೮. ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
ಅಚೇಲಕಸ್ಸಪವತ್ಥುವಣ್ಣನಾ
೩೮೧. ಏವಂ ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ…ಪೇ॰… ಉರುಞ್ಞಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಏತದೇವ ನಾಮನ್ತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ರಟ್ಠೇ ತಂ ನಗರಂ, ತಸ್ಸ ರಟ್ಠಸ್ಸಪಿ ಯಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ಭಗವಾ ವಿಹಾಸಿ, ತಸ್ಸ ನಗರಸ್ಸಪಿ ‘‘ಉರುಞ್ಞಾ’’ತ್ವೇವ ನಾಮಂ, ತಸ್ಮಾ ಉರುಞ್ಞಾಯನ್ತಿ ಉರುಞ್ಞಾನಾಮಜನಪದೇ ಉರುಞ್ಞಾನಾಮನಗರೇತಿ ಆವುತ್ತಿಆದಿನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಮಿನಾ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ – ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನಿಯತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪುಥುವಚನಾವ ಜನಪದವಾಚೀ ಸದ್ದಾ, ಕತ್ಥಚಿ ಅನಿಯತಪುಲ್ಲಿಙ್ಗಪುಥುವಚನಾಪಿ ಯಥಾ ‘‘ಆಳವಿಯಂ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೮೪, ೮೯) ಕೇಚಿ ಜನಪದಮೇವತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಅಪನೇತುಂ ‘‘ಭಗವಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ರಮಣೀಯೋತಿ ಮನೋಹರಭೂಮಿಭಾಗತಾಯ, ಛಾಯೂದಕಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ಜನವಿವಿತ್ತತಾಯ ಚ ಮನೋರಮೋ। ಮಿಗಾನಂ ಅಭಯಂ ದೇತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಮಿಗದಾಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸೋ’’ತಿಆದಿ। ಚೇಲಂ ವತ್ಥಂ, ತಂ ನತ್ಥಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಚೇಲೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಗ್ಗಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ’’ತಿ। ನಾಮನ್ತಿ ಗೋತ್ತನಾಮಂ। ತಪನಂ ಸನ್ತಪನಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಖೇದನಂ ತಪೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ತಪಸ್ಸೀ। ಯಸ್ಮಾ ತಥಾಭೂತೋ ತಪಂ ನಿಸ್ಸಿತೋ, ತಪೋ ಚ ತಂ ನಿಸ್ಸಿತೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಪನಿಸ್ಸಿತಕ’’ನ್ತಿ ಆಹ। ಮುತ್ತಾಚಾರಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಪರತೋ ಪಾಳಿಯ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೯೭) ಮಾಗತಾ ಹತ್ಥಾಪಲೇಖನಾದಯೋ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಲೂಖಂ ಫರುಸಂ ಸಾಧುಸಮ್ಮತಾಚಾರವಿರಹತೋ ಅಪಸಾದನೀಯಂ ಆಜೀವತಿ ವತ್ತತೀತಿ ಲೂಖಾಜೀವೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಮುತ್ತಕನಯೋ। ಉಪ್ಪಣ್ಡೇತೀತಿ ಉಹಸನವಸೇನ ಪರಿಭಾಸತಿ। ಉಪವದತೀತಿ ಅವಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಕಂ ಅಪವದತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೀಳೇತಿ ವಮ್ಭೇತೀ’’ತಿ। ‘‘ಹೇತುಮ್ಹಿ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ಹೇತುಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾರಣಸ್ಸ ಅನುಕಾರಣ’’ನ್ತಿ। ತಥಾವುತ್ತಸದ್ದತ್ಥೋಯೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣಸದ್ದಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವತೋ। ಅತ್ಥವಸಾ ಪಯುತ್ತೋ ಹಿ ಸದ್ದಪಯೋಗೋ। ಸೋಯೇವ ಚ ಸದ್ದತ್ಥೋ ಪರೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅನುಕಾರಣಂ ತದನುರೂಪಂ ತಸ್ಸದಿಸಂ ವಾ ಪರೇಹೀತಿ ಯೇಸಂ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಇದಂ ವುತ್ತಂ, ತೇಹಿ ಪರೇಹಿ। ವುತ್ತಕಾರಣೇನಾತಿ ಯಥಾ ‘‘ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತದೇವತ್ಥಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ।
೩೮೨. ಇದಾನಿ ಯಂ ವಿಭಜ್ಜವಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವತಾ ‘‘ನ ಮೇತೇ ವುತ್ತವಾದಿನೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವತ್ವಾ ತಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಧಾಹಂ ಕಸ್ಸಪಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಭಗವಾ ಹಿ ನಿರತ್ಥಕಂ ಅನುಪಸಮಸಂವತ್ತನಿಕಂ ಕಾಯಕಿಲಮಥಂ ‘‘ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ದುಕ್ಖೋ ಅನರಿಯೋ ಅನತ್ಥಸಂಹಿತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೩)। ಗರಹತಿ, ಸಾತ್ಥಕಂ ಪನ ಉಪಸಮಸಂವತ್ತನಿಕಂ ಕಾಯಕಿಲಮಥಂ ‘‘ಆರಞ್ಞಿಕೋ ಹೋತಿ, ಪಂಸುಕೂಲಿಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೮೧, ೧೮೨; ಪರಿ॰ ೩೨೫) ವಣ್ಣೇತಿ। ಅಪ್ಪಪುಞ್ಞತಾಯಾತಿ ಅಪುಞ್ಞತಾಯ। ಅಪ್ಪಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ‘‘ದ್ವತ್ತಿಛದನಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯಂ ಅಪ್ಪಹರಿತೇ ಠಿತೇನ ಅಧಿಟ್ಠಾತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೧೩೫) ವಿಯ ಅಭಾವತ್ಥೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಭಾವತೋ ಕಮ್ಮಫಲಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪನ್ತೇನ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೫; ೨.೯೪, ೨೨೫; ೩.೯೧, ೧೧೬, ೧೩೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧೦; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೧೮; ೧೦.೧೭೬; ಧ॰ ಸ॰ ೧೨೨೧; ವಿಭ॰ ೯೦೭) ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಜೀವಿತವುತ್ತಿಹೇತು ತಥಾ ತಥಾ ದುಚ್ಚರಿತಪೂರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ತೀಣಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಭಿಯ್ಯೋಸೋಮತ್ತಾಯಾತಿ ಮತ್ತತೋ ಅತಿರೇಕಂ। ‘‘ಭಿಯ್ಯೋಸೋ’’ತಿ ಹಿ ಇದಂ ಭಿಯ್ಯೋಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥಂ ನೇಪಾತಿಕಂ। ಅನೇಸನವಸೇನಾತಿ ಕೋಹಞ್ಞೇ ಠತ್ವಾ ಅಸನ್ತಗುಣಸಮ್ಭಾವನಿಚ್ಛಾಯ ಯಥಾ ತಥಾ ತಪಂ ಕತ್ವಾ ಅನೇಸಿತಬ್ಬಮೇಸನಾವಸೇನ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನ ಜೀವಿತವುತ್ತಿಹೇತು ತೀಣಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಪೂರೇತ್ವಾ। ಇಮೇ ದ್ವೇತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಪುಞ್ಞೋ, ಪುಞ್ಞವಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ದುಚ್ಚರಿತಕಾರಿನೋ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲೇ।
ದುತಿಯನಯೇ ಇಮೇ ದ್ವೇತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಪುಞ್ಞೋ, ಪುಞ್ಞವಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತೇ ಸುಚರಿತಕಾರಿನೋ ದ್ವೇ ಪುಗ್ಗಲೇ।
ಪಠಮದುತಿಯನಯೇಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ತತಿಯಚತುತ್ಥನಯೇಸುಪಿ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಠಮತತಿಯನಯೇಸು ಚೇತ್ಥ ಅಹೇತುಕಅಕಿರಿಯವಾದಿನೋ। ದುತಿಯಚತುತ್ಥನಯೇಸು ಪನ ಕಮ್ಮಕಿರಿಯವಾದಿನೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಪ್ಪದುಕ್ಖವಿಹಾರೀತಿ ಬಾಹಿರಕಾಚಾರಯುತ್ತೋತಿ ಸಾಸನಾಚಾರತೋ ಬಾಹಿರಕೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಸುಖೇತ್ವಾತಿ ಅಧಮ್ಮಿಕೇನ ಅನೇಸನಾಯ ಲದ್ಧಪಚ್ಚಯನಿಮಿತ್ತೇನ ಸುಖೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಸುಖೇತ್ವಾ ಸುಖಂ ಕತ್ವಾ, ‘‘ಸುಖೇ ಠಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಅಧುನಾ ಪಾಠೋ।
‘‘ನ ದಾನಿ ಮಯಾ ಸದಿಸೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಮಞ್ಞನಾನಂ ವಸೇನ ದುಚ್ಚರಿತಪೂರಣಮಾಹ। ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ತೀಣಿ ದುಚ್ಚರಿತಾನಿ ಪುರೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಾಮೇಸು ದೋಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನ। ಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯಾತಿ ಬಾಹಿರಪಬ್ಬಜ್ಜಮುಪಗತಾಯ ತಾಪಸದಾರಿಕಾಯ, ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಿಕಾಯ ಚ। ‘‘ಅಪರೋ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಹಿ ‘‘ತಾಪಸೋ ವಾ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ವಾ’’ತಿ ಅಧಿಕಾರೋ। ದಹರಾಯಾತಿ ತರುಣಾಯ। ಮುದುಕಾಯಾತಿ ಸುಖುಮಾಲಾಯ। ಲೋಮಸಾಯಾತಿ ತನುತಮ್ಬಲೋಮತಾಯ ಅಪ್ಪಲೋಮವತಿಯಾ। ಲೋಮಂ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಲೋಮಸಾ। ಲಿಙ್ಗತ್ತಯೇಪಿ ಹಿ ಸ-ಪಚ್ಚಯೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿಮಿಚ್ಛನ್ತಿ ಸದ್ದವಿದೂ। ಕಾಮೇಸೂತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು। ಪಾತಬ್ಬತನ್ತಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಪರಿಭೋಗತ್ಥೋ ಹೇತ್ಥ ಪಾ-ಸದ್ದೋ, ತಬ್ಬಸದ್ದೋ ಚ ಭಾವಸಾಧನೋ। ತಾ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಸಕತ್ಥೇ ಯಥಾ ‘‘ದೇವತಾ’’ತಿ, ಪಾತಬ್ಬತನ್ತಿ ವಾ ಪರಿಭುಞ್ಜನಕತಂ, ಕತ್ತುಸಾಧನೋ ಚೇತ್ಥ ತಬ್ಬಸದ್ದೋ ಯಥಾ ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸಕೇ ಪಞ್ಚತ್ತಯಸುತ್ತೇ ‘‘ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಮತ್ತೇನ ಏತಸ್ಸ ಆಯತನಸ್ಸ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೪) ತಥಾ ಹಿ ತದಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಜಾನಾತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ, ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತಮತ್ತೇನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಸಞ್ಞಾಪವತ್ತಿಮತ್ತೇನಾತಿ ಅಯಞ್ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ, (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೨೪) ತಟ್ಟೀಕಾಯಞ್ಚ ‘‘ಯಥಾ ನಿಯ್ಯನ್ತೀತಿ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾತಿ ಬಹುಲಂ ವಚನತೋ ಕತ್ತುಸಾಧನೋ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸದ್ದೋ, ಏವಂ ಇಧ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಸದ್ದೋತಿ ಆಹ ‘ವಿಜಾನಾತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬ’ನ್ತಿ,’’ ತಾ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಭಾವೇ। ಅಸ್ಸಾದಿಯಮಾನಪಕ್ಖೇ ಠಿತೋ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋಪಿ ವತ್ಥುಕಾಮಪರಿಯಾಪನ್ನೋಯೇವ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸು ಯಥಾರುಚಿ ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಇದನ್ತಿ ನಯಚತುಕ್ಕವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಅತ್ಥಪ್ಪಭೇದವಿಭಜನಂ। ‘‘ತಿತ್ಥಿಯವಸೇನ ಆಗತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತಥಾ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೩೮೨) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಯೇವ ಪನ ಪಾಳಿಯಮ್ಪಿ ವಿಭತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಾಸನೇಪೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇಪಿ।
