೨. ಭಿಕ್ಖುವಗ್ಗೋ
೧. ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೦೭. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾಯಂ ವಿಹರತೀತಿ ವೇಳುವನವಿಹಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚನ್ತೇ ಪಧಾನಘರಸಙ್ಖೇಪೇ ವಿವೇಕಕಾಮಾನಂ ವಸನತ್ಥಾಯ ಕತೇ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕಾತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಪಾಸಾದೇ ಪವಿವೇಕಂ ಬ್ರೂಹಯನ್ತೋ ವಿಹರತಿ। ಕಣ್ಟಕೋ ನಾಮ ಜಾತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಿಖಿಣೋವ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಸಾಮಣೇರಕಾಲೇಯೇವ ಪವಿವೇಕಂ ಬ್ರೂಹಯಮಾನೋ ತತ್ಥ ವಿಹಾಸಿ। ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾಯ। ಆಸನನ್ತಿ ಪಕತಿಪಞ್ಞತ್ತಮೇವೇತ್ಥ ಆಸನಂ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ। ಉದಕಾಧಾನೇತಿ
ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ರಾಹುಲಂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ಓವಾದದಾನತ್ಥಂ ಆಮನ್ತೇಸಿ। ಭಗವತಾ ಹಿ ರಾಹುಲತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಕತಾ। ಸಾಮಣೇರಪಞ್ಹಂ ಥೇರಸ್ಸೇವ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ರಾಹುಲಸಂಯುತ್ತಂ ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಮಿದಂ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತನ್ತಿ।
ಅಯಞ್ಹಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಕಾಲೇ ಭಗವನ್ತಂ ಚೀವರಕಣ್ಣೇ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ದಾಯಜ್ಜಂ ಮೇ ಸಮಣ ದೇಹೀ’’ತಿ ದಾಯಜ್ಜಂ ಯಾಚಮಾನೋ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾದೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಾಜಿತೋ। ಅಥ ಭಗವಾ ದಹರಕುಮಾರಾ ನಾಮ ಯುತ್ತಾಯುತ್ತಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತಿ, ಓವಾದಮಸ್ಸ ದೇಮೀತಿ ರಾಹುಲಕುಮಾರಂ ಆಮನ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಸಾಮಣೇರೇನ ನಾಮ, ರಾಹುಲ, ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಂ ಕಥೇತುಂ ನ ವಟ್ಟತಿ, ತ್ವಂ ಕಥಯಮಾನೋ ಏವರೂಪಂ ಕಥಂ ಕಥೇಯ್ಯಾಸೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ ಅವಿಜಹಿತಂ ದಸಪುಚ್ಛಂ ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ – ‘‘ಏಕೋ ಪಞ್ಹೋ ಏಕೋ ಉದ್ದೇಸೋ ಏಕಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ದ್ವೇ ಪಞ್ಹಾ…ಪೇ॰… ದಸ ಪಞ್ಹಾ ದಸ ಉದ್ದೇಸಾ ದಸ ರಾಹುಲಸುತ್ತಂ (ಸು॰ ನಿ॰ ರಾಹುಲಸುತ್ತ) ಕಥೇಸಿ। ಆಗತಾಗತಟ್ಠಾನೇ ಭವೇಸು ಛನ್ದರಾಗೋ ನ ಕತ್ತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ರಾಹುಲಸಂಯುತ್ತಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೮೮ ಆದಯೋ) ಕಥೇಸಿ। ‘‘ಅಹಂ ಸೋಭಾಮಿ, ಮಮ ವಣ್ಣಾಯತನಂ ಪಸನ್ನ’’ನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗೇಹಸ್ಸಿತಛನ್ದರಾಗೋ ನ ಕತ್ತಬ್ಬೋತಿ ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ ಕಥೇಸಿ।
ತತ್ಥ ರಾಹುಲಸುತ್ತಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಕಾಲೇ ವುತ್ತನ್ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹಿ ಅಭಿಣ್ಹೋವಾದವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ರಾಹುಲಸಂಯುತ್ತಂ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅವಸ್ಸಿಕಭಿಕ್ಖುಕಾಲಾ ವುತ್ತಂ। ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಾರಸ ವಸ್ಸಸಾಮಣೇರಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ। ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ ಅವಸ್ಸಿಕಭಿಕ್ಖುಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ। ಕುಮಾರಕಪಞ್ಹಞ್ಚ ಇದಞ್ಚ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ ಸತ್ತವಸ್ಸಿಕಸಾಮಣೇರಕಾಲೇ ವುತ್ತಂ। ತೇಸು ರಾಹುಲಸುತ್ತಂ ಅಭಿಣ್ಹೋವಾದತ್ಥಂ, ರಾಹುಲಸಂಯುತ್ತಂ, ಥೇರಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಗಬ್ಭಗಹಣತ್ಥಂ, ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಂ ಗೇಹಸ್ಸಿತಛನ್ದರಾಗವಿನೋದನತ್ಥಂ, ಚೂಳರಾಹುಲೋವಾದಂ ಥೇರಸ್ಸ ಪಞ್ಚದಸ-ವಿಮುತ್ತಿಪರಿಪಾಚನೀಯ-ಧಮ್ಮಪರಿಪಾಕಕಾಲೇ ಅರಹತ್ತಗಾಹಾಪನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಇದಞ್ಚ
‘‘ಕಿಕೀವ ಬೀಜಂ ರಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಚಾಮರೀ ವಾಲಮುತ್ತಮಂ।
ನಿಪಕೋ ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಮಮಂ ರಕ್ಖಿ ತಥಾಗತೋ’’ತಿ॥ (ಅಪ॰ ೧.೨.೮೩)।
ಸಾಮಣೇರಪಞ್ಹಂ ಅಯುತ್ತವಚನಪಹಾನತ್ಥಂ, ಇದಂ ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಸ್ಸ ಅಕರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಪಸ್ಸಸಿ ನೋತಿ ಪಸ್ಸಸಿ ನು। ಪರಿತ್ತನ್ತಿ ಥೋಕಂ। ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಸಮಣಧಮ್ಮೋ। ನಿಕ್ಕುಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಕತ್ವಾ। ಉಕ್ಕುಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಉತ್ತಾನಂ ಕತ್ವಾ।
೧೦೮. ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ರಾಹುಲ, ರಞ್ಞೋ ನಾಗೋತಿ ಅಯಂ ಉಪಮಾ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದೇ ಸಂವರರಹಿತಸ್ಸ ಓಪಮ್ಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಈಸಾದನ್ತೋತಿ ರಥೀಸಾಸದಿಸದನ್ತೋ ಉರುಳ್ಹವಾತಿ ಅಭಿವಡ್ಢಿತೋ ಆರೋಹಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಅಭಿಜಾತೋತಿ ಸುಜಾತೋ ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಸಙ್ಗಾಮಾವಚರೋತಿ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಓತಿಣ್ಣಪುಬ್ಬೋ। ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಆಗತಾಗತೇ ಪವಟ್ಟೇನ್ತೋ ಘಾತೇತಿ। ಪುರತ್ಥಿಮಕಾಯಾದೀಸು ಪನ ಪುರತ್ಥಿಮಕಾಯೇನ ತಾವ ಪಟಿಸೇನಾಯ ಫಲಕಕೋಟ್ಠಕಮುಣ್ಡಪಾಕಾರಾದಯೋ ಪಾತೇತಿ, ತಥಾ ಪಚ್ಛಿಮಕಾಯೇನ। ಸೀಸೇನ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ಏತಂ ಪದೇಸಂ ಮದ್ದಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇತಿ, ಏತ್ತಕೇನ ಸತಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ದ್ವೇಧಾ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಕಣ್ಣೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಆಗತಾಗತೇ ಸರೇ ಕಣ್ಣೇಹಿ ಪಹರಿತ್ವಾ ಪಾತನಂ। ದನ್ತೇಹಿ ಕಮ್ಮಂ ನಾಮ ಪಟಿಹತ್ಥಿಅಸ್ಸಹತ್ಥಾರೋಹಅಸ್ಸಾರೋಹಪದಾದೀನಂ ವಿಜ್ಝನಂ। ನಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮಂ ರಕ್ಖತೇವ ಸೋಣ್ಡನ್ತಿ ಸೋಣ್ಡಂ ಪನ ಮುಖೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ರಕ್ಖತಿ।
ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಿನೋ ಕರಣೇ। ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತನ್ತಿ ಅನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ, ಪರೇಸಂ ಜಯಂ ಅಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಪರಾಜಯಂ ಪಸ್ಸೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ। ಸೋಣ್ಡಾಯಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಯಮುಗ್ಗರಂ ವಾ ಖದಿರಮುಸಲಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಮನ್ತಾ ಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥಟ್ಠಾನಂ ಮದ್ದತಿ। ಪರಿಚ್ಚತ್ತನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಂ, ಇದಾನಿ ಹತ್ಥಿಯೋಧಾದೀಸು ನ ಕುತೋಚಿ ಭಾಯತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಜಯಂ ಪರೇಸಞ್ಚ ಪರಾಜಯಂ ಪಸ್ಸೀತಿ ಮಞ್ಞತಿ। ನಾಹಂ ತಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪನ್ತಿ ತಸ್ಸ ದುಕ್ಕಟಾದಿಆಪತ್ತಿವೀತಿಕ್ಕಮೇ ವಾ ಮಾತುಘಾತಕಾದಿಕಮ್ಮೇಸು ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಾಪಂ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ತಿಹ ತೇತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾವಾದಿನೋ ಅಕತ್ತಬ್ಬಂ ಪಾಪಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ತಯಾ ಹಸಾಯಪಿ ದವಕಮ್ಯತಾಯಪಿ ಮುಸಾ ನ ಭಣಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣತ್ಥೋತಿ ಓಲೋಕನತ್ಥೋ, ಯಂ ಮುಖೇ ವಜ್ಜಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ।
೧೦೯. ಸಸಕ್ಕಂ ನ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಪಟಿಸಂಹರೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ನಿವತ್ತೇಯ್ಯಾಸಿ ಮಾ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ। ಅನುಪದಜ್ಜೇಯ್ಯಾಸೀತಿ ಅನುಪದೇಯ್ಯಾಸಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇಯ್ಯಾಸಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕರೇಯ್ಯಾಸಿ। ಅಹೋರತ್ತಾನುಸಿಕ್ಖೀತಿ ರತ್ತಿಞ್ಚ ದಿವಞ್ಚ ಸಿಕ್ಖಮಾನೋ।
೧೧೧. ಅಟ್ಟೀಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಹರಾಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಲಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಜಿಗುಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಗೂಥಂ ದಿಸ್ವಾ ವಿಯ ಜಿಗುಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಾ। ಮನೋಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪನ ಅದೇಸನಾವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಇಧ ದೇಸೇತಬ್ಬನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಕಿತ್ತಕೇ ಪನ ಠಾನೇ ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಾನಿ
೧೧೨. ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾತಿ ಬುದ್ಧಾ ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ವಾ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ವಾ। ತಸ್ಮಾತಿಹಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತೀತೇಪಿ ಏವಂ ಪರಿಸೋಧೇಸುಂ, ಅನಾಗತೇಪಿ ಪರಿಸೋಧೇಸ್ಸನ್ತಿ, ಏತರಹಿಪಿ ಪರಿಸೋಧೇನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ತುಮ್ಹೇಹಿಪಿ ತೇಸಂ ಅನುಸಿಕ್ಖನ್ತೇಹಿ ಏವಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ। ಇಮಂ ಪನ ದೇಸನಂ ಭಗವಾ ಯಾವ ಭವಗ್ಗಾ ಉಸ್ಸಿತಸ್ಸ ರತನರಾಸಿನೋ ಯೋಜನಿಯಮಣಿಕ್ಖನ್ಧೇನ ಕೂಟಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಅಮ್ಬಲಟ್ಠಿಕರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೨. ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೧೩. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಅನುಬನ್ಧೀತಿ ದಸ್ಸನಂ ಅವಿಜಹಿತ್ವಾ ಗಮನಂ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ ಇರಿಯಾಪಥಾನುಬನ್ಧನೇನ ಅನುಬನ್ಧಿ। ತದಾ ಹಿ ಭಗವಾ ಪದೇ ಪದಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಲಾಸಿತಗಮನೇನ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛತಿ, ರಾಹುಲತ್ಥೇರೋ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪದಾನುಪದಿಕೋ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಛತೋ।
ತತ್ಥ ಭಗವಾ ಸುಪುಪ್ಫಿತಸಾಲವನಮಜ್ಝಗತೋ ಸುಭೂಮಿಓತರಣತ್ಥಾಯ ನಿಕ್ಖನ್ತಮತ್ತವರವಾರಣೋ ವಿಯ ವಿರೋಚಿತ್ಥ, ರಾಹುಲಭದ್ದೋ ಚ ವರವಾರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಛತೋ
ಭಗವಾಪಿ ಮಹಾಸಮ್ಮತಪವೇಣಿಯಂ ಓಕ್ಕಾಕರಾಜವಂಸೇ ಜಾತೋ, ರಾಹುಲಭದ್ದೋಪಿ। ಭಗವಾಪಿ ಸಙ್ಖೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಖೀರಸದಿಸೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಜಾತಿಖತ್ತಿಯಕುಲೇ ಜಾತೋ, ರಾಹುಲಭದ್ದೋಪಿ। ಭಗವಾಪಿ ರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ರಾಹುಲಭದ್ದೋಪಿ। ಭಗವತೋಪಿ ಸರೀರಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ದೇವನಗರೇಸು ಸಮುಸ್ಸಿತರತನತೋರಣಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಪಾಲಿಫುಲ್ಲೋ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ವಿಯ ಚ ಅತಿಮನೋಹರಣಂ, ರಾಹುಲಭದ್ದಸ್ಸಾಪಿ। ಇತಿ ದ್ವೇಪಿ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನಾ, ದ್ವೇಪಿ ರಾಜಪಬ್ಬಜಿತಾ, ದ್ವೇಪಿ ಖತ್ತಿಯಸುಖುಮಾಲಾ, ದ್ವೇಪಿ
ತತ್ರಾಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲೋ ಭಗವತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋವ ಪಾದತಲತೋ ಯಾವ ಉಪರಿ ಕೇಸನ್ತಾ ತಥಾಗತಂ ಆಲೋಕೇಸಿ। ಸೋ ಭಗವತೋ ಬುದ್ಧವೇಸವಿಲಾಸಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸೋಭತಿ ಭಗವಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣವಿಚಿತ್ತಸರೀರೋ ಬ್ಯಾಮಪ್ಪಭಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತತಾಯ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಸುವಣ್ಣಚುಣ್ಣಮಜ್ಝಗತೋ ವಿಯ, ವಿಜ್ಜುಲತಾಪರಿಕ್ಖಿತ್ತೋ
ಭಗವಾಪಿ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋವ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಪರಿಪುಣ್ಣಚ್ಛವಿಮಂಸಲೋಹಿತೋ ದಾನಿ ರಾಹುಲಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವೋ। ರಜನೀಯೇಸು ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀಸು ಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪಕ್ಖನ್ದನಕಾಲೋ ಜಾತೋ, ಕಿಂ ಬಹುಲತಾಯ ನು ಖೋ ರಾಹುಲೋ ವೀತಿನಾಮೇತೀ’’ತಿ। ಅಥ ಸಹಾವಜ್ಜನೇನೇವ ಪಸನ್ನಉದಕೇ ಮಚ್ಛಂ ವಿಯ, ಪರಿಸುದ್ಧೇ ಆದಾಸಮಣ್ಡಲೇ ಮುಖನಿಮಿತ್ತಂ ವಿಯ ಚ ತಸ್ಸ ತಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಂ ಅದ್ದಸ। ದಿಸ್ವಾವ – ‘‘ಅಯಂ ರಾಹುಲೋ ಮಯ್ಹಂ ಅತ್ರಜೋ ಹುತ್ವಾ ಮಮ ಪಚ್ಛತೋ ಆಗಚ್ಛನ್ತೋ ‘ಅಹಂ ಸೋಭಾಮಿ, ಮಯ್ಹಂ ವಣ್ಣಾಯತನಂ ಪಸನ್ನ’ನ್ತಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗೇಹಸ್ಸಿತಛನ್ದರಾಗಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ, ಅತಿತ್ಥೇ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ಉಪ್ಪಥಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಅಗೋಚರೇ ಚರತಿ, ದಿಸಾಮೂಳ್ಹಅದ್ಧಿಕೋ ವಿಯ ಅಗನ್ತಬ್ಬಂ ದಿಸಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಅಯಂ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ವಡ್ಢನ್ತೋ ಅತ್ತತ್ಥಮ್ಪಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ದಸ್ಸತಿ, ಪರತ್ಥಮ್ಪಿ, ಉಭಯತ್ಥಮ್ಪಿ। ತತೋ ನಿರಯೇಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಣ್ಹಾಪೇಸ್ಸತಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಮ್ಪಿ, ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇಪಿ, ಅಸುರಕಾಯೇಪಿ, ಸಮ್ಬಾಧೇಪಿ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ಪರಿಪಾತೇಸ್ಸತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ –
ಅನತ್ಥಜನನೋ
ಭಯಮನ್ತರತೋ ಜಾತಂ, ತಂ ಜನೋ ನಾವಬುಜ್ಝತಿ॥
ಲುದ್ಧೋ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಲುದ್ಧೋ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ।
ಅನ್ಧತಮಂ ತದಾ ಹೋತಿ, ಯಂ ಲೋಭೋ ಸಹತೇ ನರಂ॥ (ಇತಿವು॰ ೮೮) –
ಯಥಾ ಖೋ ಪನ ಅನೇಕರತನಪೂರಾ ಮಹಾನಾವಾ ಭಿನ್ನಫಲಕನ್ತರೇನ ಉದಕಂ ಆದಿಯಮಾನಾ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ, ವೇಗೇನಸ್ಸಾ ವಿವರಂ ಪಿದಹಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಏವಮೇವಂ ಅಯಮ್ಪಿ ನ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ। ಯಾವಸ್ಸ ಅಯಂ ಕಿಲೇಸೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಸೀಲರತನಾದೀನಿ ನ ವಿನಾಸೇತಿ, ತಾವದೇವ ನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಮಕಾಸಿ। ಏವರೂಪೇಸು ಪನ ಠಾನೇಸು ಬುದ್ಧಾನಂ ನಾಗವಿಲೋಕನಂ
