॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
ದೀಘನಿಕಾಯೇ
ಪಾಥಿಕವಗ್ಗಟ್ಠಕಥಾ
೧. ಪಾಥಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಸುನಕ್ಖತ್ತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
೧. ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ…ಪೇ॰… ಮಲ್ಲೇಸು ವಿಹರತೀತಿ ಪಾಥಿಕಸುತ್ತಂ। ತತ್ರಾಯಂ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ। ಮಲ್ಲೇಸು ವಿಹರತೀತಿ ಮಲ್ಲಾ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ‘‘ಮಲ್ಲಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಮಲ್ಲೇಸು ಜನಪದೇ। ‘‘ಅನುಪಿಯಂ ನಾಮ ಮಲ್ಲಾನಂ ನಿಗಮೋ’’ತಿ ಅನುಪಿಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ಮಲ್ಲಾನಂ ಜನಪದಸ್ಸ ಏಕೋ ನಿಗಮೋ, ತಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪನ್ನೇ ವನಸಣ್ಡೇ ವಿಹರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನೋಪಿಯನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಪಾವಿಸೀತಿ ಪವಿಟ್ಠೋ। ಭಗವಾ ಪನ ನ ತಾವ ಪವಿಟ್ಠೋ, ಪವಿಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತತ್ತಾ ಪನ ಪಾವಿಸೀತಿ ವುತ್ತೋ। ಯಥಾ ಕಿಂ, ಯಥಾ ‘‘ಗಾಮಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪುರಿಸೋ ತಂ ಗಾಮಂ ಅಪತ್ತೋಪಿ ‘‘ಕುಹಿಂ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ’’ತಿ ಏತದಹೋಸೀತಿ ಗಾಮಸಮೀಪೇ ಠತ್ವಾ ಸೂರಿಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ। ಅತಿಪ್ಪಗೋ ಖೋತಿ ಅತಿವಿಯ ಪಗೋ ಖೋ, ನ ತಾವ ಕುಲೇಸು ಯಾಗುಭತ್ತಂ ನಿಟ್ಠಿತನ್ತಿ। ಕಿಂ ಪನ ಭಗವಾ ಕಾಲಂ ಅಜಾನಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ? ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾ। ಪಚ್ಚೂಸಕಾಲೇಯೇವ ಹಿ ಭಗವಾ ಞಾಣಜಾಲಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಞಾಣಜಾಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಪವಿಟ್ಠಂ ಭಗ್ಗವಗೋತ್ತಂ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜಾಹಂ ಇಮಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಮಯಾ ಪುಬ್ಬೇ ಕತಕಾರಣಂ ಸಮಾಹರಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸಾ ಧಮ್ಮಕಥಾ
೨. ಏತದವೋಚಾತಿ ಏತು ಖೋ, ಭನ್ತೇತಿಆದಿಕಂ ವಚನಂ ಅವೋಚ। ಇಮಂ ಪರಿಯಾಯನ್ತಿ ಇಮಂ ವಾರಂ, ಅಜ್ಜ ಇಮಂ ಆಗಮನವಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ಪನ ಭಗವಾ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ತತ್ಥ ಗತಪುಬ್ಬೋತಿ? ನ ಗತಪುಬ್ಬೋ, ಲೋಕಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಪನ ಏವಮಾಹ। ಲೋಕಿಯಾ ಹಿ ಚಿರಸ್ಸಂ ಆಗತಮ್ಪಿ ಅನಾಗತಪುಬ್ಬಮ್ಪಿ ಮನಾಪಜಾತಿಕಂ ಆಗತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕುತೋ ಭವಂ ಆಗತೋ, ಚಿರಸ್ಸಂ ಭವಂ ಆಗತೋ, ಕಥಂ ತೇ ಇಧಾಗಮನಮಗ್ಗೋ ಞಾತೋ, ಕಿಂ ಮಗ್ಗಮೂಳ್ಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ಲೋಕಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ಏವಮಾಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇದಮಾಸನನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ದದಮಾನೋ ಏವಮಾಹ। ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ಲಿಚ್ಛವಿಪುತ್ತೋತಿ ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ನಾಮ ಲಿಚ್ಛವಿರಾಜಪುತ್ತೋ। ಸೋ ಕಿರ ತಸ್ಸ ಗಿಹಿಸಹಾಯೋ ಹೋತಿ, ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತೋತಿ ‘‘ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಮಿ ದಾನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ನ ದಾನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಅಕ್ಖಾತೋ ನಿಸ್ಸಟ್ಠೋ ಪರಿಚ್ಚತ್ತೋ।
೩. ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸಾತಿ ಭಗವಾ ಮೇ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಭಗವತೋ ಅಹಂ ಓವಾದಂ ಪಟಿಕರೋಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಪದಿಸಿತ್ವಾ। ಕೋ ಸನ್ತೋ ಕಂ ಪಚ್ಚಾಚಿಕ್ಖಸೀತಿ ಯಾಚಕೋ ವಾ ಯಾಚಿತಕಂ ಪಚ್ಚಾಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಯಾಚಿತಕೋ ವಾ ಯಾಚಕಂ। ತ್ವಂ ಪನ ನೇವ ಯಾಚಕೋ ನ ಯಾಚಿತಕೋ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ಕೋ ಸನ್ತೋ ಕೋ ಸಮಾನೋ ಕಂ ಪಚ್ಚಾಚಿಕ್ಖಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಸ್ಸ ಮೋಘಪುರಿಸಾತಿ ಪಸ್ಸ ತುಚ್ಛಪುರಿಸ। ಯಾವಞ್ಚ ತೇ ಇದಂ ಅಪರದ್ಧನ್ತಿ ಯತ್ತಕಂ ಇದಂ ತವ ಅಪರದ್ಧಂ, ಯತ್ತಕೋ ತೇ ಅಪರಾಧೋ ತತ್ತಕೋ ದೋಸೋತಿ ಏವಾಹಂ ಭಗ್ಗವ ತಸ್ಸ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇಸಿನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
೪. ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲದಸಸೀಲಸಙ್ಖಾತಾ ಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾಉತ್ತರಿ। ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಇದ್ಧಿಭೂತಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ಕತೇ ವಾತಿ ಕತಮ್ಹಿ ವಾ। ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯಾತಿ ಯಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ। ಸೋ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸಾತಿ ತತ್ರ ಸುನಕ್ಖತ್ತಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸುನಕ್ಖತ್ತ ಮಯಾ ದೇಸಿತೇ ಧಮ್ಮೇ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯ ಸಂವತ್ತಮಾನೇ ಕಿಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕತಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಕೋ ತೇನ ಕತೇನ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕತೇಪಿ ಅಕತೇಪಿ ಮಮ ಸಾಸನಸ್ಸ ಪರಿಹಾನಿ ನತ್ಥಿ, ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಹಿ ಅಮತನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪಾಪನತ್ಥಾಯ ಅಹಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇಸಿಂ, ನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಸ್ಸ ನಿರತ್ಥಕತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಪಸ್ಸ, ಮೋಘಪುರಿಸಾ’’ತಿ ದುತಿಯಂ ದೋಸಂ ಆರೋಪೇಸಿ।
