ್ಡುಲಸಾರೋ, ತಸ್ಸ ಆದಾನಂ ಗಹಣಂ ತಥಾಉಪ್ಪಜ್ಜನಮೇವ। ಏತಾನಿ ಪನ ಬೀಜಾನಿ ನ ತಾದಿಸಾನಿ ಖಣ್ಡಾದಿದೋಸವನ್ತತಾಯ। ಧಾರಾಯ ಖೇತ್ತೇ ಅನುಪ್ಪವೇಸನಂ ನಾಮ ವಸ್ಸನಮೇವ, ತಂ ಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ನ ಸಮ್ಮಾ ವಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಅಙ್ಕುರಮೂಲಪತ್ತಾದೀಹೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಅಙ್ಕುರಕನ್ದಾದೀಹಿ ಉದ್ಧಂ ವುದ್ಧಿಂ, ಮೂಲಜಟಾದೀಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿರುಳ್ಹಿಂ, ಪತ್ತಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಸಮನ್ತತೋ ಚ ವೇಪುಲ್ಲನ್ತಿ ಯೋಜನಾ।
ಅಪರೂಪಘಾತೇನಾತಿ ಪರೇಸಂ ವಿಬಾಧನೇನ। ಉಪ್ಪನ್ನಪಚ್ಚಯತೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಘಾಸಚ್ಛಾದನಾದಿದೇಯ್ಯಧಮ್ಮತೋ। ಗವಾದಿಘಾತೇನಪಿ ಹಿ ತತ್ಥ ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಘಾಸೋ ಸಙ್ಕೀಯತಿ। ‘‘ಅಪರೂಪಘಾತಿತಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸೀಲವನ್ತತಾಯ ಕಾರಣವಚನಂ ಗುಣಾತಿರೇಕನ್ತಿ ಗುಣಾತಿರಿತ್ತಂ, ಸೀಲಾದಿಲೋಕುತ್ತರಗುಣೇಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಪುಲಾತಿ ಸದ್ಧಾಸಮ್ಪದಾದಿವಸೇನ ಉಳಾರಾ।
ಉತ್ತರಮಾಣವವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
೪೩೯. ಅಥ ಖೋ ತೇಹಿ ಸಕುಣ್ಡಕೇಹಿ ತಣ್ಡುಲೇಹಿ ಸಿದ್ಧಂಭತ್ತಂ ಉತ್ತಣ್ಡುಲಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಉತ್ತಣ್ಡುಲಭತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಬಿಲಙ್ಗಂ ವುಚ್ಚತಿ ಆರನಾಲಂ ಬಿಲಙ್ಗತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ, ತದೇವ ಕಞ್ಜಿಯತೋ ಜಾತನ್ತಿ ಕಞ್ಜಿಯಂ, ತಂ ದುತಿಯಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಬಿಲಙ್ಗದುತಿಯಂ, ತಂ ‘‘ಕಞ್ಜಿಕದುತಿಯ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ಧೋರಕಾನೀತಿ ಧೋವಿಯಾನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಥೂಲತರಾನಿಪಿ ‘‘ಥೂಲಾನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಥೂಲಾನಿ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಗುಳದಸಾನೀತಿ ಸುತ್ತಾನಂ ಥೂಲತಾಯ, ಕಞ್ಜಿಕಸ್ಸ ಬಹಲತಾಯ ಚ ಪಿಣ್ಡಿತದಸಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪುಞ್ಜಪುಞ್ಜ…ಪೇ॰… ದಸಾನೀ’’ತಿ। ಅನುದ್ದಿಸತೀತಿ ಅನು ಅನು ಕಥೇತಿ।
೪೪೦. ಅಸಕ್ಕಚ್ಚನ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಅನಾದರಕಾರಂ, ತಂ ಪನ ‘‘ಸದ್ಧಾವಿರಹಿತ’’ನ್ತಿ। ಅಚಿತ್ತೀಕತನ್ತಿ ಚಿತ್ತೀಕಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ನ ಚಿತ್ತೀಕತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಚಿತ್ತೀಕಾರವಿರಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಚಿತ್ತೀಕಾರರಹಿತಂ ವಾ ಅಚಿತ್ತೀಕತಂ, ಯಥಾ ಕತಂ ಪರೇಸಂ ವಿಮ್ಹಯಾವಹಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಕತಂ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಳಾರಪಣೀತಭಾವೋ ಪನ ಅಸಕ್ಕಚ್ಚದಾನೇನೇವ ಬಾಧಿತೋ। ಅಪವಿದ್ಧನ್ತಿ ಛಡ್ಡನೀಯಧಮ್ಮಂ ವಿಯ ಅಪವಿದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ, ಏತೇನ ತಸ್ಮಿಂ ದಾನೇ ಗಾರವಾಕರಣಂ ವದತಿ। ಸೇರೀಸಕಂ ನಾಮಾತಿ ‘‘ಸೇರೀಸಕ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ನಾಮಕಂ। ತುಚ್ಛನ್ತಿ ಪರಿಜನಪರಿಚ್ಛೇದವಿರಹತೋ ರಿತ್ತಂ।
ಪಾಯಾಸಿದೇವಪುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೪೪೧. ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ದಾನಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ। ಸಿರೀಸರುಕ್ಖೋತಿ ಪಭಸ್ಸರಖನ್ಧವಿಟಪಸಾಖಾಪಲಾಸಸಮ್ಪನ್ನೋ ಮನುಞ್ಞದಸ್ಸನೋ ದಿಬ್ಬೋ ಸಿರೀಸರುಕ್ಖೋ। ಅಟ್ಠಾಸೀತಿ ಫಲಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸರಿಕ್ಖತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಮಾನದ್ವಾರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಪುಬ್ಬಾಚಿಣ್ಣವಸೇನಾತಿ ಪುರಿಮಜಾತಿಯಂ ತತ್ಥ ನಿವಾಸಪರಿಚಯನವಸೇನ। ನ ಕೇವಲಂ ಪುಬ್ಬಾಚಿಣ್ಣವಸೇನೇವ, ಅಥ ಖೋ ಉತುಸುಖುಮವಸೇನ ಪೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥ ಕಿರಸ್ಸ ಉತುಸುಖಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಆಹ।
ಸೋತಿ ‘‘ಪಾಯಾಸಿಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿ। ನಿಕನ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಪಾಯಾಸಿಮ್ಹಿ ಸಾಪೇಕ್ಖಾವಸೇನ, ಪುಬ್ಬೇಪಿ ವಾ ತತ್ಥ ನಿವುತ್ಥಪುಬ್ಬತಾಯ। ದಿಸಾಚಾರಿಕವಿಮಾನನ್ತಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಂ ಹುತ್ವಾ ದಿಸಾಸು ವಿಚರಣಕವಿಮಾನಂ, ನ ರುಕ್ಖಪಬ್ಬತಸಿಖರಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧಂ। ವಟ್ಟನಿಅಟವಿಯನ್ತಿ ವಿಮಾನವೀಥಿಯನ್ತಿ।
ಪಾಯಾಸಿರಾಜಞ್ಞಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಮಹಾವಗ್ಗಟ್ಠಕಥಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ।
ಮಹಾವಗ್ಗಟೀಕಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।