ತತ್ಥ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪನ್ತಿಆದೀನಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ। ನೇತಂ ಮಮಾತಿಆದೀನಿ ಮಹಾಹತ್ಥಿಪದೋಪಮೇ ವುತ್ತಾನಿ। ರೂಪಮೇವ ನು ಖೋ ಭಗವಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛತಿ? ತಸ್ಸ ಕಿರ – ‘‘ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ನೇತಂ ಮಮ, ನೇಸೋಹಮಸ್ಮಿ ನ ಮೇಸೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ವದತಿ, ವೇದನಾದೀಸು ನು ಖೋ ಕಥಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ನಯೋ ಉದಪಾದಿ। ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ನಯೇ ಠಿತೋ ಪುಚ್ಛತಿ। ನಯಕುಸಲೋ ಹೇಸ ಆಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲೋ, ಇದಂ ನ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ
ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮೋ ಹಿ ಅಯಂ ಆಯಸ್ಮಾ, ಪಾತೋವ ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣೇ ಪತ್ಥಮತ್ತಂ ವಾಲಿಕಂ ಓಕಿರತಿ – ‘‘ಅಜ್ಜ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಮಯ್ಹಂ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಾ ಏತ್ತಕಂ ಓವಾದಂ ಏತ್ತಕಂ ಪರಿಭಾಸಂ ಲಭಾಮೀ’’ತಿ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋಪಿ ನಂ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇನ್ತೋ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾನಂ ಯದಿದಂ ರಾಹುಲೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೯) ಸಿಕ್ಖಾಯಮೇವ ಅಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ। ಸೋಪಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಮಜ್ಝೇ ತಮೇವ ಸೀಹನಾದಂ ನದಿ –
‘‘ಸಬ್ಬಮೇತಂ
ಸಮ್ಮುಖಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ, ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ ಮಂ॥
ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾನಹಂ ಅಗ್ಗೋ, ಧಮ್ಮರಾಜೇನ ಥೋಮಿತೋ।
ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತಾನಞ್ಚ, ಸಹಾಯೋ ಪವರೋ ಮಮ॥
ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ, ಧಮ್ಮಾರಕ್ಖೋ ಚ ಪೇತ್ತಿಯೋ।
ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಉಪಜ್ಝಾಯೋ, ಸಬ್ಬಂ ಮೇ ಜಿನಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
ಅಥಸ್ಸ ಭಗವಾ ಯಸ್ಮಾ ನ ಕೇವಲಂ ರೂಪಮೇವ, ವೇದನಾದಯೋಪಿ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ರೂಪಮ್ಪಿ ರಾಹುಲಾತಿಆದಿಮಾಹ। ಕೋ ನಜ್ಜಾತಿ ಕೋ ನು ಅಜ್ಜ। ಥೇರಸ್ಸ ಕಿರ ಏತದಹೋಸಿ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಮಯ್ಹಂ ಅತ್ತಭಾವನಿಸ್ಸಿತಂ ಛನ್ದರಾಗಂ ಞತ್ವಾ ‘ಸಮಣೇನ ನಾಮ ಏವರೂಪೋ ವಿತಕ್ಕೋ ನ ವಿತಕ್ಕಿತಬ್ಬೋ’ತಿ ನೇವ ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಥಂ ಕಥೇಸಿ, ಗಚ್ಛ ಭಿಕ್ಖು ರಾಹುಲಂ ವದೇಹಿ
ಅದ್ದಸಾ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋತಿ ಭಗವತಿ ಗತೇ ಪಚ್ಛಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅದ್ದಸ। ಏತಸ್ಸ ಕಿರಾಯಸ್ಮತೋ ಏಕಕಸ್ಸ ವಿಹರತೋ ಅಞ್ಞಂ ವತ್ತಂ, ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹರತೋ ಅಞ್ಞಂ। ಯದಾ ಹಿ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಏಕಾಕಿನೋ ವಸನ್ತಿ, ತದಾ ಪಾತೋವ ಸೇನಾಸನಂ ಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತರುಚಿಯಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಹರನ್ತಾ ಪನ ಥೇರಾ ಏವಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ। ತದಾ ಹಿ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವಾರೋ ಪಠಮಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಂ ಗಚ್ಛತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಗತೇ ಥೇರೋ ಅತ್ತನೋ ಸೇನಾಸನಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ – ‘‘ಬಹೂನಂ ವಸನಟ್ಠಾನೇ ನಾಮ ಸಬ್ಬೇವ ಪಾಸಾದಿಕಂ
ಅಥ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿನ್ತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹಾಹೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
ಮಹಪ್ಫಲಾ ಹೋತೀತಿ ಕೀವಮಹಪ್ಫಲಾ ಹೋತಿ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ಏಕಾಸನೇ ನಿಸಿನ್ನೋವ ಸಬ್ಬಾಸವೇ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಮರಣಕಾಲೇ ಸಮಸೀಸೀ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಿಕದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ತತೋ ವಿರದ್ಧೋ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ತಂ ಅಸಚ್ಛಿಕರೋನ್ತೋ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೇ ಬಾಹಿಯತ್ಥೇರಾದಯೋ ವಿಯ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಮಹಪ್ಫಲಾ। ಮಹಾನಿಸಂಸಾತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –
‘‘ಆನಾಪಾನಸ್ಸತೀ
ಅನುಪುಬ್ಬಂ ಪರಿಚಿತಾ, ಯಥಾ ಬುದ್ಧೇನ ದೇಸಿತಾ।
ಸೋಮಂ ಲೋಕಂ ಪಭಾಸೇತಿ, ಅಬ್ಭಾ ಮುತ್ತೋವ ಚನ್ದಿಮಾ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೫೪೮; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧.೬೦) –
ಇಮಂ
ಇತಿ ಭಗವಾ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಥೇರೋ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿನ್ತಿ ಉಭೋಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಗತಾ, ರಾಹುಲಭದ್ದೋ ವಿಹಾರೇಯೇವ ಓಹೀನೋ। ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ಓಹೀನಭಾವಂ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ನೇವ ಅತ್ತನಾ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ, ನ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪೇಸೇಸಿ, ನ ಪಸೇನದಿಮಹಾರಾಜಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಾದೀನಂ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ। ಸಞ್ಞಾಮತ್ತಕಞ್ಹಿ ಲಭಿತ್ವಾ ತೇ ಕಾಜಭತ್ತಂ ಅಭಿಹರೇಯ್ಯುಂ। ಯಥಾ ಚ ಭಗವಾ, ಏವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅಕಾಸಿ। ರಾಹುಲತ್ಥೇರೋ ನಿರಾಹಾರೋ ಛಿನ್ನಭತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಸ ಪನಾಯಸ್ಮತೋ – ‘‘ಭಗವಾ ಮಂ ವಿಹಾರೇ ಓಹೀನಂ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಪಿಣ್ಡಪಾತಂ ನಾಪಿ ಸಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ, ನ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪಹಿಣಿ ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ ರಾಹುಲೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
೧೧೪. ತತ್ಥ ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾತಿ ಏಕೀಭಾವತೋ। ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ರಾಹುಲಾತಿ ಕಸ್ಮಾ? ಭಗವಾ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಂ ಪುಟ್ಠೋ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇತೀತಿ। ರೂಪೇ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ। ಏವಂ ಕಿರಸ್ಸ ಅಹೋಸಿ – ‘‘ರಾಹುಲಸ್ಸ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಛನ್ದರಾಗೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಹೇಟ್ಠಾ ಚಸ್ಸ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಿತಂ। ಇದಾನಿಸ್ಸಾಪಿ ದ್ವಿಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ವಿರಾಜೇತ್ವಾ ವಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ತಂನಿಸ್ಸಿತಂ ಛನ್ದರಾಗಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಆಪಾದೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಅಥ ಆಕಾಸಧಾತುಂ ಕಸ್ಮಾ ವಿತ್ಥಾರೇಸೀತಿ? ಉಪಾದಾರೂಪದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಹೇಟ್ಠಾ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನೇವ ಕಥಿತಾನಿ, ನ ಉಪಾದಾರೂಪಂ। ತಸ್ಮಾ ಇಮಿನಾ ಮುಖೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆಕಾಸಧಾತುಂ ವಿತ್ಥಾರೇಸಿ। ಅಪಿಚ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇನ ಆಕಾಸೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನರೂಪಮ್ಪಿ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ।
ಆಕಾಸೇನ
ತಸ್ಸೇವಂ ಆವಿಭಾವತ್ಥಂ, ತಂ ಪಕಾಸೇಸಿ ನಾಯಕೋ॥
ಏತ್ಥ
೧೧೮. ಆಕಾಸಧಾತುಯಂ ಆಕಾಸಗತನ್ತಿ ಆಕಾಸಭಾವಂ ಗತಂ। ಉಪಾದಿನ್ನನ್ತಿಆದಿನ್ನಂ ಗಹಿತಂ ಪರಾಮಟ್ಠಂ, ಸರೀರಟ್ಠಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದನ್ತಿ ಮಂಸಲೋಹಿತಾದೀಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಕಣ್ಣವಿವರಂ। ನಾಸಚ್ಛಿದ್ದಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯೇನ ಚಾತಿ ಯೇನ ಛಿದ್ದೇನ। ಅಜ್ಝೋಹರತೀತಿ ಅನ್ತೋ ಪವೇಸೇತಿ, ಜಿವ್ಹಾಬನ್ಧನತೋ ಹಿ ಯಾವ ಉದರಪಟಲಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿದತ್ಥಿಚತುರಙ್ಗುಲಂ ಛಿದ್ದಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಯತ್ಥ ಚಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ। ಸನ್ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಹಿ ಮಹನ್ತಂ ಪಟಪರಿಸ್ಸಾವನಮತ್ತಞ್ಚ ಉದರಪಟಲಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಅಧೋಭಾಗಂ ನಿಕ್ಖಮತೀತಿ ಯೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿಕ್ಖಮತಿ। ದ್ವತ್ತಿಂಸಹತ್ಥಮತ್ತಂ ಏಕವೀಸತಿಯಾ ಠಾನೇಸು ವಙ್ಕಂ ಅನ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಯಂ ವಾ ಪನಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸುಖುಮಸುಖುಮಂ ಚಮ್ಮಮಂಸಾದಿಅನ್ತರಗತಞ್ಚೇವ ಲೋಮಕೂಪಭಾವೇನ ಚ ಠಿತಂ ಆಕಾಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೇಸಮೇತ್ಥಾಪಿ ಪಥವೀಧಾತುಆದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
೧೧೯. ಇದಾನಿಸ್ಸ ತಾದಿಭಾವಲಕ್ಖಣಂ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತೋ ಪಥವೀಸಮನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠೇಸು ಹಿ ಅರಜ್ಜನ್ತೋ ಅದುಸ್ಸನ್ತೋ ತಾದೀ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಮನಾಪಾಮನಾಪಾತಿ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪರಿಯಾದಾಯ ಠಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಏತೇ ಫಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತವ ಚಿತ್ತಂ ಅನ್ತೋಮುಟ್ಠಿಗತಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಪರಿಯಾದಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ ‘‘ಅಹಂ ಸೋಭಾಮಿ, ಮಯ್ಹಂ ವಣ್ಣಾಯತನಂ ಪಸನ್ನ’’ನ್ತಿ ಪುನ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಛನ್ದರಾಗೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ। ಗೂಥಗತನ್ತಿಆದೀಸು ಗೂಥಮೇವ ಗೂಥಗತಂ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ।
ನ ಕತ್ಥಚಿ ಪತಿಟ್ಠಿತೋತಿ ಪಥವೀಪಬ್ಬತರುಕ್ಖಾದೀಸು ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ಯದಿ ಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಭವೇಯ್ಯ, ಪಥವಿಯಾ ಭಿಜ್ಜಮಾನಾಯ ಸಹೇವ ಭಿಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಪಬ್ಬತೇ ಪತಮಾನೇ ಸಹೇವ ಪತೇಯ್ಯ, ರುಕ್ಖೇ ಛಿಜ್ಜಮಾನೇ ಸಹೇವ ಛಿಜ್ಜೇಯ್ಯ।
೧೨೦. ಮೇತ್ತಂ ರಾಹುಲಾತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ತಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಹೇಟ್ಠಾ ಹಿ ತಾದಿಭಾವಲಕ್ಖಣಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ನ ಚ ಸಕ್ಕಾ ಅಹಂ ತಾದೀ ಹೋಮೀತಿ ಅಕಾರಣಾ ಭವಿತುಂ, ನಪಿ ‘‘ಅಹಂ ಉಚ್ಚಾಕುಲಪ್ಪಸುತೋ ಬಹುಸ್ಸುತೋ ಲಾಭೀ, ಮಂ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾದಯೋ ಭಜನ್ತಿ, ಅಹಂ ತಾದೀ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಕೋಚಿ ತಾದೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಮೇತ್ತಾದಿಭಾವನಾಯ ಪನ ಹೋತೀತಿ ತಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ।
ತತ್ಥ ಭಾವಯತೋತಿ ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ ಪಾಪೇನ್ತಸ್ಸ। ಯೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋತಿ ಯೋ ಸತ್ತೇ ಕೋಪೋ, ಸೋ ಪಹೀಯಿಸ್ಸತಿ। ವಿಹೇಸಾತಿ ಪಾಣಿಆದೀಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಹಿಂಸನಂ। ಅರತೀತಿ ಪನ್ತಸೇನಾಸನೇಸು ಚೇವ ಅಧಿಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತತಾ। ಪಟಿಘೋತಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಸತ್ತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಚ ಪಟಿಹಞ್ಞನಕಿಲೇಸೋ। ಅಸುಭನ್ತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಕಥಿತಾವ। ರಾಗೋತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗೋ। ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಹಜಾತಸಞ್ಞಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ಏವ ವಾ ಏಸಾ ಅಸಞ್ಞಾಪಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ಸಞ್ಞಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಅಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ।
೧೨೧. ಇದಾನಿ ಥೇರೇನ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಪಞ್ಹಂ ವಿತ್ಥಾರೇನ್ತೋ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಇದಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಭಾವನಾ ಚ ಪಾಳಿಅತ್ಥೋ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಆನಿಸಂಸಕಥಾಯ ಸಬ್ಬೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಅನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ ವಿತ್ಥಾರಿತೋಯೇವ। ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಭಗವಾ ನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲವಸೇನೇವ ಪರಿನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಮಾಹಾರಾಹುಲೋವಾದಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೩. ಚೂಳಮಾಲುಕ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೨. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಾಲುಕ್ಯಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಏವಂನಾಮಕಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ। ಠಪಿತಾನಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾನೀತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ ನಾಮ ನ ಬ್ಯಾಕಾತಬ್ಬಾನೀತಿ ಏವಂ ಠಪಿತಾನಿ ಚೇವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾನಿ ಚ। ತಥಾಗತೋತಿ ಸತ್ತೋ। ತಂ ಮೇ ನ ರುಚ್ಚತೀತಿ ತಂ ಅಬ್ಯಾಕರಣಂ ಮಯ್ಹಂ ನ ರುಚ್ಚತಿ। ಸಿಕ್ಖಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಾಯಾತಿ ಸಿಕ್ಖಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ।
೧೨೫. ಕೋ ಸನ್ತೋ ಕಂ ಪಚ್ಚಾಚಿಕ್ಖಸೀತಿ ಯಾಚಕೋ ವಾ ಹಿ ಯಾಚಿತಕಂ ಪಚ್ಚಾಚಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಯಾಚಿತಕೋ ವಾ ಯಾಚಕಂ। ತ್ವಂ ನೇವ ಯಾಚಕೋ ನ ಯಾಚಿತಕೋ, ಸೋ ದಾನಿ ತ್ವಂ ಕೋ ಸನ್ತೋ ಕಂ ಪಚ್ಚಾಚಿಕ್ಖಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೨೬. ವಿದ್ಧೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪರಸೇನಾಯ ಠಿತೇನ ವಿದ್ಧೋ ಭವೇಯ್ಯ। ಗಾಳ್ಹಪಲೇಪನೇನಾತಿ ಬಹಲಲೇಪನೇನ। ಭಿಸಕ್ಕನ್ತಿ ವೇಜ್ಜಂ। ಸಲ್ಲಕತ್ತನ್ತಿ ಸಲ್ಲಕನ್ತನಂ ಸಲ್ಲಕನ್ತಿಯಸುತ್ತವಾಚಕಂ। ಅಕ್ಕಸ್ಸಾತಿ ಅಕ್ಕವಾಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಜಿಯಂ ಕರೋನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಕ್ಕಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಸಣ್ಹಸ್ಸಾತಿ ವೇಣುವಿಲೀವಸ್ಸ। ಮರುವಾಖೀರಪಣ್ಣೀನಮ್ಪಿ ವಾಕೇಹಿಯೇವ ಕರೋನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಯದಿ ವಾ ಮರುವಾಯ ಯದಿ ವಾ ಖೀರಪಣ್ಣಿನೋತಿ। ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಪಬ್ಬತಗಚ್ಛನದೀಗಚ್ಛಾದೀಸು ಜಾತಂ। ರೋಪಿಮನ್ತಿ ರೋಪೇತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತಂ ಸರವನತೋ ಸರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕತಂ। ಸಿಥಿಲಹನುನೋತಿ ಏವಂನಾಮಕಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿನೋ। ಭೇರವಸ್ಸಾತಿ ಕಾಳಸೀಹಸ್ಸ। ಸೇಮ್ಹಾರಸ್ಸಾತಿ ಮಕ್ಕಟಸ್ಸ। ಏವಂ ನೋತಿ ಏತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