೫. ಅಗ್ಗಞ್ಞನ್ತಿ ಲೋಕಪಞ್ಞತ್ತಿಂ। ‘‘ಇದಂ ನಾಮ ಲೋಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಗ್ಗಂ ಮರಿಯಾದಂ ನ ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ವದತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಅನನ್ತರವಾದಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೬. ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನ ಖೋತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಆರದ್ಧಂ। ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ಕಿರ ‘‘ಭಗವತೋ ಗುಣಂ ಮಕ್ಖೇಸ್ಸಾಮಿ, ‘‘ದೋಸಂ ಪಞ್ಞಪೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏತ್ತಕಂ ವಿಪ್ಪಲಪಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಕಥಂ ಸುಣನ್ತೋ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠೋ ನಿರವೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ।
ಅಥ ಭಗವಾ – ‘‘ಸುನಕ್ಖತ್ತ, ಏವಂ ತ್ವಂ ಮಕ್ಖಿಭಾವೇ ಠಿತೋ ಸಯಮೇವ ಗರಹಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಮಕ್ಖಿಭಾವೇ ಆದೀನವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಅನೇಕಕಾರಣೇನ। ವಜ್ಜಿಗಾಮೇತಿ ವಜ್ಜಿರಾಜಾನಂ ಗಾಮೇ, ವೇಸಾಲೀನಗರೇ ನೋ ವಿಸಹೀತಿ ನಾಸಕ್ಖಿ। ಸೋ ಅವಿಸಹನ್ತೋತಿ ಸೋ ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ಯಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇ ತಿಣ್ಣಂ ರತನಾನಂ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇನ್ತಸ್ಸ ಮುಖಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ, ಸೋ ದಾನಿ ತೇನೇವ ಮುಖೇನ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇತಿ, ಅದ್ಧಾ ಅವಿಸಹನ್ತೋ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತುಂ ಅತ್ತನೋ ಬಾಲತಾಯ ಅವಣ್ಣಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಹೀನಾಯಾವತ್ತೋ। ಬುದ್ಧೋ ಪನ ಸುಬುದ್ಧೋವ, ಧಮ್ಮೋ ಸ್ವಾಕ್ಖಾತೋವ, ಸಙ್ಘೋ ಸುಪ್ಪಟಿಪನ್ನೋವ। ಏವಂ ತೀಣಿ ರತನಾನಿ ಥೋಮೇನ್ತಾ ಮನುಸ್ಸಾ ತುಯ್ಹೇವ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸನ್ತೀತಿ। ಇತಿ ಖೋ ತೇತಿ ಏವಂ ಖೋ ತೇ, ಸುನಕ್ಖತ್ತ, ವತ್ತಾರೋ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ। ತತೋ ಏವಂ ದೋಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಸತ್ಥಾ ಅತೀತಾನಾಗತೇ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣೋ, ಮಯ್ಹಂ ಏವಂ ದೋಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಪುರೇತರಂ ನ ಕಥೇಸೀತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಲಚ್ಛಸೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಪಕ್ಕಮೇವಾತಿ ಯಥಾ ತಂ ಆಪಾಯಿಕೋತಿ ಯಥಾ ಅಪಾಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಾರಹೋ ಸತ್ತೋ ಅಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯ, ಏವಮೇವ ಅಪಕ್ಕಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಕೋರಕ್ಖತ್ತಿಯವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
೭. ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ
ತತ್ಥ ಏಕಮಿದಾಹನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅಹಂ। ಸಮಯನ್ತಿ ಸಮಯೇ, ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಥೂಲೂಸೂತಿ ಥೂಲೂ ನಾಮ ಜನಪದೋ, ತತ್ಥ ವಿಹರಾಮಿ। ಉತ್ತರಕಾ ನಾಮಾತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗವಸೇನ ಉತ್ತರಕಾತಿ ಏವಂನಾಮಕೋ ಥೂಲೂನಂ ಜನಪದಸ್ಸ ನಿಗಮೋ, ತಂ ನಿಗಮಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಚೇಲೋತಿ ನಗ್ಗೋ। ಕೋರಕ್ಖತ್ತಿಯೋತಿ ಅನ್ತೋವಙ್ಕಪಾದೋ ಖತ್ತಿಯೋ। ಕುಕ್ಕುರವತಿಕೋತಿ ಸಮಾದಿನ್ನಕುಕ್ಕುರವತೋ ಸುನಖೋ ವಿಯ ಘಾಯಿತ್ವಾ ಖಾದತಿ, ಉದ್ಧನನ್ತರೇ ನಿಪಜ್ಜತಿ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸುನಖಕಿರಿಯಮೇವ ಕರೋತಿ। ಚತುಕ್ಕುಣ್ಡಿಕೋತಿ ಚತುಸಙ್ಘಟ್ಟಿತೋ ದ್ವೇ ಜಾಣೂನಿ ದ್ವೇ ಚ ಕಪ್ಪರೇ ಭೂಮಿಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಚರತಿ। ಛಮಾನಿಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಕಿಣ್ಣಂ ಪಕ್ಖಿತ್ತಂ ಠಪಿತಂ। ಭಕ್ಖಸನ್ತಿ ಭಕ್ಖಂ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ। ಮುಖೇನೇವಾತಿ ಹತ್ಥೇನ ಅಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಖಾದನೀಯಂ ಮುಖೇನೇವ ಖಾದತಿ, ಭೋಜನೀಯಮ್ಪಿ ಮುಖೇನೇವ ಭುಞ್ಜತಿ। ಸಾಧುರೂಪೋತಿ ಸುನ್ದರರೂಪೋ। ಅಯಂ ಸಮಣೋತಿ ಅಯಂ ಅರಹತಂ ಸಮಣೋ ಏಕೋತಿ। ತತ್ಥ ವತಾತಿ ಪತ್ಥನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಸಮಣೇನ ಸದಿಸೋ ಅಞ್ಞೋ ಸಮಣೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಯಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ವತ್ಥಂ ನ ನಿವಾಸೇತಿ, ‘ಏಸ ಪಪಞ್ಚೋ’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖಾಭಾಜನಮ್ಪಿ ನ ಪರಿಹರತಿ, ಛಮಾನಿಕಿಣ್ಣಮೇವ ಖಾದತಿ, ಅಯಂ ಸಮಣೋ ನಾಮ। ಮಯಂ ಪನ ಕಿಂ ಸಮಣಾ’’ತಿ? ಏವಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ ಚರನ್ತೋವ ಇಮಂ ಪಾಪಕಂ ವಿತಕ್ಕಂ ವಿತಕ್ಕೇಸಿ।