ಕಥಂ ‘‘ಏಕಚ್ಚೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಯಸ್ಮಾ ನ ಲಭತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅನೇಸನಂ ಕತ್ವಾತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅರಹತ್ತಂ ವಾ ಅತ್ತನಿ ಅಸನ್ತಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಮೇ’’ತಿ ಯಥಾರುತಂ ಪಟಿಜಾನಿತ್ವಾ। ಸಾಮನ್ತಜಪ್ಪನಪಚ್ಚಯಪಟಿಸೇವನಇರಿಯಾಪಥಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಸಙ್ಖಾತಾನಿ ತೀಣಿ ವಾ ಕುಹನವತ್ಥೂನಿ ಪಟಿಸೇವಿತ್ವಾ।
ತಾದಿಸೋವಾತಿ ಅನೇಸನವಸೇನಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ। ‘‘ಅರಹತ್ತಪಟಿಜಾನನೇನಾ’’ತಿಆದಿಪಿ ಹಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
ದುಲ್ಲಭಸುಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದುಗ್ಗತೀಸು ಉಪಪತ್ತಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಅನ್ತಸದ್ದೋ ಭಾವಲಕ್ಖಣೇ, ಅಸಕ್ಕುಣಮಾನೇ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೩೮೩. ಅಸುಕಟ್ಠಾನತೋತಿ ಅಸುಕಭವತೋ। ಆಗತಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿವಸೇನ ಇಧಾಗತಾ। ಇದಾನಿ ಗನ್ತಬ್ಬಟ್ಠಾನಞ್ಚಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿವಸೇನೇವ ಆಯತಿಂ ಗಮಿತಬ್ಬಭವಞ್ಚ। ತತೋತಿ ಅತೀತಭವತೋ। ಪುನ ಉಪಪತ್ತಿನ್ತಿ ಆಯತಿಂ ಅನನ್ತರಭವೇ ಪುನ ಉಪಪತ್ತಿಂ, ತತೋ ಅನನ್ತರಭವೇಪಿ ಪುನ ಉಪಪತ್ತಿನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂ। ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಗರಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾಭೂತಮಜಾನನ್ತೋ ಇಚ್ಛಾದೋಸವಸೇನ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಗರಹೇಯ್ಯ, ನ ತಥಾ ಚಾಹಂ, ಅಹಂ ಪನ ಯಥಾಭೂತಂ ಜಾನನ್ತೋ ಸಬ್ಬಮ್ಪೇತಂ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಗರಹಿಸ್ಸಾಮಿ, ಸಬ್ಬಸ್ಸಪೇತಸ್ಸ ತಪಸ್ಸ ಗರಹಾಯ ಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಇಮಮಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಗರಹಿತಬ್ಬಮೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಭಣ್ಡಿಕನ್ತಿ ಪುಟಭಣ್ಡಿಕಂ। ಉಪಮಾಪಕ್ಖೇ ಪರಿಸುದ್ಧತಾಯ ಧೋತಂ, ತಥಾ ಅಧೋತಞ್ಚ, ಉಪಮೇಯ್ಯಪಕ್ಖೇ ಪನ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಗುಣತಾಯ ಧೋತಂ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ತಥಾ ಅಧೋತಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಮತ್ಥನ್ತಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಚೇವ ಗರಹಣಂ, ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಚ ಪಸಂಸನಂ।
೩೮೪. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸ್ಸ, ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಸ್ಸ ಚ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಗರುಕತ್ತಾ ನ ಕೋಚಿ ನ ಸಾಧೂತಿ ವದತಿ। ಪಞ್ಚವಿಧಂ ವೇರನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿಪಞ್ಚವಿಧವೇರಂ। ತಞ್ಹಿ ಪಞ್ಚವಿಧಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ, ಸತ್ತಾನಂ ವೇರಹೇತುತಾಯ ಚ ‘‘ವೇರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತತೋ ಏವ ಚ ತಂ ನ ಕೋಚಿ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವದತಿ ತಥಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಾದಿಅತ್ಥಾನಮಸಾಧನತೋ, ಸತ್ತಾನಂ ಸಾಧುಭಾವಸ್ಸ ದೂಸನತೋ ಚ। ನ ನಿರುನ್ಧಿತಬ್ಬನ್ತಿ ರೂಪಗ್ಗಹಣೇ ನ ನಿವಾರೇತಬ್ಬಂ। ದಸ್ಸನೀಯದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಹಿ ಚಕ್ಖುಪಟಿಲಾಭೋತಿ ತೇಸಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಯಮೇವ ನಯೋ ‘‘ಪುನ…ಪೇ॰… ಅಸಂವರ’’ನ್ತಿ।
ಅಯಮೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಂ ತೇ ಏಕಚ್ಚಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ತೇ ‘‘ಏಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ ಯಂ ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಾದಿಂ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಮಯಂ ನ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವದಾಮ। ಯಂ ತೇ…ಪೇ॰… ‘‘ನ ಸಾಧೂ’’ತಿ ಯಂ ಪನ ತೇ ಅನವಜ್ಜಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಂ, ಸುನಿವತ್ಥಸುಪಾರುತಾದಿಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ‘‘ನ ಸಾಧೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಮಯಂ ‘‘ಸಾಧೂ’’ತಿ ವದಾಮಾತಿ।
ಇತಿ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯಞ್ಹಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಕೇನಚಿ ಸಮಾನಂ, ತೇನಪಿ ತಂ ಸಮಾನಮೇವ। ಯಞ್ಚ ಕಿಞ್ಚಿ ಕೇನಚಿ ಅಸಮಾನಂ, ತೇನಪಿ ತಂ ಅಸಮಾನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮಾನಾಸಮಾನತ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಮಾನತನ್ತಿ ಸಮಾನತಾಮತ್ತಂ। ಅನವಸೇಸತೋ ಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಂ, ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದನಞ್ಚ ಸಕವಾದೇವ ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ಪರವಾದೇ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತ್ಯಾಹಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಏವಂ ವದಾಮೀ’’ತಿಆದಿ। ಸಕವಾದಪರವಾದಾನುರೂಪಂ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಞ್ಚಸೀಲಾದಿವಸೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಸಮನುಯುಞ್ಜಾಪನಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೮೫. ಅನ್ತಮಿತಿ ಆಣತ್ತಿಯಂ ಪಞ್ಚಮೀಅತ್ತನೋಪದಂ। ಲದ್ಧಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋತಿ ‘‘ಕಿಂ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇ ಅನವಸೇಸಂ ಪಹಾಯ ವತ್ತತಿ, ಉದಾಹು ಪರೇ ಗಣಾಚರಿಯಾ, ಏತ್ಥ ತಾವ ಅತ್ತನೋ ಲದ್ಧಿಂ ವದೇಹೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಞ್ಞಾತಂ ಸಿದ್ಧನ್ತಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ। ಕಾರಣಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋತಿ ‘‘ಸಮಣೋವ ಗೋತಮೋ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೇ ಅನವಸೇಸಂ ಪಹಾಯ ವತ್ತತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕಾರಣೇನಪಿ ಏತಮತ್ಥಂ ಗಾಹಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಹೇತುಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ। ಉಭಯಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋತಿ ‘‘ಇದಂ ನಾಮೇತ್ಥ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಕಾರಣಂ ವತ್ವಾ ಪಟಿಞ್ಞಾತೇ ಅತ್ಥೇ ಸಾಧಿಯಮಾನೇ ಅನ್ವಯತೋ, ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಕಾರಣಂ ಸಮತ್ಥೇತುಂ ಸದಿಸಾಸದಿಸಪ್ಪಭೇದಂ ಉಪಮೋದಾಹರಣದ್ವಯಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ। ಅಪಿಚ ಹೇತುಪಮೋದಾಹರಣವಸೇನ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಯಥಾಪಟಿಞ್ಞಾತೇ ಅತ್ಥೇ ಸಾಧಿತೇ ಸಮ್ಮದೇವ ಅನು ಪಚ್ಛಾ ಭಾಸನ್ತೋ ನಿಗಮೇನ್ತೋಪಿ ಸಮನುಭಾಸತಿ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಉಪಸಂಹರಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ‘‘ಕಿಂ ತೇ’’ತಿಆದಿ ಉಪಸಂಹರಣಾಕಾರದಸ್ಸನಂ ದುತಿಯಪದೇಪೀತಿ ‘‘ಸಙ್ಘೇನ ವಾ ಸಙ್ಘ’’ನ್ತಿ ಪದೇಪಿ। ವಚನಸೇಸಂ, ಉಪಸಂಹರಣಾಕಾರಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ತಮತ್ಥನ್ತಿ ತಂ ಪಹಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅನವಸೇಸಂ ಪಹಾಯ ವತ್ತನಸಙ್ಖಾತಂ, ಸಮಾದಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅನವಸೇಸಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತನಸಙ್ಖಾತಞ್ಚ ಅತ್ಥಂ। ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಅಕುಸಲಾದಿಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ। ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಾದಿಅತ್ಥೇನ ಅಕುಸಲಾ ಚೇವ ತತೋಯೇವ ಅಕುಸಲಾತಿ ಚ ಸಙ್ಖಾತಾ, ಸಙ್ಖಾತಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಞಾತತ್ಥೋ, ಕೋಟ್ಠಾಸತ್ಥೋ ಚ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಞಾತಾ, ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತಾ’’ತಿ, ಪುರಿಮೇನ ಚೇತ್ಥ ಪದೇನ ಏಕನ್ತಾಕುಸಲೇ ವದತಿ, ಪಚ್ಛಿಮೇನ ತಂ ಸಹಗತೇ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಿಯೇ ಚ। ಏವಞ್ಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸಕರಣೇನ ಠಪನಂ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ। ಅಕುಸಲಪಕ್ಖಿಕಭಾವೇನ ಹಿ ವವತ್ಥಾಪನಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಕರಣಂ। ಅವಜ್ಜಸದ್ದೋ ದೋಸತ್ಥೋ ಗಾರಯ್ಹಪರಿಯಾಯತ್ತಾ, ಅ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ತಬ್ಭಾವವುತ್ತಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸದೋಸಾ’’ತಿ। ಅರಿಯಾ ನಿದ್ದೋಸಟ್ಠೇನ ಅರಿಯಾ ಭವಿತುಂ ನಾಲಂ ಅಸಮತ್ಥಾ।