೧೨೭. ಅತ್ಥೇವ ಜಾತೀತಿ ಏತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯವಾಸೋವ ನತ್ಥಿ, ಜಾತಿ ಪನ ಅತ್ಥಿಯೇವ। ತಥಾ ಜರಾಮರಣಾದೀನೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯೇಸಾಹನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಅಹಂ। ನಿಘಾತನ್ತಿ ಉಪಘಾತಂ ವಿನಾಸಂ। ಮಮ ಸಾವಕಾ ಹಿ ಏತೇಸು ನಿಬ್ಬಿನ್ನಾ ಇಧೇವ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
೧೨೮. ತಸ್ಮಾತಿಹಾತಿ ನ ಹೇತಂ ಮಾಲುಕ್ಯಪುತ್ತ ಅತ್ಥಸಂಹಿತನ್ತಿ ಏತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ವಾ ಏತಂ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ವಾ ಕಾರಣನಿಸ್ಸಿತಂ ನ ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸೀಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ। ನ ನಿಬ್ಬಿದಾಯಾತಿಆದೀಸು ವಟ್ಟೇ ನಿಬ್ಬಿನ್ದನತ್ಥಾಯ ವಾ ವಿರಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ವಾ ವಟ್ಟನಿರೋಧಾಯ ವಾ ರಾಗಾದಿವೂಪಸಮನತ್ಥಾಯ ವಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಜಾನನತ್ಥಾಯ ವಾ ಚತುಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಬೋಧತ್ಥಾಯ ವಾ ಅಸಙ್ಖತನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯತ್ಥಾಯ ವಾ ನ ಹೋತಿ। ಏತಂ ಹೀತಿ ಏತಂ ಚತುಸಚ್ಚಬ್ಯಾಕರಣಂ। ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕನ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಂ ಪುಬ್ಬಪದಟ್ಠಾನಂ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತಪಟಿವಿಪಕ್ಖನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಮಮ್ಪಿ ದೇಸನಂ ಭಗವಾ ನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲವಸೇನ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಚೂಳಮಾಲುಕ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೪. ಮಹಾಮಾಲುಕ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೨೯. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾಮಾಲುಕ್ಯಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಿಕಾನಿ ಕಾಮಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸಂವತ್ತನಿಕಾನಿ। ಸಂಯೋಜನಾನೀತಿ ಬನ್ಧನಾನಿ। ಕಸ್ಸ ಖೋ ನಾಮಾತಿ ಕಸ್ಸ ದೇವಸ್ಸ ವಾ ಮನುಸ್ಸಸ್ಸ ವಾ ದೇಸಿತಾನಿ ಧಾರೇಸಿ, ಕಿಂ ತ್ವಮೇವೇಕೋ ಅಸ್ಸೋಸಿ, ನ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚೀತಿ? ಅನುಸೇತೀತಿ ಅಪ್ಪಹೀನತಾಯ ಅನುಸೇತಿ। ಅನುಸಯಮಾನೋ ಸಂಯೋಜನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ।
ಏತ್ಥ ಚ ಭಗವತಾ ಸಂಯೋಜನಂ ಪುಚ್ಛಿತಂ, ಥೇರೇನಪಿ ಸಂಯೋಜನಮೇವ ಬ್ಯಾಕತಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತಸ್ಸ ವಾದೇ ಭಗವತಾ ದೋಸೋ ಆರೋಪಿತೋ। ಸೋ ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಥೇರಸ್ಸ ತಥಾಲದ್ಧಿಕತ್ತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ತಸ್ಸ ಲದ್ಧಿ ‘‘ಸಮುದಾಚಾರಕ್ಖಣೇಯೇವ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಂಯುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇತರಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಅಸಂಯುತ್ತೋ’’ತಿ। ತೇನಸ್ಸ ಭಗವತಾ ದೋಸೋ ಆರೋಪಿತೋ। ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಭಗವತಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯೇವ ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಆರದ್ಧಾ, ಸಾ ಇಮಿನಾ ಅಪಣ್ಡಿತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ವಿಸಂವಾದಿತಾ। ಹನ್ದಾಹಂ ಭಗವನ್ತಂ ಯಾಚಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಸೋ ಏವಮಕಾಸಿ। ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಪರಿಯುಟ್ಠಿತೇನಾತಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಿತೇನ ಅಭಿಭೂತೇನ। ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಪರೇತೇನಾತಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುಗತೇನ। ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿನಿಸ್ಸರಣಂ ನಾಮ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ। ಅಪ್ಪಟಿವಿನೀತಾತಿ ಅವಿನೋದಿತಾ ಅನೀಹಟಾ। ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಂ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಿಯಸಂಯೋಜನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋಯೇವ। ‘‘ಸಾನುಸಯಾ ಪಹೀಯತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪನೇತ್ಥ ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಅಞ್ಞಂ ಸಂಯೋಜನಂ ಅಞ್ಞೋ ಅನುಸಯೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಯಥಾ ಹಿ ಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಭತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಭತ್ತತೋ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ‘‘ಸಾನುಸಯಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಅನುಸಯೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತೇಸಂ ಲದ್ಧಿ। ತೇ ‘‘ಸಸೀಸಂ ಪಾರುಪಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಹಿ
೧೩೨. ತಚಂ ಛೇತ್ವಾತಿಆದೀಸು ಇದಂ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ – ತಚಚ್ಛೇದೋ ವಿಯ ಹಿ ಸಮಾಪತ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಫೇಗ್ಗುಚ್ಛೇದೋ ವಿಯ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಸಾರಚ್ಛೇದೋ ವಿಯ ಮಗ್ಗೋ। ಪಟಿಪದಾ ಪನ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾವ ವಟ್ಟತಿ। ಏವಮೇತೇ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ಏವರೂಪಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
೧೩೩. ಉಪಧಿವಿವೇಕಾತಿ ಉಪಧಿವಿವೇಕೇನ। ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣವಿವೇಕೋ ಕಥಿತೋ। ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನಾತಿ ಇಮಿನಾ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಂ ಕಥಿತಂ। ಕಾಯದುಟ್ಠುಲ್ಲಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಯಾಲಸಿಯಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಕಥಿತಾ। ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ಉಪಧಿವಿವೇಕೇನ ಕಾಮೇಹಿ ವಿನಾ ಹುತ್ವಾ। ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹೀತಿ ಅಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನೇನ ಕಾಯದುಟ್ಠುಲ್ಲಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ವಿನಾ ಹುತ್ವಾ। ಯದೇವ ತತ್ಥ ಹೋತೀತಿ ಯಂ ತತ್ಥ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸಮಾಪತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಿತಞ್ಚ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಜಾತಂ ಹೋತಿ। ತೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ತೇ ರೂಪಗತನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತೇ ರೂಪಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ। ಅನಿಚ್ಚತೋತಿ ನ ನಿಚ್ಚತೋ। ದುಕ್ಖತೋತಿ ನ ಸುಖತೋ। ರೋಗತೋತಿಆದೀಸು ಆಬಾಧಟ್ಠೇನ ರೋಗತೋ, ಅನ್ತೋದೋಸಟ್ಠೇನ ಗಣ್ಡತೋ, ಅನುಪವಿದ್ಧಟ್ಠೇನ ದುಕ್ಖಜನನಟ್ಠೇನ ಚ ಸಲ್ಲತೋ, ದುಕ್ಖಟ್ಠೇನ ಅಘತೋ, ರೋಗಟ್ಠೇನ ಆಬಾಧತೋ, ಅಸಕಟ್ಠೇನ ಪರತೋ, ಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಪಲೋಕತೋ, ನಿಸ್ಸತ್ತಟ್ಠೇನ ಸುಞ್ಞತೋ, ನ ಅತ್ತಟ್ಠೇನ ಅನತ್ತತೋ। ತತ್ಥ ಅನಿಚ್ಚತೋ, ಪಲೋಕತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಿತಂ, ದುಕ್ಖತೋತಿಆದೀಹಿ ಛಹಿ ದುಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ, ಪರತೋ ಸುಞ್ಞತೋ ಅನತ್ತತೋತಿ ತೀಹಿ ಅನತ್ತಲಕ್ಖಣಂ।
ಸೋ ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಸೋ ತೇಹಿ ಏವಂ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ದಿಟ್ಠೇಹಿ ಅನ್ತೋಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಧಮ್ಮೇಹಿ। ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿವಾಪೇತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಸಂಹರತಿ ಮೋಚೇತಿ ಅಪನೇತಿ। ಉಪಸಂಹರತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಸವನವಸೇನ ಸೋ ತತ್ಥ ಠಿತೋತಿ ತಾಯ ತಿಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಠಿತೋ। ಆಸವಾನಂ ಖಯಂ ಪಾಪುಣಾತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗೇ ಭಾವೇತ್ವಾ ಪಾಪುಣಾತಿ ತೇನೇವ ಧಮ್ಮರಾಗೇನಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇ ಛನ್ದರಾಗೇನ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸು ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಛನ್ದರಾಗಂ ಪರಿಯಾದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಅನಾಗಾಮೀ ಹೋತಿ।
ಯದೇವ ತತ್ಥ ಹೋತಿ ವೇದನಾಗತನ್ತಿ ಇಧ ಪನ ರೂಪಂ ನ ಗಹಿತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಾ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ರೂಪಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನೋತಿ ಸಮಥವಸೇನಪಿನೇನ ರೂಪಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ, ಹೇಟ್ಠಾ ರೂಪಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಇದಾನಿ ಅರೂಪಂ ಸಮ್ಮಸತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನಪಿನೇನ ರೂಪಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಂ। ಅರೂಪೇ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋಪಿ ರೂಪಂ ನತ್ಥೀತಿ ತಂ ಸನ್ಧಾಯಪಿ ಇಧ ರೂಪಂ ನ ಗಹಿತಂ।
ಅಥ ಕಿಞ್ಚರಹೀತಿ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ? ಸಮಥವಸೇನ ಗಚ್ಛತೋ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಧುರಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ। ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಗಚ್ಛತೋ ಪಞ್ಞಾ ಧುರಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಥೇರಸ್ಸ ಕಙ್ಖಾ ನತ್ಥಿ। ಅಯಂ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋಯೇವ, ಸಮಥವಸೇನೇವ ಪನ ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಏಕೋ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಗಚ್ಛನ್ತೇಸುಪಿ ಏಕೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ।
ಇನ್ದ್ರಿಯವೇಮತ್ತತಂ ವದಾಮೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯನಾನತ್ತತಂ ವದಾಮಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ, ನ ತ್ವಂ, ಆನನ್ದ, ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿ, ತೇನ ತೇ ಏತಂ ಅಪಾಕಟಂ। ಅಹಂ ಪನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿಂ, ತೇನ ಮೇ ಏತಂ ಪಾಕಟಂ। ಏತ್ಥ ಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯನಾನತ್ತತಾ ಕಾರಣಂ। ಸಮಥವಸೇನೇವ ಹಿ ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಧುರಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಧುರಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನೇವ ಚ ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಧುರಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಮಹಾಮಾಲುಕ್ಯಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೫. ಭದ್ದಾಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೩೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಭದ್ದಾಲಿಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಏಕಾಸನಭೋಜನನ್ತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುರೇಭತ್ತೇ ಅಸನಭೋಜನಂ, ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬಭತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪಾಬಾಧತನ್ತಿಆದೀನಿ ಕಕಚೋಪಮೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ। ನ ಉಸ್ಸಹಾಮೀತಿ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ। ಸಿಯಾ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಸಿಯಾ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋತಿ ಏವಂ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ಯಾವಜೀವಂ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ಚರಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮಿ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋತಿ ಇತಿ ಮೇ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕದೇಸಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾತಿ ಪೋರಾಣಕತ್ಥೇರಾ ಕಿರ ಪತ್ತೇ ಭತ್ತಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಪ್ಪಿಮ್ಹಿ ದಿನ್ನೇ ಸಪ್ಪಿನಾ ಉಣ್ಹಮೇವ ಥೋಕಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಅವಸೇಸಂ ಬಹಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಛಾಯೂದಕಫಾಸುಕೇ ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ। ಏತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಸತ್ಥಾ ಆಹ। ಭದ್ದಾಲಿ, ಪನ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಸಚೇ ಸಕಿಂ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ದಿನ್ನಂ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಪುನ ಪತ್ತಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಓದನಸ್ಸ ಪೂರೇತ್ವಾ ಲದ್ಧಂ ಏವಮ್ಪಿ ಖೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ನ ಉಸ್ಸಹಾಮೀತಿ ಆಹ। ಅಯಂ ಕಿರ ಅತೀತೇ ಅನನ್ತರಾಯ ಜಾತಿಯಾ ಕಾಕಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಕಾಕಾ ಚ ನಾಮ ಮಹಾಛಾತಕಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಛಾತಕತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಸ ಪನ ವಿರವನ್ತಸ್ಸೇವ ಭಗವಾ ತಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ – ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ವಿಕಾಲೇ ಖಾದನೀಯಂ ವಾ ಭೋಜನೀಯಂ ವಾ ಖಾದೇಯ್ಯ ವಾ ಭುಞ್ಜೇಯ್ಯ ವಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೪೮) ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಥ ಖೋ ಆಯಸ್ಮಾ, ಭದ್ದಾಲಿ,…ಪೇ॰… ಅನುಸ್ಸಾಹಂ ಪವೇದೇಸೀತಿ।
ಯಥಾ ತನ್ತಿ ಯಥಾ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಯ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀ ಏಕವಿಹಾರೇಪಿ ವಸನ್ತೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವಂ ನ ದದೇಯ್ಯ, ತಥೇವ ನ ಅದಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೇವ ಭಗವತೋ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅಗಮಾಸಿ, ನ ಧಮ್ಮದೇಸನಟ್ಠಾನಂ ನ ವಿತಕ್ಕಮಾಳಕಂ, ನ ಏಕಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಭಗವಾ ನಿಸೀದತಿ, ತಸ್ಸ ದ್ವಾರೇಪಿ ನ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸಚಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಭಗವಾ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೋ ಪುರೇತರಮೇವ ಞತ್ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗಚ್ಛತಿ। ಸದ್ಧಾಪಬ್ಬಜಿತೋ ಕಿರೇಸ ಕುಲಪುತ್ತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲೋ। ತೇನಸ್ಸ ನ ಅಞ್ಞೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಅಹೋಸಿ, – ‘‘ಮಯಾ ನಾಮ ಉದರಕಾರಣಾ ಭಗವತೋ ಸಿಕ್ಖಾಪದಪಞ್ಞಾಪನಂ ಪಟಿಬಾಹಿತಂ, ಅನನುಚ್ಛವಿಕಂ