ಏತದವೋಚಾತಿ ತ್ವಮ್ಪಿ ನಾಮಾತಿಆದಿವಚನಮವೋಚ। ತತ್ಥ ತ್ವಮ್ಪಿ ನಾಮಾತಿ ಗರಹತ್ಥೇ ಪಿಕಾರೋ। ಗರಹನ್ತೋ ಹಿ ನಂ ಭಗವಾ ‘‘ತ್ವಮ್ಪಿ ನಾಮಾ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ತ್ವಮ್ಪಿ ನಾಮ ಏವಂ ಹೀನಜ್ಝಾಸಯೋ, ಅಹಂ ಸಮಣೋ ಸಕ್ಯಪುತ್ತಿಯೋತಿ ಏವಂ ಪಟಿಜಾನಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಿಂ ಪನ ಮಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಮಯ್ಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಕಿಂ ಗಾರಯ್ಹಂ ದಿಸ್ವಾ ಭಗವಾ ‘‘ಏವಮಾಹಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ನನು ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಮಚ್ಛರಾಯತೀತಿ ‘‘ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನ ಖೋ ಅಹನ್ತಿ ಅಹಂ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಪ್ಪಟಿಲಾಭಮೇವ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಾಮಿ, ಏತದತ್ಥಮೇವ ಮೇ ಬಹೂನಿ ದುಕ್ಕರಾನಿ ಕರೋನ್ತೇನ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರಿತಾ, ನ ಖೋ ಅಹಂ, ಮೋಘಪುರಿಸ, ಅರಹತ್ತಸ್ಸ ಮಚ್ಛರಾಯಾಮಿ। ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ನ ಅರಹನ್ತಂ ಅರಹಾತಿ, ಅರಹನ್ತೇ ಚ ಅನರಹನ್ತೋತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಗತ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಯಂ ಖೋ ಪನಾತಿ ಯಂ ಏತಂ ಅಚೇಲಂ ಏವಂ ಮಞ್ಞಸಿ। ಸತ್ತಮಂ ದಿವಸನ್ತಿ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ। ಅಲಸಕೇನಾತಿ ಅಲಸಕಬ್ಯಾಧಿನಾ। ಕಾಲಙ್ಕರಿಸ್ಸತೀತಿ ಉದ್ಧುಮಾತಉದರೋ ಮರಿಸ್ಸತಿ।
ಕಾಲಕಞ್ಚಿಕಾತಿ ತೇಸಂ ಅಸುರಾನಂ ನಾಮಂ। ತೇಸಂ ಕಿರ ತಿಗಾವುತೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ಅಪ್ಪಮಂಸಲೋಹಿತೋ ಪುರಾಣಪಣ್ಣಸದಿಸೋ ಕಕ್ಕಟಕಾನಂ ವಿಯ ಅಕ್ಖೀನಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಮತ್ಥಕೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಮುಖಂ ಸೂಚಿಪಾಸಕಸದಿಸಂ ಮತ್ಥಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಹೋತಿ, ತೇನ ಓಣಮಿತ್ವಾ ಗೋಚರಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಬೀರಣತ್ಥಮ್ಬಕೇತಿ ಬೀರಣತಿಣತ್ಥಮ್ಬೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸುಸಾನೇ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಬೀರಣತ್ಥಮ್ಬಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಭಗವತಿ ಏತ್ತಕಂ ವತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಗತೇ ವಿಹಾರಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ। ಯೇನ ತ್ವನ್ತಿ ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ತ್ವಂ। ಯಸ್ಮಾಪಿ ಭಗವತಾ ಬ್ಯಾಕತೋ, ತಸ್ಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮತ್ತಂ ಮತ್ತನ್ತಿ ಪಮಾಣಯುತ್ತಂ ಪಮಾಣಯುತ್ತಂ। ‘‘ಮನ್ತಾ ಮನ್ತಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾ ವಚನಂ ಅಸ್ಸ, ತಥಾ ಕರೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಆಹ। ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಅಚೇಲೋ ಸುನಖೋ ವಿಯ ಉದ್ಧನಟ್ಠಾನೇ ನಿಪನ್ನೋ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಕ್ಖೀನಿ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಿಂ ಕಥೇಸಿ ‘‘ಸಮಣೋ ನಾಮ
೮. ಏಕದ್ವೀಹಿಕಾಯಾತಿ ಏಕಂ ದ್ವೇತಿ ವತ್ವಾ ಗಣೇಸಿ। ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಯಥಾ ಅಸದ್ದಹಮಾನೋ ಕೋಚಿ ಗಣೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಗಣೇಸಿ। ಏಕದಿವಸಞ್ಚ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏಕೋ ದಿವಸೋ ಅತೀತೋ, ದ್ವೇ ದಿವಸಾ ಅತೀತಾತಿ ಆರೋಚೇಸಿ। ಸತ್ತಮಂ ದಿವಸನ್ತಿ ಸೋ ಕಿರ ಸುನಕ್ಖತ್ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಹಾರೋವ ಅಹೋಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಏಕೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಕುಲೂಪಕಸಮಣಸ್ಸ ಅಜ್ಜ ಸತ್ತಮೋ ದಿವಸೋ ಗೇಹಂ ಅನಾಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅಫಾಸು ನು ಖೋ ಜಾತ’’ನ್ತಿ ಸೂಕರಮಂಸಂ ಪಚಾಪೇತ್ವಾ ಭತ್ತಮಾದಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುರತೋ ಭೂಮಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿ। ಅಚೇಲೋ ದಿಸ್ವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಕಥಾ
ಬೀರಣತ್ಥಮ್ಬಕೇತಿ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಕಿರ ‘‘ಕಾಲಙ್ಕತೋ ಕೋರಕ್ಖತ್ತಿಯೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ದಿವಸಾನಿ ಗಣೇತ್ವಾ ಇದಂ ತಾವ ಸಚ್ಚಂ ಜಾತಂ, ಇದಾನಿ ನಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ‘‘ಮುಸಾವಾದೇನ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸರೀರಂ ವಲ್ಲಿಯಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಆಕಡ್ಢನ್ತಾ ‘‘ಏತ್ಥ ಛಡ್ಡೇಸ್ಸಾಮ, ಏತ್ಥ ಛಡ್ಡೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಗತಗತಟ್ಠಾನಂ ಅಙ್ಗಣಮೇವ ಹೋತಿ। ತೇ ಕಡ್ಢಮಾನಾ ಬೀರಣತ್ಥಮ್ಬಕಸುಸಾನಂಯೇವ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುಸಾನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಅಞ್ಞತ್ಥ ಛಡ್ಡೇಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆಕಡ್ಢಿಂಸು। ಅಥ