೩೮೬-೩೯೨. ‘‘ಯ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ಕಾರಣೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ। ಯಂ ವಾ ಪನಾತಿ ಅಸಮ್ಭಾವನಾವಚನಮೇತಂ, ಯಂ ವಾ ಪನ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಹಾಯ ವತ್ತನ್ತೀತಿ ಚ ಅತ್ಥವಸಾ ಪುಥುವಚನವಿಪರಿಣಾಮೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯಂ ವಾ ತಂ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಪಹಾಯ ವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿ। ಗಣಾಚರಿಯಾ ಚೇತ್ಥ ಪೂರಣಮಕ್ಖಲಿಆದಯೋ। ಸತ್ಥುಪಭವತ್ತಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ಸತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿ ವಿಭಾವೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಘ…ಪೇ॰… ಸಿದ್ಧಿತೋ’’ತಿ, ಸಾ ಪನ ಪಸಂಸಾ ಪಸಾದಹೇತುಕಾತಿ ಪಸಾದಮುಖೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಸೀದಮಾನಾಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೇನ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಪ್ಪಸೀದಮಾನಾಪಿ ಏವಮೇವ ನ ಪಸೀದನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಅನ್ವಯತೋ ಸತ್ಥುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಸಾವಕೇಸು, ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸತ್ಥರಿ ಪಸಾದೋ ಸಮುಚ್ಚೀಯತಿ, ಏವಂ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಸತ್ಥುವಿಪತ್ತಿಯಾ ಸಾವಕೇಸು, ಸಾವಕವಿಪತ್ತಿಯಾ ಚ ಸತ್ಥರಿಅಪ್ಪಸಾದೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ತಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ತಬ್ಬಿವರಣಂ। ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿನ್ತಿ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ರೂಪಕಾಯಪಾರಿಪೂರಿನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಪ್ಪಮಾಣೇ ಸತ್ತೇ ಸನ್ಧಾಯ ಇದಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ವಾ ಸುತ್ವಾ’’ತಿ ಇದನ್ತು ಘೋಸಪ್ಪಮಾಣೇ, ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣೇ ಚ, ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪನಾಚಾರಗೋಚರ’’ನ್ತಿಆದಿಂ ಪನ ಧಮ್ಮಪ್ಪಮಾಣೇ, ಲೂಖಪ್ಪಮಾಣೇ ಚ। ಆಚಾರಗೋಚರಾದೀಹಿ ಧಮ್ಮೋ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಲೂಖೋ ಚ ಹೋತಿ ಕೀವರೂಪೋತಿ ಕಿತ್ತಕಜಾತಿಕೋ। ಯಾ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಸಂಸಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಅಯಮೇವ ವಾ ಪಾಠೋ।
ತತ್ಥ ಯಾ ಬುದ್ಧಾನಂ, ಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಮೇವ ಚ ಪಾಸಂಸತಾ, ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ತದಭಾವೋ ಜೋತಿತೋ, ತಂ ವಿರತಿಪ್ಪಹಾನಸಂವರುದ್ದೇಸವಸೇನ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸೇತುಘಾತವಿರತಿಯಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಮತ್ತಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಮತ್ತವಸೇನ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಮತ್ತನ್ತಿ ಯಥಾಲಾಭಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಮತ್ತವಸೇನಾತಿ ಚ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವಾ ವಿವಿಧಂ ದಸ್ಸನಮತ್ತವಸೇನ, ನ ಪನ ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಪುಬ್ಬಕಂ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ। ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಹಿ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಚ ಬಾಹಿರಕಾನಂ ನತ್ಥಿ। ಇತರಾನಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಾನಿ ತೀಣಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥಿ ಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನತ್ತಾ। ಲೋಕಿಯಪಞ್ಚಸೀಲತೋ ಅಞ್ಞೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸೀಲಸಂವರೋ, ‘‘ಖಮೋ ಹೋತಿ ಸೀತಸ್ಸ ಉಣ್ಹಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪; ೩.೧೫೯; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೧೪) ವುತ್ತೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ, ‘‘ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧಿಯ್ಯರೇ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೧; ಚೂಳನಿ॰ ೬೦) ವುತ್ತೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಕೋ ಞಾಣಸಂವರೋ, ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪಿದಹನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೋ, ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೫; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೮; ವಿಭ॰ ೨೦೫) ವುತ್ತೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಸಙ್ಖಾತೋ ವೀರಿಯಸಂವರೋತಿ ಇಮಂ ಸಂವರಪಞ್ಚಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘ಪಞ್ಚ ಖೋ ಪನಿಮೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಸೀಲಸ್ಸೇವ ಪುನ ಗಹಣಂ ಸಾಸನೇ ಸೀಲಸ್ಸ ಬಹುಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತದೇಕದೇಸೇ ಏವ ಪರೇಸಂ ಅವಟ್ಠಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ‘‘ಉಪೋಸಥುದ್ದೇಸಾ’’ತಿ ಅಧುನಾ ಪಾಠೋ। ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವೇನ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಯಾ ಹಿ…ಪೇ॰… ನತ್ಥೀತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸೀಹನಾದನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠನಾದಂ, ಅಭೀತನಾದಂ ಕೇನಚಿ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯವಾದಂ। ಯಂ ಪನ ವದನ್ತಿ –
‘‘ಉತ್ತರಸ್ಮಿಂ
ಸೀಹಸದ್ದೂಲನಾಗಾದ್ಯಾ, ಪುಮೇ ಸೇಟ್ಠತ್ಥಗೋಚರಾ’’ತಿ॥
ತಂ ಯೇಭುಯ್ಯವಸೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
ಅರಿಯಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗವಣ್ಣನಾ
೩೯೩. ‘‘ಅಯಂ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತೋ ಮಮ ವಾದೋ ಅವಿಪರೀತೋವ, ತಸ್ಸೇವಂ ಅವಿಪರೀತಭಾವೋ ಇಮಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯತೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅವಿಪರೀತಭಾವಾವಬೋಧನತ್ಥಂ। ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಕಸ್ಸಪಾ’’ತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಯೋಜನಾ – ಯಂ ಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಸಾಮಂಯೇವ ಅತ್ತಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಏವಂ ಞಸ್ಸತಿ ದಕ್ಖತಿ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ವದನ್ತೋ ಯುತ್ತಪತ್ತಕಾಲೇ ತಥಭಾವತೋ ಭೂತಂ, ಏಕಂಸೇನ ಹಿತಾವಹಭಾವತೋ ಅತ್ಥಂ, ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತತ್ತಾ ಧಮ್ಮಂ, ವಿನಯಯೋಗತೋ, ಪರೇಸಞ್ಚ ವಿನಯನತೋ ವಿನಯಂ ವದತೀ’’ತಿ, ಸೋ ಮಯಾ ಸಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪವೇದಿತೋ ಸಕಲವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಭೂತೋ ಅತ್ಥಿ ಕಸ್ಸಪ ಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಭೂತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾತಿ, ತೇನ ‘‘ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮೇ ಅನವಸೇಸಂ ಪಹಾಯ ವತ್ತತೀ’’ತಿಆದಿ ನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ವಾದೋ ಕೇನಚಿ ಅಸಮ್ಪಕಮ್ಪಿತೋ ಯಥಾಭೂತ ಸೀಹನಾದೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ದಕ್ಖತೀತಿ ಚೇತ್ಥ ಸ್ಸತಿ-ಸದ್ದೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ‘‘ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಸಾವಕೋ ಏವರೂಪಂ ಞಸ್ಸತಿ ವಾ ದಕ್ಖತಿ ವಾ ಸಕ್ಖಿಂ ಕರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ।
‘‘ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿ ಸುತ್ತಪದೇಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೩೪) ವಿಯ ಮಗ್ಗಞ್ಚ ಪಟಿಪದಞ್ಚ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ। ‘‘ಅಯಮೇವಾ’’ತಿ ಸಾವಧಾರಣವಚನಂ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪುಥುಭಾವಪಟಿಕ್ಖೇಪತ್ಥಂ, ಸಬ್ಬಅರಿಯಸಾಧಾರಣಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ಸಾಸನೇ ಪಾಕಟಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ ಭಿಕ್ಖವೇ ಮಗ್ಗೋ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೭೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೬೭, ೩೮೪)।
‘‘ಏಸೇವ ಮಗ್ಗೋ ನತ್ಥಞ್ಞೋ, ದಸ್ಸನಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ’’ತಿ, (ಧ॰ ಪ॰ ೨೭೪) –
‘‘ಏಕಾಯನಂ
ಮಗ್ಗಂ ಪಜಾನಾತಿ ಹಿತಾನುಕಮ್ಪೀ।
ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅತರಿಂ ಸು ಪುಬ್ಬೇ,
ತರಿಸ್ಸನ್ತಿ ಯೇ ಚ ತರನ್ತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೮೪, ೪೦೯; ಚೂಳನಿ॰ ೧೦೭, ೨೧೧; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೭೦) ಚ –
ಸಬ್ಬೇಸು ಚೇವ ಸುತ್ತಪದೇಸೇಸು, ಅಭಿಧಮ್ಮಪದೇಸೇಸು (ವಿಭ॰ ೩೫೫) ಚ ಏಕೋವಾಯಂ ಮಗ್ಗೋ ಪಾಕಟೋತಿ।