೧೩೫. ಚೀವರಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಮನುಸ್ಸಾ ಭಗವತೋ ಚೀವರಸಾಟಕಂ ಅದಂಸು, ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಚೀವರಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಏತಂ ದೋಸಕನ್ತಿ ಏತಂ ಓಕಾಸಮೇತಂ ಅಪರಾಧಂ, ಸತ್ಥು ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಬಾಹಿತಕಾರಣಂ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಕರತರನ್ತಿ
ಏತದವೋಚಾತಿ ಅಪ್ಪತಿರೂಪಂ ಮಯಾ ಕತಂ, ಭಗವಾ ಪನ ಮಹನ್ತೇಪಿ ಅಗುಣೇ ಅಲಗ್ಗಿತ್ವಾ ಮಯ್ಹಂ ಅಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಏತಂ ‘‘ಅಚ್ಚಯೋ ಮಂ, ಭನ್ತೇ,’’ತಿಆದಿವಚನಂ ಅವೋಚ। ತತ್ಥ ಅಚ್ಚಯೋತಿ ಅಪರಾಧೋ। ಮಂ ಅಚ್ಚಗಮಾತಿ ಮಂ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಪವತ್ತೋ। ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೂತಿ ಖಮತು। ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಯಾತಿ ಅನಾಗತೇ ಸಂವರಣತ್ಥಾಯ, ಪುನ ಏವರೂಪಸ್ಸ ಅಪರಾಧಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಖಲಿತಸ್ಸ ಅಕರಣತ್ಥಾಯ। ತಗ್ಘಾತಿ ಏಕಂಸೇನ। ಸಮಯೋಪಿ ಖೋ ತೇ, ಭದ್ದಾಲೀತಿ, ಭದ್ದಾಲಿ, ತಯಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಏಕಂ ಕಾರಣಂ ಅತ್ಥಿ, ತಮ್ಪಿ ತೇ ನ ಪಟಿವಿದ್ಧಂ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
೧೩೬. ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿಆದೀಸು
ಅಪಿ ನು ತ್ವಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ದೇಸನಂ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ಭದ್ದಾಲಿಸ್ಸ ನಿಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಭದ್ದಾಲಿ, ಇಮೇ ಸತ್ತ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ಲೋಕೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾ ಮಮ ಸಾಸನೇ ಸಾಮಿನೋ, ಮಯಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೇ ಪಟಿಬಾಹಿತಬ್ಬಯುತ್ತೇ ಕಾರಣೇ ಸತಿ ಏತೇಸಂ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ಯುತ್ತಂ। ತ್ವಂ ಪನ ಮಮ ಸಾಸನತೋ ಬಾಹಿರಕೋ, ಮಯಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೇ ತುಯ್ಹಂ ಪಟಿಬಾಹಿತುಂ ನ ಯುತ್ತನ್ತಿ।
ರಿತ್ತೋ ತುಚ್ಛೋತಿ ಅನ್ತೋ ಅರಿಯಗುಣಾನಂ ಅಭಾವೇನ ರಿತ್ತಕೋ ತುಚ್ಛಕೋ, ಇಸ್ಸರವಚನೇ ಕಿಞ್ಚಿ ನ ಹೋತಿ। ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋಸೀತಿ ಯಥಾ ಧಮ್ಮೋ ಠಿತೋ, ತಥೇವ ಕರೋಸಿ, ಖಮಾಪೇಸೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಂ ತೇ ಮಯಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾಮಾತಿ ತಂ ತವ ಅಪರಾಧಂ ಮಯಂ ಖಮಾಮ। ವುಡ್ಢಿ ಹೇಸಾ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇತಿ ಏಸಾ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನೇ ವುಡ್ಢಿ ನಾಮ। ಕತಮಾ? ಅಚ್ಚಯಂ ಅಚ್ಚಯತೋ ದಿಸ್ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರಿತ್ವಾ ಆಯತಿಂ ಸಂವರಾಪಜ್ಜನಾ। ದೇಸನಂ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಯೋ ಅಚ್ಚಯಂ ಅಚ್ಚಯತೋ ದಿಸ್ವಾ ಯಥಾಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಕರೋತಿ, ಆಯತಿಂ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಆಹ।
೧೩೭. ಸತ್ಥಾಪಿ ಉಪವದತೀತಿ ‘‘ಅಸುಕವಿಹಾರವಾಸೀ ಅಸುಕಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕೋ ಅಸುಕಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಇತ್ಥನ್ನಾಮೋ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖು ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಅರಞ್ಞಂ ಪವಿಟ್ಠೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಕಿಂ ತಸ್ಸ ಅರಞ್ಞವಾಸೇನ, ಯೋ ಮಯ್ಹಂ ಪನ ಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಪರಿಪೂರಕಾರೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪವದತಿ, ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ, ಅಪಿಚೇತ್ಥ ದೇವತಾ ನ ಕೇವಲಂ ಉಪವದನ್ತಿ, ಭೇರವಾರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಲಾಯನಾಕಾರಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತಿ। ಅತ್ತನಾಪಿ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಸೀಲಂ ಆವಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಟ್ಠಾನಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಂ ವಿಧಾವತಿ, ನ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಅಲ್ಲೀಯತಿ। ಸೋ ‘‘ಕಿಂ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಅರಞ್ಞವಾಸೇನಾ’’ತಿ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೀ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಕ್ಕಮತಿ। ಅತ್ತಾಪಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉಪವದಿತೋತಿ ಅತ್ತನಾಪಿ ಸೋ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿಆದಿ ಏವಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
೧೪೦. ಪಸಯ್ಹ ಪಸಯ್ಹ ಕಾರಣಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಪಿ ದೋಸೇ ನಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಾರೇನ್ತಿ। ನೋ ತಥಾತಿ ಮಹನ್ತೇಪಿ ಅಪರಾಧೇ ಯಥಾ ಇತರಂ, ಏವಂ ಪಸಯ್ಹ ನ ಕಾರೇನ್ತಿ। ಸೋ ಕಿರ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏಹಿ ಸತ್ಥಾರಂ ಖಮಾಪೇಹೀ’’ತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘತೋಪಿ, ಕಞ್ಚಿ ಭಿಕ್ಖುಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಿಕಂ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಭದ್ದಾಲಿ, ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿತ್ಥ, ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸತ್ಥುಸನ್ತಿಕಾಪಿ ಅನುಗ್ಗಹಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ। ತತೋ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನಾಪಿ ನ ಸಮಸ್ಸಾಸಿತೋ, ಸತ್ಥಾರಾಪೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಏವಮಾಹ।
ಅಥ ಭಗವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋಪಿ ಸತ್ಥಾಪಿ ಓವದಿತಬ್ಬಯುತ್ತಮೇವ ಓವದತಿ, ನ ಇತರನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಏಕಚ್ಚೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞೇನಾಞ್ಞನ್ತಿಆದೀನಿ ಅನುಮಾನಸುತ್ತೇ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ। ನ ಸಮ್ಮಾ ವತ್ತತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ವತ್ತಮ್ಪಿ ನ ವತ್ತತಿ। ನ ಲೋಮಂ ಪಾತೇತೀತಿ ಅನುಲೋಮವತ್ತೇ ನ ವತ್ತತಿ, ವಿಲೋಮಮೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ। ನ ನಿತ್ಥಾರಂ ವತ್ತತೀತಿ ನಿತ್ಥಾರಣಕವತ್ತಮ್ಹಿ ನ ವತ್ತತಿ, ಆಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನತ್ಥಂ ತುರಿತತುರಿತೋ ಛನ್ದಜಾತೋ ನ ಹೋತಿ। ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಸ ದುಬ್ಬಚಕರಣೇ। ಅಭಿಣ್ಹಾಪತ್ತಿಕೋತಿ ನಿರನ್ತರಾಪತ್ತಿಕೋ। ಆಪತ್ತಿಬಹುಲೋತಿ ಸಾಪತ್ತಿಕಕಾಲೋವಸ್ಸ ಬಹು, ಸುದ್ಧೋ ನಿರಾಪತ್ತಿಕಕಾಲೋ ಅಪ್ಪೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಖಿಪ್ಪಮೇವ ವೂಪಸಮ್ಮತೀತಿ ಖಿಪ್ಪಂ ನ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ದೀಘಸುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವಿನಯಧರಾ
೧೪೧. ಖಿಪ್ಪಮೇವ ವೂಪಸಮ್ಮತೀತಿ ಲಹುಂ ವೂಪಸಮ್ಮತಿ, ನ ದೀಘಸುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖೂ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಅಯಂ ಸುಬ್ಬಚೋ ಭಿಕ್ಖು, ಜನಪದವಾಸಿನೋ ನಾಮ ಗಾಮನ್ತಸೇನಾಸನೇ ವಸನಟ್ಠಾನನಿಸಜ್ಜನಾದೀನಿ
೧೪೨. ಅಧಿಚ್ಚಾಪತ್ತಿಕೋತಿ ಕದಾಚಿ ಕದಾಚಿ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಸೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಲಜ್ಜೀ ಹೋತಿ ಪಕತತ್ತೋ, ದುಬ್ಬಚತ್ತಾ ಪನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖೂ ತಥೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ।
೧೪೪. ಸದ್ಧಾಮತ್ತಕೇನ ವಹತಿ ಪೇಮಮತ್ತಕೇನಾತಿ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಸು ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಗೇಹಸ್ಸಿತಸದ್ಧಾಯ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮೇನ ಯಾಪೇತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣಸದಿಸಾ ಹಿ ಅಯಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನಾಮ, ನವಪಬ್ಬಜಿತೋ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಗುಣಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯೇಸು ಪೇಮಮತ್ತೇನ ಯಾಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವರೂಪಾ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತಬ್ಬಾ। ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಙ್ಗಹಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಠಿತಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಪತ್ತಾ ಮಹಾಸಮಣಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಏತ್ತಕೇನ ಕಥಾಮಗ್ಗೇನ ‘‘ಓವದಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಓವದನ್ತಿ, ನ ಇತರ’’ನ್ತಿ ಇಮಮೇವ ಭಗವತಾ ದಸ್ಸಿತಂ।
೧೪೫. ಅಞ್ಞಾಯ ಸಣ್ಠಹಿಂಸೂತಿ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸು। ಸತ್ತೇಸು ಹಾಯಮಾನೇಸೂತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಹಾಯಮಾನಾಯ ಸತ್ತಾ ಹಾಯನ್ತಿ ನಾಮ। ಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಅನ್ತರಧಾಯಮಾನೇತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೇ ಅನ್ತರಧಾಯಮಾನೇ। ಪಟಿಪತ್ತಿಸದ್ಧಮ್ಮೋಪಿ ಹಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಪೂರಕೇಸು ಸತ್ತೇಸು ಅಸತಿ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ ನಾಮ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾತಿ ಆಸವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಏತೇಸೂತಿ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ। ಯೇಸು ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಾ ಪರೂಪವಾದವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಧಬನ್ಧನಾದಯೋ ಚೇವ ಅಪಾಯದುಕ್ಖವಿಸೇಸಭೂತಾ ಚ ಆಸವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿಯೇವ। ಯಸ್ಮಾ ನೇಸಂ ತೇ ಕಾರಣಂ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ವೀತಿಕ್ಕಮಧಮ್ಮಾ ಯಾವ ನ ಸಙ್ಘೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ನ ತಾವ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ।
ಏವಂ ಅಕಾಲಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಕಾಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯತೋ ಚ ಖೋ, ಭದ್ದಾಲೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯತೋತಿ ಯದಾ, ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತಾ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸಾ ಸಙ್ಘೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ, ತದಾ ಸತ್ಥಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ತೇಸಂಯೇವ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಧಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾನಂ ವೀತಿಕ್ಕಮದೋಸಾನಂ ಪಟಿಘಾತಾಯ।
ಏವಂ ‘‘ನ ತಾವ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಇಧೇಕಚ್ಚೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮಹತ್ತನ್ತಿ ಮಹನ್ತಭಾವಂ। ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ಯಾವ ನ ಥೇರನವಮಜ್ಝಿಮಾನಂ ವಸೇನ ಮಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ತಾವ ಸೇನಾಸನಾನಿ ಪಹೋನ್ತಿ, ಸಾಸನೇ ಏಕಚ್ಚೇ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ
‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಅನುಪಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಉತ್ತರಿದ್ವಿರತ್ತತಿರತ್ತಂ ಸಹಸೇಯ್ಯಂ ಕಪ್ಪೇಯ್ಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ (ಪಾಚಿ॰ ೫೧)। ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಅನುವಸ್ಸಂ ವುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ (ಪಾಚಿ॰ ೧೧೭೧)। ಯಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೀ ಏಕವಸ್ಸಂ ದ್ವೇ ವುಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೧೧೭೫)।
ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
ಲಾಭಗ್ಗನ್ತಿ ಲಾಭಸ್ಸ ಅಗ್ಗಂ। ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ಯಾವ ನ ಲಾಭಗ್ಗಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ನ ತಾವ ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಪತ್ತೇ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ –
‘‘ಯೋ
ಇದಞ್ಹಿ ಲಾಭಗ್ಗಪತ್ತೇ ಸಙ್ಘೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ।
ಯಸಗ್ಗನ್ತಿ ಯಸಸ್ಸ ಅಗ್ಗಂ। ಸಙ್ಘೋ ಹಿ ಯಾವ ನ ಯಸಗ್ಗಪತ್ತೋ ಹೋತಿ, ನ ತಾವ ಯಸಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಪತ್ತೇ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಅಥ ಸತ್ಥಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ ‘‘ಸುರಾಮೇರಯಪಾನೇ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೩೨೭)। ಇದಞ್ಹಿ ಯಸಗ್ಗಪತ್ತೇ ಸಙ್ಘೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ।
ಬಾಹುಸಚ್ಚನ್ತಿ
ರತ್ತಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನನ್ತೀತಿ ರತ್ತಞ್ಞೂ। ಅತ್ತನೋ ಪಬ್ಬಜಿತದಿವಸತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬಹೂ ರತ್ತಿಯೋ ಜಾನನ್ತಿ, ಚಿರಪಬ್ಬಜಿತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ರತ್ತಞ್ಞೂನಂ ಭಾವಂ ರತ್ತಞ್ಞುತಂ। ತತ್ರ ರತ್ತಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೇ ಸಙ್ಘೇ ಉಪಸೇನಂ ವಙ್ಗನ್ತಪುತ್ತಂ ಆರಬ್ಭ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೋ ಹಾಯಸ್ಮಾ ಊನದಸವಸ್ಸೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ಏಕವಸ್ಸೋ ಸದ್ಧಿವಿಹಾರಿಕಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಸಿ। ಅಥ ಭಗವಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಊನದಸವಸ್ಸೇನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೭೫)। ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ಪುನ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ದಸವಸ್ಸಮ್ಹಾ ದಸವಸ್ಸಮ್ಹಾ’’ತಿ ಬಾಲಾ ಅಬ್ಯತ್ತಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ। ಅಥ ಭಗವಾ ಅಪರಮ್ಪಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞಪೇಸಿ – ‘‘ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬಾಲೇನ ಅಬ್ಯತ್ತೇನ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ, ಯೋ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇಯ್ಯ, ಆಪತ್ತಿ ದುಕ್ಕಟಸ್ಸ। ಅನುಜಾನಾಮಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ಯತ್ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪಟಿಬಲೇನ ದಸವಸ್ಸೇನ ವಾ ಅತಿರೇಕದಸವಸ್ಸೇನ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತು’’ನ್ತಿ। ಇತಿ ರತ್ತಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತಕಾಲೇ ದ್ವೇ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಿ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ।
೧೪೬. ಆಜಾನೀಯಸುಸೂಪಮಂ ಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯಂ ದೇಸೇಸಿನ್ತಿ ತರುಣಾಜಾನೀಯಉಪಮಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸಯಿಂ। ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಸರಣೇ। ನ ಖೋ, ಭದ್ದಾಲಿ, ಏಸೇವ ಹೇತೂತಿ ನ ಏಸ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಅಪರಿಪೂರಕಾರೀಭಾವೋಯೇವ ಏಕೋ ಹೇತು।