೯. ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ? ಸೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಅವಸೇಸಂ ತಾವ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಚನಂ ಸಮೇತಿ, ಮತಸ್ಸ ಪನ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಕಥನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಹನ್ದಾಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾಮಿ। ಸಚೇ ಕಥೇತಿ, ಸುನ್ದರಂ। ನೋ ಆಕೋಟೇಸೀತಿ ಪಹರಿ। ಜಾನಾಮಿ ಆವುಸೋತಿ ಮತಸರೀರಂ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಕಥೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಇದಂ ಕಥಂ ಕಥೇಸೀತಿ? ಬುದ್ಧಾನುಭಾವೇನ। ಭಗವಾ ಕಿರ ಕೋರಕ್ಖತ್ತಿಯಂ ಅಸುರಯೋನಿತೋ ಆನೇತ್ವಾ ಸರೀರೇ ಅಧಿಮೋಚೇತ್ವಾ ಕಥಾಪೇಸಿ। ತಮೇವ ವಾ ಸರೀರಂ ಕಥಾಪೇಸಿ, ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯೋ ಹಿ ಬುದ್ಧವಿಸಯೋ।
೧೦. ತಥೇವ ತಂ ವಿಪಾಕನ್ತಿ ತಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ತಥೇವ, ಉದಾಹು ನೋತಿ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋ, ತಥೇವ ಸೋ ವಿಪಾಕೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಿಪಕ್ಕ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಠನ್ತಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಏತ್ಥ ಠತ್ವಾ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಸಮಾನೇತಬ್ಬಾನಿ। ಸಬ್ಬಾನೇವ ಹೇತಾನಿ ಪಞ್ಚ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ‘‘ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಮರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಸೋ ತಥೇವ ಮತೋ, ಇದಂ ಪಠಮಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ। ‘‘ಅಲಸಕೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಅಲಸಕೇನೇವ ಮತೋ, ಇದಂ ದುತಿಯಂ। ‘‘ಕಾಲಕಞ್ಚಿಕೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಇದಂ ತತಿಯಂ। ‘‘ಬೀರಣತ್ಥಮ್ಬಕೇ ಸುಸಾನೇ ಛಡ್ಡೇಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತತ್ಥೇವ ಛಡ್ಡಿತೋ
ಅಚೇಲಕಳಾರಮಟ್ಟಕವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
೧೧. ಕಳಾರಮಟ್ಟಕೋತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತದನ್ತಮತ್ತಕೋ। ನಾಮಮೇವ ವಾ ತಸ್ಸೇತಂ। ಲಾಭಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಲಾಭಗ್ಗಂ ಪತ್ತೋ, ಅಗ್ಗಲಾಭಂ ಪತ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಯಸಗ್ಗಂ ಅಗ್ಗಪರಿವಾರಂ ಪತ್ತೋ। ವತಪದಾನೀತಿ ವತಾನಿಯೇವ, ವತಕೋಟ್ಠಾಸಾ ವಾ। ಸಮತ್ತಾನೀತಿ ಗಹಿತಾನಿ। ಸಮಾದಿನ್ನಾನೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಪುರತ್ಥಿಮೇನ ವೇಸಾಲಿನ್ತಿ ವೇಸಾಲಿತೋ ಅವಿದೂರೇ ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ। ಚೇತಿಯನ್ತಿ
೧೨. ಯೇನ ಅಚೇಲಕೋತಿ ಭಗವತೋ ವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಯೇನ ಅಚೇಲೋ ಕಳಾರಮಟ್ಟಕೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ। ಪಞ್ಹಂ ಅಪುಚ್ಛೀತಿ ಗಮ್ಭೀರಂ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ನ ಸಮ್ಪಾಯಾಸೀತಿ ನ ಸಮ್ಮಾ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಪಾಯಾಸಿ, ಅನ್ಧೋ ವಿಯ ವಿಸಮಟ್ಠಾನೇ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಪಕ್ಖಲಿ। ನೇವ ಆದಿಂ, ನ ಪರಿಯೋಸಾನಮದ್ದಸ। ಅಥ ಅಸಮ್ಪಾಯನ್ತೋತಿ ಕಬರಕ್ಖೀನಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ‘‘ಅಸಿಕ್ಖಿತಕಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ವುಟ್ಠೋಸಿ, ಅನೋಕಾಸೇಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಚರಸಿ, ಅಪೇಹಿ ಮಾ ಏತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತೋ। ಕೋಪಞ್ಚ ದೋಸಞ್ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಪಾತ್ವಾಕಾಸೀತಿ ಕುಪ್ಪನಾಕಾರಂ ಕೋಪಂ, ದುಸ್ಸನಾಕಾರಂ ದೋಸಂ, ಅತುಟ್ಠಾಕಾರಭೂತಂ ದೋಮನಸ್ಸಸಙ್ಖಾತಂ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ಪಾಕಟಮಕಾಸಿ। ಆಸಾದಿಮ್ಹಸೇತಿ ಆಸಾದಿಯಿಮ್ಹ ಘಟ್ಟಯಿಮ್ಹ। ಮಾ ವತ ನೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅಹೋ ವತ ಮೇ ನ ಭವೇಯ್ಯ। ಮಂ ವತ ನೋ ಅಹೋಸೀತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ತತ್ಥ ಮನ್ತಿ ಸಾಮಿವಚನತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಅಹೋಸಿ ವತ ನು ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಚ ಪನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಕ್ಕುಟಿಕಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ಖಮಥ ಮೇ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ತಂ ಖಮಾಪೇಸಿ। ಸೋಪಿ ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಞ್ಹಂ ನಾಮ ನ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಸೀತಿ। ಆಮ ನ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಗಚ್ಛ, ಖಮಾಮಿ ತೇತಿ ತಂ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ।