ತಪೋಪಕ್ಕಮಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೩೯೪. ತಪೋಯೇವ ಉಪಕ್ಕಮಿತಬ್ಬತೋ, ಆರಭಿತಬ್ಬತೋ ತಪೋಪಕ್ಕಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ತಪಾರಮ್ಭಾ’’ತಿ, ಆರಮ್ಭನಞ್ಚೇತ್ಥ ತಪಕರಣಮೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತಪೋಕಮ್ಮಾನೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ। ಸಮಣಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾತಿ ಸಮಣೇಹಿ ಕತ್ತಬ್ಬಕಮ್ಮಸಞ್ಞಿತಾ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಿಚ್ಚೋಲೋತಿ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಚೋಲೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಚೋಲೋ। ಚೇಲಂ, ಚೋಲೋತಿ ಚ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ಕೋಚಿ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಪಟಪಿಲೋತಿಕಧರೋಪಿ ದಸನ್ತಯುತ್ತಸ್ಸ ವತ್ಥಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ‘‘ನಿಚ್ಚೋಲೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭೇಯ್ಯಾತಿ ತಂ ನಿವತ್ತೇತುಂ ‘‘ನಗ್ಗೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ನಗ್ಗಿಯವತಸಮಾದಾನೇನ ಸಬ್ಬಥಾ ನಗ್ಗೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೋಕಿಯಕುಲಪುತ್ತಾಚಾರವಿರಹಿತತಾವ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾಚಾರತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಉಚ್ಚಾರಕಮ್ಮಾದೀಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ। ಕಥಂ ವಿರಹಿತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಠಿತಕೋವಾ’’ತಿಆದಿ, ಇದಞ್ಚ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ ವಮಿತ್ವಾ ಮುಖವಿಕ್ಖಾಲನಾದಿಆಚಾರಸ್ಸಪಿ ತೇನ ವಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾ। ಅಪಲಿಖತೀತಿ ಉದಕೇನ ಅಧೋವನತೋ ಅಪಲಿಹತಿ। ಸೋ ಕಿರ ದಣ್ಡಕಂ ‘‘ಸತ್ತೋ’’ತಿ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಪಟಿಪದಂ ಪೂರೇನ್ತೋ ಏವಂ ಕರೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಚ್ಚಾರಂ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಅಪಲಿಖತೀತಿ ಅಪಕಸತಿ।
‘‘ಏಹಿ ಭದನ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ಉಪಗಮನಸಙ್ಖಾತೋ ವಿಧಿ ಏಹಿಭದ್ದನ್ತೋ, ತಂ ಚರತೀತಿ ಏಹಿಭದ್ದನ್ತಿಕೋ ನಏಹಿಭದ್ದನ್ತಿಕೋ, ತದೇವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಭಿಕ್ಖಾಗಹಣತ್ಥ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ। ನ ಏತೀತಿ ನ ಆಗಚ್ಛತಿ। ಏವಂ ನತಿಟ್ಠಭದ್ದನ್ತಿಕೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ। ಸಮಣೇನ ನಾಮ ಸಯಂವಚನಕರೇನೇವ ಭವಿತಬ್ಬಂ, ನ ಪರವಚನಕರೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ತದುಭಯಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ನ ಕರೋತಿ। ಪುರೇತರನ್ತಿ ತಂ ಠಾನಂ ಅತ್ತನಾ ಉಪಗಮನತೋ ಪಠಮತರಂ, ತಂ ಕಿರ ಸೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖುನಾ ನಾಮ ಯಾದಿಚ್ಛಕೀ ಉದ್ದಿಸ್ಸಕತಂ ಪನ ‘‘ಮಮ ನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ ಬಹೂ ಖುದ್ದಕಾ ಪಾಣಾ ಸಙ್ಘಾಟಮಾಪಾದಿತಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ। ನಿಮನ್ತನಮ್ಪಿ ‘‘ಏವಂ ತೇಸಂ ವಚನಂ ಕತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ನ ಸಾದಿಯತಿ। ಕುಮ್ಭೀತಿ ಪಕ್ಕಭಿಕ್ಖಾಪಕ್ಖಿತ್ತಕುಮ್ಭೋ। ಉಕ್ಖಲೀತಿ ಭಿಕ್ಖಾಪಚನಕುಮ್ಭೋ। ಪಚ್ಛೀತಿ ಭಿಕ್ಖಾಪಕ್ಖಿತ್ತಪಿಟಕಂ। ತತೋಪೀತಿ ಕುಮ್ಭೀಕಳೋಪಿತೋಪಿ। ಕುಮ್ಭೀಆದೀಸುಪಿ ಸೋ ಸತ್ತಸಞ್ಞೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕುಮ್ಭೀಕಳೋಪಿಯೋ’’ತಿಆದಿ। ‘‘ಅಯಂ ಮ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅನ್ತರನ್ತಿ ಉಭಿನ್ನಮನ್ತರಾಳಂ।
ಕಬಳನ್ತರಾಯೋತಿ ಆಲೋಪಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋ। ಏತ್ಥಾಪಿ ಸೋ ಸತ್ತಸಞ್ಞೀ। ಪುರಿಸನ್ತರಗತಾಯಾತಿ ಪುರಿಸಸಮೀಪಗತಾಯ। ರತಿಅನ್ತರಾಯೋತಿ ಕಾಮರತಿಯಾ ಅನ್ತರಾಯೋ। ಗಾಮಸಭಾಗಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಕಿತ್ತೇನ್ತಿ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಸಂಕಿತ್ತಿ। ತಥಾ ಸಂಹಟತಣ್ಡುಲಾದಿಸಞ್ಚಯೋ ತೇನ ಕತಭತ್ತಮಿಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಂಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕತಭತ್ತೇಸೂ’’ತಿ। ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತನ್ತಟೀಕಾಯಂ ಪನ ಆಚರಿಯೇನೇವ ಏವಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಂಕಿತ್ತಯನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಸಂಕಿತ್ತಿ, ಗಾಮವಾಸೀಹಿ ಸಮುದಾಯವಸೇನ ಕಿರಿಯಮಾನಕಿರಿಯಾ, ಏತ್ಥ ಪನ ಭತ್ತಸಂಕಿತ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘ಸಂಕಿತ್ತೇತ್ವಾ ಕತಭತ್ತೇಸೂ’ತಿ’’। ಇದಂ ಪನ ತಸ್ಸ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಟಿಪದಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ’’ತಿಆದಿನಾ। ಯಥಾ ಚೇತ್ಥ, ಏವಂ ‘‘ನಏಹಿಭದ್ದನ್ತಿಕೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪಟಿಪದಾದಸ್ಸನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಾಸದ್ದೋ ಸುನಖಪರಿಯಾಯೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಸುನಖಸ್ಸ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ। ಸಮೂಹಸಮೂಹಚಾರಿನೀತಿ ಸಙ್ಘಸಙ್ಘಚಾರಿನೀ। ಮನುಸ್ಸಾತಿ ವೇಯ್ಯಾವಚ್ಚಕರಮನುಸ್ಸಾ।
ಸೋವೀರಕನ್ತಿ ಕಞ್ಜಿಕಂ। ‘‘ಲೋಣಸೋವೀರಕ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ, ‘‘ಸಬ್ಬಸಸ್ಸಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ಕತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಲೋಣಸೋವೀರಕಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಮಚ್ಛಮಂಸಪುಪ್ಫಫಲಾದಿಸಮ್ಭಾರಕತಂ। ಸುರಾಪಾನಮೇವಾತಿ ಮಜ್ಜಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಾಯ ಸುರಾಯ ಪಾನಮೇವ। ಮೇರಯಮ್ಪೇತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಲಕ್ಖಣಹಾರೇನ, ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ। ಸಬ್ಬೇಸುಪೀತಿ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜೇಸುಪಿ ಕಞ್ಜಿಕಸುರಾದೀಸು। ಏಕಾಗಾರಮೇವ ಭಿಕ್ಖಾಚರಿಯಾಯ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಏಕಾಗಾರಿಕೋ। ನಿವತ್ತತೀತಿ ಪಚ್ಚಾಗಚ್ಛತಿ, ಸತಿ ಭಿಕ್ಖಾಲಾಭೇ ತದುತ್ತರಿ ನ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏಕಾಲೋಪೇನೇವ ವತ್ತತೀತಿ ಏಕಾಲೋಪಿಕೋ। ದೀಯತಿ ಏತಾಯಾತಿ ದತ್ತಿ, ದ್ವತ್ತಿಆಲೋಪಮತ್ತಗ್ಗಾಹಿ ಖುದ್ದಕಂ ಭಿಕ್ಖಾದಾನಭಾಜನಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಖುದ್ದಕಪಾತೀ’’ತಿ। ಅಗ್ಗಭಿಕ್ಖನ್ತಿ ಅನಾಮಟ್ಠಭಿಕ್ಖಂ ಏಕಾಹಿಕೋ, ಆಹಾರೋ, ತಂ ಆಹಾರಂ ಆಹಾರೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಪನ ಅತ್ಥತೋ ಏಕದಿವಸಲಙ್ಘಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏಕದಿವಸನ್ತರಿಕ’’ನ್ತಿ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ದ್ವಾಹಿಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ। ಅಪಿಚ ಏಕಾಹಂ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಏಕಾಹಂ ಭುಞ್ಜನಂ, ಏಕಾಹವಾರೋ ವಾ ಏಕಾಹಿಕಂ। ದ್ವೀಹಂ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ದ್ವೀಹಂ ಭುಞ್ಜನಂ, ದ್ವೀಹವಾರೋ ವಾ ದ್ವಾಹಿಕಂ। ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ ಅಯಂ ನಯೋ। ಉಕ್ಕಟ್ಠೋ ಹಿ ಪರಿಯಾಯಭತ್ತಭೋಜನಿಕೋ ದ್ವೀಹಂ ಅಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಏಕಾಹಮೇವ ಭುಞ್ಜತಿ। ಏವಂ ಸೇಸದ್ವಯೇಪಿ। ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟೀಕಾಯಂ ಪನ ‘‘ಏಕಾಹಂ ಅನ್ತರಭೂತಂ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಏಕಾಹಿಕಂ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸ ನಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಿಕ್ಖುನಿಯೋ ಓವದನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ವಾರತ್ಥೋ ಪರಿಯಾಯ ಸದ್ದೋ। ಏಕಾಹವಾರೇನಾತಿ ಏಕಾಹಿಕವಾರೇನ। ‘‘ಏಕಾಹಿಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತವಿಧಿಮೇವ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪವತ್ತಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಇತಿ ಏವರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
೩೯೫. ಸಾಮಾಕೋ ನಾಮ ಗೋಧುಮೋ। ಸಯಂಜಾತಾ ವೀಹಿಜಾತೀತಿ ಅರೋಪಿಮವೀಹಿಜಾತಿ। ಯದೇವ ‘‘ವೀಹೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಲಿಖಿತ್ವಾತಿ ಕಸಿತ್ವಾ। ಸಿಲೇಸೋಪೀತಿ ಕಣಿಕಾರಾದಿರುಕ್ಖನಿಯ್ಯಾಸೋಪಿ। ಕುಣ್ಡಕನ್ತಿ ತನುತರಂ ತಣ್ಡುಲಸಕಲಂ, ತಣ್ಡುಲಖಣ್ಡಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓದನೇನ ಕತಂ ಕಞ್ಜಿಯಂ ಓದನಕಞ್ಜಿಯಂ। ‘‘ವಾಸಿತಕೇನ ಪಿಞ್ಞಾಕೇನ ನಹಾಯೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾಚಿ॰ ೧೨೦೩) ವಿಯ ಪಿಞ್ಞಾಕ ಸದ್ದೋ ತಿಲಪಿಟ್ಠಪರಿಯಾಯೋ। ಯಥಾಹ ‘‘ಪಿಞ್ಞಾಕಂ ನಾಮ ತಿಲಪಿಟ್ಠಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ‘‘ತರುಣಕದಲಿಕ್ಖನ್ಧಮೇವ ಪಿಞ್ಞಾಕ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ, ನ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇತಂ ಕತ್ಥಚಿಪಿ ತಥಾ ಅವಚನತೋ।
೩೯೬. ಸಣೇಹಿ ಸಣವಾಕೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಾನಿ ಸಾಣಾನಿ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಮಿಸ್ಸಕಾನಿ ಸಾಣಾನಿ ಏವ ಮಸಾಣಾನಿ ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ, ನ ಛಚೀವರಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ಭಙ್ಗಾನಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಮಸಾಣಾನಿ ನಾಮ ಚೋಳವಿಸೇಸಾನೀತಿ ಪರಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ಮಸ್ಸಕಚೋಳಾನೀ’’ತಿ ಪಠನ್ತಿ, ತದಯುತ್ತಮೇವ ಪೋರಾಣೇಹಿ ತಥಾ ಅವುತ್ತತ್ತಾ। ಏರಕತಿಣಾದೀನೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಅಕ್ಕಮಕಚಿಕದಲಿವಾಕಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ, ಏರಕಾದೀಹಿ ಕತಾನಿ ಹಿ ಛವಾನಿ ಲಾಮಕಾನಿ ದುಸ್ಸಾನೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಲಭನ್ತಿ। ಛವಸದ್ದೋ ಹೇತ್ಥ ಹೀನವಾಚಕೋ, ಪುರಿಮವಿಕಪ್ಪೇ ಪನ ಮತಸರೀರವಾಚಕೋ। ಛಡ್ಡಿತನನ್ತಕಾನೀತಿ ಛಡ್ಡಿತಪಿಲೋತಿಕಾನಿ। ಅಜಿನಸ್ಸೇದನ್ತಿ ಅಜಿನಂ, ಪಕತಿಅಜಿನಮಿಗಚಮ್ಮಂ, ತದೇವ ಮಜ್ಝೇ ಫಾಲಿತಕಞ್ಚೇ, ಅಜಿನಸ್ಸ ಖಿಪಂ ಫಾಲಿತಮುಪಡ್ಢನ್ತಿ ಅಜಿನಕ್ಖಿಪಂ ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ದ್ವಿನ್ನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾ ಸಮುದಿತಞ್ಚೇ, ಅಜಿನಕ್ಖಿಪನ್ತಿ ತೇಸಮಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿನಯಸಂವಣ್ಣನಾಸು ಪನ ‘‘ಅಜಿನಮೇವ ಅಭೇದತೋ ಅಜಿನಕ್ಖಿಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕನ್ದಿತ್ವಾತಿ ಉಜ್ಜವುಜ್ಜವೇನ ಕನ್ದಿತ್ವಾ। ‘‘ಗನ್ಥೇತ್ವಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ವಟ್ಟೇತ್ವಾ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಫಲಕಚೀರೇ ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅಜಿತವಾದಸ್ಸ ಪಟಿಕಿಟ್ಠತರಭಾವೇ ಉಪಮಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಯದೇವ ಕೇಸಕಮ್ಬಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅಙ್ಗುತ್ತರಾಗಮೇ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೩೮) ವುತ್ತಂ।