೧೪೭. ಮುಖಾಧಾನೇ ಕಾರಣಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಖಲೀನಬನ್ಧಾದೀಹಿ ಮುಖಟ್ಠಪನೇ ಸಾಧುಕಂ ಗೀವಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತುಂ ಕಾರಣಂ ಕಾರೇತಿ। ವಿಸೂಕಾಯಿತಾನೀತಿಆದೀಹಿ ವಿಸೇವನಾಚಾರಂ ಕಥೇಸಿ। ಸಬ್ಬಾನೇವ ಹೇತಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವೇವಚನಾನಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇತಿ ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸೇವನಾಚಾರೇ। ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನೋ ಹೋತಿ, ತಂ ವಿಸೇವನಂ ಜಹತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯುಗಾಧಾನೇತಿ ಯುಗಟ್ಠಪನೇ ಯುಗಸ್ಸ ಸಾಧುಕಂ ಗಹಣತ್ಥಂ।
ಅನುಕ್ಕಮೇತಿ ಮಣ್ಡಲೇತಿ ಯಥಾ ಅಸ್ಸೇ ನಿಸಿನ್ನೋಯೇವ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿತಂ ಆವುಧಂ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ಕರಣತ್ಥಂ ಮಣ್ಡಲೇ ಕಾರಣಂ ಕಾರೇತಿ। ಖುರಕಾಸೇತಿ ಜವೇತಿ ಸೀಘವಾಹನೇ। ‘‘ಧಾವೇ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಅತ್ತನೋ ಪರಾಜಯೇ ಸತಿ ಪಲಾಯನತ್ಥಂ, ಪರಂ ಪಲಾಯನ್ತಂ ಅನುಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಗಹಣತ್ಥಞ್ಚ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ಕಾರೇತಿ। ದವತ್ತೇತಿ ದವತ್ತಾಯ, ಯುದ್ಧಕಾಲಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಹತ್ಥೀಸು ವಾ ಕೋಞ್ಚನಾದಂ ಕರೋನ್ತೇಸು ಅಸ್ಸೇಸು ವಾ ಹಸನ್ತೇಸು ರಥೇಸು ವಾ ನಿಘೋಸನ್ತೇಸು ಯೋಧೇಸು ವಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೇಸು ತಸ್ಸ ರವಸ್ಸ ಅಭಾಯಿತ್ವಾ ಪರಸೇನಪವೇಸನತ್ಥಂ ಅಯಂ ಕಾರಣಾ ಕರೀಯತಿ।
ರಾಜಗುಣೇತಿ ರಞ್ಞಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಗುಣೇ। ಕೂಟಕಣ್ಣರಞ್ಞೋ ಕಿರ ಗುಳವಣ್ಣೋ ನಾಮ ಅಸ್ಸೋ ಅಹೋಸಿ। ರಾಜಾ ಪಾಚೀನದ್ವಾರೇನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಚೇತಿಯಪಬ್ಬತಂ ಗಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ರಾಜವಂಸೇತಿ ಅಸ್ಸರಾಜವಂಸೇ। ವಂಸೋ ಚೇಸೋ ಅಸ್ಸರಾಜಾನಂ, ತಥಾರೂಪೇನ ಪಹಾರೇನ ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಸರೀರಾಪಿ ಅಸ್ಸಾರೋಹಂ ಪರಸೇನಾಯ ಅಪಾತೇತ್ವಾ ಬಹಿ ನೀಹರನ್ತಿಯೇವ। ಏತದತ್ಥಂ ಕಾರಣಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
ಉತ್ತಮೇ ಜವೇತಿ ಜವಸಮ್ಪತ್ತಿಯಂ, ಯಥಾ ಉತ್ತಮಜವೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕಾರಣಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉತ್ತಮೇ ಹಯೇತಿ ಉತ್ತಮಹಯಭಾವೇ, ಯಥಾ ಉತ್ತಮಹಯೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಕಾರಣಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಪಕತಿಯಾ ಉತ್ತಮಹಯೋವ ಉತ್ತಮಹಯಕಾರಣಂ ಅರಹತಿ, ನ ಅಞ್ಞೋ। ಉತ್ತಮಹಯಕಾರಣಾಯ ಏವ ಚ ಹಯೋ ಉತ್ತಮಜವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞೋತಿ।
ತತ್ರಿದಂ
ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಏಕೋ ಅಸ್ಸಾಚರಿಯಪುಬ್ಬಕೋ ದಹರೋ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಭಣ್ಡಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ತಂ ಪರಿಖಾಪಿಟ್ಠೇ ಚರನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ – ‘‘ಅನಗ್ಘೋ, ಭನ್ತೇ, ಸಿನ್ಧವಪೋತಕೋ’’ತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯಸ್ಸ ಕಥೇಸಿ। ಸಚೇ ರಾಜಾ ಜಾನೇಯ್ಯ, ಮಙ್ಗಲಸ್ಸಂ ನಂ ಕರೇಯ್ಯಾತಿ। ಥೇರೋ ಆಹ – ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ, ತಾತ, ರಾಜಾ ಅಪ್ಪೇವ ನಾಮ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಸೀದೇಯ್ಯ ರಞ್ಞೋ ಕಥೇಹೀ’’ತಿ। ಸೋ ಗನ್ತ್ವಾ, – ‘‘ಮಹಾರಾಜ, ಅನಗ್ಘೋ ಸಿನ್ಧವಪೋತಕೋ ಅತ್ಥೀ’’ತಿ
ಅಸ್ಸೋ ಗನ್ಧಂ ಘಾಯಿತ್ವಾವ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಗುಣಜಾನನಕಆಚರಿಯೋ ಅತ್ಥಿ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ದಹರೋ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಾ’’ತಿ ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿ। ಅಸ್ಸೋ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸುವಣ್ಣಥಾಲೇ ಭತ್ತಂ ಭುಞ್ಜಿ, ರಸಂ ಪಿವಿ। ಅಥ ನಂ ಗನ್ಧೇಹಿ ವಿಲಿಮ್ಪಿತ್ವಾ ರಾಜಪಿಳನ್ಧನಂ ಪಿಳನ್ಧಿತ್ವಾ ‘‘ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಗಚ್ಛಾ’’ತಿ ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿ। ಸೋ ದಹರಸ್ಸ ಪುರತೋ ಪುರತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಮಙ್ಗಲಸ್ಸಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ದಹರೋ – ‘‘ಅಯಂ ತೇ, ಮಹಾರಾಜ, ಅನಗ್ಘೋ ಸಿನ್ಧವಪೋತಕೋ, ಇಮಿನಾವ ನಂ ನಿಯಾಮೇನ ಕತಿಪಾಹಂ ಪಟಿಜಗ್ಗಾಪೇಹೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿ।
ಅಥ ಕತಿಪಾಹಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಅಸ್ಸಸ್ಸ ಆನುಭಾವಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಸಿ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ। ಸಾಧು ಆಚರಿಯ ಕುಹಿಂ ಠತ್ವಾ ಪಸ್ಸಾಮಾತಿ? ಉಯ್ಯಾನಂ ಗಚ್ಛ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ। ರಾಜಾ ಅಸ್ಸಂ ಗಾಹಾಪೇತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ। ದಹರೋ ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಏತಂ ರುಕ್ಖಂ ಅನುಪರಿಯಾಹೀ’’ತಿ ಅಸ್ಸಸ್ಸ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ। ಅಸ್ಸೋ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ರುಕ್ಖಂ ಅನುಪರಿಗನ್ತ್ವಾ ಆಗತೋ। ರಾಜಾ ನೇವ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ನ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ಅದ್ದಸ। ದಿಟ್ಠೋ ತೇ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ? ನ ದಿಟ್ಠೋ, ತಾತಾತಿ। ವಲಞ್ಜಕದಣ್ಡಂ ಏತಂ ರುಕ್ಖಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಠಪೇಥಾತಿ ವತ್ವಾ ಅಚ್ಛರಂ ಪಹರಿ ‘‘ವಲಞ್ಜಕದಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಹೀ’’ತಿ। ಅಸ್ಸೋ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಮುಖೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತೋ। ದಿಟ್ಠಂ, ಮಹಾರಾಜಾತಿ। ದಿಟ್ಠಂ, ತಾತಾತಿ।
ಪುನ
ಪುನ ‘‘ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಪದುಮಪತ್ತೇಸು ಚಾರಿಕಂ ಚರಾಹೀ’’ತಿ ಸಞ್ಞಂ ಅದಾಸಿ। ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪದುಮಪತ್ತೇ ಚರಿತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ, ಏಕಂ ಪತ್ತಮ್ಪಿ
ಉತ್ತಮೇ ಸಾಖಲ್ಯೇತಿ ಮುದುವಾಚಾಯ। ಮುದುವಾಚಾಯ ಹಿ, ‘‘ತಾತ, ತ್ವಂ ಮಾ ಚಿನ್ತಯಿ, ರಞ್ಞೋ ಮಙ್ಗಲಸ್ಸೋ ಭವಿಸ್ಸಸಿ, ರಾಜಭೋಜನಾದೀನಿ ಲಭಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಉತ್ತಮಹಯಕಾರಣಂ ಕಾರೇತಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉತ್ತಮೇ ಸಾಖಲ್ಯೇ’’ತಿ। ರಾಜಭೋಗ್ಗೋತಿ ರಞ್ಞೋ ಉಪಭೋಗೋ। ರಞ್ಞೋ ಅಙ್ಗನ್ತೇವ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ ಗಚ್ಛನ್ತೇನ ಹತ್ಥಂ ವಿಯ ಪಾದಂ ವಿಯ ಅನೋಹಾಯೇವ ಗನ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಚತೂಸು ವಾ ಸೇನಙ್ಗೇಸು ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ ಹೋತಿ।
ಅಸೇಖಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋಪಿ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ। ಸಮ್ಮಾಞಾಣಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯೇವ। ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಅಟ್ಠ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ। ಅಯಂ ಪನ ದೇಸನಾ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಭದ್ದಾಲಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೬. ಲಟುಕಿಕೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೪೮. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಲಟುಕಿಕೋಪಮಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯೇನ ಸೋ ವನಸಣ್ಡೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಮಹಾಉದಾಯಿತ್ಥೇರೋ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಕ್ಕಮಿ। ತಸ್ಮಾ ಯೇನ ಸೋ ಭಗವತಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ವನಸಣ್ಡೋ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಪಹತ್ತಾತಿ ಅಪಹಾರಕೋ। ಉಪಹತ್ತಾತಿ ಉಪಹಾರಕೋ। ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತೋ।
೧೪೯. ಯಂ ಭಗವಾತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವಾ। ಇಙ್ಘಾತಿ ಆಣತ್ತಿಯಂ ನಿಪಾತೋ। ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ಭಗವನ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ, ಏವರೂಪಂ ಪನ ಪಣೀತಭೋಜನಂ ಅಲಭನ್ತಾ ಕಥಂ ಯಾಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏವಂ ಪಣೀತಭೋಜನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಹೋಸೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ರತ್ತಿಭೋಜನಸ್ಸ ಪಣೀತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೂಪೇಯ್ಯನ್ತಿ ಸಮಗ್ಗಾ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಏಕತೋ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮ। ಸಙ್ಖತಿಯೋತಿ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಿಕಖಾದನೀಯಾನಿ। ಸಬ್ಬಾ ತಾ ರತ್ತಿನ್ತಿ ಸಬ್ಬಾ ತಾ ಸಙ್ಖತಿಯೋ ರತ್ತಿಂಯೇವ ಹೋನ್ತಿ, ದಿವಾ ಪನ ಅಪ್ಪಾ ಪರಿತ್ತಾ ಥೋಕಿಕಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಮನುಸ್ಸಾ ಹಿ ದಿವಾ ಯಾಗುಕಞ್ಜಿಯಾದೀಹಿ ಯಾಪೇತ್ವಾಪಿ ರತ್ತಿಂ ಯಥಾಸತ್ತಿ ಯಥಾಪಣೀತಮೇವ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ।
ಪುನ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ರತ್ತಿ ವಿಕಾಲಭೋಜನೇ ಆದೀನವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಅನ್ಧಕಾರತಿಮಿಸಾಯನ್ತಿ ಬಹಲನ್ಧಕಾರೇ। ಮಾಣವೇಹೀತಿ ಚೋರೇಹಿ। ಕತಕಮ್ಮೇಹೀತಿ ಕತಚೋರಕಮ್ಮೇಹಿ। ಚೋರಾ ಕಿರ ಕತಕಮ್ಮಾ ಯಂ ನೇಸಂ ದೇವತಂ ಆಯಾಚಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಂ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ, ತಸ್ಸ ಉಪಹಾರತ್ಥಾಯ ಮನುಸ್ಸೇ ಮಾರೇತ್ವಾ ಗಲಲೋಹಿತಾದೀನಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ತೇ ಅಞ್ಞೇಸು ಮನುಸ್ಸೇಸು ಮಾರಿಯಮಾನೇಸು ಕೋಲಾಹಲಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಾರೇನ್ತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಅಕತಕಮ್ಮೇಹೀತಿ ಅಟವಿತೋ ಗಾಮಂ ಆಗಮನಕಾಲೇ ಕಮ್ಮನಿಪ್ಫನ್ನತ್ಥಂ ಪುರೇತರಂ ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಕಾಮೇಹಿ। ಅಸದ್ಧಮ್ಮೇನ ನಿಮನ್ತೇತೀತಿ ‘‘ಏಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಅಜ್ಜೇಕರತ್ತಿಂ ಇಧೇವ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಇಧ ವಸಿತ್ವಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಸ್ವೇ ಗಮಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ ಮೇಥುನಧಮ್ಮೇನ ನಿಮನ್ತೇತಿ।
ಪುನ ಭೂತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನಾ ದಿಟ್ಠಕಾರಣಂ ಕಥೇತಿ। ವಿಜ್ಜನ್ತರಿಕಾಯಾತಿ ವಿಸ್ಸರಮಕಾಸೀತಿ ಮಹಾಸದ್ದಮಕಾಸಿ। ಅಭುಮ್ಮೇತಿ ಭೂ’ತಿ ವಡ್ಢಿ, ಅಭೂ’ತಿ ಅವಡ್ಢಿ, ವಿನಾಸೋ ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಿಸಾಚೋ ವತ ಮನ್ತಿ ಪಿಸಾಚೋ ಮಂ ಖಾದಿತುಂ ಆಗತೋ ವತ। ಆತುಮಾರೀ ಮಾತುಮಾರೀತಿ ಏತ್ಥ ಆತೂತಿ ಪಿತಾ, ಮಾತೂತಿ ಮಾತಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಸ್ಸ ಪಿತಾ ವಾ ಮಾತಾ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪುತ್ತಕೋತಿ ಯಥಾ ತಥಾ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಖಾದನೀಯಭೋಜನೀಯಂ ದತ್ವಾ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸಯಾಪೇನ್ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ರತ್ತಿಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ನ ಚರತಿ। ತುಯ್ಹಂ ಪನ ಮಾತಾಪಿತರೋ ಮತಾ ಮಞ್ಞೇ, ತೇನ ಏವಂ ಚರಸೀತಿ।
೧೫೦. ಏವಮೇವಾತಿ ಆಹಂಸೂತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಿಂ ಪನಿಮಸ್ಸಾತಿ ಇಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಸ್ಸ ಹೇತು ಕಿಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ನಾಮ, ನನು ಅಪಸ್ಸನ್ತೇನ ವಿಯ ಅಸುಣನ್ತೇನ ವಿಯ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ। ಓರಮತ್ತಕಸ್ಸಾತಿ ಪರಿತ್ತಮತ್ತಕಸ್ಸ। ಅಧಿಸಲ್ಲಿಖತೇವಾಯನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಮಣೋ ನವನೀತಂ ಪಿಸನ್ತೋ ವಿಯ ಪದುಮನಾಳಸುತ್ತಂ ಕಕಚೇನ ಓಕ್ಕನ್ತನ್ತೋ ವಿಯ ಅತಿಸಲ್ಲೇಖತಿ, ಅತಿವಾಯಾಮಂ ಕರೋತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾತಿ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾದಯೋ ವಿಯ ಸಿಕ್ಖಾಕಾಮಾ, ತೇಸು ಚ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ। ತೇಸಞ್ಹಿ ಏವಂ ಹೋತಿ ‘‘ಸಚೇ
ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ಮೋಘಪುರಿಸಾನಂ। ತನ್ತಿ ತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಂ ಪಹಾತಬ್ಬಂ। ಥೂಲೋ ಕಲಿಙ್ಗರೋತಿ ಗಲೇ ಬದ್ಧಂ ಮಹಾಕಟ್ಠಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಲಟುಕಿಕಾ ಸಕುಣಿಕಾತಿ ಚಾತಕಸಕುಣಿಕಾ। ಸಾ ಕಿರ ರವಸತಂ ರವಿತ್ವಾ ನಚ್ಚಸತಂ ನಚ್ಚಿತ್ವಾ ಸಕಿಂ ಗೋಚರಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಆಕಾಸತೋ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಪನ ನಂ ದಿಸ್ವಾ ವಚ್ಛಪಾಲಕಾದಯೋ ಕೀಳನತ್ಥಂ ಪೂತಿಲತಾಯ ಬನ್ಧನ್ತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಆಗಮೇತೀತಿ ಉಪೇತಿ। ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸಾತಿ ತಂ ಪೂತಿಲತಾಬನ್ಧನಂ ತಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪಸರೀರತಾಯ ಚೇವ ಅಪ್ಪಥಾಮತಾಯ ಚ ಬಲವಬನ್ಧನಂ ನಾಮ, ಮಹನ್ತಂ ನಾಳಿಕೇರರಜ್ಜು ವಿಯ ದುಚ್ಛಿಜ್ಜಂ ಹೋತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ಮೋಘಪುರಿಸಾನಂ ಸದ್ಧಾಮನ್ದತಾಯ ಚ ಪಞ್ಞಾಮನ್ದತಾಯ ಚ ಬಲವಂ ಬನ್ಧನಂ ನಾಮ, ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಮತ್ತಕಮ್ಪಿ ಮಹನ್ತಂ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥು ವಿಯ ದುಪ್ಪಜಹಂ ಹೋತಿ।
೧೫೧. ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೇ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸಾತಿ ಕಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕಸ್ಸ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಹೇತು ಭಗವತಾ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಾತಿ ಅನುಸ್ಸುಕ್ಕಾ। ಪನ್ನಲೋಮಾತಿ ಪರದತ್ತವುತ್ತಾತಿ ಪರೇಹಿ ದಿನ್ನವುತ್ತಿನೋ, ಪರತೋ ಲದ್ಧೇನ ಯಾಪೇನ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಿಗಭೂತೇನ ಚೇತಸಾ ವಿಹರನ್ತೀತಿ ಅಪಚ್ಚಾಸೀಸನಪಕ್ಖೇ ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸಾತಿ ತಂ ವರತ್ತಬನ್ಧನಂ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಿನಾಗಸ್ಸ ಮಹಾಸರೀರತಾಯ ಚೇವ ಮಹಾಥಾಮತಾಯ ಚ ದುಬ್ಬಲಬನ್ಧನಂ ನಾಮ। ಪೂತಿಲತಾ ವಿಯ ಸುಛಿಜ್ಜಂ ಹೋತಿ। ತೇಸಂ ತನ್ತಿ ತೇಸಂ ತಂ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ ಸದ್ಧಾಮಹನ್ತತಾಯ ಚ ಪಞ್ಞಾಮಹನ್ತತಾಯ ಚ ಮಹನ್ತಂ ಪಾರಾಜಿಕವತ್ಥುಪಿ ದುಕ್ಕಟವತ್ಥುಮತ್ತಕಂ ವಿಯ ಸುಪ್ಪಜಹಂ ಹೋತಿ।