೧೪. ಪರಿಹಿತೋತಿ ಪರಿದಹಿತೋ ನಿವತ್ಥವತ್ಥೋ। ಸಾನುಚಾರಿಕೋತಿ ಅನುಚಾರಿಕಾ ವುಚ್ಚತಿ ಭರಿಯಾ, ಸಹ ಅನುಚಾರಿಕಾಯ ಸಾನುಚಾರಿಕೋ, ತಂ ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಪಹಾಯ ಸಭರಿಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓದನಕುಮ್ಮಾಸನ್ತಿ ಸುರಾಮಂಸತೋ ಅತಿರೇಕಂ ಓದನಮ್ಪಿ ಕುಮ್ಮಾಸಮ್ಪಿ ಭುಞ್ಜಮಾನೋ। ಯಸಾ ನಿಹೀನೋತಿ ಯಂ ಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಂ ಪತ್ತೋ, ತತೋ ಪರಿಹೀನೋ ಹುತ್ವಾ। ‘‘ಕತಂ ಹೋತಿ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ಇಧ ಸತ್ತವತಪದಾತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ಸತ್ತ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
ಅಚೇಲಪಾಥಿಕಪುತ್ತವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
೧೫. ಪಾಥಿಕಪುತ್ತೋತಿ ಞಾಣವಾದೇನಾತಿ ಞಾಣವಾದೇನ ಸದ್ಧಿಂ। ಉಪಡ್ಢಪಥನ್ತಿ ತೇ ತತ್ಥಾತಿ ತೇ ಮಯಂ ತತ್ಥ ಸಮಾಗತಟ್ಠಾನೇ। ತದ್ದಿಗುಣಂ ತದ್ದಿಗುಣಾಹನ್ತಿ ತತೋ ತತೋ ದಿಗುಣಂ ದಿಗುಣಂ ಅಹಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ‘‘ಉತ್ತಮಪುರಿಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಅಸಕ್ಕುಣನ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಪಾಸಂಸೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ ಏವಮಾಹ। ನಗರವಾಸಿನೋಪಿ
೧೬. ಯೇನಾಹಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ‘‘ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ ಕಿರ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತೋ ಏವಂ ವದತೀ’’ತಿ ಅಸ್ಸೋಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಹೀನಜ್ಝಾಸಯತ್ತಾ ಹೀನದಸ್ಸನಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಉದಪಾದಿ।
ಸೋ ಭಗವತೋ ವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಭಗವತಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಿರ ಏವರೂಪಿಂ ಕಥಂ ಕಥೇಥಾ’’ತಿ? ‘‘ಆಮ, ಕಥೇಮಾ’’ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ‘‘ಮಾ ಭಾಯಿತ್ಥ ವಿಸ್ಸತ್ಥಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಏವಂ ವದಥ, ಅಹಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ, ತಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ವಿಜಾನಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಅಹಂ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಕಥೇತ್ವಾ ಭಯಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ತಂ ಅಞ್ಞತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಮಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇ ಮಾ ಭಾಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ ತಂ ಅಸ್ಸಾಸೇತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಗತೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೇನಾಹಂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀ’’ತಿ। ತಂ ವಾಚನ್ತಿಆದೀಸು ‘‘ಅಹಂ ಅಬುದ್ಧೋವ ಸಮಾನೋ ಬುದ್ಧೋಮ್ಹೀತಿ ವಿಚರಿಂ, ಅಭೂತಂ ಮೇ ಕಥಿತಂ ನಾಹಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ವದನ್ತೋ ತಂ ವಾಚಂ ಪಜಹತಿ ನಾಮ। ರಹೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತಯಮಾನೋ ‘‘ಅಹಂ ‘ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಬುದ್ಧೋವ ಸಮಾನೋ ಬುದ್ಧೋಮ್ಹೀ’ತಿ ವಿಚರಿಂ, ಇತೋ ದಾನಿ ಪಟ್ಠಾಯ ನಾಹಂ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯನ್ತೋ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಜಹತಿ ನಾಮ। ‘‘ಅಹಂ ‘ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಅಬುದ್ಧೋವ ಸಮಾನೋ ಬುದ್ಧೋಮ್ಹೀ’ತಿ ಪಾಪಕಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಿಂ, ಇತೋ ದಾನಿ ಪಟ್ಠಾಯ ಇಮಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಜಹಾಮೀ’’ತಿ ಪಜಹನ್ತೋ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಪನ ತಂ ವಾಚಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿಪತೇಯ್ಯಾತಿ ಬನ್ಧನಾ ಮುತ್ತತಾಲಪಕ್ಕಂ ವಿಯ ಗೀವತೋ ಪತೇಯ್ಯ, ಸತ್ತಧಾ ವಾ ಪನ ಫಲೇಯ್ಯ।
೧೭. ರಕ್ಖತೇತನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನಾತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ। ಓಧಾರಿತಾತಿ ಭಾಸಿತಾ। ಅಚೇಲೋ ಚ, ಭನ್ತೇ, ಪಾಥಿಕಪುತ್ತೋತಿ ಏವಂ ಏಕಂಸೇನ ಭಗವತೋ ವಾಚಾಯ ಓಧಾರಿತಾಯ ಸಚೇ ಅಚೇಲೋ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತೋ। ವಿರೂಪರೂಪೇನಾತಿ ವಿಗತರೂಪೇನ ವಿಗಚ್ಛಿತಸಭಾವೇನ ರೂಪೇನ ಅತ್ತನೋ ರೂಪಂ ಪಹಾಯ ಅದಿಸ್ಸಮಾನೇನ ಕಾಯೇನ। ಸೀಹಬ್ಯಗ್ಘಾದಿವಸೇನ ವಾ ವಿವಿಧರೂಪೇನ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ತದಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಮುಸಾತಿ ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಭಗವತೋ ತಂ ವಚನಂ ಮುಸಾ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಮುಸಾವಾದೇನ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಠಪೇತ್ವಾ ಕಿರ ಏತಂ ನ ಅಞ್ಞೇನ ಭಗವಾ ಮುಸಾವಾದೇನ ನಿಗ್ಗಹಿತಪುಬ್ಬೋತಿ।
೧೮. ದ್ವಯಗಾಮಿನೀತಿ