ತನ್ತಾವುತಾನೀತಿ ತನ್ತಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ವೀತಾನಿ। ಪಟಿಕಿಟ್ಠೋತಿ ಹೀನೋ। ಕಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೇಸಕಮ್ಬಲೋ’’ತಿಆದಿ। ಪಾಳಿಯಂ ಉಬ್ಭಟ್ಠಕೋ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಉದ್ಧಂ ಠಿತಕೋ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೧೫) ವುತ್ತೋ। ಉಬ್ಭಸದ್ದೋ ಹಿ ಉಪರಿಅತ್ಥೇ ನೇಪಾತಿಕೋ ಯಥಾ ‘‘ಉಬ್ಭಜಾಣುಮಣ್ಡಲ’’ನ್ತಿ। ಅನೇಕಪರಿಮಾಣಾ, ಹಿ ನಿಪಾತಾ, ಅನೇಕತ್ಥಾ ಚ।
ಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮವಸೇನೇವ ಉಕ್ಕುಟಿಕವತಾನುಯೋಗೋತಿ ಆಹ ‘‘ಉಕ್ಕುಟಿಕವೀರಿಯಂ ಅನುಯುತ್ತೋ’’ತಿ। ನ ಕೇವಲಂ ನಿಸಿನ್ನೋಯೇವ ಉಕ್ಕುಟಿಕೋ, ಅಥ ಖೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋಪಿ…ಪೇ॰… ಗಚ್ಛತಿ। ಅಯಕಣ್ಟಕೇತಿ ಅಯೋಮಯಕಣ್ಟಕೇ। ಪಕತಿಕಣ್ಟಕೇತಿ ಸಲಾಕಕಣ್ಟಕೇ। ಉಚ್ಚಭೂಮಿಯಂ ಥಣ್ಡಿಲಸದ್ದೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉಚ್ಚೇ ಭೂಮಿಟ್ಠಾನೇ’’ತಿ। ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಅಪರೋ ನಯೋ – ಥಣ್ಡಿಲನ್ತಿ ಸಮಾಪಕತಿಭೂಮಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಪತ್ಥಣ್ಡಿಲೇ ಪಾತುರಹೋಸೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅಮರಕೋಸೇಪಿ ಹಿ ನಿಘಣ್ಟುಸತ್ಥೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ವೇದೀ ಪರಿಕ್ಖತಾ ಭೂಮಿ, ಸಮೇ ಥಣ್ಡಿಲಂ ಚಾತುರೇ’’ತಿ (ಸತ್ತರಸಮವಗ್ಗೇ ೧೮ ಗಾಥಾಯಂ) ತಸ್ಮಾ ಥಣ್ಡಿಲೇ ಅನನ್ತರಹಿತಾಯ ಪಕತಿಭೂಮಿಯಂ ಸೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಕಪ್ಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ತತ್ಥೇವ ನಿಘಣ್ಟುಸತ್ಥೇ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋ ಥಣ್ಡಿಲೇ ವತ ವಸಾ, ಸೇತೇ ಥಣ್ಡಿಲಸಾಯಿ ಸೋ’’ತಿ (ಸತ್ತರಸಮವಗ್ಗೇ ೪೪ ಗಾಥಾಯಂ) ರಜೋ ಏವ ಜಲ್ಲಂ ಮಲೀನಂ ರಜೋಜಲ್ಲಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸರೀರ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಲದ್ಧಂ ಆಸನನ್ತಿ ನಿಸೀದಿತುಂ ಯಥಾಲದ್ಧಮಾಸನಂ। ಅಕೋಪೇತ್ವಾತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅನುಪಗನ್ತ್ವಾ। ತಥಾ ಚಾಹ ‘‘ತತ್ಥೇವ ನಿಸೀದನಸೀಲೋ’’ತಿ। ಏವಂ ನಿಸೀದನ್ತೋ ಹಿ ತಂ ಅಕೋಪೇನ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಚತೂಸು ಮಹಾವಿಕಟೇಸು ಗೂಥಮೇವಿಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗೂಥಂ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ತಞ್ಹಿ ಆಸಯವಸೇನ ವಿರೂಪಂ ಕಟತ್ತಾ ‘‘ವಿಕಟ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಾಯಂ ತತಿಯನ್ತಿ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯಸಙ್ಖಾತಂ ತತಿಯಸಮಯಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಉದಕೋರೋಹನಾನುಯೋಗಸ್ಸ। ಪಾತೋಪದಮಿವ ಸಾಯಂಪದಂ ನೇಪಾತಿಕಂ ‘‘ಸಾಯತತಿಯಕ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ।
ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅಚೇಲಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಯಾವ ‘‘ಥುಸೋದಕಂ ಪಿವತೀ’’ತಿ ಏತಾನಿ ವತಪದಾನಿ ಏಕವಾರಾನಿ, ‘‘ಏಕಾಗಾರಿಕೋ ವಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಪನ ನಾನಾವಾರಾನಿ, ನಾನಾಕಾಲಿಕಾನಿ ವಾ। ತಥಾ ‘‘ಸಾಕಭಕ್ಖೋ ವಾ ಹೋತೀ’’ತಿಆದೀನಿ, ‘‘ಸಾಣಾನಿಪಿ ಧಾರೇತಿ, ಮಸಾಣಾನಿಪಿ ಧಾರೇತೀ’’ತಿಆದೀನಿ ಚ। ತಥಾ ಹೇತ್ಥ ವಾ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಂ, ಪಿ-ಸದ್ದಗ್ಗಹಣಞ್ಚ ಕತಂ। ಪಿ-ಸದ್ದೋಪಿ ಇಧ ವಿಕಪ್ಪತ್ಥೋ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪುರಿಮೇಸು ಪನ ವತಪದೇಸು ತದುಭಯಮ್ಪಿ ನ ಕತಂ, ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಚೇಲಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಸಾಣಾನಿಪಿ ಧಾರೇತೀ’’ತಿಆದಿವಚನಸ್ಸ, ‘‘ರಜೋಜಲ್ಲಧರೋಪಿ ಹೋತೀ’’ತಿ
ತಪೋಪಕ್ಕಮನಿರತ್ಥಕತಾವಣ್ಣನಾ
೩೯೭. ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದೀಹೀತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪದಾ, ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾತಿ ಇಮಾಹಿ ಲೋಕುತ್ತರಾಹಿ ಸಮ್ಪದಾಹಿ। ವಿನಾತಿ ವಿರಹಿತತ್ತಾ, ವಿನಾ ವಾ ತಾಹಿ ನ ಕದಾಚಿಪಿ ಸಾಮಞ್ಞಂ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಂ ವಾ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ತಪೋಪಕ್ಕಮಾನಂ ನಿರತ್ಥಕತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ಸಪಾಠಸೇಸಯೋಜನಾ। ದೋಸವೇರವಿರಹಿತನ್ತಿ ದೋಸಸಙ್ಖಾತವೇರತೋ ವಿರಹಿತಂ। ಇದಞ್ಹಿ ದೋಸಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಯ ಉಜುಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ಪನ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ದೋಸಗ್ಗಹಣೇನ ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಝಾನಪಟಿಪಕ್ಖಾ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾ ಗಹಿತಾ। ವೇರಗ್ಗಹಣೇನ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಭೂತಾ ಸತ್ತಾ। ಯದಗ್ಗೇನ ಹಿ ದೋಸರಹಿತಂ, ತದಗ್ಗೇನ ವೇರರಹಿತ’’ನ್ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೩೯೭), ತದೇತಂ ಪಾಳಿಯಂ ವೇರಸದ್ದಸ್ಸೇವ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ತದತ್ಥಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ದೋಸಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಿಚಾರೇತಬ್ಬಂ।
೩೯೮. ಏತ್ತಕಮತ್ತನ್ತಿ ನಗ್ಗಚರಿಯಾದಿಮತ್ತಂ। ಪಾಕಟಭಾವೇನ ಕಾಯತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಮೇತೀತಿ ಪಕತಿ, ಲೋಕಸಿದ್ಧವಾದೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಕತಿಕಥಾ ಏಸಾ’’ತಿ। ‘‘ಮತ್ತಾ ಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೨೯೦) ವಿಯ ಮತ್ತಾಸದ್ದೋ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ಅನ್ತೋನೀತಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿನಾ’’ತಿಆದಿ। ತೇನ ಪನ ಪಮಾಣೇನ ಪಹಾತಬ್ಬೋ ಏವ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೋ ಪಕರಣಪ್ಪತ್ತೋ। ಇಮಿನಾ ‘‘ತಪೋಪಕ್ಕಮೇನಾ’’ತಿ ಸದ್ದನ್ತರೇನ ವಾ ಅಧಿಗತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ। ತತೋತಿ ತಸ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಞಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನೇವ ಪಟಿಪತ್ತಿಕ್ಕಮೇನ ಸುದುಕ್ಕರಭಾವತೋ। ಇಮಂ ಹೇತುಸಮ್ಬನ್ಧಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು।
೩೯೯. ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಯದಿ ಅಚೇಲಕಭಾವಾದಿನಾ ಸಾಮಞ್ಞಂ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಂ ವಾ ಅಭವಿಸ್ಸ, ಏವಂ ಸತಿ ಸುವಿಜಾನೋವ ಸಮಣೋ, ಸುವಿಜಾನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತುಮ್ಹೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞಥಾವ ಸಾಮಞ್ಞಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಂ ವದಥ, ತಸ್ಮಾ ದುಜ್ಜಾನೋವ ಸಮಣೋ ದುಜ್ಜಾನೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹಾ’’ತಿ। ತಂ ಪಕತಿವಾದಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾತಿ ಯಂ ಪುಬ್ಬೇ ಪಾಕತಿಕಂ ಸಾಮಞ್ಞಂ, ಬ್ರಹ್ಮಞ್ಞಞ್ಚ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ ತೇನ ಅಚೇಲಕಸ್ಸಪೇನ ‘‘ದುಕ್ಕರಂ ಸುದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಭಗವತಾ ಚ ತಮೇವ ಸಭಾವತೋವ ಪರಮತ್ಥತೋ ಏವ ಸಮಣಸ್ಸ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಚ ದುಜ್ಜಾನಭಾವಂ ಆವಿಕರೋನ್ತೋ ಪುನಪಿ ‘‘ಪಕತಿ ಖೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಾಪೀತಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾದೇಪಿ। ಪದಸಮ್ಬನ್ಧನ್ತಿ ಹೇತುಪದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪುಬ್ಬಾಪರವಾಕ್ಯಸಮ್ಬನ್ಧಂ।
ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪದಾವಣ್ಣನಾ
೪೦೦-೧. ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಸಿದ್ಧೇನ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಕಥಂ ಉಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಪರಿಪಕ್ಕಞಾಣತ್ತಾ ಘಟೇ ಪದೀಪೇನ ವಿಯ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸಮುಜ್ಜಲನ್ತೇನ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭಗವತಾ ದೇಸಿತಮತ್ಥಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ತಂ ದೇಸನಂ ಉಪಧಾರೇಸಿ। ಯಸ್ಮಾ ಉಗ್ಗಹೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ…ಪೇ॰… ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತಸ್ಸ ಚಾತಿ ಯೋ ಅಚೇಲಕೋ ಹೋತಿ, ಯಾವ ಉದಕೋರೋಹನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ವಿಹರತಿ, ತಸ್ಸ ಚ। ತಸ್ಸ ಚೇತಿ ವಾ ಪದಚ್ಛೇದೋ, ಅಭಾವಿತಾ ಅಸಚ್ಛಿಕತಾ ಹೋತಿ ಚೇತಿ ಯೋಜನಾ। ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಪುಚ್ಛಾಮಿ, ಯಾಹಿ ಸಮಣೋ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಚ ಹೋತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದಿವಿಜಾನನತ್ಥನ್ತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪದಾದಿವಿಜಾನನಹೇತು। ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಕಾರಣೇ। ಏವಮೀದಿಸೇಸು। ಸೀಲಸಮ್ಪದಾಯಾತಿ ಏತ್ಥ ಇತಿಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ, ಉಪಲಕ್ಖಣನಿದ್ದೇಸೋ ‘‘ಅರಹತ್ತಫಲಮೇವಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಅರಹತ್ತಫಲಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ। ಇದಞ್ಹಿ ಕಾಕೋಲೋಕನಮಿವ ಉಭಯಾಪೇಕ್ಖವಚನಂ।
ಸೀಹನಾದಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೦೨. ಅನುತ್ತರನ್ತಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತಾಯ, ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣತ್ಥವಿಸಯತಾಯ ಚ ಅನುತ್ತರಂ। ಮಹಾಸೀಹನಾದನ್ತಿ ಮಹನ್ತಂ ಬುದ್ಧಸೀಹನಾದಂ। ಅತಿವಿಯ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಸುದ್ಧತಾಯ ಪರಮವಿಸುದ್ಧಂ। ‘‘ಪರಮನ್ತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಂ। ತೇನಾಹ ‘ಉತ್ತಮ’ನ್ತಿ’’ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಯಾಯೋ ಚ ಪರಮಸದ್ದೋ ಅತ್ಥೀತಿ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೀಲಮೇವಾತಿ ಲೋಕಿಯಸೀಲಮತ್ತತ್ತಾ ಸೀಲಸಾಮಞ್ಞಮೇವ। ಯಥಾ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಂ ಭಗವತೋ ಲೋಕುತ್ತರಸೀಲಂ ಸವಾಸನಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮವಿದ್ಧಂಸನತೋ, ಏವಂ ಲೋಕಿಯಸೀಲಮ್ಪಿ ಅನಞ್ಞಸಾಧಾರಣಮೇವ ತದನುಚ್ಛವಿಕಭಾವೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ನಾಹಂ ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪಾಳಿವಚನಂ ಉಪಪನ್ನಂ ಹೋತಿ। ‘‘ಯಾವತಾ ಕಸ್ಸಪ ಅರಿಯಂ ಪರಮಂ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸೀಲಸ್ಸ ವಣ್ಣಂ ಭಾಸನ್ತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆಕಾರದಸ್ಸನಂ। ‘‘ಯದಿದಂ ಅಧಿಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪನ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇ ಅನಿಯಮವಚನಂ ‘‘ಯದಿದಂ ಅಧಿಸೀಲ’’ನ್ತಿ ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಸೀಲಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ತ-ಸದ್ದೇನಪಿ ಉಭಯಸ್ಸೇವ ಪರಾಮಸನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಸೀಲೇಪಿ ಪರಮಸೀಲೇಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಮಸಮನ್ತಿ ಸಮೇನ ವಿಸೇಸನಭೂತೇನ ಸೀಲೇನ ಸಮನ್ತಿ ಅತ್ಥಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ‘‘ಮಮ ಸೀಲಸಮೇನ ಸೀಲೇನ ಮಯಾ ಸಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇತಿ ದುವಿಧೇಪಿ ಸೀಲೇ। ಇತಿ ಇಮನ್ತಿ ಏವಂ ಇಮಂ ಸೀಲವಿಸಯಂ। ಪಠಮನ್ತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕ್ಕಮತೋ ಪಠಮಂ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಪಠಮಭೂತಂ।
ತಪತೀತಿ ಕಿಲೇಸೇ ಸನ್ತಪ್ಪತಿ, ವಿಧಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತದೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣಸಮಾಸಮಾಹ। ಜಿಗುಚ್ಛತೀತಿ ಹೀಳೇತಿ ಲಾಮಕತೋ ಠಪೇತಿ। ಆರಕಾ ಕಿಲೇಸೇಹೀತಿ ಕತ್ವಾ ನಿದ್ದೋಸತ್ತಾ ಅರಿಯಾ। ಆರಮ್ಭವತ್ಥುವಸೇನಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಮ್ಭವತ್ಥುವಸೇನ। ವಿಪಸ್ಸನಾವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತಾ। ಲೋಕಿಯಮತ್ತತ್ತಾ ತಪೋಜಿಗುಚ್ಛಾವ। ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತಾ ತಪೋಜಿಗುಚ್ಛಾತಿ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಸಬ್ಬುಕ್ಕಟ್ಠಭಾವತೋ ಪರಮಾ ನಾಮ। ಯಥಾ ಯುವಿನೋ ಭಾವೋ ಯೋಬ್ಬನಂ, ಏವಂ ಜಿಗುಚ್ಛಿನೋ ಭಾವೋ ಜೇಗುಚ್ಛಂ। ಯದಿದಂ ಅಧಿಜೇಗುಚ್ಛನ್ತಿ ಸೀಲೇ ವಿಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಜೇಗುಚ್ಛಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಜೇಗುಚ್ಛೇಪಿ ಅಧಿಜೇಗುಚ್ಛೇಪಿ। ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಞ್ಞಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ಅತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೧; ವಿಭ॰ ೭೯೩) ನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ। ಯಥಾಹ ವಿಭಙ್ಗೇ –
‘‘ತತ್ಥ ಕತರಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಂ, ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ಅತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠಂ, ಅತ್ಥಿ ಹುತಂ, ಅತ್ಥಿ ಸುಕಟದುಕ್ಕಟಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಂ ವಿಪಾಕೋ…ಪೇ॰… ಠಪೇತ್ವಾ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಂ ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಾಸವಾ ಕುಸಲಾ ಪಞ್ಞಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೭೯೩)।
ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹಿ ಅಕುಸಲಂ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಹೋತು, ಪರಸ್ಸ ವಾ, ನ ಸಕಂ ನಾಮ। ಕಸ್ಮಾ? ಅತ್ಥಭಞ್ಜನತೋ, ಅನತ್ಥಜನನತೋ ಚ। ತಥಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕುಸಲಂ ಸಕಂ ನಾಮ। ಕಸ್ಮಾ? ಅನತ್ಥಭಞ್ಜನತೋ, ಅತ್ಥಜನನತೋ ಚ। ಏವಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕಭಾವೇ ಪವತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಪಞ್ಞಾ ನಾಮ। ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾತಿ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಸ್ಸ, ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಸ್ಸ ಚ ಅನುಲೋಮನತೋ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕಸಞ್ಞಿತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ, ಲೋಕಿಯಮತ್ತತೋ ಪಞ್ಞಾವ। ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಸ್ಸ ನಪುಂಸಕಲಿಙ್ಗವಿಪರಿಯಾಯೋ ಇಧ ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ। ಯಾಯಂ ಅಧಿಪಞ್ಞಾತಿ ಸೀಲೇ ವಿಯ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ದುವಿಧಾಪಿ ಬುದ್ಧಪಞ್ಞಾ। ತತ್ಥಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯಪಿ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಯಪಿ। ಯಥಾರಹಂ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಭಾವತೋ ವಿಮುತ್ತಿಯೇವ ನಾಮ। ಮಗ್ಗಫಲವಸೇನ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸಮ್ಭನಾನಿ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತಿಯೋ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿವಿರತೀನಂ ಅಧಿಸೀಲಗ್ಗಹಣೇನ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸ್ಸ ಅಧಿಜೇಗುಚ್ಛಗ್ಗಹಣೇನ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿಮುತ್ತಿಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ನಿಸ್ಸರಣವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ। ಯಾ ಅಯಂ ಅಧಿವಿಮುತ್ತೀತಿ ಸೀಲೇ ವುತ್ತನಯೇನ ದುವಿಧಾಪಿ ಅಧಿವಿಮುತ್ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ವಿಮುತ್ತಿಯಾಪಿ ಅಧಿವಿಮುತ್ತಿಯಾಪಿ।
೪೦೩. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಜನವಿವಿತ್ತಟ್ಠಾನಂ ಸುಞ್ಞಾಗಾರಮಿಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತತ್ಥ ನದನ್ತೇನ ವಿನಾ ಅಞ್ಞೋ ಜನೋ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಕೋವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸೂತಿ ಖತ್ತಿಯಪರಿಸಾ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗಹಪತಿಸಮಣಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕತಾವತಿಂಸಮಾರಬ್ರಹ್ಮಪರಿಸಾತಿ ಇಮಾಸು ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು।
ತದತ್ಥಂ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮವರೇ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತಪದೇನ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೦) ಸಾಧೇನ್ತೋ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವೇಸಾರಜ್ಜಾನೀತಿ ವಿಸಾರದಭಾವಾ, ಞಾಣಪ್ಪಹಾನಅನ್ತರಾಯಿಕನಿಯ್ಯಾನಿಕಧಮ್ಮದೇಸನಾನಿಮಿತ್ತಂ ಕುತೋಚಿಪಿ ಅಸನ್ತಸ್ಸನಭಾವಾ ನಿಬ್ಭಯಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವೇಸಾರಜ್ಜ’’ನ್ತಿ ಹಿ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಸಾರಜ್ಜಾಭಾವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಸೋಮನಸ್ಸಮಯಞಾಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪನ ಅಸಾಧಾರಣತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತವೇಸಾರಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಯಥಾ ವಾ ಪುಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ವೇಸಾರಜ್ಜಾನಿ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಆಗತಾನಿ, ತಥಾ ಆಗತವೇಸಾರಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ ವಾ ದುತಿಯಸ್ಸ ತಥಾಗತಸದ್ದಸ್ಸ ತುಲ್ಯಾಧಿಕರಣತ್ತಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ। ನೇರುತ್ತಿಕಾ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಸಮಾಸೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸಾಮಞ್ಞತ್ತಾ, ಸಞ್ಞಾಸದ್ದತ್ತಾ ಚ ತಥಾ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಆಸಭಂ ಠಾನನ್ತಿ ಸೇಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಉತ್ತಮಟ್ಠಾನಂ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಟಿಜಾನನವಸೇನ ಅಭಿಮುಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಟ್ಠಪರಿಸಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ವಾ ಆಸಭಾ, ಬುದ್ಧಾ, ತೇಸಂ ಠಾನನ್ತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ।