೧೫೨. ದಲಿದ್ದೋತಿ ದಾಲಿದ್ದಿಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಅಸ್ಸಕೋತಿ ನಿಸ್ಸಕೋ। ಅನಾಳ್ಹಿಯೋತಿ ಅನಡ್ಢೋ। ಅಗಾರಕನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಗೇಹಂ। ಓಲುಗ್ಗವಿಲುಗ್ಗನ್ತಿ ಯಸ್ಸ ಗೇಹಯಟ್ಠಿಯೋ ಪಿಟ್ಠಿವಂಸತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಮಣ್ಡಲೇ ಲಗ್ಗಾ, ಮಣ್ಡಲತೋ ಮುಚ್ಚಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಲಗ್ಗಾ। ಕಾಕಾತಿದಾಯಿನ್ತಿ ಯತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಿದೇವ ಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಅನ್ತೋ ನಿಸಿನ್ನಕಾಲೇ ವಿಸುಂ ದ್ವಾರಕಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತತೋ ತತೋ ಕಾಕಾ ನಪರಮರೂಪನ್ತಿ ನ ಪುಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಗೇಹಂ ವಿಯ ಉತ್ತಮರೂಪಂ। ಖಟೋಪಿಕಾತಿ ವಿಲೀವಮಞ್ಚಕೋ। ಓಲುಗ್ಗವಿಲುಗ್ಗಾತಿ ಓಣತುಣ್ಣತಾ। ಧಞ್ಞಸಮವಾಪಕನ್ತಿ ಧಞ್ಞಞ್ಚ ಸಮವಾಪಕಞ್ಚ। ತತ್ಥ ಧಞ್ಞಂ ನಾಮ ಕುದ್ರೂಸಕೋ। ಸಮವಾಪಕನ್ತಿ ಲಾಬುಬೀಜಕುಮ್ಭಣ್ಡಬೀಜಕಾದಿ ಬೀಜಜಾತಂ। ನಪರಮರೂಪನ್ತಿ ಯಥಾ ಪುಞ್ಞವನ್ತಾನಂ ಗನ್ಧಸಾಲಿಬೀಜಾದಿ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಬೀಜಂ, ನ ಏವರೂಪಂ। ಜಾಯಿಕಾತಿ ಕಪಣಜಾಯಾ। ನಪರಮರೂಪಾತಿ ಪಚ್ಛಿಸೀಸಾ ಲಮ್ಬತ್ಥನೀ ಮಹೋದರಾ ಪಿಸಾಚಾ ವಿಯ ಬೀಭಚ್ಛಾ। ಸಾಮಞ್ಞನ್ತಿ ಸಮಣಭಾವೋ। ಸೋ ವತಸ್ಸಂ, ಯೋಹನ್ತಿ ಸೋ ವತಾಹಂ ಪುರಿಸೋ ನಾಮ ಅಸ್ಸಂ, ಯೋ ಕೇಸಮಸ್ಸುಂ ಓಹಾರೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯನ್ತಿ।
ಸೋ ನ ಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾತಿ ಸೋ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾಪಿ ಗೇಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ – ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ನಾಮ ಲಾಭಗರುಕಾ ದುಕ್ಕರಾ ದುರಾಸದಾ, ಸತ್ತಪಿ ಅಟ್ಠಪಿ ಗಾಮೇ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಯಥಾಧೋತೇನೇವ ಪತ್ತೇನ ಆಗನ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹೋತಿ
೧೫೩. ನಿಕ್ಖಗಣಾನನ್ತಿ ಸುವಣ್ಣನಿಕ್ಖಸತಾನಂ। ಚಯೋತಿ ಸನ್ತಾನತೋ ಕತಸನ್ನಿಚಯೋ। ಧಞ್ಞಗಣಾನನ್ತಿ ಧಞ್ಞಸಕಟಸತಾನಂ।
೧೫೪. ಚತ್ತಾರೋಮೇ, ಉದಾಯಿ, ಪುಗ್ಗಲಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಹೇಟ್ಠಾ ‘‘ತೇ ತಞ್ಚೇವ ಪಜಹನ್ತಿ, ತೇ ತಞ್ಚೇವ ನಪ್ಪಜಹನ್ತೀ’’ತಿ ಪಜಹನಕಾ ಚ ಅಪ್ಪಜಹನಕಾ ಚ ರಾಸಿವಸೇನ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ವಿಭತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ಯಥಾ ನಾಮ ದಬ್ಬಸಮ್ಭಾರತ್ಥಂ ಗತೋ ಪುರಿಸೋ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ರುಕ್ಖೇ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪುನ ನಿವತ್ತಿತ್ವಾ ವಙ್ಕಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಕಮ್ಮೇ ಉಪನೇತಬ್ಬಯುತ್ತಕಮೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಏವಮೇವ ಅಪ್ಪಜಹನಕೇ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕೇ ಕತ್ವಾ ಪಜಹನಕಪುಗ್ಗಲಾ ಚತ್ತಾರೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ।
ಉಪಧಿಪಹಾನಾಯಾತಿ ಖನ್ಧುಪಧಿಕಿಲೇಸುಪಧಿಅಭಿಸಙ್ಖಾರುಪಧಿಕಾಮಗುಣೂಪಧೀತಿ ಇಮೇಸಂ ಉಪಧೀನಂ ಪಹಾನಾಯ। ಉಪಧಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಉಪಧಿಅನುಧಾವನಕಾ। ಸರಸಙ್ಕಪ್ಪಾತಿ ಏತ್ಥ ಸರನ್ತಿ ಧಾವನ್ತೀತಿ ಸರಾ। ಸಙ್ಕಪ್ಪೇನ್ತೀತಿ ಸಮುದಾಚರನ್ತೀತಿ ಅಭಿಭವನ್ತಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ವತ್ತನ್ತಿ। ಸಂಯುತ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಂಯುತ್ತೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯವೇಮತ್ತತಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯನಾನತ್ತತಾ ಕದಾಚಿ ಕರಹಚೀತಿ ಬಹುಕಾಲಂ ವೀತಿವತ್ತೇತ್ವಾ। ಸತಿಸಮ್ಮೋಸಾತಿ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೇನ। ನಿಪಾತೋತಿ ಅಯೋಕಟಾಹಮ್ಹಿ
ತತ್ಥ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅನಾಗಾಮೀತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಜನಾ ನಪ್ಪಜಹನ್ತಿ ನಾಮ। ಪುಥುಜ್ಜನಾದಯೋ ತಾವ ಮಾ ಪಜಹನ್ತು, ಅನಾಗಾಮೀ ಕಥಂ ನ ಪಜಹತೀತಿ? ಸೋಪಿ ಹಿ ಯಾವದೇವಸ್ಸ ಭವಲೋಭೋ ಅತ್ಥಿ, ತಾವ ಅಹೋಸುಖಂ ಅಹೋಸುಖನ್ತಿ ಅಭಿನನ್ದತಿ। ತಸ್ಮಾ ನಪ್ಪಜಹತಿ ನಾಮ। ಏತೇಯೇವ ಪನ ಚತ್ತಾರೋ ಜನಾ ಪಜಹನ್ತಿ ನಾಮ। ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ತಾವ ಪಜಹನ್ತು, ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಕಥಂ ಪಜಹತೀತಿ? ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋ ಹಿ ಸತಿಸಮ್ಮೋಸೇನ ಸಹಸಾ ಕಿಲೇಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ‘‘ಮಾದಿಸಸ್ಸ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಕಿಲೇಸೋ ಉಪ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ ಸಂವೇಗಂ ಕತ್ವಾ ವೀರಿಯಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಮಗ್ಗೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತಿ। ಇತಿ ಸೋ ಪಜಹತಿ ನಾಮ। ತೇಯೇವ ಚತ್ತಾರೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಪಜಹನ್ತಿ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ, ಮಹಾಹತ್ಥಿಪದೋಪಮೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೮ ಆದಯೋ), ಇನ್ದ್ರಿಯಭಾವನೇತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೪೫೩ ಆದಯೋ) ಇಮೇಸು ಸುತ್ತೇಸು ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತಿಯವಾರೋ ಗಹಿತೋ, ಪಞ್ಹೋ ಪನ ದುತಿಯವಾರೇನೇವ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
ಉಪಧಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಖನ್ಧಾ ಉಪಧಿ ನಾಮ। ತಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಮೂಲನ್ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸುಪಧಿನಾ ನಿರುಪಧಿ ಹೋತಿ, ನಿಗ್ಗಹಣೋ ನಿತಣ್ಹೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಧಿಸಙ್ಖಯೇ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ತಣ್ಹಕ್ಖಯೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಿಮುತ್ತೋ।
೧೫೫. ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋ ಪುಗ್ಗಲೇ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ಪಜಹನ್ತಿ, ತೇ ‘‘ಇಮೇ ನಾಮ ಏತ್ತಕೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹನ್ತಿ’’। ಯೇ ನಪ್ಪಜಹನ್ತಿ, ತೇಪಿ ‘‘ಇಮೇ ನಾಮ ಏತ್ತಕೇ ಕಿಲೇಸೇ ನಪ್ಪಜಹನ್ತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಞ್ಚ ಖೋ ಇಮೇ ಉದಾಯಿ ಕಾಮಗುಣಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮಿಳ್ಹಸುಖನ್ತಿ ಅಸುಚಿಸುಖಂ। ಅನರಿಯಸುಖನ್ತಿ ಅನರಿಯೇಹಿ ಸೇವಿತಸುಖಂ। ಭಾಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭತೋಪಿ ವಿಪಾಕತೋಪಿ ಭಾಯಿತಬ್ಬಂ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖನ್ತಿ ಕಾಮತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸುಖಂ। ಪವಿವೇಕಸುಖನ್ತಿ ಗಣತೋಪಿ ಕಿಲೇಸತೋಪಿ ಪವಿವಿತ್ತಸುಖಂ। ಉಪಸಮಸುಖನ್ತಿ ರಾಗಾದಿವೂಪಸಮತ್ಥಾಯ ಸುಖಂ। ಸಮ್ಬೋಧಸುಖನ್ತಿ ಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಮ್ಬೋಧಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನತ್ಥಾಯ ನ ಭಾಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭತೋಪಿ ವಿಪಾಕತೋಪಿ ನ ಭಾಯಿತಬ್ಬಂ, ಭಾವೇತಬ್ಬಮೇವೇತಂ।
೧೫೬. ಇಞ್ಜಿತಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀತಿ ಇಞ್ಜನಂ ಚಲನಂ ಫನ್ದನನ್ತಿ ವದಾಮಿ। ಕಿಞ್ಚ ತತ್ಥ ಇಞ್ಜಿತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚ ತತ್ಥ ಇಞ್ಜಿತಂ। ಇದಂ ತತ್ಥ ಇಞ್ಜಿತಸ್ಮಿನ್ತಿ ಯೇ ಏತೇ ಅನಿರುದ್ಧಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ, ಇದಂ ತತ್ಥ ಇಞ್ಜಿತಂ। ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅನಿಞ್ಜಿತಸ್ಮಿಂ ವದಾಮೀತಿ ಇದಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಅನಿಞ್ಜನಂ ಅಚಲನಂ ನಿಪ್ಫನ್ದನನ್ತಿ ವದಾಮಿ।
ಅನಲನ್ತಿ ವದಾಮೀತಿ ಅಕತ್ತಬ್ಬಆಲಯನ್ತಿ ವದಾಮಿ, ತಣ್ಹಾಲಯೋ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸ್ಸಾಪೀತಿ ಏವರೂಪಾಯಪಿ ಸನ್ತಾಯ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಪಹಾನಮೇವ ವದಾಮಿ। ಅಣುಂ ವಾ ಥೂಲಂ ವಾತಿ ಖುದ್ದಕಂ ವಾ ಮಹನ್ತಂ ವಾ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ ವಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ ವಾ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ। ದೇಸನಾ ಪನ ನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನೇವ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಲಟುಕಿಕೋಪಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೭. ಚಾತುಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೫೭. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಚಾತುಮಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಚಾತುಮಾಯನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಗಾಮೇ। ಪಞ್ಚಮತ್ತಾನಿ ಭಿಕ್ಖುಸತಾನೀತಿ ಅಧುನಾ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಞ್ಚ ಸತಾನಿ। ಥೇರಾ ಕಿರ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ಇಮೇ ಕುಲಪುತ್ತಾ ದಸಬಲಂ ಅದಿಸ್ವಾವ ಪಬ್ಬಜಿತಾ, ಏತೇಸಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸಾಮ, ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಯಥಾಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಪತಿಟ್ಠಹಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಗತಾ। ಪಟಿಸಮ್ಮೋದಮಾನಾತಿ ‘‘ಕಚ್ಚಾವುಸೋ, ಖಮನೀಯ’’ನ್ತಿಆದಿಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಕಥಂ ಕುರುಮಾನಾ। ಸೇನಾಸನಾನಿ ಪಞ್ಞಾಪಯಮಾನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನಂ ವಸನಟ್ಠಾನಾನಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ದ್ವಾರವಾತಪಾನಾನಿ ಪತ್ತಚೀವರಾನಿ ಪಟಿಸಾಮಯಮಾನಾತಿ, ಭನ್ತೇ, ಇದಂ
ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಾ ಮಹಾಸದ್ದಾತಿ ಉದ್ಧಂ ಉಗ್ಗತತ್ತಾ ಉಚ್ಚಂ, ಪತ್ಥಟತ್ತಾ ಮಹನ್ತಂ ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಾ। ಕೇವಟ್ಟಾ ಮಞ್ಞೇ ಮಚ್ಛವಿಲೋಪೇತಿ ಕೇವಟ್ಟಾನಂ ಮಚ್ಛಪಚ್ಛಿಠಪಿತಟ್ಠಾನೇ ಮಹಾಜನೋ ಸನ್ನಿಪತಿತ್ವಾ – ‘‘ಇಧ ಅಞ್ಞಂ ಏಕಂ ಮಚ್ಛಂ ದೇಹಿ, ಏಕಂ ಮಚ್ಛಫಾಲಂ ದೇಹಿ, ಏತಸ್ಸ ತೇ ಮಹಾ ದಿನ್ನೋ, ಮಯ್ಹಂ ಖುದ್ದಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಉಚ್ಚಾಸದ್ದಂ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಮಚ್ಛಗಹಣತ್ಥಂ ಜಾಲೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಕೇವಟ್ಟಾ ಚೇವ ಅಞ್ಞೇ ಚ ‘‘ಪವಿಟ್ಠೋ ನ ಪವಿಟ್ಠೋ, ಗಹಿತೋ ನ ಗಹಿತೋ’’ತಿ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ। ತಮ್ಪಿ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಪಣಾಮೇಮೀತಿ ನೀಹರಾಮಿ। ನ ವೋ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ವತ್ಥಬ್ಬನ್ತಿ ತುಮ್ಹೇ ಮಾದಿಸಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಏವಂ ಮಹಾಸದ್ದಂ ಕರೋಥ, ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ವಸನ್ತಾ ಕಿಂ ನಾಮ ಸಾರುಪ್ಪಂ ಕರಿಸ್ಸಥ, ತುಮ್ಹಾದಿಸಾನಂ ಮಮ ಸನ್ತಿಕೇ ವಸನಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ತೇಸು ಏಕಭಿಕ್ಖುಪಿ ‘‘ಭಗವಾ ತುಮ್ಹೇ ಮಹಾಸದ್ದಮತ್ತಕೇನ ಅಮ್ಹೇ ಪಣಾಮೇಥಾ’’ತಿ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಸಬ್ಬೇ ಭಗವತೋ ವಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತಾ ‘‘ಏವಂ, ಭನ್ತೇ,’’ತಿ ವತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿಂಸು। ಏವಂ ಪನ ತೇಸಂ ಅಹೋಸಿ ‘‘ಮಯಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮ, ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸೋಸ್ಸಾಮ, ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ವಸಿಸ್ಸಾಮಾತಿ
೧೫೮. ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸೂತಿ ತೇ ಕಿರ ಸಕ್ಯಾ ಆಗಮನಸಮಯೇಪಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತತ್ಥೇವ ನಿಸಿನ್ನಾ ಪಸ್ಸಿಂಸು। ಅಥ ನೇಸಂ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಏತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪವಿಸಿತ್ವಾವ ಪಟಿನಿವತ್ತಾ, ಜಾನಿಸ್ಸಾಮ ತಂ ಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಯೇನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ತೇನುಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು। ಹನ್ದಾತಿ ವವಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಕಹಂ ಪನ ತುಮ್ಹೇತಿ ತುಮ್ಹೇ ಇದಾನೇವ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಕಹಂ ಗಚ್ಛಥ, ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಕೋಚಿ ಉಪದ್ದವೋ, ಉದಾಹು ದಸಬಲಸ್ಸಾತಿ? ತೇಸಂ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂನಂ, – ‘‘ಆವುಸೋ, ಮಯಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಆಗತಾ, ದಿಟ್ಠೋ ನೋ ಭಗವಾ, ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ವಸನಟ್ಠಾನಂ ಗಚ್ಛಾಮಾ’’ತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏವಂ ವಚನಪರಿಹಾರೋ ಅತ್ಥಿ, ಏವರೂಪಂ ಪನ ಲೇಸಕಪ್ಪಂ ಭಗವತಾ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಪಣಾಮಿತೋತಿ ಆಹಂಸು। ತೇ ಪನ ರಾಜಾನೋ ಸಾಸನೇ ಧುರವಹಾ, ತಸ್ಮಾ ಚಿನ್ತೇಸುಂ – ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಅಗ್ಗಸಾವಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಸು ಭಿಕ್ಖುಸತೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಭಗವತೋ ಪಾದಮೂಲಂ ವಿಗಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಇಮೇಸಂ ನಿವತ್ತನಾಕಾರಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ। ಏವಂ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತೇನ ಹಾಯಸ್ಮನ್ತೋತಿಆದಿಮಾಹಂಸು। ತೇಸುಪಿ
೧೫೯. ಅಭಿನನ್ದತೂತಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಅಭಿನನ್ದತು। ಅಭಿವದತೂತಿ ಏತು ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋತಿ ಏವಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ಅಭಿವದತು। ಅನುಗ್ಗಹಿತೋತಿ ಆಮಿಸಾನುಗ್ಗಹೇನ ಚ ಧಮ್ಮಾನುಗ್ಗಹೇನ ಚ ಅನುಗ್ಗಹಿತೋ। ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ದಸಬಲಸ್ಸ ದಸ್ಸನಂ ನ ಲಭಾಮಾತಿ ಪಸಾದಞ್ಞಥತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ। ವಿಪರಿಣಾಮೋತಿ ಪಸಾದಞ್ಞಥತ್ತೇನ ವಿಬ್ಭಮನ್ತಾನಂ ವಿಪರಿಣಾಮಞ್ಞಥತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ। ಬೀಜಾನಂ ತರುಣಾನನ್ತಿ ತರುಣಸಸ್ಸಾನಂ। ಸಿಯಾ ಅಞ್ಞಥತ್ತನ್ತಿ ಉದಕವಾರಕಾಲೇ ಉದಕಂ ಅಲಭನ್ತಾನಂ ಮಿಲಾತಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಸುಸ್ಸಿತ್ವಾ ಮಿಲಾತಭಾವಂ ಆಪಜ್ಜನೇನ ವಿಪರಿಣಾಮೋ ಭವೇಯ್ಯ। ವಚ್ಛಕಸ್ಸ ಪನ ಖೀರಪಿಪಾಸಾಯ ಸುಸ್ಸನಂ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ನಾಮ, ಸುಸ್ಸಿತ್ವಾ ಕಾಲಕಿರಿಯಾ ವಿಪರಿಣಾಮೋ ನಾಮ।
೧೬೦. ಪಸಾದಿತೋ ಭಗವಾತಿ ಥೇರೋ ಕಿರ ತತ್ಥ ನಿಸಿನ್ನೋವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಆಗತಂ ಅದ್ದಸ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋತಿ ಅಞ್ಞೇಸು ಕಿಚ್ಚೇಸು ಅನುಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಹುತ್ವಾ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರನ್ತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರಂ ಅನುಯುತ್ತೋ ಮಞ್ಞೇ ಭಗವಾ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ, ಸೋ ಇದಾನಿ ಯಥಾರುಚಿಯಾ ವಿಹರಿಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಮೇ ಅಹೋಸೀತಿ ವದತಿ। ಮಯಮ್ಪಿ ದಾನೀತಿ ಮಯಂ ಪರಂ ಓವದಮಾನಾ ವಿಹಾರತೋ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತಾ, ಕಿಂ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಪರೋವಾದೇನ। ಇದಾನಿ ಮಯಮ್ಪಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರೇನೇವ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ದೀಪೇತಿ। ಥೇರೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಿರದ್ಧೋ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಭಾವಂ ನ ಅಞ್ಞಾಸಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಮಹಾಥೇರಾನಂ ಭಾರೋ, ತೇನ ಆಗಮೇಹೀತಿಆದಿಮಾಹ। ಮಹಾಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನತ್ಥೇರೋ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಭಾವಂ ಅಞ್ಞಾಸಿ। ತೇನಸ್ಸ ಭಗವಾ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಾಸಿ।