೧೯. ಅಜಿತೋಪಿ ನಾಮ ಲಿಚ್ಛವೀನಂ ಸೇನಾಪತೀತಿ ಸೋ ಕಿರ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಅಹೋಸಿ, ಸೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸರೀರಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತಂ ಪುಚ್ಛಿಂಸು ‘‘ಕುಹಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಸೇನಾಪತೀ’’ತಿ? ಸೋ ಆಹ – ‘‘ಮಹಾನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿ। ಇದಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಪುನ ಆಹ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸೇನಾಪತಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ ಆಗಮ್ಮ ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ವಚನಮಕತ್ವಾ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ವಾದಂ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಮ್ಹೀ’’ತಿ ಪರೋದಿತ್ಥಾತಿ। ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿ ದಿವಾವಿಹಾರಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಪಾಟಿಹಾರಿಯಕರಣತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ನ ವದತಿ? ಅಭಾವಾ। ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೋಪಿ ಹಿಸ್ಸ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನತ್ಥಿ, ಕುತೋ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಕರಣಂ, ತಸ್ಮಾ ತಥಾ ಅವತ್ವಾ ‘‘ದಿವಾವಿಹಾರಾಯಾ’’ತಿ ಆಹ।
ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೨೦. ಗಹಪತಿನೇಚಯಿಕಾತಿ ಗಹಪತಿ ಮಹಾಸಾಲಾ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಮಹಾಧನಧಞ್ಞನಿಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನೇಚಯಿಕಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಾತಿ ಸಹಸ್ಸೇಹಿಪಿ ಅಪರಿಮಾಣಗಣನಾ। ಏವಂ ಮಹತಿಂ ಕಿರ ಪರಿಸಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸುನಕ್ಖತ್ತಂ ಅಞ್ಞೋ ಸನ್ನಿಪಾತೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನತ್ಥಿ। ತೇನೇವ ಭಗವಾ ಏತ್ತಕಂ ಕಾಲಂ ಸುನಕ್ಖತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಚರಿ।
೨೧. ಭಯನ್ತಿ ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸಭಯಂ। ಛಮ್ಭಿತತ್ತನ್ತಿ ಸಕಲಸರೀರಚಲನಂ। ಲೋಮಹಂಸೋತಿ ಲೋಮಾನಂ ಉದ್ಧಗ್ಗಭಾವೋ। ಸೋ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಹಂ ಅಥ ಖೋ ಭಗವಾತಿಆದಿಮಾಹ ಉಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ, ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪನ ದೂರಂ ಅಡ್ಢಯೋಜನನ್ತರಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಂ ಪವಿಟ್ಠೋ। ತತ್ಥಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾದಂ ಅಲಭಮಾನೋ ಅನ್ತನ್ತೇನ ಆವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ಆರಾಮಪಚ್ಚನ್ತೇ ಏಕಂ ಗಹನಟ್ಠಾನಂ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ಪಾಸಾಣಫಲಕೇ ನಿಸೀದಿ। ಅಥ ಭಗವಾ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ಬಾಲೋ ಕಸ್ಸಚಿದೇವ ಕಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇಧಾಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಮಾ ನಸ್ಸತು ಬಾಲೋ’’ತಿ ‘‘ನಿಸಿನ್ನಪಾಸಾಣಫಲಕಂ ತಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಅಲ್ಲೀನಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಸಿ। ಸಹ ಅಧಿಟ್ಠಾನಚಿತ್ತೇನ ತಂ ತಸ್ಸ ಸರೀರೇ ಅಲ್ಲೀಯಿ। ಸೋ ಮಹಾಅದ್ದುಬನ್ಧನಬದ್ಧೋ ವಿಯ ಛಿನ್ನಪಾದೋ ವಿಯ ಚ ಅಹೋಸಿ।
ಅಸ್ಸೋಸೀತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಾ ಪರಿಸಾ ತಸ್ಸ ಅನುಪದಂ ಗನ್ತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಞತ್ವಾ ಆಗತೇನ ಅಞ್ಞತರೇನ ಪುರಿಸೇನ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಕಂ ಪರಿಯೇಸಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತನ್ತಿ। ಸೋ ‘‘ತಿನ್ದುಕಖಾಣುಕಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮೇ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನೇನ ಅಸ್ಸೋಸಿ।
೨೨. ಸಂಸಪ್ಪತೀತಿ ಓಸೀದತಿ। ತತ್ಥೇವ ಸಞ್ಚರತಿ। ಪಾವಳಾ ವುಚ್ಚತಿ ಆನಿಸದಟ್ಠಿಕಾ।
೨೩. ಪರಾಭೂತರೂಪೋತಿ ಪರಾಜಿತರೂಪೋ, ವಿನಟ್ಠರೂಪೋ ವಾ।
೨೫. ಗೋಯುಗೇಹೀತಿ ಗೋಯುತ್ತೇಹಿ ಸತಮತ್ತೇಹಿ ವಾ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತೇಹಿ ವಾ ಯುಗೇಹಿ। ಆವಿಞ್ಛೇಯ್ಯಾಮಾತಿ ಆಕಡ್ಢೇಯ್ಯಾಮ। ಛಿಜ್ಜೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯುಂ। ಪಾಥಿಕಪುತ್ತೋ
೨೬. ದಾರುಪತ್ತಿಕನ್ತೇವಾಸೀತಿ ದಾರುಪತ್ತಿಕಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸೀ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ತಿಟ್ಠತು ತಾವ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ, ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ‘ಅಚೇಲೋ ಪಾಥಿಕಪುತ್ತೋ ಆಸನಾಪಿ ನ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸತೀ’ತಿ ಆಹ। ಹನ್ದಾಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಯೇನ ಕೇನಚಿ ಉಪಾಯೇನ ತಂ ಆಸನಾ ವುಟ್ಠಾಪೇಮಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ ಪರಾಜಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏವಮಾಹ।
೨೭. ಸೀಹಸ್ಸಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸೀಹಾ ತಿಣಸೀಹೋ ಚ ಕಾಳಸೀಹೋ ಚ ಪಣ್ಡುಸೀಹೋ ಚ ಕೇಸರಸೀಹೋ ಚ। ತೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಸೀಹಾನಂ ಕೇಸರಸೀಹೋ ಅಗ್ಗತಂ ಗತೋ, ಸೋ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಮಿಗರಞ್ಞೋತಿ ಸಬ್ಬಚತುಪ್ಪದಾನಂ ರಞ್ಞೋ। ಆಸಯನ್ತಿ ನಿವಾಸಂ। ಸೀಹನಾದನ್ತಿ ಅಭೀತನಾದಂ। ಗೋಚರಾಯ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯನ್ತಿ ಆಹಾರತ್ಥಾಯ ಪಕ್ಕಮೇಯ್ಯಂ। ವರಂ ವರನ್ತಿ ಉತ್ತಮುತ್ತಮಂ, ಥೂಲಂ ಥೂಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮುದುಮಂಸಾನೀತಿ ಮುದೂನಿ ಮಂಸಾನಿ ಅಜ್ಝುಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯಂ। ಸೀಹನಾದಂ ನದಿತ್ವಾತಿ ಯೇ ದುಬ್ಬಲಾ ಪಾಣಾ, ತೇ ಪಲಾಯನ್ತೂತಿ ಅತ್ತನೋ ಸೂರಭಾವಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೇನ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ನದಿತ್ವಾ।