ಅಪಿಚ ತಯೋ ಪುಙ್ಗವಾ – ಗವಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ಉಸಭೋ, ಗವಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ। ವಜಸತಜೇಟ್ಠಕೋ ವಾ ಉಸಭೋ, ವಜಸಹಸ್ಸಜೇಟ್ಠಕೋ ವಸಭೋ। ಏಕಗಾಮಖೇತ್ತೇ ವಾ ಜೇಟ್ಠೋ ಉಸಭೋ, ದ್ವೀಸು ಗಾಮಖೇತ್ತೇಸು ಜೇಟ್ಠೋ ವಸಭೋ, ಸಬ್ಬಗವಸೇಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಜೇಟ್ಠೋ ಸಬ್ಬಪರಿಸ್ಸಯಸಹೋ ಸೇತೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ಮಹಾಭಾರವಹೋ ಅಸನಿಸತಸದ್ದೇಹಿಪಿ ಅಕಮ್ಪನೀಯೋ ನಿಸಭೋತಿ। ನಿಸಭೋವ ಇಧ ‘‘ಉಸಭೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಇದಮ್ಪಿ ಹಿ ತಸ್ಸ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ಉಸಭಸ್ಸ ಇದನ್ತಿ ಆಸಭಂ, ಇದಂ ಪನ ಆಸಭಂ ವಿಯಾತಿ ಆಸಭಂ। ಯಥೇವ ಹಿ ನಿಸಭಸಙ್ಖಾತೋ ಉಸಭೋ ಉಸಭಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಚತೂಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ತಥಾಗತೋಪಿ ದಸತಥಾಗತಬಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಚತೂಹಿ ವೇಸಾರಜ್ಜಪಾದೇಹಿ ಅಟ್ಠಪರಿಸಾಪಥವಿಂ ಉಪ್ಪೀಳೇತ್ವಾ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇನ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತೇನ ಅಕಮ್ಪಿಯೋ ಅಚಲಟ್ಠಾನೇನ ತಿಟ್ಠತಿ। ಏವಂ ತಿಟ್ಠಮಾನೋವ ತಂ ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿವಿಜಾನಾತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ನ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾತಿ ಅತ್ತನಿ ಆರೋಪೇತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಸಭಂ ಠಾನಂ ಪಟಿಜಾನಾತೀ’’ತಿ।
ಸೀಹನಾದಂ ನದತೀತಿ ‘‘ಸೇಟ್ಠನಾದಂ ಅಭೀತನಾದಂ ನದತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸೀಹನಾದಸದಿಸಂ ನಾದಂ ನದತಿ। ಅಯಮತ್ಥೋ ಖನ್ಧವಗ್ಗಸಂಯುತ್ತೇ ಆಗತೇನ ಸೀಹನಾದಸುತ್ತೇನ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೭೮) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಯಥಾ ವಾ ಸೀಹೋ ಮಿಗರಾಜಾ ಪರಿಸ್ಸಯಾನಂ
ಪಞ್ಹಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾತಿ ಞಾತುಮಿಚ್ಛಿತಂ ಅತ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಬಲಾನುರೂಪಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ। ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಕಪಟಿಭಾನೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ। ಅಜ್ಝಾಸಯಾನುರೂಪಂ, ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನುರೂಪಞ್ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿತೋಸೇತಿಯೇವ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮಣಸ್ಸ ಗೋತಮಸ್ಸ। ಸೋತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಕ್ಖಣವಜ್ಜಿತೇನ ನವಮೇನ ಖಣೇನ ಲಬ್ಭಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಯಂ ನೋ ಸತ್ಥಾ ಸಾಸತಿ, ತಂ ಮಯಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ಆದರಭಾವಜಾತಾ ಮಹನ್ತೇನೇವ ಉಸ್ಸಾಹೇನ ಸೋತಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞತಿ। ಕಲ್ಲಚಿತ್ತಾ ಮುದುಚಿತ್ತಾತಿ ಪಸಾದಾಭಿವುದ್ಧಿಯಾ ವಿಗತುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯ ಕಲ್ಲಚಿತ್ತಾ ಮುದುಚಿತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಮುದ್ಧಪ್ಪಸನ್ನಾತಿ ತುಚ್ಛಪ್ಪಸನ್ನಾ ನಿರತ್ಥಕಪ್ಪಸನ್ನಾ। ಪಸನ್ನಾಕಾರೋ ನಾಮ ಪಸನ್ನೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಸಕ್ಕಾರೋ, ಸೋ ದುವಿಧೋ ಧಮ್ಮಾಮಿಸಪೂಜಾವಸೇನ, ತತ್ಥ ಆಮಿಸಪೂಜಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಣೀತಾನೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಧಮ್ಮಪೂಜಾ ಪನ ಪಾಳಿಯಮೇವ ‘‘ತಥತ್ತಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತಥಾಭಾವಾಯಾತಿ ಯಥಾಭಾವಾಯ ಯಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ತಥಾಭಾವಾಯ। ತದೇವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಣತ್ಥಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿ ಹಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣಪರಿಯೋಸಾನಾ, ಸಾ ಚ ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿ ಯಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬಿಯಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಾ, ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಞ್ಚ ಸತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಙ್ಗಸಮವಾಯೇ ಏಕಂಸಿಕಾ ತಸ್ಸಾ ಪಾರಿಪೂರೀತಿ ತಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕೇಚಿ ಸರಣೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಥಾ ಪೂರೇನ್ತಾ ಪೂರೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ನಾಮ, ತಥಾ ಪೂರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ಪೂರೇನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನೋಕಾಸೇತಿ ‘‘ಪಟಿಪನ್ನಾ ಚ ಆರಾಧೇನ್ತೀ’’ತಿ ಸೀಹನಾದಕಿಚ್ಚಪಾರಿಪೂರಿಟ್ಠಪನೇ ಪಾಳಿಪದೇಸೇ। ಸಮೋಧಾನೇತಬ್ಬಾತಿ ಸಙ್ಕಲಯಿತಬ್ಬಾ। ಏಕಚ್ಚಂ…ಪೇ॰… ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಭಗವತೋ ಏಕೋ ಸೀಹನಾದೋ ಅಸಾಧಾರಣೋ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪುರಿಮಾನಂ ದಸನ್ನನ್ತಿ ‘‘ಏಕಚ್ಚಂ ತಪಸ್ಸಿಂ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ‘‘ಏಕೇಕಸ್ಸಾ’’ತಿ। ‘‘ಪರಿಸಾಸು ಚ ನದತೀ’’ತಿ ಆದಯೋ ‘‘ಪಟಿಪನ್ನಾ ಚ ಮಂ ಆರಾಧೇನ್ತೀ’’ತಿ ಪರಿಯೋಸಾನಾ ದಸ ದಸ ಸೀಹನಾದಾ ಪರಿವಾರಾ। ‘‘ಏಕಚ್ಚಂ ತಪಸ್ಸಿಂ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಹಿ ಸೀಹನಾದಂ ನದನ್ತೋ ಭಗವಾ ಪರಿಸಾಸು ನದತಿ ವಿಸಾರದೋ ಹುತ್ವಾ ನದತಿ, ತತ್ಥ ಚ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಪಞ್ಹಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ ಪರಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತಿ, ಸುತ್ವಾ ಸೋತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ, ಸುತ್ವಾ ಚ ಭಗವತೋ ಪಸೀದನ್ತಿ, ಪಸನ್ನಾ ಚ ಪಸನ್ನಾಕಾರಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಯಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ದೇಸೇತಿ, ತಥತ್ತಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪಟಿಪನ್ನಾ ಚ ಮಂ ಆರಾಧೇನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಸಮ್ಭವತಿ। ಅಯಮೇವ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ ನವಸು।
‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಸೀಹನಾದಾನಂ ಸಙ್ಕಲಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನಂ। ತೇ ದಸಾತಿ ‘‘ಪರಿಸಾಸು ಚ ನದತೀ’’ತಿ ಆದಯೋ ದಸ ಸೀಹನಾದಾ। ಪುರಿಮಾನಂ ದಸನ್ನನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಮೂಲಭೂತಾನಂ ಪುರಿಮಕಾನಂ ದಸಸೀಹನಾದಾನಂ। ಪರಿವಾರವಸೇನಾತಿ ಮೂಲಿಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪರಿವಾರವಸೇನ ಯೋಜಿಯಮಾನಾ ಸತಂ ಸೀಹನಾದಾ। ಪುರಿಮಾ ಚ ದಸಾತಿ ಮೂಲಮೂಲಿಯೋ ಕತ್ವಾ ಪರಿವಾರವಸೇನ ಅಯೋಜಿಯಮಾನಾ ಪುರಿಮಕಾ ಚ ದಸಾತಿ ಏವಂ ದಸಾಧಿಕಂ ಸೀಹನಾದಸತಂ ಹೋತಿ। ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇತಿ ಮಜ್ಝಿಮಾಗಮಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತಾದಿಮ್ಹಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೩) ತೇನಾತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಾಮಹತ್ತೇನ। ಮಹಾಸೀಹನಾದತ್ತಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ‘‘ಮಹಾಸೀಹನಾದ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಪನ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತಮಿವ ಚೂಳಸೀಹನಾದಸುತ್ತಮುಪಾದಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
ತಿತ್ಥಿಯಪರಿವಾಸಕಥಾವಣ್ಣನಾ
೪೦೪. ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾತಿ ತಥಾ ಭಾವಾಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ। ಯಂ ಭಗವಾ ಪಾಥಿಕವಗ್ಗೇ ಉದುಮ್ಬರಿಕಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೫೭) ‘‘ಇಧ ನಿಗ್ರೋಧ ತಪಸ್ಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಭಾಗಂ, ಪಾರಿಸುದ್ಧಿವಿಭಾಗಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಪರಿಸಸ್ಸ ನಿಗ್ರೋಧಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಪುರತೋ ಸೀಹನಾದಂ ನದತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇದಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನದಿತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಉದುಮ್ಬರಿಕಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನ ಪುಬ್ಬೇ ನಿಗ್ರೋಧಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ನದಿತಂ ತಪಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀತಿ ಉತ್ತಮತಪಚಾರೀ, ತಪೇನ ವಾ ವೀರಿಯೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀ। ಇದನ್ತಿ ‘‘ರಾಜಗಹೇ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಹಂ ಅಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತವಚನಂ। ಆಚರಿಯೇನ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೪೦೩) ಪನ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾವಚನಮೇವ ಪಚ್ಚಾಮಟ್ಠಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಮಂ ಯದಾ ನಿಗ್ರೋಧೋ ಪಞ್ಹಮಪುಚ್ಛಿ, ಭಗವಾ ಚಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ, ನ ತದಾ ಭಗವಾ ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ ವಿಹರತಿ, ರಾಜಗಹಸಮೀಪೇಯೇವ ಉದುಮ್ಬರಿಕಾಯ ದೇವಿಯಾ ಉಯ್ಯಾನೇ ವಿಹರತಿ ತತ್ಥೇವ ತಥಾ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತತ್ತಾ ‘‘ಯಂ ತಂ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಞ್ಞಾಪೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ‘‘ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ’’ತಿ ಇದಂ ತತ್ಥ ಕತವಿಹಾರಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಗಿಜ್ಝಕೂಟೇ ಮಹಾವಿಹಾರೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ। ಉದುಮ್ಬರಿಕಾಯಾತಿ ತನ್ನಾಮಿಕಾಯ। ಉಯ್ಯಾನೇತಿ ತತ್ಥ ಕತಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾರಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ನಿಗ್ರೋಧೋ ನಾಮ ಛನ್ನಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ। ಸನ್ಧಾನೋ ನಾಮ ಪಞ್ಚಉಪಾಸಕಸತಪರಿವಾರೋ ಅನಾಗಾಮಿಉಪಾಸಕೋ। ಕಥಾಸಲ್ಲಾಪನ್ತಿ ‘‘ಯಗ್ಘೇ ಗಹಪತಿ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ, ಕೇನ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಸದ್ಧಿಂ ಸಲ್ಲಪತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೫೩) ಸಲ್ಲಾಪಕಥಂ। ಪರನ್ತಿ ಅತಿಸಯತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ವಿಯಾತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ಯಥಾ ತಂ ‘‘ಅತಿವಿಯಾ’’ತಿ। ಅನ್ಧಬಾಲನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಅನ್ಧಂ ಬಾಲಜನಂ। ಯೋಗೇತಿ ನಯೇ, ದುಕ್ಖನಿಸ್ಸರಣೂಪಾಯೇತಿ ಅತ್ಥೋ।