೧೬೧. ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಕಸ್ಮಾ ಆರಭಿ? ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಚತ್ತಾರಿ ಭಯಾನಿ। ಯೋ ತಾನಿ ಅಭೀತೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಇತರೋ ಪನ ನ ಸಕ್ಕೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ। ತತ್ಥ ಉದಕೋರೋಹನ್ತೇತಿ ಉದಕಂ ಓರೋಹನ್ತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ। ಕುಮ್ಭೀಲಭಯನ್ತಿ ಸುಂಸುಮಾರಭಯಂ। ಸುಸುಕಾಭಯನ್ತಿ ಚಣ್ಡಮಚ್ಛಭಯಂ।
೧೬೨. ಕೋಧುಪಾಯಾಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಬಾಹಿರಂ ಉದಕಂ ಓತಿಣ್ಣೋ ಊಮೀಸು ಓಸೀದಿತ್ವಾ ಮರತಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಕೋಧುಪಾಯಾಸೇ ಓಸೀದಿತ್ವಾ ವಿಬ್ಭಮತಿ। ತಸ್ಮಾ ಕೋಧುಪಾಯಾಸೋ ‘‘ಊಮಿಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ।
೧೬೩. ಓದರಿಕತ್ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಬಾಹಿರಂ ಉದಕಂ ಓತಿಣ್ಣೋ ಕುಮ್ಭೀಲೇನ ಖಾದಿತೋ ಮರತಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಓದರಿಕತ್ತೇನ ಖಾದಿತೋ ವಿಬ್ಭಮತಿ। ತಸ್ಮಾ ಓದರಿಕತ್ತಂ ‘‘ಕುಮ್ಭೀಲಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
೧೬೪. ಅರಕ್ಖಿತೇನೇವ ಕಾಯೇನಾತಿ ಸೀಸಪ್ಪಚಾಲಕಾದಿಕರಣೇನ ಅರಕ್ಖಿತಕಾಯೋ ಹುತ್ವಾ। ಅರಕ್ಖಿತಾಯ ವಾಚಾಯಾತಿ ದುಟ್ಠುಲ್ಲಭಾಸನಾದಿವಸೇನ ಅರಕ್ಖಿತವಾಚೋ ಹುತ್ವಾ। ಅನುಪಟ್ಠಿತಾಯ ಸತಿಯಾತಿ ಕಾಯಗತಾಸತಿಂ ಅನುಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ। ಅಸಂವುತೇಹೀತಿ ಅಪಿಹಿತೇಹಿ। ಪಞ್ಚನ್ನೇತಂ ಕಾಮಗುಣಾನಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಯಥಾ
೧೬೫. ಅನುದ್ಧಂಸೇತೀತಿ ಕಿಲಮೇತಿ ಮಿಲಾಪೇತಿ। ರಾಗಾನುದ್ಧಂಸೇನಾತಿ ರಾಗಾನುದ್ಧಂಸಿತೇನ। ಮಾತುಗಾಮಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಯಥಾ ಹಿ ಬಾಹಿರಂ ಉದಕಂ ಓತಿಣ್ಣೋ ಚಣ್ಡಮಚ್ಛಂ ಆಗಮ್ಮ ಲದ್ಧಪ್ಪಹಾರೋ ಮರತಿ, ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಮಾತುಗಾಮಂ ಆಗಮ್ಮ ಉಪ್ಪನ್ನಕಾಮರಾಗೋ ವಿಬ್ಭಮತಿ। ತಸ್ಮಾ ಮಾತುಗಾಮೋ ‘‘ಸುಸುಕಾಭಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ।
ಇಮಾನಿ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಚಾತುಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೮. ನಳಕಪಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೬೬. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ನಳಕಪಾನಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನಳಕಪಾನೇತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಗಾಮೇ। ಪುಬ್ಬೇ ಕಿರ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ವಾನರಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ, ಮಹಾಕಾಯೋ ಕಪಿರಾಜಾ ಅನೇಕವಾನರಸಹಸ್ಸಪರಿವುತೋ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ವಿಚರತಿ। ಪಞ್ಞವಾ ಖೋ ಪನ ಹೋತಿ ಮಹಾಪುಞ್ಞೋ। ಸೋ ಪರಿಸಂ ಏವಂ ಓವದತಿ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ತಾತಾ, ವಿಸಫಲಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ಅಮನುಸ್ಸಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತುಮ್ಹೇ ಪುಬ್ಬೇ ಖಾದಿತಪುಬ್ಬಾನೇವ ಫಲಾನಿ ಖಾದಥ, ಪೀತಪುಬ್ಬಾನೇವ ಪಾನೀಯಾನಿ ಚ ಪಿವಥ, ಏತ್ಥ ವೋ ಮಂ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅಖಾದಿತಪುಬ್ಬಾನಿ ಪನ ಫಲಾನಿ ಅಪೀತಪುಬ್ಬಾನಿ ಚ ಪಾನೀಯಾನಿ ಮಂ ಅಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಮಾ ಖಾದಿತ್ಥ ಮಾ ಪಿವಿತ್ಥಾ’’ತಿ।
ತೇ
‘‘ದಿಸ್ವಾ ಪದಮನುತ್ತಿಣ್ಣಂ, ದಿಸ್ವಾನೋ’ ತರಿತಂ ಪದಂ।
ನಳೇನ ವಾರಿಂ ಪಿಸ್ಸಾಮ, ನೇವ ಮಂ ತ್ವಂ ವಧಿಸ್ಸಸೀ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೧.೨೦)।
ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಅಜ್ಜದಿವಸಾ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಳಾ ಏಕಚ್ಛಿದ್ದಾವ ಹೋನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಚತ್ತಾರಿ ಕಪ್ಪಟ್ಠಿಯಪಾಟಿಹಾರಿಯಾನಿ ನಾಮ – ಚನ್ದೇ ಸಸಬಿಮ್ಬಂ ನಳಕಪಾನಾತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ। ಅಪರಭಾಗೇ ತಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗಾಮೋ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ತಸ್ಸಾಪಿ ನಳಕಪಾನನ್ತೇವ ನಾಮಂ ಜಾತಂ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಳಕಪಾನೇ’’ತಿ। ಪಲಾಸವನೇತಿ ಕಿಂಸುಕವನೇ।
೧೬೭. ತಗ್ಘ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಭಿರತಾ। ಅಞ್ಞೇಪಿ ಯೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ಅಭಿರಮನ್ತಿ, ತೇ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಸದಿಸಾವ ಹುತ್ವಾ ಅಭಿರಮನ್ತೀತಿ ದೀಪೇನ್ತಿ।
ನೇವ ರಾಜಾಭಿನೀತಾತಿಆದೀಸು ಏಕೋ ರಞ್ಞೋ ಅಪರಾಧಂ ಕತ್ವಾ ಪಲಾಯತಿ। ರಾಜಾ ಕುಹಿಂ, ಭೋ, ಅಸುಕೋತಿ? ಪಲಾತೋ ದೇವಾತಿ। ಪಲಾತಟ್ಠಾನೇಪಿ ಮೇ ನ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ಪನ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯ, ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯಾತಿ ವದತಿ। ತಸ್ಸ ಕೋಚಿದೇವ ಸುಹದೋ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಆರೋಚೇತ್ವಾ ತ್ವಂ ಸಚೇ ಜೀವಿತುಮಿಚ್ಛಸಿ, ಪಬ್ಬಜಾಹೀತಿ। ಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಜೀವಿತಂ ರಕ್ಖಮಾನೋ ಚರತಿ। ಅಯಂ ರಾಜಾಭಿನೀತೋ ನಾಮ।
ಏಕೋ ಪನ ಚೋರಾನಂ ಮೂಲಂ ಛಿನ್ದನ್ತೋ ಚರತಿ। ಚೋರಾ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಪುರಿಸಾನಂ ಅತ್ಥಿಕಭಾವಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ಜಾನಾಪೇಸ್ಸಾಮ ನ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಪಲಾಯತಿ। ಚೋರಾ ಪಲಾತೋತಿ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಪಲಾತಟ್ಠಾನೇಪಿ ನೋ ನ ಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ಪನ ಪಬ್ಬಜೇಯ್ಯ, ಮುಚ್ಚೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸೋ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ಸುತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜತಿ। ಅಯಂ ಚೋರಾಭಿನೀತೋ ನಾಮ।
ಏಕೋ ಇಣಟ್ಟೋ ನಾಮ।
ರಾಜಭಯಾದೀನಂ ಭಯಟ್ಟೋ ನಾಮ। ದುಬ್ಭಿಕ್ಖಾದೀಸು ಜೀವಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ಆಜೀವಿಕಾಪಕತೋ ನಾಮ, ಆಜೀವಿಕಾಯ ಪಕತೋ ಅಭಿಭೂತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮೇಸು ಪನ ಏಕೋಪಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನೇವ ರಾಜಾಭಿನೀತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
ವಿವೇಕನ್ತಿ ವಿವಿಚ್ಚ ವಿವಿತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಂ ಕಾಮೇಹಿ ಚ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ವಿವಿತ್ತೇನ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ, ಸಚೇ ತಂ ವಿವಿಚ್ಚ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪೀತಿಸುಖಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಉಪರಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ಸನ್ತತರಂ ಸುಖಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸ ಇಮೇ ಅಭಿಜ್ಝಾದಯೋ ಚಿತ್ತಂ ಪರಿಯಾದಾಯ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ। ತತ್ಥ ಅರತೀತಿ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತತಾ। ತನ್ದೀತಿ ಆಲಸಿಯಭಾವೋ। ಏವಂ ಯೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ತಸ್ಸ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಪಾಪಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಿವೇಕಂ ಅನುರುದ್ಧಾ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞಂ ವಾ ತತೋ ಸನ್ತತರನ್ತಿ ಆಹ।
ಏವಂ ಕಣ್ಹಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇನೇವ ನಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ವಿವೇಕನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
೧೬೮. ಸಙ್ಖಾಯಾತಿ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಏಕನ್ತಿ ಪಟಿಸೇವತೀತಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಯುತ್ತಕಂ ಸೇವತಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಉಪಪತ್ತೀಸು ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಸಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕೇ ತಾವ ಬ್ಯಾಕರೋತು, ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕೇ ಕಥಂ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ। ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ಪುನ ಭವೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ನತ್ಥೀತಿ ವದನ್ತೋ ಉಪಪತ್ತೀಸು ಬ್ಯಾಕರೋತಿ ನಾಮ।
ಜನಕುಹನತ್ಥನ್ತಿ ಜನಲಪನತ್ಥನ್ತಿ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಉಪಲಾಪನತ್ಥಂ। ನ ಇತಿ ಮಂ ಜನೋ ಜಾನಾತೂತಿ ಏವಂ ಮಂ ಮಹಾಜನೋ ಜಾನಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಮೇ ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಅನ್ತರೇ ಕಿತ್ತಿಸದ್ದೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛಿಸ್ಸತೀತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಕಾರಣೇನ ನ ಬ್ಯಾಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಳಾರವೇದಾತಿ ಮಹನ್ತತುಟ್ಠಿನೋ।
೧೬೯. ಸೋ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಸೋ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸ ಠಿತಸ್ಸ ಆಯಸ್ಮತೋ। ಏವಂಸೀಲೋತಿಆದೀಸು ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾವ ಸೀಲಾದಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಂಧಮ್ಮೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಸಮಾಧಿಪಕ್ಖಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಹೋತೀತಿ ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಪೂರಿತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೇನ ಫಾಸುವಿಹಾರೋ ಹೋತಿ, ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪೂರಯಮಾನಸ್ಸ ಚರತೋಪಿ ಫಾಸುವಿಹಾರೋಯೇವ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬವಾರೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ನಳಕಪಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೯. ಗೋಲಿಯಾನಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೩. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಗೋಲಿಯಾನಿಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪದಸಮಾಚಾರೋತಿ ದುಬ್ಬಲಸಮಾಚಾರೋ ಓಳಾರಿಕಾಚಾರೋ, ಪಚ್ಚಯೇಸು ಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಮಹಾರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ ಸಪ್ಪತಿಸ್ಸೇನಾತಿ ಸಜೇಟ್ಠಕೇನ, ನ ಅತ್ತಾನಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರಿತಬ್ಬಂ। ಸೇರಿವಿಹಾರೇನಾತಿ ಸಚ್ಛನ್ದವಿಹಾರೇನ ನಿರಙ್ಕುಸವಿಹಾರೇನ।
ನಾನೂಪಖಜ್ಜಾತಿ ನ ಅನುಪಖಜ್ಜ ನ ಅನುಪವಿಸಿತ್ವಾ। ತತ್ಥ ಯೋ ದ್ವೀಸು ಮಹಾಥೇರೇಸು ಉಭತೋ ನಿಸಿನ್ನೇಸು ತೇ ಅನಾಪುಚ್ಛಿತ್ವಾವ ಚೀವರೇನ ವಾ ಜಾಣುನಾ ವಾ ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ನಿಸೀದತಿ, ಅಯಂ ಅನುಪಖಜ್ಜ ನಿಸೀದತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ಅಕತ್ವಾ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಆಸನಸನ್ತಿಕೇ ಠತ್ವಾ ನಿಸೀದಾವುಸೋತಿ ವುತ್ತೇ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ। ಸಚೇ ನ ವದನ್ತಿ, ನಿಸೀದಾಮಿ, ಭನ್ತೇತಿ ಆಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ ಆಪುಚ್ಛಿತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿಸೀದಾತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಅವುತ್ತೇಪಿ ನಿಸೀದಿತುಂ ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ನ ಪಟಿಬಾಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏತ್ಥ ಯೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಾಸನಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನವಕಾನಂ ಪಾಪುಣನಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದತಿ, ಅಯಂ ನವೇ ಭಿಕ್ಖೂ
ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಅಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಂ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಮತ್ತಮ್ಪಿ। ನಾತಿಕಾಲೇನಾತಿ ನ ಅತಿಪಾತೋ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಂ, ನ ಅತಿದಿವಾ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇನ ಸದ್ಧಿಂಯೇವ ಪವಿಸಿತಬ್ಬಞ್ಚ ನಿಕ್ಖಮಿತಬ್ಬಞ್ಚ। ಅತಿಪಾತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅತಿದಿವಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಬೋಧಿಯಙ್ಗಣವತ್ತಾದೀನಿ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ। ಕಾಲಸ್ಸೇವ ಮುಖಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಮಕ್ಕಟಕಸುತ್ತಾನಿ ಛಿನ್ದನ್ತೇನ ಉಸ್ಸಾವಬಿನ್ದೂ ನಿಪಾತೇನ್ತೇನ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಯಾಗುಂ ಪರಿಯೇಸಿತ್ವಾ ಯಾವ ಭಿಕ್ಖಾಕಾಲಾ ಅನ್ತೋಗಾಮೇಯೇವ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ತಿರಚ್ಛಾನಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ದಿವಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ನ ಪುರೇಭತ್ತಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಕುಲೇಸು ಚಾರಿತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ನಿಮನ್ತಿತೋ ಸಭತ್ತೋ ಸಮಾನೋ ಸನ್ತಂ ಭಿಕ್ಖುಂ ಅನಾಪುಚ್ಛಾ ಪುರೇಭತ್ತಂ ವಾ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ವಾ ಕುಲೇಸು ಚಾರಿತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಮಯಾ ಪಾಚಿತ್ತಿಯ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೨೯೯) ಇಮಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ರಕ್ಖನ್ತೇನ ತಸ್ಸ ಉದ್ಧತೋ ಹೋತಿ ಚಪಲೋತಿ ಉದ್ಧಚ್ಚಪಕತಿಕೋ ಚೇವ ಹೋತಿ ಚೀವರಮಣ್ಡನ-ಪತ್ತಮಣ್ಡನ-ಸೇನಾಸನಮಣ್ಡನಾ ಇಮಸ್ಸ ವಾ ಪೂತಿಕಾಯಸ್ಸ ಕೇಲಾಯನಾ ಮಣ್ಡನಾತಿ ಏವಂ ವುತ್ತೇನ ಚ ತರುಣದಾರಕಾವಚಾಪಲ್ಯೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ।
ಪಞ್ಞವತಾ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೀವರಕಮ್ಮಾದೀಸು ಇತಿಕತ್ತಬ್ಬೇಸು ಉಪಾಯಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅಭಿವಿನಯೇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕೇ ಚೇವ ವಿನಯಪಿಟಕೇ ಚ ಪಾಳಿವಸೇನ ಚೇವ ಅಟ್ಠಕಥಾವಸೇನ ಚ ಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋ। ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಹಿ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ದುಕತಿಕಮಾತಿಕಾಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗಂ ವಿನಾ ನ ವಟ್ಟತಿ। ವಿನಯೇ ಪನ ಕಮ್ಮಾಕಮ್ಮವಿನಿಚ್ಛಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸುವಿನಿಚ್ಛಿತಾನಿ ದ್ವೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾನಿ ವಿನಾ ನ ವಟ್ಟತಿ।