೨೮. ವಿಘಾಸಸಂವಡ್ಢೋತಿ ವಿಘಾಸೇನ ಸಂವಡ್ಢೋ, ವಿಘಾಸಂ ಭಕ್ಖಿತಾ ತಿರಿತ್ತಮಂಸಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತೋ। ದಿತ್ತೋತಿ ದಪ್ಪಿತೋ ಥೂಲಸರೀರೋ। ಬಲವಾತಿ ಬಲಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಏತದಹೋಸೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಅಹೋಸಿ? ಅಸ್ಮಿಮಾನದೋಸೇನ।
ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾ – ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರ ಸೋ ಸೀಹೋ ಗೋಚರತೋ ನಿವತ್ತಮಾನೋ ತಂ ಸಿಙ್ಗಾಲಂ ಭಯೇನ ಪಲಾಯಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಾರುಞ್ಞಜಾತೋ ಹುತ್ವಾ ‘‘ವಯಸ, ಮಾ ಭಾಯಿ, ತಿಟ್ಠ ಕೋ ನಾಮ ತ್ವ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಜಮ್ಬುಕೋ ನಾಮಾಹಂ ಸಾಮೀತಿ। ವಯಸ, ಜಮ್ಬುಕ, ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಂ ಉಪಟ್ಠಾತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀತಿ। ಉಪಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಸೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಸೀಹೋ ಗೋಚರತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ಮಹನ್ತಂ ಮಹನ್ತಂ ಮಂಸಖಣ್ಡಂ ಆಹರತಿ। ಸೋ ತಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ಅವಿದೂರೇ ಪಾಸಾಣಪಿಟ್ಠೇ ವಸತಿ। ಸೋ ಕತಿಪಾಹಚ್ಚಯೇನೇವ ಥೂಲಸರೀರೋ ಮಹಾಖನ್ಧೋ ಜಾತೋ। ಅಥ ನಂ ಸೀಹೋ ಅವೋಚ – ‘‘ವಯಸ, ಜಮ್ಬುಕ, ಮಮ ವಿಜಮ್ಭನಕಾಲೇ ಅವಿದೂರೇ ಠತ್ವಾ ‘ವಿರೋಚ ಸಾಮೀ’ತಿ ವತ್ತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ। ಸಕ್ಕೋಮಿ ಸಾಮೀತಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ವಿಜಮ್ಭನಕಾಲೇ ತಥಾ ಕರೋತಿ
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಜರಸಿಙ್ಗಾಲೋ ಉದಕಸೋಣ್ಡಿಯಂ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಛಾಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅದ್ದಸ ಅತ್ತನೋ ಥೂಲಸರೀರತಞ್ಚೇವ ಮಹಾಖನ್ಧತಞ್ಚ। ದಿಸ್ವಾ ‘ಜರಸಿಙ್ಗಾಲೋಸ್ಮೀ’ತಿ ಮನಂ ಅಕತ್ವಾ ‘‘ಅಹಮ್ಪಿ ಸೀಹೋ ಜಾತೋ’’ತಿ ಮಞ್ಞಿ। ತತೋ ಅತ್ತನಾವ ಅತ್ತಾನಂ ಏತದವೋಚ – ‘‘ವಯಸ, ಜಮ್ಬುಕ, ಯುತ್ತಂ ನಾಮ ತವ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತಭಾವೇನ ಪರಸ್ಸ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠಮಂಸಂ ಖಾದಿತುಂ, ಕಿಂ ತ್ವಂ ಪುರಿಸೋ ನ ಹೋಸಿ, ಸೀಹಸ್ಸಾಪಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಾದಾ ದ್ವೇ ದಾಠಾ ದ್ವೇ ಕಣ್ಣಾ ಏಕಂ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ, ತವಪಿ ಸಬ್ಬಂ ತಥೇವ, ಕೇವಲಂ ತವ ಕೇಸರಭಾರಮತ್ತಮೇವ ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ತಸ್ಸೇವಂ ಚಿನ್ತಯತೋ ಅಸ್ಮಿಮಾನೋ ವಡ್ಢಿ। ಅಥಸ್ಸ ತೇನ ಅಸ್ಮಿಮಾನದೋಸೇನ ಏತಂ ‘‘ಕೋ ಚಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿ ಮಞ್ಞಿತಮಹೋಸಿ। ತತ್ಥ ಕೋ ಚಾಹನ್ತಿ ಅಹಂ ಕೋ, ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ಕೋ, ನ ಮೇ ಞಾತಿ, ನ ಸಾಮಿಕೋ, ಕಿಮಹಂ ಸಿಙ್ಗಾಲಕಂಯೇವಾತಿ ಸಿಙ್ಗಾಲರವಮೇವ। ಭೇರಣ್ಡಕಂಯೇವಾತಿ ಅಪ್ಪಿಯಅಮನಾಪಸದ್ದಮೇವ। ಕೇ ಚ ಛವೇ ಸಿಙ್ಗಾಲೇತಿ ಕೋ ಚ ಲಾಮಕೋ ಸಿಙ್ಗಾಲೋ। ಕೇ ಪನ ಸೀಹನಾದೇತಿ ಕೋ ಪನ ಸೀಹನಾದೋ ಸಿಙ್ಗಾಲಸ್ಸ ಚ ಸೀಹನಾದಸ್ಸ ಚ ಕೋ ಸಮ್ಬನ್ಧೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸುಗತಾಪದಾನೇಸೂತಿ ಸುಗತಲಕ್ಖಣೇಸು। ಸುಗತಸ್ಸ ಸಾಸನಸಮ್ಭೂತಾಸು ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು। ಕಥಂ ಪನೇಸ ತತ್ಥ ಜೀವತಿ? ಏತಸ್ಸ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯೇ ದದಮಾನಾ ಸುಗತಾತಿರಿತ್ತಾನೀತಿ ತೇಸಂ ಕಿರ ಭೋಜನಾನಿ ದದಮಾನಾ ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಞ್ಚ ದತ್ವಾ ಪಚ್ಛಾ ಅವಸೇಸಂ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ದೇನ್ತಿ। ಏವಮೇಸ ಸುಗತಾತಿರಿತ್ತಾನಿ ಭುಞ್ಜತಿ ನಾಮ। ತಥಾಗತೇತಿ ತಥಾಗತಂ ಅರಹನ್ತಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಂ ಆಸಾದೇತಬ್ಬಂ ಘಟ್ಟಯಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ವಾ ‘‘ತಥಾಗತೇ’’ತಿಆದೀನಿ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಾನೇವ। ಆಸಾದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಬಹುವಚನಮೇವ ಏಕವಚನಂ ವಿಯ ವುತ್ತಂ। ಆಸಾದನಾತಿ ಅಹಂ ಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಘಟ್ಟನಾ।
೨೯. ಸಮೇಕ್ಖಿಯಾನಾತಿ ಸಮೇಕ್ಖಿತ್ವಾ, ಮಞ್ಞಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಮಞ್ಞೀತಿ ಪುನ ಅಮಞ್ಞಿತ್ಥ ಕೋತ್ಥೂತಿ
೩೦. ಅತ್ತಾನಂ ವಿಘಾಸೇ ಸಮೇಕ್ಖಿಯಾತಿ ಸೋಣ್ಡಿಯಂ ಉಚ್ಛಿಟ್ಠೋದಕೇ ಥೂಲಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ। ಯಾವ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಯಾವ ಅಹಂ ಸೀಹವಿಘಾಸಸಂವಡ್ಢಿತಕೋ ಜರಸಿಙ್ಗಾಲೋತಿ ಏವಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಅತ್ತಾನಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ। ಬ್ಯಗ್ಘೋತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಸೀಹೋಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ, ಸೀಹೇನ ವಾ ಸಮಾನಬಲೋ ಬ್ಯಗ್ಘೋಯೇವ ಅಹನ್ತಿ ಮಞ್ಞತಿ।