೪೦೫. ಅನೇನಾತಿ ಭಗವತಾ। ಖನ್ಧಕೇತಿ ಮಹಾವಗ್ಗೇ ಪಬ್ಬಜ್ಜಖನ್ಧಕೇ (ಮಹಾವ॰ ೯೬) ಯಂ ಪರಿವಾಸಂ ಪರಿವಸತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯೋ ಭೂತೋತಿ ಅಞ್ಞತಿತ್ಥಿಯಪುಬ್ಬೋ’’ತಿ (ಸಾರತ್ಥ॰ ಟೀ॰ ೭೬) ಆಚರಿಯಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತಂ। ಪಠಮಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಪರಿವಸತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೋ’’ತಿ। ತನ್ತಿ ದ್ವೀಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ವುತ್ತಂ ಪರಿವಾಸಂ। ಪಬ್ಬಜ್ಜನ್ತಿ ‘‘ಆಕಙ್ಖತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ, ಆಕಙ್ಖತಿ ಉಪಸಮ್ಪದ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಗ್ಗಹಣಂ। ‘‘ಉತ್ತರಿದಿರತ್ತತಿರತ್ತಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೫೧) ಏತ್ಥ ದಿರತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾವಸೇನೇವ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಠಿತೇನೇವ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ, ನ ಗಿಹಿಭೂತೇನ, ತಸ್ಮಾ ಅಪರಿವಸಿತ್ವಾಯೇವ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಲಭತಿ। ನ ಗಾಮಪ್ಪವೇಸನಾದೀನೀತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿಸದ್ದೇನ ನವೇಸಿಯಾವಿಧವಾಥುಲ್ಲಕುಮಾರಿಕಪಣ್ಡಕಭಿಕ್ಖುನಿಗೋಚರತಾ, ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಕಿಂ ಕರಣೀಯೇಸು ದಕ್ಖಾನಲಸಾದಿತಾ, ಉದ್ದೇಸಪರಿಪುಚ್ಛಾದೀಸು ತಿಬ್ಬಚ್ಛನ್ದತಾ, ಯಸ್ಸ ತಿತ್ಥಾಯತನತೋ ಪೂರೇನ್ತೇನ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಯದಾ ಪರಿವಸತಿ, ತದಾ ಪೂರಮಾನೇನ ಪರಿವಸಿತಬ್ಬಂ। ಅಟ್ಠವತ್ತಪೂರಣೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ವತ್ತಾನಂ ಪೂರಣೇನ। ಏತ್ಥಾತಿ ಪರಿವಾಸೇ, ಉಪಸಮ್ಪದಾಯ ವಾ। ಘಂಸಿತ್ವಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯವೀಮಂಸನವಸೇನ ಸುವಣ್ಣಂ ವಿಯ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ। ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಂ। ಉಪಸಮ್ಪದಾಪಿ ಹಿ ತೇನ ಸಙ್ಗಯ್ಹತಿ।
‘‘ಗಣಮಜ್ಝೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾತಿ ಉಪಸಮ್ಪದಾಕಮ್ಮಸ್ಸ ಗಣಪ್ಪಹೋನಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಜ್ಝೇ ಸಙ್ಘತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ತಸ್ಸ ಅನುಗ್ಗಹತ್ಥಂ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಟೀ॰ ೧.೪೦೫) ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತಂ, ಇದಾನಿ ‘‘ತಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ ಕಾರಿತವಸೇನ ಪಾಠೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ಅಚಿರಮುಪಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಚಿರೂಪಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಅತ್ಥಮತ್ತಂ ಪನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ನಚಿರಮೇವಾ’’ತಿ ಆಹ। ಕಾಯಚಿತ್ತವಿವೇಕಾವ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಾ ಉಪಧಿವಿವೇಕತ್ಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನಾಧಿಕಾರತ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯೇನ ಚೇವ ಚಿತ್ತೇನ ಚಾ’’ತಿ। ವೂಪಕಟ್ಠೋತಿ ವಿವಿತ್ತೋ। ತಾದಿಸಸ್ಸ ಸೀಲವಿಸೋಧನೇ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಅವುತ್ತಸಿದ್ಧೋತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮಾದಮೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪೇಸಿತಚಿತ್ತೋತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತಿ ಪೇಸಿತಚಿತ್ತೋ, ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂಭೂತೋ ಚ ತಥಾ ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಕಾಯೋ ನಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಮಾವಿಕಾತುಂ ‘‘ವಿಸ್ಸಟ್ಠಅತ್ತಭಾವೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ತಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಅವಿಸಯತ್ತಾ। ಯಸ್ಸಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸ। ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತಾಪಿ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಏವ ಅರಹತ್ತಾಧಿಗಮಾಯ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಪೇಕ್ಖಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ತೇಪಿ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತೇ ತೇಹೇವ ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತೇಹಿ ಏಕಸಙ್ಗಹೇ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಆಚಾರಕುಲಪುತ್ತಾ’’ತಿ ಆಹ। ಇಮಿನಾ ಹಿ ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ ಜಾತಿಕುಲಪುತ್ತಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ। ಆಚಾರಸಮ್ಪನ್ನಾನಮೇವಾಧಿಪ್ಪೇತಭಾವೋ ಚ ‘‘ಸಮ್ಮದೇವಾ’’ತಿ ಸದ್ದನ್ತರೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ‘‘ಓತಿಣ್ಣೋಮ್ಹಿ ಜಾತಿಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಹಿ ಸಂವೇಗಪುಬ್ಬಿಕಂ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸಮ್ಮದೇವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಹೇತುನಾವ ಕಾರಣೇನೇವಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಹೇತುನಾತಿ ನಯೇನ ಉಪಾಯೇನ। ಕಾರಣೇನೇವಾತಿ ತಬ್ಬಿವರಣವಚನಂ ತನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಂ। ತದೇವ ಹಿ ‘‘ಅನುತ್ತರಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯೋಸಾನ’’ನ್ತಿ ವತ್ತುಮರಹತಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ತಥಾ ಅಭಾವತೋ। ‘‘ಯಂತಂಸದ್ದಾ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಬನ್ಧಾ’’ತಿ ಸದ್ದನಯೇನಪಿ ತದತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ತಸ್ಸ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ। ‘‘ಯಸ್ಸತ್ಥಾಯ…ಪೇ॰… ಪಬ್ಬಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸ ಅತ್ಥಾಯ ಕುಲಪುತ್ತಾ ಪಬ್ಬಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಫಲಮಿಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನತ್ಥಿ ಪರೋ ಜನೋ ತಥಾ ಸಚ್ಛಿಕರಣೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಯಸ್ಸಾತಿ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ತಂ। ಉಪ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಸಂ-ಸದ್ದೋಪಿ ಧಾತುಸದ್ದಾನುವತ್ತಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ’’ತಿ, ಪತ್ವಾ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪ-ಸದ್ದೋ ವಾ ಧಾತುಸದ್ದಾನುವತ್ತಕೋ, ಸಂ-ಸದ್ದೋ ಪನ ಧಾತುವಿಸೇಸಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ’’ತಿ, ಅಸೇಕ್ಖಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಯೋ ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾ, ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
ನಿಟ್ಠಾಪೇತುನ್ತಿ ನಿಗಮನವಸೇನ ಪರಿಯೋಸಾಪೇತುಂ। ‘‘ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಪರಿಯೋಸಾನಂ…ಪೇ॰… ವಿಹಾಸೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಏವ ಹಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾಪಿತಾ, ತಂ ಪನ ನಿಗಮೇತುಂ ‘‘ಅಞ್ಞತರೋ…ಪೇ॰… ಅಹೋಸೀ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕತೋವ ಇಧ ಅಞ್ಞತರೋ, ನ ಪನ ನಾಮಗೋತ್ತಾದೀಹಿ ಅಪಾಕಟತೋ। ಅರಹನ್ತಾನನ್ತಿ ಉಬ್ಬಾಹನೇ ಚೇತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ತಥಾ ಉಬ್ಬಾಹಿತತ್ತಾ ಚ ತೇಸಮಬ್ಭನ್ತರೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಆಪನ್ನೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಭಗವತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕೇಚಿ ಪನ ಏವಂ ವದನ್ತಿ – ಅರಹನ್ತಾನನ್ತಿ ಚೇತಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೇಯೇವ ಸಾಮಿವಚನಂ, ಅತೋ ಚೇತ್ಥ ಸಹ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಮತ್ಥಂ ‘‘ಭಗವತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
ಇತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಪರಮಸುಖುಮಗಮ್ಭೀರದುರನುಬೋಧತ್ಥಪರಿದೀಪನಾಯ ಸುವಿಮಲವಿಪುಲಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಜನನಾಯ ಸಾಧುವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ನಾಮ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಿಯಾ ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪಕಾಸನಾ।
ಮಹಾಸೀಹನಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।