ಆರುಪ್ಪಾತಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಅಟ್ಠಪಿ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೇನ ಸತ್ತಸುಪಿ ಯೋಗೋ ಕರಣೀಯೋ, ಛಸುಪಿ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಚಸುಪಿ। ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಏಕಂ ಕಸಿಣೇ ಪರಿಕಮ್ಮಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಆದಾಯ ವಿಚರಿತಬ್ಬಂ, ಏತ್ತಕಂ ವಿನಾ ನ ವಟ್ಟತಿ। ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅರಹನ್ತೇನ ಹುತ್ವಾ ವಿಹಾತಬ್ಬಂ, ಅರಹತ್ತಂ ಅನಭಿಸಮ್ಭುಣನ್ತೇನ ಅನಾಗಾಮಿಫಲೇ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ವಾ ಪತಿಟ್ಠಾತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬನ್ತಿಮೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಏಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಮುಖಂ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಾ ಪಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ಆದಾಯ ವಿಚರಿತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವ। ಇಮಂ ಪನ ದೇಸನಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕವತ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ।
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಗೋಲಿಯಾನಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
೧೦. ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
೧೭೪. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕಾಸೀಸೂತಿ ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇ। ಏಥ ತುಮ್ಹೇಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಏಥ ತುಮ್ಹೇಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಆನಿಸಂಸೇ ಕೀಟಾಗಿರೀತಿ ತಸ್ಸ ನಿಗಮಸ್ಸ ನಾಮಂ।
೧೭೫. ಅಸ್ಸಜಿಪುನಬ್ಬಸುಕಾತಿ ಅಸ್ಸಜಿ ಚ ಪುನಬ್ಬಸುಕೋ ಚ ಛಸು ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯೇಸು ದ್ವೇ ಗಣಾಚರಿಯಾ। ಪಣ್ಡುಕೋ ಲೋಹಿತಕೋ ಮೇತ್ತಿಯೋ ಭುಮ್ಮಜಕೋ ಛಬ್ಬಗ್ಗಿಯಾ ನಾಮ। ತೇಸು ಪಣ್ಡುಕಲೋಹಿತಕಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ವಸನ್ತಿ, ಮೇತ್ತಿಯಭುಮ್ಮಜಕಾ ರಾಜಗಹೇ, ಇಮೇ ದ್ವೇ ಜನಾ ಕೀಟಾಗಿರಿಸ್ಮಿಂ ಆವಾಸಿಕಾ ಹೋನ್ತಿ। ಆವಾಸಿಕಾತಿ ನಿಬದ್ಧವಾಸಿನೋ, ತಂನಿಬನ್ಧಾ ಅಕತಂ ಸೇನಾಸನಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಜಿಣ್ಣಂ ಪಟಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ, ಕತೇ ಇಸ್ಸರಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕಾಲಿಕನ್ತಿ ಅನಾಗತೇ ಕಾಲೇ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಆನಿಸಂಸಂ।
೧೭೮. ಮಯಾ ಚೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಇಧ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿವಸಸ್ಸ ತಯೋ ವಾರೇ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸುಖವೇದನಂಯೇವ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೋ ನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಕಿಚ್ಚಕಾರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏತ್ತಕಾ ಪನ ವೇದನಾ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ, ಏತ್ತಕಾ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಮಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ। ಏವರೂಪಂ ಸುಖವೇದನಂ ಪಜಹಥಾತಿ ಇದಞ್ಚ ಗೇಹಸ್ಸಿತಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಥಾತಿ ಇದಞ್ಚ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತಸೋಮನಸ್ಸವಸೇನ
೧೮೧. ಏವಂ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬವೇದನಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇಸಂ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಯೇಸಞ್ಚ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕತಂ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪಮಾದೇನಾತಿ ತೇಸಂ ಯಂ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಕತಂ। ಅನುಲೋಮಿಕಾನೀತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಅನುಲೋಮಾನಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಸಪ್ಪಾಯಾನಿ, ಯತ್ಥ ವಸನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಪಾಪುಣಿತುಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಮನ್ನಾನಯಮಾನಾತಿ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಮಾನಂ ಕುರುಮಾನಾ।
೧೮೨. ಸತ್ತಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ? ಯೇಸಂ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಕರಣೀಯಂ ನತ್ಥಿ, ತೇ ದ್ವೇ ಹೋನ್ತಿ। ಯೇಸಂ ಅತ್ಥಿ, ತೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಇಮೇ ಸತ್ತ ಪುಗ್ಗಲಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
ತತ್ಥ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ। ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಾಯತೋ ವಿಮುತ್ತೋ, ಮಗ್ಗೇನ ನಾಮಕಾಯತೋ। ಸೋ ಚತುನ್ನಂ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಏಕೇಕತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾನಂ ಚತುನ್ನಂ, ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಅನಾಗಾಮಿನೋ ಚ ವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋ ಹೋತಿ। ಪಾಳಿ ಪನೇತ್ಥ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ, ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ (ಪು॰ ಪ॰ ೨೦೮) ಏವಂ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಲಾಭಿನೋ ವಸೇನ ಆಗತಾ।
ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತೋ। ಸೋ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ, ಚತೂಹಿ ಝಾನೇಹಿ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಾ ಚತ್ತಾರೋ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ವಸೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೋವ ಹೋತಿ। ಪಾಳಿ ಪನೇತ್ಥ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಪಟಿಕ್ಖೇಪವಸೇನೇವ ಆಗತಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ನ ಹೇವ ಖೋ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ।
ಫುಟ್ಠನ್ತಂ ಕಾಯಸಕ್ಖೀ। ಯೋ ಝಾನಫಸ್ಸಂ ಪಠಮಂ ಫುಸತಿ, ಪಚ್ಛಾ ನಿರೋಧಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ
ದಿಟ್ಠನ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ। ತತ್ರಿದಂ ಸಙ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ – ದುಕ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಸುಖೋ ನಿರೋಧೋತಿ ಞಾತಂ ಹೋತಿ ದಿಟ್ಠಂ ವಿದಿತಂ ಸಚ್ಛಿಕತಂ ಫುಸಿತಂ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನೇಸೋಪಿ ಕಾಯಸಕ್ಖಿ ವಿಯ ಛಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ, ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಾ ಚಸ್ಸ ಧಮ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾಯ ವೋದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ ವೋಚರಿತಾ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ (ಪು॰ ಪ॰ ೨೦೮)।
ಸದ್ಧಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ಸದ್ಧಾಯ ವಿಮುತ್ತೋ। ಸೋಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಛಬ್ಬಿಧೋ ಹೋತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ – ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ
ಧಮ್ಮಂ ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ಧಮ್ಮಾನುಸಾರೀ। ಧಮ್ಮೋತಿ ಪಞ್ಞಾ, ಪಞ್ಞಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ಧಾನುಸಾರಿಮ್ಹಿ ಚ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಉಭೋ ಪನೇತೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಾಯೇವ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಯಸ್ಸ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾಧಿಕಾರೇ ವುತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಾ ಪನೇಸಾ ಏತೇಸಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇಧ ಪಾಳಿ ಆಗತಾ, ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿನಾ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಆರುಪ್ಪಾತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖಾ ವುತ್ತಾವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾತಿ ಸಹಜಾತನಾಮಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ। ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ಏತಸ್ಸ ಅರಿಯಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇ ದಿಸ್ವಾ। ಏಕಚ್ಚೇ ಆಸವಾತಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಾದೀಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಏಕದೇಸಆಸವಾ। ತಥಾಗತಪ್ಪವೇದಿತಾತಿ ತಥಾಗತೇನ ಪವೇದಿತಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ। ಪಞ್ಞಾಯ ವೋದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಸೀಲಂ ಕಥಿತಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಧಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮಗ್ಗೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಫಲನ್ತಿ ಏವಂ ಅತ್ಥೇನ ಅತ್ಥೇ ಕಾರಣೇನ ಕಾರಣೇ ಚಿಣ್ಣಚರಿತತ್ತಾ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಸುದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ। ವೋಚರಿತಾತಿ ವಿಚರಿತಾ। ಸದ್ಧಾ ನಿವಿಟ್ಠಾ ಹೋತೀತಿ ಓಕಪ್ಪನಸದ್ಧಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಾ ಹೋತಿ। ಮತ್ತಸೋ ನಿಜ್ಝಾನಂ ಖಮನ್ತೀತಿ ಮತ್ತಾಯ ಓಲೋಕನಂ ಖಮನ್ತಿ। ಸದ್ಧಾಮತ್ತನ್ತಿ ಸದ್ಧಾಯೇವ, ಇತರಂ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ
ಇತಿ ಇಮೇಸು ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಕರಣೀಯೇಸು ಪುಗ್ಗಲೇಸು ತಯೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಮಗ್ಗಫಲಾ ಸೇಖಾ। ತೇಸು ಅನುಲೋಮಸೇನಾಸನಂ ಸೇವಮಾನಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೇ ಭಜಮಾನಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಮನ್ನಾನಯಮಾನಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಯಥಾಠಿತೋವ ಪಾಳಿಅತ್ಥೋ। ಅವಸಾನೇ ಪನ ದ್ವೇ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸಮಙ್ಗಿನೋ। ತೇಹಿ ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಲೋಮಸೇನಾಸನಂ ಸೇವಿತಂ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ ಭಜಿತಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಸಮನ್ನಾನೀತಾನಿ। ಉಪರಿ ಪನ ತಿಣ್ಣಂ ಮಗ್ಗಾನಂ ಅತ್ಥಾಯ ಸೇವಮಾನಾ ಭಜಮಾನಾ ಸಮನ್ನಾನಯಮಾನಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಾಳಿಅತ್ಥೋ।
ವಿತಣ್ಡವಾದೀ ಪನ ಇಮಮೇವ ಪಾಳಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ – ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ನ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ, ಬಹುಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕೋ’’ತಿ ವದತಿ। ಸೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ – ‘‘ಯದಿ ಅಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಸೇನಾಸನಂ ಪಟಿಸೇವತಿ, ಅಞ್ಞೇನ
೧೮೩. ನಾಹಂ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಆದಿಕೇನೇವಾತಿ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಠಮಮೇವ ಮಣ್ಡೂಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾ ಗಮನಂ ವಿಯ ಅಞ್ಞಾರಾಧನಂ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾನಂ ನ ವದಾಮಿ। ಅನುಪುಬ್ಬಸಿಕ್ಖಾತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಂ। ಪರತೋ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸದ್ಧಾಜಾತೋತಿ ಓಕಪ್ಪನಿಯಸದ್ಧಾಯ ಜಾತಸದ್ಧೋ। ಉಪಸಙ್ಕಮತೀತಿ ಗರೂನಂ ಸಮೀಪಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಪಯಿರುಪಾಸತೀತಿ ಸನ್ತಿಕೇ ನಿಸೀದತಿ। ಧಾರೇತೀತಿ ಸಾಧುಕಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತಿ। ಛನ್ದೋ ಜಾಯತೀತಿ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಕುಸಲಚ್ಛನ್ದೋ ಜಾಯತಿ। ಉಸ್ಸಹತೀತಿ ವೀರಿಯಂ ಕರೋತಿ। ತುಲೇತೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ತುಲಯತಿ। ತುಲಯಿತ್ವಾ ಪದಹತೀತಿ ಏವಂ ತೀರಣವಿಪಸ್ಸನಾಯ ತುಲಯನ್ತೋ ಮಗ್ಗಪಧಾನಂ ಪದಹತಿ। ಪಹಿತತ್ತೋತಿ ಪೇಸಿತಚಿತ್ತೋ। ಕಾಯೇನ ಚೇವ ಪರಮಸಚ್ಚನ್ತಿ ನಾಮಕಾಯೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಚಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ಚಾತಿ ನಾಮಕಾಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ ಪಸ್ಸತಿ।
ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತೇ ಸತ್ಥು ಆಗಮನಂ ಸುತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಅಕಂಸು, ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಚರಿಯಂ ಗರಹನ್ತೋ ಸಾಪಿ ನಾಮ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದ್ಧಾ ನಾಹೋಸೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕೀವದೂರೇವಿಮೇತಿ ಕಿತ್ತಕಂ ದೂರೇ ಠಾನೇ। ಯೋಜನಸತಮ್ಪಿ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಅಪಕ್ಕನ್ತಾತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ನ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಆಹ। ಚತುಪ್ಪದಂ ವೇಯ್ಯಾಕರಣನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಬ್ಯಾಕರಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
೧೮೪. ಯಸ್ಸುದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಉದ್ದಿಟ್ಠಸ್ಸ। ಯೋಪಿ ಸೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ಥಾತಿ ಬಾಹಿರಕಸತ್ಥಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏವರೂಪೀತಿ ಏವಂಜಾತಿಕಾ। ಪಣೋಪಣವಿಯಾತಿ ಪಣವಿಯಾ ಚ ಓಪಣವಿಯಾ ಚ ನ ಉಪೇತೀತಿ ನ ಹೋತಿ। ಕಯವಿಕ್ಕಯಕಾಲೇ ವಿಯ ಅಗ್ಘವಡ್ಢನಹಾಪನಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಗೋಣೋ
ಕಿಂ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯಂ ತಥಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ಆಮಿಸೇಹಿ ವಿಸಂಸಟ್ಠೋ ವಿಹರತಿ, ಏವಂ ವಿಸಂಸಟ್ಠಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ಏವರೂಪಾ ಪಣೋಪಣವಿಯಾ ಕಿಂ ಯುಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ? ಪರಿಯೋಗಾಹಿಯ ವತ್ತತೋತಿ ಪರಿಯೋಗಾಹಿತ್ವಾ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ವತ್ತನ್ತಸ್ಸ। ಅಯಮನುಧಮ್ಮೋತಿ ಅಯಂ ಸಭಾವೋ। ಜಾನಾತಿ ಭಗವಾ, ನಾಹಂ ಜಾನಾಮೀತಿ ಭಗವಾ ಏಕಾಸನಭೋಜನೇ ಆನಿಸಂಸಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಹಂ ನ ಜಾನಾಮೀತಿ ಮಯಿ ಸದ್ಧಾಯ ದಿವಸಸ್ಸ ತಯೋ ವಾರೇ ಭೋಜನಂ ಪಹಾಯ ಏಕಾಸನಭೋಜನಂ ಭುಞ್ಜತಿ। ರುಳಹನೀಯನ್ತಿ ರೋಹನೀಯಂ। ಓಜವನ್ತನ್ತಿ ಸಿನೇಹವನ್ತಂ। ಕಾಮಂ ತಚೋ ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಚತುರಙ್ಗವೀರಿಯಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ತಚೋ ಏಕಂ ಅಙ್ಗಂ, ನ್ಹಾರು ಏಕಂ, ಅಟ್ಠಿ ಏಕಂ, ಮಂಸಲೋಹಿತಂ ಏಕನ್ತಿ ಏವಂ ಚತುರಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ವೀರಿಯಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಅಪ್ಪತ್ವಾ ನ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಏವಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
ಕೀಟಾಗಿರಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
ದುತಿಯವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।