೩೧. ಭುತ್ವಾನ ಭೇಕೇತಿ ಆವಾಟಮಣ್ಡೂಕೇ ಖಾದಿತ್ವಾ। ಖಲಮೂಸಿಕಾಯೋತಿ ಖಲೇಸು ಮೂಸಿಕಾಯೋ ಚ ಖಾದಿತ್ವಾ। ಕಟಸೀಸು ಖಿತ್ತಾನಿ ಚ ಕೋಣಪಾನೀತಿ ಸುಸಾನೇಸು ಛಡ್ಡಿತಕುಣಪಾನಿ ಚ ಖಾದಿತ್ವಾ। ಮಹಾವನೇತಿ ಮಹನ್ತೇ ವನಸ್ಮಿಂ। ಸುಞ್ಞವನೇತಿ ತುಚ್ಛವನೇ। ವಿವಡ್ಢೋತಿ ವಡ್ಢಿತೋ। ತಥೇವ ಸೋ ಸಿಙ್ಗಾಲಕಂ ಅನದೀತಿ ಏವಂ ಸಂವಡ್ಢೋಪಿ ಮಿಗರಾಜಾಹಮಸ್ಮೀತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾಪಿ ಯಥಾ ಪುಬ್ಬೇ ದುಬ್ಬಲಸಿಙ್ಗಾಲಕಾಲೇ, ತಥೇವ ಸೋ ಸಿಙ್ಗಾಲರವಂಯೇವ ಅರವೀತಿ
ನಾಗೇಹೀತಿ ಹತ್ಥೀಹಿ। ಮಹಾಬನ್ಧನಾತಿ ಮಹತಾ ಕಿಲೇಸಬನ್ಧನಾ ಮೋಚೇತ್ವಾ। ಮಹಾವಿದುಗ್ಗಾತಿ ಮಹಾವಿದುಗ್ಗಂ ನಾಮ ಚತ್ತಾರೋ ಓಘಾ। ತತೋ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾನಥಲೇ ಪತಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ।
ಅಗ್ಗಞ್ಞಪಞ್ಞತ್ತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೬. ಇತಿ ‘‘ಭಗವಾ ಏತ್ತಕೇನ ಕಥಾಮಗ್ಗೇನ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ನ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ನ ಅಗ್ಗಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತೀ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅಗ್ಗಞ್ಞಞ್ಚಾಹನ್ತಿ ದೇಸನಂ ಅಗ್ಗಞ್ಞಞ್ಚಾಹನ್ತಿ ಅಹಂ, ಭಗ್ಗವ, ಅಗ್ಗಞ್ಞಞ್ಚ ಪಜಾನಾಮಿ ಲೋಕುಪ್ಪತ್ತಿಚರಿಯವಂಸಞ್ಚ। ತಞ್ಚ ಪಜಾನಾಮೀತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಅಗ್ಗಞ್ಞಮೇವ, ತಞ್ಚ ಅಗ್ಗಞ್ಞಂ ಪಜಾನಾಮಿ। ತತೋ ಚ ಉತ್ತರಿತರಂ ಸೀಲಸಮಾಧಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಾ ಪಜಾನಾಮಿ। ತಞ್ಚ ಪಜಾನಂ ನ ಪರಾಮಸಾಮೀತಿ ತಞ್ಚ ಪಜಾನನ್ತೋಪಿ ಅಹಂ ಇದಂ ನಾಮ ಪಜಾನಾಮೀತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಾನವಸೇನ ನ ಪರಾಮಸಾಮಿ। ನತ್ಥಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪರಾಮಾಸೋತಿ ದೀಪೇತಿ। ಪಚ್ಚತ್ತಞ್ಞೇವ ನಿಬ್ಬುತಿ ವಿದಿತಾತಿ ಅತ್ತನಾಯೇವ ಅತ್ತನಿ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿದಿತಂ। ಯದಭಿಜಾನಂ ತಥಾಗತೋತಿ ಯಂ ಕಿಲೇಸನಿಬ್ಬಾನಂ ಜಾನನ್ತೋ ತಥಾಗತೋ। ನೋ ಅನಯಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಅವಿದಿತನಿಬ್ಬಾನಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ವಿಯ ಅನಯಂ ದುಕ್ಖಂ ಬ್ಯಸನಂ ನಾಪಜ್ಜತಿ।
೩೭. ಇದಾನಿ ಯಂ ತಂ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಅಗ್ಗಞ್ಞಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸನ್ತಿ ಭಗ್ಗವಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಇಸ್ಸರಕುತ್ತಂ ಬ್ರಹ್ಮಕುತ್ತನ್ತಿ ಇಸ್ಸರಕತಂ ಬ್ರಹ್ಮಕತಂ, ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮನಿಮ್ಮಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬ್ರಹ್ಮಾ ಏವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಆಧಿಪಚ್ಚಭಾವೇನ ಇಸ್ಸರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆಚರಿಯಕನ್ತಿ ಆಚರಿಯಭಾವಂ ಆಚರಿಯವಾದಂ। ತತ್ಥ ಆಚರಿಯವಾದೋ ಅಗ್ಗಞ್ಞಂ। ಅಗ್ಗಞ್ಞಂ ಪನ ಏತ್ಥ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಸೋ ಅಗ್ಗಞ್ಞಂ ತ್ವೇವ ವುತ್ತೋ। ಕಥಂ ವಿಹಿತಕನ್ತಿ ಕೇನ ವಿಹಿತಂ ಕಿನ್ತಿ ವಿಹಿತಂ। ಸೇಸಂ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ ವಿತ್ಥಾರಿತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೪೧. ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕನ್ತಿ ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಮೂಲಂ।
೪೭. ಅಸತಾತಿ ತುಚ್ಛಾತಿ ತುಚ್ಛೇನ ಅನ್ತೋಸಾರವಿರಹಿತೇನ। ಮುಸಾತಿ ಮುಸಾವಾದೇನ। ಅಭೂತೇನಾತಿ ಭೂತತ್ಥವಿರಹಿತೇನ। ಅಬ್ಭಾಚಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅಭಿಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ। ವಿಪರೀತೋತಿ ವಿಪರೀತಸಞ್ಞೋ ವಿಪರೀತಚಿತ್ತೋ। ಭಿಕ್ಖವೋ ಚಾತಿ ನ ಕೇವಲಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋಯೇವ, ಯೇ ಚ ಅಸ್ಸ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ವಿಪರೀತಾ। ಅಥ ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವಿಪರೀತೋತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸುಭಂ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ವಣ್ಣಕಸಿಣಂ। ಅಸುಭನ್ತ್ವೇವಾತಿ ಸುಭಞ್ಚ ಅಸುಭಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಅಸುಭನ್ತಿ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಸುಭನ್ತ್ವೇವ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇತಿ ಸುಭನ್ತಿ ಏವ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಜಾನಾತಿ, ನ ಅಸುಭಂ। ಭಿಕ್ಖವೋ ಚಾತಿ ಯೇ ತೇ ಏವಂ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖವೋ ಚ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಸಮಣಾ ವಿಪರೀತಾ। ಪಹೋತೀತಿ ಸಮತ್ಥೋ ಪಟಿಬಲೋ।
೪೮. ದುಕ್ಕರಂ ಖೋತಿ ಅಯಂ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಯದಿದಂ ‘‘ಏವಂಪಸನ್ನೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ, ತಂ ಸಾಠೇಯ್ಯೇನ ಕೋಹಞ್ಞೇನ ಆಹ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಮಯ್ಹಂ ಏತ್ತಕಂ ಸಾಧುಕಮನುರಕ್ಖಾತಿ ಸುಟ್ಠು ಅನುರಕ್ಖ।
ಇತಿ ಭಗವಾ ಪಸಾದಮತ್ತಾನುರಕ್ಖಣೇ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಂ ನಿಯೋಜೇಸಿ। ಸೋಪಿ ಏವಂ ಮಹನ್ತಂ ಸುತ್ತನ್ತಂ ಸುತ್ವಾಪಿ ನಾಸಕ್ಖಿ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ಕಾತುಂ। ದೇಸನಾ ಪನಸ್ಸ ಆಯತಿಂ ವಾಸನಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವಾತಿ।
ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಪಾಥಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।